Bi ca GS.VS.

TSKH Trn Ngc Thm

- H Quc Gia TP.HCM

Vn ha Doanh nghip
Kinh doanh l hot ng em li li nhun rt cao. Vit Nam c thnh ng Mt vn
bn li. Trung Hoa cn c thnh ng Nht bn vn li tham vng ca nh doanh
nghip!
Do mc ch ca kinh doanh l kim li hot ng kinh doanh thng li n
tng xu. Trong kinh doanh bun bn: kim li bng hng gi, hng rm, la o,
bun lu, u c, trn thu... Trong kinh doanh sn xut: kim li bng cch khai thc
ba bi ti nguyn thin nhin, gy nhim mi trng, bc lt qu mc ti nguyn
con ngi...
Trong nhn thc chung ca nhiu dn tc, kinh doanh thng i lp vi vn ho.
Vai tr ca vn ho trong kinh doanh
Gn y, ngi ta bt u ni nhiu n vai tr ca vn ho trong kinh doanh.. C hai
l do chnh dn n hin tng ny.
1) L do khch quan: Tro lu hi nhp v ton cu ho vi tc chng mt ko
theo s nht th ho v mi mt v e do nghim trng s sinh tn ca cc nn vn
ho cng nhng bn sc ring ca mi dn tc. Trn phm vi ton th gii xut hin
xu hng cao vn ho, quay tr v vi vn ho dn tc to th cn bng.
2) L do ch quan: S tht bi ca nhiu tp on kinh doanh ln do cch hnh x
phi vn ha, thiu o c.
Tp on Nike b ngi tiu dng M ty chay do s dng lao ng tr em Pakistan
vo vic sn xut bng dng trong gii v ch bng th gii. Vic ty chay c
phiu ca cng ty ny gim t 76 USD nm 1997 xung cn 27 USD nm 2000. Cng
ty phi a ra bn Hin chng v o c i vi cc nh cung ng chu .
Tp on khng l Daewoo ph sn nm 1999 vi s n l 75 t USD. Ch tch v
ngi sng lp Kim Woo-chung t mt nhn vt huyn thoi sau 6 nm trn chy
nc ngoi n 14-6-2005 b bt.
Cc v thm ho v mi trng, nn ra tin, t tham nhng cun vo vng bn bit
bao cng ty v tp on kinh t hng mnh, bit bao chnh khch v c cc ngn hng...
Do vy, ngy nay cc doanh nghip thc thi d mun lm n c uy tn hay ch n
thun mun c uy tn lm n u phi quan tm, hoc ch t l t ra quan tm n
VN HO DOANH NGHIP. Cc hi tho c t chc, cc cu lc b c m ra,
cc trung tm c thnh lp...
Trn y l on trch trong bi ging ca Gio s - Vin s - Tin s khoa hc Trn
Ngc Thm v "Vn ha doanh nghip", ng tp trung nu bt cc vn v VN
HA - CC LOI HNH VN HA - VN HA DOANH NGHIP v i n kt
lun:
xy dng VN HO DOANH NGHIP nh mt h thng gi tr, cn phi xy
dng tng tiu h gi tr ca n, bao gm: vn ho nhn thc, vn ho t chc, vn ho
ng x. Trong mi tiu h y li c cc tiu-tiu h na.
xy dng cc tiu h v tiu-tiu h th cn C nhng g v cn phi LM nhng
g?
Mt th duy nht cn c, l Hiu Bit. Hiu bit cn thit cho vic xy dng vn

ho doanh nghip, theo ng, gm t nht l bn loi tri thc sau:

- Th nht, l nhng tri thc v quy lut chung v vn ho.
- Th hai, l nhng tri thc v lch s v thnh tu ca cc loi hnh vn ho doanh
nghip, c bit l loi hnh vn ho doanh nghip ng Bc (Trung Quc, Nht
Bn, Triu Tin).
- Th ba, l nhng tri thc v vn ho v truyn thng vn ho doanh nghip Vit
Nam.
- Th t, nu doanh nghip l a quc gia, th cn cn phi c hiu bit v vn ho v
truyn thng vn ho doanh nghip ca tt c cc quc gia thnh vin na.
Sau khi c bn loi tri thc trn, qu trnh xy dng vn ho doanh nghip cn lm
phi kinh qua nm bc: suy ngm sng to trng cu c kt ph bin.
SUY NGM v SNG TO l hai bc m kt qu ca n hon ton l thuc vo
nng lc ring ca tng ch doanh nghip, nn y min bn.
Sau khi nhng thnh t c bn ca vn ho doanh nghip nh hnh, cn a ra trao
i v TRNG CU kin ca cc ng nghip v thuc cp, nhng ngi m cuc
i h gn b vi doanh nghip.
Sau khi gp , nhng phc tho ca vn ho doanh nghip cn c C KT li
thnh h thng cht ch, r rng, d hiu. Ri tip tc rt gn v trnh by di dng
nhng cng thc, quy tc, khu hiu, logo, bi ht... cho d nh d thuc (nhng th
ny ngi ta hay ng nhn l ton b vn ho doanh nghip, thc ra ch l nhng biu
hin b ngoi c c kt trong khu p cht ca quy trnh xy dng vn ho doanh
nghip m thi!). Pht gio c kinh sch hng trm b, hng chc ngn trang, nghin
cu c i khng ht; nhng ton b tr tu y cng c th c nn li trong mt bi T
diu m c Thch Ca tng trnh by trong mt bui. C nn na, ch cn ba ch l
Kh v Kh Dit.
Cui cng l PH BIN. Trong Pht gio c tam bo l ba ca bu: Pht-Php-Tng.
Trong doanh nghip cng c ba ca bu l Ngi Sng Lp Doanh Nghip, Vn Ho
Doanh Nghip, v i Ng Lnh o C S. cc doanh nghip ln, Ngi Sng
Lp thng l ngi c ti nng, tr tu c bit (v trong phn ln trng hp, c c
na), do vy, chnh l mt ca bu. Vn Ho Doanh Nghip, hay t ra l nhng
nt c bn ca n, bao gi cng do chnh Ngi Sng Lp to ra; c th ni khng
ngoa rng ngi sng lp th no th vn ho doanh nghip s c hnh hi th y.
Nhng c vn ho doanh nghip ri, n c duy tr v pht huy hiu lc c hay
khng l nh vo i Ng Lnh o C S, nhng mt xch ni kt doanh nghip vi
hng ngn nhn vin. Bi vy, vic ph bin vn ho doanh nghip trc ht phi
nhm vo i ng ny. i ng ny cn phi hiu thu o vn ho doanh nghip, c
v l tr v tnh cm. Bi vy, cn c nhng lp tp hun, nghin cu, tho lun dnh
cho h.
i vi i chng nhn vin, cn m nhng lp hng dn n gin, d hiu, hp dn,
n tng. Cn thng xuyn lu hnh nhng ti liu pht khng, nhng t ri gii
thiu v hng dn v vn ho doanh nghip. T chc thng k nhng cuc thi tm
hiu vn ho doanh nghip, hng nm tng kt v tuyn dng nhng in hnh gng
mu v vn ho doanh nghip.
Vi chng trnh i hi phi tch lu bn loi tri thc v thc hin nm bc va nu,
c th thy vic xy dng vn ho doanh nghip hon ton khng n gin.
Nu l mt doanh nghip quan tm n vn ho ch n thun v mun c uy tn
lm n th mt logo bt mt, mt khu hiu tht ku l qu .
Cn i vi nhng con ngi nghim tc, doanh nghip nghim tc, th lm g c vic
g n gin? Nht l i vi xy dng vn ho doanh nghip l cng vic h trng, lin

quan n Li v Ngha, tc l n s Pht trin Bn vng trong nhiu th h ca c

mt doanh nghip! Ti tin rng cc qu v ngi y s khng ngi bt tay vo xy dng
mt cch nghim tc mt vn ho cho doanh nghip mnh!

