LEKSIONI XIII

SISTEMI NERVOR VEGJETATIV

Sistemi nervor vegjetativ prbhet nga fije dhe ganglion nervore t cilat i drgojn degt e tyre
pr inervimin e muskulaturs s lmuar t organeve t brendshme dhe vazat, pr inervimin e
gjndrs dhe muskulaturn e zemrs. Ky sistem nga origjina e vet dhe pr lidhjet e tij anatomike
sht konsideruar si pjes e specializuar dhe varts i SN Cerebrospinal. SN vegjetativ ka
brthamat e tij t cilat quhen brthama vegjetative. Kto vendosen n substantia grisea centralis,
kryesisht n dyshemen e ventrikulit t III-t dhe paraqiten si grumbuj qelizash me ngjyr t
njjt. Berthamat vegjetative jan t shumta dhe t ndryshme, pra dhe funksionet vegjetative jan
t ndryshme.
Nprmjet tyre rregullohet veprimtaria e organeve t brendshme, sepse ato marrin pjes n
zhvillimin e proceseve metabolike. N mnyr indirekte ato ndikojn dhe n sfern psiqike.
Sistemi nervor vegjetativ duke inervuar t gjitha viscerat ka pr detyr q funksionet e organeve
tu prshtaten edhe kushteve q rrethojn organizmin (sekrecioni i djerss n vap). Ky sistem
nga ana anatomike nuk mund t ndahet nga animali (omatiku). Q t dy grshetohen n
veprimtarin e tyre dhe nga ana funksionale jan t lidhur shum ngusht me njri tjetrin. sht e
rndsishme t dihet se t dy sbashku ndikohen nga gjendrat me sekrecion t brendshm.
Sistemi nervor vegjetativ prmban edhe fije sensitive (temperatura, dhimbja, taktiliteti, etj), kto
fije vijn nga ganglione spinale. Trungu simpatik sht i lidhur me nervat cerebrospinal
nprmjet nj numri t madh degsh. Degt q e bashkojn at me nervat kapital quhen rami
anastomotici, kurse ato q bashkojn trungun simpatik me nervat spinal quhen rami
komunikantes. Kto t fundit mund t jen me ngjyr t bardh, me mielin, ramus komunikans
albus ose me ngjyr gri, pa mielin ramus komunikans griseus.
Neuroni simpatik afferent vendoset n ganglion spinale, ku nj zgjatim vjen nga periferia, kurse
zgjatimi tjetr kalon n rrnjt e pasme pr n palcn e kurrizit duke mbaruar n brthamn
simpatike, nukleus intermedio-lateralis t t njjtit segment. Duhet theksuar se n ganglion
spinale formohen lidhjet me qelizat e neuronit periferik sensitive t nervave spinale. Ndrsa
qeliza e neuronit periferik efferent t parasimpatikut gjendet n brthama t caktuara t
mezencefalonit , rombencefalonit dhe parasacralis t palcs s kurrizit, ato t simpatikut
vendosen n segmented C8-Th1-L3
Sistemi nervor vegjetativ prbhet nga: pjesa simpatike dhe parasimpatike. Nga ana morfologjike
sht e vshtir q ato t veohen, por pr nj ndarje t till na ndihmojn metodat fiziologjike
dhe farmakologjike. Autort i kan konsideruar kto dy pjes si antagoniste dhe sinergjste
meqense ato n t njjtin organ ushtrojn funksione t kundrta por pr nj qllim. Pra ato jan
n unitet me njra tjetrn. Simpatiku ngacmon organet e trupit ton, i fton ato pr t rritur
rendimentin n pun, n raport me ambientin, ergotrop, kurse parasimpatiku vepron ne drejtim t

kundrt. Ai pakson aktivitetin e organeve n kuptimin e nj kursimi ekonomik duke i ln n

qetsi, histotrop.

