Srednjorocna Strategija Razvoja Poljoprivrednog Sektora U FBiH 2015-2019 BOS

BOSNA I HERCEGOVINA
FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE

FEDERALNO MINISTARSTVO POLJOPRIVREDE, VODOPRIVREDE I UMARSTVA
SREDNJORONA STRATEGIJA RAZVOJA POLJOPRIVREDNOG

SEKTORA U FEDERACIJI BOSNE I HERCEGOVINE
ZA PERIOD 2015. 2019. GODINA
Sarajevo, maj 2015. godine
Sadraj
Izvrni saetak ..................................................................................................................................................................................................................... 14
I dio: Strateki okvir

1. Uvodne napomene ........................................................................................................................................................................................................ 29
2. Metodologija izrade stratekog dokumenta ..................................................................................................................................................... 33
3. Izazovi poljoprivrede Federacije Bosne i Hercegovine ............................................................................................................................... 39
3.1.
Vanjsko okruenje ................................................................................................................................................................................... 39
3.1.1.
Ekonomska globalizacija ............................................................................................................................................................ 39
3.1.2.
Liberalizacija vanjske trgovine ............................................................................................................................................... 40
3.1.3.
Proces EU integracija i zahtjevi vezani za poljoprivredni sektor .......................................................................... 41
3.1.4.
Klimatske promjene i upravljanje vodama ....................................................................................................................... 49
3.2.
Unutranje okruenje ............................................................................................................................................................................ 49
3.2.1.
Raspoloivost i kvalitet resursa zemljite, kapital i ljudi ........................................................................................ 50
3.2.2.
Proizvodnja ....................................................................................................................................................................................... 54
3.2.3.
Produktivnost i tehnoloki transfer .................................................................................................................................... 56
3.2.4.
Pristup tritu poljoprivredno-prehrambenih proizvoda ......................................................................................... 57
3.2.5.
Konkurentnost poljoprivrednog sektora ........................................................................................................................... 58
3.2.6.
Okolini problemi i dobrobit ivotinja ................................................................................................................................ 59
3.2.7.
Ruralni razvoj .................................................................................................................................................................................. 61
3.2.8.
Institucionalno-zakonodavni okvir ....................................................................................................................................... 62
3.2.9.
Imid poljoprivrede ...................................................................................................................................................................... 63
3.3.
Strateki pravci razvoja ........................................................................................................................................................................ 63
4. Osvrt na dosadanju poljoprivrednu politiku u Federaciji BiH............................................................................................................... 67

4.1.
Uvodne napomene .................................................................................................................................................................................. 67
4.2.
Obim i struktura podrke .................................................................................................................................................................... 67
4.3.
Komparacija sa zemljama u regionu i EU ..................................................................................................................................... 70
4.4.
Analiza poljoprivredne politike po stupovima/grupama mjera ....................................................................................... 75
4.4.1.
Mjere trino-cjenovne politike .............................................................................................................................................. 75
4.4.2.
Mjere direktne podrke proizvodnji direktna plaanja ........................................................................................... 76
4.4.3.
Mjere ruralnog razvoja................................................................................................................................................................ 79
4.4.4.
Mjere opih usluga u poljoprivredi ....................................................................................................................................... 81
4.5.
Podrka poljoprivrednoj proizvodnji sa kantonalnog nivoa .............................................................................................. 82
4.6.
Struktura budeta prema sektorima/proizvodnjama ........................................................................................................... 83
4.7.
Analiza ciklusa agrarne politike Federacije BiH - .................................................................................................................... 85
4.7.1.
Pojam ciklusa javnih politika ................................................................................................................................................... 85
4.7.2.
Analiza ciklusa poljoprivredne politike u Federaciji BiH........................................................................................... 86
5. Vizija, ciljevi i prioriteti razvoja sektora ............................................................................................................................................................ 88

5.1.
Vizija i strateki ciljevi razvoja sektora ....................................................................................................................................... 88
5.2.
Principi kreiranja poljoprivredne politike .................................................................................................................................. 90
5.3.
Podruja djelovanja i operativni ciljevi ........................................................................................................................................ 92
6. Mogui scenariji razvoja poljoprivrednog sektora Federacije BiH .................................................................................................... 112

6.1.
Polazite i vrste scenarija ................................................................................................................................................................. 112
6.1.1.
Polazite .......................................................................................................................................................................................... 112
6.1.2.
Vrste scenarija ............................................................................................................................................................................. 113
6.2.
Poljoprivredno zemljite .................................................................................................................................................................. 115
6.3.
Biljna proizvodnja ................................................................................................................................................................................ 117
6.3.1.
Proizvodnja ratarsko-povrtlarskih kultura ................................................................................................................... 117
6.3.2.
Proizvodnja voa i groa ...................................................................................................................................................... 121
6.4.
Animalna proizvodnja ........................................................................................................................................................................ 123
II dio: Program mjera i aktivnosti

1. Polazite za izradu programa mjera i aktivnosti ........................................................................................................................................ 130
1.2.
Budetsko planiranje .......................................................................................................................................................................... 130
1.3.
Principi kreiranja mjera po stupovima agrarne politike................................................................................................... 132
1.4.
Zakonodavno-institucionalni okvir ............................................................................................................................................. 134
2. Lista mjera ..................................................................................................................................................................................................................... 135

3. Opis mjera ...................................................................................................................................................................................................................... 137
4. Budet .............................................................................................................................................................................................................................. 164
4.1.
Obim i struktura budeta ................................................................................................................................................................. 165
5. Pregled i opis aktivnosti ......................................................................................................................................................................................... 166

6. Monitoring i evaluacija ............................................................................................................................................................................................ 173
6.1.
Teoretski i terminoloki aspekt .................................................................................................................................................... 173
6.2.
Indikatori monitoringa i evaluacije ............................................................................................................................................. 173
6.2.1.
Indikatori monitoringa ............................................................................................................................................................ 174
6.2.2.
Indikatori evaluacije ................................................................................................................................................................. 174
6.3.
Organizacione strukture za monitoring i evaluaciju ........................................................................................................... 175
6.3.1.
Odbor za monitoring i evaluaciju Strategije .................................................................................................................. 176
6.3.2.
Izvjetavanje ................................................................................................................................................................................. 177
III dio: Analiza stanja

Saetak ................................................................................................................................................................................................................................. 182
1. Poljoprivreda u ekonomiji Federacije BiH ..................................................................................................................................................... 188

1.1.
Politiki i ekonomski okvir i demografska kretanja ............................................................................................................ 188
1.2.
Uloga poljoprivrede u ekonomiji FBiH ....................................................................................................................................... 189
1.3.
Ruralna podruja Federacije BiH .................................................................................................................................................. 190
2. Prirodni uslovi za poljoprivrednu proizvodnju ........................................................................................................................................... 192

2.1.
Klima Federacije BiH ........................................................................................................................................................................... 192
2.2.
Klimatske promjene i njihove posljedice po poljoprivredu ............................................................................................. 192
2.3.
Zemljite kao prirodni resurs ......................................................................................................................................................... 194
2.4.
Struktura poljoprivrednih gazdinstava prema veliini zemljinog posjeda ............................................................ 195
2.5.
Zemljine osnove .................................................................................................................................................................................. 196
2.5.1.
Stanje zemljine evidencije .................................................................................................................................................... 196
2.5.2.
Promet poljoprivrednim zemljitem ................................................................................................................................. 196
2.5.3.
Uspostavljanje informacionih sistema ............................................................................................................................. 197
2.5.4.
Komasacija zemljita ................................................................................................................................................................. 197
2.6.
Melioracije zemljita ........................................................................................................................................................................... 198
2.7.
Ostali prirodni resursi ........................................................................................................................................................................ 199
2.7.1.
Vode................................................................................................................................................................................................... 199
2.7.2.
ume i umarstvo ....................................................................................................................................................................... 199
3. Poljoprivreda i ivotna sredina ........................................................................................................................................................................... 201

3.1.
Sistemi upravljanja prirodnim resursima................................................................................................................................. 201
3.2.
Poljoprivreda i stanje ouvanosti ivotne sredine ............................................................................................................... 202
3.3.
Degradacija zemljita, upravljanje vodama, umom i otpadom..................................................................................... 203
3.3.1.
Degradacija zemljita ................................................................................................................................................................ 203
3.3.2.
Upravljanje vodama ................................................................................................................................................................... 203
3.3.3.
Upravljanje umama.................................................................................................................................................................. 203
3.3.4.
Upravljanje otpadom ................................................................................................................................................................ 203
3.4.
Obnovljivi izvori energije.................................................................................................................................................................. 204
3.5.
Manje povoljna podruja u FBiH ................................................................................................................................................... 205
3.6.
Biodiverzitet i genetski resursi ...................................................................................................................................................... 205
3.6.1.
Biodiverzitet .................................................................................................................................................................................. 205
3.6.2.
Biljni genetski resursi ............................................................................................................................................................... 205
3.6.3.
Animalni genetski resursi ....................................................................................................................................................... 206
4. Poljoprivredna proizvodnja .................................................................................................................................................................................. 207

4.1.
Animalna proizvodnja ........................................................................................................................................................................ 207
4.1.1.
Govedarstvo................................................................................................................................................................................... 207
4.1.2.
Ovarstvo ........................................................................................................................................................................................ 208
4.1.3.
Kozarstvo ........................................................................................................................................................................................ 209
4.1.4.
Peradarstvo ................................................................................................................................................................................... 209
4.1.5.
Svinjogojstvo ................................................................................................................................................................................ 210
4.1.6.
Konjogojstvo ................................................................................................................................................................................. 210
4.1.7.
Organsko stoarstvo ................................................................................................................................................................. 210
4.2.
Biljna proizvodnja ................................................................................................................................................................................ 211
4.2.1.
Ratarstvo i povrtlarstvo .......................................................................................................................................................... 211
4.2.2.
Proizvodnja krmnog bilja ....................................................................................................................................................... 214
4.2.3.
Proizvodnja povra.................................................................................................................................................................... 214
4.2.4.
Voarstvo ........................................................................................................................................................................................ 216
4.2.5.
Organska i integralna biljna proizvodnja ....................................................................................................................... 219
4.3.
Vinogradarstvo ...................................................................................................................................................................................... 219
4.4.
Ostale proizvodnje ............................................................................................................................................................................... 220
4.4.1.
Ribarstvo ........................................................................................................................................................................................ 220
4.4.2.
Pelarstvo ....................................................................................................................................................................................... 221
4.4.3.
Proizvodnja cvijea i ukrasnog bilja .................................................................................................................................. 222
4.4.4.
Ljekovito i samoniklo bilje ..................................................................................................................................................... 223
4.4.5.
Nekonvencionalne proizvodnje........................................................................................................................................... 224
4.5.
Stanje poljoprivredne mehanizacije............................................................................................................................................ 224
5. Prehrambena industrija .......................................................................................................................................................................................... 225

5.1.
Prerada animalnih proizvoda ......................................................................................................................................................... 227
5.1.1.
Prerada mlijeka ........................................................................................................................................................................... 227
5.1.2.
Prerada mesa ................................................................................................................................................................................ 228
5.2.
Dorada i prerada ratarsko-povrtlarskih i voarskih proizvoda .................................................................................... 229
5.2.1.
Prerada ita ................................................................................................................................................................................... 229
5.2.2.
Prerada uljarica ........................................................................................................................................................................... 230
5.2.3.
Prerada voa i povra ............................................................................................................................................................... 230
5.2.4.
Proizvodnja destilisanih alkoholnih pia od voa i groa .................................................................................... 231
5.2.5.
Vinarstvo ........................................................................................................................................................................................ 231
5.2.6.
Dorada duhana ............................................................................................................................................................................ 232
6. Vanjskotrgovinska razmjena poljoprivrednim i prehrambenim proizvodima ............................................................................ 233

6.1.
Vanjskotrgovinska razmjene najznaajnijih poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda ............................... 234
6.2.
Najznaajniji vanjskotrgovinski partneri BiH u poljoprivrednim i prehrambenim proizvodima ................ 236
7. Poslovno okruenje ................................................................................................................................................................................................... 238

7.1.
Institucije od vanosti za sektor.................................................................................................................................................... 238
7.1.1.
Institucije na nivou Bosne i Hercegovine ....................................................................................................................... 238
7.1.2.
Institucije na nivou Federacije BiH .................................................................................................................................... 238
7.1.3.
Institucije na nivou kantona Federacije BiH ................................................................................................................. 239
7.2.
7.2.1.
FBiH u kontekstu meunarodnih sporazuma i njihove vanosti za sektor ............................................................. 240

CEFTA sporazum ........................................................................................................................................................................ 240
7.2.2.
Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju (SSP) ............................................................................................................. 241
7.2.3.
Posljedice ulaska Hrvatske u EU ......................................................................................................................................... 241
7.2.4.
Svjetska trgovinska organizacija (STO) ........................................................................................................................... 242
7.3.
Meunarodni fondovi ......................................................................................................................................................................... 243
7.3.1.
IPARD ............................................................................................................................................................................................... 243
7.3.2.
Ostali fondovi ................................................................................................................................................................................ 244
7.4.
Domai izvori za razvoj sektora..................................................................................................................................................... 245
7.4.1.
Finansijska infrastruktura u BiH ......................................................................................................................................... 245
7.4.2.
Investicije na gazdinstvima.................................................................................................................................................... 246
7.4.3.
Investicije u preradi................................................................................................................................................................... 247
7.4.4.
Finansiranje putem poslovnih banaka u BiH ................................................................................................................ 247
7.4.5.
Stanje investicione aktivnosti i budui razvoj sektora u FBiH .............................................................................. 247
7.5.
Konkurentnost poljoprivrednih proizvoda .............................................................................................................................. 249
7.5.1.
Faktori slabe razvijenosti sektora ..................................................................................................................................... 249
7.5.2.
Vanjski faktori konkurentnosti poljoprivrednih proizvoda u FBiH ................................................................... 249
7.5.3.
Konkurentnost poljoprivrednih proizvoda .................................................................................................................... 250
7.5.4.
Razvijenost trita poljoprivrednih proizvoda ............................................................................................................ 252
7.6.
Zakonodavstvo u sektoru.................................................................................................................................................................. 253
7.6.1.
Zakonodavni ambijent i preuzimanje sektorskog zakonodavstva EU .............................................................. 253
7.6.2.
Doneseni i nedostajui zakoni u domaem poljoprivrednom i prehrambenom ambijentu ................... 254
7.6.3.
Dinamika donoenja zakona u zadnjih pet godina ..................................................................................................... 257
7.7.
Sistemi osiguranja kvaliteta i sigurnosti hrane ...................................................................................................................... 258
7.8.
Transfer znanja ...................................................................................................................................................................................... 259
7.9.
Zadrugarstvo u Federaciji BiH........................................................................................................................................................ 260
7.10.
Udruenja poljoprivrednika u Federaciji BiH ......................................................................................................................... 261
7.11.
Poljoprivredna statistika i nedostajue informacije/podaci ........................................................................................... 261
8. PESTLE i SWOT ANALIZA ....................................................................................................................................................................................... 263

Literatura ............................................................................................................................................................................................................................ 269
Prilozi .................................................................................................................................................................................................................................... 277
Popis tabela
Tabela 1 - TOWS matrica izbora stratekog pravca razvoja ....................................................................................................................................................................................................................................................... 35
Tabela 2 - Raspored sastanaka sa nadlenim ministarstvima ................................................................................................................................................................................................................................................... 38
Tabela 3 - Raspored odravanja radionica radnih grupa ............................................................................................................................................................................................................................................................. 38
Tabela 4 - TOWS Matrica izbora stratekih pravaca razvoja sektora .................................................................................................................................................................................................................................... 64
Tabela 5 - Poljoprivredni budet Federacije BiH, period 2002-2012.; u milionima KM ............................................................................................................................................................................................. 67
Tabela 6 - Struktura budeta za poljoprivredu Federacije BiH prema grupama mjera; period 2002-2012.; u milionima KM ................................................................................................................. 69
Tabela 7 - Izdvajanja za mjere direktnih plaanja u Federaciji BiH; period 2002-2012.; u milionima KM ......................................................................................................................................................... 76
Tabela 8 - Cjenovne naknade za pojedinane proizvodnje isplaivane iz budeta MPV FBiH; period 2002-2012.; u KM ........................................................................................................................ 77
Tabela 9 - Direktna plaanja po jedinici mjere (ha/grlu) isplaivane iz budeta MPV FBiH; period 2003-2012.; u KM ........................................................................................................................... 78
Tabela 10 - Izdvajanja za mjere ruralnog razvoja Federacije BiH, period 2002-2012.; u milionima KM ............................................................................................................................................................. 79
Tabela 11 - Struktura ulaganja u Osu 1 Podizanje konkurentnosti, period 2003-2012.; u milionima KM ...................................................................................................................................................... 79
Tabela 12 - Izdvajanja za mjere opih usluga u poljoprivredi iz budeta MPV FBiH; period 2002-2012.; u milionima KM .................................................................................................................... 81
Tabela 13 - Struktura podrke poljoprivredi sa kantonalnog nivoa; period 2003-2012.; u milionima KM ........................................................................................................................................................ 82
Tabela 14 - Direktna budetska podrka po pojedinim vrstama proizvoda; period 2003-2012.; u milionima KM ........................................................................................................................................ 84
Tabela 15 - Kljuna podruja djelovanja i operativni ciljevi ....................................................................................................................................................................................................................................................... 92
Tabela 16 - Scenarij koritenja poljoprivrednog zemljita........................................................................................................................................................................................................................................................116
Tabela 17 - Scenarijska analiza vanijih ratarsko-povrtlarskih kultura.............................................................................................................................................................................................................................117
Tabela 18 - Scenarijska analiza vanijih voarskih kultura i vinove loze ..........................................................................................................................................................................................................................121
Tabela 19 - Scenarijska analiza vanijih stoarskih proizvodnji ............................................................................................................................................................................................................................................124
Tabela 20 - Lista mjera................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................135
Tabela 21 - Projekcija podrke sektoru poljoprivrede Federacije BiH sa razliitih nivoa u periodu implementacije Strategije 2015. 2019.; U milionima KM ........................................164
Tabela 22 - Projicirani poljoprivredni budet sa izdvajanjima za program mjera u veterinarstvu i kreditnim zaduenjem za mjere ruralnog razvoja; U milionima KM ...................164
Tabela 23 - Obim i struktura predvienog ukupnog budeta FMPV u periodu implementacije Strategije 2015. 2019.; U milionima KM ...............................................................................165
Tabela 24 Pregled i opis predvienih aktivnosti potrebnih za reformu zakonodavno-institucionalnog okvira i unapreenja sektora u cjelini..........Error! Bookmark not defined.
Tabela 25 -) Promjene vrijednosti GDP, outputa poljoprivrede i prehrambene industrije u BiH i FBiH u periodu 2006-2011................................................Error! Bookmark not defined.
Tabela 26 - Poljoprivredne povrine po kategorijama u FBiH u periodu 2003.-2011. (000 ha) ..............................................................................................................Error! Bookmark not defined.
Tabela 27 - Oranine povrine po nainu koritenja u FBiH za period 2003.-2011. (000 ha)................................................................................................................................................................................166
Tabela 28 -. Vrijednost outputa prehrambene industrije u FBiH i BiH (2005.-2012.) ..............................................................................................................................................................................................189
Tabela 29 - Kretanje pokazatelja vanjskotrgovinske razmjene BiH (2005.-2012.) u milionima KM .............................................................................................................................................................195
Tabela 30 - PESTLE analiza......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................211
Popis grafikona
Graf 1 - Reforme ZAP-a EU Budetska distribucija pojedinih grupa mjera za period 1990 2020. godine.................................................................................................................................................... 43
Graf 2 - Komparacija procijenjenih budetskih podrki po stanovniku izmeu Federacije BiH i zemalja regiona (u KM, 2011.)........................................................................................................... 71
Graf 3 Komparacija procijenjenih budetskih podrki po ha poljoprivrednog zemljita izmeu Federacije BiH i zemalja regiona (u KM, 2011.) .................................................................... 71
Graf 4 Komparacija uea procijenjene budetske podrke u bruto dodanoj vrijednosti poljoprivrede izmeu Federacije BiH i zemalja regiona (u %, 2011.) ..................................... 71
Graf 5 . Komparacija strukture procijenjene budetske podrke proizvoaima (PSEb) u EU i Federaciji BiH za period 2002-2011. (%)....................................................................................... 72
Graf 6 - Komparacija struktura procjene budetske podrke proizvoaima po proizvodima (grupama proizvoda) u EU i Federaciji BiH za period 2002-2012. (%) ............................ 74
Graf 7 - Izdvajanja za mjere trino-cjenovne politike Federacije BiH .................................................................................................................................................................................................................................. 75
Graf 8 - Struktura ulaganja u investicije u okviru Ose 1 ruralnog razvoja FBiH ............................................................................................................................................................................................................... 80
Graf 9 - Struktura budeta u poljoprivredi Federacije BiH prema sektorima/proizvodnjama ................................................................................................................................................................................. 83
Graf 10 - Vanjskostrgovinski deficit najznaajnijih grupa proizvoda (2002.-2012.)....................................................................................................................................................................................................234
Graf 11 - Pokrivenost uvoza izvozom najznaajnijih grupa proizvoda (2002-2012) ..................................................................................................................................................................................................235
Graf 12 - Uvoz sektora prema zemlji porijekla (u KM 2002-2012) .......................................................................................................................................................................................................................................237
Graf 13 - Izvoz sektora prema izvoznoj destinaciji (u KM 2002-2012) ..............................................................................................................................................................................................................................237
Lista akronima
ATC
All Comodity Transfer - Transferi za sve proizvode
BAT
Best Available Practice - Najbolja dostupna praksa
BD BiH
Brko Distrikt Bosne i Hercegovine
BDP
Bruto domai proizvod
BDV
Bruto dodana vrijednost
BHAS
Agencija za statistiku BiH
BiH
Bosna i Hercegovina
BPK
Bosansko-podrinjski kanton
CEFTA
Srednjoeuropska zona slobodne trgovine
CMOs
Common Market Organizations - Zajednike trine organizacije
DP
Direktna plaanja
EAA
Economic Accounts of Agriculture Ekonomski rauni poljoprivrede
EU
Europska unija
FADN
Farm Account Data Network - Mrea knjigovodstvenih podataka sa farmi
FAO
Organizacija za hranu i poljoprivredu UN
FAPZ
Federalni agropedoloki zavod
FAZ
Federalni agromediteranski zavod
FBIH
Federacija Bosne i Hercegovine
FMOT
Federalno ministarstvo okolia i turizma
FMPV
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
FZS
Federalni zavod za statistiku
FZZP
Federalni zavod za poljoprivredu
GAO
Gross Agricultural Output - Bruto poljoprivredni output
GAP
Good Agricultural Practice - Dobra poljoprivredna praksa
GHG
Green Houses Gases emisija staklenikih gasova
GCT
Group Comodity Transfer Transferi za grupe proizvoda
HNK
Hercegovako-neretvanski kanton
IACS
Integrated Administration and Control System Integrisani sistem administracije i kontrole
IFAD
International Fund for Agriculture Development - Meunarodni fond za razvoj poljoprivrede
IPA
Instrument za pretpristupnu pomo
IPARD
Pretpristupna podrka ruralnom razvoju
KS
Kanton Sarajevo
LFA
Manje povoljna podruja
LPIS
Land Parcel Identification System Sistem identifikacije zemljinih parcela
MFF
Multi-Annual Financial Framework
MKO
Mikro kreditne organizacije
MVTEO
Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa, BiH
NPR
Nominal protection rate - Koeficijent nominalne zatite
NVO
Nevladine organizacije
OECD
Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj
OTP
Other Transfers to Producers - Ostali transferi proizvoaima
PESTLE
Analiza pravne, ekonomske, socijalne, tehnoloke i institucionalne okoline i kvaliteta okolia
PPF
Poljoprivredno-prehrambeni fakultet, Sarajevo
PSE
Producer Support Estimate - Procjenjena podrka prooizvoaima
PSEb
Bugdetary Producer Support Estimate Procjenjena budetska podrka proizvoaima
PK
Posavski kanton
RB
Razvojna banka
REDAH
Regional Economic Developemnt Agency of Herzegovina Regionalna ekonomska razvojna agencija u