VN HA DOANH NGHIP
GS.VS.TSKH.
TRN NGC THM
(i h c Quc gia Tp.HCM)
NI DUNG
Nhp :
: Vn ho v Kinh doanh
I- Vn ho v Vn ho doanh ngh ip
II- Loi
Loi hn
hnh vn ho v Vn ho doanh nghip
Tha y li kt: xy dng mt Vn ho doanh nghip

Nhp :
VN HA VA KINH DOANH
1. Kinh t, kinh doanh, vn ha
F. Engels: hai c im quan trng nht khu bit con ngi vi con vt l lao ng
v ngn ng.
Lao ng = mt loi hot ng hot ng kinh t nhm p ng mt cch ch
ng nhng nhu cu thit thn nht ca con ngi.
Ngn ng = mt loi sn phm sn phm tinh thn nhm lin kt con ngi li
vi nhau, to nn mt x hi.
Lao ng v ngn ng kinh t v x hi = nhng thnh t ca mt thuc tnh
chung nht khu bit con ngi vi con vt = vn ho. Con ngi, mt cch chung nht,
l mt ng vt c vn ho.
Hot ng kinh t phc v cho cc nhu cu ca chnh bn thn mnh.
m rng ra phc v cho cc nhu cu ca nhng ngi khc nhm kim li
gin tip phc v cho cc nhu cu ca ring mnh kinh doanh.
Hnh thc kinh doanh kim li c xa nht l bun bn (ngi Do Thi Ty
Nam , ngi nh Thng ng Bc ). Vic kinh doanh kim li thng qua sn
xut hng ho ch thc s n r v pht t cng vi s ra i ca ch ngha t bn
phng Ty.
Doanh nhn, doanh nghip, kinh doanh l nhng khi nim ch con ngi, t
chc v hot ng gn lin vi s ra i ca kinh t hng ho, kinh t th trng v
mc ch kim li. Ch doanh trong doanh nghip = qun l; ch doanh
trong doanh li = tin li.
Kinh doanh l hot ng em li li nhun rt cao. Vit Nam c thnh ng Mt
vn bn li. Trung Hoa cn c thnh ng Nht bn vn li tham vng ca nh
doanh nghip!
Do mc ch ca kinh doanh l kim li hot ng kinh doanh thng li n
tng xu. Trong kinh doanh bun bn: kim li bng hng gi, hng rm, la o,
bun lu, u c, trn thu... Trong kinh doanh sn xut: kim li bng cch khai thc

ba bi ti nguyn thin nhin, gy nhim mi trng, bc lt qu mc ti nguyn

con ngi...
Trong nhn thc chung ca nhiu dn tc, kinh doanh thng i lp vi vn
ho.
2. Vai tr ca vn ho trong kinh doanh
Gn y, ngi ta bt u ni nhiu n vai tr ca vn ho trong kinh doanh..
C hai l do chnh dn n hin tng ny.
1) L do khch quan: Tro lu hi nhp v ton cu ho vi tc chng mt ko
theo s nht th ho v mi mt v e do nghim trng s sinh tn ca cc nn vn
ho cng nhng bn sc ring ca mi dn tc. Trn phm vi ton th gii xut hin
xu hng cao vn ho, quay tr v vi vn ho dn tc to th cn bng.
2) L do ch quan: S tht bi ca nhiu tp on kinh doanh ln do cch hnh x
phi vn ha, thiu o c.
Tp on Nike b ngi tiu dng M ty chay do s dng lao ng tr em
Pakistan vo vic sn xut bng dng trong gii v ch bng th gii. Vic ty
chay c phiu ca cng ty ny gim t 76 USD nm 1997 xung cn 27 USD nm
2000. Cng ty phi a ra bn Hin chng v o c i vi cc nh cung ng
chu .
Tp on khng l Daewoo ph sn nm 1999 vi s n l 75 t USD. Ch tch v
ngi sng lp Kim Woo-chung t mt nhn vt huyn thoi sau 6 nm trn chy
nc ngoi n 14-6-2005 b bt.
Cc v thm ho v mi trng, nn ra tin, t tham nhng cun vo vng bn
bit bao cng ty v tp on kinh t hng mnh, bit bao chnh khch v c cc ngn
hng...
Do vy, ngy nay cc doanh nghip thc thi d mun lm n c uy tn hay ch
n thun mun c uy tn lm n u phi quan tm, hoc ch t l t ra quan tm
n VN HO DOANH NGHIP. Cc hi tho c t chc, cc cu lc b c m
ra, cc trung tm c thnh lp...
3. Cch hiu ph bin v vn ho doanh nghip
Khi nim vn ho doanh nghip thng c hiu mt cch rt s lc, n gin.
Mt s ngi l gii khi nim vn ho doanh nghip thng qua cp quan h
vn ho trong kinh doanh v kinh doanh c vn ho.
Trong gii nghin cu phng Ty ph bin quan nim coi vn ho doanh
nghip l mt dng ca vn ho t chc (organizational culture).
Vn ho t chc, vn ho doanh nghip thng c hiu l mt tp hp ca
nhng biu hin hnh thc nh khu hiu, logo; cch cho hi, ni nng; cc sinh hot
vn ho ngh thut trong doanh nghip nh ca ht, ni san; cc truyn thuyt, huyn
thoi, tn ngng ca doanh nghip...
c mt quan nim y v vn ho doanh nghip, cn bt u t vic tm hiu
mt cch nghim tc xem vn ho l g?

I- VN HA VA VN HA DOANH NGHIP
1.1. Khi nim "vn ha"
1.2. Bn c trng c bn ca vn ha
1.3. Nhn din cht vn ho
1.4. Khi nim Vn ho doanh nghip
1.4. Cc chc nng ca vn ho v vn ho doanh nghip
1.5. Cu trc ca vn ho v vn ho doanh nghip

1.1. Khi nim "vn ha"

Vn ho c hiu theo rt nhiu cch khc nhau. mc chung nht, c th phn
bit hai cch hiu: vn ho theo ngha hp v vn ho theo ngha rng.
Xt v phm vi th vn ho theo ngha hp thng c ng nht vi vn ho
tinh hoa. Vn ho tinh hoa l mt tiu vn ho cha nhng gi tr p ng cc nhu cu
bc cao ca con ngi. Quy lut chung l nhng gi tr p ng cc nhu cu cng xa
nhng i hi vt cht, i thng, nht thi bao nhiu th tnh gi tr, tnh ngi cng
cao by nhiu, v do vy cng mang tnh tinh hoa v vn ho. Theo ngha ny, vn ho
thng c ng nht vi cc loi hnh ngh thut, vn chng.
Xt v hot ng th vn ho theo ngha hp thng c ng nht vi vn ho
ng x. Theo hng ny, vn ha thng c hiu l cch sng, cch ngh v cch
i x vi ngi xung quanh.
Trong khoa hc nghin cu v vn ho, vn ho c hiu theo ngha rng. Theo
ngha ny, nh ngha vn ho cng c rt nhiu. Chng hn, nh ngha u tin ca
E.B.Tylor nm 1871 xem vn ha l mt phc hp bao gm tri thc, tn ngng, ngh
thut, o c, lut php, tp qun, cng mi kh nng v thi quen khc m con ngi
nh mt thnh vin ca x hi t c. TS. Federico Mayor, Tng gim c
UNESCO, th xem vn ha bao gm tt c nhng g lm cho dn tc ny khc vi dn
tc khc, t nhng sn phm tinh vi hin i nht cho n tn ngng, phong tc tp
qun, li sng v lao ng.
Da vo nhng nh ngha c, nm 1995 chng ti xut mt nh ngha
vn ho nh sau:
Vn ho l mt h thng ca cc gi tr do con ngi sng to v tch lu qua
qu trnh hot ng thc tin, trong mi quan h vi mi trng t nhin v x
hi ca mnh.
nh ngha ny hm ch mt h to ba chiu m trong vn ho tn ti: con
ngi l ch th vn ho; mi trng t nhin v x hi l khng gian vn ho; qu
trnh hot ng l thi gian vn ho. Vic c th ho ba thng s ca h to ny s
cho ta nhng nn vn ho khc nhau.
nh ngha ny cn cha ng bn c trng tha mn yu cu cn v
phn bit vn ha vi nhng khi nim, hin tng c lin quan. l Tnh h thng,
Tnh gi tr, Tnh nhn sinh, v Tnh lch s. Bn c trng ny chnh l c s cho
php nhn din cht vn ho mt i tng nghin cu.

