Marketri Yapım Tekniği

Mehmet ÇOLAK
Muğla Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi
Mobilya ve Dekorasyon Eğitimi Bölümü
48000 Kötekli / MUĞLA

• Giriş

Mobilya sektörü, modanın etkisinde kalan bir sektördür. Teknolojik gelişmeler, değişen zevkler
sonucunda insanların istekleri de değişmektedir. Son yıllarda yaşanan mekanların küçülmesi
sonucunda insanların ihtiyaçlarını karşılayan mobilyalarda bu küçük mekanlara sığacak biçimde
tasarlanmaya başlanmıştır. Bu yüzden modüler mobilya, gerek taşımada sağladığı kolaylıklar, gerekse
fonksiyonelliği açısından dünyanın her yerinde kabul görmüştür. Modüler mobilyanın kullanımdaki
sağladığı kolaylıkların yanı sıra tasarımlarda, eski süsleme sanatlarının da modüler sistemlere
aktarılması ile daha güzel tasarımlar gerçekleştirileceği bir gerçektir. Modern mobilyada marketri
sanatın uygulanması, renk ve güzellikleri ortaya çıkararak talep artışında etkili olmaktadır.
Eski çağlardan beri insanlar her zaman süslemeye çok önem vermişlerdir. Bunun içinde çok değişik
yöntemler kullanılmışlardır. Geçmişten günümüze kadar gelmiş olan kakma ve marketri tekniği halen
her türlü mobilyada karşımıza çıkmaktadır. Yıllardır uygulanan bu sanat günümüzde gelişen teknoloji
ile daha kolay ve daha estetik bir biçimde yapılabilmektedir.
Ağaç işleri endüstrisinde kakma ve süsleme motifleri ile ilgili kaynakların yetersiz olması, konuya ilgi
duyanların kaynak bulmada güçlüklerle karşılamalarına neden olmuştur. Geçmişteki ustalar marketri
tekniğini nasıl ve ne gibi aletlerle yaptıklarını bilememekteyiz. Sadece günümüze kadar gelmiş eski
eserleri incelediğimizde, fazla olmasa da belli başlı bilgiler edinebilmekteyiz. Bu makalede kaplama ve
ince ağaç levhaları ile yapılan kakma (marketri) işlemi hakkında bilgi verilecektir.

2.Marketri Hakkında Genel Bilgi

Değişik renklerdeki ahşap, kimi zamanda metal yada başka gereçleri çeşitli desenler oluşturacak
tarzda ince tabaka yada kakma biçiminde ağaç eşyalar üzerine uygulama sanatı veya başka bir
değişle masif yada kaplamalı yüzeylere, değişik renkte masif, ağaç kaplama, sedef, bağa
(kaplumbağa kabuğu) fildişi, metal vb. ile gömülerek yapılan bir süsleme sanatıdır Bu işi yapana
kakmacı, işlemin kendisine de kakmacılık denir (Büyük Larousse, 1986).
Çok eski zamanlardan beri uygulanan marketri yapım tekniği günümüzde de hala canlılığını
korumaktadır. Ancak gelişen teknoloji ve teknikler yeni makinaların kullanılması kakmacılığa yeni
boyutlar kazandırmıştır. Bir sanat değeri olmasa da değişik renkte boyalarla yapılan baskılar ile kakma
görüntüsü verilen değişik işlere günümüzde sıkça rastlanmaktadır (Başacar, v.d., 1982).
Tarihin çok eski zamanlarında bile insanlar rahat yaşamak ve ihtiyaçlarını gidermek amacı ile çok
değişik mobilyalar yapmışlardır. Yaptıkları bu mobilyalar zaman zaman bir ihtiyacı gidermek
amacından saptırılarak bir süs unsuru olarak kullanılmıştır.
Kakma işleri 1800 yıllarına kadar ince masif parçalardan yapıldığı için bunlar rendelenip
temizlenebiliyordu. Bugün ise 0.6 – 0.8 milimetre kalınlığındaki kaplamalarla yapılan kakmaları değil
rendelemek biraz fazla sistirelemek ve zımparalamak bile mümkün değildir (Zorlu, 1995).
Geçme tekniğinin yanı sıra Osmanlı çağı ağaç işlerinde kakma tekniğinden de yararlanılmıştır. Tahta,
sedef ve fildişi kakma diye gruplara ayrılan bu teknikte desenler perdahlanmış ağaç yüzeyine ince bir
kalemle çizilmiş ve sonra açılan yuvalara da titizlikle kakmalar yerleştirilmiştir. Kakma tekniğinde yüzey
düzlüğüne özen gösterilmiş, bazı örneklerde taşkın parçalarla karşılaşılmıştır. Genellikle kakmalar
zeminden cins ve renk olarak ayrılmış böylece birbirine karşıt dekoratif şekiller ortaya çıkmıştır (Şen,
1987)
Memleketimizde de Osmanlı İmparatorluğu devrinde yapılmış mücevher ve tuvalet kutuları, rahle,
masa, sehpa, taht, bağlamada marketri işçiliğinin güzel örneklerini görebiliriz (Demiriz, 1989).
Gaziantep ve Kilis gibi güneydoğu şehirlerimizde sedef kakmacılığı çok yaygın bir haldedir.
Bugün Amerika Birleşik Devletlerinde el işçiliğinin çok pahalı olması dolayısı ile, bazı büyük firmalar
modern dekupaj makinaları ile seri halde marketri işleri yapmaktadır. Almanya ve diğer Avrupa
ülkelerinin birçoğunda ise kakmacılık yeniden değer kazanmaya başlamıştır. Çok sayıda kaplama
kesebilen dekupaj makinaları geliştirilmiş ve özel marketri takımları yapılmıştır.

