Eitim Bilimine Giri Ders Notlar

r. Gr. Osman ALBAYRAK- 2012

1. ETMN PSKOLOJK TEMELLER
1.1

PSKLOJ BLMNN GELM VE TANIMI

Psikoloji aslnda, ocuklarn eitim sorunlarn zme gereksiniminden domutur. Bu

ocuk niin byle davranr? sorusu filozoflarn ve bilginlerin dikkatini bu alana yneltmitir.
Sokrates, Platon ve Aristo gibi bilginler bu alanda pek ok alma yrtmlerdir.
( Binbaolu,1990).
Psikloji bilminin gelimesine neden olan almalar eski zamanlara dayansa da , bugnk
anlamda psikoloji biliminin temelleri 1879da Almanyada Wilhelm Wundt tarafndan atld.
Daha sonra ise psikoloji alannda eser meydana getiren ve deiik psikoloji akmlarnn
temsilcileri olan pek ok psikologlara rastlamaktayz. Bunlardan bazlar unlardr;
Alman fizyoloji bilgini Wilhelm Preyer, Amerikal Ellen Key , Fransz Alfred Binet, lk
ocukluk Psiklojisi yaptyla Alman William Stern, Thorndike, Kurt Lewin, Watson, Sigmund
Freud, Alfret Adler, Fransz Psikolog Jean Piagetdir.
Bizde psikoloji dersi, ilk nce 1951de Eitim Enstitlerinde okutulmaya baland.
1953 program ile lkretim Okullarna girdi.
Psikoloji, 1920ye kadar zihinsel ( bilisel ) yaamn bilimi olarak tanmlanmtr.
1920lerden 1960lara kadar ise gzlenebilir davranlarn ( davranlk ) bilimi olarak ifade
bulmutur. 1960dan sonra ise davran ve zihinsel srelerin bilimi olarak ifade edilmeye
balanmtr. Psikolojinin sre ierisinde pek ok tanm yaplmtr i.
En genel anlamyla psikoloji; nsan ve hayvan davranlarn ve bu davranlarn altnda
yatan sreleri bilimsel olarak inceleyen alma alandr. eklinde tanmlanabilir.
1.2 PSKOLOJ BLMEK RETMENLERE NE TR YARARLAR SALAR?

retmenlerin kendilerini tanmalarn salar

rencileri tanmalarn salar
rencilerin renmelerine etkin katkda bulunmalarn salar
rencilerin gelimelerine ne ekilde etkide bulunduunun farkna varmasna
yardmc olur
Bireysel farkllklarnn dikkate alnmasn salar
Olumlu snf atmosferinin oluturmasna yardmc olur
rencilerini renmeye nasl gdleyecei konusunda bilgiler sunar
rencilerin kendine gvenen, kendini ifade edebilen, sorgulayan bireyler
haline gelmesine yardmc olur (Durdu Karsl, Mehmet. 2003 )

1.3 PSKOLOJNN ALT DALLARI

Psikoloji , insan her ynyle ele alp inceledii iin dier bilim dallaryla sk bir ibirlii
iindedir. Btn bu bilimlerle iliki iinde olan psikoloji doal olarak alt dallara ayrlmtr.
Bunlar;
a) Deneysel Psikoloji: Deney yntemini kullanarak psikolojik bilgi retimi ile ilgilenir.Belli
bal konular arasnda alg, tutum, hatrlama renme saylabilir.
b) Fizyolojik Psikoloji: Kiinin bedensel yaps ve bedeninin ileyiiyle ruhsal durumu
arasnda ki ilikiyi konu edinir
c) Sosyal
Psikoloji: Bireylerin grup iindeki davranlar ve insanlarn birbirlerinin
davranlar zerindeki etkileri ile ilgilenir.
d) Psikolojik Danma : Yaamlarnda zorlanan bireylere yardm eder.
e) Psikoterapi : Psikolojik rahatszlklar olanlarla ilgilenir.
f)
Klinik Psikolojisi: Psikolojinin psikiyatristlere yakn olan alandr.
g) evresel Psikoloji : Fiziksel evrenin insan davranlar zerindeki etkileri konusunda
almalar yapar.
h) Endstri ve rgt Psikolojisi: alma ortamnda kurum ve kurulularda insan
davranlarnn nasl bir seyir izlediini inceler.
1

i)

Eitim Psikolojisi: Eitim ile psikolojinin kesitii alandr. Esas itibariyle bireylerin nasl
gelitii ve rendii zerinde durur. Geliim ve renme psikolojisi eklinde iki alt dala
ayrlr;
Geliim Psikolojisi: Bireyin eitli yaam dnemlerinde ne tr bir geliim sreci izlediini
inceler.
renme Psikolojisi: Bireylerin nasl rendii zerinde durur.
1.4

ETM PSKLOJS

Psikolojinin alt dallarndan birisidir. Eitim Psikolojisi, eitimle ilgili konu ya da sorunlar
psikolojik adan inceler. Kii davranlarnn istenen ynde olmas iin gerekli metotlarnn
neler olmas gerektii zerinde durur
Eitim Psikolojisi eitimle psikolojinin kesitii alandr. Eitim psikolojisi , bireyin
davranlarna etki edecek olan deimeleri ve gelimeleri inceler. Eitim ortamlarn etkili bir
biimde dzenlemeyi ve retme yoluyla renmeyi verimli bir biimde gerekletirmeyi
ama edinir.
En geni anlamyla eitim psikolojisi, bireylerin, fiziksel, psiko-motor, zihinsel, trel,
sosyal, cinsel ve duygusal alanlardaki geliim niteliklerini ve burada uygun renme- retme
srelerini ve buna bal kuram ve ilkeleri , snf disiplini ve dzenini inceleyen ve aratran ,
okul, aile ve meslek hayat gibi alanlara da yardmc olan uygulamal bir bilim daldr.
Eitim Psikolojisi retmene;

rencilerin tannmas
rencilerin gerekletirecei hedef davranlarn saptanmas
rencileri hedef davranlara ulatracak yaantlarn ( renim grevlerinin)
seilmesi
renmeye ortam hazrlanmas
renmenin gerekletirilmesi
renmenin llmesi ve deerlendirilmesi
Dnt bilgilerden yararlanlmas
gibi yararlar salar (Baaran, 200,
s:15)

Eitim psikolojisi iki alt dala ayrlr;

1.4.1

GELM PSKOLOJS

Geliim psikolojisi bireylerin doumdan nce ve sonraki btn

fiziksel ve psiko- motor adan ele alarak inceler.

dnemlerini bilisel,

1.4.1.1 GELM LE LGL TEMEL KAVRAMLAR

Geliim; Organizmann dllenmeden balayarak bedensel, zihinsel, dil, duygusal,
sosyal ynden, belli koullar olan en son aamasna kadar srekli ilerleme kaydeden
deimedir.( Senemolu, 2005, s: 2)
Geliim , geni bir kavramdr ve canl varln yaam boyunca geirdii ileriye ve
geriye ynelik btn deiiklikleri kapsar.
Geliim; renme, yaant ve olgunlama sonucu bireyde grlen dzenli ve srekli
deiikliklerdir. Bireylerin hayatlar boyunca geirdikleri her trl deiim ve bireyler
arasndaki deiim farkllklarn incelemek geliim psikolojisinin iidir. Gelime, genel anlamda
olumlu ynde ilerlemeye iaret eden bir sretir ii. nsan geliimi, fiziksel, ruhsal ve sosyal
olarak ok ynl gerekleir. Geliimle ilgili baz temel kavramlar;
Byme, Vcudun sadece boy, kilo ve hacim olarak artmasdr.
renme, Bireyin yaantlar araclyla davranlarnda meydana gelen nispeten
kalc izli davran deiikliidir.

