Ang

Lupaing
kinalakihan ay may
malaking papel na
ginagampanan sa
ating buhay.

ANG TUNDO MAN MAY

LANGIT DIN
Ni
Andres Cristobal Cruz

Ang Nobela
Andres Cristobal Cruz

Marami

ang pinagmulan at
pinagkautangan ng Tundo Man May
Langit Din.
Ito ay mula sa totoong buhay at mula rin
sa sining pampanitikan, at sabihin pa,
mula sa sariling pagpapahalagang
panlipunan at paninindigang
pampanitikan.
Ang mga itoy pinanday ng karanasang
laganap sa uring kinabibilangan.

Ang Nobela
Andres Cristobal Cruz

Noon

at ngayon man, ay may angking

kabantugang mabutit masama ang
Tundo.

Narito

ang maraming pagsubok, kabiguan,

at tagumpay, ang diwang ispiritwal,
damdaming mapanghimagsik, ang
pagkilos na makataot makabayan.

Ang Nobela
Andres Cristobal Cruz

Ang

akda ay umikot sa pulitika, kaibigan

pamilya at pag-ibig. Binigyan buhay ng
tauhan ang bawat indibidwal na humarap
sa pang araw-araw na suliranin sa buhay.

Talambuhay ni Andres Cristobal

Cruz
Itinuturing

niya ang Tundo Man May Langit

Din na biyaya ng maraming ugnayan sa
isang panahon ng kanyang pag-ibig.
Lumaki siya sa tabi ng esterong karugtong
ng Canal de la Reina sa likuran ng pabrika
ng Alhambra.
Pagka baha, lumalangoy silang mga bata
sa estero.

Talambuhay ni Andres Cristobal

Cruz
Sa

Rizal Elementary School siya

nagtapos, at noong panahon ng Hapon,
nagtanim sila at gumapas ng halamang
talinum na kinakariton at ipinagbibili nila
sa Quiapo.
Nagtinda siya sa butse sa mga kutsero sa
kuwadra; at sa mga estibador at
pahinante sa North Harbor.

Talambuhay ni Andres Cristobal

Cruz
Sa Torres

High school siya pumasok. Ilang

taon din siyang namatnugot sa
pinakamagaling na pahayagang panghayskul, Ang Torres Torch.
Ang kanyang mga magulang ay tagaBulacan, Bulacan ay nagsumikap na
makapag-aral silang sampung
magkakapatid at makapagpatapos sa UP
(Andres).

Talambuhay ni Andres Cristobal

Cruz
Isinilang

sa Dagupan, Pangasinan, lumaki sa

Tundo.
Si Basilio M. Cruz ang kanyang ama, isang
ahente ng seguro.
Napangasawa si Victoria Ylanan.
Siya ay nag-freelance sandali sa This Week,
lingguhang magasin ng Manila Chronicle at sa
Sunday Times.
Napunta sa editorial department sa Liwayway
Publications.

Talambuhay ni Andres Cristobal

Cruz
Ang

mga intelektuwal sa UP ang kanyang

naging mga unang guro sa peryodismo at
kamalayang pulitikal.
Iyon na rin marahil ang nagbunsod sa
kanya sa pamamangka sa dalawang
ilog- kamalayang pulitikal at
literatura:pagpipiket sa harap ng
embahada ng Estados Unidos dahil sa
pakikialam ng mga Kano sa ating bayan.

Talambuhay ni Andres Cristobal

Cruz
Katulad

ni Victor marahil, iniwasan niya ang

pakikisangkot sa pulitikat pulitiko pagkaraang
inihabla siya ng Civil Service Commissioner
Abelardo Subido na siyay security risk sa
Tanggapan ng Alkalde ng Maynila.

Bago

naghalalan noong 1969, siya ay naging

kawaning 15-30 o belo boy sa Tanggapan
ng Pangulo ng Republika at pagkaraan ay
assistant director ng Pambansang aklatan.

Ismo
REALISTIKO
- Ukol sa pang-araw-araw na pamumuhay
- Realidad ng buhay kung saan
nakararanas ng ibat ibang damdamin,
kaginhawaan at kabigatan na
nagmumula sa maraming bagay at
kadahilanan

Gamit ng Wika
Pabalbal

hal. Nagbalugbugan ang mga

kutong-lupa. p.4
kahit na pakikipagkaibigan
ay nalalapatan ng takwar, o
sa inyong salitay kuwarta o
salapi. - p.15

Pampanitikan

hal. Ala kasing relo ang pobre.

