Akustika prostorija

Direktni i reverberantni zvuk

Apsorpcija i reverberacija
Nivo zvuka u prostoriji
Apsorberi, rezonatori, difuzori
Akustika obrada prostorija

Zvuk u zatvorenom prostoru

Pored direktnog postoji i reverberantni zvuk

Direktan zvuk

u svaku taku dospeva direktan zvuk pa refleksije

stie prvi merodavan za utisak o pravcu izvora
dominira samo u neposrednoj blizini izvora

Reverberantni zvuk

sainjen od niza refleksija

prvo pojedinane, a onda sa svih strana i sve slabije

ima dominantan nivo u veem delu prostorije

Poeljno je homogeno difuzno zvuno polje

Direktni zvuk i prve refleksije

Refleksije zvunog zraka u

prostoriji

Zvuni zraci

zamiljeni pravci normalni na talasni front

dolaze iz izvora zvuka

Vremenski prikaz zvune

energije

Direktni zvuni
talas

Direktni (d) i
reflektovani (r)
zvuni talas

Eksponencijalni rast i
opadanje zvune energije

Na direktni zvuk dodaje se sve vie refleksija

raste akustika energija i sve vie se apsorbuje

RAVNOTEA: emitovana = apsorbovanoj zv. energiji

OPADANJE: brzina opadanja zavisi od prostorije
(nije trenutno kao u otvorenom prostoru)

Impulsni odziv prostorije

Rane refleksije

stvaraju utisak o veliini

prostora

Reverberacija (odjek,
tj. reflektovani zvuk)

stvara utisak ivosti

(priguenosti) prostora
vreme reverberacije

najvanije za ocenu
akustikog ambijenta

Reverberacija (odjek)

Uho ne uje posebno refleksije unutar 20-tak ms

Istaknute refleksije u drugom delu odjeka uju se

kao jeka

ali pravilno uoava pravac na osnovu direktnog zvuka

poeljno je postii linearan pad (u dB) zvuka u prostoru

Kod akustiki spojenih prostorija

dominira akustika slika prostorije s duim odjekom

npr. studio-reija

Rezultat akustike obrade

Raspodela nivoa zvuka u

manjoj prostoriji (nehomogen)

Uticaj zapremine i oblika na

reverberaciju (mala prostorija)

Raspodela nivoa zvuka u

veoj prostoriji (nehomogen)

Uticaj zapremine i oblika na

reverberaciju (vea prostorija)

Uticaj oblika na raspodelu

nivoa zvuka u prostoriji

Uticaj oblika prostorije na

reverberaciju

Primeri
impulsnih
odziva

Apsorpcija zvuka

Pri prostiranju kroz neku sredinu zvuk slabi

Kad zvuni talas udari u neku prepreku

J d = J r + J

Vei deo apsorbovane energije pretvara se u toplotu

jedan deo zvune energije se reflektuje

a ostatak se apsorbuje

prvo se pretvori u drugi oblik energije i onda u toplotu

Uloga apsorpcionih materijala

postizanje eljene apsorpcije u prostoriji

kontrola raspodele zvune energije

Koeficijent apsorpcije ()

je svojstvo materijala

odnos apsorbovane i upadne

(direktne) zvune energije
veza sa koeficijentom refleksije (r)
zavisi i od frekvencije

J d = J r + J
J r J
1=
+
Jd Jd
1 = r +

Koeficijent je vaan pri izboru materijala

za odreenu svrhu pri projektovanju prostorija

skraivanje vremena reverberacije

priguenje buke itd.

