ISTORIJSKI RAZVOJ NOVOPAZARSKOG SANDZAKA

-Novopazarski Sandzak je istorijska pokrajina koja obuhvata jugozapadni deo dana

snje Srbije i severni deo Crne Gore. Novopazarski Sandzak se prostire na povrsin
i od 8.687 km kvadratnih i ima svoje istorijske i medjunarodnim konvencijama ver
ifikovane granice, potvrdjene odlukama Berlinskog kongresa 1878. godine kao i Ca
rigradskom konvencijom iz 1879. godine. Kulturno-istorijsku celovitost Sandzaka
oduvek su ispunjavale brojne simbioze islamske i pravoslavne sakralne crkve. Iak
o Sandzak ima bogatu istorijsku proslost, u jugoslovenskoj literaturi o njemu je
malo pisano. Uprkos tome, ime Sandzak je uslo u sve svetske udzbenike, istorije
, diplomatske recnike, istorijske i politicke karte.
-Naziv Sandzak je turskog porekla (od turske reci *sancak*, sto znaci ZASTAVA, o
dnosno BARJAK). Sandzak je oznacavao vojnu i administrativnu oblast, u pocetku p
rvog stepena, a od 1361. godine, kada se pojavljuju BEGLERBEGLUCI (pashaluci, ej
aleti) je transformisan u oblast drugog stepena po vaznosti. Na celu Sandzaka je
postavljen namesnik sandzak-beg, koji je imao u svojim rukama vojnu i civilnu v
last i koji je pri imenovanju dobijao od Sultana, kao simbol vlasti, *sandzak* (
zastavu), pod kojom je u svojoj oblasti okupljao odredjeni broj vojnika. Sandzac
i su nastajali na sledeci nacin: *Turci su na osvojenoj teritoriji Vizantijskog
carstva zatekli vojne jedinice zvane "teme", koje su za odbranu drzave ili za ra
tne pohode davale odredjenu vojnu jedinicu. Oni su zadrzavali zatecenu vojnu org
anizaciju, s tim sto su joj davali svoje ifme (tj. sandzak **). Novopazarski San
dzak je jedini od mnogobrojnih sandzaka iz okvira bivse Osmanske imperije, koji
je do dan danas zadrzao to ime. Tako, npr., 1865. godine u Osmanskom carstvu je
bilo 123 sandzaka, organiziranih u 55 vilajeta, od cega ih je u bosanskom vilaje
tu bilo 7.
-Od 1282. godine, teritorija kasnijeg Novopazarskog Sandzaka postaje periferni d
eo tada mocnog srpskog kraljevstva, koja je poveravana na upravu mesnim velmozam
a. To je narocito doslo do izrazaja za vreme vladavine cara Dusana (1331-1335),
kada je danasnji Sandzak bio u sastavu velike feudalne oblasti kojom je upravlja
o najmocniji srpski velikas Vojislav Vojinovic. Posto Vojislav nije imao dece, n
asledjuje ga osamnaestogodisnji sinovac Nikola Altomanovic. Ovaj mocni, agresivn
i i nepromisljeni mladic ubrzo dolazi u sukob sa svojim susedima, knezom Lazarom
Hrebeljanovicem i bosanskim banom Tvrtkom I Kotromanicem. Posle nekoliko pojedi
nacnih sukoba, ban Tvrtko i knez Lazar sklapaju savez, i zajedno napadaju zupana
Nikolu, pobedjuju ga, oslepljuju i teraju u progonstvo, a njegovu oblast medjus
obno dele. Od te 1373. godine u sastav bosanske drzave ulazi citavo Gornje Podri
nje sa Pivom, Tarom, srednjim i donjim Polimljem. Dakle, vec od ove godine znaca
jan deo kasnije Novopazarskog Sandzaka se vec nalazio u sastavi bosanske drzave.
Vec 1377. godine, opet na teritoriji Sandzaka, u manastiru Milesevo kod Prijepo
lja, Tvrtko je krunisan za kralja *Srbljem, Bosnom, Primorjem, Zapadnim Stranam*
, a ostali deo Altomanoviceve oblasti je pripao knezu Lazaru. Posle kosovske bit
ke, 28. juna 1389. godine, a u kojoj je izmedju ostalih zivot izgubio i knez Laz
ar, njegovi naslednici, kneginja Milica i dvanaestogodisnji sin Stefan Lazarevic
, morali su da priznaju tursku vrhovnu vlast i da postanu turski vazali. Jedini
feudalac koji je jos neko vreme pruzao otpor Turcima bio je Vuk Brankovic. Medju
tim, Turci su mu vec 1392. godine oteli Skoplje, posle cega je i on morao da pri
zna vlast *velikog gospodara cara Bajazita*, davati Turcima danak i ustupiti im
mnoga utvrdjenja. Vuk, koji je svojom oblascu vladao do kraja 1395. godine, a mo
zda i do 1396. godine, drzao je pod svojom vlascu izmedju ostalog Sjenicu i Koma
ran na Limu, kao i Trgoviste (danasnje Pazariste). Posle Vukove smrti sultan Baj
azit je nesto od Vukovih zemalja ostavio u nasledje Vukovoj zeni i deci, da bi s
e imali od cega izdrzavati.
-Stefan Lazarevic, kao verni turski vazal (osoba zavisna od druge osobe, prenese
no-potcinjeni), nasledio je oblasti svoga oca, koje su bile prosirene delom Vuko
vih zemalja. Stefan Lazarevic je umro 1427. godine, a nasledio ga je Djuradj Bra
nkovic, sin Vuka Brankovica. Jedno vreme kao njegove oblasti se pominju: Sjenica
, Polimlje, Trgoviste (Stari Ras). U Trgovistu je bio despotov trg sve dok ga 14
55. godine nisu zauzeli Turci.
-Zbog neurednog placanja danka i saradnje sa Ugarskom, Sultan Mehmed II je odluc