Siguro nasa opisina pa p. 13
Ikaw kasi, suspetsoso ka
agad! p.16

Paksang Diwa

Pagkakaroon

ng pag-asa
sa buhay at pagtitiwala sa
sarili

Panahon

Kontemporaryong panahon

Pangungusap/Kaisipan
Ang Tundo

ay pugad ng mga
sanggano,butangero,at
pambraun na ang hantungan
ay Mutinlupa. p.14

Pangungusap/Kaisipan
Ang Tundo

ay karumihan,
kagipitan, siksikan, na ang
tanging batas na sinusunod ay
kumain kung may kakanin, kung
wala naman ay matulog at bahala
na. p.14

Pangungusap/Kaisipan
marahil

ay tanda iyon ng kanilang

pagtitiwalang hindi sila pababayaan ng
Diyos. p.14

Sa

pagkakaalam ko, sa karanasan ko,

nasa tao ang gawa at nasa Diyos ang
awa. p.14

Buod
ng
Kabanata 1-12

Kabanata 1
-

Tumawag si Flor kay Victor del Mundo

Nais makipagkita ni Flor kay Vic
Pumayag si Vic na magkita sila sa Quiapo
Naalala ni Vic ang pagkakasuntok sa kanya ni Estong
Isang taon nang mahigit ang hindi pagkikita nila ni Flor
Nang nakarating na si Vic, nangamusta siya kay Flor
at bigla niyang nagunita ang malabong balangkas ng
Looban ng Tundo
Umorder si Vic ng serbesa at kapeng walang gatas
naman para kay Flor
Kinamusta niya kay Flor si Tonyo

Kabanata 2
-

Nalaman ni Vic na may suliranin si Flor

Napansin niya ang singsing ni Flor
Naalala ni Victor ang kaklase niyang si Alma na
naghihintay sa kanya
Naipagtapat ni Flor na siyay mahigit dalawang buwan
nang nagdadalantao
Naikuwento ni Flor na may babaing nagpunta sa
inuupahan nilang apartment ni Tonyo sa Ermita nang si
Tonyo ay wala doon
Natatakot si Flor kung talagang totoo na may asawa at
anak na si Tonyo

Nagpaalam na si Vic kay Flor at pinaalalahanan

niya ito na isipin ang dinadala niya
Samantala, Si Alma Fuentes na naghihintay kay
Vic ay nagbabasa ng El Fili
Nailahad dito ang paniniwala ni Vic- Sa
pagkakaalam ko, sa karanasan ko, nasa tao ang
gawa at nasa Diyos ang awa.
Napalapit na ang loob ni Alma kay Victor
Nang nakarating na si Vic, nag-usisa si Alma
kung bakit nahuli ang dating niya pero hindi
sinabi ni Vic kung ano ang tunay na dahilan

Kabanata 3
-

Nagtampo si Alma kay Vic

Iniwan ni Alma si Vic at nauna siyang pumunta sa
gusali ng Education
Nang parating na sa silid-aralan, sa halip na umupo
si Alma sa katabing upuan ni Vic siya ay naupo sa
bandang unahan
Nakalimutang ibalik ni Vic ang hiniram na libro kay
Alma kayat ipinapasa nalang niya ito sa kanya
Habang naglalakad si Vic pauwi, nagunita niya ang
dating pag-iibigan nila ni Flor

Kabanata 4
-

Nagbalak na pumunta si Vic sa apartment ni Flor

Si Flor ay nag-iisa lamang sa kanyang apartment
Ayaw ni Tonyo na magkaanak sila
Naalala ni Flor ang bumisitang babae na
nagpakilalang asawa ni Tonyo
Dumating si Vic sa apartment ni Flor
Ipinagluto ni Flor si Vic ng pagkain at siya na may
kumain
Nakapagsarilihan si Victor at Flor
Hinawakan ni Vic sa magkabilang balikat si Flor