Apsorpcija prostorije

Svi materijali u prostoriji doprinose

srazmerno izloenoj povrini

srazmerno svom koeficijentu apsorpcije

Apsorpcija prostorije (bez prisustva ljudi):

N

[ ]

A0 = i S i = 1S1 + 2 S 2 + ..... + N S N m 2
i =1

jedinica ekvivalent 1m2 otvorenog prozora (i=1)

Apsorpcija oveka: Ac = 0,5 m2 proseno

Ukupna apsorpcija prostorije: A = A0 + n Ac

Intenzitet direktnog i
reverberantnog zvuka

Direktni zvuk

intenzitet opada sa
kvadratom rastojanja

Reverberantni zvuk

Pa
Jr =
4 r 2

intenzitet pri ravnotei

emitovane i apsorbovane
zvune energije

J max

(vai za slobodno
prostiranje zvuka)

4 Pa
=
A

Pa - akustika snaga
A - apsorpcija prostorije

(vai za difuzno
homogeno zvuno polje)

Direktni i reverberantni zvuk

100
90

p (dB)

80
70
60
50
40
1

16
r (m)

32

64

128

256

Radijus dvorane

Opisuje zonu gde dominira direktni zvuk

1 A
rh =
4

udaljenost od izvora na kojoj su oba polja jednaka Pd i Pr

ne zavisi od snage izvora
zavisi od apsorpcije (primenjene ak. obrade)

poveava se sa poveanjem apsorpcije
zavisi jo i od usmerenosti zvunog izvora

Vaan podatak jer se u toj zoni mora nalaziti mikrofon

da bi snimio taj izvor zvuka

mikrofon treba da pretvara direktan zvuni signal u elektrini

odnosi D/R i D/B su presudni za kvalitet snimka

zavise od blizine mikrofona do izvora zvuka

Vreme reverberacije

Sabinov
obrazac

Vreme reverberacije RT60

Vreme potrebno da se zvuk utia za 60 dB

po prestanku rada izvora zvuka

Definicija
vremena reverberacije

Sabine:

za jene prostorije

0,163 V
RT60
A

srednji koeficijent apsorpcije < 0,2

vie refleksija
4 Pa 25 Pa TR60
J max =
=
A
V

Eyring:

dopuna Sabinovog obrasca

vai za vee prostorije i sa veim
rauna i apsorpciju u vazduhu zavisno od

vlanosti vazduha
frekvencije zvuka

0,163 V
RT60 =
A + 4mV

Poeljno vreme reverberacije

0,2-0,3s: govor (studio)

0,6-0,7s: snimanje muzike

mala zapremina i velika

apsorpcija da ne bi jeka
smanjila razumljivost

uionice, kongresne sale, ...

1-1,2s: govor i muzika

zavisi od vrste muzike:

horska
klavir (ne sme veliko RT)
prave se posebne sale za
sinfonijsku, koncertnu i
drugu muziku

2,5-5 ili 6s: crkve, muzeji

(ovo je sve na 1kHz)

bioskop, pozorite,
dom kulture

1,7-2s: muzike dvorane

da bi se pojedini instrumenti
snimili u posebne kanale
manje od koncertnih sala,
pa se posle dodaje
reverberacija

0,7-0,8s: govor (sluaonice)

Narodni muzej 6s
Notr Dam u Prizu i
Sveti Petar u Rimu imaju
RT = 10s

Optimalno vreme reverberacije

Zavisnost RT60 od zapremine i

namene prostora

Zavisnost RT60 od frekvencije

Rezime o vremenu
reverberacije

Jedna brojna vrednost za celu prostoriju

Vana za ocenu akustikog ambijenta

Sa istom akustikom snagom postie se vei

nivo zvuka ako je vee RT60

sporije iezava emitovani zvuk

Ne vai izraz u suvie malim prostorijama

brzina opadanja zvuka bitna za subjektivnu ocenu

jer veliki deo prostorije ima ivine efekte

Nekad se meri manje opadanje (npr. 30 dB)

pa se ekstrapolira vreme za pad od 60 dB

Pojave koje prate

irenje zvuka
Refleksija i apsorpcija
Difrakcija i refrakcija
Difuzija i doplerov efekat
Stojei talasi

Refleksija zvuka

Da bi zakoni iz optike vaili

u akustici

talasna duina mora biti

puno manja od dimenzije
prepreke od koje se talas
reflektuje (<d/4)