Bir davrann renme rn saylabilmesi iin , doutan getirilen genetik faktrler ve

ila , hastalk gibi geici faktrlere bal kalmakszn gerekletirilmesi gerekmektedir. Mutlaka
yaant sonucunda gereklemesi gereklidir. rnein; Bir bireyin kpekten korkar hale gelmesi
yaant rn olduu iin renme kabul edilirken, geirmi olduu kaza sonucunda yrme
ekli bozulan birisinde ki bu deiiklik renme saylmamaktadr.
Olgunlama: Organizmann ve vcut organlarnn byyerek kendisinden beklenen bir ii
yapabilecek dzeye ulamas srecidir . Olgunlama, kaltm ve evre koullar arasndaki etkileim
sonucu bireyin olgunluk dzeyine ulamasn salayan biyolojik gelimelerdir. Olgunlamada
renmenin etkisi yoktur. rnein ocuk yrme veya koma iin yeterince olgunlamadan
bunlar baaramaz.
Olgunlama kiinin doutan getirmi olduu potansiyelin zaman iinde ortaya kmasn
ifade eder. Kendiliinden meydana gelen bir sretir.
Hazrbulunuluk: nsann belli bir geliim grevini olgunlama ve renme yoluyla
yapabilecek dzeye gelmesidir (Baaran 2000). Hazrbulunuluk yeni bir renme ortamnda,
bireyin nceden sahip olduu zelliklerin tmn kapsar. Bireyin ya, geliimi, olgunluk seviyesi,
tutumu, motivasyonu ve salk durumu yeni renme ortamnda etkili olan unsurlardr (Aydn,
2000).
Geliim Grevi: Her geliim dneminde bireyin gelitirmek zorunda olduu sosyal
beklentiler ve davran rntleridir. Geliim grevinin zamannda yerine getirilmesi kiiyi mutlu
eder. rnein, bir yana doru ocuktan beklenen grevler birka kelime syleyebilmesi ve
emekleyebilmesidir.
Kritik Dnem: Geliimde belli davranlarn kazanlmas gereken dnemler vardr. lgili
davran bu dnem de kazanlmad zaman daha sonra kazanlmas ok zordur. Bu dnemlere
kritik dnem denir. Kritik dnemler geliim asndan nemli zaman dilimleridir. Konumann kritik
dnemi 1-2 yalar arasdr. Yrmenin 1 1,5 yalar, cinsel zdelemenin 3-5 ya, okuma
yazmann ise 6. yatr.
1.4.1.2 GELM LKELER
Geliimde baz evrensel ilkeler vardr. Her insann geliimi bu ilkelerle gerekleir.
Bunlardan bazlar unlardr:
1. Geliim, kaltm ve evre etkileiminin bir rndr: Kaltm yoluyla getirilen sa
rengi, gz rengi, cinsiyet, beden biimi gibi, anayapnn baz zellikleri dorudan
gzlenebilirken baz zellikler evre ile etkileimlerin bir rn olarak ortaya kmaktadr.
2. Geliim sreklidir ve belli aamalarda gerekleir: Geliim ileriye dorudur ve
birikimli bir sretir. Geliimde her aama, kendinden ncekine dayal, kendinden sonraki
aamaya hazrlaycdr. Ancak, bu geliim aamalar birbirinden kesin izgilerle ayrlm
deildir
3. Geliim nbetlee devam eder: eitli dnemlerde geliim alanlar nbetleerek n
plana geebilir. Bir geliim alannn ok hzland dnemlerde, dierleri duraklama
gsterebilir. rnein; yrmenin n plana kt dnemde, konuma duraklama eilimi
gsterebilir.
4. Geliim batan ayaa, iten da dorudur: nce, ban hareketi kontrol edilir. Daha
sonra gs, karn, bacaklar ve ayan kontrol salanr. Ayrca, nce beden ve i organlarn,
daha sonra da doru olan kollarn geliimi salanr.
5. Geliim, genelden zele dorudur: ocuklar nce tm vcuduyla hareket eder,
byk kaslarn kullanr. Daha sonra belli bir etkinlilikle ilgili organn kullanabilir hale gelir.
rnein; ocuk top oynarken nce btn vcuduyla topu tutar. Daha sonra kk kaslar
gelitike sadece elleriyle hatta parmaklaryla topu tutab ilir hale gelir.
6. Geliimde kritik dnemler vardr: Organizmann baz geliim alanlarnda , renmeye
ya da gelimeye eilimli olduu belli bir zaman dilimi vardr. Bu dnemde organizma, evre
etkilerine daha ok duyarldr ve daha hzl renir.
7. Geliim bir btndr: Geliim alanlar birbiriyle etkileim iindedir. Bir geliim
3

alanndaki olumlu ya da olumsuz bir zellik dier geliim alanlarn da ayn ynde etkiler,
rnein; fiziksel bakmdan gzel bir ocuk, hrkalarnn youn ilgisini eker, sevilir. Sevilen
ocuun duygusal geliimi olumludur- Kendine gven duyar. Bakalarn sevebilir ve olumlu
ilikiler kurabilir. Bu nedenle, sosyal geliimi de olumlu bir ekilde etkilenir.
8. Geliimde bireysel farklar vardr: GeIime,olgunlama ve renmenin etkileiminin
bir rndr. Olgunlamay byk lde kaltm ve evre etkileimleriyle kazanlan
yaantlar belirlemektedir
( Senemolu, 2005)
1.4.2 GELM ETKLEYEN ETMENLER
Bireyin geliimini etkileyen etmenler kaltm ve evre olarak iki grupta toplanmaktadr.
Geliimde kaltmn m yoksa evrenin mi daha arlkl bir role sahip olduu konusunda kesinlik
kazanm bir gr yoktur.
Geliimi etkileyen etmenler genel anlamda unlardr; Kaltm, evre,Doum ncesi
Etkenler, Doum Sras Etkenler, Doum Sonras Etkenler, Hormonlar

1.4.3 GELM DNEMLER

A. Doum ncesi Geliim
Doum ncesi dnem , dier dnemlere gre en hzl geliimin olduu dnemdir.
Aadaki evrelerden oluur.
Zigot, Babadan gelen sperm ile anneden gelen yumurtalarn dllenmesine verilen
addr.
Dllenmi yumurtann bir iki haftalk dnemine dlt denir.
Embriyo nc hafta ile 8. nci hafta arasndaki dneme denir. Embriyo dneminde
hcreler farkllamaya balar ve vcudu oluturan tabakalar meydana gelir.
Fets: nc aydan balayarak douma kadar devam eder. Btn yaamsal
faaliyetler bu dnemde grlmeye balar. Bebein yaayabilmesi iin 6-7 aylk olmas
gerekir. Dokuz aylktan nce meydana gelen doumlar erken kabul edilir.
B. Doum Sonras Geliim
1. Bebeklik dnemi (0-2 ya)

Fiziksel geliimin doumdan sonra en hzl olduu dnemdir. Bu dnemde aadaki

farkllamalar oluur;
Fiziksel evredeki deiikliklere uyum salama
Dk kontroln gerekletirme (tuvalet eitimi)
Kat yiyecek yemeyi renme
Refleksif davranlar grlr.
Belirli zamanlarda uyank kalmay ve uyumay gsterme
Dnemin sonlarna doru yrmeyi renme

2. lk ocukluk dnemi (2-6 ya)

Fiziksel geliim biraz yavalar.