Kabanata 5
-

Hinawakan ni Victor si Flor sa magkabilang balikat

upang huwag itong makasubsob sa kanyang balikat
Pinigilan ni Victor ang maaaring mangyaring
pananamantala ng bawat isa
Napagisipan ni Victor na magpaalam at umuwi
Nang makarating na siya sa Tundo, narinig niya ang
malakas na tawa ng kanyang Kuya Lukas
Niyaya siya ng kanyang kuya na makipag-inuman sa
kanilang apat
Nagkaiinitan ang apat na kasama ni Victor pati ang mga
taga Sawmill

Kabanata 6
-

Tinanong ni Lukas ang weytres na si Pasing kung

natakot ba siya sa ginawang panggugulo ng mga taga
Sawmill
Gusto nang umuwi ni Victor ngunit ayaw pa siyang
paalisin ng mga kainuman
Dumating ang asawa ni Paeng Gasti dahil gusto na
nitong pauwiin ang asawa
Napilit ni Vic ang mga kainuman na itigil na nila ang
pag-iinom
Pauwi na ang magkapatid nang nasa tambakan na sila
ay tinambangan sila ng apat na kalalakihan kanina

Kabanata 7
-

Nagkaroon ng rambolan at matapang na hinarap nina Vic

at Lukas ang apat na kalalakihan
Napagtagumpayan nilang magkapatid na matalo ang
apat na lalaki
Ang kanilang ina ay halos walang kibo
Ang ama ni Victor ay namatay pala dahil sa pagtatanggol
sa isa niyang tauhan
Nag-usisa ang ka opisina ni Victor kung ano ang nangyari
sa kanyang kilay
Nalaman ni Alma na nakipagkita si Victor kay Flor
Niloloko ni Victor si Alma na baka nagseselos lang siya

Kabanata 8
-

Nabigla si Alma nang nasabi niyang hindi ang klase ni

Victor ang ipagseselos niya
Nagsisisi si Alma na sana hindi na lamang siya sumama
sa bowling para hindi niya nalaman ang totoo
Sumulat si Alma sa isang papel na humihingi ng
kapatawaran kay Victor
Nagpaliwanag si Victor sa nangyaring pagkikita nila ni
Flor at ang tungkol sa sugat niya sa kilay
Nang papunta na silang dalawa sa gusali ng Liberal
Arts, napilitang umamin si Alma na nagselos nga siya at
hanga siya kay Victor

Kabanata 9
-

Nais bumili ni Alma ng isang talaarawan

Dumating na ang kanilang propesor na tinatawag nilang
butiki na kasama si Agila
Nagsalita na ang kanilang propesor maging si Agila para
hikayatin ang mga estudyanteng bilhin ang kanyang libro
Halos ang lahat ay hindi nakikinig maging si Victor
Nang matapos sa pagsasalita si Agila, nagtanong si Victor
at ipinahayag niya ang kanyang pagtutol sa mga ilang
pahayag sa kanyang libro at pati na rin ang pagbili nito
Nang tumunog ang bell, pinapunta ni Propesor Butiki si
Victor sa kanyang department

Kabanata 10
-

Dumiretso na si Victor sa tanggapan ni Propesor Butiki

Bumili naman si Alma ng talaarawan
Sinabi ng propesor na dapat humingi ng patawad si Victor
sa ginawa niyang pagpapahiya kay Agila
Tumanggi si Victor at pinanindigan niya ang kanyang mga
sinabi
Nagkainitan si Victor at si Agila
Namagitan ang ilang propesor at naunawaan nila si Victor
Lumabas na siya at nakita niya si Alma na naghihintay
Ibinalita niya kay Alma ang lahat na nangyari

Kabanata 11
-

Natulog si Alma nang gabing iyon na nakaunan ang

pisngi sa hawak niyang talaarawan
Nanaginip muli si Alma ukol sa kanyang ama at dati
nilang labanderang si Dolores
Nagising si Alma at naitanong sa sarili kung nasaan na
si Dolores
Ibig niyang malaman kung naisilang ni Dolores at kung
buhay ang bunga ng pagkakapariwara nito sa kamay
ng kanyang ama
Nais ng magulang ni Alma na ibalik siya sa dating
pagiging maluho at sosyalin

Simula nang bumili si Alma ng talaarawan

naging absent-minded na siya
Marami nang naisusulat si Alma sa
kanyang talaarawan

