ANG BUHAY NG ISANG BAYANI

(Buod)
Isinilang sa Calamba, Laguna noong Hunyo 19, 1861 sa pagitan ng 11-12 ng
hatinggabi, araw ng Miyerkules si Jose Protacio Mercado Rizal y Alonzo Realonda o mas
kilala bilang Jose Rizal. Bininyagan siya sa Simbahang Katoliko noong Hunyo 22, 1861
ni Padre Rufino Collantes, isang Batangueno. Ang kanyang ninong ay si Padre Pedro
Casanas, isang taga-Calamba. Ang ngalan ng ating pambansang bayani na Jose ay
nagmula sa pangalan ng patron ng kanyang ina na si San Jose. Protacio naman ang
pangalan ng patron sa kalendaryo kung saan natapat ang pista ni San Protacio sa
kaarawan ni Jose. Ang salitang Espanyol na ang ibig sabihin ay market o palengke naman
ang pinagmulan ng Mercado. Ang Rizal ay mula sa salitang Espanyol na Ricial na
ibig sabihin ay luntiang bukirin. Alonzo para sa unang apelyido ni Donya Teodora. At
Realonda naman sa kinuhang bagong apelyido ni Donya Teodora noong ipinatupad ang
utos ni Gobernador-Heneral Narciso Claveria na papalitan ang lahat ng apelyido. Ang
ama ni Rizal ay sina Francisco Engracio Rizal Mercado y Alejandro na isinilang sa
Binan, Laguna noong May 11,1818 at namatay sa Maynila noong Enero 5, 1898.
Samantalang ang knayang ina ay si Teodora Morales Alonzo Realonda y Quintos na
isinilang naman sa Maynila noong Nobyembre 8, 1826 at namatay noong Agosto 6, 1911
sa Maynila. Siya ay pampito sa labing-isang magkakapatid na sina Saturnina, Paciano,
Narcisa, Olimpia, Luisa, Maria, Concepcion, Josefa, Trinidad, at Soledad ang kanilang
bunso.

Nagsimulang mag-aral ng abakada sa gulang na tatlong taon si Jose. Tahimik at

lubhang mapagmasid siya at mahilig sa pagbabasa at pakikinig sa usapan ng kanyang
mga nakatatandang kapatid. Sa lahat ng mga kuwentong isinalaysay kay Rizal ng
kaniyang ina, ang tungkol sa gamugamo ang nag-iwan ng alaalang hindi makatkat sa
kanyang isipan. Sa murang edad ang naitanim ang pagiging martir ng batang gamugamo
na hindi inalintana ang kamatayan masunod lamang ang pangarap na makita ang liwanag.
Bukod dito kinatutuwaan niya ang pagpipinta, pagsulat at paglililok. Mahusay din siya sa
pagsusulat. Walong taong gulang siya nang kanyang isulat ang kanyang unang tula na
pinamagatang Sa Aking Mga Kababata. Sumulat din siya ng dula na may himig
katatawanan at itinanghal sa isang pistang bayan sa Kalamba. Nagustuhan ito ng
gobernadorcillo ng Paete at binayaran ang manuskrito ng dalawang piso.
Ang kaniyang kapatid na si Paciano ay nagturo sa kaniyang kaisipan ukol sa
pagmamahal sa kalayaan at katarungan. Mula sa kaniyang mga kapatid na babae ay
natutunan niya ang paggalang sa mga kababaihan. Ang pakikinig niya sa mga kuwento ng
kaniyang yaya ay nagbigay sa kaniyang interes sa mga kuwentong bayan at mga alamat.
Mula sa kaniyang tatlong mga kapatid ay nainpluwensiyahan siya ng mga sumusunod:
Jose Alberto Alonzo ay natutunan niya ang pagmamahal sa sining. Manuel Alonzo ay
natutunan niya ang kahalagahan ng pagpapalakas ng katawan. Gregorio Alonzo ay
natutunan niya ang ang malabis na pagkahilig sa pagbabasa.Padre Leoncio Lopez ay
natutunan niya ang pagmamahal sa makaiskolar at pilsopikal na pag-iisip. Ang unang
naging guro ng batang si Rizal ay ang kanyang ina. Una niyang natutunan dito ang
pagbabasa at pagdarasal. Napansin ng kanyang ina ang kanyang angking katalinuhan
nang makapagsulat siya ng tula. Naging guro din niya si Maestro Celestino at Maestro