1.2. Bn c trng c bn ca vn ha
1- Tnh h thng ca vn ha
Mi s vt, khi nim quanh ta t thn u l nhng h thng. Tuy nhin, vn ho
nh mt h thng li qu phc tp, n mc tnh hon chnh ca n thng b che lp
bi cc thnh t b phn.
Nhiu nh ngha lu nay coi vn ha nh php cng ca nhng tri thc ri rc t
nhiu lnh vc. nh ngha vn ha ca E.B. Taylor (1871) cng thuc loi ny: vn
ho = mt phc hp bao gm tri thc, tn ngng, ngh thut, o c, lut php,
phong tc.
Do vy, cn thit nhn mnh n TNH H THNG ca vn ha. Cn xem xt
mi gi tr vn ha trong mi quan h mt thit vi nhau. Tnh hon chnh cho php
phn bit mt nn vn ho hon chnh vi mt tp hp ri rc cc gi tr vn ho.
2- Tnh gi tr ca vn ha
Song, khng phi mi h thng u l vn ha m ch c nhng h thng gi tr
mi l vn ha. Vn ha ch cha ci hu ch, ci tt, ci p. N l thc o mc
nhn bn ca con ngi.
Cuc sng l qu trnh tm kim cc gi tr tho mn cc nhu cu. Gi tr l
kt qu thm nh dng tnh ca ch th i vi i tng theo mt hoc mt s
thang nht nh (nh ng-sai, tt-xu, p-xu...).
Vn vt u c tnh hai mt, ng thi cha c ci gi tr v phi gi tr. Ngay c
nhng hin tng tng nh xu xa ti t nht nh ma tu, mi dm, chin tranh, chi
nhau... cng c nhng mt gi tr ca n. V ngay c nhng hin tng tng nh tt
p nht nh thnh tu y hc, thu in... cng c nhng mt phi gi tr ca n.
Do vy, gi tr l khi nim c tnh tng i. N ph thuc vo ch th, khng
gian v thi gian. V vy, mun xc nh c gi tr ca mt s vt (khi nim) th
phi xem xt s vt (khi nim) trong bi cnh khng gian - thi gian - ch th c
th, trong mi tng quan gia mc gi tr v phi gi tr trong n.
Tnh gi tr l c trng quan trng nht gip i su vo bn cht ca khi nim
vn ha. N cho php phn bit vn ha vi ci phi vn ha, v vn ho; phn bit vn
ho thp vi vn ho cao; phn bit vn ho theo ngha hp v vn ho theo ngha rng.
Nh tnh gi tr, ta c c ci nhn bin chng v khch quan trong vic nh gi tnh
gi tr ca s vt, hin tng; trnh c nhng xu hng cc oan ph nhn sch
trn hoc tn dng ht li.
3- Tnh nhn sinh ca vn ha
Vn ha l sn phm ca con ngi. Vn ha v con ngi l hai khi nim
khng tch ri nhau. Con ngi l ch th sng to ra vn ha, ng thi chnh bn
thn con ngi cng l mt sn phm ca vn ha.
Tnh nhn sinh to ra nhng kh nng khng c sn trong bn thn s vt (hin
tng) m c con ngi gn cho p ng cc nhu cu ca con ngi, l gi tr
biu trng. Tnh nhn sinh ko theo tnh biu trng ca vn ho.
Tnh nhn sinh cho php phn bit vn ho vi t nhin. Vn ha l sn phm
trc tip ca con ngi v gin tip ca t nhin. Vn ha l ci t nhin c bin i
bi con ngi, l mt t nhin th hai.
4- Tnh lch s ca vn ha

T nhin c bin thnh vn ha l nh c hot ng x hi - sng to ca con

ngi. Nh c hot ng ny m cc gi tr c tch ly v to thnh vn ho. Bn
thn cc hot ng cng chnh l cc gi tr vn ho. S tch ly cc gi tr to nn c
im th ba ca vn ho l tnh lch s.
Tnh lch s to ra tnh n nh ca vn ho.
Tnh lch s cn phn bit vn ha nh ci c tch ly lu i vi vn minh
nh ci ch trnh pht trin mt thi im nht nh.

1.3. Nhn din cht vn ho

nhn din mt i tng c phi l vn ho hay khng, cn phi da vo nh
ngha vn ho vi bn c trng nu trn.
Bn c trng y cho php
ta xem xt i tng nghin cu
trn hai bnh din: bnh din yu
t v bnh din quan h.
a) Bnh din Yu t: khu
bit c-khng
Trn bnh din yu t, vn
ha c khu bit vi mt bn
l T Nhin v bn kia l Vn
Minh.
Vn ha khu bit vi t
nhin l nh c tnh nhn sinh.
Thiu tnh nhn sinh, t nhin
cha phi l vn ha.
Vn ha khu bit vi vn
minh l nh c tnh lch s.
Thiu tnh lch s, vn minh
cng cha phi l vn ho.
Nh vy, y l s khu bit c hay khng c cht vn ho, c hay khng c yu t
vn ho.
Tuy nhin, c cht vn ho vn cha hn c s xp mt s vt (hin tng)
vo vn ho. Vnh H Long, hn Vng Phu,... u c bn tay v khi c ca con ngi,
chng u c tnh biu trng. Nhng khu bit v quyt nh xp i tng ny vo
t nhin, i tng kia vo vn ha, cn so snh mc t l gia cht con ngi v
cht t nhin trong mi i tng.
Vn ho ng gia t nhin v vn minh. Tnh nhn sinh cha c hoc qu t th
thuc v t nhin. Tnh nhn sinh (nhn to) qu nhiu th thuc v vn minh. Khi
tnh nhn sinh c liu lng th thuc v vn ho.
Vn ho cn phn bit vi vn minh tnh gi tr, tnh dn tc, c trng khu vc
v t chc x hi.
VN HA

VN HIN

VN VT

VN MINH

Cha c gi tr vt Thin v gi
cht ln tinh thn tr tinh thn

Thin v gi
tr vt cht

Thin v gi tr
vt cht - k thut

C b dy lch s

Ch trnh pht trin

C tnh dn tc

C tnh quc t

Gn b nhiu vi
phng ng nng nghip

Gn b nhiu vi
phng Ty th

b) Bnh din Quan h: khu bit t-nhiu

Trn bnh din Quan h, vn ha c phn bit vi Tp hp gi tr v Phn vn
ho.
Vn ha phn bit vi tp hp gi tr l nh c tnh h thng. Mt tp hp gi tr
thiu tnh h thng th vn thuc vn ho ri, nhng do ri rc, khng c lin h vi
nhau nn n cha tr thnh c mt i tng (mt nn) vn ho ring bit.
Vn ha phn bit vi phn vn ho l nh tnh gi tr. Phn vn ho khng phi l
khng c cht vn ho, khng c tnh gi tr, m l ch tnh gi tr ca n c th bc
l trong mt to vn ho khc. Mt s vt, hin tng c th c gi tr trong h to
ny, nhng li l phn vn ho trong mt h to khc.
Nh vy, vic mt tp hp gi tr, mt phn vn ho c l mt (nn) vn ho hay
khng l do cc mi quan h ca chng quyt nh.

1.4. Khi nim Vn ho doanh nghip

Vn ho doanh nghip khng ch gii hn n thun trong phm tr vn ho t
chc, hay trong cp quan h vn ho trong kinh doanh v kinh doanh c vn ho.
Vn ho doanh nghip l mt tiu vn ho (subculture).
Vn ho doanh nghip l mt h thng ca cc gi tr do doanh nghip sng
to v tch lu qua qu trnh hot ng kinh doanh, trong mi quan h vi mi
trng x hi v t nhin ca mnh.
L mt tiu vn ho, n cng c y cc c trng v c xc lp trong mt
H to :
Tnh h thng: cho thy tnh t chc ca doanh nghip, phn bit mt doanh
nghip c vn ho vi mt doanh nghip ch c tp hp gi tr.
Tnh gi tr: khu bit mt doanh nghip c vn ho vi mt doanh nghip phi vn
ho. Gi tr vn ho ca doanh nghip c gi tr ni b; gi tr vng; gi tr quc gia;
gi tr quc t. Doanh nghip cng tn trng v theo ui nhng gi tr chung cho
nhng cng ng cng rng ln bao nhiu th vai tr ca n cng ln by nhiu.
Tnh nhn sinh: y l c trng c bn v ch th cho php phn bit vn ho
doanh nghip vi cc tiu vn ho khc. Ch th vn ho y khng phi con ngi
ni chung, m l doanh nghip nh mt loi ch th vn ho c bit (bn cnh vn
ho lng x, vn ho th, vn ho c quan...). c bit v c doanh nghip gia nh;
doanh nghip vng; doanh nghip dn tc, quc gia; li c c doanh nghip a/xuyn
quc gia.
Tnh lch s (thi gian vn ho): Qu trnh hot ng kinh doanh.

Khng gian vn ho: Mi trng x hi: khch hng, bn hng / i tc. Mi

trng t nhin: ni tn ti v hot ng, ni cung cp nguyn liu.