Kabanata 12
-

Lumapit si Alma sa kanyang momi at dadi

Tinanong niya kung pwede ba siyang mag-parti
Sumang-ayon naman agad ang kanyang dadi
Sinabi niya na ang party ay para sa mga kaklase
niya lamang
Pinipilit ng kanyang magulang na kumbidahin rin
niya ang kanyang mga kaklase ngunit ayaw ni Alma
Pumayag ang kanyang magulang sa gusto nito at
may naisip pa silang sorpresa
Nagsulat si Alma sa kanyang talaarawan at
pagkatapos ay binasa niya ito

Bago matulog, nagdasal muna siya at kasama sa

kanyang panalangin si Victor
Pagdating sa silid-aralan, nag-anyaya na si Alma sa
mga kaklase
Huling araw na ng kanilang eksamen
Nagbasa nang maigi sina Victor at Alma
Pagkatapos mag-review kinumbida ni Alma si Victor
na pumunta sa party
Hindi sigurado si Victor dahil baka bisitahin niya si
Flor sa araw na iyon

Kabanata 19

Nagtatawanan sa ilalim ng bahay ni Aling Inggay sina

Paeng Gasti, Tatong Bamban, Victor, Pilo at Lukas.
Iniabot kay Victor ang kahong karton na nakabalot nang
magandat may laso.
Barong Tagalog ang laman ng kahon na para sa graduation
ni Victor.
Naglabas ng alak si Pilo at silay nagsalo-salo habang
pinag-uusapan ang graduation ni Victor.
Pag-alis at paglipas ng katuwaan, naiwan si Victor na
nakatingala sa langit.
Ang isipan ay nasa langit, na ang Tundo ay nasa ilalim nito
at may pag-asa pa roon. Ito ay pagsisikapang maunawaan
at matagpuan.

Si Alma ay nakatingala din sa langit nang sandaling iyon.

Binabalikan ang mga naisulat sa talaarawan tungkol sa
pagtatangi kay Victor.
Ang langit ding iyon ay tinitingala ni Flor mula sa kanyang
silid.
Iniisip niya si Victor habang nabasa sa pahayagan ang
pagtatapos nito.
Nanghihinayang siya sa mga bigong pangarap nilang
dalawa ni Victor na kanyang tinalikuran dahil sa
kakulangan niya ng pagtitiwala sa paniniwala ni Victor na
ang Tundo man ay may langit din.
Nagsisisi sa kanyang kapusukan at kahinaan ng loob.
Ang naging bunga nito ay ang buhay na dala niya sa
kanyang sinapupunan.
Ito ang handog niya sa graduation ni Victor.

Kabanata 20

Papasok si Victor sa opisina at magpapaalam sa kanyang hepe na si

Mister del Pilar na kalahating araw lamang siya.
Dadalo siya sa baccalaureate at kukunin niya ang kanyang toga.
Kumalat na sa opisina na siyay magtatapos na.
Nagpainom si Mister del Pilar.
Biglang tumawag si alma habang nasa opisina si Victor.
Napag-usapang magkikita sila sa iskuwelahan, sa baccalaureate.
Bumili siya ng ibibigay kay alma. Isang bagong dating na antolohiya o
katipunan ng mga tulang kinatha sa ibat ibang panahon at ibat ibang
sulok ng daigdig ang kanyang binili.
Sa pagdalo sa baccalaureate, ipinaalala na ang edukasyon ay hindi
natatapos sa pag-abot ng diploma.
Ito ay pananagutan at layunin sa lipunan.

Sa kanyang pakikinig, naalala niya ang kanyang ama.

Mag-isip ka anak, sikapin mong mapanuto ka sa
buhay, Ang inyong kaligtasan ay nasa iyong
pagsisikap.
Matapos ang pagdalo, mayroon pang salo-salo kung
saan nagkita si Alma at Victor.
Nagbigayan sila ng kanya kanyang mga regalo.
Nagkwentuhan sina victor at alma.
Kaya dadalo ng graduation si Victor ay sa
kadahilanang : Wala akong karapatang magkait sa
kanila, kay Lukas, lalo na sa inay ng kaligayahang
maidudulot ng aking pag-abot ng sa tuwirang salita ay
kapirasong papel lamang.
Habang nagsasalaysay si Victor, si Alma naman ay sa
dibdib nyay naghahari ang isang pagtatalo.
Ito ang pagtatapat ng lihim tungkol sa ama.
Tulad ni Victor, wala siyang karapatang magkait sa
kanyang magulang ng kaligayahan.