3.Marketri İşlerini Hazırlama Yöntemleri

Kıl testeresi ile hazırlanan kakma işlerde iki türlü kesme tekniği vardır (Şanıvar, 1967). Bunlar:
a)Dik kesme.
b)Eğik kesme adını alırlar.
a.Dik Kesme
Çalışma esnasında kıl testeresi ile kaplama yüzeyi arasında 90° lik bir açı bulunur. Üst üste bulunan
değişik renkli 900’lik açı ile, iki parça böyle kesildikten sonra yan yana getirilince aralarında testere
kalınlığı kadar bir aralık kalır. Hassas olmayan çalışmalarda bu teknik çok kullanılır. Çok sayıda renkli
kaamaları bir defada keserek alıştırmak ve aralarından lüzumsuzları çıkararak diğerlerini kullanmak en
kolay marketri hazırlama tekniğidir (Şekil 1).

Şekil 1. Dik Kesme Tekniği (Başacar, v.d., 1982).

a.Eğik kesme
Kıl testeresi belirli bir açı altında eğik tutularak kullanılan yöntemdir. Eğik kesimde eğim tam verilirse
(750 – 800) kaplamalar arasında hiçbir boşluk kalmaz. Eğik kesme tekniği ile iki veya daha fazla
sayıdaki kaplamaları bir defa da yan yana alıştırmak mümkündür. Ancak bu teknikle çalışmak, dik
kesmede olduğu kadar kolay değildir çok sayıda temrin yapmak sabırla ve dikkatle çalışmak gerekir.
Eğim açısı tayin etmek önemli bir husustur. Fon (zemin) olarak kullanılacak kaplamanın altındaki ve
üstündeki kaplamalar kesildikten sonra aynı ara kesit üzerinde birleşmeli ve aralarında açıklıklar
bulunmamalıdır. Eğim açısı; kaplamaların kalınlıklarına ve sayısına göre değişir, açı büyük olursa ek
yerlerinde açıklıklar olur. Çok yatık kesmelerde ise, üst kaplama yuvasına girmeyen bir kama halini
alır. Yapılan temrin sayısı arttıkça, doğru eğim açısı ile çalışmak kolaylaşır ve zamanla bir alışkanlık
haline gelir. Kesilmek üzere üst üste yapıştırılan kaplamaların sayısı arttıkça kesme işlemi de güçleşir
(Şekil 2.).

Şekil 2. Eğik Kesme Tekniği (Başacar, v.d., 1982).