Konumay ve yrmeyi renme
El-gz uyumunu salama
4

Kendi z bakm becerilerini (yemek yeme, giyinme vb.) yerine getirebilme

Cinsiyet farkllklarn renme ve cinsel kimliini kazanmaya balama
Toplumsal kurallara dair doru ve yanl davran ayrt etmeye ve toplumsal rolleri
renmeye balama
Deiik ya gruplaryla iletiim kurmay renme, duygularn fark etmeye balama

3. Son ocukluk dnemi (6-12 ya)

Fiziksel geliimin en yava olduu dnemdir.
Kendine kar tutumlar oluturma
Okuma, yazma ve hesaplama ile ilgili 3 temel beceriyi gelitirme ve zaman kavramlarn
tanma
Yatlaryla gruplar oluturabilme, kiiler aras ilikilerini gelitirme
Cinsiyetine uygun rolleri benimseme ve onlarla zdeleme
Davranlarnn sorumluluunu alabilme
Kendi bana kararlar alabilme ve kiisel bamszln kazanmaya balama
Vicdan ve deerler sistemi gelitirmeye balama
Somut dnmeyi renme

4. Ergenlik dnemi geliim grevleri (12-18 ya)

Hzl bedensel deiiklikler grlr. Bebeklik dneminden sonraki bedensel geliimin

en hzl olduu dnmedir.
Bedensel zelliklerini kabul etme, bedensel ve fiziki deiiklikleri yaama ve yeni
bedensel zellikleri ile bark olma
Aile ierisinde duygusal bamszln kazanma ve farkl olma
Kendi ve kar cins yatlaryla (akranlaryla) olgun ilikiler kurabilme
Bir yetikin kadn veya erkek sosyal roln edinme (cinsel kimlik kazanlmas)
Evlilik ve aile hayatna ilikin dnce plannda hazrlanma
Bir meslee doru ynelme ve hazrlanma
Toplumsal grevlerini yerine getirebilme ve toplumsal sorumluluklar alabilme
Kiisel deerlerine gre bir deerler ve ahlak sistemi oluturma (yaama felsefesi
oluturma)
Birincil ve ikincil cinsiyet zellikleri kazanr.
1.5

KLK GELM

Kiilik, insann toplumda oynad eitli roller ve bu rollerin bakalar zerinde brakt
etkilerin tmdr. Bireyin sosyal ve psikolojik tepkilerinin tmne verilen bir isim olarak da
nitelendirdiimiz kiilik, insann ilgilerinin, d grnnn, konuma tarznn ve evresine
uyum biimlerinin btn zelliklerini ieren olduka geni kapsaml bir terimdir. Kiilik, bireyin
psikolojik, kaltsal ve renilmi duygularn, gdlerini, yetenek ve alkanlklarn kapsayan,
onu bir bakasndan ayran ve devamllk gsteren davran zellikleridir.
Kiilik, bireye zg olan, ayn zamanda onu bakasndan ayran ve belirleyen, sreklilik ve
tutarllk gsteren anlaml ve dinamik; duygu, dnce ve davran zellikleridir. Her insann
kiilii, trne zg genel zellikleri ile kendine ait zelliklerin bir btndr.
Kiilik geliimi zerine alan nemli geliim psikologlar mevcuttur. Bunlarn en
nemlilerinden biriri S. Freudtur.

SGMUND FREUDUN KLK GELM KURAMI

Kiilik geliimi zerine kuram gelitirmitir.
1.5.1 TOPOGRAFK KLK KURAMI
5

S. Freud , zel kiilik zerinde younlamaktadr.

Freude gre kiilik aysberge benzer. Suyun stnde kalan ksm bilin, sualtnda kalan
grnmeyen ksm ise bilinddr.
Gerekte kiilie yn veren, bilin altna itilmi eitli duygu, tutku ve dncelerdir. Hatta
bunlar bilin dnda da olabilir. Topografik Kiilik adn verdii bu kurama gre, bilin dndaki
bu eyler bilin iine getirilebilir. Hibir davran nedensiz ortaya kmamaktadr. Mutlaka
bilin altnda bir sebebi vardr. lk ocukluk yllarndaki yaantlar, kiilik geliiminin temelini
oluturur.
1.5.2 YAPISAL KLK KURAMI
Freude Gre Kiilik Yaps Ana Sistemden Olumaktadr ( d, Ego ve Sperego)
1. d; Kiiliin temel tadr. Doutan getirilir ve ruhsal enerjinin ve psikolojik gizil glerin
temelidir. Ayn zamanda igdlerinde kaynadr. Kiiliin lkel ynn oluturur.
2.
Ego; Ego kiiliin yrtme organdr. Ego, idin bir parasdr ve tm enerjisini
ondan alr. Ego, organizmann d dnya ve nesnel gereklikle ilikiye geme gereksiniminden
varlk bulur. Ego, bir bakma kiiliin karar organ ve mantk szgecidir.
3. Sper Ego; Sper ego, sosyal ilikiler iinde dier insanlar tarafndan geleneksel
deerler ile toplumsal, trel, kltrel alkanlk ve kurallarn iselletirilmi eklidir.
Kiiliin sosyal yndr. Ego, idin isteklerini speregonun onayndan geirir.
YAPISAL KLK KAVRAM KARKATR

1.5.3 PSKOANALTK

( PSKOSEKSEL)

GELM KURAMI

Freud kiilik geliimini 5 dnemde incelemitir

1. Oral Dnem (0-1 ya);

Temel haz kayna emmedir. Emme pasif ve baml bir davrantr.ocuk eline ald her eyi
emer. Bu durum d dnyay alglamas anlamnda olduka nemlidir.
Bu dnemde,
gereksinmeleri karlanan ocukta, d dnyaya kar bir temel gven oluur. Karlanmazsa,
deiik kiilik bozukluklarnn temelleri atlm olur.
2. Anal Dnem ( 1-3 ya);
Temel haz kayna cinsel organlardr. drar ve dksn tutmay renir. ocuk kendini ve
evreyi kontrol etmeyi renir. Tuvalet eitimi ok nemlidir.
3. Fallik Dnem (3-6 ya);
Kart cinse sevgi duymaya balarlar. ocuklar bu dnemde byklerini model alarak
cinsiyet rollerini kazanrlar. ocuk ayn cinsten olan ebeveyni ile zdeim kurarak , onun
cinsel roln iselletirir.
ocuk bu dnemde ahlaki standartlar da kazanmaya balamtr.
6

Bu dnemde zmlenmeyen psikoseksel karmaa, sonraki yllarda sululuk duygusuna

yol aabilir.
4. Gizil (Latent) Dnem ( 6-12);
Daha nceki yllarda kazanlanlar pekitirilir. ocuk cinsiyetle ilgili konulardan holanmaz ve
kendini daha ok oyuna verir. Ev dndakilerle de zdeim kurmaya balayarak sosyalleirler.
Bu dnem frtna ncesi sessizlik dnemi olarak da adlandrlr.
5. Genital Dnem ( 12 ve sonras);
Hzl fiziksel geliim ve cinsel drtlerin artt dnemdir. Daha nceki dnemlere ait olumlu
ya da olumsuz yaantlar bu dneme damgasn vurur. ocuk bu dnemde renme gl
ekebilir. Yardm edilmeli, dlanmamaldr.

BLSEL (ZHNSEL) GELM

1.6

Bili; Zihinsel etkinliklerimizin genel addr. Bir baka deile ; Dnyamz renmeyi ve
anlamay ieren zihinsel faaliyetler anlamna gelir. (Yavuzer, 19-23, s.40).
Bilisel Geliim; Bebeklikten yetikinlie kadar, bireyin evresi ve dnyay anlama
yollarnn daha kompleks ve daha etkili hale gelmesi srecidir( Senemolu, 2007) .
Bilisel geliim ile ilgili kuramlar gelitirenler Piaget, Bruner , Vygotsky ve Gagne dir.

1. 6. 1 PAGETN BLSEL (ZHNSEL) GELM KURAMI

Piaget, Bilisel Geliimi , biyolojik ilkelerle aklamtr. Ona gre geliim, kaltm ve
evrenin etkileiminin bir sonucudur.
Piaget bilisel geliimi dnemler halinde incelemitir. Ona gre bilisel geliim ergenliin
sonuna kadar devam eden bir sretir.
DNEM
Duyusal Motor
( devinim- sensori)
Dnem
0- 2 ya

lem
Dnem
( 2- 7 Ya)

lem
Dnem
( 2- 7 Ya)

PAGETE GRE BLSEL GELM DNEMLER

ZELLKLER

Dnyay tanmak iin duyu organlarn ve bedenini

ve
duyularn kullanr.
Kendisini nesnelerden ayrt eder.
Refleksif davranlardan amal davranlara geer (6-8 aylar)
lk deneme yanlma renmeleri oluur
Nesnenin srekliliini kazanma yetenei gelitirir.( Dnemin
sonuna doru)
Taklit ve ertelenmi taklit ( daha nceki grm olduu
hareketi sonradan tekrarlar)
Sembolik Dnem ( 2- 4 Ya);
ncesi
Kompleks kavramlar ve ilikileri anlayamazlar.
Mevcut olmayan varlklara kar semboller gelitirir.
Canlandrmaclk ( Animizm ) ( Bebei ile konuma )
ocuk ben merkezcidir.
Nesneleri tek ynl snflandrma yaparlar.
zelden zele akl yrtme ( ocuu olmayan bir kadn evli
deildir)
ncesi
Dil hzla geliir
Sezgisel Dnem ( 4- 7 Ya );
7

Somut
lemler
Dnemi
( 7- 12 Ya)
Soyut ( Formel)
lemler Dnemi
(12 Ya st)

ocuklar bir arada oynarlar ama, birlikte oynamazlar.

