Professional Documents
Culture Documents
DLH Geoteknik Tasarim Esaslari
DLH Geoteknik Tasarim Esaslari
ULATIRMA BAKANLII
DEMRYOLLAR, LMANLAR,
HAVAMEYDANLARI NAATI GENEL
MDRL
GEOTEKNK
TASARIM ESASLARI
ANKARA, 2007
NDEKLER
1
ZEMN PARAMETRELER........................................................................................... 11
1.1
Kohezyonlu (killi) Zeminler ...........................................................................................11
1.1.1 Drenajsz kayma dayanm (cu) ............................................................................... 11
1.1.2 Deformasyon Modl .............................................................................................. 12
1.1.3 Efektif Kayma Direnci As () .............................................................................. 14
1.2
Kohezyonsuz (Kumlu) Zeminler ...................................................................................15
1.2.1 Kayma Direnci As () ......................................................................................... 15
1.2.2 Deformasyon Modl (Es) ....................................................................................... 18
1.3
Zemin Yatak Katsays .................................................................................................21
1.3.1 Dey Yatak Katsays: Kv;...................................................................................... 21
1.3.2 Yatay Yatak Katsays: Kh........................................................................................ 22
KAYA PARAMETRELERNN BELRLENMES ........................................................... 27
2.1
Kaya Ktle Snflamalar...............................................................................................27
2.1.1 Tnel Kaya Snflamas (Q) ..................................................................................... 28
2.1.2 Jeomekanik Snflama (RMR) ................................................................................. 31
2.1.3 Kaya Ktle Snflamas Sistemleri ve Parametre Tayini .......................................... 33
2.2
Kaya Ktlesinin Dayanm ............................................................................................35
2.2.1 Salam (intact) Kayann Dayanm.......................................................................... 35
2.2.2 Eklemli Kaya Ktlelerinin Dayanm ........................................................................ 37
2.2.3 GSI nn RMR ve Q kaya ktle snflama sistemler ile ilikisi ................................... 40
2.2.4 Hoek ve Brown yenilme ltlerinin kullanlabilecei ortamlar................................ 46
2.2.5 Kaya Ktle Parametreleri ........................................................................................ 47
2.2.6 Literatrde Yeralan Kaya Parametreleri .................................................................. 49
SI TEMELLER ........................................................................................................... 59
3.1
Tama Gc................................................................................................................59
3.1.1 Genel....................................................................................................................... 59
3.1.2 Kohezyonlu Zeminlerde Uygulamalar ..................................................................... 62
3.1.3 Kohezyonsuz Zeminlerde Uygulamalar................................................................... 65
3.1.4 Eksantrik Ykl Temeller......................................................................................... 68
3.2
Oturmalar .....................................................................................................................69
3.2.1 Genel....................................................................................................................... 69
3.2.2 Ani Oturmalar .......................................................................................................... 70
3.2.3 Konsolidasyon Oturmalar ....................................................................................... 73
3.2.4 Kohezyonsuz Zeminlerde Oturma Hesap Yntemleri ............................................. 79
DERN TEMELLER ...................................................................................................... 87
4.1
Tekil Kazn Tama Gc ..........................................................................................87
4.1.1 Emniyetli Gerilmeler ................................................................................................ 87
4.1.2 Zemin Destei ......................................................................................................... 87
4.1.3 Kazk Kapasitesi...................................................................................................... 87
4.1.4 Ampirik Tama Kapasitesi Hesab ......................................................................... 93
4.1.5 Dinamik akma Direnciyle Tama Kapasitesi Hesab ........................................... 94
4.2
Kazk Gruplarnn Tama Kapasitesi...........................................................................94
4.3
Doygun Kohezyonlu Zeminlerdeki Kazk Gruplarnda Oturmalar.................................95
4.4
Negatif eper Srtnmesi ............................................................................................97
4.5
Kazklarn Yanal Ykler Altnda Davran ...................................................................98
4.6
Kazklarda Eksenel Yk Transferi Deplasman (t-z) Erileri ....................................103
4.7
Kazklarda U Yk Deplasman ilikisi ...................................................................103
4.8
Yumuak Killerde Yanal Tama Gc.......................................................................105
4.9
Kumlarda Yanal Tama Gc ...................................................................................106
YARMALAR VE DOLGULAR ..................................................................................... 109
5.1
Yarmalar.....................................................................................................................111
5.1.1 Genel..................................................................................................................... 111
5.1.2 Kohezyonsuz Zeminlerdeki Yarmalar.................................................................... 111
5.1.3 Kohezyonlu Zeminlerdeki Yarmalar ( Silt ve Killer) ............................................... 112
3
EKLLER
ekil 1.1. Standart Penetrasyon N Deeri ve Drenajsz Kayma Mukavemeti likisi (Stroud
1974)..................................................................................................................................... 11
ekil 1.2 SPT N Deeri ile Drenajsz Kayma Mukavemeti likisi (Terzaghi ve Peck, 1967, ve
Sowers, 1979)....................................................................................................................... 12
ekil 1.3. Standart Penetrasyon N Deeri ve Hacimsel Skma ndisi, mv likisi (Stroud,
1975)..................................................................................................................................... 13
ekil 1-4 Efektif Kayma Direnci As ile Plastisite indisi arasndaki iliki (Terzaghi, 1996).. 14
ekil 1.5 SPT N Deeri ile Efektif Kayma Mukavemeti As likisi (Peck vd.,1974) ........... 15
ekil 1.6 imentosuz Kumlarda SPT N60 ile Efektif Kayma As likisi (Coduto, 1994 .... 16
ekil 1.7. qc, vo, likisi (Robertson ve Campanella, 1983) ............................................ 17
ekil 1.8. qc, vo, ve likisi (Durgunolu ve Mitchell,1974).............................................. 17
ekil 1.9 Es, N60 ve Zemin srarj Yk Arasndaki iliki (Stroud, 1989) ............................ 18
ekil 1.10. Es, SPT N ve Zemin srarj Yk Arasndaki iliki (Menzenbach, 1967) ........... 19
ekil 1.1. imentosuz Normal Konsolide Quartz Kumu in Sekant Modl (Robertson ve
Campanella, 1981)................................................................................................................ 21
ekil 1.2. Kil ve Kum Zeminler in Yaklak Dey Yatak Katsays Deerleri ................... 22
ekil 2.1. Kaya ktle snflamasndan yerinde deformasyon modl Em tayini ..................... 34
(Hoek, Kaiser ve Bawden, 2000). ......................................................................................... 34
ekil 2.2. Statik deformasyon modl Ektle, Q ve RMR arasndaki amprik bantlar .......... 35
(Barton, 2002) ....................................................................................................................... 35
ekil 2.3. Hoek-Brown yenilme ltnn uygulanabilecei kaya ktle koullar ................. 47
(Hoek, Kaiser ve Bawden, 2000). ......................................................................................... 47
ekil 2.4.GSI nn ve mi sabitinin farkl deerlerine bal olarak etkin kohezyon ve etkin isel
srtnme asnn deiimi (Hoek, 1998). ............................................................................ 48
ekil 3.1.Terzaghi Tama Gc Teorisi Gme Modeli....................................................... 59
ekil 3.2.Terzaghi Tama Gc Faktrleri........................................................................... 60
ekil 3.3. Skempton Nc Tama Gc Faktr (Craig 1988)................................................ 63
ekil 3.4. Peck v.d. (1974) Tarafndan nerilen Tama Gc Abaklar .............................. 66
ekil 3.5. Konik Penetrasyon U Direncinden Zemin Tama Gc (NAVFAC,1982 ........... 67
ekil 3.6.Tama Gc Faktr (Biraud 1992)...................................................................... 68
ekil 3-7 Ekzantrik Ykl Temellerde Etkili Temel Boyutu .................................................. 69
ekil 3.8. A1 ve A2 Faktrler (Das,1984)............................................................................ 71
ekil 3.9. Denklem 3.20'de Tanmlanan Faktrleri (Das, 1984) ...................................... 72
ekil 3.10. Oturma Hesaplarnda Esas Alnacak Gerilmeler ................................................ 74
ekil 3.11 Yk Yaylm .......................................................................................................... 76
ekil 3.12. niform Yklenmi Daresel Alan Altndaki Dey Gerlmeler iin Etki Deerleri77
ekil 3.13. niform Yklenmi Dikdrtgen Alann Kesi Altndaki Dey Gerilme ............. 77
ekil 3.7. Rijit Temeller Altnda Gerilme Dalmlar ............................................................ 78
ekil 3.8. Etki Alan Derinlii ZI (Craig 1988)........................................................................ 80
ekil 3.96. Iz Faktr (Frank, 1991) ...................................................................................... 81
ekil 3.10. Denklem 3-39 de Verilen ekil Faktrleri 2 ve 3 (Baguelin, 1975) ................... 82
ekil 4.1. Daneli Zeminlerde Tek Kazk Tama Kapasitesi ................................................. 88
ekil 4.1.. (devam) ............................................................................................................... 89
ekil 4.2. Kohezyonlu Zemindeki Tekil Kazk Yk Tama Kapasitesi Hesab ..................... 90
ekil 4.3. Yanal Yatak Katsays Deiim Katsays ............................................................. 92
ekil 4.4. Kazk Gruplarnda Oturma .................................................................................... 96
ekil 4.5. Yanal Ykl Kazklar in Tasarm Kriterleri ........................................................ 100
ekil 4.6 Yanal Yk ve Moment Uygulanm Kazklar iin Tesir Deeri (Durum I. Esnek
Balk veya Sonu Mafsall Durum ....................................................................................... 101
ekil 4.7 Yanal Yklenmi Kazk iin Tesir Deerleri ......................................................... 102
(Durum II. Yer seviyesinde dnmeye kars mesnetlenmi .................................................. 102
ekil 4.8. Kazklarda Tipik Eksenel Yk Transfer -Deplasman(t-z) Erileri ........................ 104
ekil 4.9. Kazklarda U Yk Deplasman (Q-z) Erileri .................................................... 104
ekil 4.10. C1, C2, C3 Katsaylar ......................................................................................... 106
ekil 4.11 k Deerleri.......................................................................................................... 107
5
TABLOLAR
Tablo 1.1. Tek Eksenli Ortamda Deformasyon Modl (Lunne, 1997) ................................. 14
Tablo 1.2. Deiik Zemin Cinsleri in Deerleri................................................................ 20
Tablo 1-3 Kohezyonsuz zeminlerde nh deerleri .................................................................. 23
Tablo 2.1.Tnel kalite indeksi (Q) nde kullanlan parametrelerin snflandrlmas............... 29
(Barton vd., 1974) ................................................................................................................. 29
Tablo 2.1. (devam) Tnel kalite indeksi (Q) nde kullanlan parametrelerin snflandrlmas30
(Barton vd., 1974) ................................................................................................................. 30
Tablo 2.1. (devam) Tnel kalite indeksi (Q) nde kullanlan parametrelerin snflandrlmas31
(Barton vd., 1974) ................................................................................................................. 31
Tablo 2.2. Kaya Ktle Puanlamas (Bieniawski, 1989). ........................................................ 32
Tablo 2.3. Kaya malzemesi iin mi sabitinin deerleri, parantez iindeki deerler tahmini
deerlerdir (Hoek, Kaiser ve Bawden, 2000). ....................................................................... 37
Tablo 2.4. rselenme Faktr (D) Rehberi (Hoek, E:, Carranza-Torres, C., Corkum, B.,2002)
.............................................................................................................................................. 39
Tablo 2.5. Genelletirilmi Hoek Brown yenilme lt iin tahmin edilen mb/mi, s, a
deformasyon modl E ve Poisson oran (Hoek, Kaiser ve Bawden, 2000)...................... 41
Tablo 2.6. Hoek (1998)a gre jeolojik tanmlamalar esas alnarak Jeolojik Dayanm
ndeksinin (GSI) tahmin edilmesi (Snmez ve Ulusay, 2002). ............................................. 43
Tablo 2.7. Snmez ve Ulusay (1999) tarafndan nerilen modifiye edilmi GSI sistemi
(Snmez ve Ulusay, 2002).................................................................................................... 45
Tablo 2.8.Salam kayalarn mhendislik snflamas............................................................ 50
(Deere ve Miller 1966; Stagg ve Zienkiewicz, 1968)............................................................. 50
Tablo 2.9. Salam kayalarn tipik Makaslama dayanm parametreleri................................. 51
(Stagg ve Zienkiewicz, 1968)................................................................................................ 51
Tablo 2.10. Rezidel isel srtnme as ............................................................................ 51
(Barton, 1973; Hoek ve Bray, 1977) ..................................................................................... 51
Tablo 2.11. Dolgulu sreksizlikler ve dolgu malzemesinin makaslama dayanm................. 52
(Barton, 1974) ....................................................................................................................... 52
Tablo 2.12. Kaya temelleri ile ilgili jeomekanik snflama makaslama dayanm verileri ....... 53
(Serafim ve Pereira 1983; Bieniawski , 1989)....................................................................... 53
Tablo 2.13. Tipik kaya eklemleri ve dolgularna ait Mohr Coulomb makaslama dayanm
parametreleri (Franklin ve Dusseault, 1998)......................................................................... 54
Tablo 2.14. n stabilite analizlerinde kullanlabilecek kaya sreksizliklerine ait tipik dayanm
deerleri (Hunt,1986) ............................................................................................................ 55
Tablo 3.1. Tama gc faktrleri (Vesic,1973) .................................................................... 64
Tablo 4-1 Tam lekli testlerden elde edilen ampirik faktr , ........................................... 97
Tablo 4.2. Kazk Aralna Bal Yatay Yatak Katsays Azaltma Faktr ............................ 99
Tablo 6.1. Gmeye Ulamak iin Gerekli Yap dnme miktar.......................................... 117
Tablo 6.2. Srtnme Katsays ve Adhezyon Deerleri ...................................................... 124
Tablo 7.1. Zemin Svlamas Deerlendirme Aamalar.................................................... 133
Tablo 7.2. SPT Dzeltmeleri ............................................................................................... 136
Tablo 7-3 Fay kr uzunluuna karlk Deprem Moment Bykl Bants
(Wells ve
Coppersmith, 1994) ............................................................................................................ 137
Tablo 7.4 Svlama Durumunda Zemin Parametrelerine uygulanacak Azaltma Faktrleri 139
Tablo 7.5 Zemin svlamasna kar uygulanabilecek iyiletirme yntemleri ..................... 143
Tablo 8.1. Zemin yiletirme Yntemleri ve Uygulanma Amalar ...................................... 148
Tablo 8.2 Zemin tipine bal olarak n katsaysnn deiimi .............................................. 159
Tablo 8.3 Enjeksiyon malzemelerinin snflandrlmas (Gallavresi, 1992).......................... 162
Tablo 8.4 Jet enjeksiyon ile iyiletirilmi zeminlerde beklenen basn dayanm ve geirgenlik
katsays deerleri............................................................................................................... 165
1. ZEMN PARAMETRELER
10
ZEMN PARAMETRELER
1-1
f1(kN/m2
10
8
6
4
2
10
20
30
40
50
60
70
Plastisite indeksi
ekil 1.1. Standart Penetrasyon N Deeri ve Drenajsz Kayma Mukavemeti likisi
(Stroud 1974)
Bu bant Stroud (1975) tarafndan kat/sert killer iin nerilmitir. Alternatif olarak Sowers,
1979 tarafndan nerilen ekil 1.2 de verilen abak kullanlabilir.
11
500
Zemin Snf
400
Sowers
300
200
100
Terzaghi ve Peck
0
10
20
30
40
50
60
SPT N Deeri
ekil 1.2 SPT N Deeri ile Drenajsz Kayma Mukavemeti likisi (Terzaghi ve Peck,
1967, ve Sowers, 1979)
Konik Penetrasyon Deneyi (CPT):
cu =( qc Po) / Nk
1-2
1-3
Deformasyon Modl
mv =
1
f2 N
(m2/kN)
1-4
12
1-5
1-6
13
3<m<8
2<m<5
1 < m < 2.5
qc > 2 Mpa
qc < 2 MPa
3<m<6
1<m<3
qc< 2 MPa
2<m<6
qc<1.2 MPa
2<m<8
w = su ierii
1.1.3
Zemin plastite endisi deerine bal olarak ekil 1.4 den alnr (Terzaghi v.d. 1996).