Lucas Padua. Ang nagturo sa kanya ng Kastila at Latin ay si Ginoong Leon Monroy,
isang matalik na kaibigan ng kanyang ama. Unang pumasok siya sa paaralan ng Binan sa
pagtuturo ni Justiniano Aquino Cruz. Ang batang si Rizal ay hindi likas na palaaway
subalit hindi siya umuurong sa labanan kahit na maliit lamang siya noon at kapag alam
niyang siyay nasa katwiran. Labing-isang taong gulang si Rizal nang mag-aral siya sa
Ateneo de Manila. Bantulot ang paaralan na siya ay tanggapin sa dalawang dahilan: una,
dahil nahuli siya sa pagpapatala at pangalawa ay dahil maliit siya at mukha siyang
masasakitin. Siya ay napiling emperor sa klase nila dahil siya ang pinakamarunong sa
kanilang lahat. Natamo ni Rizal ang pinakamataas na karangalan nang matapos niya ang
kursong Bachiller de Artes noong Marso 23, 1877, sa gulang na 16 na taon. Ang tulang
Sa Aking Inspirasyon na inihandog niya sa kanyang ina ang unang tula na naisulat niya
bilang mag-aaral sa Ateneo. Nakilala ni Jose Rizal si Padre Francisco de Paula Sanchez
S.J. Ang nasabing pari ang humikayat kay Rizal para mag-aral na mabuti, lalo na sa
pagsulat ng mga tula. Nag-aral siya ng pagguhit kay Agustin Saez na kilalang mahusay
na pintor na Espanyol. Si Jose ay natuto sa paglililok kay Romualdo de Jesus. Si Padre
Jose Villaclara naman ang nagsabi kay Rizal na tigilan na ang pagsulat ng tula. Mula rito
ay nakilala nya si Segunda Katigbak, ang babaeng unang minahal ni Rizal. Siya ay nagaral sa Unibersidad ng Santo Tomas at nagpatala sa kursong Medisina upang matulungan
niya ang kanyang inang maysakit sa mata. Tinapos din niya at ipinasa ang pagsusulit sa
kursong Surbeyor sa Ateneo. Bukod kay Segunda Katigbak ay nahumaling si Rizal kina;
Binibining L. na isang babae na taga Calamba na laging dinadalaw ni Rizal sa gabi sa
panahon ng bakasyon na umuwi siya mula Maynila ng nabigo kay Segunda Katigbak. Si
Leonora Valenzuela na kapitbahay ng inuupahang bahay ni Rizal. Kaniya itong

pinadadalhan ng sulat sa pamamagitan ng hindi nakikitang tinta. At si Leonor Rivera na