Problemleri sezgileriyle zmeye alrlar.
lemleri tersine eviremezler.
Dil geliimi iyi dzeydedir.
Ben merkezci dnce dnemin sonuna kadar devam vardr
Tersine evirememe vardr
Maddeyi sadece bir zelliine gre snflandrma yapabilirler
Somut ilemleri yaparlar.
Tersine ilemleri evirebilirler.
Ben merkezci deildirler.
Madde korunumunu kazanmlardr.
ok ynl snflama ve sralama yapabilirler
ok ynl ( kombinasyonlu) dnebilirler.
Greceli ve soyut kavramlar anlayabilir etkili kullanabilirler.
Analiz, sentez ve deerlendirme yapabilirler.
Hipotezler retip test yapabilirler.

2.RENME PSKOLOJS
renme psikolojisi, renmenin hangi artlarda gerekletiini, renme srecinin
nasl ilediini, renme ilkelerinin neler olduunu belirlemeye alan bir bilimdir.
renme, bireyin yaant sonucu gzlenebilen davranlarnda ortaya kan, kalc izli
deiikliklerdir.
renmenin zellikleri
Davranta gzlenebilir bir deime olmas
Davrantaki deimenin nispeten srekli ( kalc izli ) olmas
Davrantaki deimenin yaant kazanma sonucunda olmas
Davrantaki deimenin yorgunluk, hastalk, ila alma vb. etkenlerle geici bir biimde
meydana gelmemesi
Davrantaki deimenin sadece byme sonucunda olumamas
2.1 RENME LE LGL TEMEL KAVRAMLAR
a. Davran ; Organizmann her tr etkinliine davran ad verilmektedir.Organizmann
gzlenebilen, ya da gzlenemeyen ak ya da rtk etkinliklerin tmdr.
Davranlar genel olarak e ayrlr :
1. Doutan gelen davranlar ; gdsel davranlar ve refleksif davranlar.
Bunlar, renme yoluyla olumazlar.
2. Geici davranlar ; Alkol, hastalk ila gibi d faktrlerin etkisiyle oluan
davranlardr. renme kabul edilmezler.
3. Sonradan kazanlan davranlar ; Sonradan kazanlan davranlar , renme
rn olan davranlardr.
b. Refleks ; Doutan getirilen belli bir uyarcya kar gsterilen belli ve basit
davranlardr.
8

c. gd ; Doutan getirilen, tre zg davran rntlerdir. Arlar bal yapar, ipek

bcei koza rer
d. Uyarc ; nsanlarn duyu organlarn harekete geiren ve insanda bir tepkiye yol
aan i ve d durum deiikliidir.
e. Tepki ; Uyarclara kar organizmann gsterdii davrantr.
f. Yaant ; Bireyin evresiyle belli bir dzeydeki etkileimleri sonucunda bireyde kalan
izdir
g. renme ; Tekrar ya da yaant yoluyla organizmann davranlarnda meydana
gelen olduka kalc deiikliktir.
h. Gd : Organizmay harekete geiren ve ynlendiren gtr. Alk, susuzluk,
sevgi , para kazanma gibi.
i) Drt : Fizyolojik gdlerdir. Alk, susuzluk, cinsel ihtiya gibi, doutandr,
renilmi deildir.

2.2

RENME ETLER

2.2.1 DAVRANII RENME

Davran yaklamn temel sayltlarn u ekilde belirtmek mmkndr
nsan renmesi ile dier canllarn renmeleri birbirlerine benzer. Bu kurala dayanarak,
davranlar, hayvanlar zerinde yaptklar aratrmalarla insan renmesini aklamaya
almlardr.
1. nsan zihni doduunda bo bir levha gibidir , sonradan doldurulur
2. renme, fiziksel konular gibi, llebilir ve gzlenebilir olaylar zerinde odaklanarak
incelenebilir.
3. Davranlarn ou, insann duygu, dnce, gd gibi zelliklerinin dorudan
gzlenemeyeceine veya llemeyeceine ve bu yzden bilimsel olarak ele alnp
aratrlamayacana inanrlar.
4. renmenin kurallar uyarc ( U ) ile tepki ( T ) arasndaki balantlara dayaldr.
Davranlara
bu yzden U-T( Uyarc- tepki) kuramclar da denir.
5. Davranlar renme teriminden ziyade artlanma (koullanma) terimini kullanrlar.
Buna gre renmede organizma evresel uyanclar tarafndan (belli bir ekilde tepki
vermeye)
artlandrlmaktadr. Dolaysyla, bu ekliyle renme organizmann
kontrol dnda
gerekleir.
6. Sadece organizmann gzlenen davrannda bir deiiklik meydana geldiinde,
renmenin
gerekletii sylenebilir. Eer davranta bir deiiklik meydana
gelmemise, renme de
olmam demektir.
Davran renme kuramlar unlardr;
Klasik ( Tepkisel ) Koullanma Pavlov
Bitiiklik Kuramlar Watson ve Guthrie
Balamclk Kuramlar Thorndike
Edimsel Koullanma - Skinner

A. KLASK ( TEPKSEL ) KOULLANMA KURAMI- .

PAVLOV

van Pavlov, kpeklerdeki mide ve tkrk salglamalar ile ilgili aratrma srasnda ,
kpeklerin yiyecek gelmeden nce salya salglamaya baladklarn grmtr. Bu olaydan
sonra Pavlov koullu refleks adn verdii bu tepkiyi sistematik olarak incelemitir.
Pavlov, kpein azna yiyecek koymadan nce zil alm ve hemen ardndan kpein
azna yiyecek koymutur. nceleri kpek zil sesini duyunca salya salglamamtr. Kpee
zil sesinden sonra yemek verilme ilemi tekrarlannca kpek geirdii bir yaant sonucu zil
sesi ile yiyecek arasnda bir balant kurmutur. Zil sesi bir bakma yiyecein yerine gemi
ve yiyecein uyandrd tepkiyi uyandrmtr. Pavlov'un yapt bu aratrmaya klasik
koullanma ad verilmitir. Klasik koullanma, koulsuz ve koullu etkilerin birleimlerini
ierir.
PAVLAVUN DENEYNDEK AAMALAR
1. Adm

Zil
-Ntr Uyarc
2. Adm
Zil
---

Tepki yok
Et

---

Salya
9

Ntr Uyarc
artsz (koulsuz ) Uyarc
artsz ( koulsuz ) tepki
3. Adm
Zil
-Salya
artl( koullu ) Uyarc
artl ( koullu ) tepki
KLASK

KOULLANMANIN TEMEL KAVRAMLARI

Koulsuz (artsz) Uyarc: Organizma iin doal olan tepkiyi otomatik olarak
meydana getiren uyarcdr. (ET) Koullanmada koullu
uyaran koulsuz uyarandan
nce verilir.
Koulsuz (artsz) Tepki: Koulsuz uyarcnn organizmada meydana getirdii doal
ve otomatik tepkidir. (SALYA)
Ntr (liiksiz) Uyarc: Koulsuz uyarc ile ilikilendirilmemi uyarcdr.Tek bana
olduunda herhangi bir davrana neden olmayan (ilikisiz) uyarclardr. Ntr uyarclar
doal uyarclarla eleerek koullu uyaranlar haline gelirler. (ZL) Zil, henz et ile
ilikilendirilme-den nce kpek iin ntr (iliki-siz) uyarcdr.
Koullu (artl) Uyarc: Balangta
ntr uyarcyken koulsuz
uyarc ile
birlikte verilerek, koulsuz uyarcnn meydana getirdii etkiyi paylamas salandktan
sonra tek bana verildiinde organizmada doal ve otomatik tepkiyi ' oluturan
uyarcya denir. (ZL)
Koullu (artl) Tepki : Sadece koullu uyarcnn meydana getirdii doal ve

otomatik

tepkidir.