Hercegovini
RH
Republika Hrvatska
RR
Ruralni razvoj
RS
Republika Srpska
SAPS
Simplified Area Payment Scheme Pojednostavljena shema plaanja
SB
Svejtska banka
SBK
Srednjobosanski kanton
SCT
Single Comodity Transfer Transferi za pojedinane proizvode
SDI
Strane direktne investicije
SFPS
Single Farm Payment System Sistem pojedinanog plaanja po farmi
SG
Statistiki godinjak
SIDA
Swedish International Development Agency vedska agencija za meunarodni razvoj
SSP
Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju
STO
Svjetska trgovinska organizacija
SWOT
Analiza snaga (strenght), slabosti (weaknesess), mogunosti (oportunities) i ogranienja (threats)
TK
Tuzlanski kanton
TOWS
Matrica ogranienja, mogunosti, slabosti i snaga
UNDP
United Nations Development Programme
UNFCCC
United Nations Framework Convention on Climate Change
USAID
United States Agency for International Developement
USK
Unsko-sanski kanton
VTK
Vanjsko-trgovinska komora BiH
WEF
World Economic Forum Svjetski ekonomski forum
ZAP
Zajednika poljoprivredna politika (Common Agricultural Policy) EU
ZDK
Zeniko-dobojski kanton
ZHK
Zapadno-hercegovaki kanton
Popis uesnika
Operativni tim Urednici i koordinatori izrade Strategije
1.
Prof. dr. Sabahudin Bajramovi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
2.
Prof. dr. Aleksandra Nikoli, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
3.
Prof. dr. Dragana Ognjenovi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
4.
Mr. Pejo Janji, Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
Internacionalni ekspert
1.
Prof. dr. Emil Erjavec, Univerzitet u Ljubljani, Ljubljana
Savjetodavno vijee
1.
Mr. Hanefija Topuz dipl.ing., Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
2.
Prof. dr. Mirsad Kurtovi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
3.
Mr. Viktor Lasi, Agronomski i prehrambeno-tehnoloki fakultet Sveuilita u Mostaru
4.
Sandra Memievi, Direkcija za europske integracije (DEI),
5.
Mr. Zvonimir Papoi, Vanjsko trgovinska komora BiH
6.
Prof. dr. Vjekoslav Selak, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
Sekretarijat
1.
Doc. dr. Ervin Zeevi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
2.
Emir Beirovi, dipl. ing., Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
3.
Mr. Vedad Falan, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
4.
Mr. Merima Maka, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
5.
Mr. Mirza Uzunovi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
Radna grupa 1 Voarstvo i vinogradarstvo:

1.
Prof. dr. Mirsad Kurtovi (voditelj grupe), Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
2.
Prof. dr. Agan Koji, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
3.
Doc. dr. Azra Skender, Biotehniki fakultet Biha
4.
Prof. dr. Pakeza Drkenda, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
5.
Doc. dr. Fuad Gai, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
6.
Prof. dr. Asima Begi Akagi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
7.
Mr. Adnan Malievi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
8.
Prof. dr. Milenko Blesi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
9.
Doc. dr. Tihomir Prusina, Agronomski i prehrambeno-tehnoloki fakultet Sveuilita u Mostaru
10.
Mr. Sabaheta utuk, Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
11.
Doc. dr. Fikreta Behmen, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
Radna grupa 2 Ratarstvo i povrtlarstvo

1.
Prof. dr. Drena Gado (voditelj grupe), Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
2.
Prof. dr. Senija Alibegovi-Grbi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
3.
Prof. dr. Mirha iki, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
4.
Doc. dr. Lutvija Kari, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
5.
Mr. Teofil Gavri, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
6.
Mr. Muamer Bezdrob, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
7.
Prof. dr. Sanja Oruevi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
8.
Prof. dr. Selma orbo, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
9.
Prof. dr. Asima Begi-Akagi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
10.
Mr. Nurki Hasan, Bosanac d.o.o. Oraje
11.
Mr. Senad Kiki, Federalni zavod za poljoprivredu Sarajevo
12.
Mr. Elma Sefo, Agronomski fakultet Mostar
13.
Mr. Nino Rotim, Federalni agromediteranski zavod Mostar
14.
Mr. Santa Faji, Federalna uprava za inspekcijske poslove Sarajevo
15.
epan Ragu, Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
Radna grupa 3 Animalna proizvodnja Meso i mlijeko

1.
Prof. dr. Zlatan Sari (voditelj grupe), Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
2.
Prof. dr. Muhamed Brka (voditelj grupe), Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
3.
Prof. dr. Abdulah Gagi, Veterinarski fakultet Univerziteta u Sarajevo
4.
Prof. dr. Sonja Bijeljac, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
5.
Prof. dr. Stanko Ivankovi, Agronomski i prehrambeno-tehnoloki fakultet Sveuilita u Mostaru
6.
Doc. dr. Senada engi-Domba, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
7.
Doc. dr. Sabina Operta, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
8.
Doc. dr. Admir Dokso, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
9.
Doc. dr. Ervin Zeevi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
10.
Doc. dr. Halil Omanovi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
11.
Doc. dr. Alma Rahmanovi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
12.
Mr. Tarik Dizdarevi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
13.
Duko Loza, dipl. ing., Milkprocesing d.o.o. Sarajevo
Radna grupa 4 Prirodni resursi i okoli

1.
Prof. dr. Hamid ustovi (voditelj grupe), Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
2.
Sabina Hodi, dip. ing., Federalni hidrometeoroloki zavod BiH
3.
Prof. dr. Mirha iki, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
4.
Prof. dr. Radica ori, Agronomski i prehrambeno-tehnoloki fakultet Sveuilita u Mostaru
5.
Mr. Ejub Trako, Federalni zavod za agropedologiju
6.
Fuad Bahtanovi dipl. ing., Agencija za statistiku BiH
7.
Mr. Melisa Ljua, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
8.
Prof. dr. Jasminka urovec, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
9.
Prof. dr. Sead Vojnikovi, umarski fakultet Univerziteta u Sarajevu
10.
Mr. Enes Alagi, Agencija za vodno podruje rijeke Save
11.
Dr. Mehmed Cero, Federalno ministarstvo okolia i turizma
12.
Mr. Semin Petrovi, IGT, Istraivako-razvojni centar za gasnu tehniku
13.
Prof. dr. Mirsad Kurtovi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
14.
Prof. dr. Muhamed Brka, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
15.
Eldin Alikadi dipl. ing., Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
Radna grupa 5 Poslovno okruenje

1.
Prof. dr. Hamid Boguanin (voditelj grupe), Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
2.
Prof. dr. Milenko Blesi (voditelj grupe), Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
3.
Prof. dr. Vjekoslav Selak, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
4.
Prof. dr. Marko Ivankovi, Federalni agromediteranski zavod
5.
Mr. Emir Rai, Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
6.
Jakub Butkovi dipl. ing., Ured za harmonizaciju i koordinaciju sistema plaanja u poljoprivredi, ishrani i
ruralnom razvoju Bosne i Hercegovine
7.
Munira Zahiragi, Savjetnik Direktora Federalnog zavoda za statistiku
8.
Fehira Mehi, ef Odsjeka za statistiku poljoprivrede, umarstva, ribarstva i okolia Federalnog zavoda za
statistiku
Pojedinani eksperti
1.
Prof. dr. Bedrija Ali, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
2.
Prof. dr. Selim kalji, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
3.
Prof. dr. Jasna Avdi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
4.
Prof. dr. Nezir Tanovi, Udruenje graana za ljekovito bilje FBiH
5.
Jakub Butkovi, dipl. ing, Ministarstvo vanjskih poslova i ekonomskih odnosa
6.
Doc. dr. Samir Muhamedagi, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu
7.
Elma Suhoni, Zadruni savez FBiH
8.
Mirko Musa, Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
Izvrni saetak
IZVRNI SAETAK
Ovaj dokument je proizvod intenzivnih konsultacija sa akterima sektora i odraava jasno izraeno
opredjeljenje Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva (Ministarstva) da
osigura drugaiji odnos administracije i drutva u cjelini prema sektoru poljoprivrede, to e, prije
svega, biti potvreno ostvarivanjem planiranih znaajnijih izdvajanja za podrku razvoju.
1.
Ministarstvo je prepoznalo neophodnost zaokreta u pristupu razvoju sektora i stoga je odluno da

svojim aktivnostima sektoru osigura interministarsku podrku, inicira jaanje saradnje, koordinacije
i razmjene znanja i informacija u okviru sektora, te znaajno povea poljoprivredni budet, kako bi
uspjelo osnaiti poljoprivredu i uiniti je konkurentnom na irem tritu. Nov, stabilni i konzistentni
koncept agrarne politike i njemu prilagoena budetska podrka predstavljaju bitne uslove za
promjene.
Uloga poljoprivrede u privrednom i drutvenom razvoju FBiH je znaajna, ali ne u potpunosti

prepoznata.
2.
Iako optereena mnotvom problema, poljoprivreda je u proteklom periodu iskazala zavidnu

ekonomsku vitalnost, i u pogledu generiranja outputa, i u pogledu jaanja izvoznih performansi BiH.
Tako je u proteklom petogodinjem periodu (2006-2011) ukupni output sektora porastao za oko
18%, a izvoz sektora za 2,4 puta, odnosno za 141%. Vitalnost i vanost sektora potvruje injenica da
je izvoz rastao i 2010. godine (po stopi 9,8%) kada je ukupni izvoz BiH ekonomije opao za 17,6%, te
je tako postao jedan od nosioca izvoza (vie su doprinosili bazni metali i izvoz namjetaja). Iako
uee zaposlenih u poljoprivredi u ukupnom broju zaposlenih stagnira, poljoprivreda jo uvijek
obezbjeuje najznaajniji broj radnih mjesta i u FBiH se kree oko 13%.
3.
Imajui na umu iskazanu vitalnost sektora, zabrinjavajui trend blagog pada raspoloivih oraninih
povrina (3%, period 20032011), te da se koristi samo oko 50% oraninih povrina, moe se
zakljuiti da sektor jo uvijek nije kapitalizirao postojei potencijal i da postoje znaajne mogunosti
za njegov dalji razvoj. Ipak, razvoj sektora ograniavaju i prirodne karakteristike zemljita u FBiH
(40% zemljita plie od 30 cm, 84% teritorija sa nagibom veim od 13%, dominantne panjake
povrine 61,2% u 2011. godini), odnosno sektoru na raspolaganju stoje relativno male povrine
kvalitetnih zemljita.
4.
Iako se mnogo pria o vanosti sektora, njegov istinski znaaj za kvalitet ekonomskog razvoja,
politiku stabilnost i razvoj ukupnog drutva, smanjenje siromatva i unapreenje kvaliteta ivota,
obezbjeenje irokog spektra javnih usluga (ouvanja jedinstvenosti krajolika, biodiverziteta,
kvaliteta i dostupnosti vode i zemljita i sl.), te za ouvanje kulturolokog i gastronomskog identiteta
zemlje (entiteta) nije dovoljno prepoznat.
Globalizacija, dalja intenzifikacija regionalnih i EU integracija otvara mogunosti, ali i oblikuje

irok set kompleksnih izazova za dalji razvoj sektora.
14
Srednjorona strategija razvoja poljoprivrednog sektora F BiH za period 2015.-2019. godine
5.
Procesi integracija poput onih sa STO i EU, te lanstvo u CEFTA olakavaju pristup internacionalnim
tritima i omoguavaju nastup na, za sektor novim, a veoma atraktivnim tritima, kao to su Rusija,
Turska, Arapske zemlje i sl. Istovremeno, ovi procesi dovode do jaanja ponude i konkurencije to
oteava poslovanje, a negativna ekonomska kretanja u drugim zemljama (kontrakcija potranje)
imaju znaajniji uticaj na izvozne performanse sektora. Dugogodinje sue, porast potranje za
proizvodima animalnog porijekla (Kina i Indija), nestabilnost cijena hrane, poveanje cijene zemljita
(zbog uzgoja usjeva za proizvodnju energije), energije i drugih inputa, te skandali vezani za kvalitet
hrane opet su pitanja sigurnosti snabdijevanja hranom i efikasnosti lokalnih trita postavili visoko
na globalnu politiku agendu.
6.
Globalnim i regionalnim integracijama svaka zemlja gubi dio svog suvereniteta, to znai da svoje
javne politike mora oblikovati pregovaranjem u supranacionalnim tijelima (STO, EU i sl.) uz
obavezno potivanje prihvaenih internacionalnih pravila i standarda. U tom smislu, klju uspjeha
svake ekonomije, pa time i sektora, jeste moderna, sposobna i vjeta administracija, koja e biti
sposobna da na temelju injenica obezbijedi zemlji adekvatnu poziciju i izvriti usklaivanje
zakonodavstva, izgradnju i jaanje institucija i reformu poljoprivredne politike u cjelinu.
Struktura sektora ograniava kapitaliziranje postojeih potencija i ini sektor glavnim

generatorom trgovinskog deficita.
7.
U FBiH prevladava proizvodnja naturalnog karaktera, kao i mala mjeovita gazdinstva bez jasnih
znakova specijalizacije. Struktura posjeda je izrazito nepovoljna, pa se procjenjuje da je prosjena
veliina posjeda 2 ha koritenog poljoprivrednog zemljita (u EU-27 je 14,3 ha), odnosno oko 80%
farmi su manje od 2 ha i obrauju 33% koritenih povrina. Ovo znaajno utie na nivo sposobnosti
sektora da unaprjeuje efikasnost i modernizira nain proizvodnje i poslovanja.
8.
Struktura proizvodnje podcrtava nizak stepen sofisticiranosti sektora, to ima negativne implikacije
po sposobnost sektora da maksimizira dodanu vrijednost. Proizvodnja voa zauzima 6,3% obradive
povrine, vinogradi 0,7%, skoro polovina koritene obradive povrine otpada na proizvodnju strnih
ita (43%), uzgoj povra se obavlja na oko 22% obraene povrine (oko 60% ini krompir), dok
proizvodnja mlijeka stvara oko jedne etvrtine vrijednosti ukupnog outputa sektora. Najintenzivniji
razvoj u proteklom periodu ostvaruje proizvodnja: voa (posebno malina), pileeg mesa (uveana 5
puta), ribe (3 puta vea nego u predratnom periodu), te proizvodnja meda (uveana za 65%), a do
vidljivih pomaka dolazi i u proizvodnji povra u zatienim prostorima. U istom periodu nije dolo do
snanijeg uvoenja novih proizvodnji tipa organska poljoprivredna proizvodnja.
9.
Struktura prehrambene industrije je veoma nepovoljna, jer u ukupnom broju preduzea 72,2% ine
mikro, 19,7% mala, 6,3% srednja, dok je samo 1,8% velikih preduzea. Dodatno, situaciju uslonjava
injenica da prehrambena industrija radi sa vrlo niskim stepenom iskoritenosti kapaciteta, koji ni u
jednoj grani nije vii od 55% (najnii ispod 30% je u proizvodnji vina i preradi voa i povra, te
proizvodnji mineralnih voda, vafla i keksa, a najvii od 71% u proizvodnji cigareta). Prehrambena
industrija FBiH ima tradicionalan asortiman proizvoda, koji ne uvaava potrebe kupaca u smislu
tednje vremena, jednostavnosti upotrebe i uvanja, nutritivnih svojstava i sl. Od ukupno 608
registrovanih subjekata, njih 97 ima apliciran standard ISO 22000, 21 HALAL standard, te 6 standard
ISO 14000. Ovo potvruje ocjenu da su kompanije domaeg prehrambenog sektora manje trino, a
vie proizvodno orijentirane i preokupirane rjeavanjem dnevnih problema, tako da im je kapacitet
za strateko planiranje i moderniziranje znaajno limitiran.
Izvrni saetak
10. Visoki trgovinski deficit Bosne i Hercegovine je i dalje posljedica izrazito visokog uvoza
poljoprivredno-prehrambenih proizvoda (17,7% u ukupnom uvozu 2011. godine), tako da je sektor u
ukupnom BiH deficitu (2012) uestvovao sa oko 29%, a pokrivenost uvoza izvozom je iznosila
51,5%.
Niska produktivnost i dostupnost finansijskih resursa i inputa uveava rizik od dalje tehnikotehnoloke marginalizacije sektora.
11. Osnovni problem poljoprivrednog sektora FBiH je niska produktivnost, kako po jedinici
proizvodnje, tako i po gazdinstvu. To je posljedica nepostojanja jasne specijalizacije, niske
tehniko-tehnoloke opremljenosti gazdinstava, slabog nivoa upotrebe inputa, te znaajne
zavisnosti od vremenskih prilika. Tehniko-tehnoloko i marketinko znanje proizvoaa je
na niskom nivou, to ima negativne posljedice po produktivnost sektora. Postoje statistiki
evidentirani pomaci u unapreenja produktivnosti, ali je taj proces veoma spor. Osnovni
razlog sporosti, posebno u biljnoj proizvodnji, je otean i veoma rizian pristup tritu, te
nepostojanje dovoljnih kapaciteta za skladitenje i doradu, posebno voa i povra. Niska
produktivnost animalne proizvodnje je djelimino posljedica neadekvatne pasminskog
sastava, neefikasnog uzgojno-selekcijskog rada, ali u najveoj mjeri dualnosti proizvodnje.
Neprilagoenost naina ishrane (pripreme, uvanja i bilansiranje stone hrane) zahtjevima
visokoproduktivnih pasmina, te ekstenzivni nain koritenja prirodnih livada dodatno vodi
ka neadekvatnom koritenju raspoloivog genetskog materijala i nioj produktivnosti.
12. Poljoprivreda FBiH je gotovo u potpunosti zavisna od uvoza inputa, bilo da se radi o
mainama i opremi, bilo o repromaterijalima za ishranu i zatitu zdravlja biljaka i ivotinja.
Ovakvo stanje dodatno uslonjava ograniena dostupnost modernih, skupljih i kvalitetnijih
inputa (sortiment, pasmine, zatita, ubriva, lijekovi, prikljune maine, oprema i sl.).
Ponuda inputa je na nivou razvijenosti sektora, ali ne i na nivou razvojnih potreba koje se
temelje na podizanju efikasnosti proizvodnje i njenom tehniko-tehnolokom unapreenju.
13. Mrea javnih i privatnih institucija i organizacija, koja se oslanja na sistem cjeloivotnog
obrazovanja i istraivake institucije, a koja omoguava efikasan prijenos znanja,
tehnologija i informacija, te ini osnov za inoviranje i modernizaciju, nije uspostavljena u
sektoru, a ne postoje ni planovi za sistemsko jaanje i razvijanje postojee savjetodavne
slube, niti postoji kooperacija i koordinacija meu dijelovima te slube. Savjetodavci, iji je
broj nedovoljan, a ije sposobnosti nisu u skladu sa razvojnim potrebama sektora, najvie
vremena posveuju obavljanju administrativnih poslova. U proteklom periodu je znaajnu
ulogu u transferu tehnologija odigrao neformalni sektor, nevladine organizacije, koje su
implementirale razliite obino internacionalno finansirane razvojne projekte.
14. Podaci o smanjenju investiranja u stalna sredstva (za 6,3% u periodu 2007-2012) ukazuju
da je mali broj novoizgraenih, modernih objekata. Postojei objekti (i u animalnoj i u
biljnoj proizvodnji) i njihova oprema su dotrajali, tehnoloki zastarjeli, energetski
neefikasni i nisu prilagoeni zahtjevima za smanjenjem negativnog uticaja na okoli
(prostori za odlaganje stajskog ubriva, objekti za uvanje i pripremu stone hrane, za
postetvenu manipulaciju, ali i za uvanje proizvoda). Dodatno, mnogi od postojeih
16
objekata nemaju ni adekvatne graevinske dozvole, a za nove objekte je veoma teko dobiti
adekvatne graevinske i tehnike dozvole (duga i komplikovana procedura, nefleksibilnost
prostornog planiranja i sl.). Ovakvo stanje moe umanjiti sposobnost sektora da koristi
IPARD sredstva kada ona budu raspoloiva. Opremljenost farmi je nezadovoljavajua,
mehanizacija i pratea oprema je zastarjela i dotrajala, a struktura i nain njenog koritenja
nije u skladu sa potrebama moderne poljoprivredne prakse. Usluge lizinga nisu dostupne
poljoprivrednim proizvoaima, to e dugorono usporiti modernizaciju mehanizacije i
opreme, a praksa zajednikog koritenja maina i opreme tipa mainskih prstenova nije
zaivjela. Prema procjenama u FBiH se navodnjava manje od 1% oranica. Sistemi izgraeni
prije rata su devastirani i samo mali dio njih je obnovljen, te se suoavaju sa problemima
tekueg odravanja. Isti problem je i sa sistemima za odvodnju vode. Ipak, ohrabruju napori
pojedinaca, svjesnih i uspjenih proizvoaa, koji grade individualne sisteme, pa ak i male
akumulacije, a uz tehniko-tehnoloku podrku razvojnih, veinom internacionalnih
projekata.
Negativna demografska kretanja u ruralnim podrujima i nizak nivo razvoja socijalnog kapitala
ograniavaju modernizaciju sektora.
15. Ruralna podruja ine vaan dio FBiH, budui da obuhvaaju 85,1% njene ukupne teritorije
i da je u njima smjetena polovina (49,5%) ukupne entitetske populacije. Nepovoljna
starosna (uee populacije 65+ je 14,18%, 2012), obrazovna i socijalna struktura (indeks
zavisnosti 45,54%, 2012), te smanjenje broja stanovnika (izraene migracije stanovnitva i
negativan prirodni prirataj) predstavlja, s jedne strane, ogranienje daljoj modernizaciji i
razvoju sektora, a s druge strane, onemoguava diverzifikaciju ruralne ekonomije i
poveava nivo zavisnosti ovih zajednica od poljoprivrede. Fizika i socijalna infrastruktura
je vrlo nerazvijena (526 stanovnika dolazi na jednog ljekara, 133 uenika na 1.000
stanovnika, 49,1 km/km2 putnih saobraajnica svih kategorija, 2012). Javne komunalne
usluge su slinih ocjena, osim PTT usluga i dostupnosti elektrine energije. Javni saobraaj
je nerazvijen i nepouzdan, to smanjuje mobilnost radne snage i stanovnitva. Poljoprivreda
jo uvijek predstavlja osnovnu granu ruralne ekonomije. Sve navedeno ini ruralne
zajednice ranjivim i poveava rizik nastavka negativnih demografskih trendova.
16. Socijalni kapital (saradnja meu akterima, spremnost za dijeljenje informacija, udruivanje,
postojanje socijalnih mrea, povezanost sa centrima znanja i odluivanja) u ruralnim
podrujima je nerazvijen, pa je saradnja i motivacija za udruivanje na niskom nivou, a
otpor promjenama veoma izraen.
Sposobnost sektora da ublai negativni uticaj na okoli i odgovori na izazove klimatskih promjena
je niska i zahtijevat e dodatna investiranja, ali i inoviranje proizvodnih praksi, kao i jaanje
sistema upravljanja prirodnim resursima.
17. Biodiverzitet i pejzana raznolikost FBiH se karakteriziraju izrazito visokim nivoom

