Professional Documents
Culture Documents
Grade7aralingpanlipunanlearningmodule 130819231611 Phpapp02
Grade7aralingpanlipunanlearningmodule 130819231611 Phpapp02
anngEdukas
yon
Republ
i
kangPi
l
i
pi
nas
Ar
al
i
ngPanl
i
punan
Gr
ado7
MgaSaks
ing
Kas
ays
ayangPi
l
i
pi
no
Modyuls
aPagkat
ut
o
UnaatI
kal
awngMar
kahan
Mar
i
aSer
enaI
.Di
okno,PhD
Mar
i
aBer
nadet
t
eL.Abr
er
a,PhD
Mar
i
aLui
s
aT.Camagay,PhD
Jel
yA.Gal
ang
RuelV.Paguns
an
Rhodal
ynC.Wani
Obi
as
201
2
!
Markahan 1
Modyul 1
Gawain
Oras
M ODYUL SA P AGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Paano natin nalalaman ang mga nangyari at nangyayari? Sa sarili nating
buhay, umaasa tayo sa iba-ibang pinagmumulan ng impormasyon katulad ng
personal na liham, email o text sa cell phone, litrato, at kwento ng kaklase o
kaibigan. Tungkol naman sa nagaganap o naganap sa bansa, umaasa tayo sa
dyaryo, telebisyon at radyo para sa balita, o kaya sa kwento ng ating mga
magulang at guro. Lahat ng mga ito ay sanggunian ng impormasyon na ating
ginagamit upang maunawaan ang isang isyu o pangyayari, magdesisyon tungkol
sa isang bagay, at lumahok sa ibat ibang gawain sa bahay, paaralan, at lipunan.
Tatalakayin nitong modyul ang mga uri, anyo, limitasyon at kahalagahan ng mga
sanggunian sa araw-araw na buhay at sa kasaysayan.
Anuman ang natitira mula sa nakaraan, katulad ng sulat o larawan, ay
itinuturing na primaryang sanggunian, maging sa personal na buhay o sa buhay
ng bansa. Bilang bakas ng nakaraan, ang primaryang sanggunian ay katibayan
na may nangyari. Kung wala ang sangguniang ito, hindi natin matitiyak na may
naganap, saan at kailan ito naganap, kung ano ang nangyari at kung sino ang
naroroon.
Dahil ang primaryang sanggunian ay gawa ng aktuwal na saksi ng
pangyayari, nagbibigay ito ng buhay at kulay sa kasaysayan. Halimbawa, sa
liham, talaan sa araw-araw (diary), larawan, awit o dyaryo, nararanasan,
nararamdaman o nakikita ang damdamin at kaisipan ng mga gumanap at ang
kapaligiran ng kanilang panahon. Kung gayon, ang pag-aaral ng kasaysayan
gamit ang primaryang sanggunian ay nagdudulot ng sariwa, bago o naiibang
pagkakaunawa sa nakaraan na hindi kadalasang nakukuha sa teksbuk at ibang
libro.
Sa taong ito, pag-aaralan mo ang ibat ibang primaryang sanggunian
upang lalong maunawaan ang kasaysayan ng Pilipinas.
!
2.
Tingnan ang lahat ng mga sagot. Maaari bang ikategorya ang mga
ito ayon sa kung ang pangyayari ay direktang nasaksihan o nabalitaan sa iba?
Gamitin ang organizer sa ibaba.
Nasaksihan
Nalaman sa
iba
3.
Ang nakasaksing pinagmulan ng impormasyon ay tinatawag na
primaryang sanggunian, samantalang ang pinagmulan ng impormasyong galing sa
iba ay sekundaryang sanggunian.
Uri ng Sanggunian
Primarya
Salaysay ng taong nakasaksi ng
pangyayari
Sekundarya
Salaysay ng isang di nakasaksi ng
pangyayari ngunit nalaman ito mula sa
isang saksi o sa sekundaryang
sanggunian
4.
Alin sa mga sanggunian sa ibaba ang primarya at sekundarya?
Lagyan ng tsek ang nararapat na kolom.
Sanggunian
Prim arya
Sekundarya
Bandila
dyaryo
Pasalita
teyp ng talumpati
Biswal
litrato
Awdyo-biswal
pelikula
Digital
Kumbinasyon ng mga
ito
talaang may
larawan
Halim bawa
!
6.
Para sa historyador, pinakamahalaga ang impormasyong galing sa
isang saksi dahil direkta nitong nakita o naranasan ang pangyayari.
Primaryang Sanggunian
Sekundaryang Sanggunian
b.
2.
Iulat ang sagot sa klase. Base sa mga sagot, ano ang nakikita
mong limitasyon ng primaryang sanggunian?
Mga Lim itasyon ng Prim aryang Sanggunian
a. Hindi gaanong naalala ng saksi ang mga detalye ng pangyayari
b.
c.
d.
!
3.
Ngayon isipin naman na hindi ka nakapanuod ng konsyerto, laro o
pista at nakibalita ka lamang sa isang nakapanuodsamakatuwid, ikaw ay
sekundaryang sanggunian. Ipalagay na isa lang sa klase ang nakapanuod ng
naganap. Isusulat niya ang kanyang salaysay at malalaman mo ang nangyari sa
isa sa dalawang paraan:
4.
5.
Pagkatapos marinig ng Pangkat A ang salaysay ng saksi, bumalik
ang Pangkat B sa klase. Pakinggan ng lahat ang salaysay mula sa Pangkat A.
6.
Ngayon pakinggan naman ang salaysay ng saksi at ikumpara mo
ito sa salaysay ng Pangkat A. Pareho ba ang kwento ng saksi at ng Pangkat A?
Bakit pareho (o magkaiba)?
7.
Kung gayon, ano ang mga limitasyon ng sekundaryang sanggunian?
Ilista ang mga ito sa ibaba.
Mga Lim itasyon ng Sekundaryang Sanggunian
a. Lahat ng mga limitasyon ng mga primaryang sanggunian +
b. Maaaring binago ng may-akda ng sekundaryang sanggunian ang detalye ng
pangyayari
c.
d.
!
8.
Bukod sa nabanggit na limitasyon ng primarya at sekundaryang
sanggunian, mayroon ding mga limitasyon na may kinalaman sa pangangalaga
at pagpapanatili ng mga sanggunian. Tingnan ang mga limitasyon sa ibaba at
magbigay ng halimbawa ng sanggunian sa bawat limitasyon.
9.
Paano makaaapekto ang mga limitasyong ito sa pag-aaral ng
nakaraan? Magbigay ng isang epekto.
1.
3.
a.
Text message
b.
c.
d.
e.
4.
a.
Halaw ito sa Seeing Myself in the Futures Past ni Ruth W. Sandwell, Using Primary
Documents in Social Studies and History, p. 299 <http://www.learnalberta.ca/
content/sspp/html/pdf/using_primary_documents_in_social_studies_and_history.pdf>
Accessed November 2011.
1
!
b.
Sanggunian
c.
Ano ang
matututunan ng
historyador tungkol
sa akin?
Ano ang
limitasyon ng
sanggunian?
Pagkuha ng impormasyon
Kapag direkta itong isinasaad ng
sanggunian
Paghinuha ng impormasyon
Kapag hindi ito direktang isinasaad,
kung kaya kailangang bumuo ng
konklusyon hango sa impormasyon
!
5.
Matapos buuin ng pangkat ang tsart, ibahagi ito at talakayin ang
kahalagahan ng mga primaryang sanggunian sa sariling buhay.
6.
Kung iba-iba ang mga primaryang sangguniang pinagmulan ng
impormasyon tungkol sa buhay ng tao, ganoon din ang mga primaryang
sanggunian ng kasaysayan. Isulat sa graphic organizer ang primaryang
sanggunian na mapagkukunan ng impormasyon tungkol sa Pilipinas.
7.
Bilang takdang-aralin, sumulat ng isang pahinang salaysay tungkol
sa sarili. Gumamit ng tatlong primaryang sanggunian at tukuyin ang mga ito.
Pagtukoy ng Sanggunian
Pangalan ng may-akda, pamagat, detalye ng publikasyon kung
nilimbag ang sanggunian (saan nilimbag, sino ang naglimbag at
kailan)
8.
Tingnan ang rubric ng pagmamarka bilang gabay sa pagsulat ng
iyong salaysay.
PAGGAMIT
NG
MAHUSAY
10
Magulo
ang pagkakaayos
ng
datos; hindi sunud-sunod ang
mga ideya at walang koneksyon
ang mga talata.
Sapat
ang
nilalaman
ng
salaysay,
bagamat
mayroon
pang karagdagang impormasyon
na maaaring magpayaman dito.
KULANG
KAUNTI
ay
ang
Lahat
ng
sanggunian
primarya;
sapat
impormasyong kinuha.
SAPAT
SANGGUNIAN
DATOS
NILALAMAN
NG
PAG-AYOS
TALAAN
NG
PAGSULAT
SANGGUNIAN
Nakasulat
Pasalita
Biswal
Awdyo-biswal
Kumbinasyon ng mga ito
2.
Katulad ng mga limitasyon ng sanggunian tungkol sa sariling buhay,
ang mga primaryang sanggunian ng kasaysayan ay mayroon ding mga
limitasyon. Pagbalik-aralan ang mga limitasyong tinalakay sa mga naunang
gawain.
3.
sanggunian.
11
!
Markahan 1
Modyul 2
Gawain
Oras
M ODYUL SA P AGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Tinatalakay sa modyul na ito ang sinaunang paniniwala ng mga Pilipino
sa pamamagitan ng artefact at mga nakasulat na sanggunian. Ang artefact ay
bagay na nilikha ng tao para sa iba-ibang gamit. Sa kasaysayan, mahihinuha
mula sa artefact ang kalagayan, kapaligiran, kultura at pamamalakad ng isang
lipunan. Ang artefact ay primaryang sanggunian.