1.Marketri Kaplamanın Hazırlanması ve Ahşap Levha Üzerine Yapıştırılması

Kaplamalardan yapılan marketri işleri sayılarının tek veya çok olmasına, iki veya daha çok ağaç
cinsinden meydana gelmesine göre değişik usullerle yapılır. Buna göre kıl testeresi ile, dik kesme veya
eğik kesme yöntemlerinden biri uygun olarak kullanılır.

Bugün yapılan en yaygın kakma kaplamalarla yapılan kakmadır. Çalışma şekli; yapılacak işlerin
sayılarının tek veya çok oluşuna, iki veya daha çok ağaç cinsinden meydana gelmesine göre değişir
( Zorlu, 1978).
Kıl testere kolları ile çalışırken özel olarak hazırlanmış marketri tezgahları kullanılır. Bunlar ihtiyaca
göre çeşitli şekillerde yapılmaktadır (Şekil 3.) ( Afyonlu, 1981).

Şekil 3. Kıl testeresi ile çalışmalarda kullanılan tezgah örnekleri

Kıl testere testere koluna, dişleri aşağı doğru çekerken kesecek şekilde ve gerdirilerek bağlanır.
Testereyi tutan kol dirsekten hareket ettirilerek ve testerenin dikey konumu hiç değiştirilmeden bütün
kesimler yapılır. Bilhassa iki renkli marketri işlerinde kaplamalarda fire vermeden bir kesmede, iki adet
kakmalı iş elde etmek için dik kesme yöntemi kullanılır. Bu ve benzeri işleri yapmak için, iki çeşit
kaplama aralarına kaba kağıt konarak kola ile üst üste yapıştırılır. Kola kuruduktan, sonra şekiller
çizgilerden kesilir. Şekillerin kesilmesi bittikten sonra kaplamalar aralarındaki kağıtlardan birbirinden,
şerit testeresinden yapılmış kaplama bıçağı ile birbirinden ayrılır. Sonra açık renk kaplamalar koyu
renk (fon); koyu renk kakmalar da açık renk zemin üzerindeki yerlerine konur, kola sürüldükten sonra
bir kâğıtla yerlerine tutturulur. Kakmalı kaplamanın altındaki kâğıtlar bilinen usulle temizlenir ve
kakmalı kaplama tablası üzerine tutkallanır.
Bir diğer yapım tekniğinde marketri her bir parça için seçilen uygun renkteki kaplamalardan ayrı ayrı
kesilir. Buradan da anlaşılacağı gibi uygulanan bu yapım tekniğinde çok sayıda resim kullanmak
gerekecektir. Aydınger kağıdı üzerine çini mürekkebi ile çizilen resim ozalit kağıdı ile istenilen sayıda
çoğaltılabilir. Üzerine resim yapıştırılarak kesilen küçük parçalar yan yana getirildiğinde çok iyi alışmalı
ve ek yerlerinde aralıklar kalmamalıdır. Numaralanan her parça için resimden kesilen kopya, ait olduğu
kaplamanın üzerine kola ile yapıştırılmıştır. Her bir parça dik kesim tekniği ile kesilir ve resmi
tamamlayan bütün parçalar, fon resim üzerine birleştirilir. Daha sonra fon kaplama üzerine kola ile
yapıştırılır ve eğik kesim tekniği ile gömülmüştür. Bu teknikte hazırlanan kaplamaların ek yerlerinde
aralıklar meydana gelebilmektedir. Ancak bu aralıklar kakmanın her tarafında aynı genişlikte olursa
görüntü çok fazla çirkin olmaz (Başacar, v.d., 1982).
Bir resim çalışmasına benzeyen ve yukarıda yapım tekniği anlatılan bu tür kakma işlerinin yapımında
başlangıçta önemsiz ve çok fazla ayrıntılı olmayan basit örneklerle çalışmalar (temrinler) yapılmalıdır.
İşin uygulaması için gerekli beceri ancak uzun süreli çalışmalar sonucu elde edilebilir. Temrin sayısı ve
alandaki beceri artıkça karmaşık ve ince işlere girme şansı artar.
Her değişik numara bir renk kaplamayı gösterir. Seçilecek kaplamanın renk ve cinsini saptamada
yardımcı olması amacı ile numaralama işleminden önce, kakma resminin bir resim kağıdına kopyasını
alarak sulu boya ile boyamak suretiyle renk uyumu sağlanabilir. Bu şekilde renk ve cinsi saptanan
resim numaralanır. Kesme işlemi de açıklanan kurala göre yapılır. Daha önce numaralanan her parça
ayrı ayrı kesilerek asıl kaplamaya gömülür.
Kıl testeresi ile yapılan bir başka kakma tekniği daha vardır. Filato adı verilen dar kaplamalar kıl
testeresi ile dik kesilerek asıl kaplamaya gömülebilir. Ancak bu amaç için kullanacak kaplamanın
sağlam ve sık dokulu olması gerekir.
Genişliği 1- 35 mm arasında değişen, bir veya daha fazla değerli ağaç kaplamalarından elde edilmiş
düz veya desenli kaplamalara filato adı verilmektedir. Filatolar yalnız kaplamadan yapılmayıp pirinç,
bakır, alüminyum gibi yumuşak ve işlenmesi kolay metal levhalardan kesilmek suretiyle elde
edilmektedirler. Hazır filatoların 20 mm’ den fazla olanlarını daha çok kenar suyu olarak
kullanılmaktadır. Filatolar genel olarak kenarları 450 freze kaplamalı; ortası kök, ur, kuş gözü ve güzel
desenli kaplamalardan meydana getirilen kompozisyonlarla kenar kaplaması ile ortadaki kaplamalar
arasında kullanılmıştır. Burada yüz kaplamayı tablaya yapıştırma sırasında açıklık meydana
gelebileceği gibi, hafif kaymalar yüzünden kenar kaplaması genişliklerinde de küçük farklılıklar ortaya
çıkmıştır. Bazen kenardaki kaplama ile ortadaki kaplamayı birbirinden ayırıcı olarak da filato
kullanılmıştır. Ayrıca, freze ve hafif desenli kaplamalarla kaplanan yüzeylerin monoton görünüşünü
gidermek, bir canlılık ve hareket vermek için böyle yüzeylerin çeşitli şekillerde bölümlenmesinde de
filato kullanılmıştır (Zorlu, 1995).
Parçalar yerine alıştırılıp oturtulduktan sonra üzerlerine bir kağıt yapıştırılır. Ek yerlerinde aralıklar var
ise ters taraftan uygun renkte ve yapıştırmayı engellemeyecek bir macun ile kapatılır. Bu amaçla
vernik ile hazırlanan macunlar kullanılmaz (Başacar, v.d., 1982).
Rozet harf ve sembol gibi küçük şekiller yerine kıl testeresi ile alıştırılabildiği gibi kaplama bıçağı ile de
gömülebilir. Bunun için gömülecek şekil ilk önce kesilir, kenarları düzeltilir ve gömüleceği yere
konularak sert bir kurşun kalem ile çizilir. Çizgilere göre kaplama bıçağı ile kesilen kaplamadan
gereksiz parçalar çıkartılır. Açılan yuvaya önceden hazırlanan kakma parçası tutkallanır (Başacar, ve
diğerleri., 1982)