Kabanata 21
Hinihintay ni Victor na magsalita si Alma.
Nang paparating na sina Minnie at Monching, nagsalita si Alma.
Mapalad raw si Victor na dadalo ang ina at mga mahal na kaibigan
nito sa graduation.
Magtatapat na sana ng lihim si Alma ngunit dumating na sina Minnie.
Niyaya si Victor na ihahatid na lamang siya gamit ang malaking
kotse ngunit tumanggi ito.
Araw ng graduation. Oras na lamang ang hinihintay sa pag-aabot ng
diploma.
Naghanda at inihatid si Victor nina Lukas sa eskuwelahan.
Sa graduation ay mayroong susunduing surpresa sina Tatong at
Lukas para kay Victor.

Kabanata 22
Pumilat nag-umpisa na ang seremonyas. Sunod-sunod ang
pagtawag sa pangalan ng mga ga-graduate.
Sunod-sunod din ang bawat sangay ng karunungang pinagtatapusan.
Matapos tawagin ang mga pangalan ng mga magna cum laude at
cum laude, ang iba pang mga mag-aaral ay tinawag na rin.
Sa pagtawag ng pangalan ni Alma at ng pangalan niya, mayroong
nabubuklod na palakpakan na nanggagaling Kina Tatong at Lukas.
Kitang kita ni Victor ang masayang ngiti sa mga mukha ng kanyang
ina.
Nagsalita ang panauhing pandangal ukol sa hamon at
responsibilidad ng mga nagtapos.

 Naalala

niya ang kanyang pagtitiwalang ang Tundo man ay may

langit din at ang langit na iyon ay dapat niyang hanapin at
pagsikapang abutin.
Ito ay handa lamang para sa kanyang sarili kundi para sa lahat.
Ipinaalala ng panauhing pandangal- Tundo: ang pook na
kinakitaan ng liwanag ng dakilang anak-pawis na si Bonifacio,
pook na pinagtatagan ni Rizal ng La Liga Filipina.
Matapos ang graduation, nagsasaya ang magkakasamang
dumalo dito.
Buong pusong ibinigay ni Victor sa kanyang ina ang diploma.
Malipas ang ilang sandali, napansin niyang may kakaiba sa mga
kasamahan niya.
Si Flor ang surpresang tinukoy nila Lukas.

Kabanata 23
Nagulat

si Victor nang makita si Flor.

Naalala niyang dapat ay magkikita na sila ni Alma sa
lobby, ang dating tagpuan nila.
Pinuntahan nila si Alma matapos ang batian.
Si Alma ay naghahanap na din kay Victor.
Habang pinagmamasdan ni Alma ang mga pulutong ng
pamilyang nagsasaya, siyang nangungulila at naiinggit.
Nagkita sa wakas sina Victor at Alma.
Ipinakilala ng bawat isa ang mga kasama ngunit kitang
kita ang ilangan ng pamilya at mga kaibigan ni Victor
kay Alma.

Kabanata 24

Nagyaya na sa kainan sina Victor at ang mga kasama.

Nagmadaling sa paglayo ang mga kasama ni Alma sa grupo
upang hindi na tumagal pa ang malamig na ilangan ng bawat isa.
Masaya ang salo-salo. Maraming pagkain. Maraming serbesa.
Natuklasan ni Victor ang kaibahan ng daigdig niya sa daigdig ni
Alma. Mayaman sa mahirap.
Nagbukas ng mga regalo si Victor sa kainan.
Ang kay Flor ay relong may ukit ng pangalan ni Victor.
Ang kay Alma ay fountain pens na mayroong ukit na Victor-Alma.
Nakauwi na silang lahat ngunit nakaukit padin sa isipan ni Victor
ang ukit sa regalong ibinigay ni Alma.
Ayaw niyang isipan ng kahit anong ibang kahulugan ang kanilang
magkadikit na pangalan.