1.4. Cc chc nng ca vn ho v Vn ho doanh nghip

Bn c trng trn l cn v khng ch cho vic lm cn c nh ngha vn
ho m cn xc nh cc chc nng ca vn ho v vn ho doanh nghip.

c trng VH

Chc nng VH

Chc nng VHDN

Tnh h thng

T chc x hi

T chc doanh nghip

Tnh gi tr

iu chnh x hi

iu chnh doanh nghip

Tnh nhn sinh

Giao tip

Lm c s giao tip trong v

ngoi doanh nghip

Tnh lch s

Gio dc

Gio dc- o to trong

doanh nghip

L c s cho s tn ti n nh Lm c s cho s thnh cng

v bn vng ca ch th (dn tc) bn vng ca doanh nghip
Cc c trng v chc nng khc (chc nng nhn thc, chc nng gii tr, v.v.)
u phi sinh t 4 c trng v chc nng c bn ny.

1.5. Cu trc ca vn ho v Vn ho doanh nghip

nh ngha vn ho nu trn cho php nhn din vn ho, phn bit vn ho vi
nhng khi nim c lin quan, nhng cha cho ta thy c cc b phn cu thnh ca
n.
V mt cu trc, vn ho c th xt t gc ng thi v tnh trng.
* T gc ng thi (dinamique), vn ho l mt h thng bao gm ba thnh t
l gi tr ca con ngi/t chc cng cc thuc tnh v nng lc ca n; gi tr ca cc
hot ng, quan h ca con ngi; gi tr ca cc sn phm do con ngi to ra. l
mt b ba: ch th hot ng sn phm.
Trong vn ho doanh nghip, l mt h gi tr b ba:
GI TR CA DOANH NGHIP: t chc ca doanh nghip, truyn thng ca
doanh nghip, trit l v kinh nghim ca doanh nghip, cc nhn ti ca doanh
nghip...
GI TR CA HOT NG:
m bo c li, c im ca hot ng kinh doanh l phi d on trc
c kt qu. Hot ng sng to ra cc sn phm tinh thn (nh pht minh khoa hc,
sng tc vn hc ngh thut) mang tnh ngu nhin v m h, khng d on trc
c (v chi ph thi gian, tin bc, kt qu, gi tr...), nn khng thuc phm tr kinh
doanh (phn bit ho s sng tc v th chp tranh).
Cc loi hot ng kinh doanh xt theo cng on th c: u t, sn xut, tip th,
t vn, lu thng, phn phi, bo hnh; xt theo nhm loi th c: sn xut, thng mi
v dch v. Kinh doanh sn xut v dch v lun to ra gi tr. Kinh doanh thng mi

10

t hng ho vo nhng h to mi, lm dch chuyn gi tr, thay i gi tr, do vy

cng to ra gi tr. Nhng hot ng ny, mi doanh nghip c nhng cch thc ring,
to nn nhng gi tr c th ca doanh nghip.
Trong ba hnh thc kinh doanh trn th thng mi l hnh thc hot ng kim
li xut hin sm nht. Cng bi vy m ni n kinh doanh ngi ta thng ngh
ngay n thng mi v thng ng nht chng vi nhau.
GI TR CA SN PHM: sn phm ca mi doanh nghip c c th ring.
Nhng hnh thc kinh doanh no cng lin quan nhiu n con ngi th ci c th
to nn vn ho ring ny cng r nt. Sn xut < Thng mi < Dch v.
* T gc tnh trng (statique), vn ho l mt h thng quy nh bi mt loi
hnh vn ho nht nh, bao gm ba thnh t l vn ho nhn thc, vn ho t chc v
vn ho ng x.
Vn ho nhn thc xt theo i tng th bao gm nhn thc v v tr v nhn
thc v con ngi; cn xt theo mc th bao gm nhn thc khi qut, nhn thc
chuyn su v nhn thc cm tnh.
Vn ho t chc cng ng xt theo i tng t chc th bao gm vn ho t
chc i sng tp th v vn ho t chc i sng c nhn.
Vn ho ng x xt theo i tng ng x th bao gm ng x vi mi trng t
nhin v ng x vi mi trng x hi.

Trong mi thnh t y c tnh n quan h b ba: ch th hot ng sn

phm.
i vi doanh nghip, cu trc vn ho ny c c th ho nh sau:
Vn ho
nhn thc

Nhn thc khi qut

Trit l kinh doanh, o c, trch nhim...

ca doanh nghip

Nhn thc chuyn su

Cc kinh nghim kinh doanh v tri thc ngh

nghip m doanh nghip tch lu c

11

Vn ho
t chc

Vn ho
ng x

Nhn thc cm tnh

Tn ngng (t ngh, gi t...) v nhng quan

nim mang tnh tn ngng (huyn thoi...)

T chc i sng tp th

Vn ho qun l trn mi mt hot ng ca

doanh nghip

T chc i sng c nhn

TC i sng vt cht (n, mc, , i li) v

tinh thn (vui chi, gii tr, thng tin...)

ng x vi MT x hi

ng x vi khch hng, bn hng, i tc...

v cng ng c dn ni c tr

ng x vi MT t nhin

ng x vi MT t nhin ni c tr, vi
ngun nguyn nhin liu

II- LOAI HINH VN HO

VA VN HOA DOANH NGHIP
Con ngi trong cuc i lun hng ti hai gi tr thng c xem l cao nht:
DANH v LI. Danh l a v, Li l giu c. Danh l quan trng, Li l thng
trng. Nhng thi khc nhau i vi hai gi tr ny to nn nhng nt c th cho
cc loi hnh vn ha v vn ha doanh nghip khc nhau.

2.1. Phng ng v phng Ty

Phng ng v phng Ty nh nhng khi nim vn ho c hnh thnh trong
khu vc cu lc a -u (Eurasia). Phng ng = ng Nam; phng Ty = Ty
Bc.
TY BC: Lnh, kh, bng tuyt, a hnh n gin. NG NAM: Nng, m,
sng nc, a hnh phc tp.
T s khc bit ban u v iu kin t nhin ny dn n hng lot khc bit v
vn ho.
Phng Ty khi thu sng bng chn nui. Ngy xa, ngi Hy Lp ch nui d
v cu, t ngi lm ngh nng, phn ng lo vic mc sc v hng hi; ngi La M
th ung sa b, o qun dt bng lng cu hoc bng da th vt. B Lut Salica cho
bit vo u th k VI, ngi Frng lm nng nghip nhng vn c bit coi trng
chn nui, cng x c bi chn nui chung.
PHNG NG

PHNG TY

ng Nam

Ty - Bc

T nhin

Nng-nc

Lnh-kh

T nhin

a hnh

Phc tp

Tho nguyn

a hnh

Kinh t

Trng trt

Chn nui

nh c

Du c

Li sng

Kinh t
Li sng

12

Kinh t

Thng nghip
TC x hi

Nng thn

nh c

Li sng

th

TC x hi
Kinh t

Cng nghip
Thnh tu

Vn ha

Vn minh

Thnh tu

VH gc nng nghip

VH gc du mc

VN HO TRNG TNH

VN HO TRNG NG

Trong Hi k v cuc chin tranh Gl, J. Cesar vit rng vo th k II trCN,

ngi Gicmanh vn sng cuc i du mc, n gia th k I trCN, ngi Gicmanh
cy trng, song h khng ch th vi cuc sng nh c, sau mi nm li chuyn i
ni khc.
Hai loi hnh kinh t trng trt v chn nui ny li du n rt m nt trong
truyn thng vn ha hai khu vc:

Cuc sng

VN & ng Nam
thc vt & trng trt

Phng Ty
ng vt & chn nui

Ngh thut

Rng, phng, ra hnh cy l

Bnh nc, con du, ng tin hnh

b, nga

Tn gio

Thc vt: c chay

Gia sc: ngi chn chin, con

chin

Phong tc

Hi cu ma
Ting Vit c my chc t ch
la: m, la, r, rm; ng,
cm, thc, go, cm, tru, tm,
cm, xi, cho, bng...

Ngn ng

Hi chn b
Ch A Latinh & (alpha) Hylp
u c ngun gc t hnh u b

Vn ha gc nng nghip sng trong lng x, i sng n nh, nn thin v tinh

thn, trng Danh hn Li. Vn ho gc du mc thng xuyn dch chuyn, i sng
lun thay i, nn thin v vt cht, trng Li hn Danh.