KOULLU UYARICI

KOULLU TEPK

Para grnce
-------------- Sevinme
Zil sesini duyunca -------------- Snfa girme
Bayrak grnce
-------------- Sayg duyma
Enjektr grnce -------------- Alama
retmen grnce ------------- Korkma
TEPKSEL KOULLANMA LKELER
Bitiiklik, tepkisel koullanmann temelini oluturan ilkedir.
Koullu ve koulsuz uyarclarn verilme zaman birbirine ok yakn olmaldr. (5 - 30

Bitiikli sn aras)
k
Snme

Zil ------------- Et Hemen sonra verilmelidir.

Koulsuz uyarc(et) olmadan, koullu uyarc(zil) tek bana verildiinde, bir mddet

(Deney sonra koullu tepkinin (salya) azald ve yok olduu grlr. Koullu uyarcnn artk
sel

tek bana koullu tepkiyi oluturmamasdr. Bir sre zil sesi verilip et verilmezse

zlm salya gsterilmez.

e)
Birbirine yakn olan uyarclara ayn ya da benzer tepkileri gsterme eilimidir. Yani
organizma benzer uyarclara ayn tepkiyi gsterir. r: Beyaz nlkl hemireden
Genelle korkan bir ocuk, btn beyaz nlkllerden de korkar.
me
Genellemenin tersidir. Organizmann koullanma srecinde kullanlan koullu uyarcy dierlerden ayrt ederek tepkide bulunmasdr. Yani organizmann iki uyarc araAyrt

sndaki birbirine benzemeyen nitelikleri fark etmesidir. rn: Btn beyaz nlkller

Etme

ierisinde , sadece hemireden korkan ocuk, ayrt etmektedir.

KLASK (TEPKSEL) KOULLANMA YOLUYLA RENLEN (KOULLU) TEPKLER

ORTADAN KALDIRMAK N;
10

Klasik (tepkisel) koullanma yoluyla renilen;

asansrden korkma, snav kaygs,
retmenden nefret etme, otobs grnce midenin bulanmas gibi koullu tepkiler balca
ekilde ortadan kaldrlr. Bunlar:
1. Snmeyi Bekleme: Pekitirilmeyen davranlar sner. Koullu uyarc bir sre (zil) tek
bana verilsin (koulsuz uyarc olan et verilmeden) bir sre sonra koullu tepki (salya)
grlmez. retmen (koullu uyaran) kzd (koulsuz uyaran) iin korkan (koullu tepki) bir
renci retmen bir sre kzmasa, korkma tepkisini gstermez.
2. Kart Koullama (Bastrma): Koullanma yoluyla renilen ve sndrlmek istenilen
koullu tepkiyi ortadan kaldrmak iin, ho olmayan (itici) bir uyaran verilir. rnein
snfta oturduu srada yanndaki arkadana srekli vurarak rahatsz etmeyi alkanlk
haline getiren bir renci snfn en arka srasna oturtularak bu tepkisi ortadan kaldrlr.
3.
Sistematik Duyarszlatrma: Organizmann bir uyaranla srekli karlamas
sonucunda (kazandrlan olumlu yaantlarn sonucunda) daha nce gsterdii koullu tepkiyi
artk vermemesi durumudur. rnein snavdan korkan bir renciye nce sonucunda not
verilmeyen bir snav yaplr, sonra ok iyi bildii konular ile ilgili sorular verilerek evde
kendisini snav yapmas istenir, sonra bildii konular ile ilgili snfta snav yaplar ve daha sonra
gerek ortamda snav yaplarak, snav korkusu ortadan kaldrlr (sistematik duyarszlatrma).
KLASK KOULLAMA LE LGL RNEK TEST SORULARI
1-Bir anne ,bebeini yedirmeye balamadan nce, her seferinde ona mama nl
takmaktadr. Bir sre sonra bebek, mama nln grr grmez mamas gelmi gibi sevin
lklar atmaya balamtr.
Bu koullanma srecinde mama nl klasik (tepkisel)koullanmadaki,
I. koulsuz uyarc
II. koullu uyarc
III ntr uyarc
elerinden hangilerinin ilevini stlenmitir?
A)Yalnz III
B) Yalnz II C) Yalnz I
D)II ve III E) I ve II
2- lk kez a olana kadar enjektr grdnde herhangi bir korku belirtisi gstermeyen bir
ocuk, a olduktan sonra, enjektr her grdnde alamaya balamtr.
ocuun bu alama davran aadakilerden hangisidir?
A) Edimsel(operant) koullanma B) Kavrayarak renme C) Bilisel renme
D) Gzlem yoluyla renme
E) Klasik(tepkisel) koullanma
3- Klasik(tepkisel) koullanmann gereklemesi iin aadakilerden hangisi
zorunludur?
A) Davrann tekrar edilmesi
B) Koullu uyarcnn genellenmesi C) Davrann
cezalandrlmas
D) Koulsuz uyarcyla ntr uyarcnn elenmesi
E) Davrann ekillendirilmesi
4- Bir bebek ackt iin, doal olarak alamakta ve st biberonu grnce
susmaktadr.Bu durum aadakilerin hangisiyle aklanabilir?
A) Edimsel koullanma
B) Klasik koullanma
C) Kavrayarak renme
D) Bilisel renme
E) Gzlem yoluyla renme
5- Aadaki seeneklerden hangisi klasik koullanma sonucu renilmi olabilir?
A) Karanlk korkusu
B) Dzenli alma alkanl
C) Yalan syleme alkanl
D) Gzel konuma becerisi
E) Spor yapma alkanl
CEVAP ANAHTARI

1. D

2. E 3. D 4. B 5. B

B. EDMSEL KOULLANMA (OPERANT ARTLANMA)

(SKINNER)
11

Tepkisel davranlar bir uyarc tarafndan ( zil ) ortaya kartlr. Klasik koullanmadaki
tepkiler tepkisel davrana birer rnektir. Tepkisel davranlar tm refleksleri kapsar. rnein
karanlkta gz bebeinin genilemesi, aydnlkta daralmas, limon grldnde ya da
dnldnde azn sulanmas gibi
Edimsel davran; uyarc tarafndan oluturulmaz, organizma tarafndan ortaya konur.
Edimsel davran kendiliinden ortaya kar ve sonular tarafndan kontrol edilir. rnein ;
ocuun yeni yeni ayaa kalktn gren evresindeki yetikinler genellikle sevin lklar atar,
onu alklarlar. evresindekilerin bu ilgisi ocuu mutlu eder ve ocuk ayn davran tekrarlama
eilimi gsterir.
Davrantan sonra gelen uyarc organizmada haz oluturursa davran tekrar yaplr.
Davrantan sonra gelen uyarc organizmada ac, elem yaratrsa davran tekrar edilmez. Oysa,
tepkisel davran tamamen kendinden nceki uyarcya bal olarak meydana gelir
Yaplan bir davrann iki trl sonucu olabilir; Birincisi, davran sonucunda organizmann
houna giden bir durum ortaya kar ya da davrann sonucunda organizmann houna gitmeyen
bir durum ortaya kar. rnein arkadalarnca beenilen bir elbisenin devaml giyilmesi istei.
Davrann arkasndan
koullanma denir