jedinstvenosti, endemizma i neponovljivosti, to ovom prostoru daje znaaj na regionalnom
i globalnom nivou. Nedovoljno funkcionalan sistem i nedostatak sistemskih akcija
Izvrni saetak
(nepostojanje zakona o umama, Crvene knjige flore, sistemske zatite starih autohtonih
sorti putem gen banki i ex-situ i on-farm kolekcija, definisanog plana zatite autohtonih
pasmina domaih ivotinja i adekvatnih prateih registara) ne tite adekvatno rijetke i
ugroene vrste i visokovrijedne prirodne pejzae i onemoguava njihovo racionalno
koritenje u svrhu realiziranja novih vrijednosti i generiranja prihoda (samoniklo
medicinsko i aromatino bilje, umski plodovi i sl.).
18. Potreba ozeljenjavanja poljoprivrede jo uvijek nije prepoznata ni od strane kreatora
javnih politika, niti od strane aktera sektora, a niti od ire drutvene zajednice, iako je
procijenjeno da poljoprivreda sa 13,5% doprinosi ukupnoj emisiji staklenikih plinova
(GHG), te da stvara znaajne koliine otpada (ukljuujui opasni otpad) koji se ne registruje,
kojim se ne upravlja, niti se poduzimaju aktivnosti za njegovo recikliranje. Najvei dio tog
otpada predstavlja stalnu prijetnju kvalitetu ivljenja, zagauje podzemne vode i tlo, te
naruava krajolik i stanita ime ugroava vrlo osjetljiv, iako vrlo bogat, biodiverzitet ovih
prostora. Nisu prepoznate ni prednosti koje sa sobom nosi ulaganje u istije i efikasne
tehnologije, obnovljivu energiju i usluge eko sistema, a koje se, prema procjenama
ekspertskih svjetskih institucija, ogledaju u jaanju potencijala za poveano generiranje
prihoda, otvaranju radnih mjesta, smanjenju siromatva i poveanju direktnih stranih
investicija.
19. Uslovi za poljoprivrednu proizvodnju se mijenjaju i mijenjat e se i u budunosti pod
uticajem klimatskih promjena. Zabrinjava injenica da jo uvijek pitanje prilagoavanja
klimatskim promjenama nije ozbiljno tretirano ni u stratekim, ni u operativnim planovima
i dokumentima, niti mu akteri sektora pridaju potrebnu vanost, pa, shodno tome, ne
postoje ni sistemske mjere i aktivnosti niti raspoloiva sredstva i kapaciteti za oblikovanje
adekvatnog odgovora na ovaj izazov.
20. Dostupnost, kvalitet i mogunost koritenja prirodnih resursa odreuju potencijal sektora
poljoprivrede. Efikasan sistem upravljanja prirodnim resursima koji ukljuuje razvijene
baze podataka o svim karakteristikama resursa, mape senzitivnih podruja, sistem
nadgledanja promjena vezanih za kvalitet, dostupnost, vlasnitvo i nain koritenja resursa,
planove i sistemska rjeenja njihove zatite, te tijesnu koordinaciju, kooperaciju i razmjenu
podataka izmeu svih nivoa vlasti i svih nadlenih institucija nije uspostavljen. Iako neki
njegovi dijelovi postoje (baze podataka, sistematizirani podaci o ponudi i potranji
zemljita, koordinirajue tijelo za poljoprivredno zemljite - svi nivoi vlasti, modernizacija
katastra i zemljinih knjiga i sl.) najznaajniji problem je nedostatak koordinacije, saradnje i
razmijene informacija izmeu razliitih nivoa vlasti.
Nizak nivo trine orijentiranosti, nedovoljna sposobnost da se isporui kvalitet, kvantitet i
obezbijedi konstantnost (3K), te nerazvijeni lanci vrijednosti oteavaju pristup tritu i
negativno se odraavaju na konkurentnost sektora.
21. Vertikalna i horizontalna integracija, odnosno efikasni lanci vrijednosti/snabdijevanja nisu

razvijeni. Zbog usitnjene i fragmentirane poljoprivredne proizvodnje, jedan od najvanijih
kanala za plasman poljoprivrednih proizvoda, prehrambena industrija nije motivirana da se
blie i dugoronije povezuje sa poljoprivrednim proizvoaima. Dodatno, nedovoljno
18
osnaena prehrambena industrija nije sposobna da preuzme ulogu glavnog aktera

vertikalnog povezivanja u efikasan lanac vrijednosti. Osnovni zahtjev svakog efikasnog
vertikalnog integriranje jeste sljedivost, odnosno sposobnost da se cjelokupan proces
proizvodnje, prerade i distribucije rekonstruira. To za svakog proizvoaa znai dodatni
napor u smislu dokumentiranja svih sistema proizvodnje i obezbjeenja adekvatnih zapisa
za svaku poslovnu i proizvodnu aktivnost, odnosno korjenite promjene naina poslovanja,
to podrazumijeva investiranje u razvoj informatikih sistema koji e omoguiti
jednostavno i efikasno dokumentiranje svih aktivnosti od polja do stola. U ovom momentu
najvei broj poljoprivrednih proizvoaa nije sposobno samostalno i bez pomoi
implementirati ovakve sisteme.
22. Razvoj sektora oteava i nerazvijena logistika, odnosno biznisi koji olakavaju promet,
uvanje, doradu i realizaciju proizvoda, te omoguavaju efikasniju razmjenu informacija
izmeu krajnjih kupaca i razliitih aktera sektora. Sektoru nedostaju i servisi koji
obezbjeuju pametne usluge poput oblikovanja nastupa na tritu, obezbjeenja
informacije o potrebama trita, programe tehnolokog, marketinkog i menaderskog
unapreenja poslovanja, benchmarkinga i sl.
23. itav set javnih usluga nije dostupan privrednim subjektima zbog slabost institucija koje
ine dio dravnog i entitetskog sistema osiguranja kvaliteta (posebno sistem akreditiranih
laboratorija, inspekcijskih slubi i sistem monitoringa), transfera znanja, tehnologije i
informacija. Ovaj nedostatak smanjuje sposobnost sektora da izgradi povjerenje na tritu,
da ojaa vidljivost i prepoznatljivost proizvoda na tritu, ali i da gradi konkurentnost
baziranu na kvalitetu.
Agrarnu politiku FBiH (ukljuujui i agrarni budet) u proteklom periodu karakteriziraju

nedovoljna izdvajanja, promjenjivost, nekonzistentnost, veliki broj mjera, sloena implementacija
i nepostojanje efikasnog mehanizama praenja.
24. Agrarna politika FBiH je u proteklom desetogodinjem periodu znaajno evoluirala u

kontekstu pristupa sektoru i budetskoj podrci. Izdvajanja za sektor su imala trend stalnog
poveanja sve do poetka ekonomske krize, od kada nivo podrke stagnira. Budetskim
transferima omoguen je djelimini razvoj i unapreenje sektora, a sveobuhvatnim
pristupom omogueno je jaanje administrativnih kapaciteta sektora, u kojem znaajno
mjesto zauzima izrada legislative i njeno postepeno usaglaavanje i harmoniziranje sa
praksama razvijenih zemalja, prije svega EU. Poveava se obuhvat proizvoda koji su
podrani kroz budetske transfere, stabilizirana su izdvajanja za mjere strukturne politike i
uvedena su znaajna izdvajanja za politiku ruralnog razvoja. Treba istai i ukljuivanje
kantonalnih resornih ministarstava/odjela u podrku sektoru.
25. Problemi agrarne politike se uglavnom veu za nedovoljnu visinu izdvajanja, izraeno
kanjenje u isplatama direktnih plaanja (poticaja) te nedostatak kvalitetnih
implementacionih i kontrolnih mehanizama.
26. FBiH po svim usporednim pokazateljima (budetsko izdvajanje za poljoprivredu po ha,
stanovniku i njihovo uee u dodatnoj vrijednosti sektora) znaajno manje podrava
Izvrni saetak
sektor, u odnosu na zemlje regiona, izuzev Albanije, to kao posljedicu ima nejednaku
poziciju sektora na integriranom tritu regiona, i umanjuje njegovu sposobnost da
kapitalizira postojee potencijale i ostvari znaajniji rast.
27. FBiH ima potpuno drugaiju agrarnu politiku od one koja se vodi u EU, odnosno nivo
harmonizacije sa ZAP EU je veoma nizak. U FBiH su najznaajnije mjere koje direktno
podravaju proizvodnju/output (njihovo uee se kree od 70% u 2002. do 40%, 2011.), a
ovakvih mjera u EU vie nema. Udio mjera koje se baziraju na upotrebi inputa su sline, a
FBiH nema mjera koje bi bile zasnovane na historijskim pravima. Poveanje uea
direktnih plaanja po ha i grlu u FBiH je pozitivan znak koji pokazuje opredijeljenost ka
harmonizaciji sa ZAP-om, a njihovo postepeno uvoenje, i po visini sredstava, i po broju
proizvodnji, moglo bi biti vaan korak prema EU sistemu proizvodno-nevezanih plaanja.
Dalja izgradnja i jaanje regulatorno-institucionalnog okvira, modernizacija poljoprivredne
administracije i naina upravljanja, kao i jasna promjena odnosa prema sektoru su nuni
preduslovi kako bi sektor iskoristio rijetke razvojne anse i otklonio kljune slabosti.
28. Na osnovu PESTLE i SWOT analize predloena je strategija preokreta koja podrazumijeva
optimistian, ali ipak realan rast, s naglaskom na institucionalno unapreenje, opremanje i
modernizaciju javne uprave, kako bi javne usluge bile dostupnije svima u sektoru. Ovo bi
zaustavilo dalje relativno tehniko-tehnoloko zaostajanje sektora, te imalo pozitivnog
efekta na jaanje saradnje meu akterima sektora, jaanje lanaca snabdijevanja, razmjenu
ideja i iskustava, to e se reflektirati na kvalitet, kvantitet i prepoznatljivost proizvoda
sektora.
29. Scenarijska analiza moguih buduih kretanja u poljoprivrednoj proizvodnji pokazala je da
postoje realni tehnoloki potencijali za znatno poveanje proizvodnje u narednih desetak
godina. Meutim, za ostvarivanje optimistikog scenarija polazi se od nekoliko vanih
pretpostavki: povoljna ekonomska situacija, jaanje institucionalne i finansijske podrke
daljem razvoju, uspjeno sprovoenje meunarodnih integracija STO i EU. Scenarijska
analiza takoer prikazuje i mogui pesimistiki scenarij, koji predvia pad proizvodnje,
zaustavljanje razvoja i ponovnu marginalizaciju poljoprivrede, to bi imalo negativne
posljedice i na cjelokupan razvoj ruralnih podruja.
Vizija, strateki ciljevi i prioritetna podruja djelovanja

Vizija sektora
30. U narednom petogodinjem periodu 2015-2019. biti e izgraeni vrsti temelji za ubrzani i
efikasniji razvoj i to u smislu uspostavljanja modernog, produktivnog, tehnoloki naprednog
i okolino i drutveno osjetljivog ekonomskog sektora spremnog da odgovori na globalne
socio-ekonomske i klimatske promjene, te sposobnog da se izbori za adekvatan i
prosperitetan poloaj, prije svega u regionu, a onda i na internacionalnoj sceni. Ovo
podrazumijeva snano jaanje sposobnosti svih poslovnih i administrativnih subjekata da
unaprijede prepoznatljivost proizvoda sektora iskoritavajui mogunosti koje nudi bogato
kulturno naslijee, ali i raznolikost agroekolokih uslova (biti prvi na tritu, geografska i
20
tradicijska indikacija, izvornost proizvoda i sl.). Stoga e fokus razvoja biti na jaanju
komunikacije, kooperacije, horizontalnog i vertikalnog interesnog povezivanja svih
subjekata sektora, kao i na izgradnji efikasnih poslovnih alijansi koji e omoguiti efektivnu
i efikasnu razmjenu informacija, inovativnih ideja, ali prije svega jaati sve oblike transfera
tehnologija i dobre poslovne prakse. Istraivake i naune institucije moraju postati
prepoznati akteri Na ovaj nain e biti izgraen konkurentan, tritu prilagoen sektor, koji
e biti temelj poboljanja kvaliteta ivota svih graana, a posebno ruralnim podrujima.
31. Moderna pro-aktivna i kredibilna administracija, koja raspolae neophodnim znanjima,
vjetinama, mehanizmima (ukljuujui i sve neophodne baze podataka, registre i
informacijske sisteme) za kreiranje, implementaciju, monitoring i evaluaciju javnih politika
je kljuni faktor predvienog razvojnog zaokreta sektora. Prioritetni zadatak Ministarstva
jeste da stvori uslove gdje svi akteri sektora (proizvoai, preraivai, trgovci, NVO i sl.)
prepoznaju svoju odgovornost i daju aktivan doprinos u ostvarenju vizije, jaajui i stalno
unaprjeujui vlastite performanse i sposobnosti. Ministarstvo e permanentno raditi na
obezbjeenju adekvatnih budetskih i vanbudetskih sredstava (EU fondovi, bilateralna
saradnja i sl.) neophodnih za intenzivniji i organizovaniji razvoj sektora.
Izvrni saetak
Strateki ciljevi
32. Data vizija e se ostvariti kroz realizaciju sljedeih stratekih ciljeva:

a) Razvoj poljoprivrede i pripadajuih sektora uz podizanje tehniko-tehnolokog nivoa,
efikasnije koritenje raspoloivih resursa, te uvaavanje zahtijeva modernih trita.
b) Obezbjeenje uslova za snanije generisanje stabilnijeg dohotka u okviru
poljoprivrednog sektora i unaprjeenje kvaliteta ivota u ruralnim sredinama.
c) Odrivo upravljanje prirodnim resursima i prilagoavanje poljoprivrede klimatskim
promjenama.
d) Prilagoavanje institucionalno-zakonodavnog okvira i poljoprivredne politike sa ZAP
EU uz uvaavanje stepena razvijenosti poljoprivrednog sektora FBIH.
Logika intervencije - prioritetna podruja djelovanja
33. U cilju ostvarenja vizije i stratekih ciljeva mjere i aktivnosti agrarne politike su usmjerene
na slijedea prioritetna podruja djelovanja: podrka stabilnosti dohotka poljoprivrednih
gazdinstava (i), tehniko-tehnoloko unapreenje sektora (ii), transfer znanja, tehnologija i
informacija (iii), konkurentnost poljoprivredno-prehrambenog sektora - prilagoavanje
zahtjevima domaeg i inostranog trita (iv), unapreenje sistema upravljanja prirodnim
resursima (v), racionalno koritenje i odrivo upravljanje zemljitem (vi), razvoj lanaca
vrijednosti horizontalna i vertikalna koordinacija (vii), razvoj ruralnih podruja (viii),
moderno upravljanje javnim politikama i uspostavljanje efikasne administracije (ix).
Buduu agrarnu politiku FBiH ine tri stupa koja sadre mjere trino-cjenovne politike, odnosno
mjere direktnih plaanja (I stup), strukturalne mjere i mjere politike ruralnog razvoja (II stup) i
mjere vezane za ope usluge u poljoprivredi (III stup).
34. Definisanje i razrada mjera stupova uraena je po principima viegodinjeg budetskog

planiranja, to se po prvi put uvodi u BiH (FBiH) praksu. Okvirni budet je uraen za svih
pet godina implementacije Strategije, ali nije detaljno isplaniran po ugledu na zemlje
Evropske unije. Rije je o ciljnim iznosima iji predlaga je Ministarstvo, kojima se eli
omoguiti razvojna komponenta cjelokupnog sektora i da se visinom ukupnih budetskih
transfera na kraju implementacije Strategije postignu to bolje pregovarake pozicije BiH i
FBiH sa EU, a u kontekstu prava i obaveza prihvaanja ZAP-a. Predloeni budet nije fiksan,
on je ciljni, orijentacioni i moe biti promijenjen.
35. Temeljni principi strukture budeta su: stabilnost - finansijska korektnost, konzistentnost,
transparentnost, sljedivost, dugoronost, modernizacija javne uprave (institucija), te
politika temeljena na dokazima (engl. evidence based policy). Unapreenje efikasnosti
poljoprivrede FBiH i njena modernizacija znaajno e zavisiti od naina i karaktera buduih
budetskih transfera. Da bi akteri sektora, prije svega proizvoai, bili motivirani da uloe
dodatni napor u irenje i unapreenje proizvodnje, odnosno da bi mogli imati
preduzetniku inicijativu i inovativnost, neophodno je da budu sigurni u nain na koji e
22
poljoprivredna politika regulirati uslove njihovog poslovanja. Bez spomenutih osnovnih