Attopulgite
Yumuak Killer
Yumuak ve kat killer
eyl
Kil mineralleri
Plastisite indisi
ekil 1-4 Efektif Kayma Direnci As ile Plastisite indisi arasndaki iliki (Terzaghi,
1996)
14
1.2
1.2.1
Kayma Direnci As ()
' = 25 + 3.2
100 N
70 + 'V 0
1-7
80
Relatif sklk
70
60
ok sk
SPT N
50
Sk
40
30
20
Orta sk
10
0
30 32
34
36 38 40 42
Gevek
ok gevek
44 46
Kayma Mukavemeti As
ekil 1.5 SPT N Deeri ile Efektif Kayma Mukavemeti As likisi (Peck vd.,1974)
15
100
150
200
50
250
10
20
30
40
50
60
70
80
SPT N
ekil 1.6 imentosuz Kumlarda SPT N60 ile Efektif Kayma As likisi (Coduto, 1994)
16
10
20
30
40
50
50
100
150
200
250
300
350
400
10
20
30
40
50
60
=450
100
440
200
420
300
400
320
0
340 36
38
400
500
17
1.2.2
1-8
1-9
1-10
1-11
Stroud 1989 N60 deeri ile Es arasnda ekil 1.9 da; ve Menzenbach 1967, Es ile zemin
srarj yk ve SPT N deeri arasnda ekil 1.10 da verilen korelasyonlar nermektedir.
ekil 1.9 Es, N60 ve Zemin srarj Yk Arasndaki iliki (Stroud, 1989)
18
ekil 1.10. Es, SPT N ve Zemin srarj Yk Arasndaki iliki (Menzenbach, 1967)
Kulhawy and Mayne (1990) yaklak Es deerinin aadaki bantlardan elde edilmesini
nermektedir.
Siltli, killi kumlar
Temiz kumlar
Ar konsolide temiz kumlar
Es = 500 N60
Es = 1000 N60
Es = 1500 N60
kN/m2
kN/m2
kN/m2
1-12
1-13
1-14
E50 : maksimum deviatrik gerilmenin %50 ine kart gelen gerilmenin orijine
dorunun eimi, %50 sekant modl.
yerletiren
olarak tanmlanmtr.
Kum zeminin odmetrik modlnn yaklak deeri Eod (tek eksenli deformasyon ortam) ise
Webb v.d. 1982 tarafndan nerilen aadaki korelasyonlardan bulunabilir:
Temiz Kumlar
Killi Kumlar
1-15
1-16
Presiyometre Deneyi:
Eod = 1 / mv = Ep /
1-17
E/PL
deeri
Kil
>16
9-16
7-9
>14
8-14
>12
7-12
1.00
0.67
0.50
0.67
0.50
0.50
0.50
0.33
0.25
Ar Konsolide
Normal Konsolide
Yumuak
Silt
Ar Konsolide
Normal Konsolide
Kum
Sk - ok sk
Orta sk- Sk
Kum akl Sk - ok sk
Orta sk- Sk
20
ekil 1.1. imentosuz Normal Konsolide Quartz Kumu in Sekant Modl (Robertson
ve Campanella, 1981)
1.3
1.3.1
Radye temellerin statik/betonarme tasarmnda kullanlan zemin dey yatak katsays (yayl
mesnet sabiti) Kv aadaki yntemle elde edilebilir:
Kohezyonlu Zeminler :
Kv = Kv1 / b
1-18
1-19
Kohezyonsuz Zeminler :
Kv = Kv1 (b+1)2 / 4b2
1-20
Plaka ykleme deneyi yaplmad durumlarda ince taneli ve iri taneli zeminler iin yaklak
Kv1 deeri ekil 1-12 den alnabilir (NAVFAC DM 7-1, 1984).
21
ekil 1.2. Kil ve Kum Zeminler in Yaklak Dey Yatak Katsays Deerleri
Temel boyutlarnn byk olmas durumunda ok kk Kv deeri hesaplanacandan,
byk boyutlu radyelerde temel genilii b deeri yerine aadaki bantdan
hesaplanacak etki ap, 2R deeri kullanlabilir:
64 E c t 3
R=
2
3(1 )k
0.25
1-21
Burada :
Ec : betonun elastik modl
Kazkl temellerin yatay ykler altndaki davrann modellemede kullanlan zemin yatay
yatak katsays Kh aadaki yntemle elde edilebilir:
22
Kohezyonlu zeminler:
Ar konsolide killerde yanal yatak katsays derinlikten bamsz olarak sabit bir deere
sahip olup, bu deer yaklak olarak aada verilen bantdan yararlanlarak bulunabilir:
Kh = 67 cu / B
1-22
Burada.
cu : zeminin drenajsz kayma dayanm
B : kazn apdr.
Kohezyonsuz zeminler:
Kumlarda yanal yatak katsays derinlikle dorusal bir art gsterir. Bu zeminlerde Kh deeri
aadaki bantdan hesaplanmaktadr:
Kh = nh* (z / B)
1-23
Burada:
nh : zemin sklna bal katsay
z : derinlik
B : kazn apdr.
CGS 1992 nh deerlerinin Tablo 1.3 den alnmasn nermektedir.
Tablo 1-3 Kohezyonsuz zeminlerde nh deerleri
Zemin Skl
YASS zerinde
YASS altnda
nh (kN/m3)
nh (kN/m3)
Gevek
2200
1300
Orta sk
6600
4400
Sk
18000
11000
Kh deeri presiyometre deney sonularndan ise aadaki bantlar kullanlarak
hesaplanabilir (Clarke 1995):
ap B > 0.6m olan kazklar:
2 B 2.65B
B
1
=
+
K h 9 E p Bo
6E p
1-24
4(2.65) + 3
1
= B
Kh
18 E p
1-25
Burada:
B : kazk ap
Bo: referans ap = 0.6m
Ep : presiyometre modl
: reolojik faktr (Tablo 1-2)
23
Referanslar
Stroud M.A. 1975 The standard penetration test in insensitive clays and soft rocks,
Proceedings, European Symposium on Penetration Testing, Vol.2.2, Stockholm,
Sweden, pp:367-375 .
Sowers, G.F. Introductory soil mechanics and foundations, Macmillan, New York.
Lunne T., P.K. Robertson, J.J.M. Powel 1997 Cone Penetration Testing in geotechnical
practice, Blackie Academic & Proffesional.
Briaud L.L. 1992, The Pressuremeter, A.A. Balkema.
OCDI- Japan 2002 The Overseas Coastal Area Development Institute of Japan, Technical
Standarts and Commentaries For Port and Harbour Facilities in Japan.
Coduto D.P. 1994 Foundation Design : Principles and Practices, prentice Hall
Peck , R.B., Hanson W.E., Thornburn T.H, 1974 Foundation Engineering, 2nd ed., John
Wiley and Sons, NY.
Robertson P.K., Campanella R.G. 1983 Interpretation of cone penetration test : Part 1:
Sand. Canadian Geotechnical Journal , 20 (4), 718 733 .
Durgunoglu H.T., Mitchell J.K. 1975 Static penetration resistance of soils, Proc. Os ASCE,
Specialty Conference on In Situ Measurement of Soil Properties, Raleigh, North
Caroline, 1, 151 189 .
Stroud M.A. 1989 Standart penetration test: Introduction Part:2, Penetration Testing in U.K.,
Thomas Telford, London, 29 50 .
Terzaghi K., Peck R.B., Mesri G. 1996 Soil Mechanics in Engineering Practice, John Wiley &
Sons, Inc.
Bowles J.E. 1996 Foundation Analysis and Design , Mc Grow Hill, N.Y.
Webb D.L., Mival K.N., Allinson A.J. 1982 A comparison of methods determining settlements
in estuarine sands from Dutch cone penetration tests, Proc.2nd. European Symp. On
Penetration Testing, Amsterdam, 945 950 .
CGS 1992 Canadian Foundation Engineering Manual, Canadian Geotechnical Society,
Montreal.
Kulhawy F.H., Mayne P.W. 1990 Manual on estimating soil properties for foundation design,
Report EL 6800 , Electric Power Research Institute, Palo Alto, Ca.
NAVFAC DM: 7-1 1982 Soil Mechanics, Naval Facilities Engineering Command. Dept. Of
Navy, Alexandria, Virginia, USA.
Clarke B.G. 1995 Pressuremeter In Geotechnical Design, Blackie Academic and
Professional, Chapman and Hall.
24
25
26
2-1
2-2
27
2.1.1
2-3
Bu parametrelerin farkl kaya koullarna gre nitelik ve nicelik deiimleri saysal olarak
tanmlanmaktadr (Tablo 2.1). Kaya ktlesinin mhendislik snflamasnda, 6 parametre iin
ayr ayr saysal deerler tesbit edildikten sonra yukardaki forml vastasyla Q says
bulunmaktadr.
28
29
Tablo 2.1. (devam) Tnel kalite indeksi (Q) nde kullanlan parametrelerin
snflandrlmas
(Barton vd., 1974)
30
Tablo 2.1. (devam) Tnel kalite indeksi (Q) nde kullanlan parametrelerin
snflandrlmas
(Barton vd., 1974)
2.1.2
Bienawski (1989) tarafndan gelitirilen eklemli kaya ktlelerinin jeomekanik kaya snflamas
iin 5 parametre dikkate alnmaktadr. Bunlar;
Kayann Mukavemeti
RQD Deeri
Eklem Skl
Eklem Durumu
Yeraltsuyu
Bu yntemde kayann zgl niteliklerine gre her parametreye kar gelen saysal deerler
ayr ayr tesbit edildikten sonra toplam bulunmakta ve elde edilen bu say sreksizliklerin
konumuna gre dzeltilmektedir (Tablo 2.2). Dzeltilmi toplam say RMR kaya ktle says
olarak tanmlanmaktadr.
Jeomekanik snflamaya gre kaya ktleleri RMR deerlerine gre 5 snfa ayrlr. Yine bu
snflamada her kaya snf iin destek tr, tnel kayasna ait kohezyon ve isel srtnme
as ile ortalama desteksiz durabilme sresi tahmin edilebilmektedir.
31
32
2.1.3
2.1.3.1
Bieniawski (1989) tarafndan gelitirilen RMR sisteminde kaya ktlesi ok iyi kaya, iyi kaya,
orta kaya, zayf kaya ve ok zayf kaya olmak zere toplam puan baznda 5 snfa
ayrlmakta ve her snf iin kohezyon ve isel srtnme as deerleri verilmektedir (Tablo
2.2). Ayrca, RMR says ile isel srtnme as arasndaki ilikiyi aadaki bant ile
aklamaktadr:
= 0.5 RMR+5
2.1.3.2
2-4
2-5
2-6
Yakn zamanda Barton ve di. (1980), Barton ve di. (1992) ve Grimstad ve Barton (1993)
llm deplasmanlar ile aada verilen bant vastasyla hesaplanan deformasyon
modl arasnda uyumluluk tesbit etmilerdir:
Em = 25 log10Q
2-7
Yukarda verilen 3 bant ile Bieniawski (1978) ve Serafim ve Pereira (1983) gzlem
sonularnn tanmland grafikler ekil - 1 birlikte grlmektedir. Bu bantlar ierisinde
Serafim ve Pereira (1983) tarafndan nerilen bantnn tm gzlem sonular ile uyumlu
olduu ve dier 2 bantya gre daha geni bir aralkta RMR deerlerini kapsad
anlalmaktadr.
33
2.8
Qc = Q
c
100
2.9
olup c salam kaya malzemesinin tek eksenli skma dayanmn temsil etmektedir.
Buradan hareketle, ayn yazar tarafndan hazrlanan grafikte (ekil 2.2) deformasyon
modl, Q ve RMR arasndaki amprik bantlar gstermektedir.
34
ekil 2.2. Statik deformasyon modl Ektle, Q ve RMR arasndaki amprik bantlar
(Barton, 2002)
2.2
Kaya ktlelerinde ina edilen yeralt yaplarnn tasarmnda karlalan balca problemler
kaya ktlesinin yerinde (in-situ) dayanm ve deformasyon zelliklerinin belirlenmesidir.
zellikle eklemli kaya ktleleri iin bu zelliklerin nasl tayin edilecei konusunda teorik ve
deneysel glklerle karlalmaktadr. Salam kaya ktlelerinden alnan numuneler
zerinde tek eksenli skma deneyi, makaslama dayanm ve ekme dayanm deneyleri
yaplmaktadr. Ancak, ierdii sreksizliklerle birlikte kaya ktlelerinden laboratuvar deneyleri
iin rnek alnamamas, kaya ktlerinin davrannn hem kaya malzemesi hem de
sreksizlikler tarafndan ortaklaa bir biimde kontrol edilmesi pratikte nemli glkler
yaratmaktadr. Bu balamda, Hoek ve Brown (1980) ve Hoek (1983) salam (intact)
kayalarn dayanm ile ilgili yaynlanm bilgileri incelemi ve kayalar iin amprik yenilme
lt nermilerdir.
2.2.1
Salam kayann dayanm karakteristikleri ve yenilme lt ile ilgili olarak, amprik yenilme
ltnn gelitirilmesi srecinde Hoek ve Brown aadaki koullarn salanmasn
amalamlardr.
Salam kayadan alnan karot rnekler zerinde yaplan eksenli basma dayanm
deneylerinden salanan verilerle yenilme ltleri arasnda uyum olmaldr.
Yenilme ltleri boyutsuz parametrelerin yerald basit matematiksel eitliklerle ifade
edilmelidir.
Yenilme ltleri eklemli kayalarn yenilmesini kapsayacak ekilde bilgi vermelidir.
35
Yukarda belirtilen hedefler dorultusunda almalarn srdren Hoek ve Brown (1980) bir
dizi deney sonular ve deneyimlerin sonularn baz alarak parabolik eriler zerinde
almlardr. Bilindii gibi, kaya mekaniinin tarihsel geliim sreci ierisinde yaplan
analizlerin ounda kaymaya kar gvenlik says Mohr - Coulomb kohezyon (c) ve isel
srtnme as () kullanlarak hesaplanmaktadr. Hoek ve Brown, almalarnn sonucunda
en byk asal gerilim (1) ile en kk asal gerilim (3), dier bir ifadeyle normal gerilim ()
ile makaslama dayanm arasndaki ilikinin erisel olduunu belirlemiler ve salam kayalar
iin yenilme ltn bir karekk parabol olan ve Hoek ve Brown Yenilme lt olarak
teknik literatre giren aadaki bant ile ifade etmilerdir:
3 '
+ 1
= 3 + ci m i
ci
'
1
1/ 2
'
2.10
Burada;
1 : yenilme anndaki en byk asal gerilme
3 : yenilme anndaki en kk asal gerilme
ci: kaya malzemesinin tek eksenli skma dayanm
mi: salam kayann malzeme sabiti
Tek eksenli basn dayanm (ci) ve malzeme sabiti (mi) nin en gvenilir deerleri eksenli
basma dayanm deneylerinden salanmaktadr. Ancak zaman ve bte kstlamalar sz
konusu olmas durumunda bu deerler Tablo 2.3 den alnabilir.
36
Tablo 2.3. Kaya malzemesi iin mi sabitinin deerleri, parantez iindeki deerler
tahmini deerlerdir (Hoek, Kaiser ve Bawden, 2000).
* Bu deerler, foliasyona dik ynde deneye tabi tutulmu kaya malzemeleri iin olup,
yenilmenin foliasyon dzlemi boyunca gereklemesi halinde mi nemli lde farkl
olacaktr (Hoek, 1983).
2.2.2
lk olarak 1980 ylnda yaynlanan orijinal Hoek ve Brown lt birok projede kullanlmas
ile elde edilen deneyimlere dayal olarak gncelletirilmi ve 1988 ylnda yeniden
yaynlanm (Hoek ve Brown, 1988). 1992 ylnda modifiye edilen lt (Hoek vd., 1992), son
olarak Hoek, E:, Carranza-Torres, C., Corkum, B. Tarafndan 2002 ylnda gncellenmitir.
Orijinal Hoek ve Brown lt aadaki eitlik ile ifade edilmektedir:
'
+ s
= 3 + ci m b
ci
'
1
'
2.11
37
Burada;
mb: kaya ktlesini temsil eden m sabitinin deeri
s ve a: kaya ktlesinin karakteristiklerine bal sabitler
ci : kaya malzemesinin tek eksenli skma dayanm
1 : yenilme anndaki en byk asal gerilme
3 : yenilme anndaki en kk asal gerilme
Kaya ktle dayanmnn biribirleriyle skca kenetlenmi kaya paralarnn kontrol edildii
salam (intact) kayalarda zgn yenilme lt iyi sonular vermektedir. Bu tr kaya
ktlelerindeki yenilme eitlikteki (2.11) a = 0 koulu ile tanmlanmaktadr. Zayf kaya
ktlelerinde ise sz konusu sk kenetlenme makaslama veya ayrma nedeniyle ksmen
tahrip olmu ve kaya ktlesinde herhangi bir ekme dayanm ve kohezyon kalmadndan
numuneler kendiliinden dalabilmektedir. Eitlikteki (2.11) s =0 koulunda bu tr kayalar
iin modifiye edilmi lt ok daha uygun olacaktr.
mb, s ve a deerleri bir ekilde tahmin edilemedii srece bu bantnn (2.11) pratik bir
deeri yoktur. Hoek ve Brown (1988) bu deerlerin RMR snflamasnn 1976 versiyonundan
salanabileceini ne srmtr. Ancak bu nerme RMR>25 olan kayalar iin geerli
olurken daha zayf kaya ktlelerini kapsamamaktadr. nk bu snflamada elde
edilebilecek en dk puan 18 dir. Bu kstlamann ortadan kaldrlmasna ynelik olarak
Hoek vd. (1995) ve Hoek, Kaiser ve Bawden (1995) tarafndan nerilen Jeolojik Dayanm
ndeksi (GSI) kavram 1995 ylnda lte dahil edilerek kaya ktlesi sabitlerinin
belirlenmesinde kullanlmaya balanmtr. Jeolojik Dayanm ndeksi (GSI) farkl jeolojik
koullar altnda kaya ktle dayanmnda meydana gelmesi olas azalmalar tahmin etmeyi
salayan bir sistem zelliindedir. ok zayf kaya ile salam kaya araln temsilen GSI
deerleri 10 ile 100 arasnda deiir. mb/mi, s ve a ile Jeolojik Dayanm ndeksi (GSI)
arasndaki iliki aada verilmektedir:
mb
GSI 100
= exp
mi
28 14D
2.12
GSI 100
s = exp
9 3D
2.13
a=
1 1 GSI / 15
+ e
e 20 / 3
2 6
2.14
2.15
38
t =
s ci
mb
2.16
D=0
D=0.5
( invert yok)
Skma
problemlerinin
ciddi
taban
kabarmasna
neden
olduu
tnellerde
fotorafta grlen geici invert yerletirilmedii
srece, iddetli rselenme olabilir.