Kto cilsi bien n sy sidomos gjat gjumit ku dominon parasimpatiku dhe porsa tek njri fillon
zgjimi futet menjher n veprim simpatiku. Nprmjet organeve t shqisave fuqizohen ose
dobsohen disa funksione vegjetative. Kshtu p.sh. sekrecioni i pshtyms realizohet edhe n
nuhatjen e nj gjelle t mir njeriut I lngzon goja, por mund t ndodh dhe e kundrta q
gjat nuhatjes t nj ere t keqe t filloj pr disa njerz ndjenja e t vjellit. T dy pjest e
sistemit nervor vegjetativ, simpatiku dhe parasimpatiku e ushtrojn veprimtarin e tyre m t
theksuar n periudha t ndryshme t jets. Kshtu p.sh. te fmijt simpatiku dominon n
krahasim me parasimpatikun, prandaj ata jan t shkatht, t lvizshm. Kurse tek pleqt
mbizotron kryesisht parasimpatiku d.m.th. ata paraqiten t qet dhe t ngadalshm n shoqri e
familje.
Sistemi nervor simpatik
Ktu prfshihen pjesa qendrore dhe ajo periferike. Pjesa qendrore e simpatikut vendoset n
qelizat intermedio laterale t palcs s kurrizit q shtrihet nga niveli C8-Th1-L3. Pjesa periferike
e tij prfaqsohet nga trunkus simpathicus q prbhet prej nj zinxhiri ganglionesh, ganglia
trunci sympathici, t vendosuar anash shtylls kurrizore dhe prej ganglioneve prevertebrale duke
u vendosur njra posht tjetrs formojn truncus simpaticus. Kto ganglione jan t ngjashme me
ato t nervave spinal.
Truncus sympathicus
Fillon nga basis crani, direkt n nivelin e foramen caroticum externum dhe mbaron n vertebrn
e par coccigeale. Ky trung prbhet nga 22-25 ganglione q jan t vendosura n formn e nj
zinxhiri lateralisht kolons vertebrale. Prve trungut n pjesn simpatike duhen llogaritur edhe
formacionet e mposhtme:
1. Rami interganglionares, jan zgjatime nervore t cilat lidhin ganglionet simpatike.
2. Rami communicates, i dallojm sidomos n pjesn torakale dhe lumbale, t cilat jan t
adoptuara pr t kryer lidhjen segmentare me nervat spinal.

Pars cervikalis
Pjesa cervikale e truncus sympathicus gjendet para proceseve transversale t shtat vertebrave
cervikale, mbi muskujt prevertebral duke u ndar nga kto prej fascies me t njjtin emr. Kjo
pjes kalon para arteries vertebrale dhe ndahet nga arteria carotis communis dhe nervi vag
nprmjet fascies s thell t qafs. Pjesn cervikale e gjejm gjithmon t kryqzuar nga
prpara ose nga prapa prej harkut t arteries thyroidea inferior. N pjesn e siprme t qafs
arteria carotis interna i qndron truncus sympathicus prpara dhe medialisht, kurse vena jugulare
dhe nervi vag lateralisht. Ne pjesn e mesme t qafs medialisht, gjendet arteria carotis
communis, kurse vena jugulare dhe dhe nervi vag i qndrojn nga prpara. Ndrsa n pjesn
inferior t qafs, trungu simpatik u qndron formacioneve t siprprmendura lateralisht dhe
kryqzohet me faqen e pasme t art. subklavia. N pjesn cervikale t trungut simpatik dallojm
tre ganglione q sipas vendosjes jan emruar: ganglioni cervical superior, media dhe inferior.

Ganglioni cervikal superior Ka nj vllim m t madh n krahasim me ganglionet e tjera

cervikale. Ai paraqitet n formn e nj pllake me dimensione 25-30mm i gjat, 6-8mm i gjer, 35 mm i trash, i vendosur n nivelin e vertebrave 2-3 cervikale. E gjejm t vendosuar mbi
fascine prevertebrale lateralisht faringut. Nga prpara ktij ganglion qndron tufa
neurovaskulare, kurse prpara medialisht qndron n raport me art.carotis interna, ndrsa prpara
dhe lateralisht i qndron vena jugulare. N ganglionin cervical t siprm bhet lidhja e neuronit
t par pr t kaluar n neuronin e dyt t fijeve t mposhtme eferente.
Ganglioni cervical i mesm sht m i vogl se i pari, nuk sht gjithmon i pranishm dhe
paraqitet me shum variacione. Ky arrin nivelin e vertebrs s gjasht cervikale, biles ka
mundsi q shpesh her t jet shum m afr ganglionit cervical t poshtm. Ky ganglion
vendoset n fascien prevertebrale dhe musculus longus colli. Nga prpara ka tufn
neurovasculare t qafs dhe qndron n raport constant me arterien thyroidea inferior, t cils i
qndron m shpesh prapa. Nga ekstremiteti inferior i ktij ganglion nisen dy fije t holla, njra
prej ktyre sht e shkurtr dhe e trash dje zbret prapa arteries subclavia, kurse fija tjetr
prfaqon n form anse t njjtn arterie.
Ganglioni cervical i poshtm kt ganglion e gjejm n nivelin e procesus costotrans versalis
t vertebrs 7 cervikale dhe m t shumtn e rasteve sht i ngjitur me ganglionin e par torakal

duke formuar kshtu ganglion stellatum i cili vendoset po n nivelin e vertebrs s 7 cervikale
dhe t koks s brinjs s par. Ky sht m voluminoz se i mesmi.