principa budetske podrke to ne bi bilo ostvarivo.
36. Budua agrarna politika FBiH I stupa zasnivat e se na postepenom uvoenju ZAP EU slinih
mjera i neuvoenju novih mjera koja nisu na liniji ZAP-a. Promjene direktne podrke
proizvoaima ii e u pravcu daljnjeg smanjivanja direktne podrke po outputu, jaanju
plaanja po jedinici povrine/grlu stoke i ujednaavanju iznosa po jedinici mjere kao prvom
koraku prema proizvodno-nevezanim plaanjima aktuelnim danas u EU. Kada se govori o
trinim intervencijama kao dijelu ovog stupa, nejasna uloga drave BiH namee potrebu
odreenih reagovanja samog entiteta i svodit e se na intervencije u sluaju kriznih
situacija.
37. U ovoj Strategiji, zbog injenice da se odvojeno radio dokument Program ruralnog razvoja
FBiH, nije detaljnije elaboriran II stup agrarne politike, odnosno strukturalne mjere i mjere
ruralnog razvoja, kako se ne bi prejudicirala budua programska rjeenja u ovoj oblasti.
38. Infrastrukturna podrka predstavlja nezaobilazni stup u izgradnji dugorono odrivog
sistema proizvodnje hrane, to je prepoznato u ovoj Strategiji. Jaanje lanca znanja u
potpunosti i na relaciji nauka farmer, podrka marketinkim i promotivnim aktivnostima,
upravljanje rizicima, osiguranje bezbjednosti hrane, redovne i kvalitetne sanitarne i
fitosanitarne usluge, izrade studija i programa su samo dio neophodnih aktivnosti kojima se
planira ojaati III stup agrarne politike.
39. Pribliavanje i harmonizacija agrarne politike sa ZAP EU jedno je od glavnih opredjeljenja
nove Strategije razvoja poljoprivrednog sektora FBiH. U tom kontekstu, implementacije
Strategije bie usmjerena u pravcu donoenja novih, nedostajuih zakona koja e uvaavati
na ZAP-u utemeljene uredbe (regulative), odnosno biti na liniji EU zakonodavstva i Acquis
communautaire. Nova Strategija razvoja poljoprivrednog sektora FBiH predvia postepeno
institucionalno jaanje i pribliavanje visokim standardima modernih javnih politika kakva
je ZAP. To podrazumijeva izgradnju savremenog sistema informativno-administrativne
kontrole i izgradnju drugih institucija, to e zahtijevati znaajne administrativne,
finansijske i kadrovske promjene.
Strateki dokument daje Program mjera i aktivnosti. Program sadri 36 mjera, rasporeenih
unutar tri stupa agrarne politike FBiH. Deset mjera se odnose na I stup i trinu i direktnu podrku
poljoprivrednim proizvoaima, 17 mjera (podmjera) na prestrukturiranje sektora i politiku
ruralnog razvoja (preuzeto iz nacrta Programa ruralnog razvoja za Federaciju BiH, 2015-2020,
Catalys), a preostalih 9 mjera pripada III stupu i odnosi se na ope usluge u poljoprivredi.
40. Predloene mjere iz I stupa poljoprivredne politike su podijeljene u dvije grupe: grupa
mjera trine podrke proizvoaima koja ukljuuje mjeru podrke proizvoaima kroz
trine intervencije, i druga grupa mjera - direktna plaanja. Direktna plaanja se odnose na
plaanja u biljnoj proizvodnji, proizvodnji mlijeka, ovarstvu i kozarstvu, svinjogojstvu, tovu
junadi, tovu svinja, dranju rasplodnih junica, dranju u sistemu krava-tele, te proizvodnji
meda i ribe.
Izvrni saetak
41. Mjere ruralnog razvoja su detaljno razraene u okviru Programa ruralnog razvoja FBiH za
period 2015 2020, koji je modeliran na principima koji su u podudarni sa IPARD-om, te
koristi format usvojen za IPARD 2. Programom je predvieno 17 podmjera u okviru est
mjera: konkurentnost poljoprivrednih proizvoda (i), mjere za agro-okoli, ublaavanje
klimatskih promjena i organsku proizvodnju (ii), diverzifikacija aktivnosti na
poljoprivrednim gazdinstvima i razvoj preduzetnitva (iii), LEADER implementacija
lokalnih razvojnih strategija (iv), tehnika pomo (v) i mjere iz oblasti umarstva (vi).
42. Programom je predvieno devet mjera opih usluga u poljoprivredi, a odnose se na podrku
promotivnim i informativnim aktivnostima (i), osiguranju primarne poljoprivredne
proizvodnje i upravljanju rizikom (ii), uzgojno-selekcijskom radu u stoarstvu (iii), strunim
poslovima u biljnoj proizvodnji (iv), fitosanitarnim aktivnostima (v), sistemu kontrole
kvaliteta i zdravstvene sigurnosti proizvoda (vi), savjetodavnim uslugama (vii),
obrazovanju, istraivanju, razvoju i analizi (viii) te tehnikoj i administrativnoj podrci (ix).
Predviena budetska podrka poljoprivrednom sektoru FBiH u periodu implementacije

Strategije je znatno vea u odnosu na dosadanju i 2019. godine bi trebala dostii nivo od 350
miliona KM.
43. Planira se da se ukupni budetski transferi u sektor poljoprivrede sa nivoa Ministarstva

godinje poveavaju za 50 miliona KM, tako da sa 150 miliona KM koliko je planirano
podrati sektor u 2015. godini, etiri godine kasnije podrka dosegne nivo od 350 miliona
KM. Predloeni budet je odraz elje Ministarstva da se Strategijom omogui razvojna
komponenta cjelokupnog sektora i da se visinom ukupnih budetskih transfera na kraju
implementacije Strategije postignu to bolje pregovarake pozicije BiH i FBiH sa EU, a u
kontekstu preuzimanja pravila ZAP-a. Budet nije fiksan, on je ciljni, orijentacioni i moe biti
promijenjen.
44. Strategijom se predvia da se u prve dvije godine (2015. i 2016. godina) zadri relativno
znaajno vee uee direktnih plaanja u ukupnom budetu, a da od 2017. godine do kraja
implementacije Strategije relativno uee II stupa agrarne politike bude neto malo vee u
odnosu na I stup. Uee mjera trino-cjenovne politike i direktnih plaanja sa poetnih
64,5% (2015) postepeno e se smanjivati na nivo ispod 50% (44,50%, 2017 - 2019), kao
posljedica jaanja II stupa agrarne politike. Sredstva namijenjena za prestrukturiranje
sektora i ruralni razvoj e biti znaajno poveana i u apsolutnim i relativnim iznosima. Sa 45
miliona KM i ueem od 30% u 2015. godini projicirano je da se u ovaj stup agrarne
politike u periodu 2017 2019 godina izdvaja polovina ukupnog budeta, tako da u 2019.
godini ukupna izdvajanja za ovaj stup iznose 175 miliona KM. Ope usluge u poljoprivredi
svih godina implementacije Strategije trebale bi imati jednaku vanost i projicirano je da
izdvajanja za trei stup budu na nivou od 5,5% ukupnih budetskih izdvajanja, to u
apsolutnim iznosima znai poveanje sa planiranih 8,25 miliona KM (2015) na 19,25
miliona KM (2019).
24
Uspostava sistema monitoringa i evaluacije vaan je mehanizam provoenja i praenja agrarne

politike.
45. Strategija daje jasan koncept monitoringa i evaluacije kao vanog mehanizma provoenja i
praenja javne politike i ukljuuje indikatore i organizacionu strukturu monitoringa i
evaluacije, te vrijeme i nain izvjetavanja o napretku implementacije.
26
Srednjorona strategija razvoja poljoprivrednog sektora u Federaciji Bosne i Hercegovine za period 2015. - 2019. godine
BOSNA I HERCEGOVINA

ZA PERIOD 2015. - 2019. GODINA
I dio
Strateki okvir
28
1.
UVODNE NAPOMENE
Srednjorona strategija razvoja poljoprivrednog sektora FBiH za period 2015-2019 dokument

je iju izradu je finansiralo Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva (u
daljem tekstu Ministarstvo), dok je Poljoprivredno-prehrambeni fakultet iz Sarajeva proveo
itav proces stratekog planiranja. Nakon potpisivanja Ugovora (broj 01-14-2704/12 od
28.12.2012. godine) uslijedilo je formiranje Operativnog tima i radnih grupa, kako bi se
obezbijedile efikasne konsultacije sa svim zainteresovanim stranama sektora, utvrdilo stvarno
stanje i potrebe, te efikasno usmjerio proces stratekog planiranja. Uspostavljanjem
Savjetodavnog vijea, kao i kooptiranjem zaposlenika Ministarstva u radne grupe obezbijeeno
je uvaavanje perspektiva nadlenih organa javne uprave, a prije svega Ministarstva.
Ministarstvo je prepoznalo neophodnost zaokreta u pristupu razvoju sektora i stoga je odluno
da svojim aktivnostima sektoru obezbijedi interministarsku podrku, inicira jaanje saradnje,
koordinacije i razmjene znanja i informacija u okviru sektora, te znaajno povea budet kako bi
uspjelo osnaiti poljoprivredu i uiniti je konkurentnom na irem tritu regiona i Evrope. Nov,
stabilni i konzistentni koncept agrarne politike i njemu prilagoena budetska podrka
predstavlja jedan od bitnih uslova za promjene. S obzirom da je dokument rezultat irokih
konsultacija sa akterima u sektoru, te uvaavanja jasnih opredjeljenja Ministarstva, on
predstavlja putokaze na putu razvoja koji e omoguiti koordinaciju i usmjeravanje javnih,
donatorskih/internacionalnih i privatnih inicijativa, akcija i investicija, to e omoguiti
efikasniju koordinaciju i ispoljavanje snanih sinergetskih efekata. Ova Strategija omoguava
FMPV da preuzme vodstvo i stvori uslove za snaniji razvoj sektora.
Poljoprivreda i prehrambena industrija FBiH su veoma vane za oblikovanje i stabiliziranje
daljeg drutveno-ekonomskog razvoja Bosne i Hercegovine. Vanost sektora prije svega
podcrtavaju ekonomske performanse, odnosno relativno visoko uee sektora u stvaranju
bruto domaeg proizvoda (6,9%, FBiH, 2011.), u trgovinskoj razmjeni (izvoz BiH 8,3% i uvoz
BiH 18,27%, 2012.) i zapoljavanju (13% u FBiH). Uz to, njegova ekonomska vitalnost,
sposobnost da raste i poboljava izvozne performanse u vremenu krize i kontrakcije
ekonomskog rasta, ini poljoprivredni sektor osnovnim stabilizatorom drutva i ekonomije
FBiH.
Izraeno siromatvo u FBiH (17,1%, 2011.) je problem koji dodatno uslonjava socijalnu
situaciju, posebno u ruralnim podrujima. Sektor omoguava generisanje prihoda za lokalno
stanovnitvo i zaustavlja negativne drutvene procese (migracije, starenje sela i sl.), te
omoguava ouvanje i zatitu kulturnog, historijskog i prirodnog nasljea. Sektor, za sada, ne
uspijeva da efikasno aktivira raspoloive prirodne resursne, niti da ih racionalno koristi. Vidljiv
napredak u ovom podruju je uinjen, ali on nije rezultat osmiljene sistematske aktivnosti,
budui da veina neophodnih institucija ili ne funkcionie efikasno ili nije ni uspostavljena.
Skromni pomak u ovom, izuzetno vanom podruju je rezultat individualnih napora i iskaz
interesa pojedinih aktera sektora. Ipak, sektor je zalaganjem i brigom oblikovao preduslove za
razvoj i diverzifikaciju drugih komplementarnih privrednih grana (turizam, ugostiteljstvo i sl.) i
na taj nain doprinosi jaanju sposobnosti ruralnih zajednica da kreiraju i zadre dodatnu
vrijednost, i time unaprijede kvalitet ivota svih.
Zaotravanje problema u pogledu sigurnosti snabdijevanja dovoljnim koliinama kvalitetne
hrane ponovo postavlja pitanja odrivosti sistema proizvodnje i distribucije hrane visoko na
politiku agendu svih zemalja Svijeta, pa tako i BiH, odnosno FBiH. Drugim rijeima, globalno je
prepoznata vanost poljoprivrede kao osnove drutveno-ekonomskih sistema, iz ega logino
slijedi zahtjev da ona, kao takva, postane briga cijelog drutva. Osim toga, u FBiH je sektor
poljoprivrede dostigao taku u razvoju kada je neophodno ojaati institucije, podii efikasnost
njihovog rada na znaajno vii nivo i viegodinjim planiranjem stabilizovati poslovno okruenje
i jasno definisati ta je drutvo spremno uraditi za sektor, a ta svi privredni subjekti moraju
uraditi kako bi sektor nastavio jaati svoju ekonomsku vitalnost i performanse doprinosei
dobrobiti svih graana. Ukoliko se ne napravi snaan zaokret u odnosu prema sektoru, postoje
veliki izgledi da dosadanja postignua nee biti mogue kapitalizirati, to vodi ka stagniranju,
odnosno relativnom zaostajanju sektora za ostatkom privrede. To moe imati katastrofalne
posljedice za dalji razvoj cjelokupne zemlje. Stoga je generalni cilj ovog dokumenta
Srednjorona strategija razvoja poljoprivrednog sektora FBiH u periodu 2015-2019 ponuditi
novi model razvoja koji e mobilizirati cjelokupno drutvo, te usmjeriti i fokusirati njihove
aktivnosti na sistemsku i plansku podrku sektoru, to e omoguiti postizanje boljih rezultata,
te njihovo multipliciranje kroz sve drutveno-ekonomske procese.
Predloeni novi model razvoja sektora se temelji na strategiji preokreta to podrazumijeva
koritenje ansi koje prua okruenje, s ciljem otklanjanja osnovnih slabosti sektora. U tom
smislu, fokus Strategije je na kreiranju moderne i efikasne javne uprave, koja bi trebala imati
kapacitet da primijeni modernu praksu upravljanja, te da izgradi institucije koje e omoguiti
privlaenje i koritenje EU fondova, ali i programa drugih internacionalnih organizacija,
razvojnih agencija i banaka. Strategija uvodi principe modernog, transparentnog i sljedivog
upravljanja sektorom. Njome je jasno definiran viegodinji budet i set mjera agrarne politike,
ime se alje jasna poruku svim proizvoaima ta i koju vrstu podrke mogu oekivati u
narednom petogodinjem periodu. Na ovaj nain se, jasnim stratekim planom i viegodinjim
budetiranjem, smanjuje mogunost uticaja dnevne politike na razvoj sektora i obezbjeuje
stabilnost poslovanja, to je osnovni preduslov modernizacije sektora. Osim toga, integralni dio
ove Strategije je i plan nadgledanja i ocjene uinaka, sa jasno definiranim budetom i
organizacijskom strukturom. Ova osnovna aktivnost moderne i odgovorne javne uprave
podrazumijeva uspostavljanje jasnih procedura i dokumentacije za obavljanje svih poslova
vezanih za implementaciju agrarne politike. Sve ovo implicira i uspostavu seta nedostajuih baza
podataka i djelom jaanje i uspostavu nedostajuih institucija. Na ovaj nain se ispunjava
znaajan dio obaveza preuzetih kroz proces EU integracija.
Strategija i predloeni model razvoja su kreirani na osnovu potreba sektora, te stoga brzo i
izvorno prihvaanje ZAP mjera nije mogue, ali ni racionalno u ovom momentu. Strategija
predvia da se u narednih pet godina izvri postepena harmonizacija i transformacija mjera
agrarne politike prema mjerama ZAP-a, ali i prema zahtjevima STO-a. Fokus ove Strategije jeste
modernizacija sektora koja uvaava potrebe vezane za odrivo upravljanje i zatitu prirodnih
resursa, za prilagoavanje klimatskim promjenama, te smanjenje emisije staklenikih gasova,
kao i potrebe vezane za investiranje u razvoj sistema za transfer znanja, inovacija i informacija.
30
Svaka mjera i aktivnost predviena ovom Strategijom e se provoditi prema kriterijima koji
omoguavaju potovanje navedenih potreba, te koji promoviraju gradnju saraivake mree
izmeu centara znanja, administracije (na svim nivoima), lokalnih zajednica i proizvoaa
(sektora), a istovremeno unaprjeuju efikasnost i performanse svih dijelova sektora, a time i
njegovu konkurentnost na domaem i inostranom tritu.
Ovako osmiljena poljoprivredna politika bi trebala omoguiti involviranje onih institucija i
organizacija koje svoju poslovnu budunost vide u proizvodnji hrane, kao i njihovo jaanje
olakavajui im pristup znanju, inovacijama, a posebno tritu inputa i outputa. Strategija bi im
trebala stvoriti manje rizino poslovno okruenje, a podrkom odrivim i efektnim investicijama
smanjiti transakcijske trokove, te trokove ispunjavanja zahtjeva u pogledu sigurnosti i
kvaliteta, kao i smanjenja negativnog uticaja na okoli. Dodatno, od Strategije se oekuje poticaj
smanjenju zavisnosti od poljoprivrednog dohotka u ruralnim podrujima i time dati puni
doprinos ostvarenju vanog drutvenog cilja borbi protiv siromatva.
Strategija, odnosno novi model razvoja sektora poljoprivrede, bit e predstavljen kroz tri
odvojena, ali meusobno povezana dokumenta:
I.
II.
III.
Strateki okvir poinje sa jasno identifikovanim izazovima koji stoje pred sektorom u smislu
prilagoavanja, kako zahtjevima globalnog, regionalnog i lokalnog trita, tako i zahtjevima
drutva FBiH. Utvreni izazovi bili su osnova za definiranje vizije Strategije, stratekih i
operativnih ciljeva i prioritetnih podruja djelovanja. Sve ovo zajedno sa analizom stanja,
odnosno analizom snaga i slabosti sektora, te mogunosti i ogranienja njegovog razvoja,
posluilo je da se na kraju ovog dijela Strategije predoe mogui scenarija razvoja vanijih
podsektora poljoprivrede. Dokument sadri i detaljnu analizu dosadanje agrarne politike u
FBiH kao vanu polaznu osnovu za kreiranje budue poljoprivredne politike.
Program mjera i aktivnosti daje detaljan opis mjera budue agrarne politike s jasnim
obrazloenjem, vremenskim i budetskim okvirom implementacije, te indikatorima kojima se
moe pratiti njena efikasnost. Za ostvarenje razvojnih ciljeva neophodno je obezbijediti i
sredstva iz drugih izvora, i to putem detaljno planiranih aktivnosti koje e se samo djelimino
finansirati iz budeta. Ovaj dio Strategije se zavrava sa predvienim nainom monitoringa i
evaluacije implementirane agrarne politike.
Analiza stanja je dio Strategije u kojem je predoena detaljna analiza stanja u sektoru, po
proizvodnim podsektorima i na nivou institucionalno-regulatornog okvira. Ovaj dio Strategije
predstavlja podlogu cjelokupnog procesa stratekog planiranja, te itaocu daje informacije
neophodne za potpunije shvaanje logike cjelokupne intervencije za koju se zalae
predstavljena strategije razvoja sektora.
Nain prezentiranja sadraja Strategije se razlikuje od uobiajene sektorske prakse, jer se i na taj
nain eli istai inovativni i proaktivni pristup razvoju sektora. Umjesto duge liste parcijalnih
problema, autori su pokuali prezentirati uzroke sadanjeg stanja, te rei ta sektor eka u
neposrednoj budunosti, kako bi objasnili logiku intervencije. Finalni dio strategije obezbjeuje
detaljne informacije o cijelom sektoru, njegovim institucionalnim i proizvodnim performansama
i sposobnostima da odgovori na identifikovane izazove. Na ovaj nain je, i formalno i sadrajno,
istaknuta potreba za utvrivanjem novog pristupa razvoju sektora. Novi pristup razvoju sektora
se temelji na jasnoj podjeli posla, odgovornosti i koristi izmeu svih zainteresovanih strana i
omoguava postepenu, ali korjenitu reformu poslovanja i upravljanja u svim dijelovima sektora.
Oekuje se da e sektor u narednom petogodinjem periodu uspjeti izgraditi regulatorno-
institucionalnu infrastrukturu, ali i poslovnu kulturu zasnovanu na principima odrive

intenzifikacije. Odriva intenzifikacija, kao osnovni princip ponaanja svih zainteresovanih
strana, treba rezultirati stalnim unapreenjem efikasnosti i konkurentnosti svih aktivnosti
sektora, uz minimiziranje negativnih uticaja kako na okoli tako i na lokalnu zajednicu. Tako e
razvoj sektora biti temeljen na primjeni inovativnih i sektoru prilagoenih rjeenja uz
istovremeno uvanje tradicije, prirodnih ljepota, bogatstava i unapreenje kvaliteta ivota.
32
2.
METODOLOGIJA IZRADE STRATEKOG DOKUMENTA
Kreirana i primijenjena metodologija izrade stratekog dokumenta je prvenstveno odreena