Sert kaya tnellerindeki zayf kalitede patlama,
evre kaya ktlesinde 2 veya 3 m uzanan
yersel hasarlara neden olabilir.
D=0.8
D=0.7
yi patlatma
D=1.0
retim patlatmas
39
D=1.0
Kt patlatma
D=0.7
Mekanik kaz
2.2.3
2.17
alnabilir.
Dier taraftan, GSI tayini iin RMR sisteminin 1989 versiyonunun kullanlmas durumunda
kaya snflamasndan elde edilebilecek en dk puan 23 dr. Bu deer 1976
versiyonundaki minimum deerden biraz fazladr. Bu balamda; RMR89 > 23 olmas koulu
ile,
GSI = RMR89 5
2.18
alnabilir.
40
Tablo 2.5. Genelletirilmi Hoek Brown yenilme lt iin tahmin edilen mb/mi, s, a
deformasyon modl E ve Poisson oran (Hoek, Kaiser ve Bawden, 2000).
41
2.19
eklinde modifiye edilmitir. Bu deer GSI nn tahmini iin aada verilen bantda
kullanlmaktadr (Hoek vd.,1995).
GSI = 9 ln Q + 44
2.20
Q saysnn minimum deeri 0.0208 olup kil dolgulu fay zonu veya ezilme zonunu temsilen
yaklak GSI = 9 a karlk gelmektedir.
42
Tablo 2.6. Hoek (1998)a gre jeolojik tanmlamalar esas alnarak Jeolojik Dayanm
ndeksinin (GSI) tahmin edilmesi (Snmez ve Ulusay, 2002).
43
2.21
44
Tablo 2.7. Snmez ve Ulusay (1999) tarafndan nerilen modifiye edilmi GSI sistemi
(Snmez ve Ulusay, 2002).
45
2.2.4
Hoek-Brown yenilme lt, sadece salam (intact) kayalar veya homojen ve izotropik
olarak kabul edilen ok atlakl kaya ktlelerine uygulanmaldr (ekil 2.3). Dier bir deyile,
malzemenin zellikleri kaya ktlesinin tamamnda ayn olmaldr.
Bu lt, sleyt (kayrak) gibi ok yapraklanmal (istos) kayalar veya jeomekanik zellikleri
katmanlanma dzlemi gibi tek bir sreksizlik ile kontrol edilen kaya ktlelerine
uygulanmamaldr. Bu tr kaya ktlelerinin analiz edilmesi durumunda ise, Hoek-Brown
yenilme lt sadece salam kaya bileenleri iin geerli olmaldr. Sreksizliklerin
dayanm kesme dayanm balamnda incelenmelidir.
Kaya ktlesi ierisinde 2 ayr eklem takm bulunmas ve her iki eklem takmnn da kaya
ktlesi davran zerinde egemen etkisinin olmamas koulu ile Hoek-Brown yenilme
ltnn ok dikkatli olarak kullanlmas nerilmektedir. rnein eklem takmlarndan birinin
kil sval ve dierinden belirgin ekilde daha zayf olmas durumunda, Hoek-Brown yenilme
lt salam kaya bileenleri dnda kullanlmamaldr. Dier taraftan, her iki eklem
takmnn da taze, przl ve ayrmam zelliklere sahip olduu ve konumlarna bal
yersel herhangi bir kama tipi kayma beklenmedii durumlarda, Denklem 2.11 Hoek-Brown
parametrelerinin tayin edilmesi amacyla kullanlabilir.
ok sayda eklem takm ieren ok paral kaya ktleleri iin Hoek-Brown yenilme lt
uygulanlabilir ve dayanm parametrelerinin belirlenmesi iin Tablo 2.5 kullanlabilir.
46
Kaya
malzemesi 1
no.lu eitlik
ki eklem takm: lt ok
dikkatli kullanlmaldr.
GSI deerlerine bal olarak kohezyon, isel srtnme as ve deformasyon modl gibi
kaya kaya ktle parametrelerinin belirlenmesinde iki ayr yntem izlenebilmektedir. Birinci
yntemde kaya malzemesinin GSI deeri, mi ve tek eksenli basn dayanm tesbit
edildikten sonra ekil 2.4 de verilen grafikler yardmyla kohezyon ve isel srtnme as
bulunmaktadr.
Serafim ve Pereira (1983), yerinde (in-situ) deformasyon modl ile Bieniawski nin RMR
snflamas arasnda bir bant nermitir. Pratie dayal gzlemler ve zayf kaya
ktlelerinde yaplan kaz davrannn geri analizi dikkate alnarak, tek eksenli basn
dayanmnn c < 100 olduu ortamlarda Serafim ve Pereira bantsnda aadaki
modifikasyon nerilmektedir (Hoek, 1998):
47
48
Em =
c
10 ( GSI10 ) / 40
100
2.22
Burada dikkat edilmesi gereken nokta eitlie RMR yerine GSI deerinin yerletirilmi olmas
ve basn dayanmnn ( c) 100 n altna dtnde kout olarak Em deerinde azalma
meydana gelmesidir. Sonu olarak, iyi kaya ktlelerindeki deformasyonun sreksizliklerle
kontrol edilirken, zayf kaya ktleleri ierisindeki salam kaya paralarnn deformasyonu
toplam deformasyon srecine katkda bulunmaktadr. Em modlndeki azalma bu
deerlendirme ile aklamak olasdr.
Sre ierisinde patlatma ve ferahlama etkisinin dikkate alnmas sonucunda deformasyon
modl ile ilgili bu eitlik aadaki ekilde modifiye edilmitir (Hoek, E:, Carranza-Torres, C.,
Corkum, B.,2002):
D ci
E m (GPa) = 1
10 (( GSI10 ) / 40 )
2
100
ci 100 MPa
2.23
D
E m (GPa) = 1 10 (( GSI10 ) / 40 )
2
2.24
Dier taraftan, kaya ktlesine ait aada belirtilen alt parametreler tesbit edildikten sonra
RocLab bilgisayar program ile c, ve Em deerleri hesaplanabilmekte ve birimlere ait
normal gerilme kesme dayanm grafikleri belirlenmektedir.
Seilen tek eksenli basma dayanm,
GSI says,
Kaya malzeme sabiti (mi),
rselenme faktr (df),
Birim arlk
rt kalnl (overburden)
2.2.6
-Hunt (1986): n Stabilite Analizlerinde Kullanlabilecek Kaya Ktle Sreksizliklerine ait Tipik
Dayanm Deerleri
Yukarda belirtilen referanslar tarafndan nerilen kaya parametreleri korelasyon ve
parametre belirlemede yararanlacak kaynaklar olarak dikkate alnabilir (Tablo 2.8,2.9, 2.10,
2.11, 2.12, 2.13 ve 2.14).
Tablo 2.8.Salam kayalarn mhendislik snflamas
(Deere ve Miller 1966; Stagg ve Zienkiewicz, 1968)
Tablo 8
50
51
52
Tablo 2.12. Kaya temelleri ile ilgili jeomekanik snflama makaslama dayanm verileri
(Serafim ve Pereira 1983; Bieniawski , 1989)
53
Tablo 2.13. Tipik kaya eklemleri ve dolgularna ait Mohr Coulomb makaslama
dayanm parametreleri (Franklin ve Dusseault, 1998)
54
55
Referanslar
Barton, N., 1973. Review of a New Shear Strength Criterion for Rock Joints. Engineering
Geology.Elsevier, Vol. 7, 287-332
Barton, N., R., 1974. A Review of the Shear Strength of Filled Discontinuities in Rock.
Norwegian Geotech. Inst. Publ. No. 105. Oslo.
Barton, N., R., Lien, R. and Lunde, I., 1974. Engineering Classification of Rock Masses for
the Design of Tunnel Supports. Rock Mechanics, 6 (4), 189-239.
Barton, N., R., 2002. Some New Q-value Correlations to Assist in Site Characterisation and
Tunnel Design. Int. Journal of Rock Mechanics and Mining Sciences 39 (2002), 185-216 pp.
Bieniawski, Z. T.,1989. Engineering Rock Mass Classifications. John Wiley and Sons, 237
pp.
Franklin, J. A. and Dusseault, M. B., (1989): Rock Engineering, Mcgraw-Hill Book Company,
New York
Hoek, E. and Bray, J. W., 1977. Rock Slope Engineering. Institution of Mining and
Metallurgy, London, UK.
Hoek, E. and Brown, E. T., 1980. Underground Excavations in Rock. Institution of Mining
and Metallurgy. Stephen Austin and Sons, 527 pp.
Hoek, E. and Brown, E. T., 1988. The Hoek and Brown Failure Criterion-a 1988 update. In
rock engineering for underground excavations, proc. 15th Canadian rock
mech.symp.,Toronto, 31-38.
Hoek, E., 1995. Strength of Rock and Rock Masses. ISRM News Journal, 2 (2), 4-16.
Hoek, E., 1998. Rock Engineering for Tunnels. 298 pp.
Hoek, E., Kaizer, P. K. and Bawden, W. F., 2000. Support of Underground Excavations in
Hard Rock. Balkema, 215 pp.
Hoek, E:, Carranza-Torres, C., Corkum, B., 2002. Hoek-Brown Failure Criterion- - 2002
Edition.
Hunt, R. H., 1986: Geotechnical Engineering Analysis and Evaulation. Mcgraw-Hill Book
Company
Obert, L. and Duvall, W. I., 1967. Rock Mechanics and Design of Structures in Rock. John
Wiley and Sons, New York.
Serafim, S.,J. and Pereria, J., P., (1983); Considerations of the Geomechanics Classification
of Bieniawski. Proc Int. Symp. On Eng. Geol. And Underground Constr., LNEC, Lisbon,
Portugal, vol. 1, 33-42
Snmez, H. ve Ulusay, R., 1999. Modifications to the Geological Strength Index (GSI) and
their Applicability to Stability of Slopes. Int. Journal of Rock Mech. and Mining Science, 36
(6), 743-760.
Ulusay, R. ve Snmez, H., 2002. Kaya Ktlelerinin Mhendislik zellikleri. TMMOB Jeoloji
Mhendisleri Odas. Yayn no. 60, 243 syf.
56
3. SI TEMELLER
57
58
SI TEMELLER
3.1
3.1.1
Tama Gc
Genel
Genel tama gc teorisi Terzaghi (1943) tarafndan ortaya atlmtr. Bu teorideki gme
yzeyi ekil 3-1' de verilmektedir. Srekli (erit) temeller ve genel gme mekanizmasnn
geerli olduu hal iin zeminin nihai tama gc; qu:
qu = cNc + qN q +
1
BN
2
3-1
fonksiyonu olup eitli kaynaklarda tablo veya grafik halinde verilmitir (Bowles,1988; Craig,
1988).
59
erit
Temel
1.0
Kare
Temel
1.3
Dairesel
Temel
1.3
1.0
0.8
0.6
Dikdrtgen
Temel
B
L
B
1 0 .2
L
1 + 0 .3
c1 =
2
c
3
3-2
60
tan 1 =
2
tan
3
3-3
q n = qu D f
3-4
qa =
qn
+ D f
GS
3-5
1
BNFsFdFi
2
3-6
Bu denklemde:
Fcs, Fqs, F s = ekil faktrleri
Fcd, Fqd, F d = derinlik faktrleri
Fci, F i, F i = yk eim faktr
Bu faktrler deneysel almalar sonucu elde edilen ampirik deerlerdir. (Das, 1984).
ekil faktrleri (De Beer, 1970)
B Nq
Fcs = 1 + ( )( )
L Nc
B
Fqs = 1 + ( ) tan
L
B
Fs = 1 0.4( )
L
3-7a
3-7b
3-7c
Fcd = 1 + 0.4(
Df
)
B
3-8a
Df
3-8b
Fd =1.0
3-8c
D
Fcd = 1 + 0.4 tan 1 f
B
3-8d
61
D
Fqd = 1 + 2 tan (1 sin 2 ) tan 1 f
B
Fd =1.0
3-8e
3-8f
Fci = Fqi = 1
90
Fi = 1
3-9a
3-9b
3-10a
L* = L - 2el
3-10b
3-11
Kil zeminlerde uzun dnem drenajl davrann geerli olduu haIIerde kilin efektif kohezyon
ve kayma direnci alar kuIIanlarak Denklem 3-1 veya 3-6 yardmyla hesaplanmaktadr.
Ksa dnem-drenajsz davran ( =0) durumunda Nq=1.0, ve N = 0 olacandan kilde net
tama gc qn:
qn= cuNc
3-12a
Dikdrtgen temelde Nc deeri kare temel iin bulunan Nc deeri 0.84 + 0.16
arplarak bulunur.
veya
62
B
faktr ile
L
qn = cuNcFcsF qsFys
3-12b
63
Nc
Ng
Ng
Nq / Nc
tan
0.00
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
7.00
8.00
9.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
22.00
23.00
24.00
25.00
26.00
27.00
28.00
29.00
30.00
31.00
32.00
33.00
34.00
35.00
36.00
37.00
38.00
39.00
40.00
41.00
42.00
43.00
44.00
45.00
46.00
47.00
48.00
49.00
50.00
5.14
5.38
5.63
5.90
6.19
6.49
6.81
7.16
7.53
7.92
8.35
8.80
9.28
9.81
10.37
10.98
11.63
12.34
13.10
13.93
14.83
15.82
16.88
18.05
19.32
20.72
22.25
23.94
25.80
27.86
30.14
32.67
35.49
38.64
42.16
46.12
50.59
55.63
61.35
67.87
75.31
83.86
93.71
105.11
118.37
133.88
152.10
173.64
199.26
229.93
266.89
1.00
1.09
1.20
1.31
1.43
1.57
1.72
1.88
2.06
2.25
2.47
2.71
2.97
3.26
3.59
3.94
4.34
4.77
5.26
5.80
6.40
7.07
7.82
8.66
9.60
10.66
11.85
13.20
14.72
16.44
18.40
20.63
23.18
26.09
29.44
33.30
37.75
42.92
48.93
55.96
64.20
73.90
85.38
99.02
115.31
134.88
158.51
187.21
222.31
265.51
319.07
0.00
0.07
0.15
0.24
0.34
0.45
0.57
0.71
0.86
1.03
1.22
1.44
1.69
1.97
2.29
2.65
3.06
3.53
4.07
4.68
5.39
6.20
7.13
8.20
9.44
10.88
12.54
14.47
16.72
19.34
22.40
25.99
30.22
35.19
41.06
48.03
56.31
66.19
78.03
92.25
109.41
130.22
155.55
186.54
224.64
271.76
330.35
403.67
496.01
613.16
762.89
0.20
0.20
0.21
0.22
0.23
0.24
0.25
0.26
0.27
0.28
0.30
0.31
0.32
0.33
0.35
0.36
0.37
0.39
0.40
0.42
0.43
0.45
0.46
0.48
0.50
0.51
0.53
0.55
0.57
0.59
0.61
0.63
0.65
0.68
0.70
0.72
0.75
0.77
0.80
0.82
0.85
0.88
0.91
0.94
0.97
1.01
1.04
1.08
1.12
1.15
1.20
0.00
0.02
0.03
0.05
0.07
0.09
0.11
0.12
0.14
0.16
0.18
0.19
0.21
0.23
0.25
0.27
0.29
0.31
0.32
0.34
0.36
0.38
0.40
0.04
0.45
0.47
0.49
0.51
0.53
0.55
0.58
0.60
0.62
0.65
0.67
0.70
0.73
0.75
0.78
0.81
0.84
0.87
0.90
0.93
0.97
1.00
1.04
1.07
1.11
1.15
1.19
64
3.1.3
qnem=11 N
3-13a
Yeralt suyu seviyesi temel seviyesinin zerinde olmas durumunda (0<Dw <Df)
qnem=0.5x11 N
kN/m2
3-13b
Yeralt suyu seviyesi zemin yzeyinden Dw derinliinin Df<Dw<Dt+B olmas halinde ise:
Dw
Df + B
kN/m2
3-13c
65
qnem =
N
Kd
0.05
(kN/m2)
B 1.2 m
3-14a
B > 1.2m
3-14b
qnem
N B + 0 .3
=
Kd
0.08 B
(kN/m2)
K d = 1 + 0.33
D
1.33
B
3-14c
olarak verilmektedir
qnem =
qc B D f
kN/m2
1+
40
B
3-15
Denklem 3-15 'in abak formu ekil 3.5'de verilmitir Bu yntemde de oturmalarn 25 mm'yi
amayaca ngrlmektedir.