Sa pagsusulat ni Alma sa kanyang talaarawan, nagunita niyang

dito niya inamin ang lihim na nais niyang sabihin kay Victor noon.
Ang dating labandera nila ay pinangahasan ng kanyang sariling
dadi. Ang pangalan ay Dolores.
Mahigit isang taon na nang umalis ang labandera.
Binayaran upang umalis, at huwag gumawa ng kahit anong isyu.
Kailangan ni Alma si Victor upang tulungan siyang hanapin ang
labanderang ito.
Si Dolores ay katulong ni Flor sa kasalukuyan.
Nagbabalak magpatayo ng dress shop sina Flor.
Nakapag-usap ng masinsinan sina Flor at Victor.
Nagpapasalamat ang dalawa sa bawat isa dahil sa tulong na
ibinahagi nila at sa mga leksyon sa buhay na napulot nila sa bawat
isa.
Mag-aaplay si Victor sa pagtuturo.
Sinabi ni Flor kay Victor na halatang minamahal ni Alma si Victor.

Kabanata 25
Binisita

ni Alma si Victor sa kanyang trabaho

Inanyayahan ni Victor si Alma sa isang palamigan sa
Avenida Rizal
Nakita ni Alma na maraming tao sa paligid kung kayat
inaya niya si Victor na makipag-usap sa ibang lugar
Sumakay sila ng taksi at nagtungo sa Luneta
Nang makarating, nagtungo sila sa Lehislatura
Napasok sa usapan si Flor sapagkat may isang
panahong ang Lunetay naging kaugnay ng nilikhang
pangarap ni Flor at Victor
Binalita ni Victor na nagkita sila ni Flor nung gabing
bago sila nagkita ni Alma

 Magtatayo

daw ng isang patahian si Alma at

mamumunuhan doon
Nalakad na ni Alma ang kanyang application para sa
pagtuturo
Nagtaka si Victor, bakit daw itatali niya ang sarili sa
chalk at blackboard
Sa Tundo daw magtuturo si Alma at pinipigilan siya ni
Victor sapagkat hindi naman daw niya kailangan ang
sweldo na maliit dahil may trabaho naman siya sa
kanyang amain
Ipinagtapat ni Alma na nagkasala ang kanyang ama sa
isang hamak na labandera na nagngangalang Dolores
Ibig niyang hanapin ang babaing iyon dahil nagkaroon
siya ng kapatid sa kanya at humihingi siya ng tulong
kay Victor

Kabanata 26
Kaya

gustong magturo ni Alma sa Tundo

dahil iuugnay niya si Dolores sa buhayTondo
Tuturuan niya ang mga bata tungkol sa
mga kanilang karapatan at kapanagutan
Masisira ang pangako ni Victor sa
kanyang sarili na layuan si Alma
Si Dolores ay katulong ni Flor

Kabanata 27
Ibig

ipagtapat ni Dolores kay Flor na

si Mr. Fuertes ang ama ng kanyang
anak
Nagtungo sina Alma at Victor sa
apartment na lilipatan ni Flor

Kabanata 28
Nagkita

sina Alma at Dolores

Lumalayo si Dolores kay Alma dahil
parang iniiwasan nitong magsalita
Tinatanong ni Alma si Dolores kung
buhay pa ba ang anak nito

Kabanata 29
Nagkausap

si Flor at Tonyo
Naging maestra si Alma sa Mataas na
Paaralang Torres
Bibigyan ng tseke ni Alma si Dolores
para kay Boy

Kabanata 30
Magkausap

dito sina Alma at Dolores

Nagtungo sa simbahan ng Ermita
Umuwi ng maaga si Victor mula sa
kanyang klase
Ibig niyang maglakad-lakad

Kabanata 31

Nagkita sina Victor at ang konsehal sa restawran ng isang Instik.

Uminom sila ng serbesa at nalibre pa nga ang kanilang mga
inorder.
Nais sana ng konsehal na makuha ang lahat ng boto ng mga tao
sa Looban. Kaya't inanyayahan niya si Victor na ikampanya siya.
Nagdadalawang isip si Victor dahil ayaw naman niyang magdikta
sa mga tao ng kanilang nais na iboto.
Wala na siyang karapatang pakialaman ang boto ng mga tagaLooban.
Nagmiting sila sa kwadro ni Mang Ipe, sa may gilid ng estero.
Si Victor ang tagapayo ng Sikhay ng Kabataan, iminungkahi niya
na sa halip na magkaroon ng acquiantance party, maglilinis sila
ng estero.
Napag-usapan ang graft and corruption, at lahat ng katiwalian na
nagyayari sa pulitika. Kapalit ng paghakot ng boto ni Victor,
lalakarin niya ang appointment ni Victor para magturo.