zahtjevima naruitelja (FMPV), zahtjevima najboljih praksi stratekog planiranja, kao i svrhom
dokumenta koja je dvojaka: (i) da obezbijedi mogunost produktivnog dijaloga, kako bi se na
osnovu injeninog stanja (oficijelni podaci) osvijetlili stvarni uzroci identifikovanih problema i
pojasnila logika predloenih intervencija, i (ii) da tokom vremena omogui ukljuivanje svih
aktera i razliitih razvojnih inicijativa (posebno bilateralne pomoi) u proces osmiljene i
fokusirane podrke modernizaciji sektora. Dakle, metodologija se temelji na: (i) EU pristupu u
stratekom planiranju uz uvaavanje dostignutog stepena razvoja i specifinosti sektora
poljoprivrede FBiH, (ii) uesnikom pristupu (konsultacije, kolaboracija i informiranje) i
potovanju teritorijalnog principa, (iii) osiguranju transparentnosti i informisanju svih
zainteresovanih strana, (iv) potovanju principa i dostignua struke i nauke, te finalno (v)
uvaavanju postojeih relevantnih zakona, stratekih i drugih dokumenata, studija, analiza
stanja i sl.
Uzevi u obzir spomenute principe, raspoloivo vrijeme izrade, kao i vanost izgradnje osjeaja
vlasnitva, kako kod Ministarstva, tako i kod svih zainteresovanih strana primijenjena je tzv.
metoda susretnog planiranja. Ova metoda podrazumijeva primjenu mjeavine uesnikog
(odozdo prema gore) i centralizovanog planiranja (odozgo prema dole), te harmonizovanje i
usklaivanje stavova u procesu pronalaenja razvojnih rjeenja i kreiranja stratekog okvira
(vizije, stratekih ciljeva, prioritetnih podruja, operativnih ciljeva i aktivnosti). Na ovaj nain je
obezbijeeno uvaavanje i identifikovanje stvarnih potreba sektora (parcijalnih interesa), ali na
nain da oni ne ugroavaju jasno identifikovani strateki pravac razvoja, odnosno javni interes.
Usaglaavanje i harmonizacija pojedinanih i javnih interesa je proces koji finalna rjeenja ini
efikasnijim iz dva razloga:
prvo,
zato to su realistina u pogledu zahtjeva prema budetskim izdvajanjima, i
drugo,
zato to usaglaavanje i diskusija pojanjavaju polazita, potrebe i razloge zbog

kojih su neka rjeenja izabrana, a druga zanemarena, to jeste osnov za
prihvaanje i motivirano provoenje Strategije.
Na sljedeoj emi je prikazana organizacija provoenja procesa stratekog planiranja. Operativni

tim i sekretarijat su bili pokretai i facilitatori cjelokupnog procesa. Njihov zadatak je bio
osmiljavanje cjelokupnog procesa, to je ukljuivalo i kreiranje metodologije i dokumentacije,
kao okvira koji je obezbijedio usaglaeni pristup svih interesnih strana ukljuenih u proces
stratekog planiranja, te usaglaeno provoenje planiranih aktivnosti i efektivnu koordinaciju
rada uesnika. Finalni zadatak Operativnog tima je bio usaglaavanje parcijalnih i javnih interesa
(horizontalno planiranje), te kreiranje finalnog dokumenta i njegovu prezentaciju svim
relevantnim nadlenim tijelima. Operativni tim je bio zaduen i za izvjetavanje i odgovoran za
namjensko i efikasno troenje finansijskih sredstava.
Savjetodavno vijee je formirano kako bi se obezbijedila identifikacija i zastupanje javnog
interesa i saradnja izmeu razliitih nadlenih institucija.
Organizirano je pet radnih grupa (vidi Shemu 1). Operativni tim je uz saglasnost Savjetodavnog
vijea imenovao voditelje radnih grupa, a oni su kreirali vlastiti tim, s tim da su imali obavezu
ispotovati osnovnu struktura radnih grupa (predstavnici Ministarstva, druge ekspertne
organizacije i nezavisni eksperti po izboru). Zadatak radnih grupa je bio pripremiti analizu
stanja na osnovu dostupnih i raspoloivih informacija i pojedinanih konsultacija. Svaka radna
grupa je imala zadatak da identificira kljune uesnike (stakeholdere) podsektora, prema metodi
koju je kreirao Operativni tim. Nakon identifikovanja kljunih uesnika, svaka od grupa je
organizovala radionicu u drugom dijelu FBiH kako bi bio zadovoljen i teritorijalni pristup. Svaka
radna grupa je dodatno izvrila i on-line konsultacije aljui upitnike koji su trebali omoguiti
jednak pristup svima i pri ovim pojedinanim konsultacijama. Konano, svaka radna grupa je
dala finalni izvjetaj, koji je predstavljao usaglaeno vienje naina razvoja datog podsektora.
Shema 1 - Organizaciona struktura procesa stratekog planiranja
SAVJETODAVNO VIJEE
OPERATIVNI TIM
S
TIM ZA PODRKU
RG i SHG POSLOVNO OKRUENJE
RG i SHG RESURSI I KLIMATSKE PROMJENE
RG i SHG
VOARSTVO I
VINIGRADARSTVO
Voa RG
lan ekspertska organizacija
lan kljuna institucija
RG i SHG
RATARSKA PROIZV. I
POVRTLARSTVO
RG i SHG
MLIJEKO I MESO
lan ekspert po izboru
Sekretar
Kako bi proces stratekog planiranja bio uspjeniji angairan je i internacionalni ekspert sa

dugogodinjim iskustvom u oblasti provoenja procesa EU pridruivanja, ali i restrukturiranja
poljoprivrednih sektora u zemljama regiona. Njegovo praktino iskustvo je osiguralo da se ne
ponove neke osnovne greke koje su zemlje nove lanice inile u procesu pridruivanja EU. Osim
toga, njegovo izuzetno razumijevanje situacije u regionu omoguilo je Operativnom timu da ima
iru regionalnu perspektivu pri analiziranju uzroka problema i pronalaenju adekvatnih, FBiH
situaciji prilagoenih razvojnih rjeenja.
Da bi svi ukljueni uesnici imali isti pristup pri provoenju procesa stratekog planiranja
Operativni tim je razvio set dokumenata: opis posla i strukture analize stanja uz pojanjavanje
pojedinih metoda analize, uputstvo za provoenje SWOT i PESTLE analize, upitnik za on-line
konsultacije i vodi za identifikaciju kljunih interesnih strana sektora.
34
Za utvrivanje stratekog pravca razvoja, te stratekog okvira razvoja sektora koritene su

uobiajene metode analize:
PESTLE analiza, kako bi se uspostavio jasan okvir za sagledavanje situacije u kojoj se nalazi
sektor, putem ocjene karakteristika politike, ekonomske, tehnoloke, institucionalne okoline, te
stanja okolia. Prvo su identificirane karakteristike svakog od nabrojanih podruja, a potom su
definirani najkarakteristiniji faktori, na nain da su ocijenjeni nivo i intenzitet njihovog uticaja na
razvoj sektora. Na ovaj nain je omogueno da uesnici u kreiranju strategije posmatraju sektor i
mogunosti njegovog razvoja kroz iste naoale. Drugim rijeima, PESTLE analiza je omoguila
uesnicima procesa stratekog planiranja da sagledaju uticajne faktore, uoe njihovu vanost,
snagu i intenzitet djelovanja, kako bi izdvojili najvanije za budunost sektora. Ova analiza je
omoguila uoavanje i onih faktora, koji ponekad imaju i najznaajniji uticaj, ali na koje nije
mogue djelovati, jer se nalaze van uticajne zone sektora. Njih treba poznavati, ali ih istai samo u
smislu opasnosti i rizika na koje sektor nema uticaja. Identifikacija tih faktora fokusira napore
uesnika stratekog procesa na faktore na koje Sektor ima uticaja.
SWOT analiza, ija je svrha bila detaljnije sagledavanje snaga i slabosti sektora, te mogunosti i
ogranienja za njegov razvoj. U prvoj fazi su identificirani uticajni faktori, odnosno karakteristike
sektora i njegovog okruenja. Nakon toga izvrena je kvantifikacija njihovog uticaja, tako to je
svakoj karakteristici dodijeljena ocjena od 1 do 10, gdje su ocjene od 1 do 5 predstavljale
negativan uticaj (1 kritian negativni uticaj 4 blag negativni uticaj), a ocjene od 5 do 10
pozitivan uticaj (10 je kljuna prednost). 5 je neutralna pozicija. Na ovaj nain su izdvojene
kljune snage i slabosti, mogunosti i ogranienja, odnosno karakteristike na kojima je mogue
graditi strategiju (snage) i karakteristike koje je, pri implementaciji strategije, potrebno
unaprijediti (slabosti). Drugim rijeima, finalni output analize su bili jasno definirani kljuni
uticajni faktori interne i eksterne okoline sektora, to je bila podloga za odabir adekvatnog
stratekog pravac razvoja sektora.
TOWS matrica je koritena za odreivanje i preciziranje stratekog opredjeljenja, odnosno
stratekog pravca razvoja kako je prikazano u slijedeoj tabeli. Tabela je konstruirana tako da su
koriteni rezultati SWOT analize - kritiniji faktori interne i eksterne okoline (preporueno je njih
pet), kako bi precizirali etiri mogua pravca stratekog razvoja. Konano, nakon rasprave
odabran je strateki pravac koji je za datu situaciju najrealistinija, a ujedno i najefikasnija opcija.
Izabrani strateki pravac je dalje razraen, odnosno na osnovu njega je kreiran strateki okvir. Na
ovaj nain je omogueno realno sagledavanje potreba i problema sektora, ali i usaglaavanje
parcijalnih sa opim interesima.
Kljune prilike
Tabela 1 - TOWS matrica izbora stratekog pravca razvoja
Kljune snage
Kljune slabosti
MAXI- MAXI-STRATEGIJA AGRESIVNOG

RAZVOJA
MAXI-MINISTRATEGIJA PREOKRETA
Koristimo kljune snage da bi realizovali

mogunosti koje nudi okruenje ovo je
najpoeljnija i optimistika strategija
Koristimo prilike koje nam prua okruenje da

bi prevazili kljune slabosti i ojaali sektor.
Ovo je razvojna strategija, koja zahtijeva rad na
institucionalno-regulatornoj ureenosti
sektora.
MINI-MINI-ODBRAMBENA STRATEGIJA
Kljune prijetnje
MINI-MAXI-STRATEGIJA DIVERZIFIKACIJE
Koristimo snage da bi zaobili ili

blokirali negativni uticaj prijetnji iz
okoline. Ovo je obino najrealnija opcija
Ovo je izlazna strategija koja govori o

mogunostima prevazilaenja ogranienja i
stvaranja uslova za otklanjanje slabosti
Scenarij analiza u okviru Strategije prikazana su dva scenarija razvoja. Prvi opisuje
situaciju kada ne bi dolo do promjena, odnosno kada bi nain upravljanja sektorom

ostao istovjetan. Stoga, taj scenarij predvia minimalne pozitivne promjene i razvoj.
Meutim, takve blage promjene, koje e biti rezultat razvojne inercije nee biti
dovoljne da sprijee relativnu stagnaciju sektora, odnosno zaostajanje sektora u odnosu
na ostale sektore iz regionalnog okruenja. Drugi scenarij opisuje situaciju koja se
oekuje ako se primjeni odabrani strateki pravac tzv. strategija preokreta, odnosno
promjene koje e se desiti ako sektor uspije iskoristiti mogunosti za razvoj koje nudi
pristupanje EU i interes meunarodne zajednice u smislu dalje razvojne podrke
sektoru, te anse koje nude bliska i poznata trita regiona, ali i nova netradicionalna
trita, te razvoj komplementarnih ekonomskih grana u zemlji i regionu.
Shema 2 Plan implementacije strategije
Definicija problema, stratekih
pravaca i akcija on-line
evaluacija
Priprema
koncepta
Strategije
STRATEGIJA
FINALNO
III Radinica (RG + SV)
On-line biblioteka, baza

podataka, stakeholder
e-mail lista, fokus grupe
Feb.
Mart
April
Maj
Jun
FILALIZACIJA
DOKUMENTA
Avg.
Jul
Sept
.
Evaluacija
od strane SH
Okt./No
v
Set radionica
(5) sa SH
I Radionica
Formiranje
timova
Potpisivanje
ugovora, priprema
outline-a, uputstava,
dokumenata
Finalni prilozi RG
II Radionica
RG
usaglaavanje
naina rada
II Radinica (RG +
SV)
PESTLE analiza
DRAFT
STRATEGIJA
JAVNA
PREZENTACIJA
Draft analiza
SH on-line
anketa
Proces stratekog planiranja se odvijao kako je navedeno:

a. Priprema ponude i prijava na raspisani konkurs: priprema oktobar, 2012 prijava 05/11/2012;
b. Potpisivanje ugovora i informiranje javnosti: 28/12/2012;
36
c. Kreiranje metodologije i detaljnog operativnog plana provoenja procesa stratekog planiranja,

konsultacije sa predloenim lanovima radnih grupa, kreiranje dokumentacije i osnovne on-line
biblioteke: 28/12/2012 - 1/3/2013;
d. Prvi Sastanak Savjetodavnog vijea, njegovo konstituiranje i predstavljanje plana rada, te
imenovanje efova radnih grupa: 7/3/2013;
e. Konstituiranje radnih grupa i ekspertna analiza stanja po pojedinim radnim grupama i
individualne konsultacije svake od radnih grupa: 18/3/2013 - 6/5/2013;
f. Konsultacije sa nadlenim kantonalnim ministarstvima putem pojedinanih posjeta svakom.
Svako ministarstvo su posjetili lanovi Operativnog tima u pratnji jednog od efova radnih grupa,
a po sljedeem rasporedu:
Tabela 2 - Raspored sastanaka sa nadlenim ministarstvima
Kanton
ZDK
SBK
BPK
HNK
KS
TK
USK
Kanton 10
PK
ZHK
Datum posjete
12/04/2013.
15/04/2013.
10/05/2013.
29/04/2013.
22/04/2013.
08/05/2013.
26/04/2013.
25/04/2013.
08/05/2013.
29/04/2013.
Sastav operativnog tima

Bajramovi, Nikoli, Brka
Bajramovi, Nikoli, Sari
Bajramovi, Nikoli, Blesi
Bajramovi, Nikoli, Kurtovi
Bajramovi, Nikoli
Bajramovi, Nikoli, Gado
Bajramovi, Nikoli, Gado
Bajramovi, Nikoli, Kurtovi
g. Drugi sastanak sa Savjetodavnim vijeem sa ciljem finaliziranja PESTLE analize koja je uraena
putem on-line konsultacija: 9/5/2013;
h. Radionice radnih grupa na kojima su identifikovani osnovni strateki pravci razvoja prema
slijedeem rasporedu:
Tabela 3 - Raspored odravanja radionica radnih grupa
Radne grupe
Animalna proizvodnja
Ratarstvo i povrtlarstvo
Prirodni resursi i okoli
Poslovno okruenje
Voarstvo i vinogradarstvo
Mjesto odravanja
Vitez, Franizni centar, hotel Central
Oraje, Bosanac d.o.o.
Tuzla, zgrada NVO BOSPER-a
Sarajevo, PPF
Mostar, prostorije REDAH-a
Datum
21/5/2013.
29/5/2013.
30/5/2013.
3/6/2013.
6/6/2013.
Broj uesnika
27
34
27
28
39
i. On-line konsultacije sa akterima: 21/5/2013 16/6/2013;

j. Evaluacija finalnih izvjetaja radnih grupa od strane Operativnog tima 16/6/2013 22/6/2013;
k. Radionica u Sloveniji kada je u saradnji sa internacionalnim ekspertom i predstavnikom
l.
m.
n.
o.
p.
q.
ministarstva formiran kostur cjelokupnog stratekog plana: 23/6/2013 - 30/6/2013;

Trei sastanak sa Savjetodavnim vijeem gdje je predstavljen prvi nacrt stratekog okvira:
4/9/2013;
Evaluacija nacrt Strategije od strane Savjetodavnog vijea i lanova radnih grupa: 5/9/2013 15/10/2013;
Javna prezentacija Strategije: 14/11/2013;
Prikupljanje primjedbi zainteresovanih strana i priprema finalnog dokumenta: 15/11/2013;
Evaluacija dostavljenog dokumenta od strane FMPV uz konsultacije sa Operativnim timom;
Priprema i predaja finalnog dokumenta; 20/08/2014.
38
3.
IZAZOVI POLJOPRIVREDE FEDERACIJE BOSNE I

HERCEGOVINE
Strategija je dokument koji opisuje nain na koji e javne politike, njihove mjere i aktivnosti
odgovoriti na postojee izazove koji stoje pred odreenim sektorom ekonomije. Na osnovu
analize izazova oblikovanih kretanjima u drutveno-politikom i ekonomskom okruenju u BiH i
FBiH, kao i postojeim snagama i slabostima, sagledana je cjelokupna situacija i definisani su
strateki pravci razvoja koji e imati najefektnije rezultate, u smislu razvoja sektora
poljoprivrede FBiH. Da bi logika cjelokupnog dokumenta (strateke intervencije) bila jasna i
razumljiva vano je pojasniti najvanije aspekte izazova koji stoje pred sektorom.
3.1.
Vanjsko okruenje
Moderno drutveno-politiko i ekonomsko okruenje se vrlo brzo mijenja i pri tome kreira set
zahtjeva i uslova koje svaki ekonomski sektor, ekonomija u cjelini, ali i pojedinani privredni
subjekti moraju ispuniti ako ele iskoristiti mogunosti razvoja. Upravo sposobnost ispunjavanja
ovih zahtjeva, ali i sposobnost prilagoavanja promjenama, omoguava realizaciju postojeih
potencijala i ostvarivanje razvoja. Kako bi ove sposobnosti bile ojaane i podrane mjerama i
aktivnostima Strategije neophodno je sagledati kljune aspekte vanjskog okruenja.
3.1.1.
Ekonomska globalizacija
Proces ubrzane globalizacije brie granice meu zemljama i stvara jedinstveni ekonomski
prostor u kojem nijedna zemlja ne moe ivjeti izolovano i zatieno. Tako promjene na
tritima velikih zemalja (ili unija) imaju direktnog efekta na poslovanje u svim drugim
zemljama. U tom smislu, globalna ekonomska krize je dovela do smanjenja globalne agregatne
tranje i time suzila i trite sektora, odnosno mogunosti za izvoz poljoprivrednoprehrambenih proizvoda. Dodatno, konstantni rast cijena energenata i inputa, te nestabilnost
cijena hrane na svjetskom tritu stvaraju potpuno novo poslovno okruenje za poljoprivrednu
proizvodnju FBiH. Porast cijena inputa i energije mogu imati negativnog efekta na ve ionako
nisku produktivnost i efikasnost proizvodnje hrane u FBiH. Dugogodinje sue, porast potranje
za proizvodima animalnog porijekla (Kina i Indija), nestabilnost cijena hrane, poveanje cijene
zemljita (zbog uzgoja usjeva za proizvodnju energije), te afere i skandali vezani za kvalitet
hrane ponovo su pitanja sigurnosti snabdijevanja hranom i efikasnosti lokalnih trita postavili
visoko na globalnu politiku agendu. Ovi trendovi, s jedne strane, otvaraju mogunost za razvoj
sektora (porast tranje za proizvodima), a s druge strane, kada je u pitanju vanost nacionalnih
sistema osiguranja kvaliteta i bezbjednosti hrane, te implementacija otrih standarda iz ove
oblasti, predstavljaju ogranienje daljem razvoju sektora.
Kao posljedica ubrzane globalizacije javlja se visoka koncentracija poslovanja u maloprodaji i
kreiranje dugakih globalnih, visoko zahtjevnih lanaca snabdijevanja u proizvodnji i distribuciji
hrane. Njihova pregovaraka pozicija na tritu je izuzetno jaka i jaa svakim danom, tako da oni
postaju glavni akteri u oblikovanju uslova poslovanja i nastupa na tritu. Ovakva situacija
trenutno ograniava pristup tritu za sektor poljoprivrede, jer njegovi proizvoai nisu
sposobni ispuniti uslove vezane za implementaciju standarda kvaliteta, kvantiteta (stalnosti

snabdijevanja), niti su u mogunosti prodati svoje proizvode po traenim, obino vrlo niskim
cijenama. Upravo zbog toga sektor mora proizvoditi vrlo specifine, posebne proizvode,
proizvode sa jasnim identitetom za kojima na tritu postoji poveana potranja, te raditi na
podizanju efikasnosti proizvodnje, kako bi bili i cjenovno konkurentni na tritu. Drugim
rijeima, odgovor sektora na opisana kretanja na tritu treba biti inovativnost i modernizacija.
Globalnim i regionalnim integracijama svaka zemlja gubi dio suvereniteta, to znai da svoje
javne politike mora oblikovati pregovaranjem u supranacionalnim tijelima (STO, EU i sl.) uz
obavezno potivanje prihvaenih internacionalnih pravila. U tom smislu, klju uspjeha svake
ekonomije, pa time i sektora, jeste moderna, sposobna i vjeta administracija, koja e biti
sposobna da na temelju injenica obezbijedi zemlji adekvatnu poziciju u okviru bilo koje
integracije, ili pri pregovaranju sa supranacionalnim tijelima. Sposobnost administracije e
zavisiti od kvaliteta institucija i mehanizama za prikupljanje podataka neophodnih za kreiranje
adekvatnih javnih politika, njihov monitoring i evaluaciju, kao i za obezbjeenje
transparentnosti odluivanja i poslovanja. Osim toga, poslovna zajednica, svi subjekti, trebaju
preuzeti i dio odgovornosti i aktivno se ukljuiti u procese upravljanja sektorom. Oni preko
svojih interesnih organizacija trebaju obezbijediti razmjenu informacija o vlastitoj proizvodnji
(svim aspektima), ali i pratiti stanje na tritu u smislu potovanja internacionalnih normi od
strane inostrane konkurencije. Vrlo esto, zatitni mehanizmi, koje predviaju meunarodni
trgovinski ugovori mogu biti pokrenuti samo na inicijativu privrednih subjekata i uz koritenje
validnih podataka o kretanju na tritu.
3.1.2.
Liberalizacija vanjske trgovine
Pregovori sa STO-om su pri kraju. Trgovina je skoro u potpunosti liberalizovana, pa pristupanje