kanyang pinsan at anak ng kaniyang inuupahang bahay. Sa kanilang pagsusulatan ay
ginagamit ni Leonor ang pangalang Taimis. Sa kabilang panig ay lalong nagtiim ang
kanyang desisyong mangibang bansa nang minsang pagpaluin siya ng isang gwardya
sibil dahil nakalimutan niyang magbigay-galang dito. Nagsumbong siya kay Heneral
Primo de Rivera ngunit di siya pinansin.
Noong Mayo 3,1880, lingid sa kaalaman ng kanyang mga magulang at ng
pamahalaan, siya ay palihim na umalis ng bansa. Ginamit niya ang pangalang Jose
Mercado. Umalis si Rizal sa Pilipinas noong Mayo 3, 1882 sakay ng barkong Salvadora.
Mayo 8, 1882 ng narating ni Rizal ang Singapore. Mula rito nilisan ni Rizal ang
Singapore sakay ng barkong Djemnah. Dumaan sila sa Suez Canal na isang lagusang
tubig na nag-uugnay ng Red Sea at Mediterrenean Sea. Nagtungo ang barkong Djemnah
sa Europa at noong narating ni Rizal ang Naples noong Hunyo 11, 1882. Kinabukasan ay
narating niya ang daungan ng Merseilles at kaniyang binisita ang Chateu dIf na siyang
lugar na binanggit ni Alexander Dumas sa kaniyang nobelang Count of Monte Cristo.
Nilisan ni Rizal ang Merseilles at narating ang Barcelona sakay ng tren galing Pransiya.
Amor Patrio ang unang akda ni Rizal sa labas ng bansa. Dito rin ginamit ni Rizal ang
pangalan sa panulat na Laong Laan. Ang Diariong Tagalog ay isang mapangahas na
pahayagan sa Maynila na naglathala ng kaniyang mga artikulo. Si Basilio Teodoro ang
patnugot nito. Mula sa Barcelona ay nabalitaan ni Rizal ang balita ukol sa epidemya ng
kolera sa Pilipinas. Nagpatala si Rizal sa Universidad Central de Madrid sa mga kursong:
Medisina at Pilosopiya at Pagsulat Nagpapalipas ng mga libreng oras sa bahay ng mga
Paterno. Nagkaroon ng pagkakataon si Rizal na makabisita sa bahay ni Seor Pablo

Ortiga y Rey na dating alcalde ng Maynila sa panahon ng panunungkulan ni Gobernador

Heneral Polavieja. Pinadalhan ni Rizal ng isang tula si Consuelo na may pamagat na A La
Seorita C. O. Y P. Hindi itinuloy ni Rizal ang panliligaw sa dalaga dahilan sa ang
kaniyang kaibigang si Eduardo de Lete ay nanliligaw sa dalaga. Sa Madrid ay nakilala ni
Rizal ang mga kilalang liberal ng Espanya na ang mga ito ay kabilang sa samahan ng
mga Mason. Nagkaroon ng pagpupugay ang mga Pilipino dahilan sa pagkapanalo nina;
Juan Luna sa Spolarium at Felix Resurecion Hidalgo sa Virgenes Christianas Expuesta al
Populacho. Natapos ni Rizal noong 1885 ang kaniyang kurso sa Medisina at Pilosopiya.
Bago nagtungo sa Paris pansamantalang tumigil si Rizal sa bahay ni Maximo Viola na
nag-aaral ng medisina sa Barcelo. Sa Barcelona kaniyang nakilala si Eusebio Carominas
ang patnugot ng pahayagang La Publicidad. Nakarating si Rizal sa Paris at naglingkod
bilang katulong ni Dr. Loius de Weckert na pangunahing optalmolohista ng Pransiya. Sa
Heidelberg si Rizal ay naglingkod bilang katulong sa klinika ni Dr. Otto Becker, isang
kilalang doktor ng optalmolohiya sa Alemanya. Sa Wilhelmsfeld naman sa Alemanya ay
tumigil ng tatlong buwan si Rizal. Hulyo 31, 1886 - petsa ng unang sulat ni Rizal na
ipinadal;a niya kay Blumentritt. Si Ferdinand Blumentritt ay isang propesor sa Ateneo ng
Leitmeritz, Austria na interisado sa pag-aaral ng mga diyalekta ng Pilipinas. Naging
kaibigan niya si Friedrich Ratzel na kilalang mananalaysay at si Dr. Hans Mever na isang
kilalang antropologo sa Leipsig. Sa Dresden naman ay binisita ni Rizal ang lunsod na ito
at dito ay kaniyang nakilala si Dr. Adolph Mever ang direktor ng Museo ng
Antropolohiya at Etnolohiya. Tinapos ni Rizal ang mga huling kabanata ng Noli Me
Tangere sa Wilhelmsfeld. Ang kaibigan nyang si Maximo Viola ang nagsilbing
tagapagligtas ng Noli Me Tangere sa pamamagitan ng pagpapahiram niya kay Rizal ng

halagang P300 upang magamit sa pagpapalimbag ng nasabing nobela. Sa halagang P300