olumlu

uyarc

verilerek

yaplan

koullanmaya

edimsel

Edimsel Koullanma Deneyi

Bu konuda yle bir deney yaplmtr. A bir fare, bir deney kafesi iine braklr. Bu srada
rastlant sonucu kafesin iindeki mandala dokunur ve kafesin altndaki kaba yiyecek der. Fare
yiyecei yer ve bylece dllenmi olur. Bundan sonra tekrar tekrar ayn yere braklan fare,
daha ksa zamanda mandala dokunur. Balangta gelii gzel davran gsteren fare bir sonraki
deneyde mandala daha abuk yaklamaya balar ve en sonunda da dorudan doruya mandala
basp yiyecei elde eder. Bylece renilmi bir "edim", yani davran oluur.
Edimsel koullanmada pekitirici uyarc, yaplan tepkinin sonucunda ortaya kmaktadr.
Edimsel koullanma byk lde Thorndiken etki yasasndan kaynaklanmtr.
Bu tr koullamada, davran izleyen ve organizma zerinde hoa gidici bir etki yaratarak
davrann (edimin) ortaya kma olasln artran uyarclara pekitire denir.
Bir davrann arkasndan gelen ve organizma iin hoa gitmeyen bir durum yaratan
uyarclar ise cezadr. Ceza davran zayflatr ya da belli bir sre iin durdurur . Ceza
organizmaya istemedii bir eyin verilmesi ya da istedii bir eyin verilmemesidir. Sknnere
gre ceza, geici bir sre iin etkili gibi grlebilir ancak ceza kalkt zaman cezalandrlan
davran eski haline dner.
EDMSEL KOULLANMA TEMEL KAVRAMLARI
Pekitire : Davran izleyen ve organizma zerinde olumlu etkiye sebep olan uyarcdr.
ki tr pekitire vardr;
1.
OLUMLU PEKTRELER: Ortama konulduunda belirli bir davrann yaplma
olasln arttran uyarclardr. Bunlarda birincil ve ikincil olumlu pekitireler olmak zere iki
grupta toplanr.
a) Birincil olumlu pekistireler; Yiyecek, su, cinsellik gibi organizmay doal olarak
pekitiren pekitirelerdir. rnein ;
Karnesi baarl olan ocua bisiklet alma,
Marketten ekmek almay baaran bir ocua ikolata verme gibi.
b) Ikincil (koullu) olumlu pekistirecler ise, herhangi bir ntr uyarcnn olumlu birincil
pekistireclerle iliskilendirilmesi ile olumlu pekistirec ozelligi kazanan uyarclardir.
rnein; kk bir ocuk iin parann, statnn hi bir nemi yoktur. Ancak para ve
stat ile birincil pekitireleri elde edebileceini rendii zaman para, statu pekitire
zellii kazanr.
12

2.
OLUMSUZ PEKTRELER: Ortamdan karldklarnda belirli bir davrann
yaplma olasln artran uyarclardr. Olumsuz pekitireler,organizmaya rahatszlk veren
uyarclardr ve birincil ve ikincil uyarclar olmak zere iki gruba ayrlmaktadrlar.
a)

Birincil olumsuz pekitireler; Organizmaya zarar veren, yaam tehdit eden

uyarclardr. Bunlar rahatsz edici yksek tonlu sesler, elektrik oku vb.dir. rnein;
Snfa baarl olan bir renci grubunun snflarnn boyanmas ( Burada kt olan snf
grnts iyiletirildi, yani ortamdan kt bir durum ekildi)

b)

kincil olumsuz pekitireler ise, herhangi bir ntr uyarcnn birincil olumsuz
pekitirelerle iliskilendirilmesiyle pekitire zellii kazanan uyarclardr.rnein;
Soba, baslangcta kk bir ocuk icin sadece ntr bir uyarcdr.Oysa elini sobaya
dokundurup yaktiktan sonra, soba ocuk iin olumsuz pekitire zellii kazanir. nk
yakicilik ile soba ilikilendirilmi;yakcln etkisi soba tarafindan paylasilmitir.Bu
olaydan sonra ocuk soba souk iken de dokunmaz. Gerek olumlu, gerekse olumsuz
ikincil pekitireler bu zelliklerini byk lde klasik koullama ilkelerine gre
kazanrlar.

SORU 1 : Bir teknik direktrn baary artrmak amacyla, en iyi performans gsteren
sporcusuna her ayn sonunda bir spor malzemesi hediye etmesi aadakilerden hangisine rnek
olabilir? (2008)
A) Dolayl pekitirme
B) Koullu anlama C) Premack ilkesi
D) Birincil pekitire
E) Olumlu pekitirme
SORU 2 : Bireyin, yesi olduu sosyal gruplar tarafndan onaylanan davranlarnn tekrarlanma
olasl artar.
Buna gre, sosyal onay aadakilerden hangisinin ilevini yerine getirmektedir?
A) Olumlu pekitire
B) Ayrt edici uyarc
C) Birincil pekitire
D) Ksmi pekitire
E) Koulsuz uyarc
SORU 3 ) rencilerine dev yapma alkanl kazandrmak amacyla yaptklar her deve bir
yldz veren ve toplam on yldz kazananlara bir kitap hediye eden bir retmen, aadaki
davran kontrol tekniklerinden hangisini kullanmaktadr? (2009)
A) Davran ekillendirme
B) Simgesel dlle pekitirme C) Kademeli yaklama
D) Dolayl pekitirme
E) Sistematik duyarszlatrma
CEVAP : 1/E , 2/ A , 3/B
PEKTRME TARFELER
2.
Srekli Pekitirme : Eer konu yeni ve karmaksa bir sre her doru davran
pekitirilir. Her davrann pekitirilmesi doru deildir. rnein ilk okuma yazma renen ocua
srekli olarak pekitire verilir. renme gerekletirildikten sonra aralkl pekitire
verilmektedir.
3. Aralkl pekitirme: Zaman aralkl pekitirmedir. kiye ayrlr

Sabit zaman aralkl pekitirme: Pekitire ne zaman geldii bellidir. rnein

teneffs, aylk, maa.

Deiken zaman aralkl pekitirme: Ne zaman gelecei bilinmez srprizdir.

renci davrana devam eder. rnein retmeninin ilk onbe dakika fkra
anlatmas daha sonra 10, 20 dk. Gibi deiken aralkl fkra anlatmas.

4. Oranl Pekitirme: Oran aralkl pekitirmelerdir. kiye ayrlr.

Sabit oranl pekitirme: Ka davrandan sonra pekitirilecei bellidir. Para

bana cret verme, yapt her dev iin cret verme.
13

Deiken oranl pekitirme: Ka doru davrana pekitire verecei belli

deildir. 5 probleme hediye daha sonra ka probleme hediye vereceimizi
sylemezsek deiken oranl pekitirme olur. Bu yntem en verimli pekitirme
tarifesidir.

SORU 1 ) Bir renci, retmenin dikkatini ekmek iin snfta srekli olarak espri yapmakta,
retmen bu esprilerden bazlarna glerken bazlarn duymazdan gelmektedir.
Bu durumda rencinin snfta espri yapma davranna ilikin aadaki ifadelerden hangisi
dorudur? (2009)
A) Olumsuz pekitirildii iin benzer durumlara genellenme olasl artacaktr.
B) Deiken aralkl pekitirildii iin snmeye kar direnli olacaktr.
C) Bazen olumlu bazen olumsuz pekitirildii iin snmeye kar direnci azalacaktr.
D) Srekli pekitirilmedii in gitgide azalarak ortadan kalkacaktr.
E) Bazen olumlu bazen olumsuz pekitirildii iin benzer durumlarda tekrarlanma olasl
artacaktr.
SORU 2 : Dersi soru cevap yntemiyle ileyen bir retmen, sorulara doru cevap veren
rencilerine bazen be soruda, bazen de soruda bir puan vermektedir.
retmenin kulland pekitirme tarifesi aadakilerden hangisidir? (2008)
A) Sabit oranl
B) Srekli
C) Sabit aralkl
D) Deiken aralkl
E) Deiken oranl
SORU 3 ) Bir retmen, bir eitim dnemi iinde bazen iki hafta, bazen de bir hafta arayla ksa
snav yaparak^ rencilerinin renme abalarnda sreklilik salamaya almaktadr.
retmenin bu uygulamasnn, pekitirme tarifelerindeki karl aadakilerden hangisidir?
(2007)_
A) Sabit oranl
B) Sabit aralkl
C) Deiken oranl D) Srekli
E) Deiken aralkl
CEVAPLAR : 1/B, 2/E, 3/ E

Ceza
Organizmann davran istenmedii iin organizma rahatsz edici uyarc ile ka karya
getirilmesi ve ho bir uyarcdan mahrum braklmasdr. Davrann deitirilmesinde esas olan
ulumlu pekitirmedir. Pekitirmenin etkilerini nceden kestirmek mmkndr. Fakat cezann
etkilerinin kestirmek olduka zordur. Ceza yeni ve istenilen davrann renilmesini salamaz.
Yalnz nceki bilgileri bastrr. Ceza istenilmeyen davran yok etmez. Cezann etkisi yok
olduunda bastrlm olan bu davran tekrar ortaya kar. Ceza ou kez davrann
yaplmamasn deil yapldnda yakalanmamasn retir.
DAVRANIIN SONUCUNDA

HOA GDEN UYARICI

UYARICI

HOA GTMEYEN

Olumlu (pozitif) pekitirme

1. tip ceza
Hoa gitmeyen bir davrann
hoa giden uyarcnn ortama
verilmesi sonucu davrann
yaplma sklnn artmas

ortama verilmesi sonucu

davrann yapla sklnn
azalmas

14

Olumsuz pekitire
Hoa gitmeyen uyarcn
ortamdan ekilmesi sonucu
davrann yaplmasnn artmas

Davran devam eder.