Marketri yapımında da çiçekler ve yapraklar çok kullanılır. Daha ziyade doğal formunu muhafaza
ederek stilize edilen yaprak motifleri oldukça yaygın bir şekilde kullanılmıştır. Genelde her çiçek kendi
yaprağıyla doğal halinde motiflendirilmiştir.

Şekil 5. Acanthus yaprağı (İlhan, 1997)

16. yüzyıla kadar Türk mimarisi ve geleneksel el sanatlarında insan ve hayvan motifleri çok yoğun bir
şekilde kullanılmıştır. Daha sonraları bitkisel motifler ağırlık kazanmıştır. Ancak 18. Yüzyıldan sonra
yavaş yavaş kaybolmaya başlamıştır. İslamiyetin kabulünden önce uzak doğu etkisinde insan ve
özellikle dragon, ejderha gibi mitolojik figürler oldukça fazla kullanılmıştır. Daha sonraları insan figürleri
hemen hemen tamamen terk edilmiş ve hayvanlara ait stilize motiflere az da olsa yer verilmiştir (İlhan,
1997).
Marketri sanatında en çok uygulanan motifler geometrik esaslara dayanmaktadır. Tek eksen üzerinde
basit bordürler geliştirmişlerdir. Malzeme değişikliği ve çizgilerle kesilmek suretiyle desen zenginliği
sağlanabilmektedir. Türk-İslam Sanatında geometrik motif olarak, sekizgenler, üçgenler ve yıldızlar
çok kullanılmıştır. Yıldızlar genellikle köşe ve kol sayısına göre sınıflandırılırlar. Daha çok
süslemelerde üç, dört ve beş kollu yıldızlar kullanılmıştır (İlhan, 1997). Muğla üniversitesi Teknik
Eğitim fakültesi Uygulama Atelyesinde yapılan geometrik motifli masa tablası Şekil 5’ de verilmiştir.
Şekil 5. Geometrik Motifli Yemek Masası Tablası