66
qu = D f + k g (PL Poh )
qa =
kg
Gs
(PL Poh )
3-16
Burada kg : tama gc faktr; PL: limit basnc; ve Poh : temel seviyesindeki toplam yatay
gerilmedir. Tama gc faktrnn zemin cinsi, temel geometris ve derinlii ile deiimi
ekil 3.6 'da verilmitir. niform zemin profilleri iin edeer derinlii Dfe temel derinlii Df e
kart gelmektedir. Metodun uygulanmas ile ilgili ayrntlar Biraud (1992) ve Baquelin
(1978)'de verilmektedir.
67
zerindeki kolon yk ve momenti dolaysyla bir temelin heriki ekseni iin eksantrik
yklenmesi mmkndr (ekil 3.6). Eksantrisite kolonun temelin merkezine yerletirilmemi
olmas veya herhangi bir nedenle temelin bir blmnn kesilmesinden kaynaklanabilir.
Meyerhof (1953) ve Hansen (1970) tarafndan yaplan gzlemler ve aratrmalar sonucunda
eksantrik ykl temellerde etkili temel boyutlarn;
L= L 2ex
B= B 2ey
3.17
3.18
3.19
68
Oturmalar
Genel
69
3.2.2
Ani Oturmalar
Doygun kohezyonlu zeminlerde ani oturmalar elastik teori kullanlarak ve Poisson orannn
0.5 deeri iin hesaplanarak konsolidasyon oturmalarna ilave edilir. Janbu v.d.(1956)
doygun killer zerine oturan esnek temellerde ortalama elastik oturmalarn hesaplanmasnda
aadaki yntemin kullanlmasn nermilerdir:
S i = A 1A 2
q0B
Es
3-20
Burada A1 ve A2 katsaylar Christian ve Carrier (1978) tarafndan verildii formda ekil 3.8'
de gsterilmitir.
Genelolarak kil ve kum zeminlerin elastik oturma hesaplarnda Harr (1966) tarafndan
nerilen aadaki yntem uygulanabilir. Yar sonsuz elastik ortamda esnek dairesel veya
kare smellerde merkezde elastik oturmalar:
Si =
Bq 0
(1 2 )
Es
3-21
70
71
tan =
1 2 M
I
E s B 2L
3-22
72
L/B
Esnek
1.00
1.50
2.00
3.00
5.00
10.00
3.15
3.43
3.57
3.70
3.77
3.81
Rijit
4.17
4.44
4.59
4.74
4.87
4.98
Poisson oran deneysel olarak belirlenmesi zor bir parametre olup hesaplamalarda Bowles
1994 tarafndan nerilen aadaki deerler kullanlabilir.
0.4 - 0.5
0.45 - 0.50
0.3 - 0.4
0.2 - 0.35
Zemin tipi
Killi zeminler
Suya doygun killi zeminler
Kohezyonsuz- (orta sk ve sk)
Kohezyonsuz- (gevekten orta skya kadar)
mv =
1 e
1 +e 0 '
3-23
CC =
e
(log ' )
3-24
S = m v 'H
3-25
Burada S: oturma; ' skabilir zemin tabakasnda ortalama gerilme art; H: skabilir
zemin tabakasnn kalnldr. Oturmalar skabilirlik indisi kullanlarak aadaki bant ile
hesaplanabilir:
73
S=
Cc
' +
H log V 0 '
1 + e0
V0
3-26
Skmaz Zemin
: zeminin toplam birim arl
D: temel derinlii
q: brt zemin gerilmesi (yap+temel arlnn yaratt gerilme)
qs : temel kazs nedeniyle kaldrlan zeminin srarj etkisi
qn= q-qs : net zemin gerilmesi
= temel seviyesindeki net gerilme art nedeniyle skabilir zemin
tabakasnda dey gerilme art
ekil 3.10. Oturma Hesaplarnda Esas Alnacak Gerilmeler
74
durumu iin
S=
' +
Cs
H log v 0
' v 0
1+ e0
3-27
' +
P
Cc
Cs
3-28
H log v 0
H log c +
' v 0 1 + e 0
PC
1+ e0
Burada :
Cs : Konsolidasyon deneyinden yk boaltma faznda zemin kabarma endisi
Pc : n konsolidasyon basnc (konsolidasyon deneyinden bulunur)
S temellere uygulanan bu yntemde baz dzeltmelerin yaplmas gerei duyulmaktadr.
rnein yukarda bahsedilen parametreler zemin rneklerinin dometre deneyi koullarnda
yanal deformasyonu nlenni haldeki durumunu yanstmaktadr. S temellerde ise bu koul
geerli olmayp deformasyonlar boyutta olumaktadr. boyutlu deformasyon etkisi
Skempton ve Bjerrum (1957) tarafndan verilen dzeltme faktr , zeminin boluk suyu
parametresi Af ve incelenen problemin geometrisine baldr. dometre deneyinden elde
edilen oturmalar aadaki ekilde dzeltilmektedir:
S = Sod
3-29
Burada S: dzeltilmi oturma, Sod: dometre deney sonularndan elde edilen oturmadr.
Dzeltme faktrnn tipik deerleri aada verilmektedir:
Zemin tr
Yumuak, hassas killer
Faktr
1.0 1.2
0.6 1.0
nyklenmi killer
0.4 0.7
Ar nyklenmi killer
0.25 0.4
75
76
ekil 3.12. niform Yklenmi Daresel Alan Altndaki Dey Gerlmeler iin Etki
Deerleri
ekil 3.13. niform Yklenmi Dikdrtgen Alann Kesi Altndaki Dey Gerilme
77
S se = HC log
t
tp
3-30
C = 0.04
Cc
1 + eo
3-31
78
3.2.4
Ic = (1.71) /(N)1.4
3-32
Normal konsolide kumlarda qn (kN/m2) net zemin gerilmesi altmda oturma Si (mm):
S i = q n B 0.7 I c = q n B 0.7
1.71
N
3-32a
1.4
N = 15 +
1
(NF 15)
2
3-33
denkleminde ngrlen dzeltmenin yaplmas (NF : arazi deeri); akll kumlarda ise N
deerinin %25 arttrlmas nerilmitir.
Denklem 3-32'de hesaplanacak oturmalarn temel geometrisine bal olarak ekil faktr fs,
oturma potansiyeli olan kum tabakasnn kalnlna (H) bal olarak f1 faktr, ve ft zaman
faktr ile arplmas gereklidir.
1.25L / B
fs =
L / B + 0.25
H
H
f1 = (2 )
Z
ZI
f t = 1 + R 3 + R t log
3-34a
(H<ZI)
3-34b
t
3
3-34c
Bu denklemlerde; L: temelin boyu; B: temel genilii; Z=: gerilme etki alandr. Statik
yklerde R3=0.3, Rt=0.2; dinamik yklerde R3=0.7, Rt=0.8 alnmaldr. yldan fazla olma
kaydyla t: oturmalarn hesapland yl saysdr.
Bu metodda tanmlanan etki alannn standart penetrasyon direncinin (N) derinlikle azald
hallerde ZI=2B alnmas; N deerlerinin derinlilde artmas veya sabit kalmas halinde Z
deerinin ekil 3.15'dan bulunmas nerilmektedir. Hesaplanacak ortalama N deeri temel
altndaki ZI etki alan derinlii boyunca llen penetrasyon direnlerinin aritmetik ortalamas
olarak hesaplanmaldr. Denklem 3-34 sadece H<ZI hali iin uygulanmaktadr.
79
s = C1C 2 q n
0
Iz
z
Es
3-35
'
C1 = 1 0.5 vo
qn
3-36
3-37
3-38
80
olarak alnmaktadr. IZ deeri ise ekil 3.16'da gsterildii gibi bulunmaktadr. Bu metodun
en nemli avantaj tabakalanma gsteren zemin profillerine uygulanma kolayldr.
2q B
q n 3 B
B
S = n 0 2
+
9E p B 0
9E p
3-39
Bu denklemde:
S
qn
Bo
2 ve 3
: oturma miktar
: net temel basnc
: 0.60 m
: ekil faktrleri (ekil 3.17)
:temel genilii
:reolojik faktr
81
82
Referanslar
Anagnostopoulos, A.G, (1990), "The Compressibility of Cohesionless Soi1s" Geotechnik
13:181-187 (in German)
ASTM D: 4546-90, (1990), "Standard Test Methods for One DimensionaI Swell or
Settlement Potential of Cohesive SoiIs" AnnuaI Book of ASTM Standards, VoI.04.08: 846852.
Baguelin, F., Jezequel, J.F. and Shields, D.H., (1978), "The Pressuremeter and Foundation
Engineering" Trans- Tech Publ.
Bery, L.P. and D.Reid, (1987), "An Introduction to Soil Mechanics" McGraw-Hill Book
Company, London.
Bjermm, L., (1972), "Embankment of Sofi Ground" Sth PCS, CSCE V 01.2, pp: 1-54.
Biraud,J.L., (1992), "The Pressuremeter" A.A.Balkema.
Bow1es, J.E., (1988), "Foundation Analysis and Design" McGraw Hill.
Brab, (1968), Building Research Advisory Board Creteria for Selction and Design of
ResidentiaI Slabs on Ground. Publ.11571, FHA, NTIS No: PB-261-551.
Brackley, I.J.A., (1995), "Swell Under Load" 6th. Rep. Conf. For Africa on SMMFE, V 01.2,
pp:65- 70, Durban S.A.
Burland, J.B.,Broms,B.B., De Mello, V.F.B.,(1977), "Behavior of Foundations and Structures"
Proc. 9th .ICSMFE, Tokyo, VoI.2.
Burland,J.B. and Burbridge, M.C.,(1985), "Settlement of Foundations on Sand and Gravel"
Proc. Inst. OfCiviI Engnrs. Part 1, VoI.78.
Chen, F.H.,(1988), Foundations on Expansive Soils, American EIsevier Science Publ., New
York.
Christian, J.T. and Carrier, W.D., (1978), "Janbu, Bjerrum and Kjaemsli's Chart,
Reinterpreted", Canadian Geotechnical Journal Vol.15, pp:124-128.
Clemence, S.P and Finbarr, A.O.,(198l), "Design Considerations for Collapsible Soils"
ASCE, JSMFD, V 01.1077, No. GT3, pp.305-317.
Craig,R.F., (1988), "Soil Mechanics" Van Nostrand Zeinhold, UK.
Das, B.M., (1984), "Principles of Foundation Engineering" Brooks/Cole,Boston,
Massachusetts.
DeBeer,E.E., (1970), "Experimental Determination of the Shape Factors and Bearing
Capacity Factors of Sand" Geotechnique V 01.20, No.4,pp:387-411.
Erol,O.,(1990), "Emme basnc Yntemi ile ime Basnc ile ime Deeri Tayini" IMa,
Teknik Dergi Ci1t 1, Say 2.
Erol,., Dhowian,A.W., Youssef, A.F.,(1990), "EvaIuation of Expansive Soi1s and
Foundation Methodology in S.A." Fina1 Research Report KACST -A T -88 S.A.
Frank, R., (1991), "Some Recent Developments on the Behavior of Shallow Foundations!
oth. ECSMFE, F10rence State of art paper.
Hansen,J.B., (1970), "A Revised and extended Formula for Bearing Capacity" Danish
Geotech-Inst.Bul1etion 28.
Harr,M.E.,(1966),"Fundamenta1s ofTheoretical Soil Mechanics" McGraw-Hill.
Roltz, W.G. and Rilf, J. W., (1961), "Settlement of Soil Foundations due to Saturation" 5th.
ICSMFE, Vol.1, pp:673-679, Paris.
Hunt,R.E., (1984), "Geotechnical Engineering Analysis and EvaIuation" McGraw RilI.
Janbu, N., Bjerrum, L., and Kjamsli, B., (1956), "Veiledning Ved Losning av
Fundamentering-Soppgaver" Publication No.16 NGI pp:30-32.
83
Jennings, J.E. and Knight, K., (1975), "A Guide to Construction on or with Materials
Exhibiting Additional Settlements Due to Collapse of Grain Structure" 6th Regional Conf. For
Africa on SMFE, Johannesburg, pp:99-I05.
Johnson,L.D.(1979), "Overview for Design of Foundations on Expansive Soils" U.S. Army
Engnr., WES, Paper No: GL-79-21.
Johnson,L.D., Snethen D.R. (1978), "Prectiction of Potential Reave of Swelling Soils" ASTM,
Geotechnical Testing Journal, Vol.1, No.3, pp:117-127.
Ladd C.C. (1991), "Stability Evaluation During Staged Construction" ASCE, JFED, vn No.4
pp:540-615
Lunne, T.and O.Eide, (l976), "Correlation Between Cove Resistance and VaDe Shear
Strength" Canadian Geotech. Journal Vol.I3, No.4, pp:430-441.
Lytton,R.L.,(1972), "Design Method for Concrete Mats. 3fd.Int.Conf.Material Tech., Brazil
pp.171-177.
Menard, L. and J .Rousseau, (1962), "Evaluation of Settlements, Tandance Nouvelles" in
Frech, Sols soils l, 1-30.
Meyerhof,C.G., (1974), "Ultimate Bearing Capacity of Footings on Sand Overlying Clay"
Canadian Geotechnical Journal, Vol.ll, No.2, pp:224-229.
Meyerhof, C.G., (1956), "Penetration Tests and Bearing Capacity of Shallow Foundations"
ASCE, JSMFD. Vol.82, SM.l, pp:1-19.
Meyerhof, C.G., (1962), "Some Recent Research on the Bearing Capacity of Foundations"
Canadian Geotechnical Journal, Vol.l, No.1, pp. 16-26.
NAVFAC, (1982), "Soil Mechanics Design ManuaI7.1" Dept. ofNavy, Alexandria, VA. USA.
Nelson, J.D., D.J.Miller (1992), "Expansive Soils, Problems and Practice in Foundation and
Pavement Engineering" John Wiley.
O'Neill, M.N. (1988), "Special Topics in Foundations" Proc. OfGED, ASCE, pp:112.
Padfield, C.J. and Sharrock, M.J.(1983), "Settlement of Strocrures on Clay Soils" 132 pp.
Construction Industry Research and Information Center (IRIA), London.
Peck, R.B., V.E. Hanson, T.H. Thoroburn, (1974), "Foundation Engineering" 2nd.Ed., Wiley,
N. Y.
Reddy, A.S. and Srinivasan, R.J., (1967) "Bearing Capacity of Clays on Layered Clay"
ASCE, JSMFD, Vo1.93, SM2, pp:83-99.
Robertson,P .K., Campanella, R.G., (1983), "Interpretation of Cone Penetration Test, Part I:
Sand" Canadian Geotech. J. Vol.20, No.4,pp:718-733.
Schmertman,J.H., Hartman,J.P. and P.D. Brown (1978), "Improved Strain Factor Influence
Diagrams", ASCE, J.GED., Vol:lO4, pp:1131-l135.
Schimertman, J.H., (1975), "Measurement of In-Situ Shear Strength" Proc.of Conf. On InSitu Measurement of Soil Properties, ASCE, NY.
Sclmeider, O.L. and Poor, A.D. (1974), "The Prediction of Soil heave and swell Pressures"
Res.Rep.: TR-9-74, Univ. ofTexas, USA.
Skempton, A. W., B jerrum, 1957," A Contribution to the Settlement Analysis of Foundations
on Clay" Oeoteclmique Vol. 7, pp: 168-178.
Straud M.A. (1974), " The Standard Penetration Test in Insensitive Clays and Sofi Rocks" st
European Conf. on Penetration Testing, Vol.l, pp:367-375
Swinborne: Holand,J.E., C.E. Lawrenc~, (1980), "Seasonal heave of Australian Clay Soil"
Proc. of 4th.lnt.Conf. on Exp.Soils, Denver, USA, pp:302-231.
Vesic,A.S., (l970),"Tests on Instrumented Piles, Ogeeche River Site" AS CE, JSMFD,
Vol.96, SM2, pp:56l-584.
Terzaghi, K., (1943), "Theoretical Soil Mechanics" Wiley,N. Y.
Vander Merve, D.H., (l994), "Prediction of Heave from the Plasticity Index and Clay Fraction"
Civil Engnr. South Africa, 6: l03-l07.
Vesic,A.S., (l973),"Analysis of Ultimate Load of Shallow Foundations" ASCE, JSMFD,
Vol.99, SM. 1, pp:45-73.
84
4. DERN TEMELLER
85
86
DERN TEMELLER
Bu ksmda derin temellerin analiz ve tasarm ve ina yntemleri sunulmutur. Derin temeller
terimi temel derinliinin temel geniliine orannn 5den byk olduu temel sistemleri iin
kullanlmtr. Bunlar akma, fore, keson, vb., kazk sistemleri olarak saylabilir. Derin
temeller blmnn hazrlanmasnda Navfac 7.02 Foundations and Earth Structures, 1986
esas alnmtr.