Plexus cardiacus Formohet kryesisht nga degt e nervit vag, nga nervi laringeus superior et
inferior si dhe nga degt kardiake q lshojn tri ganglionet cervikale dhe ganglion i par torakal.
Pasi nervi cardiaci hyn n aperture thoracis superior, nervat e ans s djatht dhe ato t ans s
majt i afrohen njri tjetrit duke formuar kshtu nj rrjet t gjer anastomotike. Dallojm dy
plexus, plexus cardiacus superficialis q formohet kryesisht n ann e majt t zemrs. Ky pleks
mbulohet nga buza konkave e arcus aorte si dhe nga vendi i ndarjes s trungut pulmonary, duke
prfshir gjithashtu dhe ganglion cardiacum.
Plexus cardiacus profund i cili gjndet m djathtas dhe pak m sipr se pleksi superficial, pra
direkt dhe prapa harkut t aorts, midis ksaj dhe vendit t ndarjes s trakes si dhe sipr trungut
pulmonar, sht m i dendur dhe m i fuqishm se i pari, t dy komunikojn nprmjet
anastomozave. Nga t dy pjest e pleksit kardiak dalin pothuaj pr do an degzime periferike
t cilat bien n kontakt me organet fqinje.

Pars thoracica trunci simpathici Kjo prmbledh 10-12 ganglione thorakale t forms
trekndshe dhe ngjyr gri. Kjo pjes kalon anash shtylls kurrizore nga brinja e par deri tek e
12-ta, dhe prpara kokave t brinjve, e mbuluar nga pjesa kostovertebrale e pleurs si dhe nga
fascia endothoracica. Nga prapa trunkusi kryqzohet nga arteria dhe nga vena interkostale. Pjesa
thorakale e trunkusit kalon midis crus mediale dhe lateralet diafragms pr t shkuar n pjesn
lumbale. Prsa i prket lidhjeve dhe degve q lshon kjo pjes duhet t prmendim:

a. Rami interganglionares,
b. rami communicantes,
c. rami bronchiales,
d. nervus splanchnicus major et minor.
Nervi spalnchnici prmban fije me karakter vazokonstriktor. Ato prmbajn pjesrisht fije
nervore vazomotore pr vazat e intestinumit, pjesrisht fije motore pr muskujt e intestinumit
dhe pjesrisht fije receptore. Fijet motore jan t natyrs s dyfisht. Kjo do t thot se n rast se
ato ngacmohen, disa prej tyre shkaktojn frenimin e peristaltiks, kurse disa t tjera e shpejtojn
at.

Pars lumbalis Trungu simpatik pasi kalon diafragmn zbret n kavitetin abdominal sipas
abdominalis trunci sympathici. Ktu i kalon shtylls kurrizore nga prpara anash, duke qndruar
njkohsisht medialisht fillesave t muskulit psoas major. Vena cava inferior i qndron trungut
simpatik t djatht prpara, kursetruncus simpatikus i ans s majt i qndron lateralisht aorts
abdominale e cila mundet edhe ta mbuloj at krejtsisht. N nivelin e promotoriumit trungu
simpatik prkulet pr t kaluar n faqen pelvike t sakrumit. Pjesa lumbale prbhet nga 4-5
ganglione, rrall mundet edhe nga tre. Tri ganglionet e para ju qndrojn lateralisht trupave t
vertebrave, ndrsa ganglioni i fundit qndron prpara ligamentit q shtrihet midis vertebrs s 4t dhe t 5-t lumbale.
Plekset simpatike t gjoksit dhe t barkut
1. Plexus mediastinalis inervon organet e pjess s pasme t mediastinumit si jan:
ezofagu, pleura mediastinale etj.
2. Plexus aorticus thoracicus
3. Plexus mesentericus superior fusha e inervimit shtrihet nga koka e pankreasit, pars
descendens duodeni, zorrt e holla e deri tek fillimi i zorrs s trash. Plexus