Ugao refleksije jednak

je upadnom uglu
Kod refleksije ravnog
zvunog talasa od ravne
povrine

reflektovani zraci bie u

istoj ravni kao i upadni zraci

Konkavni reflektor

Reflektovani zvuk
je fokusiran

Ravni reflektor
Nagib reflektora

Reflektovani zvuk
je raspren

Konveksni
reflektor

Reflektovani zvuk
je iroko raspren
(difuzija zvuka)

Difrakcija zvunog
talasa

Zvuni talasi (talasni front)

zaobilaze prepreke

to je odnos talasne duine i

dimenzija pregrade manji (VF)

pri tome menjaju smer

irenja (zakretanje)

to je difrakcija vea

Ako je prepreka mala u odnosu

na talasnu duinu (NF)

ona gotovo i ne utie na

irenje zvunog talasa

Zakretanje zvunog talasa

Refrakcija zvunog zraka

Zvuni zraci se prelamaju pri prelazu iz

jedne sredine u drugu

slino kao i svetlosni

zraci

Veliina prelamanja
(promene smera)

zavisi od odnosa brzine

irenja zvuka u tim
sredinama

sin c1
=
sin c
2

Difuzija zvuka

Kod refleksije

upadni ugao jednak je

uglu refleksije

Ako je valovitost
povrine materijala i
prepreke h

dolazi do reflektovanja
zvunih talasa i pod
uglovima koji nisu
jednaki upadnom uglu

Schroederov difuzor zvuka

Dijagram zraenja
Schroederovog difuzora

Difuzor

Difuzori zvuka

Difuzori

Doplerov efekat

Pojava promene visine tona izvora zvuka koji se

kree u odnosu na sluaoca

npr. automobil koji velikom brzinom projuri kraj sluaoca

nije vano ko se kree - izvor zvuka ili slualac ili oba

Uzrok promene visine tona

pri pribliavanju izvora zvuka do sluaoca stie vie zvunih

talasa u jedinici vremena nego kad izvor zvuka stoji

frekvencija zvuka koji slualac uje je tada via od one koju
izvor zapravo emituje
situacija je obrnuta kad se izvor udaljava od sluaoca

Frekvencija tona pri

Doplerovom efektu

Frekvencija koja se dobija kao rezultat

Doplerovog efekta izraena je formulom:

fp =

c
cp
ci
fi

c cp
c m ci

fi

je brzina irenja zvuka u vazduhu

je brzina kretanja prijemnika (sluaoca)
je brzina izvora zvuka
je frekvencija izvora

Stojei talasi

Stojei talasi nastaju kad se dva zvuna talasa istih

talasnih duina kreu jedan prema drugom

Osnovna osobina tih talasa je da e efektivna

vrednost pritiska na nekim mestima biti jednaka nuli

npr. talas udara u neku prepreku i dolazi do refleksije

izbegavati paralelopipedne prostorije tvrdih zidova

ta mesta se nazivaju vorovima talasa

Na mestima udaljenim za /4 od vorova talasa

imamo vrhove talasa

tamo je zvuni pritisak maksimalan

Stojei talasi primeri

Paralelopipedna prostorija

Pojava stojeih talasa na frekvencijama:

2

c p q r
f =
+ +
2 A B C

A, B i C su dimenzije prostorije
p, q i r celi brojevi ukljuujui i nulu

Raspodela zv. pritiska u ovakovim uslovima:

p x
q y
r z
p ( x, y, z ) = D cos
cos
cos

A
B
C

Raspodela zvunog pritiska u

prostoriji

Dimenzije prostorije

A = 10m, B = 6m, C = 3m
simulacija uz p = 4, q = 2 i r = 0

Sopstvene rezonance
prostorije

Optimalni odnosi dimenzija

Bolt

Louden

2 : 3 : 5 i 1 : 1,26 : 1,5

1 : 1,4 : 1,9

Walker

1 : 1,96 : 2,59

Treptajni talasi

Nastaju kad u nekom prostoru

imamo dva zvuna talasa
ije se malo razlikuju

periodino se menja jaina zvuka na nekom mestu

najblie uporedivo s amplitudskom modulacijom

Kao rezultat nastaje

novi talas frekvencije fs

srednja vrednost osnovnih frekvencija
amplituda se menja od nule do maksimuma

frekvencijom ft koja je razlika frekvencija osnovnih tonova



npr. ako su frekvencije osnovnih tonova 100 i 99 Hz

onda e nastati treptaji s frekvencijom 1 Hz zvuka na 99,5 Hz

Ocena akustikog
ambijenta
Uslovi za dobru akustiku
Uticaj zapremine i oblika prostorije
Uticaj apsorpcije

Uslovi za dobru akustiku

U prostoriji ne sme biti buke

Na svim mestima zvuk mora biti dovoljno glasan

nivo zvuka mora biti priblino jednak (homogeno zv. polje)

U prostoriji ne smeju nastati neeljene rezonancije

ni unutranje, ni spoljanje

izbegavaju se paralelni naspramni zidovi

U podruju sluanja ne sme biti odjeka ni flater-eha

Reverberacija mora biti dovoljno mala

da bi se izbegla preklapanja uzastopnih zvukova

to bi naruilo razumljivost govora

u muzici je poeljna, ali ne sme biti prevelika

Odrednice akustikog
ambijenta
1. Zapremina
2. Oblik
3. Reverberacija

zavisi od:

zapremine,
oblika i
apsorpcije (primenjene akustike obrade)

Tri meusobno nezavisna inioca

moe se rei da ova tri inioca odreuju

akustike osobine prostora!

Optimalan volumen (po osobi)

Koncertne dvorane

Opera

4-7 m3 po seditu

Bioskopske sale

6-18 m3 po seditu

3-4 m3 po seditu

Za govor

3-4,5 m3 po seditu

pozorite

konferencijske sale

uionice

Oblik prostorije

Povoljni oblici

bolje dua nego ira

dobri su lepezasti oblici
konveksna zakrivljenja
reflektori zvuka iznad i
iza izvora zvuka

Nepovoljni oblici

okrugle i eliptine osnove

konkavna zakrivljenja
paralelopipedne
prostorije
kupole

Izrazito nepovoljni oblici

Primeri povoljnog oblika

Reenje za
sloenije
prostore

Akustika obrada
prostorija
Zahtevi i akustiki elementi
Apsorberi, reflektori i difuzori

Poetni zahtevi akustike

obrade prostorije

Prostorija moe imati funkciju ulaznog akustikog

okruenja gde se zahteva neka forma impulsnog
odziva za definisane pozicije izvora i mikrofona
Moe imati funkciju izlaznog akustikog okruenja
gde se odvija reprodukcija zvuka sluaocu pomou
zvunika u nekom od standardnih formata, i
Moe biti namenjena ivom izvoenju muzike ili
govora bez pomoi audio sistema, kada se izvor
zvuka i slualac nalaze u istom prostoru.

Projekt dvorane predviene i za

govorna zbivanje bez
razglasnih ureaja

Akustiki dizajn i elementi

Akustiki dizajn prostorija:

Zatita od buke
Akustika obrada

ovde emo se baviti akustikom obradom prostorija

Tri su osnovne vrste akustikih elemenata:

Reflektori
Apsorberi (ukljuujui i rezonatore)
Difuzori

ovde emo se baviti uglavnom apsorberima i

difuzorima zvuka

Uloga apsorbera,
reflektora i difuzora

Korekcija karakteristike vremena

reverberacije

smanjenje vremena reverberacije

Smanjenje buke i neeljenog zvuka odreene

frekvencije ili opsega
Poboljanje raspodele zvunog polja i
smanjenje efekata usmerenosti
Ponitavanje jeke (eha)