4.1
4.1.1
Kazk boyunca ortaya kan gerilmeler kazk malzemesinin emniyetli gerilme deerleri ile
malzeme kalite artlarn salamaldr. Kazn, tayc zemin tabakas dna uzanan
ksmlar varsa (rnein : deniz tabanndan yukarda su iinde ya da tayc kapasitesi
oldukca dk yzeysel gevek zemin iinde kalan ksmlar) kolon etkisinin gznne
alnabilmesi iin emniyetli gerilmelerde bir azaltma uygulanmaldr.
4.1.2
Zemin Destei
Kazk Kapasitesi
Homojen zellikler gsteren daneli (silt, kum, akl ve karmlar) zeminler iindeki tekil bir
kazn tama kapasitesi teorik olarak ekil 4.1de sunulduu zere hesaplanr. Benzer
olarak killi zeminler iindeki bir kazn tama kapasitesi ise ekil 4.2de gsterildii zere
hesaplanr. Kazn basnca altrlmasnda u direncine ek olarak eper srtnmesi
gznne alnr. ekmeye kar diren ise sadece eper srtnmesince salanr.
ap 60 cmden byk fore kazklarn tasarmnda izin verilebilir kazk oturmasna kar
gelen kazk yknn emniyetli tama gcne kyasla daha kritik olabilecei dikkate
alnmaldr. Foraj srasnda bentonit kullanlmas halinde kazk ucunda bentonitin hapsolarak
kazk u direncini drebilecei gereiyle hesaplanan teorik kazk u diren deerinde
gerekli azaltmalar yaplmaldr. Geniletilmi kazk u kesitleri, geniletme esnasnda daneli
zeminlerin durayllk sorunu nedeni ile mmkn olmaz.
87
H=H
o
Not 1 : Deney ve saha gzlemleri, daneli zeminin rlatif sklna (Dr) ve su tablasnn konumuna
gre, tama basnc ve eper srtnmesinin belli bir snr derinlie kadar dey efektif
gerilme (Po) ile arttn gstermitir. Bu snr derinlikten (10B den 40Bye) sonra u
direncinde ok dk artmalar olmakta ve eper srtnmesi kazn yzey alanyla doru
orantl olarak artmaktadr. Bu sebeple D deeri 20Bden bykse, kazk ucundaki snr Po
deeri; D = 20 B derinliindeki Po deerine karlk gelmektedir.
Not 2 : Kazk kapasitesinin ykleme deneyleriyle doruland ve oturmalarn kabul edilebilir olduu
durumlarda, ayet bina ykleri ve zemin profili iyi bir ekilde biliniyorsa, 2den az olmamak
kouluyla 3ten daha kk gvenlik katsaylar kullanlabilir.
88
28
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
15
21
24
29
35
42
50
62
77
86
120
145
10
12
14
17
21
25
30
38
43
60
72
KHt
0.5 1.0
0.3 0.5
1.0 1.5
1.5 2.0
1.0 1.3
0.7
0.4
KAZIK TP
FORE KAZIK
0.6 1.0
SRTNME AISI -
KAZIK TP
ELK
BETON
AHAP
20
89
90
Drenajsz kayma dayanm 25 kN/m2 deerinin zerinde olan killi zeminlerde foraj srasnda
zeminin mukavemetinin kalc olarak deitii (azald) grlmtr. Benzer olarak yumuak
killerde foraj srasndaki rselenmenin kilin kayma dayanmn drd, ancak zamanla
zeminin yeniden konsolide olmas sonras mukavemetin foraj ncesi mukavemet
mertebelerine geri dnd grlmtr. Kazk u direncinde foraj sebepli bir azalma
beklenmez. Maksimum ekme kapasitesi, azaltlm kayma dayanm ve eper alan ile
arplarak bulunan eper direnci ve kazn efektif arl veya kazk elemannn
(betonarme, elik vs.) ekmeye kar yenilme kapasitesilerinden en k olarak kabul
edilir.
ekil 4.2de verilen adhezyon katsaylar normal konsolide olmu, sert, killi zeminler iin
oldukca gvenli tarafta kalmaktadr.
Birden fazla zemin tabakas iinde ilerleyen kazklarn tama kapasitesi her zemin
tabakasnn kazk kapasitesine katklarnn toplam eklindeki basit bir yntemle
hesaplanabilir. Ancak bu durumda yumuak zemin tabakalarnn konsolidasyonu sonras yk
boaltmas ya da kaz aa ekmesi (negatif eper gerilmesi) durumlarnn ortaya
kabilecei dikkate alnmaldr.
4.1.3.1 Kazklarn Burkulmas
Tamamiyle gml kazklarn burkulmas genellikle rastlanmayan bir durumdur ve bu durum
kritik grlmemektedir. Ancak serbest kazk uzunluu, L , 4 T den byk olan, serbest
balkl kazklarda burkulmaya kar kritik yk, PB, Vesic (1977) tarafndan verildii zere
hesaplanr:
PB = 0.78 T 3 f
L 4 T iin
4.1
EI 5
T : greceli rijitlik oran
f
E : Kazk malzemesinin elastik modl
I : Kazk kesit alannn atalet momenti
Hesaplanan PB deeri kazk bann serbest olmayp, yatay deplasmana ve dnmeye izin
vermeyecek ekilde mesnetli olduu durumlarda % 13 artrlabilir. Yatayda tutulu ancak
dnmeye serbest kazk balnn mevcut olmas halinde ise PB deeri % 62 artrlabilir.
Ksmen gml kazklar iinse,zemin yzeyinden itibaren serbest uzanan ve 1.8 T derinlikte
sabitlenmi bir kolon varsaym yaplr ve burkulmaya kar kritik yk statik analiz metodlar
ile hesaplanr. Bu tip kazklarda burkulmay engellemek iin emniyetli kazk gerilmeleri de
hesaplanmaldr. Zeminin yanal yatak katsaysnn ( K h ) derinlik boyunca sabit olduu
durumlarda sabitlenme derinlii 1.4 4
EI
ile hesaplanabilir. Verilen formlde,
Kh B
yumuak
ok yumuak
Orta kat
Kat
ok kat
25,000
200
300
20,000
f= (Yatak katsaysnn derinlikle deiim katsays)
f (kN / m3)
15,000
10,000
ri daneli zeminler
nce daneli zeminler
5,000
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Relatif Sklk
ok
gevek
gevek
Orta sk
sk
92
ok sk
100
Hesaplanan PB deeri kazk bann serbest olmayp, yatay deplasmana ve dnmeye izin
vermeyecek ekilde mesnetli olduu durumlarda % 13 artrlabilir. Yatayda tutulu ancak
dnmeye serbest kazk balnn mevcut olmas halinde ise PB deeri % 62 artrlabilir.
4.1.4
qult =
40 N D
ql
B
4.2
2000
C N = 0.77 log10
p
; p 25 kN/m2
4.3
iin
p : Kazk ucundaki efektif zemin gerilmesi (kN/m2)
Fore kazklarda tama kapasitesi, akma kazklar iin yukarda tariflendii zere
hesaplanan qult deeri 1/3 katsays ile arplarak belirlenebilir.
Kazk ucu evresindeki ortalama SPT direnci kazk u kotundan 4 ap aada ve 10 ap
yukarda belirlenen SPT N deerlerinin ortalamasdr.
Emniyetli u direnci hesaplanrken, gvenlik katsaysnn 3 olarak kullanlmas
nerilmektedir.
akma kazklarda eper srtnmesi aadaki ifadeyle hesaplanabilir:
fs = 2N fs < fl
4.4
Bu ifadede,
N : Kazk boyunca ortalama standard penetrasyon deeri,
f s : akma kazk iin eper srtnmesi (kN/m2)
fl: Snr eper srtnmesi (akma kazklar iin, fl = 100 kN/m2 olarak alnabilir)
93
qult = q c
4.5
Bu ifadede;
qult : akma kazn nihai u direnci, ve
f s = fc
4.6
Bu ifadede;
f s : Silindirik akma kazn eper direnci, ve
4.1.5
Kazn tama kapasitesi yerletirme srasnda akma direncine bal olarak belirlenebilir;
fakat sonular genellikle gvenilir olmadndan kazk kapasitesinin belirlenmesinde kazk
akma kaytlar yerine kazk ykleme deneyleri sonularndan yararlanlmas daha uygundur.
4.2 Kazk Gruplarnn Tama Kapasitesi
Kazk gruplarnn tama kapasitesi tekil kazklarn toplam tama kapasitelerinden daha
azdr ve bu durumun tasarm srasnda dikkate alnmaldr. Grup verimlilii, kazk grubu
kapasitesinin ayn zemin profilinde ve ayn derinlikteki tekil kazklarn toplam kapasitesine
oranyla ifade edilir.Kazk gruplarnn basn altndaki performanslarnn belirlenmesinde
oturma temel kriterdir.
a.
Kaya zerine yerletirilen kazk gruplarnn kapasitesi:
Bu durumda grup kapasitesi her bir tekil kazn kapasitesiyle gruptaki toplam eleman says
arplarak belirlenir. Blok yenilmesi ancak temel eimli bir formasyon zerindeyse ve kayma
zayf bir dzlem zerinde gerekleirse mmkn olmaktadr. Bu olaslk saha jeolojisi ve
zemin ett sonularna bal olarak belirlenebilir.
b.
Daneli zeminlerde grup kapasitesi:
akma kazklarda kazk gruplarnn kapasiteleri, kazk grubu tekili esnasnda kazklar
evreleyen zeminin sklnn artaca ve kazklar evresindeki yanal zemin gerilmelerinde
94
bir art olaca nedenleri ile gruptaki kazk kapasitesi tekil kazk kapasiteleri toplamndan
daha yksektir. Bu nedenle grup azaltmas yaplmaz.
Fore kazklarda foraj nedeniyle kazklar evreleyen zeminde bir geveme ve kazklara
etkiyen yanal gerilmelerde bir azalma olaca gerkesi ile bir azaltma faktr uygulanmas
gereklidir. Gruptaki tekil kazk kapasitelerinin toplamna uygulanacak azaltma faktrnn
0.67 alnmas nerilmektedir. (Meyerhof, 1976)
c. Kohezyonlu zeminlerde grup kapasitesi:
Terzaghi Peck metoduyla kazk grubu bir blok temel olarak modellenip toplam tama gc
Qgr hesaplanr:
Qgr = pLcu + cu N c* A
cu
L
p
A
cu
4.7
A : Grubun boyu,
B : Grubun eni,
L : Kazk balnn altndaki zemin blounun derinlii
c u : Grup evresindeki zeminin ortalama drenajsz kayma dayanm
W p : Kazklarn, kazk balnn ve kazklarca evrelenen bloun ierisinde kalan
zeminin toplam arl
Gvenlik katsays, ksa sreli yklemelerde 2, kalc yklemelerdeyse 3 olarak seilmelidir.
4.3
Bu durumda grup oturmas ekil 4.4de gsterilen dey gerilme dalmlar kullanlarak
gerilme artlar bulunur ve oturmalar yzeysel temellerde uygulanan yntemle hesaplanr.
95
Kil
Kum
Basn dalm
Yumuak Kil
Kil
Yeni dolgu,
Kil
Kum
Yumuak Kil
Kum
4.4
Negatif eper srtnmesi, kazk aft evresindeki zemin oturmasnn kazn dey (aa)
yndeki deplasmann getii durumda olumaktadr. Kazk ve evresindeki zeminin,
birbirlerine gre hi hareket etmedii noktaya ntr nokta denir. Bu noktann altndan itibaren
eper srtnmesi kazk yklerini destekleyecek ekilde etki eder. Ntr noktaya kadar olan
derinliin skabilir tabaka iindeki toplam kazk boyuna oran yaaklak 0.75 olarak
alnabilir. Ntr noktann tam yeri, kazk deplasman ve evre zeminin oturmalarn
karlatrarak, deneme yanlma yntemiyle belirlenebilir.
Yaplan gzlemler sonucu tm negatif eper srtnmesinin oluumu iin kaz evreleyen
zeminin kaza oranla 1.5 cm oturmas yeterli olmaktadr.
Tekil Kazklarda Negatif taneli ve kohezyonlu zeminlerde negatif eper srtnmesinin
maksimum deeri pozitif eper srtnmesine edeerdir. Alternatif olarak negatif eper
srtnmesi maksimum deeri, Garlanger (1973) tarafndan nerilen ekilde hasaplanabilir;
f n = P0
4.8
Verilen denklemde;
f n : negatif birim eper srtnmesi,
: Tam lekli testlerden elde edilen ampirik faktr. nerilen deerleri aada
verilmitir.
Tablo 4-1 Tam lekli testlerden elde edilen ampirik faktr ,
Zemin tipi
Kil
Silt
Kum
0.20-0.25
0.25-0.35
0.35-0.50
Qall =
Qult
Pn
Fs
4.9
Verilen denklemde;
97
98
Tablo 4.2. Kazk Aralna Bal Yatay Yatak Katsays Azaltma Faktr
Yatay yk ynnde kazk
aral
D: kazk ap
8D
6D
4D
3D
Not: Tablo 4-2 de verilen azaltma faktrleri ile ilgili aada verilen yaynlarda deiik
neriler yeralmaktadr.
DIN 4014 March,1990: Bored Cast In-Place Piles, Formation,Design and Bearing
Capacity, Deutsche Norm
ASCE 1993, Design of Pile Foundations, US Army Corps of Engineers
Rollins K.M. 2006, Pile Spacing Effects on Lateral Pile Group Behavior: Analysis,
ASCE, JGGE, Vol 132 No:10,pp: 1272-1283
99
EI
EI
4. 1 = 2 eitliinden M zlr.
5. Bilinen P ve M deerleri iin,
Durum Ideki gibi deformasyon,
kesme ve moment hesaplanr.
Not: ayet zemin eimliyse, her kazk
tarafndan alnan P yk, I/H03 ile
orantldr.
ekil 4.5. Yanal Ykl Kazklar in Tasarm Kriterleri
100
ekil 4.6 Yanal Yk ve Moment Uygulanm Kazklar iin Tesir Deeri (Durum I. Esnek Balk veya Sonu Mafsall Durum)
101
4.6
API 2000 kazklarda eksenel yk transferi (t-z) erilerinin tekili iin aada verilen yntemi
nermektedir. (ekil 4.8)
Kil Zeminler
Kum Zeminler
Z/D
0,0016
0,0031
0,0057
0,0080
0,0100
0.020
t/tmaks
0,30
0,50
0,75
0,90
1,00 (pik)
0,70-0,90 (rezidel)
0,70-0,90 (rezidel)
S/in
0,00
0,10
t/tmaks
0,00
1,00
1,00
Aadaki API 2000 tarafndan verilen kriter hem kil hem de kum zeminlerde
kullanlabilecektir (ekil 4-9)
Z/D
0,002
0,013
0,042
0,073
0,100
Q/QP
0,25
0,50
0,75
0,90
1,00
103
104
4.8
Statik yanal ykler altnda yumuak killerin nihai tama gc 8 cu ile 12 cu arasnda
deimektedir. (cu : drenajsz kayma mukavemeti). Ancak bu deerler ok s derinlikler iin
geerli deildir. Tekrarl ykler altnda yanal tama gcnde bir azalma olmas beklenir.
Yanal ykl kazklarda yumuak kil zeminin nihai yanal tama gc Pu aadaki kritere gre
hesaplanabilir (API 2000) :
cuX
Pu = 3cu + X + j ----- ve (1)
D
4.10
Pu = 9cu
4.11
Burada
D : kazk ap
: zeminin efektif birim hacim arl
J : 0.25 ila 0.50 arasnda deien boyutsuz faktr (arazi deneyleri yardmyla bulunur)
X: zemin yzeyinden derinlik
XR: zemin yzeyinden itibaren yanal tama gcnn azald derinlik
XR =6D / (D / cu+j)
Eer zemin mukavemeti derinlik ile deiiyor ise yukardaki eitliklerden Pu deerinin
derinlikle deiimi grafik halinde izilir. ki erinin kesitii nokta XR olarak belirlenir.
Literatrde genelde XR > 2.5 D olduu ifade edilmektedir.
Yumuak killerde Yanal Yk-Deplasman likisi : p y erileri :
Statik ykler altnda ksa dnem p-y erileri aadaki deerler yardmyla oluturulabilir :
P/Pu
0,00
0,50
0,72
1,00
1,00
y/yc
0,0
1,0
3,0
8,0
00
105
4.9
4.12
4.13
C1
C3
C3 Katsays
C1 ve C2 katsaylar
C2
sel Srtnme As
4.14
106
Burada :
A = Statik ve tekrarl yk durumuna bal faktr
tekrarl ykleme hali : A = 0.9
Statik ykleme hali : A = (3.0 0.8 H/D ) 0.9
Pu = nihai yanal tama gc
k = zemin yanal yatal katsays ( deerine gre ekil 4.11den alnr)
y = yanal deplasman
H = derinlik
sel srtnme as
k (lb/in3)
Su
seviyesi
zerinde
Su
seviyesi
Relativ sklk %
107
Referanslar
API,American Petroleum Institute, Recommended Practice for Planning, Designing and
Constructing Fixed Offshore Platforms Working Stress Design, 2000
Baguelin, F., Jexequel, J. F., Shields, D. H., The Pressuremeter and Foundation
Engineering, TransTech Publications, 1978.