Upang maunawaan ang paniniwala ng mga sinaunang Pilipino, susuriin
ang bangang Manunggul, isang artefact ng panahong Neolitiko na natagpuan sa
kwebang Manunggul, Lipuun Point, Quezon, Palawan. Nagpapakita ito ng mga
katutubong paniniwala. Base sa mga isinulat ng mga Espanyol na nanirahan sa
Pilipinas noong ika-16 siglo, malalaman ang iba pang paniniwala at ang
kahalagahan nito sa buhay ng sinaunang Pilipino.
Layunin ng modyul na maunawaan mo ang kahulugan at kahalagahan ng
artefact sa kasaysayan, ang saysay ng bangang Manunggul, at ang sinaunang
paniniwala ng mga Pilipino
12
13
!
Ano ito?
2.
Lahat ng mga bagay na ito ay artefact. Likha ito ng tao para sa
partikular na gamit. Magbigay ng mga halimbawa ng artefact na ginagamit sa
iba-ibang panahon para sa iba-ibang gawain.
Gam it sa
Panahon ng iyong
lolot lola
Pang araw-araw na
buhay
Ritwal o relihiyon
Komunikasyon
Silid-aralan
14
Panahon m o
!
3.
Pansinin mula sa mga sagot na may mga artefact na hindi na ginagamit
ngayon at mayroon ding ginagamit pa hanggang sa kasalukuyan. Sinasalamin ng
artefact ang pagbabago at pananatili sa buhay ng tao at lipunan. Pagbalikaralan ang naunang modyul tungkol sa primaryang sanggunian. Bakit primaryang
sanggunian ang artefact?
Ang artefact ay primaryang sanggunian dahil ___________________________
4.
Samakatuwid:
15
16
http://docgelo.wordpress.com
!
http://balanghay.multiply.com
17
!
2.
Sa kanyang disenyo at pagkakagawa, itinuturing ang bangang
Manunggul na isa sa pinakamaganda at pinakamahusay na banga sa kanyang
panahon sa buong Timog Silangang Asya.
3.
5.
Upang maunawaan ang sinasagisag ng bangang Manunggul at ang
gamit nito, basahin ang sipi sa susunod na pahina bilang takdang-aralin. Ito ay
mula sa Customs of the Tagalogs, ang salaysay ni Fr. Juan de Plasencia,
isang paring Pransiskano na nanirahan sa Katagalugan mula noong 1578
hanggang sa kanyang kamatayan noong 1590 sa Liliw, Laguna. Sa salaysay na
ito, itinala ni Fr. Plasencia ang maraming mga sinaunang paniniwala at kaugalian
ng mga Pilipino.
!
18
"
Glosari
Bier kabaong o ataul
Deceased ang namatay
Inter ilibing
Mourn magluksa
Porch balkon
M AY - AKDA
N ILALAMAN
19
2.
Ano sa sipi ni Plasencia ang nagpapahiwatig ng gamit ng banga?
Iugnay ito sa disenyo ng takip ng banga.
Mahihinuha sa sipi na ang bangang Manunggul ay ginamit bilang
3.
Unang paglibing
Pangalawang
paglibing
b.
Sa kwebang Manunggul ay natagpuan din ang mas
malalaking banga para sa unang paglibing, na halos doble o higit pa ang
taas kaysa sa banga para sa pangalawang paglibing.
c.
Bukod sa mga Pilipino, mayroon ding mga grupo ng tao sa
ibang bahagi ng daigdig na dati ring nagsasagawa ng una at
pangalawang paglibing.
20
!
5.
Sumali sa isang grupo. Tingnan muli ang disenyo sa takip ng bangang
Manunggul.
a.
b.
Lahat ng ito ay simbolo na may kahulugan. Ganito ang mga
artefact, hindi katulad ng mga nakasulat na dokumento gaya ng sipi na
binasa mo, na may direktang isinasaad. Ano ang kabuuang kahulugan ng
mga simbolo sa itaas?
21
"
Glosari
Anito ispiritu
Intercessor tagapamagitan
Ornament palamuti
a.
Para sa Grupo 1, talakayin ang sumusunod na
tanong at isulat ang sagot sa manila paper. Ipaliwanag sa klase
ang mga sagot.
Sinaunang Panahon
Sa Kasalukuyan
b.
Para sa Grupo 2, gumawa ng ilustrasyon para sa salaysay
ni Loarca na may 4-6 na story board frames. Basahin nang
malakas ang salaysay habang isa-isang ipinapakita ang ilustrasyon.
!
22
!
4.
Among their many idols there was one called Badhala, who
they especially worshiped. They also worshiped the sun, which,
on account of its beauty, is almost universally respected and
honored by heathens. They worshiped, too, the moon, especially
when it was new, at which time they held great rejoicings, adoring
it and bidding it welcome. Some of them also adored the stars.
They paid reverence to water-lizards called by them buaya, or
crocodiles, from fear of being harmed by them. They were even in
the habit of offering these animals a portion of what they carried
in their boats, by throwing it into the water, or placing it upon the
bank.
Padre Plasencia, sa Blair at Robertson 7: 186, 189.
"
Glosari
Heathen tawag ng Kristiyano sa
taong
hindi
binyagan;
pagano
Reverence paggalang
a.
Para sa Grupo 3, talakayin ang sumusunod na tanong at
isulat ang sagot sa manila paper. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng
grupo.
a. Ano ang animismo at
paano ito isinagawa ng
mga sinaunang Pilipino?
b. Ano ang silbi nito sa
pang-araw-araw na buhay
ng tao?
c. Ano ang mahihinuha mo
tungkol sa kaugalian ng
Pilipino noon?
23
!
d. Nananatili pa kaya ang
paniniwala sa animismo?
Bakit? Saan sa Pilipinas?
b.
Para sa Grupo 4, gumawa ng ilustrasyon para sa salaysay
ni Plasencia na may 4-6 na story board frames. Basahin nang malakas
ang salaysay habang isa-isang ipinapakita ang ilustrasyon.
5.
Bilang pangwakas, ipaliwanag ang papel at kahalagahan ng mga
paniniwala sa sinaunang buhay.
6.
Para sa takdang-aralin, basahin ang sipi sa ibaba tungkol sa
paniniwala ng sinaunang Pilipino sa iba-ibang nilikhang naninirahan sa mundo ng
tao. Galing din ito kay Plasencia.
Mancocolam
Hocloban
Magtatangal
Osuang
24
!
Mangagayoma
Pangatahojan
"
Glosari
Charm gayuma
Deceive manlinlang
Emit magbuga, maglabas
Entrail lamang-loob
Extinguish patayin
Filth basura
Hostile galit, kalaban
In such wise sa ganoong paraan
Indian (indio) tawag ng Espanyol
mga Pilipino
Infuse punuin o mapuno
Intervention pamamagitan
Ordure dumi (ng tao)
Predict manghula o hulaan
Soothsayer manghuhula
Wallow magtampisaw
sa
a.
Mag-interbyu ng limang kamag-anak at o kapitbahay upang
malaman kung naniniwala pa sila sa mga inilarawan sa sipi at bakit.
b.
Ikategorya ang pinagmulan ng mga ininterbyu mo ayon sa
kanilang edad, kasarian, at antas ng edukasyon.
c.
d.
25
Paniniwala
Mga Naniniwala
Personal
na
Dahilan
Background
Mga Di Naniniwala
Personal
na
Dahilan
Background
Mancocolam
(mangkukulam)
Hocloban
Magtatangal
(manananggal)
Osuang
(aswang)
Mangagayoma
(manggagayuma)
Pangatahojan
26
!
Markahan 1
Modyul 3
Gawain
Oras
Kolonyang
M ODYUL SA P AGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Bago pa man dumating ang mga kolonisador na Espanyol ay may sarili
ng kultura ang mga Pilipino. Ipinakilala na sa iyo ang isang aspeto ng kulturang
ito: ang mga paniniwala ng mga sinaunang Pilipino. Sa modyul na ito,
tatalakayin naman ang buhay panlipunan. Mayaman at makulay ang buhay sa
sinaunang panahon at dahil sa lawak nito, pag-aaralan mo dito ang ilan lamang
sulyap ng buhay panlipunan: ang pagpapangalan ng mga anak, ang
pagpapakasal sa panahong iyon, ang hanapbuhay ng mga tao, at mga uring
panlipunan.
Susuriin mo sa modyul ang dalawang uri ng primaryang sanggunian na
nagbibigay ng mahalagang impormasyon tungkol sa buhay panlipunan sa
sinaunang panahon: mga sipi mula sa mga Espanyol na opisyal, sundalo, at
prayle na lumahok sa kolonisasyon ng Pilipinas; at mga larawan ng ibat ibang
uring panlipunan na gawa ng Espanyol. Sa mga sangguniang ito inilarawan ng
mga Espanyol ang kanilang nakita at naranasan noong nanirahan at lumibot sila
sa iba-ibang lugar ng Pilipinas.
27
28
For instance, ama means father; thus the son, in speaking of him
to a third person calls him ang amaco, that is, my father. But
the son in addressing his father directly does not call him ama,
but bapa, which is a more intimate and affectionate term; nor
does he address his mother as ina, but bai. On the other hand,
the father and mother in familiar intercourse call their sons,
brothers, uncles, and other near relatives, not by the common
appellations of such relationship, but by others more intimate and
personal, which signify a like connection. This is but another
illustration of the fertility, elegance and courtesy of the Tagal
language.
The children of those natives were reared in such respect
and reverence for the names belonging to their parents that they
never called them by these, whether the parents were living or
dead; they believed, moreover, that if they uttered these names
they would fall dead, or become leprous.
Pedro Chirino, S.J., Relacion de las Islas Filipinas, 1604,
sa Blair at Robertson (eds.), The Philippine Islands 13: 200-202.
"
Glosari
Affectionate mapagmahal
Appellation tawag o katawagan
Bai (para sa ina) mula sa wikang Sanskrit
na pumasok sa wikang
Malay/Indones
Bapa (para sa ama) mula sa wikang Sanskrit
na pumasok sa wikang
Malay/Indones
Confer gawaran
Circumstance pangyayari
Elegance pagkainam
Fertility yaman
Fowl ibon
Intact buo
Intercourse ugnayan
Intimate malapit
Leprous may ketong
Rear palakihin
Utter sabihin
29
!
4.