io da napadne despota Djuradja Brankovica. Vec od prvog juna 1455. godine Osmanl
ije zauzimaju najbogatiji i najutvrdjeniji srpski grad Novo Brdo. Vec maja 1455.
godine izvrsen je popis sela i imanja cele oblasti, koja ce biti poznata pod na
zivom Krajiste Isa-bega Ishakovica, u ciji sastav ce uci i Novopazarska oblast.
Cela Novopazarska oblast je tada podeljena na cetiri turske administrativne obla
sti, zvane vilajeti i to: vilajet Zvecan, vilajet Jelec, vilajet Ras i vilajet S
jenica. Krajisnik Isa-beg Ishakovic, inace Bosnjak, rodom iz Hercegovine, koja c
e biti na celu Skopskog i Bosanskog krajista od 1439. do 1463. godine i drugi po
redu bosanski sandzak-beg u periodu 1464.-1469. odlucuje da se u sredisnjem del
u Novopazarskog polja, na samom uscu Josanice u Rasku, podigne novi grad. Na ovu
njegovu odluku verovatno su uticale povoljne prirodne odlike ovoga kraja, kao i
strateski razlozi, jer je grad zamisljen kao baza za daljnja turska osvajanja p
rema severu i zapadu. Nakon velikih turskih osvajanja i pada Bosne, grad ce izgu
biti tu ulogu, postajuci prvenstveno znacajan trgovacko-zanatski i komunikacijsk
i centar na sredisnjem Balkanu. ISA-BEG CE OSTATI UPAMCEN KAO OSNIVAC TRI GRADA:
SARAJEVA, NOVOG PAZARA I SAPCA. Novi Pazar je osnovan negde u periodu izmedju 1
455. godine, kada je izvrsen prvi popis ovih krajeva od strane turske vlasti i 1
461. godine, kada imamo prvi pouzdan pomen Novog Pazara u dubrovackim izvorima.
Grad dobija ime Jeni Bazar (Novi Pazar) sa ciljem da se naznaci razlika izmedju
njega i starog gradskog naselja Trgovista, koje dobija naziv Eski Bazar (Stari P
azar), a koje je danas poznato pod imenom Pazariste. Novopazarsko polje je pruza
lo neuporedivo bolje uslove za zivot *od skucenog i brdima pritijesnjenog prosto
ra* na kome je bilo smesteno starije gradsko naselje Trgoviste.
-Najstarije Novopazarsko stanovnistvo je formirano, pre svega od doseljenika iz
Trgovista, a doseljavalo se i stanovnistvo iz sela, koje je po uobicajenoj tursk
oj praksi dovodjeno u novopodignuti grad (narocito seoske zanatlije). u Novi Paz
ar se nastanjuju i dubrovacki trgovci koji su doseljeni iz Trgovista, kao i turs
ki vojnici i sluzbenici. Tako Novi Pazar od samog pocetka ima vaznu ulogu u trgo
vini Dubrovacke Republike i Turske. To pokazuje i cinjenica da je jos sultan Meh
med II Osvajac potpisao dve povelje o trgovini s Dubrovcanima: prvu u Sjenici 14
59., a drugu u Novom Pazaru 1463. godine. Posle pada Despotovine pod osmansku vl
ast 1459. godine, turske snage predvodjene licno sultanom Mehmedom II i brojnim
vojskovodjama, medju kojima je bio i Isa-beg, su iz pravca Skoplja, Kosova i Sj
enice, spustajuci se niz Drinu, 1463. godine napale bosansko kraljevstvo i osvoj
ili ga. Iste godine osnovan je Bosanski Sandzak, za cijeg prvog sandzak-bega je
imenovan Mehmed-beg Minetovic, koji na tom mestu ostaje samo godinu dana, nakon
cega ga na istom mestu nasledjuje Isa-beg Ishakovic. Sediste vilajeta i kadiluka
Jelec ce kasnije biti preneseno u Novi Pazar koji ubrzano prerasta u ekonomski
i kulturno-administrativni centar cele oblasti. Vec 1468/1469. godine on dobija
status sehera i vrsi ulogu sedista nahije. Prvi put se pominje zvanicno u dokum
entima vilajeta Jenidze Pazar 1477. a od 1485. godine vilajet Jeni Bazar postaje
srediste kadiluka, kojeg je cinilo vise nahija. Zanimljivo je da se stari naziv
za kadiluk i vilajet u dokumentima zna ponekad naci sve to cetrdesetih godina X
VI stoleca. Kao nahije vilajeta Jelec 1469. godine pominju se: Moravica dobija s
tatus nahije, a kao potpuno nove nahije javljaju se Barce i Vrace.