Bjerrum, L., Johannessin, I. J., Eide, O., Reduction of Negative Skin Friction on Steel Piles
to Rock, Proceedings of the Seventh International Conference on Soil Mechanics and
Foundation Engineering, Volume 2, pp. 27-30, 1960.
Canadian Foundation Engineering Manual, Canadian Geotechnical Society, 1978.
Claessen, A. I. M., Horvat, E., Reducing Negative Skin Friction with Bitumen Slip Layers,
Journal of Geotechnical Engineering Division, ASCE, Volume 100, No: GT8, 1974.
Garlanger, J. E., Prediction of the Downdrag Load at Culter Circle Bridge, Symposium on
Downdrag of Piles, Massachusetts Institute of Technology, 1973.
Meyerhof, G. G., Bearing Capacity and Settlement of Pile Foundations, Journal of
Geotechnical Engineering Division, ASCE, Volume 102, No: GT3, 1976.
Navfac 7.02, Temeller ve Toprak Yaplar Tasarm Rehberi,1986 (ngilizce).
Smith, E. A., Pile Driving by the Wave Equation, Transactions, American Society of Civil
Engineers, Volume 127, Part 2, pp. 1145-1193, 1962.
Vesic, A. S., Design of Pile Foundations, National Cooperative Highway Research Program
Synthesis 42, Transportation Research Board, 1977.
108
5. YARMALAR VE DOLGULAR
109
110
YARMALAR VE DOLGULAR
5.1
5.1.1
Yarmalar
Genel
Yarmalarda zemin mukavemeti, drenaj koullar, yeralt suyu durumu ve ev eimleri yarma
evlerinin duraylln etkileyen en nemli parametrelerdir. Yarma evlerinin
projelendirilmesinde benzer zemin koullarna sahip civar yarmalar ve doal ev eimlerinde
yaplacak gzlemlerden yaralanlmaldr.
Yarma kesitleri yzeysel sularn toplanmas iin gerekli drenaj hendeklerinin
yerletirilebilmesi iin yeteri kadar geni olmaldr. Bunun mmkn olamad hallerde derin
drenaj sistemleri uygulanabilecektir. Yarmalarda yeralt suyunun mevcudiyeti ev stabilitesini
olumsuz ynde etkileyip ev kaymalarna sebep olabilmektedir. Bu durumda yeralt suyu
basncnn drlmesi amacyla ev tepesinde ve palyelerde drenaj hendekleri, ev
yzeylerinde yatay drenajlar uygulanabilecektir.
Genel olarak ykseklii 15m yi aan yarmalarda ev oranlarnn tespiti amacyla detayl
ettler yaplarak stabilite analizleri sonucunda ev projelendirilmelidir. ev tasarm gelimi
bilgisayar yazlmlar kullanlarak Bishops Basitletirilmi Dilim Metodu ve benzeri teorik
metotlar kullanlarak yaplabilecek, analizlerde evlerin uzun ve ksa dnem ile deprem
durumundaki gvenlik durumu rapor edilecektir. Analizlerde yeralt suyunun oluturaca su
basnlar dikkate alnacaktr. Yarma evleri tasarmnda krirtik kayma yzeylerinde
aadaki minimum gvenlik saylar salanmaldr:
Uzun dnem, statik : FS > 1.5 (Maksimum kayma dayanm parametreleri kullanlarak)
Deprem
: FS > 1.01 (bulunulan deprem blgesine gre seilecek
edeer yatay yk katsays Kh kullanlarak)
Analizlerde yeralt suyu basnlar, su seviyesinin ev ierisindeki konumunu gereki bir
ekilde yanstacak boluk suyu basnc parametresi ru kullanlarak dikkate alnacaktr. ev
analizlerinde kullanlacak zemin kayma dayanm parametreleri laboratuvar deney
sonularndan ve/veya kayma mukavemeti ile arazi deneyleri sonular arasnda verilen
uluslararas kabul grm korelasyonlarndan alnabilecektir. Deprem durumunu yanstan
ev stabilitesi analizlerinde toplam gerilme veya deprem durumunda ortaya kacak boluk
suyu basnlarn dikkate alan efektif gerilme analizleri kullanlabilecektir.
Ykseklikleri 15m yi aan yarma ve 10m yi aan dolgu evlerinde her 10m ykseklikte bir
olmak zere 5m geniliinde palye tekil edilecektir.
5.1.2
5.1.3
SPT direnci ve yarma yksekliine bal olarak KGM-PR de verildii ekli ile kohezyonlu
zeminlerdeki yarma evleri :
1.5Y : 1D ila 4Y : 1D aralnda seilecektir. Aadaki
durumlarda ev stabilite analizleri gerekli olacaktr:
Yarma Ykseklii
> 13m
> 9m
>5m
5.1.4
SPT direnci, N
< 20
5 20
25
Kaya Yarmalar
Dolgular
Dolgu evleri
Oturmalar
Ykseklii 3m yi aan ve skabilir zeminler zerine oturan, oturmalar asndan kritik kabul
edilebilecek dolgularda oturma mertebeleri ve oturmann tamamlanma sreleri ile ilgili
deerlendirmeler arazide yaplacak oturma lmleri sonularna gre yaplacaktr.
Kademeli inaat yntemi gerekli grlen dolgularda inaat aamalar deneme dolgularnda
yaplacak oturma gzlemlerinin deerlendirilmesi sonucu belirlenecektir. Oturma
lmlerinde ekil 5.1de
gsterilen oturma plakas veya benzeri bir enstruman
kullanlabilecektir.
Kaynak
Referanslar
(KGM PR, 1989, ev Projelendirme Rehberi, KGM Teknik Aratrma Dairesi
Yaynlar)
114
6. STNAT DUVARLARI
115
116
STNAT DUVARLARI
stinat yaplarna etkiyen yanal zemin basnlarnn hesap ynteminde Canadian Foundation
Engineering Manual,1992 ve Navfac Design Manual 7.2, Foundations and Earth
Structures,1986 esas alnmtr.
6.1
Herhangi bir noktadaki zemin basnc katsays, K; o noktadaki yanal efektif gerilmenin h,
dey efektif gerilmeye, v oran olarak tanmlanr.
K = h / v
6.2
6-1
Zeminin rselenmemi durumundaki doal efektif yanal gerilme sukunetteki zemin basnc
olarak adlandrlr. Normal konsolide killerdeki sukunetteki zemin basnc, K0, aadaki
eitlikle verilir;
K0 = 1 sin
6-2
6-3
Rijit istinat duvarlarnn arkasna yaplan dolgularda sktrma etkisi sukunetteki zemin
basnc katsaysn arttrr ve K0 deeri 1.0i geer hatta pasif duruma yaklar. Bu nedenle
yanal deplasmanna izin verilmeyen yaplarn tasarmnda sukunetteki toprak basnc dikkate
alnmaldr.
Zeminlerdeki yanal biirim deformasyon yanal basnlarn deimesine neden olur. Zeminde
oluan yanal birim deformasyonun yn ve miktarna bal olarak oluan yanal zemin
basnlar iki snr limit denge durum arasnda deiir. Yapnn zeminden uzaklamas
durumunda snr gerilmeler aktif limit denge durumunda, yapnn zemine doru hareket
etmesi durumunda ise pasif limit denge durumundadr.
ekil 6-1de bir dayanma yapsna etkiyen yanal gerilmenin belirlenmesinde zemin birim
gerilmesinin rol gsterilmektedir. Tablo 6-1de ise deiik zemin koullarnda zemin gme
durumuna ulamak iin gerekli yap dnmesi (Y/H) miktar verilmektedir.
Tablo 6.1. Gmeye Ulamak iin Gerekli Yap dnme miktar
ZEMN CNS VE DURUMU
DNME (Y/H*)
AKTF
PASF
Sk Kohezyonsuz
0.001
0.02
Gevek kohezyonsuz
0.004
0.06
Kat kohezyonlu
0.010
0.02
Yumuak kohezyonsuz
0.020
0.04
SIKI
GEVEK
AKTF DURUM
PASF DURUM
GEVEK
KOMPAKT
SIKI
DUVAR DNMES
Aktif zemin basnc kendini brakm (yeterince deplasman yapm) bir duvara etkiyen
minimum zemin basncdr. Kendi arl altnda gme durumuna ulam ve kayma
mukavametinin tam mobilize olduu durumu temsil eder. Kayma mukavemetinin mobilize
olmas iin gereken yanal birim deformasyon (genleme) greceli olarak olduka dktr ve
sadece rijit bir ekilde desteklenmemi yaplarda oluur.
Kohezyonsuz zeminlerde aktif durumda yanal gerilmenin dey gerilmeye oran, Ka , ekil 6 2de verilen formlle hesaplanabilir. Duvar srtnmesi, tan sadece duvar ile zemin arasnda
relatif bir hareket olmas durumunda oluur.
Tabakal zeminlerde, Ka, her zemin iin ayr ayr hesaplanr. Genel olarak, herhangi bir
derinlikteki yanal zemin basnc; Ka z ye eittir, burada z ; z derinliindeki efektif dey
gerilmedir.
6-4
Hem kohezyon hemde srtnme asna sahip zeminlerde aktif zemin basnc aadaki
ekilde hesaplanr;
Pa = Ka z 2 cu Ka0.5
6-5
118
Yapya etkiyen toplam basnc bulmak iin hidrostatik basn aktif basnca eklenmelidir.
ZEMN
Plastisite ndeksi
ABC KAMASININ AIRLII
2
cosec sin ( - )
Ka =
sin ( + ) +
sin ( + ) sin ( i )
sin ( i )
Kah = Ka sin ( + )
= 0 ve i = 0 = 900 ise
1 sin
Ka = Kah =
1+ sin
ekil 6.2. Aktif Zemin Basnc Katsays, Ka, Ka nn yanal bileeni Kah
6.4
Pasif zemin basnc bir yapnn zemine doru relatif hareketi sonucu oluabilecek maksimum
zemin basncdr. Yanal yk altnda gmeye ulam ve tm kayma mukavemetinin mobilize
olduu durumu temsil eder. Kayma mukavemetinin mobilize olmas iin gereken birim yanal
deformasyon (skma) olduka byk olabilir ve yapnn deplasman yapabilirlii kontrol
edilmelidir.Deplasmanlarn snrl olmas durumunda dk gerilmeler beklenmelidir. Dier
yandan sktrlm geri dolgular (sktrma ilemi ile ngerilmi) tam yanal pasif deere
ulamak iin ok az veya hibir deplasmana ihtiya duymazlar.
Kp,
aktif
Pasif zemin basnc katsaysnn hesap yntemi ekil 6-3de verilmitir. Tabakal zeminlerde
Kp, her zemin iin ayr ayr hesaplanr. Genel olarak herhangi bir derinlikteki yanal pasif
zemin basnc, Kp z olarak hesaplanr, burada z z derinliindeki efektif gerilmedir.
Yapya etkiyen toplam basnc bulmak iin hidrostatik basn pasif basnca eklenmelidir.
119
ZEMN
2
cosec sin ( + )
Kp =
sin ( - ) +
sin ( + ) sin ( + i )
sin ( i )
Kph = Kp sin ( + )
= 0 ve i = 0 = 900 ise
1 + sin
Kp = Kph =
1- sin
ekil 6.3. Pasif Zemin Basnc Katsays, Kp, Kp nin yanal bileeni Kph
6.5
Duvar Srtnmesi
Bir istinat yaps oturmad srece gerisindeki oluan srtnme kuvveti aktif kamaya yukar
ynde etkimekte ve aktif basnc azaltmaktadr. Duvar srtnmesi pasif kamaya aa ynde
etkimekte ve kamann yukar yndeki hareketini engelleyerek pasif basnc arttrmaktadr.
Genellikle duvar srtnmesinin aktif yk zerindeki etkisi kk olup ihmal edilmektedir.
Duvar srtnmesinin pasif basnca etkisi byktr, ancak srtnmenin olumas iin mutlaka
deplasmana ihtiya vardr. Elde llm verilerin olmamas nedeniyle zemin srtnme
asnn 1/2 si ile 2/3 duvar srtnme as olarak alnabilir.
6.6 Srarj Ykleri
Bir duvar arkasnda nokta veya izgi yk bulunmas ve bu ykn geri dolgu ykne gre
kk olmas (srarj nedeniyle duvara etkiyen kuvvetin aktif ykn %30 undan az olmas)
durumunda ilave duvar basnc ekil 6.4 de gsterildii gibi hesaplanabilir. Byk srajlarn
etkimesi durumunda kama tipi analizlerin yaplmas gerekir (bkz. Navfac, 1971)
120
ekil 6.4. Nokta ve izgi eklindeki Srarjn Duvarda yaratt Yatay Gerilme
6.7
Rijit istinat duvarlar yanal kapasitelerini ncelikle kendi arlndan ve geri dolgu
arlndan alrlar. Bu duvarlarn tama gc ve kaymaya kar yeterli gvenlii salayacak
ekilde tasarlanmaldr.
Tutulu olamayan duvarlar aktif basn oluturmaya yetecek deplasman yapmasna izin
verilmi duvarlardr.
121
Tutulu duvarlar ise duvar arkasnda aktif gerilmenin olumasn yeterli deplasman
yapmasna izin verilmeyen duvarlardr.
stinat duvarlarnn projelendirmesinde tama gc ve kayma ile ilgili kriterler ekil 6.5de
verilmitir.
Geri Dolgu Tipinin nemi
Svlamaya Hassas Olmayan Malzeme
Su seviyesi altnda olan ve depremde svlama riski tayan rhtm ve benzeri dayanma
yaplarnn geri dolgusu svlamaya hassas olmayan malzemelerden oluturulmaldr.
Svlamaya hassas olmayan malzeme granler yapda olmal ve % 50 sinin tane ap D50>
10 mm ve % 10 unun tane ap D10> 1mm den byk olmaldr.
Kohezyonsuz Zeminler
Birletirilmi Zemin Snflandrma Sistemine gre GW, GP, SW veya SP tipizeminler geri
dolgu iin mkemmel zeminlerdir. Bu tr zeminlerin kullanlmas durumunda tasarmda teorik
zemin basnlar aynen kullanlabilir.
Kumlu Killer ve Killi Kumlar
Birletirilmi Zemin Snflandrma Sistemine gre GC, GM, SC veya SM tr zeminlerin geri
dolguda kullanlmas iin mutlaka kuru kalmalarnn salanmas gerekir, bu tr zeminler
slakken dona hasastr. Yeterli drenaj nlemleri alnmas durumunda teorik zemin basnlar
tasarmda kullanlabilir. Bu zeminlerde slakken dzgn bir sktrma salanamaz.
Siltler ve Killi Siltler
Birletirilmi Zemin Snflandrma Sistemine gre CL, MH, ML veya OL tipi zeminler geri
dolguda kullanldklarnda don ve ime zellii gsterirler. Duvar deplasmanlar olduka
artmaktadr, bu nedenle dolguda kullanlmalarndan kanlmaldr. Kullanlmalarnn zorunlu
olmas durumunda dona kar nlem alnmal, tasarmda ise yanal zemin basnlar 1.0
alnmaldr.
122
DUVAR
TP
YK DYAGRAMI
TASARIM
BLEKE KUVVETN YER
W a + Pv e PH b
d = ------------------------------W + Pv
GER DOLGU
Pp = 0 kabul edilerek
DEVRLME GVENL
AIRLIK
ZEMN YZEY
N
GER DOLGU
YARI
AIRLIK
TOPUK
TABAN
KAYMA GVENL
DK GVDE
KONSOL
1.5
( W + Pv) tan + ca B
Fk = ---------------------------- 1.5
PH
ARKA
BURUN
Wa
FD = ----------------PH b PV
BURUN DEMES
TOPUK DEMES
TEMEL TABANI
ZEMN BASINCI
PAYANDA
PAYANDA
KEST A - A
123
Malzeme
Srtnme
as,
0.70
0.55 0.60
35
0.45 0.55
29 31
0.35 0.45
24 29
0.30 0.35
19 24
0.40 0.50
17 19
0.30 0.35
22 26
17 - 19
Adhezyon (kN/m2)
Kohezyonlu zeminler
ok yumuak ( cu = 0 12 kN/m2)
Yumuak
( cu = 12 - 25 kN/m2)
12 25
Orta kat
( cu = 25 50 kN/m2)
25 35
Kat
( cu = 50 100 kN/m2)
35 45
ok kat
45 60
6.8
0 12
6.8.1
Tek sradan destekli ankrajl esnek duvarlar geriye balanm bir ankraj ile desteklenmi ve
kaz seviyesi altna soketlenmi esnek bir levhadan oluur (palplan). Genellikle karlalan
deiik durum iin tasarm kriterleri ekil 6.7de sunulmutur.
a) Duvar Basnc: Duvara etkiyen aktif ve pasif zemin basnlar Blm 6.1de
akland ekilde hesaplanacaktr. Gerekli akma boyu ve ankraj kuvveti iin ekil
6-7 kullanlabilir.
b) Duvar Hareketleri: Aktif gerilme dalm duvar hareketine bal olarak deitirmekte
ve maksimum moment noktas da deimektedir. Duvarn esnek yaps hesaplanan
124
Konsol duvarlar kaz seviyesi zerindeki aktif basnc kaz seviyesi altndaki pasif basn ile
ankraj olmadan dengeleyen duvarlardr. Bu tr duvarlarn kullanlabilecei maksimum
ykseklik 5.0 metrelere ulamakta ve taneli zeminler ile kat killerde uygulanabilmektedir.