Sumali sa pangkat upang suriin ang sipi at ihambing ang mga
paraan ng pagpapangalan ngayon at sa sinaunang panahon. Gamitin ang gabay
sa ibaba.
Mga Susuriin
a. Basehan ng
pagpapangalan
Sinaunang
Panahon
b. Ang nagbibigay
ng pangalan ng
anak
c. Tawag ng anak
sa mga
magulang
kapag kausap
d. Tawag ng anak
sa mga
magulang
kapag pinaguusapan
e. Paggamit ng
apelyido
f.
Pagpapangalan
ng babae at
lalaki
5.
30
Ngayon
!
2. Kung ikaw ay nabubuhay
noong sinaunang
panahon, ano ang
magiging pangalan ng
iyong mga magulang?
3. Ano naman ang
posibleng pangalan mo?
Ipaliwanag kung bakit.
4. Ano ang magiging
pangalan ng iyong
kapatid na lalaki o
babae?
5. Ano ang nakikita mong
pagkakaiba at
pagkakatulad sa
pagpapangalan noon at
ngayon?
6.
!
!
!
!
!
!
!
7.
Pumili ng kapareha at bigyan ng pangalan base sa kanyang
magandang katangian. Bilang gawain ng lahat, lumahok sa paggawa ng album
ng klase na may larawan ng bawat isa at ang kanyang pangalan sa sinaunang
panahon batay sa kanyang magandang katangian.
!
!
"
Glosari
Betrothal kasunduang pagpapakasal
Consent pahintulot
Conventional pangkaraniwan
Distinct katangi-tangi
Dowry bigay-kaya;
ari-ariang
ipinagkaloob ng lalaki sa
kanyang mapapangasawa
Execute isagawa
Formality kapormalan, nasa ayos
Intoxicated nalasing
Penalty parusa
Rigorous mahigpit
Perpetual panghabang-buhay
Solemnize bigyang bisa
Tael pagsukat ng timbang na
may katumbas ng 1.3
ounces; mula sa Tsina
ang uri ng pagtimbang na
ito
Wont kinagawian
2.
Sumali sa grupo upang sagutin ang sumusunod na gabay sa pagunawa at pagsusuri sa binasa.
a. Paano pinili ang
mapapangasawa?
!
!
!
!
!
!
!
32
!
b. Matibay ba ang
ganitong
kasunduan? Bakit
mo ito nasabi?
!
!
!
c. Paano nakatulong
ang komunidad sa
kasunduan para sa
pagpapakasal?
!
!
!
!
d. Mayroon bang
ipinakitang
pagpapahalaga sa
kababaihan ang
ritwal ng
pakikipagkasundo
para sa kasal?
Magbigay ng
halimbawa.
!
e. Ano sa tingin mo
ang silbi ng dowry?
!
!
!
!
3.
Ibahagi sa klase ang sagot. Magtanong sa ibang grupo o sa guro
kung mayroon kang nais linawan sa kanilang ibinahagi.
4.
Sumulat ng maikling sanaysay tungkol sa iyong reaksyon kung
gagawin ng magulang mo ang arranged marriage sa kasalukuyan. Ipaliwanag ang
iyong palagay.
33
Gawain 3. Hanapbuhay
1.
Ano kaya ang mga hanapbuhay ng mga Pilipino noon? Bilang
introduksyon, isulat sa pisara ang trabaho o hanapbuhay ng iyong magulang,
kamag-anak, o taga-alaga. Tingnan sa pisara ang uri at saklaw ng mga
hanapbuhay sa kasalukuyan. Isaalang-alang ang mga trabahong ito sa pag-aaral
ng mga hanapbuhay sa sinaunang panahon.
2.
34
"
Glosari
Abound sagana
Borona at millet mga pagkaing butil. Ang
millet ay isang uri ng
maliliit na butil mula sa
halaman na katulad ng
mais. Ito ay tradisyunal na
pananim at pagkain sa
Africa at India
Fowl manok at ibon
Galley, galliot at mga uri ng sasakyang
fragata
pandagat na Europeo na
ginamit sa kalakalan at
digmaan
Swine baboy
Right a ship itayo ang barko
They all live in the farm by their manual labor, fisheries and
trading, sailing from one island to another and going from one
province to another by land.
As a matter of pastime and occupation, the women work with the
needle with which they are proficient and they engage in all kinds
of needle work. They also weave blankets and spin cotton and
keep house for their husbands and parents. They pound the rice
which is to be cooked for their meals and prepare the rest of the
food. They raise chickens and pigs and do the house chores while
their men-folk engage in the work of the fields, fishing, boating
and farming.
The common way of doing business was the trading of certain
things for others, such as supplies, blankets, cattle, fowl, lands,
houses, fields, slaves, fisheries, palm-trees, nipa swamps and
forests; and sometimes when there was a price fixed, it was paid
in gold as might be agreed upon, also in metal bells coming from
China, which articles are considered precious jewels.
Throughout these islands are certain places where there is an
35
"
4.
Glosari
Commodity produkto
Engage lumahok
Placer mining pagmimina ng ginto sa
pamamagitan
ng
pagsasala sa buhangin at
maliliit na bato sa tabing
ilog
Penetrate napasok
Proficient marunong, mahusay
Refine papinuhin, pakinisin
Swamp latian
36
!
b. Anong mga salik
ang nakaapekto
sa naging uri ng
hanapbuhay sa
iba-ibang isla ng
Pilipinas?
d. Ano ang
masasabi mo
tungkol sa
ugnayan ng mga
isla sa sinaunang
panahon?
e. Ano ang
mahihinuha mo
ukol sa lebel ng
teknolohiya sa
panahong iyon?
f.
Anong mga
katangian ng
sinaunang Pilipino
ang mahihinuha
mo mula sa
impormasyon?
37
5.
ngayon.
a. Anong mga
hanapbuhay
noon ay
ginagawa pa
ngayon?
!
!
b. Anong mga
hanapbuhay
noon ay bihira
o wala na
ngayon?
!
!
c. Anong mga
produkto noon
ay ginagawa at
o tinatanim pa
ngayon?
!
d. Anong mga
produkto noon
ay bihira nang
itanim, gawin, o
gamitin ngayon?
!
e. Ano sa palagay
mo ang dahilan
ng pagbabago
at pananatili ng
mga uri ng
hanapbuhay at
produkto?
6.
talakayan.
!
Ipaliwanag
sa
klase
ang
38
mga
sagot
ng
grupo.
Lumahok
sa
Larawan A
http://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=112&size=screen&oi
d=VAB8326
!
39
Larawan B
http://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=104&size=screen&oi
d=VAB8326
40
Larawan C
http://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=103&size=scree
n&oid=VAB8326
41
!
2.
Ang pagsusuri ng biswal na sanggunian ay may sariling prosesong
naiiba sa pagsusuri ng nakasulat o pasalitang sanggunian. Ang pagsuri ng mga
larawan sa itaas ay katulad ng pagsuring ginawa mo sa bangang Manunggul sa
ikalawang modyul. Tingnan ang sumusunod na proseso.
3.
Sumali sa pangkat at gawin ang unang hakbang sa pagsuri ng
mga larawan: ang pagtala ng ipinapakitang pisikal na katangian. Sagutin ang
mga tanong sa ibaba.
Ilista/Ilarawan ang
Larawan A
Larawan B
Larawan C
Mga tao sa
larawan
Mga bagay
Pagkilos
Pisikal na posisyon
ng mga tao sa
isat isa
4.
Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng grupo. Pansinin kung
mayroong katangiang nakita ng iba na hindi naitala ng iyong grupo.
42
!
5.
Matapos talakayin ang mga nakitang katangian, bumalik sa iyong
grupo upang suriin ang katayuang panlipunan ng mga tao sa larawan. Ano ang
mahihinuha ng grupo tungkol sa katayuan o katungkulan ng mga tao sa
larawan? Bakit?
Larawan A
Larawan B
Larawan C
Larawan A
Larawan B
Larawan C
Katayuan o
katungkulan
Paliwanag
6.
Upang matantiya kung tama ang inyong hinuha, magkonsulta sa
primaryang sanggunian. Basahin itong sipi mula sa Customs of the Tagalogs
(1589) ni Padre Plasencia.
43
"
!
Glosari
Ascertain tiyakin
Captive taong nabihag
Caste uring panlipunan
Infer mahinuha
Lot kalagayan
Summon tawagin
Tillage pagtanim
To reverence igalang
44
!
7.
Ilista ng iyong grupo ang mga uring panlipunan sa mga Tagalog
na lugar, ayon kay Plasencia, at ipaliwanag ang tungkulin at katangian ng bawat
isa.
Uring Panlipunan
Tungkulin
Katangian
8.
Sa Bisayas iba ang tawag sa mga uring panlipunan, ayon naman
kay Francisco Colin, SJ, isang Heswitang paring Espanyol na sumulat ng Labor
Evangelica, tungkol sa mga Bisaya. Nilimbag ang kanyang salaysay noong 1663.
45
"
Glosari
Accumulate matipon, dumami
At will kusa
Debtor may utang
Defer ipagpaliban, magpaibangaraw
Petty maliit,
hindi
gaanong
mahalaga
Sow magtanim
Summon utos, patawag
Tyranny kalupitan
Usury labis na pagpapatubo sa
utang
Vengeance paghihiganti
Wage war lumaban
46
!
9.
Basahin ang salaysyay at tumbasan ang mga terminolohiyang
Tagalog at Bisaya tungkol sa mga uring panlipunan.
Tagalog
Bisaya
Ayon kay Padre Colin, ang pinuno ay tinawag na datu ng mga Bisaya
at maginoo ng mga Tagalog. Ngunit sa katunayan, ang datu ay gamit din ng
mga Tagalog; nagmumula ang datu sa uring panlipunan na tinawag ng mga
Tagalog na maginoo.
10.
a.
Bakit kaya tinawag ni Plasencia na commoner o karaniwang
mamamayan ang aliping namamahay? Alalahanin na para sa mga
Europeo, ang esklabo (slave) o alipin ay walang karapatan, wala ring
kalayaan at ari-arian. Samantala, ayon naman kay Colin, ang aliping
sanguiguilir ay tunay na esklabo (true slave). Ipaliwanag kung bakit.
b.