sa daming 2,000 kopya, ang Berlin Buchdruckrei-Action-Gesselschaft ang palimbagan na
tumanggap upang ilaathala ang Noli Me Tangere. Ang Elias at Salome ang isang
kabanata na inalis ni Rizal sa Noli Me Tangere upang makatipid siya sa presyo ng
pagpapalimbag ng nobela. Dumating si Rizal sa Leitmeritz at dito siya ay sinalubong ni
Prof. Ferdinand Blumentritt sa istasyon ng tren dala ang larawan na pagkakakilalanan kay
Rizal.
Hulyo 3 ,1887 lumulan si Rizal sa barkong Diemnah ang barkong kanyang
sinakyan noong siya ay magtungo ng Europa limang taon na ang nakakaraan. Mula
Saigon ay sumakay sya ng barkong Haipong. Agosto 5, 1887 ng nakarating ang Haipong
sa Maynila. Napansin ni Rizal na sa limang taon niyang pagkakahiwalay sa bansa ay
halos walang nagababago sa kaayusan at kaanyuan ng lunsod ng Maynila. Nagtayo si
Rizal ng isang klinika sa Calamba upang maka-paglingkod siya bilang manggagamot.
Ang kanyang unang naging pasyente ay ang kanyang ina, nguni't hindi niya ito
inoperahan sa dahilang ang katarata nito ay hindi pa noon hinog. Hindi nadalaw ni Rizal
si Leonor Rivera dahilan sa pagtutol ng kanyang mga magulang na dalawin ang dalaga.
Ang mga magulang ni Leonor Rivera ay ayaw na makatuluyan ng kanilang anak na si
Rizal. Nagdulot ng kaguluhan ang lathalaing isinulat ni Rizal. Hindi nagustuhan ni
Gobernador Heneral Terrero ang ulat ng lupon ng mga guro ng UST dahilan sa alam
niyang kalaban ni Rizal ang mga Dominikano at ipinadala ang kopya ng Noli Me Tangere
sa Permanenteng Lupon ng Sensura na binubuo ng mga pari at mga taong hindi alagad ng
simbahan. Pinamunuan ni Padre Salvador Font ang Lupon sa Sensura na nag-ulat na ang
Noli Me Tangere ay subersibo at kontra sa simbahan at pamahalaan. Kanyang

iminungkahi ang pagbabawal ng pag-aangkat, paggawa at pagbibili ng mapanirang

nobela. Inatasan ni Gobernador Heneral Terrero upang magsilbing tagabantay ni Rizal
laban sa mga lihim niyang kaaway si Jose Taviel de Andrade na isang tenyente ng
hukbong Espanyol. Napilitang umalis si Rizal sa Pilipinas bunga ng dalawang
pangunahing kadahilanan. Napapasanganib na rin ang buhay ng kanyang mga magulang,
kapatid at mga kaibigan. Mas higit siyang makalalaban para sa kapakanan ng byan kung
siya ay magsusulat na malaya sa ibang bansa.
Ang ikalawang paglalakbay ni Rizal ay nagumpisa sa bansang Hapon. Nakilala
nya rito ang isa sa nagpatibok ng kanyang puso ang dalagang si Osei-san. Pagkatapos ay
nagtungo naman ang ating bayani sa bansang Amerika. Bagamat maunlad ang bansang
ito at maganda ang inaalok na trabaho para sa mga dayuhan ay makikita pa rin ang
diskriminasyon sa mga mayayaman at mahihirap nilang mamamayan. Nakilala nya rito si
Gertrude Beckett na isang dalagang Ingles na may kulay lupang buhok, asul na mata at
mapupulang pisngi na nakapukaw ng knayang atensyon. Ang malambing nilang tawagan
ay Gette at Pette. Pagkagaling sa Amerika ay pinili ni Rizal na tumungo sa London
sa dahilang: una, upang mapahusay ang kanyang pagsasalita ng Ingles. Ikalawa, upang
pag-aralan ang mga aklat ni Morga Luna, ang Sucesos de las Islas Pilipinas. At ikatlo,
sa bansang ito ay sinikap niyang maisakatuparan ang pagtuligsa sa mga Kastilang nasa
kanyang bayan. Sumulat siya ng mga artikulo na pawang tumutuligsa sa mga Prayleng
Kastila dahil sa kanilang pagmamalabis at pang-aabuso na inilathala niya sa pahayagang
La Solidaridad. Sinulat din niya ang hinahangaang Sa mga Kababaihan ng Malolos
noong Pebrero 22,1889. Noong Marso 19,1889, hinikayat ni Rizal ang kanyang mga
kababayang nasa Paris na magtatag ng isang samahan na ngangalanang KIDLAT CLUB.