mesentericus ose auerbachi, gjendet n t gjith zorrn e holl dhe t trash, biles nuk
mungon edhe n stomak prej ku ai ngjitet deri n ezofag dhe n muret e faringut.
Trungu simpatik q vjen nga regjioni lumbal futet n kavitetin pelvik me emrin pars pelvina
trunci sympathici. N kt regjion ai vendoset n faqen pelvike t sakrumit dhe medialisht
foramina sacralia pelvina. Nga prpara mbulohet nga fascia pelvike dhe peritoneumi parietal,
kurse lateralisht dhe prapa ka raport me rectum. T dy trungjet bashkohen njri me tjetrin n
nivelin e vertebrs s par koksigeale n t ashtuquajturn ganglion coccygeum. Porcioni sacral i
truncus sympathicus formohet nga katr ganglion sakrale si dhe nga ganglioni koksigeal q sht
tek. Si gjith ganglionet ashtu edhe ato komunikojn njra me tjetrn nprmjet rami
interganglionares.
Ganglionet prevertebrale
-

Ganglion coeliacus

Ganglion mesentericus superior et inferior

Fijet q dalin nga t dy ganglionet shkojn pr t formuar plexus solaris, prej t cilit formohen
shum plekse sekondare pr inervimin simpatik t organeve t hapsirs s barkut.

Pjesa parasimpatike
Si qendra t pjess parasimpatike t sistemit nervor vegjetativ do t konsiderojm truncus cerebri
pars encephalica dhe pjes sakrale pars sacralis. T rralla jan rastet kur nga fijet q dalin nga
kto qndra formohen nerva t veanta, si ndodh p.sh. me n. vagus sepse zakonisht fijet nervore
parasimpatike iu bashkangjiten nervave t tjer q kalojn aty pran. Neuroni i par shkputet
ose del n afrsi t organit q inervohet pra n ganglionin parasimpatik ose intramural q
vendosen brnda mureve t organit. Pasi kalon n neuronin e dyt postganglionar, athere
impulset mbrijn n organ kryesisht pr muskulaturn e lmuar dhe pr gjendrat.

Pars encephalica
Kjo ndahet n pars mensencephalica dhe n pars rhombenphalica. Parsmensencephalica
prmbledh fijet nervore q fillojn nga brthamat viscreale t nervit okulomotor. Pasi i
bashkangjiten nervit okulomotor dhe m von degs s poshtme t tij, ato prfundojn n
ganglion ciliare nga ku do t shkojn pr t inervuar muskulin ciliar dhe m. sphincter pupilae.
Rruga pr n m. ciliaris Neuroni i par fillon nga brthama teke parasimpatike e nervit
okulomotor,vazhdon n prbrje t t njjtit nerv dhe nprmjet radix breve shkojn n
ganglionin ciliar.
Pars rhombencephalica kjo pjes prfshin fijet viscreale q prmbahen n nervat
intermedius, glassopharingeus dhe vagus. N n. intermedius gjnden fije preganglionare t cilat
dalin nga nucleus salivatorius superior.
Rrugt salivatore pr glanduln submandibularis dhe sublinguale
Nervi i par fillon nga nucleus salivatorius vazhdon si n. intermedius prej t cilit shkputet
n.Chorda tympani i cili pasi i bashkangjitet nervit lingual mbaron n ganglion submandibulare.
Ktu bhet lidhja pr neuronin e dyt nga ku dalin shum degza pr inervimin parasimpatik t
gjndrave t siprprmendura.
Rrugt pr glanduln lakrimale
Neuroni i par fillon nga nucleus salivatorius superior, vazhdon me nervin intermedius, pastaj si
nervus petrosus major, sbashku me n.petrosus profundus formon n. canalis pterygoideus q
shkon e mbaron n ganglionin pterigopalatin.
Pars sacralis
Pjesa sakrale e parasimpatikut vendoset n nucleus inter mediolateralis sakralis t segmenteve
S2, S3, S4. Fijet q dalin prej ktij regjioni vazhdojn n prbrje t radix anterior t katr
nervave t para sakrale, t cilat pasi formojn degza t gjata nervore mbarojn n ganglionet
periferike. Nga kto ganglione dalin fibra post ganglionare pr inervimin e muskulaturs s
vazave, glandulave dhe organeve t kavitetit pelvik. Po edhe n kt regjion dallojm gjithashtu
pleksin pelvik q vendoset prreth ganglionit pelvik. Fijet e neuronit t dyt shkojn pr t

inervuar colon dhe organet e tjera t kavitetit pelvik. Rrugt q shpien impulse pr ngushtimin e
vazave t penisit kalojn n prbrje t n.pudentalis.

Literatura
Anatomia
f.365 - 373