2.2. Vn ho trng tnh v vn ho trng ng

V a l: chu thuc phng ng; chu u, chu M thuc phng Ty
V kinh t: chu (ngho) thuc phng Nam; u-M (giu) thuc phng Bc
V vn ho: phng ng & chu in hnh l phn ng-nam ca cu lc a
-u; phng Ty in hnh l phn ty-bc ca n (chu u).
Khu vc
Lnh vc

Phng ng

Phng Ty

13

VH ng x vi
MT t nhin
VH
nhn
thc
VH t
chc
cng
ng

Tn trng, c vng sng ha

hp vi t nhin

Coi thng, tham vng

ch ng t nhin

Li t
duy

Thin v tng hp v quan

h; ch quan, cm tnh v
kinh nghim

Thin v phn tch v yu t;

khch quan, l tnh v thc
nghim

Chun
gi tr

Thin v tinh thn, ni dung,

nh tnh (phc, lc, th)

Thin v vt cht, hnh thc,

nh lng (chn, thin, m)

Thin v m: a n nh;
trng tnh, trng c

Thin v Dng: a pht trin;

trng sc mnh, trng ti

Tnh
cch
Cch
thc

Linh hot. Trng cng ng,

Nguyn tc. Trng c nhn,
ngha v. Trng Danh hn Li. quyn li. Trng Li hn Danh.

VH ng x vi
MT x hi

Dung hp trong tip nhn.

Hiu ha trong i ph (a
dn xp, thch kn o, t nh)

c tn trong tip nhn. Hiu

thng trong i ph (a tranh
lun, thch rnh mch, r rng)

Tiu ch
Loi hnh

VH TRNG TNH
(gc nng nghip)

VH TRNG NG
(gc du mc)

2.3. Loi hnh chuyn tip

Trong khng gian, hai loi hnh vn ha c a dng ha bi quy lut pht trin
an ci do giao lu vn ha, do s khc bit v cc iu kin t nhin v x hi trong
ni b mi vng, mi nn vn ha. Do vy m khng c nn vn ha no l mang tnh
nng nghip hon ton hoc mang tnh du mc hon ton. Bi vy mi dng cc thut
ng trng tnh v trng ng, gc nng nghip v gc du mc
Theo quy lut ny th ta khng ch thy vn ha phng Ty thin v tnh ng,
phng ng thin v tnh tnh. M cn c th thy trong phng ng trng tnh th
vn ha ng Bc li thin v tnh ng (ng trong tnh), cn vn ha ng Nam
thin v tnh tnh (tnh trong tnh = nng nghip in hnh). Ngay trong ni b
Trung Hoa cng khng kh khn g c th phn bit khu vc pha Bc thin v tnh
ng (a hnh ng c, pht trin chn nui, thng nghip, th); cn khu vc
pha Nam thin v tnh tnh (a hnh sng nc, pht trin trng trt).
Cn c vo nhng c trng nu, ta lun c th nhn din v xc nh mc
trng tnh (nng nghip) hay trng ng (du mc) ca tng nn vn ha.
Theo c th thy s phn chia ng-Ty truyn thng cha phi l hp l, bi
l bn cnh hai vng cc Ty-Bc v cc ng-Nam kh in hnh, c mt vng
chuyn tip kh ln bao gm t Ai Cp sang n , ln Xibiri v ng Bc vng
ny mang nhiu c trng ca c hai loi hnh. Tuy lu nay c xem l thuc v
phng ng, nhng so vi ng Nam th vng ny khng ch khc bit r rt v
a hnh (i lp vi sng nc l sa mc v tho nguyn) m cn c cht dng tnh
kh r (biu hin qua o Hi, o Hindu v o Nho).
n lt mnh, vng chuyn tip li cng khng thun nht, n c th c chia
thnh hai tiu vng Ty Nam v vng ng Bc. Tiu vng Ty Nam th coi trng
tm linh v tng lai (nn tn gio pht trin mnh), tiu vng ng Bc th thin v
th tc v hin ti (nn gn y kinh t pht trin tt).

14

Tng ng vi hai tiu vng chuyn tip ng Bc v Ty Nam, c th tch ra loi

hnh vn ho trung gian vi hai tiu loi: trng th tc v trng tm linh.
Nh vy, h thng loi hnh vn ho vi vng chuyn tip by gi c dng nh sau:
THUC TNH
I- m
II- Dung
ho
III- Dng

VNG VN HO

LOI HNH VN HO

1. Vng ng Nam

1. LH trng tnh

2. Vng
chuyn
tip

2A. Tiu vng

ng Bc
2B. Tiu vng
Ty Nam

3. Phng Ty (Ty Bc)

2. LH
trung
gian

2A. Tiu loi

trng th tc
2B. Tiu loi
trng tm linh

3. LH trng ng

Khu vc ng thuc loi hnh vn ho chuyn tip vi cc c trng sau:

c trng tip nhn t

Lnh vc

LHVH trng tnh

VH ng x vi
MT t nhin
VH
nhn
thc
VH t
chc
cng
ng

Li t
duy

LHVH trng ng

Tn trng, c vng sng ha

hp vi t nhin
Tng hp kt hp vi phn tch; trng quan h kt hp vi
trng yu t; cm tnh kt hp vi l tnh

H gi
tr

Thin v tinh thn, ni dung,

nh tnh (phc, lc, th)

Tnh
cch

m Dng kt hp: n nh bn trong v pht trin bn ngoi;

trng tnh kt hp vi trng sc mnh, trng php

T.chc
x hi

Trng cng ng, trng

ngha v. Linh hot

ng thi trng nguyn tc

Trng c Danh ln Li

VH ng x vi
MT x hi

Dung hp trong tip nhn

Kh cng thng trong i ph

Tiu ch
Loi hnh

VH TRNG TNH
(gc nng nghip)

VH TRNG NG
(gc du mc)

2.4. Lch s cc loi hnh vn ho doanh nghip

1. Tiu vng Ty-Nam b chia ct bi nhng sa mc l ni m ngh kinh doanh
xut hin vo loi sm nht trn th gii. Nhng th u tin cng hnh thnh trong
khu vc ny.
B lut Hammourabi ban hnh khong nm 2.000 trCN Babylone cp n
nhng quy chun thng mi nh li tc, lng, gi lm vic...

15

Trong mt ngi m Thbes nin i vo tk. XV trCN, c mt bc chm ni hnh

ci cn vi mt bn mm l hai con b, cn bn mm kia l 9 vng kim loi; thi k
ny y c nhng thi ch hay vng mi kch c dng i chc, thanh ton.
Ngh kinh doanh v s giu c c tn gio tha nhn v cao: trong Kinh
Thnh Gense, Abraham c Cha Tri yu cu phi giu c th cng Tri; tr
nn giu c l lm vui lng Tri; s giu c c xem l phng tin tt nht trnh
bo lc, thng lng cho ho bnh. Trng Li hn Danh.
2. Tiu vng Ty-Nam l c s cho vn minh phng Ty. Vn minh Hy Lp
hnh thnh trn c s tip thu vn minh Ai Cp v Lng H. phng Ty vi
nhng b lc sn bn v chn nui xa xa, ngh kinh doanh cng mng li th
cng pht trin rt sm. W. Durant trong cun Ngun gc vn minh cho bit: Ti
nhng b lc sn bn v mc sc, loi b l mt n v gi tr rt tin. Vo thi i
Homer Hy Lp, ngi ta nh gi ngi v vt bng s b: b binh gip ca
Diomde ng gi 9 con b, mt ngi n l kho tay ng gi 4 con. Ngi La M
cng vy, h dng hai danh t gn ging nhau pecus v pecunia tr b v tin
bc.
Cui thi c i, Ki-t go t Ty Nam i vo chu u, t tn gio ca qun
chng b p bc tr thnh tn gio ca chnh quyn. Nh th La M hn ch ng
k s pht trin ca ngh kinh doanh bi t tng mun ti ci vnh hng, con ngi
phi on tuyt vi ca ci th gii ny: Hy bn ht ca ci i v theo ta. Con
lc chui qua l kim cn d hn mt k giu i vo nc Cha.
Phi n phong tro Ci cch tn gio vi nhng t tng ca J.Calvin (15091564) v s ra i ca o Tin Lnh, ngh kinh doanh phng Ty mi bc vo
cuc hi sinh ton din. Truyn thng trng Li hn Danh c hi sinh. Ch ngha
Calvin v o Tin Lnh coi thnh cng v kinh t l biu hin n hu ca Cha Tri.
T tng trng thng bt u pht trin. Ch.L. Montesquieu trong cun Tinh thn
php lut (1748) vit: Thng mi gt b nhng nh kin tai hi, n lm lnh
mnh nhng h tc. N lm cho con ngi th bo hn v mang nhiu tnh ngi
hn. Ch ngha t bn l nh cao ca ngh kinh doanh.
Mc d ngh kinh doanh phng Ty c truyn thng lu i nh vy, nhng
vn ho kinh doanh, vn ho doanh nghip phng Ty li pht trin rt yu t. Bn
cht ca doanh nhn - nh t bn l hm li. iu ny c K.Marx khc ho rt su
sc khi dn li ca T.J.Dunning vit rng: c bo m 10% li nhun th ngi ta
c th dng t bn vo u cng c; c 20% th n hot bt hn ln; c 50%
th n tr nn tht s to bo; c 100% th n ch p ln mi lut l ca loi ngi;
c 300% th khng cn ti c no l n khng dm phm, d c nguy c b treo c.
Ton b lch s phng Ty l lch s chinh phc (tn ph) t nhin, trong khi theo F.
Engels (trong Php bin chng ca t nhin), l ra con ngi phi hc cch sng ho
hp vi t nhin.
Do quan nim v nhim v kim li ca doanh nhn mt cch tuyt i cho nn
ngi phng Ty thng cho rng hai khi nim kinh doanh v vn ho l i lp
hoc ch t l khng c lin quan g vi nhau. M. Friedmann, mt ngi M ot gii
Nobel v kinh t vit (1962): Cc doanh nghip khng c trch nhim no khc
ngoi vic kim tin v khi lng tt ni ln, cc doanh nghip ch m nhn nhng
trch nhim th yu v lm nh vy em li nhiu iu xu hn l tt. H. Arend
(1961) thm ch cho rng chc nng duy nht ca doanh nghip l chc nng sinh hc
duy tr cuc sng v m bo sc kho cho con ngi.