Lumipat ng Belgium si Rizal upang magtipid. Si Susanne Jacoby na isang dalagang tagaBelgium ay umakit kay Rizal sa panahong siya ay nangungulila kay Leonora Rivera.
Sinimulan niya sa bansang ito ang pagsulat niya ng kanyang nobelang El Filibusterismo.
Sa Madrid nabuo ang aklat na karugtong ng Noli Me Tangere dahil sa pagtulong ni
Valentin Ventura. Ang dalagang taga-Madrid na si Nellie Boustead ay inibig ni Rizal
dahil sa kalungkutang idinulot na pagpapakasal ni Leonora Rivera. Ngunit, hindi natuloy
ang kanilang pagpapakasal dahil kailangan bitawan ni Rizal ang pagiging Katoliko upang
sumunod sa relihiyong Protestante ng dalaga.
Muling nagbalik si Rizal sa Pilipinas dahil sa layuning operahan ang mata ng
kanyang ina. Bukod rito ay nais nya na matulungan ang kanyang kababayan na matagal
ng inaapi, makita ang ibinunga ng kanyang Noli sa bayan at pamahalaang Kastila at
upang alamin ang dahilan ng hindi pagsulat ni Leonor Rivera. Inasikaso rin ni Rizal ang
La Liga Filipina na isinulat ang saligang batas sa Hong Kong. Noong Hulyo 6, 1892 sa
isang pakikipag-usap ni Rizal kay Despujol ay inaresto siya sa dahilan sa bintang na
pagdadala ng mga polyetong kontra-simbahan. Ipinakulong si Rizal at mahigpit na
pinababantayan sa Fort Santiago. Sumunod na araw inilabas ang kautusan na ipatapon si
Rizal sa Dapitan. Dinala si Rizal sa Dapitan sa pamamagitan ng barkong Cebu.
Nakarating si Rizal sa Dapitan at ipinagkaloob kay Kapitan Ricardo Carnicero ang
komandante ng hukbong Espanyol sa lugar. Ang malaking panahon ni Rizal ay ginamit
din niya sa pagtuturo ng mga kabataan sa Dapitan. Tinuruan niya ang mga ito ng mga
aralin sa wika, heograpiya, kasaysayan, matematika, gawaing industriyal at iba pa. Ang
oras ay mula alas 2:00 hanggang 4:00 ng hapon. Natagpuan niya ang species ng Draco
rizali Apogonia rizali at Rhacophorus rizali. Nakarating kay Rizal ang pagkamatay ni