2. tip ceza
Hoa giden bir davrann
ortamdan alnmas sonucu
davrann yaplma
sklnn azalmas

Davran sner.

SORU 1) Aadaki anne-baba davranlarndan hangisi II. tip cezaya rnektir? (2007)
A) Ellerini iyi ykamayan ocuu tekrar ykamas iin banyoya geri gndermek
B) Odasn toplamad iin ocuun bilgisayarda oyun oynama znini kaldrmak
C) Matematik dersinden zayf ald iin ocuu zel kursa gndermek
D) devlerini yapmad iin ocuu retmenine ikyet etmek
E) Kardeiyle tartt iin ocuu azarlamak
SORU 2 ) renmede cezann rolyle ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
(2006)
A) Ceza uygulamann bir yolu, istenmedik davran sergileyen bir renciyi sahip olduu
pekitirici bir uyarcdan mahrum brakmaktr.
B) stenmedik davran cezalandrlan bir rencinin bu davrannn gelecekte ayn koullarda
tekrarlanma olasl azalr.
C) Ceza uygulamann bir yolu, stenmedik bir davran sergileyen renciyi itici bir uyarcya
maruz brakmaktr.
D) Ceza ne kadar iddetli olursa cezalandrlan davran o kadar abuk unutulur.
E) Ceza, sadece hangi davrann uygun olmadn retir. Aklama: Ceza hibir ekilde etkili bir
davran
CEVAP : 1/B, 2/ D

C. SOSYAL ( GZLEM YOLUYLA, MODEL ALMA YOLUYLA )

RENME KURAMI ALBERT BANDURA (1925 - )
Sosyal hayatta renilenlerin davran teorileri ile aklanamaz. Bebekler konumay
evresinde bulunan kiileri taklit ederek renirler. Cinsiyet rolleri, anne-baba ve kardelerden
renilir. nsanlarn, birok karmak davran, uzun pekitirmeler olmadan sadece gzleyerek
rendikleri grlmektedir. Yemek yeme, parmak kaldrarak sz isteme gibi
Bu tr renmeleri aklayan en nemli kuramlardan biri gzlem yoluyla renme
( sosyal renme ) kuramdr.
Bandura ya gre gzlem yoluyla renme taklit ierebilir de, iermeyebilir de. rn; snavda
yanndaki arkadann kopya ekerken yakalandn gren bir renci, kopya ekmeden sorular
yantlamaya alr.
Bandura, Tolman gibi renme ve uygulamay (performans) birbirinden ayrmaktadr. Bu
ayrm bir
RENMEY SALAYAN DOLAYLI YAANTILAR
1. DOLAYLI PEKTRME: Pekitirilen modeli izleyen bireyler modelin davrann daha
sklkla ve ksa srede taklit etmilerdir. r; Snfta devini yapan renciye yldz
verilerek pekitirildiini gren dier rencilerinde dev yapma sklklar artacaktr.
15

2. DOLAYLI CEZA: Cezalandrlan modeli izleyen bireyler benzer davranlarda

bulunmamlardr. Yere p atan rencinin cezalandrldn gren dier renciler
de , yerlere p atmamaya alacaklardr.
3.

DOLAYLI GDLENME: Gzlenen davran deer verilen bir rnle sonlanrsa

birey o davran yapmak iin istek duyar. rn; burs kazanan renciyi gren dier
renci, kendi dzeyinin de uygun olduunu bilirse burs kazanmak iin harekete
geebilir.

4. DOLAYLI DUYGU: Birok duygu gzlem yoluyla kazanlr. Birok insan dorudan
zarar grmedikleri halde fareden, kediden, ylandan, snavdan korkarlar. Modellerin
sesleri, mimikleri, barmalar, szleri birok mesaj verir ve modeli gzleyen kii ayn
korkulara sahip olabilir.
5. MODELN ZELLKLER: Modelin zellikleri gzlemcinin zelliklerine ne kadar
benzerse, gzlemcide o kadar benzer davran gsterir. Ancak modelin statsnn ve
gcnn yksek olmas taklit
edilmesini artrrken , gzlenen modelin statsnn
dk oluu taklit edilmeyi azalmaktadr.

GZLEM YOLUYLA RENME SRELER

1. DKKAT ETME SREC: Birey, model alaca etkinliklere dikkat etmezse gzlem yoluyla
renme meydana gelmez. Dikkati etkileyen birok faktr vardr:
-Gzlemcinin duyu organlarnn yeterlilii
-Etkinliin , gzlemcinin amacna uygun olmas
-Gemite alnan pekitirmeler (onay gren davrana dikkat edecektir)
-Etkinliin basit, yaln ve arpc olmas (daha ok dikkat eker)
-Modelin ya, cinsiyeti, saygnl, stats, gc, n vb.
2. HATIRDA ( AKILDA ) TUTMA SREC: Gzlenen bilgiler sembolletirilip kodlanmakta
ve bellekte saklanmaktadr.Bilgi iki yolla sembolletirilir:
Zihinsel resimlere dntrlerek
Szel sembollere dntrlerek
Banduraya gre bilisel srelerin ou szeldir. Hatta modelden kazanlan grsel bilgi,
szel bilgiye dntrlerek daha kolay depolanmaktadr. Bu depolanan bilgilerin, gzlemden
hemen sonra tekrar edilmesi ve
davrana dntrlmesi gerekmektedir.
3. DAVRANII
MEYDANA GETRME ( RETME ) SREC: renilenlerin uygulamaya
dntrlme srecidir. Bunun iin bireyin fiziksel ve psikomotor zelliklerinin uygun olmas
gerekir. Ayrca yeterli istee ve baarabilecei inancna da sahip olmas gerekmektedir.
Bandura ya gre; davran yaplmadan nce davran zihinsel olarak tekrar etmek gerekir.
Birey kendi davran ile modelin davrann karlatrr ve sonuca gre kendine dnt verir.
Farkllklara gre dzeltme etkinlikleri balar. Bu sre, kendi davrann modelin
davranna benzetene kadar devam eder.
4. GDLENME SREC:
nsanlar yeni davran ve becerileri gzlem yoluyla
kazanabilirler ama onu ihtiya duyuncaya yada gdleninceye kadar performans olarak
gstermezler.
Gdlenme performansa dntrmeyi salayan bir sretir. Bandura ya gre pekitirme
bireyi gdler. Bunun iinde dolayl pekitirme yada dolayl ceza, dorudan pekitirme ve ceza
kadar etkilidir.
Bandura nn nem verdii bir baka pekitirme tr ise isel pekitirmedir. Bu da bireyin
kendi kendine pekitirmesidir.
KPSS SORULARI
16