Balikan ang mga larawan (A, B, at C) at isulat kung ang
hinuha ng grupo tungkol sa katayuan ng mga tao sa larawan ay tama,
base sa mga binasa mong sipi. Kung mali, iwasto ang sagot ng grupo.
47
!
c.
Mula sa impormasyon
mahihinuha mo tungkol sa:
galing
kay
Plasencia,
ano
ang
11.
48
!
Markahan 1
Modyul 4
Gawain
Oras
M ODYUL SA P AGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Sa pagdating ng mga Espanyol noong ika-16 na siglo, nagsimula ang
mahigit tatlong dantaong proseso ng kolonisasyon ng Pilipinas. Pangunahing
layunin ng Espanya ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa Pilipinas at ang
pagkuha ng mga yamang-likas. Bagamat may mga Pilipinong tumanggap sa mga
unang Espanyol sa Pilipinas, naging makasaysayan ang labanan nina Lapu-lapu
at Magellan na makikita sa mga palatandaan sa Mactan, Cebu na itinayo bilang
pagkilala sa kanila. Sa modyul na ito ay susuriin mo ang mga perspektibo
tungkol sa engkwentro ng dalawa.
Upang sakupin ang Pilipinas, ginamit ng Espanya ang tatlong paraan
bukod sa Kristiyanisasyon ng mga Pilipino. Ang mga paraang ito ay ang
reduccin, tributo, at polo. Iba-iba ang naging tingin ng mga prayle, opisyal, at
Pilipino sa mga instrumentong ito, at susuriin mo ang posisyon at argumento ng
bawat panig base sa mga ulat noong ika-16 na siglo. Sa pagpataw ng mga ito
ay binago ng mga Espanyol ang paniniwala, pamumuhay at hanapbuhay ng mga
Pilipino na tinalakay sa mga naunang modyul.
49
!
Pilipinas, samantalang ang pananda kay Lapu-lapu ay ginawa noong 1958, nang
nagsasarili na ang Pilipinas.
FERDINAND MAGELLANS
DEATH
LAPULAPU
50
"
Glosari
Aggression pagsalakay
Anchor nakaangkla
Circumnavigation pag-ikot sa mundo
Repel lumaban
Repulse lumaban
2.
Sumapi sa pangkat at suriin ang nilalaman ng mga palatandaan.
Sagutin ang graphic organizer sa ibaba.
Pagsusuri
Palatandaan ni
Magellan
Palatandaan ni
Lapu-lapu
Nilalaman
a. Paano namatay si Magellan?
3.
Makikita sa dalawang palatandaan ang kahalagahan ng perspektibo
o punto de bista sa interpretasyon ng mga pangyayari sa nakaraan. Ngunit ano
ba talaga ang nangyari? Basahin ang sipi mula kay Antonio Pigafetta (c. 1491-c.
1534), isang manlalakbay at iskolar mula sa Venice, Italy, na sumama kay
!
51
!
Magellan mula sa pag-alis sa Espanya. Ang First Voyage Around the World ni
Pigafetta ay ang primaryang pinagmulan ng impormasyon tungkol sa ekspedisyon
ni Magellan.
52
"
Glosari
Corselet baluti
Exceed sumobra
Flank dakong gilid ng hukbo
Induce hikayatin
Lance sibat
Pithole hukay
Sovereign hari
Stake tulos
Thither doon
Tribute buwis
Voyage paglalakbay
4.
Alin sa dalawang palatandaan ang mas malapit (o mas malayo) sa
salaysay ni Pigafetta? Bakit?
5.
53
!
6.
Sa usapin ng pananakop ng Pilipinas, lalong hindi maiiwasan ang
pagkakaiba sa punto de bista dahil may dalawa o higit pang panig. Ang simbolo
ng panig ng Espanya ay ang coat ng arms ng hari. Tingnan ang coat of arms
ni Haring Carlos I (1520-1530).
Sa kaliwa: agila ni San
Juan, na simbolo ng pagkalat
ng Kristiyanismo
Sa kanan: leon, na simbolo
ng lakas
Sa
gitna:
simbolo
ng
kahariang Castile sa Espanya;
helmet; balabal na ginto at
balahibo
ng
hayop;
at
simbolo ng Order of the
Golden Fleece, isang grupo
ng kabalyero (knight)
Motto :
Plus
ultra,
na
tumutukoy
sa
lubos
na
kapangyarihan ng hari at ng
Espanya
7.
Kung may simbolo si Lapu-lapu ano kaya ito? Bilang grupo,
gumawa ng simbolo at motto ni Lapu-lapu at ipaliwanag ang kahulugan nito.
Ipaskil sa bulletin board.
54
55
"
2.
Glosari
Clasp hawakan nang mahigpit
Hamlet baryo
Heathen taong hindi nabinyagan
(hindi Kristiyano); pagano
Moros mga Muslim
Precede mauna
Render ibigay
a. Anong mga
paraan ang
ginamit ng
Espanya upang
makontrol ang
lokal na
populasyon?
b. Ano ang
reaksyon ng
mga Pilipino sa
mga Espanyol?
c. Ano ang tingin
ng mga Kastila
sa mga Pilipino
sa usapin ng
kumbersyon sa
Kristiyanismo?
56
3.
Kristiyanisasyon
Polo
INSTRUMENTO NG
PANANAKOP
Reduccin
Tributo
a. Kristiyanisasyon Kumbersyon
nagsimula sa pagbibinyag
ng
mga
Pilipino
sa
Kristiyanismo
na
57
!
2.
... the Indians are thinly scattered, and are settled amid rivers and
marshes where they are found with much difficulty. Hence it is
very desirable that the encomenderos do as they are here
commanded, and not wait for the religious or ecclesiastics, who
can not do it with the same facility as can the encomenderos.
Moreover, since the removal of the Indians from their former
homes is a thing very odious to them, and they change their
homes very unwillingly and with much hardship, it would be better
that they be vexed with the encomendero than with the minister
who has to teach them, and through whom they have to learn
love, and who in all things strives for their good.
Domingo de Salazar, Affairs in the Philippine Islands, 1583,
sa Blair and Robertson 5: 236.
"
Glosari
Amid sa gitna
Ecclesiastic pari o prayleng Espanyol
Facility kadalian
Indians (indio) tawag ng mga Espanyol
sa mga Pilipino
Marsh matubig na lugar
Minister prayleng Espanyol
Odious kasuklam-suklam
Strive magsumikap
Vex mainis
58
"
3.
Glosari
Convert magbago
(halimbawa,
Kristiyano)
Decrease mabawasan
League katumbas
kilometro
On the contrary sa kabilang
Sacrament sakramento
b. Ano ang
reaksyon ng
mga Pilipino?
59
ng
relihiyon
maging
ng
mga
banda
ng Katolisismo
!
c. Ano ang naging
epekto sa mga
Pilipino?
d. Nakamit ba ang
layunin ng
reduccin? Bakit
o bakit hindi?
4.
Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo. Bumuo
heneralisasyon tungkol sa reduccin bilang instrumento ng pananakop.
ng
2.
Noong panahon ng Espanya sa Pilipinas, dalawa ang dahilan ng
tributo: bilang pagkilala sa kapangyarihan ng Espanya at para sa mga itinuring
ng Espanya na serbisyo sa mga Pilipinoang pagtuturo ng Kristiyanismo at ang
pagpapatupad ng hustisya. Basahin ang sipi ni Haring Carlos I hinggil sa
pagpataw ng tributo.
60
"
Glosari
Compliance pagsunod sa batas
kautusan
Pacify patahimikin, supilin
Vassalage pagkasakop
3.
Sa sipi naman sa ibaba, ipinaliwanag ni Haring Felipe II ang mga
tuntunin tungkol sa polo, o ang sapilitang pagtrabaho para sa proyekto ng
gobyerno.
61
That they shall be given in full wages that they earn for
their work. And that they shall be paid personally each day, or at
the end of the week, as they may choose.
That the repartimientos be made at a time that does not
embarrass or hinder the sowing and harvesting of land products,
or other occasions and periods which the Indians have to attend
to the profit and management of their property; for our intention
is that they may not be deprived of it, and that they may be able
to attend to everything.
That, granting the poor arrangement and plan of the
caracoas, and that when remanded to them many Indians
generally perish, because of sailing without a deck, and exposed
to the inclemencies of storms, we order that these crafts be
improved and built in such a manner that the Indians may manage
the oars without risks of health and life.
I, THE KING
Laws of the Indies, 1609, in Zaide 4: 21-23.
"
Glosari
Caracoa isang uri ng sasakyang
pandagat na gumagamit
ng mga manggagaod
Deprive tanggalan
Deck lapag
ng
sasakyang
pandagat
Embarrass pigilan
Hinder pigilan
Inclemence masungit o mabagsik na
panahon
Oar sagwan
Perish mamatay
Remand utusan
Repartimiento proseso ng pagpili ng mga
taong dapat manilbihan
Sow magtanim
Wage suweldo
62
!
4.
Ngunit taliwas sa mga tuntuning ito, nagkaroon ng mga abuso sa
pagpataw ng tributo at polo.
63
"
5.
Glosari
Commission gawain
Compel pilitin
Convey ipadala
Dispatch ipadala
Vast malaki
ibaba.
"
!
Glosari
Abandon iwanan
Affliction pagdurusa
Alcalde-mayor gobernador ng probinsya
64
"
Charge
Damage
Endure
Flog
Forfeit
Grievance
Oblige
Occasion
Oppression
Seize
Stock
multa
pinsala
tiisin
hagupitin
ng
latigo
paluin bilang parusa
kamkam
hinaing
pilitin
magbigay daan
pang-aapi
samsamin
preso
6.
Sinagot ng gobyerno ang mga reklamo ng Simbahan. Basahin ang
sipi sa ibaba.
65
66
"
Abundantly
Accustom
Adornment
Assault
Castilian
Compel
Compulsion
Dagger
Debauchery
Decamp
Earthenware
Esteem
Excessive
Guzzle
Idolatry
Indies
Mandate
Merchant
Obtain
Profit
In proportion to
Prosperity
Provision
Real
Security
Silken
Spirited
Vicious
Wherewith
Wretched
!