Tasarm yntemi ekil 6.9da verimektedir. Kohezyonlu zeminlerdeki analizlerde ekme
blgesinde negatif basn kullanlmamaldr.
6.8.3
Dayanma yaplarnda yukarda aklanan analizlere ilave olarak genel stabilite kontrol
yaplmaldr. Genel stabiliteden kast yapy iine alan dairesel bir kayma riskinin olup
olmadnn aratrlmasdr(ekil 6.6). Bu amala Bishops Basitletirilmi Dilim Metodu ve
benzeri teorik metotlar kullanlarak hazrlanm ticari bilgisayar programlar kullanlabilir.
Analizlerde uzun ve ksa dnem ile deprem durumundaki gvenlik durumu rapor edilecektir.
Uzun dnem,statik : FS > 1.5 (maksimum kayma dayanm parametreleri kullanlarak)
Deprem
: FS > 1.01 (bulunulan deprem blgesine gre seilecek
edeer yatay yk katsays Kh kullanlarak)
125
Q
q
L1
Su basnc, wh
Srarj basnc
H
PA1
L2
2 2 c2
TABAKA 2
L3
PA2
PP
TABAKA 1
1 1 c1
A
GENEL DURUM
A
Aktif basn
H
ok sk kaba taneli
zemin
Pasif basn
A
Aktif basn
H
L1
L2
PA
HD
HD/2
Pp
L3
PB
C
Kaya
1.0
0.9
0.8
0.7
0.6
ok sk iri taneli
zeminlere soket
0.5
0.4
0.3
0.2
0.7
3.5 4
(H + D)4
= ------------EI
9 10
12 14 16 18 20
(m2/ kN)
127
25
30
P1
KAZI
A1
O1
D
C
P2
O
Z
E
P3
F
DKP - (+D)Ka
A2
DKa
(H+D)Ka
(H+D)KP - DKA
DKP
(H+D)KP
2. Aktif ve pasif zemin basnlar nceki blmlerde anlatlan yanal basn katsaylar
kullanlarak hesaplanr.
3. Statik denge salanmaya allr; yanal kuvvetlerin toplam ve herhangi bir nokta
etrafndaki momentlerin toplam sfr olmaldr. Yanal kuvvetlerin toplam basn alanlar
olarak aadaki ekilde ifade edilebilir;
(EA1A2) - (FBA2) - (ECJ) = 0
Bu eitlik uniform zemin koullar iin zldnde Z derinlii aadaki ekilde
hesaplanr;
Kp D2 Ka (H+D)2
Z = ------------------------(Kp Ka) (H+2D)
ekil 6.9 Esnek Konsol Duvarlarn Tasarm Kriterleri
128
W
Hw
D / HW ORANI
D
Palplan
Gevek kum
sk kum
Hw
D / HW ORANI
H1
Geirimsiz birim
H1/Hw=2
H1/Hw=1
Kaynamaya kar
gvenlik says
W / HW ORANI
ekil 6.10 Taban Kabarmas veya Kaynamasna Kar Gerekli Palplan Boyu
129
Referanslar
CANADIAN DESIGN MANUAL, 1992 Canadian Geotechnical Society
NAVFAC DM: 7-2 1986, Foundations and Earth Structures,
Command. Dept. Of Navy, Alexandria, Virginia, USA.
130
131
132
7.1
7.2
Svlaabilir Zeminler
133
Potansiyel olarak svlaabilir zeminler, doygun haldeki i) temiz kumlar, ii) plastik olmayan silt
kum karmlar ile iii) ekil 7.1de A blgesine den silt, kil, kum karmlar olarak tanmlanr.
Ayrca ekil 7.1de B blgesine den ve svlama davran nceden kestirilemeyen
karmlardan rselenmemi numune alnarak svlama tetiklenmesi laboratuvar ortamnda test
edilir.
Uygulanabilecei durumlar:
(a) PI > 12 % ve FC 20%
(b) PI < 12 % ve FC 35%
PI (Plastisite ndeksi)
U-izgisi
A-izgisi
LL (Likit Limit)
ekil 7.1 nce daneli zemin karmlarnda Seed vd. (2003) tarafndan nerilen
svlaabilirlik koulu
7.3
CSR = 0.65
a maks , ze min
g
v
) rd
v'
7-1
rd
134
Derinlik (m)
5
10
15
20
25
30
0.0
0.2
0.4
0.6
rd
0.8
1.0
1.2
Zemin svlamas tetiklenme direncinin belirlenmesi kapsamnda, araziden ele edilmi ham
SPT verileri, N, Tablo 7.2de NCEER 1997den esinlenilerek verilen dzeltmeler kullanlarak,
Denklem 7-2de gsterildii zere N1,60 deerine dzeltilir.
N1,60 = N. CN CR. CS. CB. CE
7-2
SPT verileri kullanlarak svlama tetiklenmesine kar tekrarl gerilme diren oran, CRR,
Denklem 7-3te etin vd., 2004 tarafndan verildii zere hesaplanr,
3.70 ln P + 0.05 FC + 16.85
a
13.32
135
7-3
FC , 200 Nolu elei geen ince dane yzdesini (0 ve 35 aralnda deiir ve rnein, FC =
25% iin 25 deeri kullanlr), Pa , ise atmosfer basncn ifade eder. Tasarma esas deprem
moment byklnn belirlenmesi kapsamnda alma sahas sismik tehlike analizlerine
ihtiya duyulur. Tablo 7.3te zetlenen fay kr moment bykl verilerinden genel bir fikir
vermesi bakmndan yararlanlabilir.
Tablo 7.2. SPT Dzeltmeleri
CN
CR
CS
CB
CE
CN = (
Pa
) 0.5
0.50 CN 2.00
Tij uzunluu Dzeltme faktr
3-4 m
0.75
4-6 m
0.85
6-10 m
0.95
10-30 m
1.00
> 30 m
< 1.00
Numune alcda membran boluunun ngrld ancak membrann
kullanlmad durumlar iin dzeltme:
N
CS = 1 +
100
1.10 CS 1.30
Sondaj delgi ap
Dzeltme (CB)
65 to 115 mm
1.00
150 mm
1.05
200 mm
1.15
ER (Enerji oran) SPT ekicinden numune alcya iletilen enerjinin yzde cinsinden
oran
En iyi yaklam her darbede iletilen enerjiyi dorudan lmektir. Mmkn
olduu yerde dorudan lmler yaplmaldr.
Bir sonraki yaklam daha nceden dorudan enerji lmlerine gre kalibre
edilmi bir eki ve mekanik eki kaldrma sistemi kullanmaktr.
Aksi halde ER tahmin edilmeli. yi arazi uygulamas, ekipman ve izleme
koullarnda aadaki ltler kullanlabilir:
Ekipman
Tahmini ER (Not 3e bakn)
CE (Not 3e bakn)
0.4 - 0.75
0.7 - 1.2
-Emniyet ahmerdan1
-Simit (Donat) ahmerdan1
0.3 - 0.6
0.5 - 1.0
0.7 - 0.85
1.1 - 1.4
-Simit (Donat) ahmerdan2
-Otomatik ahmerdan
0.5 - 0.8
0.8 - 1.4
(Simit veya Emniyet)
Daha dk kalitede arazi almas(dzensiz eki dme mesafesi, ekicin
ubuk zerinde ar srtnmesi, kedi kafasna bal slak veya ypranm
halat v.b.) olduu durumlarda ayarlamalar yaplmaldr.
Not:
(1) Halatl makara sistemi, halat, makara etrafnda iki tur atar, normal drme
(Japonlarn atma yntemi deil), halat slak veya ar ypranm deil.
136
(2) zel Japon atma drmeli yntemi, halatl makara sistemi. (Not 4e
baknz.)
(3) Gsterilen aralk iin, araln te birinin ortasna den deerler
dierlerinden daha yaygndr, fakat eer ki ekipman ve/veya izleme metotlar iyi
deilse ER ve CE gsterilen aralktan daha fazla deiebilir.
(4)Yaygn Japon SPT uygulamas, delik ap ve SPT vuru skl iin ilave
dzeltmeler gerektirir. Tipik Japon halatl makara sistemi, donut sahmerdan ve
Japon atma drme yntemi iin toplam CBxCE arpm 1.0 ile 1.3 deerleri
arasndadr.
Tablo 7-3 Fay kr uzunluuna karlk Deprem Moment Bykl Bants
ve Coppersmith, 1994)
Fay
Ortalama Fay Kr
Deprem Moment Bykl
Mekanizmas
(km)
20
6.3
30
6.5
50
6.9
Yanal Atml
75
7.1
100
7.3
150
7.6
200
7.8
10
5.9
20
6.3
Normal Atml
30
6.6
50
7.0
7.2
75
10
6.0
20
6.4
30
6.7
Ters Atml
50
7.0
75
7.3
100
7.5
7.3.2
(Wells
CPT verileri kullanlarak svlama tetiklenme analizlerinde Denklem 7-4, 7-5 ve 7-6da
zetlendii zere arazi CPT u, ( qc ), Mpa biriminden, ve eper direnci, f s deerleri, dey
efektif gerilmenin 1 atm. olduu gerilme koullarna normalize edilerek, dzeltilmi CPT u
direnci, qc ,1 ve eper direnci, f s ,1 deerlerine dntrlr. Denklem 7-5daki stel normalizasyon
katsays, c nin hesaplanmasnda Denklem 7-6dan yararlanlabilir. Srtnme oran,
f
RF = s 100 olarak tanmldr.
qc
qc ,1 = C q qc
P
C q = a
v
7-4
7-5
137
Rf
c = f1
f3
Denklem
f2
7-6
7-6da
kullanlmak
f 3 = abs[log(10 + q c )]
1.21
zere
f 1 = 0.78 q c0.33
CPT verileri kullanlarak svlama tetiklenmesine kar tekrarl gerilme diren oran, CRR,
Denklem 7- 7de Moss vd., 2006 tarafndan verildii zere hesaplanr.
) (
0.002 ln v 20.932
Pa
(7.7)
CRR(qc ,1 , R f , M w , v ) = exp
7
.
177
7.4
CRR
olarak tanmlanr.
CSR
GK s < 1.0 olmas durumunda, svlamas beklenen tabakalarn kayma mukavemetleri ampirik
bantlar yardm ile belirlenir. Svlam zeminin drenajsz kayma mukavemeti, Su,r, ekil
7.3te verilen bant yardm ile ince dane dzeltilmesi yaplm, SPT darbe says, N1,60,CSye
bal olarak bulunabilir. Svlama durumunda zemin parametreleri azaltlarakda kullanlabilir.
Tablo 7-4 svlamaya kar gvenlik saysna bal zemin parametrelerine ugulanacak azaltma
katsaylarn vermektedir. Svlamas beklenen zemin tabakalar iin bu parametreler
kullanlarak saha zeminlerinin sismik durumda genel stabilite (ev durayszl, tama gc
yenilmesi, vs.) analizleri ilgili ksmlarda tartld zere yaplr.
138
0.4
0.3
0.2
0.1
0.0
0
10
15
20
25
tabaka kalnlklar ( t ) ile arplp toplanmas ile Denklem 7-8de gsterildii zere hesaplanr.
s = (
v ,i
ti )
7-8
139
'v (%)
0.5
10 5 4 3
0.5
'v=0.3%
0.4
av
'v
'v=0.1%
0.3
0.2
0.1
0.0
0
10
20
30
40
N1,60,CS
ekil 7.4. Tokimatsu ve Seed (1984) tarafndan nerilen hacimsel birim deformasyon
ilikileri
140
2.2
2.0
1.8
1.6
1.4
1.2
GKsv
1.0
3%
3.5%
4%
0.8
N1,72=10
6%
0.6
8%
0.4
max =10%
N1,72=6
N1,72=3
N1,72=14
N1,72=20
N1,72=25
N1,72=30
0.2
0.0
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0
6.0
v (%)
ekil 7.5 Ishihara ve Yoshimine (1992) tarafndan nerilen hacimsel birim deformasyon
ilikileri
Deprem srasnda svlama sonras mukavemetini yitiren zeminler, arazide statik durumda
yatay dzlem zerinde etkiyen kayma gerilmelerinin bulunmas halinde bu gerilmelere diren
gsteremezler ve sonucunda metrelerce yatay deplasmana maruz kalabilirler. Yanal
yaylmalarn 1o kadar bile dk eimlerde gerekletii vaka rnekleri oktur. Yanal yaylma
mekanizmasnn girift olmas sebebi ile saysal modellemelerle mertebe tahkiki oldukca zordur.
Bu sebepten dolay vaka rneklerinin geri analizine dayanan ampirik yntemler sklkla kullanlr.
En yaygn olarak kullanlan yntem Youd vd. (2002)dir. Bu yntem kapsamnda, sras ile
Denklem 7-9 ve 7-10da verildii zere serbest yzeyin (deniz, dere kenarlar rneklerinde
olduu gibi, ekil 7-6) bulunduu ya da sadece evden oluan zemin kesitleri iin svlama
sebepli yanal yaylma deerleri ( D H ) hesaplanr.
log D H = 16.713 + 1.532 M w 1.406 log R * 0.012 R + 0.592 log W + 0.540 log T15
+ 3.413 log(100 F15 ) 0.795 log( D5015 + 0.1mm)
log D H = 16.213 + 1.532 M w 1.406 log R * 0.012 R + 0.338 log S + 0.540 log T15
+ 3.413 log(100 F15 ) 0.795 log( D5015 + 0.1mm)
Verilen denklemlerde;
141
7-9
7-10
W = H / L (%) : Serbest yz oran (Bu ifadede H serbest yzn ykseklii (m), L ise serbest
yzle deplasman noktas arasndaki uzaklk olarak tanmlanmtr),
S : Zeminin eimi (%),
T15 : N 1.60 < 15 olan doygun tabakann kalnl (m),
F15 : T15 tabakasndaki ortalama ince dane yzdesi (0.075 mmden kk dane boyutlu
malzeme),
D5015 : T15 tabakasndaki ortalama D50 deeri (mm) olarak tanmlanmtr.
Tepe
Deplasman
Vektr
Topuk
ekil 7.6 Topografyayla ilgili tanmlayc deikenler
Belirlenen
svlama
sonras
deplasmanlarn
styap/altyap
davranna
etkileri
deerlendirilerek ihtiya duyulmas halinde styap glendirmesi ve zemin iyiletirmesi
uygulanr.
Baz zemin iyiletirme yntemleri ve kullanm faydalar Tablo 7-4te zetlenmitir. Zemin
iyiletirme yntemlerinin saha zeminlerinin karakteristikleri ile uyumlu seimi uzman
mhendislerce yaplr. Seilen zemin iyiletirme uygulamasnn baars iyiletirme sonras CPT
ve/veya SPT deneyleri ile yerinde teyit edilir.
142
143
Referanslar
Cetin, K. O., Seed, R. B., Der Kiureghian, A., Tokimatsu, K., Harder, L. F., Jr., Kayen, R. E., and
Moss, R. E. S. (2004). Standard penetration test-based probabilistic and deterministic
assessment of seismic soil liquefaction potential., Journal of Geotechnical Engineering,
ASCE, 130(12), 1314-1340.
Cetin, K. O., and Seed, R. B. (2004). Nonlinear shear mass participation factor, rd for cyclic
shear stress ratio evaluation. Soil Dyn. Earthquake Eng. 24(2) 103113.
Ishihara, K. and Yoshimine, M. (1992). Evaluation of Settlements in Sand Deposits following
Liquefaction during Earthquakes Soils and Foundations, Vol.32(1), 861-878.
Moss, R. E. S., Seed, R. B., Kayen, R. E., Stewart, J. P., Der Kiureghian, A., Cetin, K. O.
(2006), CPT-Based Probabilistic and Deterministic Assessment of In Situ Seismic Soil
Liquefaction Potential, Journal of Geotechnical Engineering, ASCE, 132(8), 1032-1051.
NCEER (1997), "Proceedings of the NCEER Workshop on Evaluation of Liquefaction
Resistance of Soils", Edited by Youd, T. L., Idriss, I. M., Technical Report No. NCEER-970022, December 31, 1997.
Seed, H. B., Idriss, I. M. (1971), Simplified Procedure for Evaluating Soil Liquefaction
Potential, Journal of the Soil Mechanics and Foundations Division, ASCE, Vol. 97, No
SM9, Proc. Paper 8371, September 1971, pp. 1249-1273.