Kabanata 32
Sabi

ni Lukas na maging praktikal siya.

"Huwag ka nang masyadong delikado.
Kung may pagkakataon, sunggaban.
Huwag kang papatay-patay".
Nabanggit ni Tatong Bamban na sa
Oktubre na siya magsisimulang magturo
dahil nalakad na umano ng konsehal ang
kanyang mga papeles.

Kabanata 33
Pumunta sa Mataas na Paaralan ng Torres sa
Gagalaingin, kinabukasan ay magtuturo na siya.
Alam niyang andun si Alma, at posible silang magkita.
Pagkadaan ni Victor sa teacher's room, nakita niya ang
mga naging guro niya dati. At biglang dumating si Alma.
Nag-usap sila at kumain sa isang restawran sa Dewey
Boulevard.
Umuwi silang may parehong ngiti sa kanilang mga
mata.
Pumasyal si Alma sa looban kinabukasan, at nakitang
nililinis ng mga taga-Looban ang estero.
Nagkatuwaan, at nanglibre si Alma ng inumin.

Kabanata 34
Mainit

na ang nagaganap sa eleksyon.

Lahat sila'y dapat mag-ingat.
Lalo na kay Reyes, ang pinakamahigpit na
kalaban ng kandidato nila Paeng Gasti, Tatong
Bamban, Pilo at Lukas.
Nagmadaling pumunta si Victor sa restawran,
wari'y alalang-alala sa kung anuman ang
nangyari.
May narinig siyang putok. Pagkapasok niya ng
restawran ay nakita niya si Lukas na duguan,
agad siyang nagpatawag ng taxi at dinala si
Lukas sa North General.

Kabanata 35
Dumalaw

sila Paeng Gasti, Tatong

Bamban at Pilo sa ospital.
Pati na rin si Paking, ginamit niya na rin
itong pangangampanya para sa eleksyon.
Napaisip si Lukas, sumagi sa kaniyang
isip ang kaniyang kapatid na duguan at
pinagmasdan niya ang mga tao sa ospital.

Kabanata 36
Iba

na ang nararamdaman ni Flor at

tumawag na si Dolores ng doktor.
Nagpunta sila sa ospital.
Si Tonyo naman ay umalis at nagpaalam
na may pupuntahan gamit ang kaniyang
bagong biling kotse.
Dinala na sa delivery room si Flor at nasa
kaniyang isip si Tonyo.

Kabanata 43
Ang

nakakatandang kapatid ni Victor na si Lukas

ay kinakampanya ang kandidatong si Paking.
Nagkaroon ng pagpupulong o caucus sa Tundo
at tinalakay ni Paking ang kalinisan ng Tundo
bilang isa sa kanyang mga proyekto kapag
siyay nanalo.
Sa pinsalang nadulot ni Lukas, ay aaregluhin
yun ng pinakapinuno ng pangkat na nagtulongtulong kay Lukas.
Hindi maunawaan ni Victor na nasisilaw sa pera
ang kanyang kapatid na si Lukas.

Kabanata 44
Napag-usapan

ni Alma at Victor ang

tungkol kay Lukas at napagusapan din
nila ang tungkol sa kanilang dalawa.
Sinabi ni Victor ang malaking hadlang
sa kanilang dalawa. Sinasabi niya na
malaking-malaki ang agwat ng
mahirap at mayaman dito sa ating
bayan.

Kabanata 45
Isang

Sabado ng hapon, tulad ng naipangako ni Victor

ay dapat pupunta siya sa tahanan ni Alma ngunit may
nagbalita sa kanya na naka-engkwentro ni Lukas ang
mga bata ni Reyes, ang kalaban ni Paking sa pulitika.
Si Tonyo at Chebeng naman ay naguusap tungkol kay
Flor.
Si Flor at Dolores ay nag-uusap naman tungkol sa
kanilang kasalukuyang buhay bilang ina.
Dala ni Dolores ang kanyang anak na si Boy.
Napagusapan din nila si Tonyo.
Naalala ni Flor ang mga alaala nila ni Victor noon.