nee imati pretjeranog efekta na promjenu uslova poslovanja (Vanzetti, Nikoli, 2013). Ovi
pregovori otvaraju mogunost nastupa na novim i vrlo atraktivnim tritima, kao to su Rusija,
Turska, Arapske zemlje i sl. Meutim, i pri nastupu na ovim tritima vae tzv. 3K pravila
(kvalitet, kvantitet i konstantnost). U tom smislu Strategija razvoja sektora treba prioritetno
podrati jaanje obima proizvodnje uz neophodnu intenzivniju specijalizaciju i stavljanje u
funkciju neiskoritenih resursa, te modernizaciju sektora uz stalne napore usmjerene ka
izgradnji modernog sistema za osiguranje kvaliteta i sigurnosti proizvoda, te implementaciju
strogih standarda i propisa vezanih za proizvodnju i distribuciju hrane.
Ulazak Bosne i Hercegovine u STO pretpostavlja i drugaiji pristup kreiranju mjera
poljoprivredne politike, kao i izgradnju sistema monitoringa, kako implementacije javnih
politika, tako i promjena u proizvodnji i poslovanju sektora. Drugim rijeima, sve mjere koje su
direktno vezane za proizvodnje, kao i mjere podrke izvozu ili zatite unutarnjeg trita (npr.
obaveza da odreen procent proizvoda iz zemlje domaina bude zastupljen u supermarketima)
su ili zabranjene ili spadaju u nepoeljnu utu/jantarnu kutiju STO-a, ije uee mora biti
minimizirano (ovisno od ispregovaranih uslova). Tradicionalne mjere poljoprivredne politike
(subvencioniranje inputa, plaanje po outputu i sl.) spadaju u nedozvoljenu utu/jantarnu
kutiju jer direktno utiu na cijene poljoprivrednih proizvoda i izazivaju poremeaje na tritu.
Upravo zbog toga, potrebno je promovirati snaan zaokret u nainu podrke sektoru,
40
potencirajui mjere jaanja konkurentnosti i restruktuiranja sektora, koje zahtijeva radikalne

promjene i modernizaciju regulatorno-institucionalnog okvira i javne uprave.
3.1.3.
Proces EU integracija i zahtjevi vezani za poljoprivredni sektor
Zemlje koje imaju jasne aspiracije ka integraciji u EU moraju ve na samom poetku

integracijskog procesa poeti preuzimati koncepte, mehanizme i sisteme implementacije
Zajednike agrarne politike (ZAP, Common Agricultural Policy). Pri tome je potrebno voditi
rauna o nivou razvijenosti sektora, kao i o njegovim specifinim problemima i potrebama. ZAP
je kompleksan sistem pravnih propisa, budetske podrke i javnih regulatornih intervencija koje
znaajno utiu na stanje u poljoprivredi i ruralnim sredinama EU. Postepeno prilagoavanje
mjerama i instrumentima ZAP-a u predpristupnom razdoblju (kada je zemlja kandidat ili
potencijalni kandidat za lanstvo u Evropskoj uniji) ima za cilj pripremiti zemlju za integraciju u
sloen institucionalni i zakonodavni sistem ZAP EU. Dodatna vrijednost ovog procesa proizlazi
i iz injenice da se na ovaj nain i poljoprivredni proizvoai u zemlji kandidatu ili
potencijalnom kandidatu za lanstvo u EU blagovremeno pripremaju za znaajno drugaiji
pristup planiranju i provoenju Zajednike poljoprivredne politike Evropske unije.
Prikljuenje EU podrazumijeva radikalnu promjenu i modernizaciju naina kako upravljanja,
tako i poslovanja za sve aktere poljoprivrednog sektora. To u konanici zahtijeva snano
investiranje u razvoj i opremanje novih institucija, kao i u jaanje znanja, vjetina i sposobnosti
svih aktera sektora, pa zbog toga predstavlja izazov za svaku zemlju kandidatkinju, a pogotovo
za manje razvijene zemlje, ili zemlje koje su u ekonomskoj i politikoj krizi. Generalno reeno,
proces EU integracija u poljoprivredi podrazumijeva usklaivanje zakonodavstva, izgradnju i
jaanje institucija i reformu poljoprivredne politike u cjelini.
a) Usklaivanje zakonodavstva. Usklaivanje domaeg zakonodavstva sa pravnom steevinom
EU (Acquis) predstavlja najkompleksniji i najdugotrajniji posao u cjelokupnom procesu
evropskih integracija. Ovaj proces zahtijeva znaajne materijalne i ljudske resurse, kako u
tehnikom dijelu preuzimanja propisa, tako i u dijelu osiguravanja uslova za njihovo djelotvorno
provoenje. Od dana potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju (SSP), Bosna i
Hercegovina se obavezala na postepeno usklaivanje postojeeg i budueg zakonodavstva sa
propisima EU u prelaznom razdoblju od est godina od stupanja na snagu Sporazuma.
Zajednika agrarna politika, meutim, nije samo skup tehnikih propisa koje je potrebno
preuzeti. Ovdje se radi o sloenom skupu institucionalnih i pravnih instrumenata razvijenih i
reformisanih u EU tokom prethodnih 50 godina, koje zemlja kandidat ili potencijalni kandidat za
lanstvo u EU ima obavezu izgraditi i preuzeti u domai sistem kreiranja i upravljanja
nacionalnim agrarnim politikama. Kako ovi procesi zahtijevaju resurse i uvaavanje postojeeg
stanja u sektoru poljoprivrede u zemlji, sa aspekta institucionalne izgradnje i zakonodavstva u
cijelosti, ovo usklaivanje je potrebno vriti u skladu sa odgovarajuim planom ije kreiranje
Strategija i predvia. U skladu sa ustavnim ureenjem drave, usklaivanje zakonodavstva je
neophodno vriti na koordiniran, planski, te dinamikom i intenzitetom ujednaen nain, a
kontinuirano praenje estih promjena u propisima EU u odreenoj oblasti doprinosi daljoj
sloenosti ovog kljunog elementa procesa pridruivanja Evropskoj uniji.
b) Institucionalna izgradnja. Visoki standardi upravljanja modernim javnim politikama ugraeni
su u sistem implementacije ZAP-a. Agencija za plaanje, sistem informativno-administrativnog
nadgledanja i kontrole i druge institucije i aktivnosti moraju biti uspostavljene do pristupanja

EU, to zahtijeva znaajna administrativna, finansijska i kadrovska jaanja. Za zemlju kao to je
BiH to, prije svega, znai cjelovitu i zahtjevnu modernizaciju javnih poslova u oblasti
poljoprivrede.
c) Reforma politike i podrka restrukturiranju. Cilj uspjenog prilagoavanja je da se smanje
negativni, a pojaaju pozitivni uinci EU integracija. To prije svega zahtijeva restrukturiranje i
modernizaciju, to predstavlja osnov za jaanje konkurentnosti sektora i njegovo olakano
integrisanje u zajedniko EU trite. U tom smislu i mjere agrarne politike trebaju biti kreirane
na drugaiji nain, jer bi zadravanje tradicionalnih mjera, neusklaenih sa ZAP-om do samog
pristupa davalo pogrene signale korisnicima i smanjilo njihovu sposobnost prilagoavanja
novim uslovima poslovanja. Preuzimanje EU mjera u pravilu pomae potrebnom
prestrukturiranju sektora, to je jo jedan od razloga za postepeno prilagoavanje principima i
zahtjevima ZAP-a. To nije mogue bez reforme politike i jaanja budetske podrke
poljoprivredi.
Preuzimanje ZAP-a zahtijeva detaljno poznavanje njegove koncepcije, pravne podloge i
institucionalne podrke. Sva tri elementa mogue je jaati i sa dobro pripremljenom i izvedenom
predpristupnom podrkom EU. Ukljuivanje u ZAP jedno od najteih pitanja u pregovorima za
pristup EU, jer je potrebno ispuniti visoke pravne i institucionalne uslove. Iznos sredstava u
okviru ZAP-a za svaku pojedinu zemlju se definie kroz pregovore.
3.1.3.1.
Promjene ZAP-a i mjere ZAP-a definisanog 2013. godine
ZAP je u proteklih pet desetljea proao niz blaih ili otrijih reformi. Ciljevi ZAP-a se od poetka
nisu znatnije mijenjali i prvenstveno se odnose na osiguranje dohotka ruralnom stanovnitvu,
stabiliziranje trita i podizanje produktivnosti i konkurentnosti proizvodnje hrane.
Zbog stalnih promjena, esto se kae da je ZAP za sve zemlje kandidate za lanstvo u EU
"pokretna meta". Moe se, ipak, rei da je dosadanje reforme karakterizirala odreena
pravilnost u promjenama. Glavni koncept politike i sistem implementacije mjera uglavnom se
zadravaju tako da se osnovni obrisi buduih mjera mogu do odreenog nivoa predvidjeti i za
evropski integracijski proces BiH.
Meu ranijim znaajnijim reformama ZAP-a treba spomenuti onu iz 1992. godine koja je
sprovoena pod pritiskom meunarodnih trgovinskih dogovora (danas STO) i koja je, uz
snienje nivoa cijena, uvela direktna plaanja po hektaru i grlu stoke i dala poseban znaaj
politici ruralnog razvoja. Proirenje EU, novi zahtjevi STO, pa i definiranje nove uloge
poljoprivrede u drutvu uslovili su reformu ZAP-a od 2003. godine ija je sutina dalja trina
deregulacija, uvoenje naela da se direktna plaanja proizvoaima ne veu za odreenu
proizvodnju i jaanje politike ruralnog razvoja. U junu 2013. godine Vijee EU i Evropski
parlament su, nakon viegodinjih irih rasprava, postigli politiki sporazum o jo jednoj reformi
ZAP-a. Sporazumom je utvreno da se odreeni broj pitanja dalje definira u okviru pregovora o
viegodinjem finansijskom okviru (Multi-Annual Financial Framework MFF) za period 2014.2020. godine, posebno u vezi uslova preraspodjele sredstava u nacionalnim omotnicama za
direktna plaanja i ruralni razvoj, te visina nacionalnih kofinansiranja. U osnovi, sa neto
smanjenim budetom, uvodi se novi model ujednaenijih direktnih plaanja, sa novim otrijim
42
zahtjevima vezanim za zatitu okolia (30% direktnih plaanja vezano za procese

ozelenjavanja proizvodnje diverzifikacija biljne proizvodnje, ekoloko senzitivna podruja,
zatita livada i panjaka i sl.), ali i mogunost uvoenja mjera vezanih direktnih plaanja po grlu i
ha (od 5% do 10% iznosa direktnih plaanja), a sve uz dalju liberalizaciju trita i smanjenje
prostora za trine intervencije, te irenje fokusa i prioriteta politike ruralnog razvoja. Na
slijedeem grafikonu je prikazana evolucija mjera ZAP-a i budetska distribucija za period 1990
2020.
Graf 1 - Reforme ZAP-a EU Budetska distribucija pojedinih grupa mjera za period 1990. 2020. godine
Izvor: European Commission (2013)
Pregled politike, kojoj se i BiH poljoprivreda mora prilagoditi ako ozbiljno rauna sa evropskim
integracijama, obrauje se u okviru dva glavna stupa ZAP-a. Prvi stup su direktna plaanja i
trine intervencije, a drugi se odnosi na ruralni razvoj. Ostale mjere, kao to su ope usluge,
socijalni transferi i slino, nisu predmet ZAP-a. Njih je, kao i neke mjere ruralnog razvoja,
mogue realizirati u obliku dravne pomoi koju u cjelini finansira zemlja lanica EU. Zemlja
lanica EU, meutim, ovim mjerama ne moe ugroavati konkurentnost na zajednikom tritu,
pa za njihovo provoenje mora dobiti odobrenje Evropske komisije.
Prvi stup ine razliite mjere koje direktno ili indirektno podravaju dohodak u poljoprivredi, a
imaju manji ili vei uticaj na trite i cijene. U osnovi se mjere u okviru prvog stupa dijele u dvije
velike grupe - direktna plaanja, i trine intervencije.
I.a. Modeli direktnih plaanja mijenjali su se od reforme do reforme ZAP-a. Reformama ZAP-a iz
2003. zemljama lanicama EU je ostavljena mogunost izbora modela direktnih plaanja, to
podrazumijeva i najnovija reforma. Tako 2013. godine neke zemlje (uglavnom stare lanice EU,
tzv. EU-15) imaju u primjeni model jedinstvenog plaanja za poljoprivredna gazdinstva (Single
Farm Payment - SFP) na osnovu historijskog prava, neke zemlje direktna plaanja jo vre po
starom modelu proizvodno vezanih plaanja po jedinici povrine i po grlu (samo jedan manji dio
omotnice), dok je u veini novih lanica EU (tzv. EU-12) u primjeni sistem pojednostavljenih
plaanja za sve povrine za koje se trae subvencije (SAPS Simplified Area Payment Scheme).
Rezultati i prognoze govore da primjena razliitih modela direktnih plaanja vodi u
ekstenziviranje i prestrukturiranje proizvodnje, jer proizvoai vie nisu stimulirani za poveanje
obima proizvodnje, nego da prepoznaju potrebe trita i da im se prilagoavaju, te da efikasnije
koriste raspoloive resurse. Osim toga, postoje i velike razlike u prosjenom iznosu plaanja po ha
izmeu zemalja lanica (od 100 eura u baltikim zemljama do 500 eura u Belgiji i Grkoj), a jo
vie izmeu pojedinih gazdinstava unutar jedne zemlje, gdje je najznaajniji dio direktnih
plaanja bio usmjeren na velika gazdinstva (5% korisnika je dobivalo 50% iznosa direktnih
plaanja). Reformom ZAP-a iz 2013. godine direktna plaanja su doivjela ozbiljne promjene. I
dalje je na snazi sistem sa pravima na isplate i svi koji imaju ta prava mogu primati osnovno
plaanje (Basic Payment), definirano u fiksnom iznosu na ha povrine za koje gazdinstvo ima
pravo na plaanja. Zemlje lanice EU koje 2013. godine primjenjuju plaanja prema historijskim
referencama morat e ovaj model zamijeniti osnovnim plaanjem po hektaru. One pri ovom mogu
odabrati razliite opcije: jedinstvena podrka po hektaru na nacionalnom ili regionalnom nivou
(regioni definirani na osnovama administrativnih ili agronomskih kriterija); obezbjeenje
jedinstvenog nacionalnog ili regionalnog iznosa podrke po hektaru do 2019. godine ili osiguranje
uslova prema kojima e rasti plaanja farmama koje primaju podrku po stopi ispod 90%
nacionalnog ili regionalnog prosjeka uz garantirana plaanja od najmanje 60% nacionalnog ili
regionalnog prosjeka do 2019. godine. Plaanja farmerima koji primaju podrku po hektaru iznad
nacionalnog ili regionalnog prosjeka e se postepeno smanjivati, uz ostavljanje mogunosti
zemljama lanicama da ovo smanjenje ogranie na 30%. Tzv. EU-12 zemlje mogu zadrati
jednostavniji (paualni) model SAPS do 2020. godine. Zemlje lanice e 70% iznosa za direktna
plaanja iz svoje nacionalne omotnice (sredstva alocirana zemlji lanici iz budeta EU) usmjeriti
za direktna plaanja po osnovnoj shemi plaanja za koju se odlue. Ovaj iznos se umanjuje za
podrke mladim farmerima poetnicima, podrke malim gazdinstvima, redistribucije za "prve
hektare", podrke manje povoljnim podrujima, plaanja za odreene proizvodnje i dodatna
plaanja po hektaru u podrujima sa prirodnim ogranienjima i manje povoljnim podrujima. Za
upravo spomenute podrke utvreni su maksimalni procenti sredstava (raunato na ukupan
iznos za direktna plaanja u nacionalnoj omotnici) koja mogu biti isplaena.
Sva plaanja iz nacionalne omotnice za direktna plaanja i dalje e biti vezana za provoenje
standarda ouvanja okolia, dobrobiti ivotinja, zdravlja ivotinja i biljaka (tzv. unakrsna
usklaenost, engl. cross compliance). Pojednostavljenje predstavlja smanjenje broja obaveznih
mjera upravljanja gazdinstvom i zemljitem, odnosno uklanjanje mjera koje nisu od vanosti za
poljoprivrednika. Najavljuju se, meutim, dodatni zahtjevi koji proistiu iz odredbi direktiva o
vodama i odrivoj upotrebi pesticida.
Pored sredstava koja primaju po modelu osnovnog plaanja kojeg zemlja lanica provodi, novitet
je da e gazdinstva primati dodatne iznose za provoenje dobrih poljoprivrednih ili drugih praksi
koje doprinose ouvanju ili unapreenju stanja okolia ("ozelenjavanje"). Za ove svrhe zemlje
lanice EU e koristiti 30% iznosa svojih nacionalnih omotnica za direktna plaanja.
Poljoprivrednici su obavezni provoditi zahtjeve "ozelenjavanja", a onima koji to ne ine ovaj dio
direktnih plaanja e biti uskraen, uz mogunost kanjavanja. Tri osnovne mjere "ozelenjavanja"
su: odravanje trajnih travnjaka; diversifikacija usjeva (poljoprivrednik, zavisno od veliine
gazdinstva, mora gajiti najmanje dva ili tri usjeva sa utvrenim minimumom povrine za zadnji na
listi usjeva) i odravanje utvrenog dijela povrine gazdinstva u stanju tzv. "ekoloki fokusiranih
zona" (poumljene povrine, tampon zone, detalji krajolika, biotopi i sl.).
Realizacija direktnih plaanja veoma je kompleksan posao za koji je potrebno obezbijediti
44
evidenciju i kontrolu upotrebe poljoprivrednih povrina, evidenciju stoke, kontrolu aplikacija i

finansijskih tokova, itd. Zemlje lanice EU obavezne su u ovu svrhu primjenjivati sloeni
Integrirani administrativni i kontrolni sistem (engl. Integrated Administration and Control System
IACS).
I.b. Trine intervencije Zajednika ureenja trita ili zajednike trine organizacije (engl. Common
Market Organizations CMOs) postavljaju skup pravila koja reguliu proizvodnju i trgovinu
poljoprivrednim proizvodima u svim zemljama lanicama Evropske unije. CMOs pokrivaju oko
90% finalne poljoprivredne proizvodnje Evropske unije.
Reformom ZAP-a iz 2013. godine EU nastavlja sa ranije zapoetom deregulacijom trita
poljoprivrednih proizvoda. Istina, u EU e se i dalje primjenjivati znaajan broj mjera trinih
intervencija (sloen sistem vanjskotrgovinske zatite, interventni otkup i drugi oblici povlaenja
proizvoda sa trita, podrka potronjama odreenih proizvoda, proizvodne kvote za odreene
proizvode, trini standardi i uslovi proizvodnje, podrka organizacijama proizvoaa, itd.).
Proizvodne kvote za mlijeko e u EU biti ukinute 2015., a za eer 2017. godine, uz regulatorno
jaanje pozicija poljoprivrednika kod pregovaranja sa industrijom ili distributerima. Ostale
izmjene CMO pravila usmjerena su na jaanje trine orijentacije poljoprivrede EU u uslovima
pojaane konkurencije na svjetskom tritu uz obezbjeenje potrebne sigurnosti u poslovanju
farmera pri pojavama poremeaja izazvanih izvana. Postojei sistemi javnih intervencija i
subvencioniranog skladitenja se revidiraju sa ciljem poveanja njihove efikasnosti.
Za sve podsektore koji su predmet zajednike trine organizacije uvodi se zatitna klauzula
prema kojoj Evropska komisija moe poduzeti hitne interventne mjere u sluajevima znaajnih
poremeaja na tritu (kakva je npr. bila kriza sa pojavom E. coli 2011. godine). Ove mjere e biti
finansirane iz posebnog fonda za krizne rezerve koji je planiran u viegodinjem budetu za
finansiranje ZAP na raun smanjenja direktnih plaanja. Sredstva ovog fonda koja ne budu
iskoritena jedne godine bie kroz direktna plaanja upuena prema poljoprivrednicima u
narednoj godini. U sluajevima pojave znaajnih poremeaja na tritu, Evropska komisija moe
ovlastiti organizacije proizvoaa ili meugranska udruenja da odreene mjere poduzmu
zajedniki (npr. povlaenje robe sa trita) u cilju stabilizacije pogoenog sektora.
Kroz nove odredbe o priznavanju organizacija proizvoaa i meugranskih udruenja jaat e se
pregovarake pozicije poljoprivrednika, ak i uz odreena odstupanja od opih propisa o
konkurentnosti. Podrka za organizovanje proizvoaa bie obezbijeena iz sredstava za ruralni
razvoj.
Deklarativnom i sutinskom trgovinskom liberalizacijom formalizovanom kroz meunarodne