Seed, R. B., Cetin, K. O., Moss, R. E. S., Kammerer, A., Wu, J., Pestana, J., Riemer, M.,
Sancio, R. B., Bray, J. D., Kayen, R. E., and Faris, A. (2003). "Recent advances in soil
liquefaction engineering: A unified and consistent framework." Keynote presentation, 26th
Annual ASCE Los Angeles Geotechnical Spring Seminar, Long Beach, CA.
Stark, T. D. and Mesri, G. (1992). "Undrained Shear Strength of Liquefied Sands For Stability
Analysis." Journal of Geotechnical Engineering, ASCE, 118(11), 1727-1747.
Tokimatsu K. and Seed H.B. (1984). Simplified Procedures for the Evaluation of Settlements in
Clean Sands, Report No. UCB/EERC-84/16, Earthquake Engineering Research Center,
College of Engineering, University of California at Berkeley.
Youd, T. L., Hansen C. M., Bartlett S. F. (2002), Revised Multilinear Regression Equations for
Predictions of Lateral Spread Displacement, Journal of Geotechnical Engineering, ASCE,
128(12), 1007-1017.
Wells, D. L., Coppersmith, K. J., 1994. New Empirical Relationships among Magnitude, Rupture
Length, Rupture Width, Rupture Area, and Surface Displacement, Bulletin of the
Seismological Society of America, 84 (4), 974-1002.
144
145
146
147
Statik
veya
dinamik
ok
Sktrma
Yapay Drenler
Kullanlarak /
Kullanlmakszn
nykleme ile
Konsolidasyon
Zemin Glendirme
Zemin Enjeksiyon
Teknikleri
(Zemin Glendirme
II)
Svlam
a
Su
Akmn
Kesme
evresel
Nedenler
Stabilite
(Durayllk
)
Oturma
Kontrolu
Kohezyonl
u
Tama
Gc
YNTEMLER
Daneli
Vibrokompaksiyon
(Titreimli sktrma)
Yntemler:
ANA
YNTEMLER
Vibro Sondalar
**
**
Kum
Sktrma
Kazklar
(SCP)
Vibroflotasyon
Sktrma
Kazklar
Dinamik
Kompaksiyon
**
**
**
**
**
Patlatma
**
Ar Dolgu ile
n Ykleme
Yeraltsuyu
Seviyesinin
Drlmesi
ile n
Ykleme
Ta Kolonlar
Kire Kolonlar
Derin
Kartrma
Permeasyon
(SzdrmaEmdirme)
Enjeksiyonu
atlatma
(Yapraklanma)
Enjeksiyonu
Kompaksiyon
Enjeksiyonu
Jet
Enjeksiyonu
**
**
**
**
**
**
**
**
*
**
**
**
**
**
**
**
**
**
**
**
**
**
**
**
*
*
*
**
**
**
*
** Daha sklkla uygulanan zemin tipi veya ana ve daha yaygn ama
* Daha az sklkla uygulanan zemin tipi veya daha az yaygn ama
148
**
8.1
n Ykleme
n ykleme normal konsolide skabilir killerde oturmalarn tamamnn veya nemli bir
blmnn, inaat ncesinde gerekletirilmesini salar. Bu amala inaat alan (proje yk) Pf
+ (srarj yk) Ps = Pf+s ve edeer toprak dolgu arl ile yklenir. nykleme tekniinin
mekanizmas ekil 8.1de gsterilmektedir.
H kalnlnda normal konsolide olmu bir zemin tabakasnn bir boyutlu toplam konsolidasyon
oturmas :
Sf =
' +P
H
C c log10 v 0 f
1+ e0
' v 0
8-1
S f +s =
' +P + Ps
H
C c log10 v 0 f
1+ e0
' v 0
8-2
(1) ve (2) ifadeleri arasndaki oran, proje yk altndaki oturmalarn proje+srarj yk altndaki
oturmalara yzdesi veya konsolidasyon yzdesidir.
U f +s = S f / S f +s
149
Burada :
e0=skabilir zeminin boluk oran
Cc =skabilirlik indeksi
' v 0 = skabilir tabakadaki ortalama dey efektif gerilme
olarak tanmlanmtr.
sr)
t sr =
TH d
Cv
bantsndan hesaplanlr.
bantsndan hesaplanr. Burada T: belli bir konsolidasyon yzdesine kart gelen boyutsuz
zaman faktr; Cv : konsolidasyon katsays ve Hd : drenaj boyudur. Kil tabakasnn st ve alt
snrnn geirgen olmas durumunda Hd = H/2 ; st veya alt snrdan birinin geirgen olmas
durumunda Hd = H alnr.
n ykleme uygulamalarnda inaat planlamasna bal olarak aadaki tasarm kriterlerinden
biri seilebilir.
Organik zeminler gibi baz zeminler artk boluk basnlar sndkten sonra (primer
konsolidasyon tamamlandktan sonra) oturmaya devam ederler. Sekonder oturma olarak
tanmlanan bu deplasmanlar nykleme ile benzer ekilde nlemek mmkndr. Proje yk
(Pf) altnda hem primer hem de sekonder oturmalar istenmiyor ise proje+srarj (Pf+Ps) yk tsr
zaman kadar etki ettirilir.
Sekonder Oturmalar,
ssec = ( H s f )C log(t s / t p )
8-3
ifadesi ile hesaplanr. Burada (H-sf) primer konsolidasyon sonunda zemin tabakas kalnl C
sekonder oturma katsays, ts ve tp sekonder ve primer oturma zamanlardr.
(1) ve (3) ifadelerinin toplam (Ssr =Sf+Ssec) proje yk+srarj (Pf+Ps) altndaki primer oturmalar
ile karlanr.
U f + s = (S f + S sec ) / S f + s
8-4
gen Yerleim
Kare Yerleim
151
8-5
Tek boyutlu konsolidasyon teorisinde olduu gibi radyal konsolidasyon yzdesi Ur ekil 8.3de
verilen teorik zm aba kullanlarak boyutsuz zaman faktr Tr ile ilikilendirilmitir. ekil
8.3de:
Tr =
cht
;
4R 2
8-6
R
) oranlar iin verilmitir.
rd
ekil 8-3de verilen teorik abaklar analitik bir denklem olarak aadaki bant ilede ifade edilir.
(Hausbo,1979)
8Tr
Ur = 1 e
8-7
Burada;
n 2 ln(n) (3n 2 1)
n2 1
4n 2
8-8
Not : Dey konsolidasyon yzdesi hesaplar klasik tek boyutlu konsolidasyon teorisine gre
aada bantlar yardmyla yaplr. (Craig 1992) :
t=
Tv H 2 d
Cv
8-9
T v=
Uv <0.6
U 2v
4
T v= 0.933 log(1 U v ) 0.085
Uv >0.6
8-10a
8-10b
Genilii b ve kalnl t olan bir plastik drenin ortalama yar ap R aadaki bantdan
hesaplanr
R=
(B + t )
8-11
152
Ur
Ch t
Tr = -----4 R2
ekil 8.3. Radyal Konsolidasyon zm
8.2
Ta Kolonlar
Qnem =
25c U
GS
8-12
As
c = (1-m) c
8-14
153
m=
a sn
[1 + (n 1)a s ]
8-15
Burada
as =
As
= alan oran
Ac + AS
8-16
154
155
Np
N1
No
No
a) Kazk aralarnda
b) Kazk merkezinde
ekil 8.7. nce-orta Taneli Siltli Kumlar (200 nolu elekten geen <%15) in Ta Kolon
Sonras yileme Miktar
156
Alan oran, Ar
Ta kolonlarn zemin svlamasn nleme amacyla kullanld durumda bir n yaklam olarak
ekil 8.8de verilen tasarm aba kullanlabilir. Bu yntemde nce zeminin iyileme ncesi
svlmaya kar gvenlik says FL hesaplanr. (Svlaan zeminde FL<1.0). Svlmann
nlenmesi iin (FL = 1.0) gerekli ta kolon alan oran ekil 5 yardmyla belirlenir. Bu abakta
tanmlanan 2 ila 10 deerleri arasnda tanmlanm olan Gr ta kolon kayma modlnn orijinal
zemin kayma modlne orandr.
ekil 8.8 Svlamaya kar gvenlik says deerini FL = 1.0 deerine ulatrmak
iin gerekli alan oran
8.3
Dinamik Kompaksiyon
Dinamik kompaksiyon ilemi ar bir ykn tekrarl olarak deiik yksekliklerden zemin zerine
drlmesinden olumaktadr. Yklerin arlklar genellikle 5 ile 27 ton ve d ykseklikleri
ise 12 ile 30 m arasnda deimektedir. Darbe sonucu oluan enerji genellikle tm alan
zerindeki karelaj zerine aamal olarak tek veya birden ok geili olarak uygulanmaktadr.
Her geiten sonra oluan kraterler yeni geie balamadan nce granler bir dolgu
malzemesiyle dzeltilir. ekil 8.9 dinamik kompaksiyon ilemini ve kullanlan tehizat
gstermektedir.
157
8-17
Burada:
D = metre cinsinden iyiletirme derinlii
W = ton cinsinden tokmak arl
H = metre cinsinden d ykseklii
n = 1.0dan daha dk ampirik katsay
Ampirik katsay n, tokmak arl ve d yksekliinden baka iyiletirme derinliini etkileyen
faktrleri iermektedir. Tablo 8.2 de gsterildii gibi n deeri genellikle 0.3 ile 0.6 arasnda
deimektedir. Gzlemlere gre enerji ile iyileme etki derinlii arasnda ekil 8.10da
gsterilen iliki olduu vurgulanmaktadr (Mitchell, 1981).
158
Yksek
Yksek
Geirimsiz Zeminler
*Killer (plastisite indisi>8)
Yksek
Dk
Dk
Dk
Temel Enjeksiyonu
Zemin slah amacyla zemine imento enjeksiyonu yaygn olarak kullanlan bir yntemdir.
Enjeksiyon malzemesinin zemine sokulmas ekilde olmaktadr (ekil 8.11)
a) Permeasyon enjeksiyonu (Danelerin konumunu bozmadan, daneler aras boluklara girerek
zemin hacmini ve yapsn deitirmeden yaplan enjeksiyon)
b) Deplasman ve kompaksiyon enjeksiyonu (zemini tamamen deplase ederek enjeksiyon
malzemesinin zemine sokulmas suretiyle yaplan enjeksiyon) (koyu, beton kvam karm)
c) Hidrolik atlatma veya zeminin iine belirli zayf blgeler itibar ile girerek ksmi deplasman
enjeksiyonu (Yapraklanma)
159
D10(zemin)/D95(enjeksiyon malz.)
Burada Dxy zeminin ve enjeksiyon malzemesinin yzde xysinin daha ince olduu dane
aplarna kar gelmektedir.
160
ekil 8.13 eitli enjeksiyon malzemelerinin zeminlerin dane aplarna gre girebilme
limitleri
nce malzeme oran (<74 mikron) %10 dan az zeminler kimyasal solsyonlar ile permeasyon
enjeksiyonuna tabi tutulur. nce malzemenin %20 den fazla olduu zeminlerde permeasyon
mmkn olmaz.
161
Tablo 8.3 aadaki faktrleri gz nne alarak permeasyon enjeksiyonu iin genel bir ereve
oluturmaktadr.
Temel reolojik kategoriler ve enjeksiyon malzemesi trleri
Enjekte edilebilecek zemine bal olarak uygulama alanlar
Geirimlilik katsays ve zgl dane yzeyi cinsinden yaklak enjekte edilebilirlik snrlar
Temel enjeksiyon teknikleri
Tablo 8.3 Enjeksiyon malzemelerinin snflandrlmas (Gallavresi, 1992)
Reolojik
Kategori
Partikler Sspansiyonlar
(Bingham Akkanlar)
Kararsz
Saf zeltiler
Koloit zeltiler
(Vizkozite
(Vizkozite
zamanla
zamanla artmakta) deimemekt
e)
Kararl
Sadece
imento
Bentonit
veya kil Topakla
ile
mam
birlikte bentonit
imento
Sodyum Silikat
bazl
Yksek
dayan
ml
Organik
Reineler
bazl
OrtaDk
dayan
ml
Gaz Emlsiyonlar
iebilen Enjeksiyon
Malzemeleri
imento
bazl
Organik
rnler
bazl
Byk
boluklar
veya
oyuklar
Boluklar
ve hzl
akan
sznt
sular
atlakl
kaya ve
duvar
GRANLER ZEMNLER
akl
Kaba
Kumlar
Ortance
Kum
Geirimlilik Katsays,k,
(m/s)
>5.10-4
>5.10-5
>5.10-5
<0.5
<1.5
<1.5
Temel
Enjeksiyon
Teknii
Yksek
Basn
>1.10-6
<4
<10
162
Dk basn
(Boluklarn
doldurulmas)
8.5
Jet Enjeksiyonu
163
100
KL
AKIL
KUM
SLT
50
0
0.002
0.06
2.0
50
(mm)
Zemin
Jet Enjeksiyon ap Jet Enjeksiyon ap
Tanm
S (m)
T (m)
C- Killi Silt
0.4-0.5
0.8-1.0
B- Siltli Kum
0.8-0.9
1.4-1.6
A- Kumlu akl
0.9-1.0
2.0-2.4
ekil 8.16 Deiik zeminlerde beklenen jet enjeksiyon kolonu aplar
164
Tablo 8.4 Jet enjeksiyon ile iyiletirilmi zeminlerde beklenen basn dayanm ve
geirgenlik katsays deerleri
Basn Dayanm Geirgenlik katsays, k,
Zemin Cinsi
(N/mm2)
(m/s)
akllar
5 - >30
10-7 10-9
(kumlu akllar dahil)
Kumlar
5 - >25
10-7 10-10
(siltli veya akll kumlar dahil)
Siltler
4-18
10-7 10-10
(killi siltler dahil)
Killler
0.5-8
10-7 10-10
(siltli killer dahil)
8.6
Derin Kartrma
Derin zemin kartrma tekniinde zemine iyiletirme derinliinde katklar enjekte edilir ve
bunlar kolonlar veya iyiletirilmi malzeme panelleri oluturacak ekilde byk apl tek
veya ok-eksenli burgular yardmyla iyice kartrlr. Yerinde kartrma kolonlarnn
ap 1 m veya daha fazla olabilir.
yiletirme, dayanmn artrarak ve skabilirliini ve permeabilitesini (geirimliliini)
drerek, zeminin mhendislik zelliklerini deitirir. Tipik katklar imento ve kiretir
ancak cruf veya dier katklar da kullanlabilir. Yerinde-kartrma kolonlar tek bana,
ayaklar oluturmak iin gruplar halinde, duvarlar iin tek sra halinde veya hcreler
oluturmak iin belirli kalplarda uygulanabilirler (ekil 8.17). Bu ilem kaba-daneli
zeminlerde szdrmaz perde duvar oluturmak iin, kaz destek duvarlar ina etmek iin
ve svlaabilir zeminleri stabilize etmek iin kullanlabilir. Derin kartrma hakknda
detayl aklamalar ASCE (1997)de sunulmutur.
Uygulamada imento veya kire, su ile bir amur oluturacak ekilde nceden
kartrmak ve balaycy sv halde zemin ierisine datlr. Bu teknik ya derin
kartrma olarak bilinir . Zeminlerin suya doygun ve yeralt suyu seviyesi altnda olduu
durumlarda katk malzemesi krtrcnn ucundan kompresrler yardmyla kuru olarak
enjekte edilir. Bu teknik kuru derin kartrma olarak tanmlanr. Kartrma ileminin
amac, balaycy zemin ierisinde, kimyasal reaksyionlarn gereklemesi iin en
uygun ortam hazrlayacak ekilde datmaktr. Derin kartrmann retim sreci ekil
8.17de gsterilmitir. Bu safhaya ayrlabilir:
- Kartrcnn gerekli derinlie kadar girmesi
- Balaycnn dalm
- Molekler difzyon
165
yiletirilmi
zemin
yiletirilmemi gevek
zemin
166
167
Referanslar
ASCE Soil Improvement and Geosynthetics Committee, Ground Improvement
Subcommittee (1997). Soil Improvement and Geosynthetics Committee Report,
Ground Improvement, Ground Reinforcement and Ground Treatment,
Developments 1987-1997, Geotechnical Special Publication No. 69, Proceedings
of the sessions sponsored by the Committee on Soil Improvement and
Geosynthetics of the Gee-Institute of ASCE in conjunction with Geo-Logan 97,
Logan, Utah July 1997, V.R. Schaefer, cd., ASCE, pp. 1-371.
Bell A. L. 1993 Jet Grouting, Ground Improvement Edited by M.P. Moseley, 149-172,
Blackie Academic & Professional, USA.
Hansbo,1979 Consolidation of Clay by Band Shaped Prefabricated Drains, Ground
Engineering 12, p.16-25
Mitchell, J.K. (1981), Soil Improvement- State of the Art Report, Proc. 10th International
Conf. on Soil Mechanics and Foundation Engineering, Stockholm, Vol.3 pp.509-65
168