67
Glosari
masagana, marami
masanay
palamuti, dekorasyon
atakihin, salakayin
Espanyol
pilitin
pagpilit
patalim
paglalasing
Umalis sa lugar
palayok na gawa sa ceramic,
clay, bato
ginagalang
labis
lagukin
tawag ng mga Kristiyano sa
paniniwala sa ibang diyos
tawag ng mga Kastila sa
Pilipinas
(ang
tawag
sa
Pilipino ay indio)
kautusan
mangangalakal
makuha
tubo
sang-ayon
sa
sukat
o
kalagayan
kasaganaan
anumang produkto o gamit
pera sa panahon ng Kastila
katahimikan
gawa sa seda
matigas ang ulo
Marahas at matindi
sa ganitong paraan
api
7.
Grupo 1:
Grupo 2:
Grupo 3:
8.
Base sa mga binasang sipi, ilahad ang posisyon ng grupong
kinakatawan tungkol sa tributo at polo. Ilista ang mga argumentong pabor sa
inyong posisyon at sagutin ang mga puntong taliwas sa tingin ng grupo.
Maghanda para sa oral presentation ng mga argumento ng bawat panig.
9.
Ang grupo naman ng hari ay makikinig at magtatala ng mga
argumento upang makabuo ng hatol matapos pakinggan ang dalawang panig.
Ang magiging desisyon ay base sa mga dekreto ng hari.
10.
a.
b.
c.
d.
e.
11.
siniping
1:
2:
1:
2:
3:
68
!
Markahan 2
Modyul 1
Gawain
Oras
M ODYUL SA P AGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Tinalakay sa nakaraang modyul ang mga instrumentong kolonyal ng mga
Kastila sa Pilipinas. Ito ay ang Kristiyanisasyon, reduccin, tributo at polo. Ano
ang naging reaksyon ng mga Pilipino sa mga patakarang ito? Makikita na daandaang pag-aalsa ang naganap sa iba-bang lugar ng kolonya. Sa modyul na ito,
tatlong pag-aalsa lamang ang susuriin: ang pag-aalsa ni Tamblot sa Bohol
(1621-1622), Maniago sa Pampanga (1660), at ang mga agraryong pag-aalsa sa
mga probinsya ng Luzon (1745).
Ang magkakahiwalay na pag-aalsang ito ay isinalaysay
matataas na opisyal na Kastila sa kanilang mga sinulat. Itong
sanggunian ay nagbibigay liwanag tungkol sa hinaing ng mga
ng Espanya at mahihinuha mula sa mga dokumentong ito
kahalagahan ng mga pag-aalsa sa kasaysayan ng Pilipinas.
ng mga pari at
mga primaryang
Pilipino sa ilalim
ang epekto at
!
!
lost the right to be treated with the mildness which their first
voluntary submission deserved.
Francisco Leandro de Viana, Memorial of 1765,
sa Blair at Robertson 48: 248.
2.
sipi?
Kadalasan o dami ng
pag-aalsa
Impormasyong
nakuha at nahinuha
mula sa sipi
3.
Tatalakayin sa gawaing ito ang ilang pag-aalsa sa ika-17 at ika-18
siglo. Upang suriin ang mga ito, gamitin ang balangkas sa ibaba.
Konteksto.
Kabuuang
kalagayan ng panahon, lugar at
komunidad, kasama ang kultura
nito
Konteksto
Aktor
Pagkilos
Pagkilos.
Mga
ginawa
ng
historikal na aktor na nagbigay
daan o nagdulot ng epekto o
resulta
Sanhi
Epekto
70
!
4.
Tandaan din na ang mga primaryang sanggunian ay sinulat ng
mga prayle at opsiyal na Espanyol at kung gayon, ay may dalang sariling
pagtingin sa nangyari. Makikita ang mga pananaw na ito, halimbawa, sa
paglalarawan ng sinaunang paniniwala ng mga Pilipino. Maging maingat sa mga
pananaw na ito.
5.
Sumali sa grupo at basahin ang salaysay tungkol sa pag-aalsa ni
Tamblot sa Bohol, 1621-1622. Isaalang-alang ang balangkas sa pagsusuri ng
mga sipi at tandaan na kailangang mahinuha ang sanhi mula sa sipi.
[A KTOR ]
[K ONTEKSTO ]
71
[P AGKILOS ]
[S ANHI ]
[E PEKTO ]
"
Glosari
Apostasy pagtakwil sa paniniwala
Ascent pag-akyat
Babaylan paring babae o lalaki sa
relihiyon
ng
mga
sinaunang Pilipino
Beatification pagdeklara sa Katolisismo
ng paggiging santo o
santa
Bramble mababa,
mayabong
at
matinik na halaman
Check the revolt pigilin ang pag-aalsa
Conspiracy sabwatan
Delight kasiyahan
73
"
Dislodge
Disperse
Diwata
Dues
Encumbrance
Foe
Fortify
Hurl
Insurgent
Lofty
Musket
Pardon
Pierce
Quit the gospel
Rebound
Refuge
Resuscitate
Rugged
Sedition
Shake off the mild
yoke of Christ
Stubborn
Summit
Thereupon
Thicket
Undeceived
Valiant
Vanguard
tanggalin
itaboy
anito
o
ispiritu
ng
sinaunang panahon
bayad
pasanin, abala
kalaban
palakasin
ibato
rebelde
mataas
uri ng baril
patawarin
tusukin
iwanan
ang
pananampalataya
bumalik
kanlungan
buhayin
mabato, magaspang
pag-aalsa
iwanan ang banayad na
iplwensiya ni Kristo
matigas ang ulo
tuktok
sa lugar at oras na iyon
mababat mayabong na
halaman
hindi naloloko
matapang
tanod
sa
unahan
ng
hukbo
6.
Gamitin ang tsart sa pagsusuri ng sipi. Ibahagi sa klase ang sagot
ng grupo. Sa talakayan ng klase, magtanong at o magbigay-puna upang
maunawaan nang husto ang binasang sipi.
74
Konteksto*
Pagsusuri ng sipi
Aktor
Sanhi
75
Pagkilos
Epekto
76!
establish peace and publish the general amnesty for the past.
When the writ of amnesty was drawn up, and the words were
repeated to them in their own language, in reading to them
these words, in the name of his Majesty I grant pardon, for the
sake of avoiding all bloodshed, he altered the sense of this
sentence, telling them the very opposite. and from this resulted
fresh disturbances.
Casimiro Diaz, sa Blair at Robertson 38: 143-145, 149-151.
Glosari
Alter baguhin
Arrear atraso sa bayad
Allege magpahayag daw
Commerce kalakalan
Exasperate manggalilt
Fierce malakas
Lodge tirahan
Overseer tagapamahala
Rash intention hindi pinag-isipan
Stake tulos
Writ of amnesty utos ng pagpapatawad
Yoke pananakop
2.
Gumawa ng tsart katulad ng ginamit sa unang gawain at sagutin
ito. Ibahagi ang tsart sa klase at lumahok sa talakayan upang maunawaan ang
mga binasang sipi.
77!
!
!
Glosari
Audiencia Kataas-taasang
hukuman
ng kolonya
Cabin bahay
Dispute away
Ecclesiastic relihiyoso
Estate lupain
Revenue kita
Take measure gumawa ng hakbang
78!
With the pretext that the fathers of the Society [of Jesus]
had usurped from the cultivated lands, and the untilled lands on
the hills, on which they kept enormous herds of horned cattlefor
which reason, and because the Jesuits said that these were their
own property, they would not allow the natives to supply
themselves wood, rattans, and bamboos, unless they paid fixed
pricesthe Indians committed shocking acts of hostility on the
ranches of Lian and Nasugbu, killing and plundering the tenants of
those lands, with many other ravages. Nor did they respect the
houses of the [Jesuit] fathers, but attacked and plundered them,
and partly burned them, as well as many other buildings
independent of these. The contagion spread to the village of
Taal, and more than sparks were discovered in other places,
although efforts were made to conceal the fire.
Juan de la Concepcion, Historia General de Philipinas, 1788-1792,
sa Events in Filipinas, 1739-1762, Blair at Robertson 48: 141.
Glosari
Conceal itago
Contagion pagkahawa
Enormous malaki
Herd grupo ng hayop
Hostility kalupitan
Plunder pagnanakaw
Pretext pangangatwiran
Ravage paninira
Usurp mangamkam, mang-agaw
79!
80!
Glosari
Aforesaid nabanggit
Crown land lupain ng hari
Exact maningil
Fraudulent madaya
Legitimate legal
Notwithstanding bagamat
Pacification panunupil
2.
Gumawa ng tsart katulad ng tsart na ginamit sa Gawain 1 at 2 at
sagutin ito. Ibahagi ang mga sagot sa klase.
81!
!
Markahan 2
Modyul 2
Gawain
Oras
M ODYUL SA P AGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Nakita ninyo sa sinundang aralin na dahil sa mga patakarang pananakop
ay naglunsad ng mga pag-aalsa ang mga Pilipino sa iba-ibang isla. Bukod sa
mga pangyayaring ito, mula sa ika-16 na siglo ay dumami at lumawak ang mga
pagbabago sa ika-19 na siglo. Pinayagan, halimbawa, ng gobyernong Espanyol
ang mga Ingles at iba pang dayuhang mangangalakal na magtayo ng kumpanya
at industriya sa iba-ibang parte ng Pilipinas, matapos tumigil ang kalakalang
galleon noong 1815. Nadebelop ang mga produktong pang-eksport katulad ng
asukal, abaka at tabako, at naitayo ang unang bangko, ang Banco EspaolFilipino, noong 1851. Sa madaling salita, makikita sa kolonya ang mga tanda ng
progreso sa ika-19 na siglo, kasama ang tren at iba pang modernong pasilidad.