Apsorberi

Pri nailasku zvuka na prepreku

deo zvuka se reflektuje,

a deo apsorbuje

Vrste apsorbera

porozni

apsorpcija zavisi od frekvencije, debljine, poroznosti,

otpora strujanja, faktora strukture

membranski
rezonatorski

Podela apsorbera
prema nainu rada
porozni

membranski

rezonatorski

Koeficijent apsorpcije
uobiajene akustik-ploe

Direktno Koeficijent
apsorpcije
na zidu (a)
Privrene
na razmaku
od 2,2 cm
od zida (b)

Apsorberi zvuka

Zavisnost od debljine
materijala i gustine
Porozni apsorberi:

6 = 100 kg/m3

4 = 60 kg/m3

3 = 50 kg/m3

2 = 30 kg/m3

Zavisnost od dubine vazdunog

prostora iza apsorp. materijala

Rezonatorski apsorberi

Proraun postotka perforacije

za rezonatorske apsorbere

Merenja karakteristika
apsorbera

Vrednost i zavisnost od frekvencije

pri odreivanju akustikih osobina materijala

potrebno je utvrditi ove vrednosti

Naini merenja:

pomou odnosa stojeih talasa u cevi

Kundtova cev

razlika u T60 u reverberacionoj komori

impulsne metode (TDS, MLS,...)

Merenje odnosa stojeih talasa

u Kundtovoj cevi

Vrednost dobijena iz odnosa izmerenog pritiska

za susedne maksimume i minimume:

n=pmax/pmin.

Merenja karakteristika apsorbera u

reverberantnoj komori

U Kundtovoj cijevi

U reverberantnoj
komori

postoji samo upad zvuka

pod pravim uglom

radi se o difuznom
zvunom polju

Zbog toga dolazi do

razlika u izmerenim
vrednostima

Prolaz zvune energije kroz

krute predmete

Kad zvuk doe do nekog predmeta

deo energije se reflektuje

a deo se apsorbuje

Koliko e zvune energije predmet propustiti?

delom se pretvara u toplotu

a ostatak se prenese na drugu stranu

E1
4 Z1 Z 2
=
E 2 ( Z1 + Z 2 ) 2

zavisi od odnosa akustikog otpora dve sredine

Zvuna energija (E) e manje prelaziti:

to imamo veu razliku izmeu tvrdoe i gustine

to je vea razlika izmeu akustikih otpora (Z)

Apsorpcioni materijali

ta je gluva soba?

Prostorija akustiki tako obraenja

stvara utisak ambijenta na otvorenom prostoru

nema refleksija od zidova, plafona i poda

nema reverberacije

Soba u sobi

bez krutih veza

minimizovana i
strukturna buka

koja se prenosi kroz

vibracije zidova

Za ega se koristi gluva soba?

Snimanja sa efektom slobodnog prostora

nivo zvuka u gluvoj sobi se kree od 10-20 dB

Snimanja ula sluha

Snimanja karakteristika mikrofona i zvunika
Snimanja zvuka proizvoda koji su veoma tihi
Snimanja zvuka vozila

za snimanje muzike ili radio drame

merenje buke unutar kabine koju motor stvara

merenje nivoa buke van vozila

RF snimanja aviona

osobina nevidljivosti i rad radara

Kako se pravi gluva soba?

Postavljanje polica za
apasorpcione materijale

Gluva soba

Snimanje u gluvoj sobi

Potpuno gluva soba

Apsorbuje se sav zvuk

i pod je prekriven apsorpcionim materijalom

iznad poda je elina mrea

Pod je priguen i stvara

se utisak lebdenja

izolovan od vibracija i
elektromagnetnih signala

Polu-gluvu soba

Pod ostavljen bez zavrnih obrada

od betona je

Slue za testiranje tekih maina

elina mrea
ih ne bi izdrala

RF-gluva soba

Slina gluvoj sobi

koristi posebni apsorpcioni materijali za enterijer

radijacioni apsorpcioni materijal (RAM) piramidalnog oblika

Apsorbuje
RF talase

kod zvuka
pojaava
reverberaciju

Najvea gluva soba

Nalazi se u Kaliforniji: dimenzije 76x80x21m