16

Trong th k XIX v gn sut th k XX, ngi phng Ty khng nhn thy c

mi lin quan no gia vn ho (hay o c) vi kinh doanh, v hai th khng
c cng thc o: thc o ca vn ho (o c) thuc v cht lng, cn thc o
ca kinh doanh (kinh t) thuc v s lng. Nu c ai t ra vn o c (vn
ho) th ch l mt th on gn cht ngi lao ng vo doanh nghip v bc lt h
mt cch tinh vi hn m thi.
Nh vy th phng Ty, xu hng chung l thng nghip pht trin, trng Li
hn Danh, nhng cng c mt thi k di 12 th k (t tk. IV sCN n tk. XVI) do nh
hng ca Nh th m ngh kinh doanh ri vo tr tr (do trng Tri hn Li). Vn
ho doanh nghip nhn chung khng c ch .
3. tiu vng ng Bc l nhng tho nguyn mnh mng, thi c xa ngh
chn nui kh pht trin, theo n ngh kinh doanh bun bn cng rt pht t.
i Thng (tk XVII-XI trCN), nh bun u l nhng ngi cm quyn hoc
thuc tng lp ch n. H bun bn cc k trn d bo, b nga v n l vi nhau v
vi cc quc gia lng ging. Dn gian c cu n nhn trng c, ngha l Ngi
[Thng] n coi trng bun bn. Nh Ty Chu (tk. XI-VIII trCN) sau khi lt
nh Thng, bn cho di chuyn s dn Thng n b bt v gn kinh Lc Dng,
giao cho h lo vic bun bn pht huy s trng ca h. Bi vy m lu dn, ngi
ta quen gi nhng ngi lm ngh bun l Thng nhn , hng ho l Thng
phm, ngh bun bn l Thng nghip.
Nh Chu rt coi trng cng thng nghip, nn t ra chc quan cng chnh
coi sc th cng nghip, c chnh coi sc thng nghip. Li t ra lut l
cng thng t quan (ngh cng thng do chnh quyn nui). Th th cng v
thng nhn tr thnh mt th cng chc nh nc. Chu Vn Vng tng ban ra
mt thin hiu co c tn l Co t phng du l chuyn ni v thng nghip.
Vo thi Xun Thu (771-475), ch n l bt u tan r, ch cng
thng t quan cng khng cn. Nhiu n l thng nhn tr thnh dn thng v
nhiu dn thng nh kinh doanh m tr nn giu c ln, thng nghip t n giai
on hong kim. Mng li th ph kn vng Hoa Bc. Cc thng nhn t do do
giu c m tr nn c th lc v a v, chi phi kinh t, khng ch nn chnh tr ng
thi. Quan nim ph bin lc by gi l T ngho mun giu, th lm rung khng
bng lm th, lm th khng bng i bun (dng bn cu ph, nng bt nh cng,
cng bt nh thng).
Hin tng t quan i bun, b hc i bun, b lm rung i bun tr thnh ph
bin. Phm Li vn l i phu ca Vit Vng Cu Tin, b quan i bun, ti lp
nghip t o (nay thuc tnh Sn ng), sau 19 nm tr thnh c ph. T Cng
tng lm quan nc L v nc V, tng l hc tr ca Khng T, sau t quan b
hc i bun ln, xe nga thnh on ch hng i cc nc.
T cui thi Chin Quc (tk III trCN) n ht Nam-Bc triu (tk VI sCN) l giai
on nh nc thi hnh chnh sch trng nng c thng, hn ch th lc ca thng
nhn t do; nh nc nm li ngh thng nghip v gi c quyn bun bn st v
mui. Song, trong thi k ny, ngh kinh doanh vn t pht pht trin, vn xut hin
nhng i thng gia c th lc khuynh o nh L Bt Vi, Mnh Thng Qun, v.v.
V vy m t thi Tu-ng tr i, mi chnh sch chn p thng nhn c ci
b. Cc doanh nhn tch lu c nhiu ti sn n mc Hong Cn Long phi than

17

th: Thng nhn qu l giu c, trm tht khng bng!. Nh giu c, thng nhn
c xu hng tu rung gi ca v thm nhp vo tng lp quan li (bng cch kt
giao vi quan li, thng qua thi c m bc vo quan trng, v b tin ra mua chc
tc). n thi Minh Thanh, trong quan li thm ch c quan nim rng kt giao c
vi thng nhn l iu vinh d; nhiu quan li tr thc b nghip Nho i bun.
Hnh thnh mt tng lp thng Nho (), vn ho kinh doanh c ch trng
xy dng v tng kt.
Nh vy th Trung Hoa v ng Bc , tuy khuynh hng ch o l trng
Danh hn Li, nhng trong lch s ch c mt thi k di 9 th k (t tk. III trCN n
tk. VI sCN) l c hin tng ngh kinh doanh b chn p, cn trc v sau th
thng nghip u pht trin mnh. Vo thi Xun Thu v thi Minh-Thanh, thm ch
cn ph bin hin tng t quan b hc i bun. Ngha l nhn chung th tiu vng
ng Bc, Danh v Li gn nh c coi trng ngang nhau. Vn ho doanh nghip
hnh thnh v c ch trng.
4. Ch c vng ng Nam, do c truyn thng vn ho nng nghip in hnh,
ngi dn ch sng trong nhng lng x vi vi ba trm h dn, con ngi coi trng
Danh (a v trong cng ng) hn Li; trong sut lch s, mng li th rt o ut
v ngh kinh doanh th thc s km pht trin.
Kinh t hng ho vi th trng v mc ch kim li l sn phm ca loi hnh vn
ho phi tnh (trng ng v trung gian), ca vng vn ho phng Ty v vng chuyn
tip. Loi hnh vn ho trng tnh gc nng nghip (vng ng Nam) khng c truyn
thng kinh doanh.
Trong quan nim dn gian, ngh bun l ngh nguy him (Lm bn vi sng giang
mt c quang ln gnh), vt v (Nm t hng hng hn nm ging hng c),
khng c phc, c y nhng ri li s c lc trng tay (Bun tu bun b khng
bng n d h tin; Bun thu bun v chng h tin; Bun Ng bun Tu khng
giu bng h tin).
Cn thng nhn th mang nhiu nt xu nh gian xo, tham lam (truyn Ci cn
thu ngn, tc ng: Tht th cng th li tru...; Li tru li ln li b, trong ba anh
y ch nghe anh no...); hm ca (truyn Thch Sng cn thiu m kho); ho sc
(truyn S tch con mui, Ngi n b b vu oan); c c (truyn Thch Sanh). Bi
vy m ngh bun b khinh ght thc s, coi thng thc s: i bun ni ngay khng
bng i cy ni di; Em i ng ly qun bun, Khi vui n khi bun n i...
Tnh cm thng yu nu c th ngi bnh dn ch dnh cho nhng ngi ph n
bun bn nh, ly cng lm li, tn to nui chng (u hm h h vi chng, Na
m v sng gnh gng nui con; Con gi ln i, m bo y ny, Hc bun hc bn
cho ty ngi ta, Con ng hc thi chua ngoa, H hng ght b, ngi ta ch ci...).
Ch t khi tip nhn nh hng phng Ty, v ch vng t mi Nam B th mi
manh nha hnh thnh li ngh thng thong: o no vui bng o i bun, Xung b
ln ngun go ch nc sng.
c trng ca bn vng v tiu vng trong quan h vi kinh doanh v vn ho
doanh nghip c th tng kt trong bng sau:
c trng
Vng/Loi hnh

Mg
li
th

Trng
Li

Trng
Danh

Vn
ho
DN

18

TVg Ty Nam / LH
trung gian trng tm linh

Vg phng Ty / LH
trng ng

TVg ng Bc / LH
trung gian trng th tc

Vg ng Nam / LH
trng tnh

Bng tng kt trn cho php rt ra ba nhn xt sau:

1) Phn ln cc dn tc trn th gii (thuc cc loi hnh vn ho phi tnh) u kh
thc dng khi coi trng Li hn (hoc ngang) Danh.
2) Ni duy nht c truyn thng vn ho doanh nghip l tiu vng ng Bc,
thuc tiu loi vn ho trung gian trng th tc.
3) cng l ni/loi hnh duy nht coi trng c Li ln Danh.