Sa kontekstong ito ay umusbong ang iba-ibang pagtingin sa progreso at
kung paano isusulong ang Pilipinas. Alalahanin na sa siglo 19, ang mga
kolonyang Espanyol sa Latin Amerika ay halos nakalaya na, samantalang hawak
pa ng Espanya ang kanyang mga kolonya sa Pilipinas, Puerto Rico at Cuba. Sa
modyul na ito tatlong perspektibo ang ilalahad: kay Sinibaldo de Mas, isang
Espanyol na administrador; Gregorio Sancianco, isa sa mga unang Pilipinong
nag-aral sa Espanya; at Juan Luna, Pilipinong pintor na hanggang ngayon ay
kinikilalang isa sa pinakamahusay sa bansa. Importanteng maunawaan ang mga
ideya nila ukol sa progreso dahil nagbigay daan o nakaapekto ang mga ito sa
mga layunin at kaisipan ng kilusang reporma na pinangunahan nina Jose Rizal
at Marcelo H. del Pilar.
82!
1
2
Grupo
Grupo
Grupo
Grupo
Grupo
1:
2:
3:
4:
5:
Progreso
Progreso
Progreso
Progreso
Progreso
sa
sa
sa
sa
sa
bahay
paaralan
probinsya
bansang Pilipinas
mundo
Tanda ng Progreso
Pakinabang
PROGRESO
83!
!
2.
Ipakita at ipaliwanag sa klase ang ginawang concept map. Ipaskil
ito sa bulletin board.
3.
Tingnan ang lahat ng concept map at lumahok sa talakayan ukol
sa kahulugan ng progreso sa kasalukuyang panahon.
84!
ordain native priests. Some observe that they are inept and vicious
and consequently do not inspire respect and neither do they wield
influence, nor are they feared.
There should be assigned clothes to distinguish Spaniards, which
should not be used either by the natives or the mestizos; the
best, it seems, for this purpose is a kerchief around the neck, an
adornment rarely put on by the natives. They should not use any
other clothing other than that which they themselves have
selected: open shirt and a straw head gear. Only the chieftains
may wear coats In the colony, there should be no noble blood
but the Spaniards. When a Filipino or mestizo meets a Spaniard,
he should be obliged to stop (except in Manila) and greet him. If
seated, he should stand when the Spaniard talks to him or passes
in front. Whosoever should raise his hand against a Spaniard, even
in defense of his life, should incur the penalty of going to the
public works for the duration of his life A Spaniard should not
seat a Filipino or mestizo in his house, much less eat with him
[Filipinos] should not be taught Spanish, but only to read and
write their own. It is impossible to avoid circulating in the
provinces papers and books which are inconvenient for them to
read and experience has taught that those who know our language
are almost always the headstrong of the towns and the ones who
murmur, censure and go against the curate and the mayors.
Sinibaldo de Mas, Report on the State of the Philippines in 1842:
Interior Politics (Vol. III), manuskritong salin ni Prof. Pablo K. Botor,
pp. 1, 10, 11, 31 at 36.
!
!
Glosari
Censure pintasan
Circumscribe limitahin
Curate pari o prayleng Espanyol
na namumuno sa isang
parokya; miyembro siya ng
orden
Emancipation pagpapalaya
Extant namamalagi
Headstrong matigas ang ulo
Incur malapatan ng parusa
Inept walang kakayahan
85!
Ordain
Relinquish
Three rs
Vicious
Wield influence
Tungkol sa
Mga Rekomendasyon
Impormasyong
Mahihinuha mula sa mga
Rekomendasyon
a. Edukasyon
b. Pamamahala ng
mga parokya o
simbahan
c. Pananamit ng mga
Espanyol at Pilipino
d. Pagtrato ng mga
Pilipino at Espanyol
sa isat isa
e. Ano ang inaasahang epekto ng kanyang mga rekomendasyon?
86!
!
2.
Para sa Grupo 2, basahin ang sipi galing sa akda ni Gregorio
Sancianco, El Progreso de Filipinas (Ang Progreso sa Pilipinas), 1881. Mayaman
ang pamilya ni Sancianco at nakapag-aral siya sa Unibersidad ng Santo Tomas.
Dahil sa kaguluhang dulot ng pag-aalsa sa Cavite at pagbitay kina Padre
Gomez, Burgos at Zamora noong 1872, minabuti ng pamilya ni Sancianco na
ipadala siya sa Espanya upang ipagpatuloy ang kanyang pag-aaral. Habang
nandoon ay sumulat si Sancianco sa isang pahayagan sa Madrid. Ang kanyang
Ang Progreso sa Pilipinas ay ang unang seryosong akda ng isang Pilipino
tungkol sa ekonomiyang kolonyal sa ilalim ng pamamahala ng Espanya.
87!
Glosari
Arroba paraan ng pagsukat sa
mga tuyong bagay tulad
ng bigas na katumbas
ngayon ay mga 11 kilo
Compensate bayaran
Deprive tanggalin, alisin
Distant malayo
Fetter hadlang, balakid
Infidel katutubong hindi yumakap
sa Katolisismo
Immense malawak
Preferential attention espesyal o piling atensyon
Reales vellon uri ng salapi noong ika-19
na siglo sa Pilipinas; ang
20
reales
vellon
ay
katumbas ng isang piso
Risk panganib
Stimulus panghikayat
Surplus sobra
Zeal matinding pagnanais
b. Epekto ng mga
balakid na ito sa
kalagayan ng
ekonomiya
88!
!
Tingin ni Gregorio
Sancianco tungkol sa
c. Mga dapat gawin
upang lutasin ang
mga problema sa
ekonomiya
4.
Para sa Grupo 3, suriin ang obrang nilikha ni Juan Luna, Pilipinong
pintor at propagandista, na pinamagatang Espaa y Filipinas (Espanya at
Pilipinas), 1886. Dahil sa maykaya ang kanyang pamilya, nagkaroon si Luna ng
pagkakataong mag-aral sa Europa, kung saan mas lalo pang nahasa ang
kanyang angking galing sa pagpipinta. Sa Espanya, naging kasama niya sina
Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar, Graciano Lopez-Jaena at iba pa. Doon nila
nakita ang ilang mga pagbabago tulad ng mga karapatang sinisugurado ng
Konstitusyon, kalayaang magpahayag, edukasyon, at representasyon ng mga
mamamayang Espanyol sa Cortes (parliyamento). Sa Espaa y Filipinas makikita
ang ideya ni Luna tungkol sa progreso.
89!
Espaa y Filipinas
Juan Luna 1886,
oil on canvas
Mula sa Lopez
Memorial Museum,
Lungsod ng Pasig
90!
!
Bakit inaakay ang
babaeng nasa kanan?
Ano ang kahulugan
nito?
Paano makakamit
ang progreso sa
punto de bista ni
Luna?
5.
91!
2.
Pumili ng isa sa bawat grupo na maghahayag ng talumpati sa
interesante at nakakaengganyong paraan. Ang layunin ay kumbinsihin at sumangayon ang klase sa inyong pagtingin.
3.
Matapos marinig ang lahat ng talumpati, bumoto kung sino ang
pinaka-nakahikayat sa iyo. Pakinggan ang resulta ng botohan.
4.
Balikan ang konsepto ng progreso sa kasalukuyan na inilahad sa
unang gawain at talakayin ang pagkakatulad at pagkakaiba ng konseptong ito
sa mga ideya nina de Mas, Sancianco, at Luna sa ika-19 na siglo. Tandaan ang
sumusunod.
"
92!
!
Markahan 2
Modyul 3
Gawain
Bilang ng oras
Pangkalahatang Ideya
Isa sa mga tagapaghubog ng kamalayang Pilipino sa siglo 19 ay ang
Kilusang Propaganda. Marami sa mga kasapi nito ay mga kabataan at mag-aaral.
Bunga ng kanilang edukasyon, naging mapanuri ang mga propagandista sa mga
suliranin ng bayan tulad ng maling pamamalakad ng mga Espanyol sa Pilipinas
at ang pang-aabuso ng mga prayle.
Dahil sa kanilang karanasan at kamulatan, naging aktibo ang mga
edukadong Pilipino sa kampanya tungo sa reporma at ibat iba ang kanilang
pamamaraan. May ilang nagbigay ng talumpati, may ilang gumamit ng siningbiswal, at ang karamihan ay idinaan sa panulat. Iba-iba man ang pamamaraan,
nagkaisa sila sa pagpaparating ng totoong kalagayan ng Pilipinas at sa paghingi
ng reporma. Sa Espanya umikot ang kampanya ng mga Pilipinong propagandista
at ang mga opisyal na Espanyol ang pangunahing pinag-ukulan ng panawagan
sa reporma.
Sa modyul na ito, tatalakayin ang mga panulat ng mga repormista at
kanilang adhikain, ang mga suliranin ng Pilipinas at ilang mungkahi para
mabigyang solusyon ang mga ito.
93!
Jose Rizal
Paaralan: Ateneo Municipal, Universidad de Santo Tomas,
Universidad Central de Madrid
Kurso: Medisina
Marcelo H. del Pilar
Paaralan: Colegio de San Juan de Letran, Universidad de
Santo Tomas
Kurso: Abogasya
Mariano Ponce
Paaralan: Colegio de San Juan de Letran, Universidad
Central de Madrid
Kurso: Medisina
Juan Luna
Paaralan: Ateneo Municipal, Academio de Dibujo y Pintura
Kurso: Pagpipinta
Antonio Luna
Paaralan: Universidad de Santo Tomas, Universidad de
Barcelona
Kurso: Parmasya
Graciano Lopez-Jaena
Paaralan: Universidad de Valencia
Kurso: Medisina
94!
!
2.
Ilustrado ang tawag sa mga edukadong Pilipino, na karamihan ay
nanggaling sa mga pamilyang may kaya. Ilan din sa kanila ay nag-aral at o
nanirahan sa Espanya tulad ng mga nasa itaas.
3.