trgovinske ugovore BiH se u znatnoj mjeri odrekla mnogih mehanizama trinih intervencija,
dok za neke od njih njeni entiteti (u ijoj su nadlenosti za sada mjere trinih intervencija)
nemaju adekvatne finansijske mogunosti. Treba imati u vidu da e sa razvojem EU
integracijskih procesa u BIH morati doi i do usklaivanja mjera trinih intervencija sa onima
koji se budu primjenjivale u EU. Ovo, meutim, ne znai da u narednom periodu prilagoavanja
uslovima EU ne treba obezbjeivati uslove i sredstva za intervencije na tritu poljoprivrednih
proizvoda u BiH koje su u skladu sa potpisanim meunarodnim trgovinskim ugovorima mogue.
Jasno je da mjere trinih intervencija treba osmisliti i realizovati kako bi se, pored potrebne
zatite interesa potroaa, poboljale i pozicije domaih poljoprivrednih proizvoaa.
Drugi stup ZAP-a politika ruralnog razvoja koncipirana je tako da zemlje lanice rjeavaju
probleme u ruralnim sredinama po zajednikim principima i sa kofinansiranjem iz EU fonda za
ruralni razvoj. Ova podrka prvenstveno je usmjerena na podizanje konkurentnosti proizvodnje
hrane i umarstva, poboljanje kvaliteta ivotne sredine i kvaliteta ivota u ruralnim sredinama i
jaanje diverzifikacije ruralne ekonomije. I ova politika sadri sve elemente provoenja
modernih javnih politika. Osnov za provoenje je dravna strategija i program ruralnog razvoja
za odreenu zemlju ili regiju. Strategija i program ukljuuju potrebnu analizu stanja koja
omoguava definiranje problema, ciljeva i prioriteta javnih intervencija. Sa spiska razliitih
grupa mjera (osovina) regije ili zemlje biraju mjere koje onda dalje definiraju u skladu sa
potrebama, mogunostima i sa ciljem to vee efikasnosti programa.
U principu, manje zemlje lanice EU imaju jedan program ruralnog razvoja, dok se u veim
zemljama programi pripremaju po pojedinim regijama. Odabir i finansijski okvir pojedinih mjera
je stvar odluke same zemlje. Po uredbi o ruralnom razvoju koja je u vrijeme nastanka ovog
dokumenta jo bila aktuelna (Uredba EC 1698/2005) definirano je da se od ukupnog iznosa za
ruralni razvoj za prvu (poveanje konkurentnosti) i za treu grupu mjera ili tzv. osovinu
(unapreenje kvaliteta ivota u ruralnim podrujima i diversifikacija ruralne ekonomije) mora
izdvojiti minimalno po 10%, za drugu (zatita i unapreenje stanja okolia) najmanje 25% i za
LEADER pristup najmanje 5%. Obavezne su jedino agroekoloke mjere u okviru druge osovine.
Sredstva za ruralni razvoj zemlje lanice troe na razliite naine. Moe se rei da se najmanje
izdvaja za poboljanje kvaliteta ivota u ruralnim podrujima i za LEADER pristup i da u
programima i dalje dominira podrka poljoprivredi, ime se dodatno podvlai njen znaaj. U
zemljama lanicama EU sa niim bruto domaim proizvodom i loijom strukturom poljoprivrede
u pravilu se mnogo vie izdvaja za mjere kojima se poboljava konkurentnost proizvodnje hrane.
Zemlje sa razvijenom poljoprivredom ili zemlje sa poljoprivrednom proizvodnjom u preteno
brdskim podrujima vie od 50% ukupnih sredstava izdvajaju za agroekoloke mjere i podrku
poljoprivrednoj proizvodnji u manje povoljnim podrujima.
Za pojedine mjere u okviru programa ruralnog razvoja odreuje se finansijski okvir, koji se
temelji na razliitim izvorima finansiranja. Udio sredstava za realizaciju programa iz budeta EU
moe da ide i do 80%. Ukupni finansijski okvir za ruralni razvoj odreen je budetskim
pregovorima unutar EU. U okviru novog ZAP-a za period 2014-2020 i zemlje potencijalni
kandidati imaju puni pristup IPARD sredstvima. Evropska komisija na temelju postojeih
nacionalnih stratekih dokumenta, koji su osnova za izradu Okvirnog stratekog dokumenta za
IPA II, vri raspodjelu sredstava po pojedinim zemljama. Zemlje koje nemaju strateke
dokumente nemaju uslove za pristup ovim sredstvima i ona se preusmjeravaju zemljama koje
ispunjavaju spomenute uslove. Implementacija mjera vri se po odreenim zajednikim
pravilima koje zahtijevaju donoenje programa i akreditiranu agenciju za plaanje kao
finansijsku instituciju za sprovoenje mjera. Finansijski sistem zahtijeva razliite nivoe kontrole,
koji omoguuju korektno troenje javnih sredstava.
Za praenje programa odgovorno je posebno upravno tijelo (Managing Authority). U zemljama
lanicama EU to su uglavnom dravna ili regionalna ministarstva poljoprivrede. Realizacija
programa se prati na osnovu utvrenih indikatora.
Politika ruralnog razvoja EU obuhvata est prioriteta:
-
promocija transfera znanja i inovacija;

poveanje konkurentnosti;
promocija organizacije lanca ishrane i upravljanja rizikom;
46
obnova, ouvanje i poboljanje stanja ekosistema;

promocija efikasnosti koritenja resursa i tranzicija ka niskougljinoj privredi;
promocija socijalne inkluzije, smanjenja siromatva i ekonomskog razvoja u ruralnim oblastima.
Ovi prioriteti se mogu realizirati razliitim mjerama. EU donosi listu mjera koje onda programi
ruralnog razvoja detaljnije definiu. U okviru prve ose kljune su podrke kapitalnim
investicijama u proizvodnji i preradi poljoprivrednih proizvoda i u umarstvu, odrivom
upravljanju zemljitem, investicijama u ljudske resurse i u unaprjeivanje kvaliteta i
zdravstvene sigurnosti hrane. U okviru podrke okoliu postoje razliita direktna plaanja za
pokrivanje trokova proizvodnje koja omoguavaju zatitu ili unapreenje stanja okolia
(agroekoloke mjere), za proizvodnju na podrujima sa ogranienim mogunostima za
poljoprivredu kao i za odrive sisteme umarstva, podrku viem nivou zatite zdravlja i
dobrobiti ivotinja i sl. Mjere ruralnog razvoja iz tree ose ukljuuju i mjere koje prevazilaze
okvire poljoprivrede i umarstva i koje se odnose na poboljanje kvaliteta ivota i irenje
ekonomskih aktivnosti na selu (izgradnja ruralne infrastrukture, osnivanje mikropreduzea,
odravanje kulturne i prirodne batine, itd.). Treba podvui znaaj tzv. LEADER pristupa koji
nije skup mjera, nego nain dolaska do specifinih programa ruralnog razvoja i koji najee
podrava organizovanje lokalnih akcionih grupa (npr. lokalnih zajednica) koje se formiraju u
cilju sprovoenje specifinih projekata iz nekog od skupa mjera ruralnog razvoja. I zbog toga ove
mjere u novoj reformi se nazivaju Lokalni razvoj voen lokalnim zajednicama (Community-Led
Local Development, Mantino, 2013).
Reforma ZAP-a iz 2013. godine je kao novosti uvela mjere koje podravaju transfer znanja
(podrke razvoju mrea znanja od nauke do farmera), kao i mjere za podravanje upravljanja
rizicima (npr. podrke osiguranju zbog proizvodnih i dohodovnih nestabilnosti). Ojaane su i
mjere koje podravaju povezivanje proizvoaa i preraivaa u lance vrijednosti, podravanje
kraih lanaca snabdijevanja hranom i sl.
3.1.3.2.
Administrativno-institucionalni okvir i informacioni sistemi
Uspostava adekvatnog administrativnog okvira i sistema potrebnih za implementaciju ZAP-a je

jedan od kljunih zahtjeva koji zemlja kandidat mora ispuniti prije pristupanja EU. U zemljama
lanicama EU u pravilu ministarstva poljoprivrede obezbjeuju uspostavu institucija, sistema i
potrebnih procedura. U BiH, odnosno u FBiH e se do pristupanja EU, a u velikoj mjeri i za
sprovoenje predpristupnih mjera IPARD, morati ispuniti niz administrativno-institucionalnih
zahtjeva, te e se morati uspostaviti potrebni informacioni sistemi.
Uspostava Agencije za plaanje, kao institucije odgovorne za implementaciju mjera ZAP-a,
(ukljuujui direktnu podrku, instrumente zajednikih trinih organizacija i podrku ruralnom
razvoju) smatra se najzahtjevnijim pojedinani zahtjevom kojeg zemlje kandidati za lanstvo u
EU moraju zadovoljiti. U ovom pogledu je predpristupna podrka ruralnom razvoju (IPARD)
odlina prilika za uspostavljanje neophodnih elemenata ZAP administrativnog okvira u
zemljama kandidatima za lanstvo u EU, jer ja za njegovo prihvaanje i provoenje potrebna
uspostavljanje tzv. IPARD operativne strukture iji su najvaniji dijelovi agencija za plaanja i
upravljako tijelo. U Bosni i Hercegovini jo uvijek nije uspostavljena IPARD platna agencija
zbog nepostojanja politikog dogovora izmeu kljunih aktera. Na dravnom nivou uspostavljen
je Ured za harmonizaciju i koordinaciju sistema plaanja u poljoprivredi, prehrani i ruralnom

razvoju. Dogovor oko uspostavljanja IPARD operativne strukture potrebno je postii izmeu
aktera na dravnom, entitetskom i nivou Distrikta Brko BiH. U ovoj situaciji FBiH bi svojim
kapacitetima trebala da pone sa uspostavljanjem potrebnog administrativnog okvira i
neophodnih sistema (za poetak IPARD struktura) koji e se moi uklopiti u okvir i sisteme do
ijeg e uspostavljanja na dravnom nivou jednom morati doi. Za skori naredni period ostaju
pitanja odabira najboljeg naina uspostave elemenata IPARD struktura u FBiH (u okviru FMPV
ili uspostava posebnih agencija i tijela). Treba naglasiti da agencija za plaanje, bez obzira na
kom nivou uspostavljena, mora biti akreditirana i mora garantirati:
-
provjeru prihvatljivosti zahtjeva i osiguranje procedure distribucije pomoi u skladu sa

utvrenim pravilima (za zemlje lanice EU u skladu sa pravilima EU) prije nego se plaanje odobri
kao i druge provjere koje zahtijeva legislativa;
voenje pouzdanog i detaljnog raunovodstva plaanja;
potovanje rokova i formi propisanih legislativom (za zemlje lanice EU u skladu sa legislativom
EU) i
dostupnost dokumentacije za potrebe nadzora.
Akreditiranje Agencije za plaanje za obradu aplikacija za pomo (direktna plaanja i plaanja za

ruralni razvoj na regionalnom principu) je u tijesnoj vezi sa uspostavom integrisanog sistema
administracije i kontrole (Integrated Administration and Control System IACS) koji obuhvata:
-
kompjuteriziranu bazu podataka;

alfanumeriki identifikacijski sistem poljoprivrednih parcela (Land Parcel Identification System
LPIS);
sistem identifikacije i registracije prava na plaanje;
aplikacije za pomo (potporu);
integrirani sistem kontrole;
jedinstven sistem za biljeenje identiteta svakog farmera koji aplicira za podrku i
sistem za identifikaciju i registraciju ivotinja (kada se plaanja odobravaju za sektor animalne
proizvodnje).
Pored drugih nedostataka u postojeoj administrativno-institucionalnoj infrastrukturi u BiH i u

FBiH, poseban problem predstavlja slaba ili nikakva razvijenost elemenata IACS sistema koji e,
sa odmicanjem EU integracija, postati uslov za potpuno uvoenje i provoenje direktnih
plaanja u poljoprivredi. U nedostatku politikog konsenzusa oko uspostavljanja elemenata IACS
na dravnom nivou u FBiH bi im prije trebalo poeti i sa uspostavljanjem njegovih elemenata
Marketinki standardi su kljuno pitanje za implementaciju mjera trinih intervencija u FBiH.
Iako je u BiH kroz njene dravne institucije donesen znatan broj standarda, ostaju problemi sa
uspostavljanjem administrativno-institucionalnih struktura koje e biti u stanju osigurati
usklaenost sa standardima iz oblasti zdravstvene sigurnosti i kvaliteta proizvoda, marketinga,
veliine i pakovanja, pravila oznaavanja, analiza i kontrola, monitoringa, itd.
Kada je u pitanju ruralni razvoj u BiH, a imajui u vidu Uredbu Vijea (EZ) 1085/2006 kojom se
uspostavlja instrument predpristupne pomoi IPA i Uredbu Komisije (EZ) br. 718/2007 o
provedbi prethodne uredbe potrebno je uspostaviti Upravljako tijelo i Agenciju za plaanja na
dravnom nivou koji moraju proi proces akreditacije. Pri tome treba imati u vidu i pismo DG
AGRI kojim je predvieno i dislociranje odreenih funkcija Agencije za plaanja na ministarstva
48
poljoprivrede entiteta i Odjela za poljoprivredu BD. Imajui u vidu da e dio funkcija IPARD
operativne strukture biti i u nadlenosti entitetskih institucija potrebno je uspostaviti Agenciju
za plaanja na nivou FBiH koja e realizirati trino-cjenovnu politiku i politiku ruralnog razvoja
iz nadlenosti FBiH, ali istovremeno biti spremna da ue u proces akreditacije kao dio IPARD
operativne strukture u BiH. U sluaju da se nastavi odbijanje uspostavljanja modela predloenog
od DG AGRI, FBiH se treba zalagati za alternativno rjeenje u duhu EU prijedloga a koji e
korisnicima iz FBiH i BD omoguiti pristup IPA i IPARD sredstvima. Jedno od tih rjeenja je
nametanje IPARD operativne strukture na dravnom nivou od strane Visokog predstavnika za
BiH, te uspostava Agencije za plaanja na nivou FBiH sa delegiranim funkcijama shodno
prijedlogu DG AGRI.
3.1.4.
Klimatske promjene i upravljanje vodama
Klimatske promjene se ogledaju u identificiranom porastu prosjenih temperatura i uestalim

ekstremnim vremenskim prilikama (sua, poplave, grad, oluje i sl.). Ove promjene uzrokuju i
promjene vegetacijskog perioda (poetak, trajanje), raspored padavina (dostupnost vode),
poveanje rizika za proizvoae u smislu pojave mraza, grada, sue, te poveanje incidence
pojave bolesti i tetoina. Drugim rijeima, uslovi za poljoprivrednu proizvodnju se mijenjaju i
mijenjati e se i u budunosti. Sektor mora pripremiti tehniko-tehnoloki i institucionalni
odgovor adekvatan intenzitetu ovih promjena. Neophodno je promijeniti pristup
poljoprivrednoj proizvodnji, zatim tehniko-tehnoloku praksu, izbor sortimenta, pasmina
ivotinja, aplikaciju niza dodatnih agrotehnikih mjera, kako bi i dalje mogli proizvoditi i
unaprjeivati konkurentnost. U tom smislu, poljoprivredna politika mora promovirati
modernizaciju sektora i to prvenstveno u pravcu tehniko-tehnoloke modernizacije, a manje u
pravcu mjera koje ublaavaju posljedice klimatskih promjena. Posebno je vano jaati kapacitete
sektora i svih njegovih aktera u smislu omoguavanja adekvatnog upravljanja rizicima (slube za
prognoziranje i obavjetavanje), vodom i zemljitem (poveanje sposobnosti tla da prihvati i
zadri vodu, zatita od erozije, poveanje plodnosti i sl.), kao i prevenciju pojave bolesti i
tetoina (monitoring bolesti, otporne sorte i pasmine itd.). Dodatno, neophodno je jaati
institucionalne i profesionalne kapacitete u smislu kreiranja i provoenja adekvatne klimatske
politike, te za nadgledanje i mjerenje emisije staklenikih gasova. Priprema sektora da se na
pravi nain suoi sa izazovima koje oblikuju globalne klimatske promjene trebao bi biti jedan od
horizontalnih prioriteta strategije, odnosno trebao bi biti promoviran, koliko je to mogue, kroz
svaku njenu mjeru i aktivnost.
3.2.
Unutranje okruenje
Iako optereena mnotvom problema, poljoprivreda je u proteklom periodu iskazala zavidnu

ekonomsku vitalnost, i pogledu generiranja outputa, ali i u pogledu jaanja izvoznih performansi
zemlje. Tako je u proteklom desetljeu (2002-2011) ukupni output poljoprivrede FBiH porastao
za 39,2%, odnosno u periodu 2006-2011 za oko 18%. U istom petogodinjem periodu izvoz bh.
sektora porastao za 2,4 puta, odnosno za 141%. Treba istai da je izvoz sektora rastao i 2010.
godine (po stopi 9,8%) kada je ukupni izvoz bh. ekonomije opao za 17,6%. Tako je sektor u
2011. godini postao jedan od nosioca izvoza, odnosno samo dva sektora su imala vie uee u
ukupnom izvozu (bazni metali i izvoz namjetaja). Ipak, visoki trgovinski deficit je i dalje
posljedica izrazito visokog uvoza poljoprivredno-prehrambenih proizvoda (17,7% u ukupnom

uvozu 2011. godine). Iako uee zaposlenih u poljoprivredi u ukupnom broju zaposlenih
stagnira, poljoprivreda jo uvijek obezbjeuje najznaajniji broj radnih mjesta (u FBiH oko
13%). Imajui na umu iskazanu sposobnost sektora, javne politike, a posebno poljoprivredna
politika, trebale bi biti kreirane na nain da jaaju sposobnosti sektora da udovolji zahtjevima
ino-trita, te da privue SDI, ali to je moda i vanije, da iskoristi razvojne programe koje nude,
prije svega EU, zatim ostale UN i meunarodne razvojne organizacije i agencije.
3.2.1.
Raspoloivost i kvalitet resursa zemljite, kapital i ljudi
Interne sposobnosti i slabosti sektora su oblikovane kvalitetom svih resursa, koji predstavljaju
potencijal za razvoj. Meutim, dostupnost i mogunost koritenja resursa odreuju u kojoj mjeri
e potencijal biti realiziran. Agrarna politika bi trebala omoguiti snaenje kvaliteta i
dostupnosti svih resursa, odnosno njihovo aktiviranje i kapitaliziranje kroz raznovrsne poslovne
aktivnosti sektora. Upravo sa tog aspekta je neophodno razmotriti osnovne karakteristike svih
resursa, to je uinjeno u nastavku ovog potpoglavlja.
3.2.1.1.
Zemljite
Zemljite, njegova raspoloivost, dostupnost i kvalitet oblikuju ekonomski potencijal sektora.