2.5. Mt s vn v Vn ho doanh nghip

1. Vai tr ca s kt hp Tnh v ng, ng v Ty, Danh v Li...
Kho st nu trn cho thy, trong vn vn ho kinh doanh v vn ho doanh
nghip, tiu loi vn ho trung gian trng th tc v ng vi n l tiu vng ng Bc
ng mt vai tr quan trng c bit. Mun xy dng mt vn ho doanh nghip,
khng th khng nghin cu k truyn thng vn ho kinh doanh v doanh nghip ca
tiu loi v tiu vng ny.
y cng chnh l tiu vng / tiu loi duy nht ny sinh hin tng thn k ng
(Nht Bn v Bn Con Rng). iu ny hon ton khng phi ngu nhin. N cho
php nhn li nguyn nhn ca hin tng thn k ng di mt nh sng mi.
S thnh cng ca Nht Bn v bn con rng chu lu nay thng c gn cho
vai tr ca Nho gio l khng ng. Phn chng n gin nht l s-khng-ha-rng
ca cc quc gia khc cng nm trong vng nh hng ca Nho gio nh Trung Hoa
lc a, Bc Triu Tin, Vit Nam.
S thnh cng ca Nht Bn v bn con rng chu chnh l nh hai c im:
1) Do thuc loi hnh vn ho trung gian nn cc doanh nghip ca nhng quc gia
ny tch hp c nhng nt tri ca c hai loi hnh trng Tnh v trng ng, truyn
thng phng ng v phng Ty: coi trng c Danh v Li; va trng cng ng,
hiu ho, li va cnh tranh, hiu thng; va thanh thn, v vi li va y tham vng,
hu vi; va c li t chc bn vng kiu phng ng li va c kiu qun l nng
ng, hiu qu kiu phng Ty; va duy tr truyn thng vn ho phng ng li
va tip nhn k thut v kinh nghim kinh doanh phng Ty... c im ny khu
bit cc nn vn ho ng Bc vi mt bn l cc nn vn ho ng Nam qu
thin v tnh cm, trng tnh v bn kia l cc nn vn ho phng Ty qu thin v l
tr, trng ng.

19

2) Do thuc tiu loi vn ho trung gian trng th tc nn con ngi ca cc quc

gia ny lun c cch nhn v cch ng x thit thc, hiu qu, hng vo hnh phc
ca th gii thc ti, t quan tm n linh hn v s gii thot, khng gi thc s sinh
tn vo th gii h o bn kia. Tnh th tc ny gip cho ngi ng Bc c mt
tinh thn coi trng thc t, cn c t lc khc phc kh khn, trnh ri vo o vng tn
gio. c im ny khu bit cc nn vn ho ng Bc vi cc nn vn ho Ty
Nam qu l thuc vo quyn uy tn gio.
Ngi Do Thi l mt dn tc c bit. Ngi Do Thi Ty Nam v ngi Hoa
ng Bc u thuc vng chuyn tip v loi hnh vn ho trung gian, u ni ting l
nhng dn tc gii kinh doanh, bun bn. Song, khc vi ngi Hoa lun hng n
s tch hp v dung ho, ngi Do Thi c tnh cch rt cc oan, thuc loi hnh vn
ho chuyn tip nhng hng sang loi hnh trng ng. Do vy m Do Thi tr thnh
mt dn tc thng minh nht, gii kinh doanh v giu c nht, nhng cng chu mt s
phn ln n v khn kh nht.
2. Quy lut v bo tn v pht trin doanh nghip
Mt nn vn ha doanh nghip in hnh phi m bo cho doanh nghip c
kh nng pht trin nhanh trn c s bo tn tt.
Doanh nghip l mt nhm x hi. V nguyn tc, nhm x hi no cng ng thi
gp phn va bo tn va pht trin tiu vn ha ca mnh (subculture). Song, tu theo
tnh cht ca tng loi nhm x hi m vai tr ca chng trong vic bo tn v pht
trin vn ha c khc nhau.
Quy lut l cc nhm x hi no c tnh ng nht cao th kh nng bo tn tt,
ngc li, nhm x hi no c tnh a dng cao th kh nng pht trin tt. Th tc c
tnh ng nht cao hn B lc. Lng x c tnh ng nht cao hn th. Dn tc c
tnh ng nht cao hn Quc gia. Do vy, Th tc, Lng x, Dn tc c kh nng gip
bo tn vn ho tt hn; ngc li, B lc, th, Quc gia c kh nng gip pht
trin vn minh nhanh hn.
M, TNH

DNG, NG

Tnh ng nht cao

Tnh a dng cao

Th tc
Lng x
Dn tc

C
tn
tnh ng nht
cao hn

B lc
th
Quc gia

C kh nng bo tn tt

C kh nng pht trin nhanh

Mn
Mnh v VN HA
HA

Mn
Mnh v VN MINH

Trong ni b cng ng th tnh ng nht cao hn, cn trong quan h vi cc cng

ng khc th tnh a dng cao hn. Bi vy m t chc cng ng c chc nng bo
tn vn ha tt hn, cn vic giao lu vi cc nn vn ha khc c kh nng nhanh
chng lm giu thm nn vn ha ca mnh.
Cc cng ng lm nng nghip khp kn v c tnh ng nht cao hn nn c vn
ha bn vng hn (cng tc l tr tr hn). Cn cc cng ng chn nui, bun bn,

20

sn xut cng nghip th giao lu rng hn, d thay i hn, do vy pht trin nhanh
hn, d ng ha k khc nhng cng d b k khc ng ha.
Mi doanh nghip c th t nh gi xem mnh ang mc no: nu doanh nghip
ang l mt cng ng n nh nhng t nng ng, lm n km th cn phi b sung
nhng nhn t mi, tng cng tnh a dng. Ngc li, nu doanh nghip ang lm n
rt tt, nhng c phn phiu lu, thiu n nh th cn phi tng cng tnh ng nht
m bo bn vng cho s pht trin.
3. Vn Li v Ngha trong Vn ho doanh nghip
Trong Danh v Li, lm kinh doanh l t Li ln hng u.
Khi t Li ln hng u, s ny sinh vn v mi quan h gia Li v Ngha,
tc l vn v mi quan h gia giu c v o c. chnh l cu hi thng trc,
nhc nhi nht trong hot ng ca doanh nhn, doanh nghip. Cng l cu hi mang
tnh quyt nh v vn ho doanh nghip.
Mi nhn, c th ngh rng y c mt nghch l: mt khi l t Li ln hng
u th mi th khc u t ng xung hng th hai, nh vy khng cn c g phi
bn v quan h gia Li v Ngha, vy ti sao cn t ra vn ny? S d nh vy l
v, nh trn (nhp ) c ni, do chy theo Li v coi thng Ngha (o c, vn
ho) cho nn c khng t i doanh nghip ph sn. Ngha l vn quan h gia
Li v Ngha c t ra trc ht chnh l v c c Li nhiu hn, tc l v mc
li ch ca chnh cc doanh nghip.
Khng T trong Lun ng c cu ni ni ting v Ngha v Li: Qun t d
ngha, tiu nhn d li, Nguyn Hin L dch l Ngi qun t hiu r v Ngha, k
tiu nhn hiu r v Li. T cu ny, ngi ta thng hiu sai rng Khng T ch
trng trng Ngha khinh Li. Thc ra, Khng T rt coi trng Li. Tng truyn,
ngi mun c Khng T nhn lm hc tr phi c 10 xu tht kh lm l nhp mn
em np. n ca ng, go phi ngon, rau phi ti; tht nu nm mm mui khng
va ng khng n.
ng tng ni Ph qu m c th cu c th d lm k cm roi nh xe hu
ngi, ta cng lm (Ph qu nhi kh cu d, tuy chp tin chi s, ng dic vi ch).
ca Khng T trong cu Qun t d ngha, tiu nhn d li phi hiu l: lng hm
li th ai cng c, nhng ngi qun t, n c chi phi bi ngha, cn k tiu
nhn, n ch c chi phi bi chnh n m thi. mt ch khc, Khng T ni:
Lm iu bt ngha m c giu sang th ta coi nh my ni (Bt ngha nhi ph th
qu, ng nh ph vn).
Nh vy, trong kinh doanh kim li m t Li ln hng u th vn ch l tm
nhn ca k tiu nhn. Trong kinh doanh kim li m t Ngha ln hng u th mi l
tm nhn ca ngi qun t.
Trong lch s thng nghip Trung Hoa, khng ai a mu tc tr v c gan kinh
doanh ln bng L Bt Vi, ngi m thu nh, bt c d phi chn con ng giu
trc sang sau. Trong vic bun bn, ng khng t mt th on no, bun gian bn
ln, h c li l lm; nng li nh tnh, ngay c v cng ch coi nh mn hng; u c
tch tr bt c ci g c kh nng sinh li... Nh bit u t vo th hng him l D
Nhn m L tr thnh tha tng nc Tn, nh th on m a c con mnh ln
ngi hong . Nhng kt qu li b chnh nhng k bt nhn do mnh a vo nh
Lao i, L T hi li n mc mt ht, phi ung thuc c t vn.