Sa pamamagitan ng edukasyon, nabuksan ang kanilang mundo sa
Europa at mga bagong ideya, at nilayon ng mga ilustrado na magkaroon ng
pagbabago sa Pilipinas. Kanilang isinagawa ang kampanya para sa reporma sa
pamamagitan ng pagsulat ng mga artikulo sa dyaryo, kung kaya tinawag na
Kilusang Propaganda ang kanilang kampanya. Hinarap nila ang kanilang mga
petisyon sa mga nanungkulan sa Espanya. Dahil mga edukadobihasa sa wikang
Kastila, ang midyum ng pagtuturo sa paaralanat nanirahan sa Espanya,
kadalasan silang sumulat sa Kastila, maliban kay Marcelo del Pilar, na sumulat
sa Tagalog bago siya lumipat sa Espanya (dahil hinahabol na siya ng gobyerno
sa Pilipinas).
4.
Noong 1889 itinatag sa Barcelona (sa hilagang silangang Espanya)
ang La Solidaridad (Ang Pagkakaisa), ang dyaryo ng kilusang reporma. Bago
ito talakayin, ipaliwanag ang halaga o ang gamit ng dyaryo (lokal o pahayagan
ng paaralan) sa pang-araw-araw na buhay. Ibahagi ang iyong sagot sa klase.
95!
!
5.
Ganoon din ang papel ng dyaryong La Solidaridad sa komunidad
ng mga Pilipino sa Espanya at mga Espanyol na nakiisa sa mga repormistang
Pilipino. Basahin ang sumusunod na impormasyon.
La Solidaridad
Nakasentro
ang
pahayagan
sa
Barcelona, Espanya.
Maliban sa
mga Pilipinong nakatira sa Europa,
iniukol din ang pahayagan para sa
mga
opisyal
ng
pamahalaang
Espanya. Bagaman mahigpit ang
sensura sa Pilipinas, ang ilang
kopya ng pahayagan ay nakapasok
sa Maynila. Inilabas ang huling isyu
noong Nobyembre 1895.
96!
!
6.
Basahin ang sipi mula sa isyu ng La Solidaridad noong 15 Abril
1889 na nagpaliwanag ng layunin ng pahayagan at adhikain ng mga ilustradong
repormista.
97!
Glosari
Catalonia rehiyon
sa
hilagang
silangan ng Espanya
Cortes Lehislatura
ng
pamahalaang Espanya
Censorship pagpuna at pagbawal sa
pahayagan
at
ibang
publikasyon
Deport itapon sa ibang lugar
Minister of Colonies Opisyal ng Espanya na
nangangasiwa
sa
administrasyon ng mga
kolonya; nakabase ito sa
Espanya mismo
Prohibition pagbawal
7.
Sumapi sa grupo. Bilugan o kulayan ang bahagi ng petisyong
sumasagot sa tanong sa ibaba. Isulat kung aling tanong ang sinasagot ng
binilugan o kinulayan.
a.
b.
c.
d.
e.
98!
!
8.
a. Bakit sumulat sa
Ministro ng
Kolonya sa
Espanya at hindi
sa opisyal na
nasa Pilipinas?
c. Anong mga
benepisyo ang
makukuha ng
Pilipinas sa mga
repormang
hiningi sa
petisyon?
8.
Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo. Talakayin
kahalagahan ng mga repormang hiniling ng Kilusang Propaganda.
99!
ang
Pang-aabuso ng
mga prayleng
Espanyol
Kawalan ng
kamalayan
bilang bansa
Maling
pamamahala
ng kolonya
2.
Sumali sa grupo upang suriin ang mga problemang ito sa pananaw
ng mga repormista. Basahin ang siping iniatas sa bawat grupo at sagutin ang
mga gabay na tanong.
a. Grupo 1 at 2: sipi mula kay Marcelo H. del Pilar
b. Grupo 3 at 4: sipi mula may Graciano Lopez-Jaena
c. Grupo 5 at 6: sipi mula kay Jose P. Rizal
3.
Para sa Grupo 1 at 2, mapanuring basahin ang sipi sa ibaba ni
del Pilar ay unang lumabas sa isang pahayagan sa Barcelona, Espanya noong
12 Enero 1888.
100!
Glosari
Abstain pigilan, huwag ipatupad
Assumption palagay
Defendant nasasakdal, akusado
Destitute kaawa-awa
Diocesan tumutukoy sa Simbahan o
parokyang Katoliko
Dogma paniniwala,
pananampalataya
Imposition pasanin
Monarchism pamamahala
ng
mga
prayle o paring Kastila,
ang kanilang impluwensiya
at kapangyarihan
Pastoral gawain
ispiritwal
ng
Simbahang Katoliko
Pulpit ang tinatayuan ng pari
tuwing
nagbibigay
ng
sermon
at
ng
mga
tagabasa
ng
Bibliya;
kadalasang makikita sa
harap ng simbahan
101!
Regular clergy
Rite
Shed tears
Theocratic
Tutelage
a.
Ilista ang mga impormasyong makukuha at mahihinuha
tungkol sa mga prayle sa panahon ng mga Espanyol. Gamitin ang gabay
na tanong.
Talata
Gabay na Tanong
Aling salita ang nagsasaad ng
lawak ng kontrol ng mga prayle
sa mga Pilipino?
Anong aspeto ang hinayaan ng
gobyerno na impluwensyahan ng
mga pari?
Ano ang ginamit na dahilan ng
mga prayle para mangolekta ng
pera sa mga Pilipino?
2
3
at
Bakit nasabing di makatarungan
ang ginawang pangongolekta?
102!
Sagot
!
Bakit nagiging walang silbi kung
ireklamo man sa korte ang di
makatarungang pangongolekta?
4
b.
Glosari
Anitan kalbuhin
o
ahitan
ng
buhok gaya sa mga pari
Fraile prayle; sa panahon ng
Espanya, mga pari na
nabibilang sa isang orden
Deretsos batas o katuwiran
103!
!
c.
4.
Para sa Grupo 3 at 4, suriin ang sipi mula sa sanaysay ni
Graciano Lopez Jaena, isa sa mga patnugot ng La Solidaridad, na pinamagatang
The Distressing Situation of the Philippines. Inilathala ito noong 1887.
104!
Glosari
Bureaucrat taong gobyerno
Dead letter walang pakinabang; walang
bias
Distressing nakakabagabag
Governor-General pinakamataas na opisyal
ng gobyernong kolonyal
sa Pilipinas
Ineptitude kawalan ng kakayahan
Notorious kilala bilang masama o di
kanais-nais
Prolific mabunga
Time to spare oras na gugulin
Turnover pagpalit-palit
d. Pagtupad sa batas
tungkol sa pagempleyo ng mga
Pilipino sa
pamahalaan
e. Kalagayan ng
Pilipinas sa
!
105!
f.
pangkalahatan
Sa tingin ninyo,
mayroon pa bang
problema sa itaas na
nananatili pa rin
ngayon? Aling
problema? Magbigay
ng halimbawa.
5.
Para sa Grupo 5 at 6, mapanuring basahin ang sipi ni Jose Rizal
mula sa sanaysay na kanyang sinulat noong 1890, On the Indolence of
Filipinos (Tungkol sa Katamaran ng mga Pilipino), na inilathala sa La
Solidaridad.
106!
Glosari
Amass makakuha ng maraming
bagay, pera o ari-arian
Annoyance pagkainis
Apparent malinaw
Arterial system tumutukoy sa koneksyon
ng mga ugat sa katawan
na
pinagdadaluyan
ng
dugo
Caprice kapritso
Cohesion pagkakaisa
Curate prayle o paring Espanyol
Echelon antas
Enterprise negosyo
Exaction pangingikil; pagkuha
Found magtayo; magtatag
Impression nararamdaman
Inconvenience istorbo
Indifference kawalang bahala; walang
pakialam
Initiative kusang loob
Prejudicial mapanganib
Redound magresulta; magdulot
Submit tanggapin; pumayag
107!
b. Anong mga
halimbawa ang
ibinigay niya upang
patunayan ang
kawalan ng ganitong
kamalayan?
c. Sa tingin ni Rizal,
bakit wala o
mahirap hubugin ang
kamalayang ito?
e. Sa tingin ninyo,
problema pa ba
ngayon ang kawalan
ng damdaming
pambansa?
Patunayan ang
inyong sagot.
6.
Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo. Pakinggang mabuti ang
sagot ng bawat grupo upang maunawaan ang mga problema noong ika-19 na
108!
!
siglo. Lumahok sa pagtataya ng klase sa kasalukuyang panahon: alin sa mga
problemang itinukoy ng mga repormista sa siglo 19 ay problema pa rin ngayon?
109!
Pangalan ng Dyaryo
Gumawa ng sariling pamagat para sa pahayagan na nagpapahiwatig ng layunin
ng samahan at ng panahong siglo 19. Lagyan din ito ng logo at motto.
Editoryal
Ang punong patnugot ay gagawa ng editoryal. Naglalaman ito ng opinyon o
pananaw tungkol sa isang isyu o kaganapan noong siglo 19.
Mga Balita
Sumulat ng tatlong balita tungkol sa problema ng kolonya at mga mungkahing
solusyon ng Kilusang Propaganda. Huwag kopyahin ang sipi; gawin lamang
itong gabay. Kung kailangan, magsaliksik pa upang buuin ang balita. Isulat ang
mga balita sa sarili ninyong salita. Huwag kalimutang isulat ang pinagkunan ng
impormasyon.
Mga Malikhaing Akda
Isang tula, karikatura o maikling sanaysay tungkol sa isyu, pangyayari, o
tauhan noong siglo 19.
Mga Sanggunian
Sa balita o akda, tukuyin ang mga sangguniang ginamit sa paggawa nito.
3.
Iharap sa klase ang ginawa ng grupo at ipaskil sa bulletin board
upang makita ng lahat. Gamitin ang pamantayan sa ibaba para sa ebalwasyon
ng dyaryo.
a.
Lagyan ng tsek ang kolum kung natugunan ng bawat grupo
ang mga hinihinging bahagi sa paggawa ng dyaryo.
Bahagi ng Dyaryo
Pangalan
Logo
Motto
Editoryal
Mga balita
!
Grupo 1
Grupo 2
Grupo 3
110!
Grupo 4
Grupo 5
Grupo 6
!
Bahagi ng Dyaryo
Tula, karikatura,
guhit o ibang
malikhaing akda
Mga sanggunian
Grupo 1
Grupo 2
Grupo 3
Grupo 4
Grupo 5
Grupo 6
b.