Kabanata 46
Nang

inakala ni Alma na hindi na

makakarating si Victor ay bigla naman
nagdoorbell si Victor at pagkatapos ay
binalita na kay Alma ang nangyari sa
kapatid.
Ipinakilala ni Alma si Victor sa
kanyang ama at sinabing sila ay
engaged na.

Kabanata 47
Natuwa

ang ama ni Alma at kaagad tinanong

kung kailan magaganap ang kasalan.
Naluha si Alma sapagkat hindi niya akalain na
magiging maluwag ang pagtanggap ng kanyang
ama kay Victor, kahit itoy mahirap lamang.
Nang mga sandali ding iyon, si Chebeng at
Tonyo ay binisita naman si Flor.
Nagpasya si Flor na putulin ang pagsasama nila
ni Tonyo at sinabing nais si Anton (ang kanilang
anak) ang unat huling bunga ng kanilang
pagsasama.

Kabanata 48
Nais

lamang ni Alma na magkaroon ng isang

simpleng seremonya sa kasal nila ni Victor.
Si Aling Sion ay binigyan sina Alma at Victor ng
kanyang naipon na pera para sa pagsisimula ng
mag-asawa.
Si Lukas naman ay niregaluhan sila ng
apartment at binayaran ang isang taong renta
nila.
At si Alma at Victor ay nagpakasal at nangakong
magsasama sa hirap at ginhawa.

 Ang

binanggit ni Victor at Alma sa Isat

isa

Ang

langit koy ikaw;

ikaw ang langit ng aking
bagong daigdig, daigdig
na nasa Tundo, nasa
iyo.

Tauhan
1.

2.

3.

Victor
- taga-Tundo at naniniwalang may pag-asa pa ang lugar nila
- kaibigan at kaklase ni Alma
- nag-aaral ng kursong Liberal Arts at Education
Alma
-kaklase at malapit na kaibigan ni Victor kahit na madalas na
nagkakatampuhan ang dalawa
-ang pamilya ay angkan ng mayayaman
-may talaarawang tinatago na binubuhusan ng mga lihim na
damdamin
-hinahangaan si Victor
Flor
-kaibigan ni Victor nang kabataan pa nila
-misis ni Tonyo
-nagdadalantao na ng dalawang buwan
-humingi ng tulong kay Victor pagkatapos ng hindi pag-uusap nito ng isang
taon
-nakatira sa apartment sa Ermita
-inilarawan ng isang pinsan ni Alma na beautiful na beautiful

Tauhan
4.

5.

6.

7.

8.

Dolores
-dating labandera nila Alma
-nabuntis ng tatay ni Alma
-kasalukuyang katulong ni Flor
Tonyo
-may unang asawa maliban kay Flor
-may apat ng anak kay Chebeng
Lukas
- nakatatandang kapatid ni Victor
-binili si Victor ng toga kasama ng nanay nila
Paeng Gasti
- Kaibigan nina Victor at Lukas
- Sumusuporta sa isang kandidato
- malakas uminom
Tatong Bamban
- Kaibigan nina Victor at Lukas

Tauhan
9.

Pilo
- kaibigan nina Victor at Lukas
10. Anton
- anak ni Flor kay Tonyo
11. Chebeng
- unang asawa ni Tonyo
12. Aling Sion
- ina nina Victor at Lukas
13. Monching
- matagal nang may gusto kay Alma
14. Minnie
- pinsan ni Alma na parati nitong nakakasama

Gawain ng bawat pangkat

1

Isa isahin kung bakit umikot ang akda sa

Pulitika at Kaibigan
2 Isa-isahin kung bakit umikot ang akda sa Pagibig at Pamilya.
3 - Isa-isahin ang sakit ng lipunan makikita sa
akda.
4 Ilahad ang Bisang pangkaisipan, pandamdamin
at aral na natutunan sa akda.
5 Ilahad ang layunin ng may-akda at sinulat ang
akda ito at ang teoryang nauukol dito..

Kahalagahan ng Nobela sa
Panitikan at Lipunan
Panitikan
-

mas mahasa ang bokabolaryo ng isang tao

Lipunan
-

pagkakaroon ng paniniwala na habang may

buhay may pag-asa

- hindi mahalaga ang materyal na bagay kung

wala naman itong maitutulong sa atin