21

Nhiu ngi khc nh ly Ngha lm u, v hn ngi ci tr tu v tm nhn

ca mnh, nn u tr thnh nhng i thng nhn danh ting. Phm Li b quan i
bun, lp nghip t o, vn mt li mui, ba ln em ti sn chia ht cho mi
ngi, ba ln li tr thnh c ph, ngi ng thi tn gi ng l o Chu Cng. T
Cng t quan b hc i bun, T M Thin trong S k vit rng ng giong nga t
i bun..., ti nc no th quc qun nc y khng ai khng ly l thng khch m
tip i. Bch Khu ch trng kinh doanh theo nguyn tc ngi b ta ly, ngi
ly ta a (nhn kh ng th, nhn th ng d). T M Thin khen rng khp thin
h u ni Bch Khu l ng t ca ngh bun.
Ly ngha i ngi, thnh tn dy li (d ngha i nhn, thnh tn hng li) l
mt trong nhng nguyn tc kinh doanh ca cc i thng nhn Trung Hoa. i
Thanh Huy Chu c thng nhn Th Tun Cng rt gii bun bn, nhng cng rt
ham c sch thnh hin. ng ni Tin l tuyn, tin nh dng sui, c sui t c
ngun, nu dng thut xo tr kim li l t lp ngun ca mnh ri... Nhn vic
ngha m dng tin, khng nhng khng lm tc dng chy, m cn c th lm giu
thm ngun, chnh l iu vn gi l o ln vy. Thng nhn Sn Ty ni ting
l trng ngha khinh ti, bun bn m khng c k. i thng nhn Vng Vn
Hin tng dy con rng Bc i thng nhn th tm ch ging nh k s, nn ngi
bun bn tuy gii v tin bc hng ho nhng vn hnh s cao thng minh bch, tuy
theo ui iu li m khng nh bn... Nh th th con chu t c tt lnh, yn n
m hng cnh giu c.

Thay li kt:
XY DNG MT VN HOA DOANH NGHIP
T nhng iu trnh by trn, c th rt ra rng: xy dng VN HO DOANH
NGHIP nh mt h thng gi tr, cn phi xy dng tng tiu h gi tr ca n, bao
gm: vn ho nhn thc, vn ho t chc, vn ho ng x. Trong mi tiu h y li c
cc tiu-tiu h na.
xy dng cc tiu h v tiu-tiu h th cn C nhng g v cn phi LM
nhng g?
Mt th duy nht cn c, l Hiu Bit. Hiu bit cn thit cho vic xy dng
vn ho doanh nghip, theo chng ti, gm t nht l bn loi tri thc sau:
Th nht, l nhng tri thc v quy lut chung v vn ho.
Th hai, l nhng tri thc v lch s v thnh tu ca cc loi hnh vn ho
doanh nghip, c bit l loi hnh vn ho doanh nghip ng Bc (Trung Quc,
Nht Bn, Triu Tin).
Th ba, l nhng tri thc v vn ho v truyn thng vn ho doanh nghip Vit
Nam.
Th t, nu doanh nghip l a quc gia, th cn cn phi c hiu bit v vn ho
v truyn thng vn ho doanh nghip ca tt c cc quc gia thnh vin na.
Sau khi c bn loi tri thc trn, qu trnh xy dng vn ho doanh nghip cn
lm phi kinh qua nm bc: suy ngm sng to trng cu c kt ph bin.

22

SUY NGM v SNG TO l hai bc m kt qu ca n hon ton l thuc vo

nng lc ring ca tng ch doanh nghip, nn y min bn.
Sau khi nhng thnh t c bn ca vn ho doanh nghip nh hnh, cn a ra
trao i v TRNG CU kin ca cc ng nghip v thuc cp, nhng ngi m
cuc i h gn b vi doanh nghip.
Sau khi gp , nhng phc tho ca vn ho doanh nghip cn c C KT li
thnh h thng cht ch, r rng, d hiu. Ri tip tc rt gn v trnh by di dng
nhng cng thc, quy tc, khu hiu, logo, bi ht... cho d nh d thuc (nhng th
ny ngi ta hay ng nhn l ton b vn ho doanh nghip, thc ra ch l nhng biu
hin b ngoi c c kt trong khu p cht ca quy trnh xy dng vn ho doanh
nghip m thi!). Pht gio c kinh sch hng trm b, hng chc ngn trang, nghin
cu c i khng ht; nhng ton b tr tu y cng c th c nn li trong mt bi T
diu m c Thch Ca tng trnh by trong mt bui. C nn na, ch cn ba ch l
Kh v Kh Dit.
Cui cng l PH BIN. Trong Pht gio c tam bo l ba ca bu: Pht-PhpTng. Trong doanh nghip cng c ba ca bu l Ngi Sng Lp Doanh Nghip, Vn
Ho Doanh Nghip, v i Ng Lnh o C S. cc doanh nghip ln, Ngi
Sng Lp thng l ngi c ti nng, tr tu c bit (v trong phn ln trng hp,
c c na), do vy, chnh l mt ca bu. Vn Ho Doanh Nghip, hay t ra l
nhng nt c bn ca n, bao gi cng do chnh Ngi Sng Lp to ra; c th ni
khng ngoa rng ngi sng lp th no th vn ho doanh nghip s c hnh hi th y.
Nhng c vn ho doanh nghip ri, n c duy tr v pht huy hiu lc c hay
khng l nh vo i Ng Lnh o C S, nhng mt xch ni kt doanh nghip vi
hng ngn nhn vin. Bi vy, vic ph bin vn ho doanh nghip trc ht phi
nhm vo i ng ny. i ng ny cn phi hiu thu o vn ho doanh nghip, c
v l tr v tnh cm. Bi vy, cn c nhng lp tp hun, nghin cu, tho lun dnh
cho h.
i vi i chng nhn vin, cn m nhng lp hng dn n gin, d hiu, hp
dn, n tng. Cn thng xuyn lu hnh nhng ti liu pht khng, nhng t ri gii
thiu v hng dn v vn ho doanh nghip. T chc thng k nhng cuc thi tm
hiu vn ho doanh nghip, hng nm tng kt v tuyn dng nhng in hnh gng
mu v vn ho doanh nghip.
Vi chng trnh i hi phi tch lu bn loi tri thc v thc hin nm bc va
nu, c th thy vic xy dng vn ho doanh nghip hon ton khng n gin.
Nu l mt doanh nghip quan tm n vn ho ch n thun v mun c uy tn
lm n th mt logo bt mt, mt khu hiu tht ku l qu ; c th tin rng nhng
doanh nghip nh th s khng mt cng n d bui ni chuyn ny.
Cn i vi nhng con ngi nghim tc, doanh nghip nghim tc, th lm g c
vic g n gin? Nht l i vi xy dng vn ho doanh nghip l cng vic h trng,
lin quan n Li v Ngha, tc l n s Pht trin Bn vng trong nhiu th h ca
c mt doanh nghip! Ti tin rng cc qu v ngi y s khng ngi bt tay vo xy
dng mt cch nghim tc mt vn ho cho doanh nghip mnh!
=========

23