Markahan ang nilalaman ng dyaryo gamit ang sumusunod
na rubric: 1 bilang pinakamababa at 5 bilang pinakamataas. Ang
kabuuang marka ay ang average ng lahat ng marka.
Kalidad ng Dyaryo
Grupo
2 3 4 5
111!
!
Markahan 2
Modyul 4
Gawain
Oras
M ODYUL SA P AGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Napag-aralan mo na ang mga ideya ng progreso at reporma sa huling
bahagi ng ika-19 na siglo. Kung reporma ang layunin ng Kilusang Propaganda,
sa hangaring makamit ng mga Pilipino ang lahat ng mga karapatan at
pribilehiyong tinatamasa ng mga Espanyol, nilayon naman ng Katipunan ang
pagkamit ng kalayaan sa pamamagitan ng himagsikan, sa kadahilanang walang
pagbabagong makukuha mula sa Espanya. Nakatuon ang modyul na ito sa
pagmamahal sa bayan at sa kahulugan ng kalayaan mula sa pananaw ng
rebolusyon, simula sa mga aral ng Katipunan na itinatag noong 1892 hanggang
sa Saligang Batas ng Malolos noong 1899. Ang mga primaryang sanggunian sa
modyul na ito ay isinulat ng mga Pilipinong rebolusyonaryo. Sa pagsusuri ng
mga ito ay inaasahang maunawaan ang kahalagahan ng kanilang simulain para
sa Pilipinas at ang kaugnayan nito sa kasalukuyan.
112!
a. Ano ang
kalagayan ng
Pilipinas bago
dumating ang
mga Espanyol?
b. Ano ang
kalagayan ng
Pilipinas
ngayon sa
panahon ng
Espanyol?
c. Ano ang
magiging
kalagayan ng
Pilipinas kapag
mapatalsik ang
Espanya?
2.
!
3.
Pumili ng isang pangalan na gagamitin mo bilang Katipunero na
ang kahulugan ay may kinalaman sa isang katangian o layunin na iyong
hinahangad, o ang pangalan ng iyong paboritong bayani o idolo. Halimbawa,
ang pangalang pinili ni Andres Bonifacio, na nagtatag ng Katipunan, ay Maypagasa. Gamitin ang sumusunod na dokumento ng panunumpa sa Katipunan at
punuin ang mga patlang.
N.
K. K. K.
M.
A.
N.
BRGY. _________________________
Aking ipinahahayag na sa kadahilanan ng pagkapasuk ko sa K. K.
K. NG MGA A. N. B. ay naghandog ako ng isang mahalagang
panunumpa sa ngalan ng Bayang tinubuan, at sa harap ng isang
kagalanggalang na kapulungan nitong katipunan, na gugugulin ang
lahat ng maigugugol at lahat ng minamahal ko sa buhay, sa
pagtatangol ng kaniyang banal na Kadahilanan, hanggang sa
abuting magdiwang, sukdang ikalagot ng hininga. Sa bagay na ito,
isinumpa ko ring lubos na tutupad at susunod sa kaniyang
Patnugutan at mga kautusan.
Sa katunayan nito, aking itinala ang aking pangalan ng tunay na
dugong tumatagbo sa aking mga ugat sa pahayag na ito.
Ika ____________
taong 189__.
araw
ng
buan
ng
______________
ng
!
!
Glosari
Ikalagot maputol, tumigil
Patnugutan pamahalaan, pangasiwaan
Sukdang kahit na
114!
!
4.
5.
Ang pagmamahal sa bayan ang siyang motibo ng pagsapi sa
Katipunan. Balikan ang panunumpa ng bagong miyembro. Salungguhitan ang mga
pangungusap na tumutukoy sa pagmamahal sa bayan. Basahin ang mga
pangungusap na ito sa klase.
6.
Basahin ang ilang saknong mula sa tula ni Andres Bonifacio, Pagibig sa Tinubuang Lupa.
!
!
Glosari
Dalisay puro, walang-halo
Dunong kaalaman, talino
Magkalagot-lagot maputol, matigil
Tatalikdan tatalikuran
115!
!
7.
Sumali sa grupo at suriin ang tula ni Bonifacio. Gamitin ang gabay
sa ibaba. Sa bawat sagot, tukuyin ang titik ng saknong na pinagmulan o
nagsilbing basehan ng iyong sagot. Sagutin ang tanong sa sariling salita.
Para kay
Bonifacio
a. Ano ang mga
katangian ng
pagmamahal
sa bayan?
Saknong
b. Paano
ipinapakita
ang
pagmamahal
sa bayan?
c. Bakit
mahalagang
mahalin ang
sariling bayan?
8.
9.
Alamin, bilang bagong miyembro ng Katipunan, ang batayang
prinsipyo ng kapatiran. Mula ito sa Mga Aral ng Katipunan ng mga A.N.B. (Anak ng
Bayan) na sinulat ni Emilio Jacinto, na minsay tawag din na Kartilya. Bilang
grupo, suriin ang iniatas na sipi.
!
!
Grupo 1
a. Ang kabuhayang hindi ginugugol sa isang malaki at banal na
kadahilanan ay kahoy na walang lilim, kundi man damong
makamandag.
116!
!
b. Ang gawang magaling na nagbubuhat sa pagpipita sa sarili, at
hindi sa talagang nasang gumawa ng kagalingan, ay di kabaitan.
c. Ang kamahalan ng taoy wala sa pagkahari, wala sa tangos ng
ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapit di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.
* * *
Grupo 2
a. Ang tunay na kabanalan ay ang pagkakawanggawa, ang pag-ibig
sa kapwa, at ang isukat ang bawat kilos, gawat pangungusap sa
talagang Katuiran.
b. Maitim man at maputi ang kulay ng balat, lahat ng taoy
magkakapantay; mangyayaring ang isay higtan sa dunong, sa
yaman, sa ganda, ngunit di mahihigtan sa pagkatao.
c. Ang kamahalan ng taoy wala sa pagkahari, wala sa tangos ng
ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapit di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.
* * *
Grupo 3
a. Ang may mataas na kalooban, inuuna ang puri kaysa pagpipita
sa sarili; ang may hamak na kalooban, inuuna ang pagpipita sa
sarili kaysa puri.
b. Sa taong may hiya, salitay panunumpa.
c. Ang kamahalan ng taoy wala sa pagkahari, wala sa tangos ng
ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
!
117!
!
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapit di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.
* * *
Grupo 4
a. Huwag mong sasayangin ang panahon: ang yamang mawalay
mangyayaring magbalik; ngunit panahong nagdaan nay di na muli
pang magdadaan.
b. Ipagtanggol mo ang inaapi, at kabakahin ang umaapi.
c. Ang kamahalan ng taoy wala sa pagkahari, wala sa tangos ng
ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapit di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.
* * *
Grupo 5
a. Ang taong matalinoy ang may pag-iingat sa bawat sasabihin; at
matutong ipaglihim ang dapat ipaglihim.
b. Sa daang matinik ng kabuhayan, lalaki ay siyang patnugot ng
asawat mga anak; kung ang umaakay ay tungo sa sama, ang
patutunguhan
ng
inaakay
ay
kasamaan
din.
c. Ang kamahalan ng taoy wala sa pagkahari, wala sa tangos ng
ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapit di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.
118!
!
* * *
Grupo 6
a. Ang babae ay huwag mong tignang isang bagay na libangan
lamang, kundi isang katuang at karamay sa mga kahirapan nitong
kabuhayan; gamitan mo nang buong pagpipitagan ang kanyang
kahinaan, at alalahanin ang inang pinagbuhatat nag-iwi sa iyong
kasanggulan.
b. Ang di mo ibig na gawin sa asawa mo, anak at kapatid ay
huwag mong gagawin sa asawa, anak, at kapatid ng iba.
c. Ang kamahalan ng taoy wala sa pagkahari, wala sa tangos ng
ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapit di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.
Emilio Jacinto, Mga Aral ng Katipunan, sa Virgilio S. Almario,
Panitikan ng Rebolusyon(g 1896) (Maynila: Sentrong Pangkultura ng
Pilipinas, 1993), pp. 157-158.
Glosari
Kabakahin kalabanin
Lumingap magkalinga, mag-aruga
Makamandag nakakalason
Pagpipita pagpupuri
Patnugot patnubay, paggabay
Nag-iwi nag-alaga
Umakay gumabay, patnubayin
Wagas tapat, tunay
119!
!
10.
Alituntunin
(a)
(b)
(c)
11.
!
!
!
!
Glosari
Annul mawalang bisa
Cease itigil
Commemorate gunitain
Disinterested pagtulong nang walang
protection
pansariing
interes
o
motibo
Distinctive katangi-tangi
121!
!
2.
Emblem
Humanitarian
Manifestation
Profound
Rectitude
Sever
Solemnly
Unanimous
simbolo
makatao
pagpapakita
malalim
katuwiran
putulin
mataimtim
pinagkaisahan ng lahat
122!
!
f.
Paano kaya
ipinagkasundo ang
papel ng Estados
Unidos at ang
independensiya ng
bagong republika? Ano
ang tingin mo dito?
3.
Titulo
Pream ble
Title I. The
Republic
Artikulo
123!
!
Titulo
Artikulo
Title III.
Religion
Sulpicio Guevara, The Laws of the First Philippine Republic (The Laws of Malolos),
1898-1899 (Manila: National Historical Commission, 1972),
pp. 104-05, 107, 112-13.
Glosari
Convene magtipun-tipon
Deprive ipagkait
Implore hingin
Preamble pauna
Public morals mabuti at matuwid na
kaugalian na masasabing
tanggap ng isang lipunan
Sovereignty kalayaan ng
bansang magpasya
Vested ipinagkaloob
Welfare kabutihan, kapakanan
124!
!
2.
salita.
Tanong
125!
Probisyong
Nagpapatunay
ng Sagot
Tanong
Probisyong
Nagpapatunay
ng Sagot
g. Base sa
Konstitusyon ng
Malolos, ano ang
ibig sabihin ng
kalayaan?
h. Ano ang
kahalagahan ng
Saligang Batas?
Bakit ito
kailangan?
3.
126!