Leonor Rivera noong Agosto 28, 1893 dahilan sa panganganak. Subalit sa kabila nito ay
dumating sa buhay nya si Josephine Bracken (edad 17) sa Dapitan upang samahan ang
kanyang ama-amahan na si George Tauffer upang magpagamot kay Rizal. Dala nila ang
isang tarheta ni Julio Llorente. Nagmahalan sina Rizal at Josephine at nagbalak na
magpakasal ngunit ayaw silang ikasal ni Padre Obach ng walang permiso ng arsobispo ng
Cebu. Nilisan ni Rizal and Dapitan noong Hunyo 31, 1896 sakay ng barkong Espanya
kasama nina Josephine, Narcisa, at pamangking si Angelica. Nagkaroon ng isang
Preliminary investigation sa kaso ni Rizal na pinamumunuan ni Colonel Francisco Olive.
Si Rizal ay sumailaliam sa limang araw ng mahigpit na imbestigasyon. Pinili ni Rizal ang
pangalan ni Tinyente Luis Taviel de Andrade bilang abogado sa gaganaping paglilitis sa
kanya. Nagsimula ang paglilitis kay Rizal noong Disyembre 26, 1896 at sa nasabi ding
araw ay nagpasiya ang hukuman na bitayin si Rizal sa pamamagitan ng pagbaril. Noong
Disyembre 28, 1896 nilagdaan ni Gobernador Heneral Camilo Polaviela ang kautusan ng
pagbaril kay Jose Rizal. Alas 4:00 ng hapon dumating ang ina ni Rizal sa Fort Santiago.
Lumuhod dito si Rizal at hinalikan ang kanyang ina. Sumunod si Trinidad at dito ay
ibinigay niya ang lutuang alcohol na naglalaman ng Mi Ultimi Adios. Alas 6:00 ng
umaga - habang naghahanda para sa martsa sa Bagumbayan, inihanda ni Rizal ang
kanyng huling sulat para sa kanyang ama at ina. Alas 6:30, nagsimulang umalis ang
martsa mula saa Fort Santiago patungo ng Bagumbayan. Apat na sundalong Espanyol na
nakabaril at bayoneta ang nasa harapan, sa likuran si Rizal na mahinahong naglalakad
kasabay ni Tinyente Luis Taviel de Andrade sa isang tabi at si Padre March at Villaclara
sa kabila. Sa likuran ng maraming mga sundalong Espanyol na nasasandatahan. Sa
panabi ng martsa ay ang hanay ng mga taong nanonood. Sa pagdating ni Rizal sa

Bagumbayan mas maraming bilang ng mga tao ang naghihintay upang saksihan ang
gagawing pagbitay kay Rizal. Nagpaalam si Rizal kay Luis Taviel de Andrade .
Pinulsuhan siya ni Dr. Castillo isang manggagamot ng hukbong Espanyol at humanga sa
normal na tibok ng pulso nito. Alas 7:00 ng umaga binaril si Rizal sa Bagumbayan.
Pagkatapos ng barilin ng firing squad isang opisyal ng hukbo ang lumapit sa kanyang
katawan at binaril na malapitan sa puso. Upang tiyakin na patay na ito. Pagkatapos ng
pagbitay, ang bangkay ni Rizal ay inilibing sa sementeryo ng Paco.
IMPLIKASYON
Tunay ngang ang ating pambansang bayaning si Gat. Jose Rizal ay nag-ambag ng
malaking kotribusyon sa aspeto ng pagiging makabayan nating mga Pilipino. Larawan
sya ng isang Pilipino na ginamit ang angking karunungan upang maipagtanggol ang
bansang giliw laban sa mapaniil na mga dayuhan. Sa pamamagitan ng pluma ay lumikha
si Rizal ng mga lathalaing tumutuligsa sa mga dayuhang nagnanais sakupin ang ating
bansa. Dahil rito napagbuyo ni Rizal ang damdamin ng maraming Pilipino na handing
lumaban para sa kasarinlan ng bansan. Nagkaroon ng pagkakaisa ang bawat mamamayan
ng Pilipinas at napagtibay ang iisang mithiing hinangad ni Rizal na sikhaying abutin ang
kalayaan. Hindi lang sa panahon nya siya naging tanyag at maimpluwensya, maging sa
kasalukuyang panahon siya ay kinikilala at tinitingala ng mga kabataan. Napatunayan na
hindi sa lahat ng pagkakataon ay dahas ang katambal ng karahasan bagkus ay maaring
lumaban gamit ang mas epektibo at mahinahong pagtuligsa sa pamamagitan ng panulat at
papel.

Mula sa aking pananaw, naging malaking implikasyon ang ating pambansang

bayani sa pagbibigay daan sa mga malayang pahayagan at masining na paglikha ng mga
lathalaing nagpapahayag ng sariling opinion at saloobin sa isang paksa na may kinalaman
sa bayan. Bukod dito ang unti-unting pagyabong ng sining at kulturang Pilipino ay
napanatili at naisaling lahi sa tulong ng mga sulatin. Marapat lamang na ating panatilihin
at pagyamanin ang pamanang laan satin ni Dr. Jose Rizal na siyang nagging daan sa
pagsikhay ng mga mamamayang Pilipino.

Ipinasa ni: Angelo B. de Guzman