Kakma kompozisyonlarının preslenmesi sırasında eğer kaplamalar birbirinden farklı kalınlıkta ise kalın
kaplamalar zımparalanmalıdır. Ancak büyük ölçülerdeki, kakma işlerinde kaplama kalınlık farklılıkları
bu yolla giderilemez. Bu nedenle yapıştırma esnasında birkaç kat kaba kağıt veya kurutma kağıdı gibi
yumuşak gereçler konulursa daha düzgün bir yapışma elde edilir. Presleme işlemi bittikten sonra
kakmalar üzerindeki kağıtlar temizlendikten sonra sistire ve zımparalama yapılarak kompozisyon üst
yüzey işlemlerine hazır hale getirilir.
1.Marketri Tekniğinde Temizlik ve Üst Yüzey İşlemleri
Kakma işlerin yüzeyleri, kakmalar üzerindeki kağıtlar temizlendikten sonra sistre ve zımpara yapılarak
üst yüzey işlemlerine hazırlanır. Kakma parçalarının elyaf yönleri birbirine ve fon kaplamasına göre
değişik olacağından kullanılacak sistre çok keskin olmalı ve ince talaş çıkarılmalıdır ( Zorlu, 1978).
Kaplama ile yapılan kakma işlerde renk verici etkisi fazla olan kaplamalar kullanılmış ise zımpara ile
temizlik yapmak sakıncalıdır. Örneğin aynı yüzeyde kullanılan ceviz, paduk gibi kaplamalardan
yapılmış kakma işin temizliğinde zımpara kullanılacak olursa beyaz olan akçaağaç kahverengi ve
kırmızı renkte lekeler oluşur. Bu sakıncanın olmaması için iyi bilenmiş bir sistire kullanılmalıdır.
Marketri olarak yapılan ürünler aşağıda verilmiştir.

Şekil 7. Marketrili Mücevher Kutusu (Ahşap Dergisi, 1995)

Şekil 8. Marketrili Sehpa (Marketri, 1997)

Üst yüzey işlemleri uygulanırken kakmalı yüzeyler yatay olarak konmalı ve ilk kata çok ince bir vernik
atılmalıdır. Böylece renk dağılması yapan kaplamalar izole edilmiş olur. Sonra kabaran lifler 280-320
numara zımpara ile alınır. Daha sonra kalın vernik uygulaması yapılabilir. Eğer kakmalı tablalar dik
veya eğik tutulur ve ilk defasında fazla vernik uygulaması yapılırsa paduk vb. ağaçlar atılan verniği
boyayarak işin bozulmasına neden olurlar (Şanıvar, 1995).

•
• Sonuç

Çok eski zamanlardan beri uygulanan marketri yapım tekniği günümüzde hala canlılığını
korumaktadır. Ancak gelişen teknoloji ve teknikler yeni makinaların kullanılması marketriciliği yeni
boyutlar kazandırmıştır. Bir sanat değeri olmasa da değişik renkte boyalarla yapılan baskılar ile kakma
görüntüsü verilen değişik işlere günümüzde sıkça rastlanmaktadır.
Günümüzde hala kullanılan marketri tekniği mobilya ve dekorasyonda vazgeçilmez bir süsleme
sanatıdır. Özellikle yemek odası takımlarında ve yatak odası mobilyalarında çok çeşitli olarak marketri
işçiliği yapılmaktadır. İşte bu ve benzer sanatların çağımız modern mobilyalarına adepte ederek
insanların hem kullanım amaçlarına, hem de göz zevklerine hitap etmektedir.