1. SOSYAL RENME KURAMI, RENMEDE FARKLI STRATEJLERN OLMASI GEREKTN SAVUNUR. BU

STRATEJLERDEN BRS DE GZLEM YOLUYLA RENMEDR.
Aadakilerden hangisinin gzlem yoluyla renmede yer almas beklenmez? (2007)
A) Dikkat etme B) Hatrda tutma C) Davran ortaya koyma D) Gdlenme E) Uyarc-tepki ba
kurma
2. Sosyal renme kuramna gre, aadaki lerden hangisi gzlem yoluyla
renmede rol oynayan srelerden bri deildir? (2006)
A) Gdlenme B) Tekrar C) Zihinsel ema
D) Hatrlama E) Dikkat
3. Snfndaki tm rencileri derste yrtlen tartmalara katlmaya zendirmek I
(motive etmek) isteyen bir retmen, sosyal renme kuramna gre aadaki
yol-\lardan hangisine bavurmaldr? (2006)_
A) Snfta kk tartma gruplar oluturarak rencilere tartma alkanl kazandrmak
B) renciler arasnda olumlu sosyal balar oluturmaya almak
C) Tartmaya katlan rencileri dier renciler iin model oluturacak biimde dllendirmek
D) Tm rencilerin ilgisini ekebilecek ilgin tartma konular bulmak
E) Tartmalara katlmayan rencilere srarla grlerini sorarak yava yava tartmaya
katlmaya altrmak
CEVAPLAR :

1.E, 2.B, 3.C,

D. BLGY LEME KURAMI

Zihinsel bilisel yaklam benimseyenlere gre; renmenin temelinde organizmann
alglamas, hatrlamas ve dnmesi, baka bir ifadeyle bilisel sreleri yatar. renme
srecindeki organizma, neyin ne ile ilikili olduunu alglar, anlar ve daha sonra gerektiinde
daha nce alglam olduu ilikileri hatrlar ve ona gre davranr.
renme ; alglama ve anlama srelerinden sonra ortaya kmaktadr.
Bilisel adan renme, bireyin zihinsel yaplarndaki deime olarak tanmlanmaktadr. Bu
zihinsel yaplardaki deime, bireyin davranlarnda deimeyi ya da yeni davranlar
kazanmasn salamaktadr .
Bilisel kuramclar renenin kafasnn iinde olup bitenlerle, yani isel yaplarla, srelerle
ilgilenmektedirler.
renmeyi bilisel acdan inceleyen kuramlardan biri de Bilgiyi leme Kuramdr
Bu kuram temel olarak;

Yeni bilgi dardan nasl alnmaktadr?

Alnan yeni bilgi nasl ilenmektedir?
Bilgi uzun sreli nasl depolanmaktadr?
Depolanan bilgi nasl geriye getirilip
aramaktadr.

hatrlanmaktadr?

Sorularna

cevap

Aadaki emada bilgiyi ileme modeli grlmektedir.

17

emada verilen bilgiyi ileme modelinde grlen yaplar ve renmeyi salayan

sreler aada maddeler halinde zetlenmitir:

evredeki uyarclarn alclar (duyu organlar) yoluyla alnmas

Duyusal kayt yoluyla bilginin kaydedilmesi (Duyusal kayt)
Dikkat ve seici alg sreleri harekete geirilerek duyusal kayta gelen bilginin
seilmesi ve ksa sreli bellee aktarlmas
Bilginin bir mddet ksa sreli bellekte kalabilmesi iin zihinsel tekrarn yaplmas (Ksa
sreli bellek / ileyen bellek)
Bilginin uzun sreli bellekte depolanabilmesi iin ksa sreli bellekte (ileyen bellek)
anlaml kodlamann yaplmas
Kodlanan bilginin uzun sreli bellekte depolanmas
Bilginin uzun sreli bellekten ileyen bellee geri getirilmesi
Bilginin ileyen bellekten yani ksa sreli bellekten tepki reticiye gnderilmesi
Tepki reticinin bilgiyi vericilere (kaslara) gndermesi
rencinin performansn gstermesi
Yrtc kontrol sistemi tarafndan tm bu srelerin kontrol edilmesi, dzenlenmesi.

1.DUYUSAL KAYIT
Kapasitesi snrszdr. Bilgiler 1-4 saniye arasnda yer alr.
Duyusal kayta gelen snrsz uyarcdan sadece dikkat edilen, rencinin beklentilerine,
amalarna uygun olan az saydaki uyarc seilerek ksa sreli bellee gnderilir.
Bilginin duyusal kayttan, ksa sreli bellee geiinde, DKKAT ve SEC ALGI sreleri
szge grevi yapar.
2.KISA SREL BELLEK ( LEYEN BELLEK)
Kapasitesi snrldr. Dnen bellektir. Bilgiler 25 sn kadar kalr.
Ksa sreli bellein kapasitesinin snrl olmas nedeniyle, sadece szl sunuya dayal
derslerde rencinin renmesi byk lde engellenmektedir.
BLGNN KISA SREL BELLEKTEN UZUN SREL BELLEE GNDERLMESNDE
KULLANILAN SRELER

RTK ve AIK TEKRAR

Tekrar ya da ezberleme
18

ocuklarn ok kulland bir renme stratejisi olmakla birlikte, bilgiyi ksa sreli bellekten
uzun sreli bellee aktarmada en ilkel ve yzeysel bir yoldur.

KODLAMA / ANLAMLANDIRMA

Kodlama ya da anlamlandrma, ksa sreli bellekteki bilginin, uzun sreli bellekte halihazrda
var olan bilgilerle ilikilendirilerek uzun sreli bellee transfer edilme srecidir.
3. UZUN SREL BELLEK
Kapasitesi snrszdr. Ksa sreli bellekte tekrar edilerek ya da anlamlandrlarak(kodlanarak)
gnderilen bilgiyi srekli olarak sakladmz depo, uzun sreli bellektir, Uzun sreli bellek,
gerektiinde, kullanlmaya hazr olarak saklanan, dzenlenmi, organize edilmi bilgilerin
depoland bir ktphaneye benzetilmektedir.
Uzun sreli bellei blmde incelenir ;
a. Ansal Bellek (episodic memory):
Kiinin yaantlarnn depoland blmedir. Dn, yaz tatili, vb.. Olaan ve srekli
tekrarlanan olaylarn hatrlanmas, zordur. Ancak, nemli, zel, olaand olan olaylar rahat
hatrlanr. (rn: Sal akam ne yemitik, hatrlanmaz, geen ya gnne kimler gelmiti,
hatrlanr)
b. Anlaml bellek (semantic memory) : Bilginin anlaml hale gelmesini salar. Bu bellekte
birbiriyle ilintili bilgiler bir araya gelerek nermeler an oluturur. Kavramlar ve ilkelerle ilgili
emalar bu bellekte yer alr. evremizdeki olaylara ounlukla bu bellekteki emalar yardmyla
anlam veririz. Konu alanlarnn kavramlar, olgular, genellemeleri, kurallar burada depolanr.
Anlaml bellek nerme alar ve emalardan olumutur.
Anlaml bellek nerme alar ve emalardan olumutur.
c. ema
emalar, birbirlerine bal olan fikirler, ilikiler ve ilemler setidir.
Uygun emay
bulmakszn herhangi bir eyi anlamaya almak tpk yeni gittiimiz bir ehirde haritasz yol
bulmaya benzer. Bu ok zor ve yava ileyen bir sretir.
d. DKKAT
renme, dikkat sreciyle balar. renmede ilk adm dikkat etmedir. Dikkat gerek, bireyin
bilinli isel sreleri, gerekse evresel uyarclar tarafndan kontrol edilebilir. rencilerin o dersi,
o konuyu baarabileceine ilikin inanc (akademik z gveni) dikkatini byk lde
etkilemektedir. renci baarabildii derse, konuya kar daha ok ilgi duyup dikkatini verir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR
1. Senemolu, Nuray. Geliim Ve renme. Pegema Yaynclk . Ankara. 2011
2. Oktaylar, Hasan Can. KPSS Eitim Bilimleri. Yarg Yaynlar. Ankara. 2012
3. Yeilyaprak, Binnur. Geliim Ve renme. Pegem Yaynlar. Ankara. 2003
4. Ar, Ramazan. Geliim Ve renme.Atlas Kitabevi. Konya. 2003
5. Kaya, Alim. Eitim Psikolojisi. Pegema Yaynclk. Ankara. 2007
6. KPSS Pegema , 2012

19

i
ii

Snmez,2003
lgen, 1995