Imajui na umu prirodne karakteristike zemljita u FBiH (40% zemljita plie od 30 cm, 84%
teritorija sa nagibom veim od 13%, dominantne panjake povrine) jasno je da su sektoru na
raspolaganju male povrine kvalitetnih zemljita. Situaciju uslonjava i injenica da je u periodu
2003 2011 dolo do blagog pada raspoloivih oraninih povrina (3%), te da se samo oko 50%
oraninih povrina koristi. Dodatno, struktura posjeda je izrazito nepovoljna, pa se procjenjuje
da je prosjena veliina posjeda 2 ha koritenog poljoprivrednog zemljita (u EU 27 je 14,3 ha),
odnosno oko 80% farmi koje su manje od 2 ha obrauju 33% koritenih povrina. Promjena
strukture sektora, odnosno ukrupnjavanje farmi je kljuno pitanje daljeg razvoja.
Problemi vezani za nefunkcioniranje ili vrlo slabo funkcioniranje trita zemljitem ograniavaju
i usporavaju restrukturiranje sektora. Tako neureenost legislative u smislu vlasnikih odnosa i
neodlunost pri izboru koncepta registracije nekretnina usporavaju i odlau aktivnosti na
modernizaciji, digitalizaciji i obnavljanju katastra i zemljinih knjiga, koje su osnov za promet
zemljita. Dodatno, ovakvo stanje na tritu zemljita smanjuje njegovu vrijednost, te mogunost
njegovog koritenja za obezbjeenje neophodnih kreditnih garancija (kolateral). Iako postoji
zakon o poljoprivrednom zemljitu, ne postoji ureena baza podataka i razmjena podataka
izmeu administrativnih nivoa vlasti o prenamjeni poljoprivrednog zemljita. Zbog
neadekvatnih i nekontroliranih administrativnih procedura prenamjene poljoprivrednog
zemljita dolazi do znaajnih i trajnih gubitaka ovog oskudnog resursa (obino najbolje
kvalitete). Na osnovu ekspertnih ocjena, godinje u FBiH izgubi/promijeni namjenu oko 0,101%
poljoprivrednog zemljita. Ne postoji precizna i vjerodostojna kategorizacija i inventarizacija
zemljita, koja bi bila praena setom namjenskih tehnikih karata za FBiH, ne postoji evidencija
o svim promjenama u prostoru, kao ni satelitski snimci koji bi omoguili efikasnu identifikaciju
nastalih promjena. Pored toga, katastri i zemljine knjige nisu uredno voene, dok obavezni
katastar panjaka vode etiri kantona Posavski (590 ha), Bosansko-podrinjski (25 ha),
Srednjobosanski (21,38 ha) i Herceg-bosanski (68 ha). Samo neki kantoni vode evidencije o
50
neobraenom poljoprivrednom zemljitu, a podaci o pretvorbi zemljita su neuredni. Sve

navedeno ne dozvoljava uspostavu integriranog sistema upravljanja i koritenja ovog resursa.
FMPV je samo jedna od nadlenih institucija koja treba brinuti o ovim problemima. Zabrinjava
injenica da saradnja izmeu nadlenih institucija nije adekvatna i da ne postoje zajednike
inicijative u smislu definiranja karta visoko senzitivnih podruja, kao ni ovom problemu
prilagoene agrookolinske politike (programa).
Nabrojani problemi snano ograniavaju rast sektora, njegovo prestrukturiranje i
modernizaciju. Zbog toga je neophodno izgraditi i osnaiti regulatorno-institucionalni okvir,
pokretati zajednike inicijative svih nadlenih institucija, to sve treba doprinijeti racionalnijem
koritenju zemljita (rjeavanje vlasnikih odnosa i oivljavanje prometa zemljitem), njegovoj
zatiti i unapreenju njegovog kvaliteta, te ureivanju zemljita (agro i hidromeliorizacije,
komasacija, arondacija). U tom smislu, agrarna politika treba podrati kreiranje sistema
upravljanja zemljitem, a posebno izgradnju mehanizmima koji to omoguavaju (digitalizirane
baze podataka o zemljitu, LPIS, sistematizirani podatke o ponudi i potranji zemljita,
koordinirajue tijelo za poljoprivredno zemljite (svi nivoi vlasti), modernizacija katastra i
zemljinih knjiga i sl.), kao i definiranje dugorone zemljine politike. Ovo strateko
opredjeljenje treba imati refleksiju i na organizacijsko ureenje FMPV, odnosno osnivanje
odjela koji e biti posveen rjeavanju ovih pitanja, ali i uspostavi interministarske komunikacije
i koordinacije.
3.2.1.2.
Kapital
Raspoloivost, kvalitet, dostupnost i racionalno koritenje finansijskog, fizikog i ljudskog

kapitala oblikuju osnovne interne izazove za koje treba pronai adekvatan odgovor, kako bi
dosadanji rezultati sektora i postojei potencijal bili kapitalizirani.
Finansijski kapital
Sektor se, kao i itava bh. ekonomija nalazi u tzv. efikasnou voenoj razvojnoj fazi (WEF,
2012). To znai da e dalji razvoj sektora biti oblikovan njegovom sposobnosti da kreira dodatnu
vrijednost po jedinici angaovanih sredstava. Unapreenje date sposobnosti ovisi o
modernizaciji svih aspekata proizvodnje, a posebno onih tehniko-tehnolokih i menaderskih.
U tom smislu koliina, kvalitet i dostupnost finansijskog kapitala postaje kljuni faktor uspjeha.
Trenutna situacija u smislu raspoloivosti i dostupnosti finansijskog kapitala nije povoljna. Iako
FBiH ima dovoljno razvijenu finansijsku infrastrukturu (18 banaka, 14 MKO i 4000
stanovnika/bankarskoj ispostavi), ne postoje kreditne linije (proizvodi) koje su prilagoene
potrebama poljoprivrednog sektora. Visina kredita je ograniena (50-60 hiljada KM kod MKO,
odnosno banaka). To su vrlo skupi krediti (godinje kamate 9,4 -9,9% kod banaka, a kod MKO
9,99% do 30,72%) sa rokom otplate do 10 godina i sa grace periodom do najvie 12 mjeseci.
Osim to su nepovoljni u pogledu ronosti i cijene kapitala, njihova dostupnost za farmere je
mala zbog ostalih uslova vezanih za garancije (zahtijeva se visok kolateral, jamstvo dvije
zaposlene osobe, nemogunost koritenja zemljita kao kolaterala i sl.) i nain odobravanja
kredita (treba priloiti poslovnu historiju, investicioni plan i sl.). Dodatno, postojee finansijske
institucije koje su zaduene za finansiranje razvoja (Razvojna banka) nisu efikasne u plasiranju
kreditnih sredstava u poljoprivredu. Imajui na umu reeno, fokus poljoprivredne politike bi

trebao biti na stvaranju uslova za rekonstrukciju i unapreenje finansijske infrastrukture i to u
dva pravca: (i) stvaranje mree banaka i MKO motiviranih da stvore nove, poljoprivrednom
sektoru prilagoene kreditne proizvode; i (ii) reorganizaciji Razvojne banke FBiH u smislu
stvaranja fukcionalnog odjela za poljoprivredne kredite, koji e svoje procedure prilagoditi
potrebama farmera FBiH.
Fiziki kapital
Raspoloivost i kvalitet fizikog kapitala oblikuje sposobnost sektora da kreira dodatnu
vrijednost i unaprjeuje efikasnost. Podaci o smanjenje investiranja u stalna sredstva (6,3% u
periodu 2007-2012) ukazuju da je mali broj novoizgraenih, modernih objekata. Postojei
objekti i u animalnoj i u biljnoj proizvodnji su dotrajali, tehnoloki zastarjeli, energetski
neefikasni i nisu prilagoeni zahtjevima u smislu smanjenja negativnog uticaja na okoli
(prostori za odlaganje stajskog ubriva, objekti za uvanje i pripremu stone hrane, za
postetvenu manipulaciju, ali i za uvanje proizvoda). Dodatno, mnogi od postojeih objekata
nemaju ni adekvatne graevinske dozvole, a za nove objekte je veoma teko (duga i
komplikovana procedura, nefleksibilnost prostornog planiranja i sl.) dobiti adekvatne
graevinske i tehnike dozvole. Ovakvo stanje moe umanjiti sposobnost sektora da koristi
IPARD sredstva kada ona budu raspoloiva. Stoga bi fokus ove Strategije, ali i budue
poljoprivredne politike, trebao biti na kreiranju tipskih projekata za modernizaciju i izgradnju
novih savremenih objekata, kao i stalni rad i koordinacija sa ostalim nadlenim institucijama u
pogledu traenja rjeenja za probleme vezane za izdavanje graevinskih dozvola.
Opremljenost posjeda je nezadovoljavajua, mehanizacija i oprema su zastarjele i dotrajale, a
struktura i nain koritenja nije u skladu sa potrebama moderne poljoprivredne prakse. Jedan
od razloga ovakvog stanja je veoma nizak nivo obnove mehanizacije na komercijalnoj osnovi,
odnosno van programa donatorske pomoi rekonstrukciji sektoru. Uz to, u FBiH ne postoji
institucija (laboratorija) za atestiranje maina i opreme, dok je servisna infrastruktura
nedovoljno razvijena i ne prua servisiranje sofisticiranih maina. Prema podacima o
investicijama usluge lizinga nisu dostupne poljoprivrednim proizvoaima, to e dugorono
usporiti modernizaciju mehanizacije i opreme. Pored toga, praksa zajednikog koritenja maina
i opreme tipa mainskih prstenova, iako promovirana od strane donatora, nije zaivjela.
Otklanjanje ovih problem putem inovativnih praksi i irenje informacija o novinama u ovoj
oblasti bit e fokus Strategije.
U periodu 2005-2011 ukupan broj goveda, svinja i koza opada, to je posljedica porasta cijena
stone hrane, sue i smanjenja agregatne tranje. Ukupan broj ovaca neznatno raste (oko 3%),
iako je u posljednje tri godine primjetan pad njihovog broja, to je svakako posljedica sue i
poskupljenja stone hrane. Iako postoji napredak u pasminskom sastavu kod svih ivotinjskih
vrsta, zabrinjava injenica da se postojei genetski potencijal loe koristi (niska produktivnost
proizvodnje mesa i mlijeka) i da jo uvijek preovladava ekstenzivni nain uzgoja stoke. Nadalje,
jo uvijek nije formirano adekvatno osnovno stado, tako da obnova stada ovisi skoro u
potpunosti o uvozu. Osnovni razlog ovako nepovoljnog stanja stonog fonda je svakako
nepostojanju institucionalnih uslova za adekvatan selekcijsko uzgojni rad i zatitu zdravlja
52
ivotinja. Sve mjere i aktivnosti predviene ovom Strategijom trebale bi biti usmjerene na
promjenu ovakvog stanja. Svijetla taka proizvodnje u sektoru je svakako akvakultura. U zadnjih
pet godina investiranje u stalna sredstva, odnosno u uspostavu i opremanje novih ribogojilita,
je poveano za 2,7 puta. Uspjeh ovog podsektora poiva na snanoj saradnji i integrisanosti
lanca snabdijevanja od mrjestilita do pogona za doradu i preradu, te na raspoloivosti i
kvalitetu vodnih resursa koji omoguavaju dalji rast podsektora. Fokus Strategije je na
stvaranju uslova za proirenje ponude putem jaanja proizvodnje karakteristinih bh. vrsta
poput zlatovice, lipljena i sl., kao i na stvaranju uslova za supstituciju uvoza hrane za ribu.
Kod trajnih zasada vidljiv je napredak u broju stabala i povrini koju zauzimaju, ali obnova jo
uvijek nije dovoljna. Ohrabruje injenica da su novi zasadi savremeni (moderan sortiment i
tehniko-tehnoloka rjeenja). Zabrinjava struktura trajnih zasada, odnosno mali broj zasada
srednje veliine (vie od 5 ha). U posljednjem desetljeu je dolo do ekspanzije zasada
jagodastog voa, koji su vrlo savremeni i tehniko-tehnoloki dobro opremljeni, te je to
proizvodnja koja postie isti nivo produktivnosti kao i zemlje-lideri u ovim proizvodnjama. Izvor
rizika za dalji razvoj sektora je nepostojanje adekvatne uzgojno-selekcijske slube, a posebno
matinjaka za pojedine vrste, te hronini nedostatak sadnica. Dodatno, neefikasan sistem
kontrole uvoznih sadnica i njihovog certificiranja moe usporiti ekspanziju ovih proizvodnji.
Stoga, fokus ove Strategije treba biti na stvaranju uslova za jaanje zasada srednje veliine, kao i
stvaranju moderne uzgojno-selekcijske slube, sa mreom matinjaka, kao i institucija za zatitu
zdravlja biljaka.
Prema procjenama u FBiH se navodnjava manje od 1% oranica. Sistemi koji su izgraeni prije
rata su devastirani i samo mali dio njih je obnovljen, te se suoavaju sa problemima tekueg
odravanja. Isti problem je i sa sistemima za odvodnju vode. Izgradnja velikih sistema za
navodnjavanje je veoma skupa i povrat uloenog novca je neizvjestan, tako da nije za oekivati
da privatni kapital bude aktivnije ukljuen u takve poduhvate. Praksa privatno-javnog
partnerstva ne funkcionie. Razlozi su raznovrsni od naslijeenih navika farmera da je gradnja i
odravanje infrastrukture briga drave i da korisnici ne trebaju plaati ni koritenje objekata,
energije ili vode, preko nepoznavanja praksi zajednikog upravljanja putem vodnih zadruga,
do problema vezanih za neadekvatan regulatorni okvir. Meutim, ohrabruju napori pojedinaca,
svjesnih i uspjenih proizvoaa, koji grade individualne sisteme, pa ak i male akumulacije, a uz
tehniko tehnoloku podrku razvojnih projekata (USAID). U narednom periodu bit e
nastavljena podrka ovim individualnim naporima, ali e aktivnosti biti usmjerene za stvaranje
uslova (regulatorni okvir, priprema planova i rjeenja sistemskog navodnjavanja) za rjeavanje
ovog problema obezbjeenjem sredstava iz drugih izvora finansiranja (bilateralna pomo, IPA,
razvojni fondovi, UNDP, IFAD; FAO i dalje zaduenje).
Poljoprivreda FBiH je skoro u potpunosti ovisna od uvoza svih inputa, bilo da se radi o
mainama i opremi, bilo da se radi o materijalima za ishranu i zatitu zdravlja biljaka i ivotinja i
za njihovu reprodukciju. Trite inputa je oblikovano od strane nekolicine velikih uvoznika, koji
su obino inostrani trgovaki lanci. Relativno dobro razvijena maloprodajna mrea
poljoprivrednih apoteka plasira robu ovih veletrgovaca (uvoznika). Prema nekim istraivanjima
cijena inputa je neto via nego na tritima susjednih zemalja. Meutim, to nije osnovni
problem. Osnovni problem je kvalitet ponuenih inputa i potrebe jaanja njihove kontrole.
Pretpostavlja se da neadekvatan kvalitet inputa doprinosi izrazito niskoj produktivnosti
poljoprivredne proizvodnje. Nadalje, problem ovakve organizacije trita inputa je nedostupnost

modernih inputa (sortiment, pasmine, zatita, ubriva, lijekovi, prikljune maine, oprema i sl.)
to je jedan od ograniavajuih faktora uvoenja novih proizvodnji (npr. organska
poljoprivreda) ili modernizacije sektora. Ipak, treba naglasiti da je ponuda inputa u saglasnosti
sa razvijenou sektora, ali nije u saglasnosti sa razvojnim potrebama, koje se temelje na
podizanju efikasnosti proizvodnje, odnosno tehniko-tehnolokom unapreenju.
Ljudski kapital
Kvalitet i dostupnost humanog kapitala je kljuni stup unapreenja kvaliteta svake ekonomske
grane. Iako je nezaposlenost veliki problem, raspoloivost radne snage u poljoprivredi je
ograniena niskim prirodnim priratajem (0,65, 2012., a u polovini opina je negativan),
izraenim migracijama selo-grad i nerazvijenom transportnom infrastrukturom (pokretljivost
radne snage u ruralnim podrujima veoma niska). Ovi procesi u pojedinim podrujima ak i
ugroavaju koritenje resursa, dok generalno doprinose hroninim problemima poljoprivrede:
niskoj produktivnosti i sporom restrukturiranju sektora. Kvalitet humanih resursa je odreen
njihovom dobnom i obrazovnom strukturom, koja je u ruralnim podrujima vrlo nepovoljna.
Dodatno, socijalni kapital u ruralnim podrujima je nerazvijen. Nivo povjerenja meu
stanovnitvom je veoma nizak, a vjerovanje da kolektivne akcije (udruivanje) mogu doprinijeti
ostvarenju interesa svakog pojedinca skoro i da ne postoji. Upravo zbog toga je proces
povezivanja, razmjene informacija i znanja izmeu pojedinaca, porodica, raznovrsnih
organizacija civilnog drutva vrlo spor i neefikasan. Otpor promjenama je veoma izraen u
ruralnim podrujima. Ovo, naravno, oteava modernizaciju sektora, odnosno uvoenje novih
tehniko-tehnolokih i menaderskih rjeenja. U tom smislu, Strategija e stvarati uslove koji e
potpomoi izdvajanje udruenja, a posebno zadruga, koje posluju na izvornim principima
zadrugarstva i koje tite i promoviraju interese svih u lokalnoj zajednici.
3.2.2.
Proizvodnja
Proizvodnja voa je u prethodnom desetljeu doivjela procvat, iako vonjaci zauzimaju samo
6,3%, a vinogradi 0,7%. obradive povrine. Po broju rodnih stabala, ali i po proizvodnji,
prednjai ljiva, zatim jabuka, dok su kruka, trenja i breskva manje zastupljene u proizvodnji.
U zadnjih pet godina povrine pod jagodiastim voem intenzivno rastu, a proizvoai postiu
zavidne proizvodne uspjehe. Istovremeno preraivaki kapaciteti nisu aktivirani, a proizvodni
asortiman postojeih je zastario, ne prati trendove na modernom tritu (prirodnost, smanjenje
sadraja eera i sl.). Razvoj ovog podsektora poljoprivrede trenutno ograniava neadekvatna
logistika infrastruktura (posebno kapaciteti za hlaenje, uvanje i doradu), zatim vrlo
ogranien rad kapaciteta za preradu i konano neadekvatno razvijena proizvodnja sadnica, bez
adekvatnih matinjaka i zatite genetskog potencijala sektora, kao i neefikasna kontrola i
osiguranje kvaliteta uvezenog sadnog materijala. To su izazovi na koje Strategija treba
odgovoriti u narednom planskom periodu.
Skoro polovina koritene obradive povrine otpada na proizvodnju strnih ita (43%). Iako
povrine pod ovim kulturama lagano opadaju (osim jema), ukupna proizvodnja raste (osim
kukuruza). Proizvodnja industrijskog bilja ima vrlo nisko, gotovo simbolino uee u ukupno
zasijanoj povrini (oko 1%). U posmatranom periodu proizvodnja duhana je naglo opala, pratei
54
smanjivanje iznosa za podrku, dok je proizvodnja soje znaajno rasla pratei domau potranju
pokretanu otvaranjem uljare Bimal u Brkom. Na uzgoj krmnog bilja otpada oko 34% obraene
povrine. Najvei udio u proizvodnju ima silani kukuruz, zatim travno-djetelinske smjese, dok
lucerka i djetelina imaju vrlo stabilno uee. Ohrabruje porast proizvodnje silanog kukuruza
jer to ukazuje na oporavak animalne proizvodnje.
Uzgoj povra se odvija na oko 22% obraene povrine, a u proteklom desetljeu je dolo do
blagog smanjenja povrina pod povrtnim kulturama. Krompir je i dalje najrasprostranjenija
kultura (oko 60% povrina pod povrem), iako povrine zasijane ovom kulturom blago padaju.
Ohrabruje oigledni pomak u proizvodnji u zatienom prostoru, ali je uee ove proizvodnje
jo uvijek vrlo nisko. Nadalje, obeshrabruje injenica da se sjemenski materijal uglavnom uvozi,
i to bez adekvatne kontrole, da se vrlo sporo uvode nove tehnologije i moderni standardi, a
posebno Global GAP i integralna proizvodnja, to e uskoro biti normalan zahtjev kvaliteta u
ovoj proizvodnji. Organska poljoprivreda je vrlo nerazvijena i u ovom podsektoru. Razvoj
povrtlarske proizvodnje ograniava fragmentirana proizvodnja, koja umanjuje dostupnost
trita, odnosno vertikalnu integraciju. Treba naglasiti da je industrijska prerada povra u FBiH
u krizi i da samo mali dio instaliranih kapaciteta radi. Neadekvatna post-etvena manipulacija i
hronini nedostatak modernih skladinih kapaciteta znaajno doprinose skromnom razvojnom
rezultatu u ovoj oblasti. Drugim rijeima, trebalo bi, prije svega, stvoriti institucionalne uslove za
adekvatan nadzor i osiguranje kvaliteta uvezenog sjemena, napraviti plan rasadniarske
proizvodnje, te poticati horizontalno povezivanje proizvoaa s ciljem olakane (grupne)
implementacije modernih proizvodnih standarda (posebno integralne proizvodnje), te
rjeavanje problema zavisnosti od vremenskih uslova i na kraju olakavanje pristupa tritu
(logistika i ugovaranje prodaje), kao i kreiranje aktivnosti za dodavanje vrijednosti (suenje,
polugotove smjese i sl.).
Proizvodnja mlijeka prema nalazima grupe autora (2011) stvara oko jedne etvrtine vrijednosti
ukupnog outputa sektora. Koliina proizvedenog, ali i otkupljenog mlijeka, je u proteklom
desetljeu porasla, iako je dolo do blagog smanjenja proizvodnje u periodu 2009-2011. (blagi
oporavak u 2012.), to je najvjerovatnije posljedica poveanja cijene stone hrane, sue i
smanjenja agregatne tranje. Industrija mlijeka, koja je izvozno orijentisana i svoju aktivnost
bazira na domaem mlijeku, pokree i odrava ovaj podsektor. Industrija mlijeka sa prosjenim
ueem od 12% u ukupnom outputu prehrambene industrije oblikuje i performanse
prehrambene industrije. Ipak, u 2011. dolazi do stagnacije, a u 2012. godini do kontrakcije
vrijednosti outputa industrije mlijeka. Ovaj trend zabrinjava, pogotovo ako se ima na umu da je
ova industrija izgubila dio izvoznog trita ulaskom RH u EU. Dalja modernizacija asortimana
proizvoda mlijene industrije i podizanje produktivnosti proizvodnje mlijeka, te efikasnosti
njegovog sakupljanja trebaju biti fokus strategije razvoja Sektora.
Proizvodnja goveeg mesa blago opada u proteklom desetogodinjem periodu. Smanjenje
proizvodnje goveeg mesa zapoinje 2009., dok u 2012. godini dolazi do blagog oporavka.
Proizvodnja ovjeg mesa svih kategorija u istom periodu raste iz godine u godinu. Ipak, uee
ove proizvodnje u vrijednosti ukupnog outputa sektora je dosta nisko i kree se negdje oko 3%
(grupa autora, 2011.). Proizvodnja svinjskog mesa raste u posmatranom periodu po
promjenjivim stopama, s tim da je 2012. godini dolo do pada proizvodnje od 2%. Proizvodnja
mesa peradi u posmatranom periodu najintenzivnije raste i uveana je za preko 5 puta i u
ukupnoj vrijednosti outputa sektora uestvuje sa preko 7% (grupa autora, 2011.). Istovremeno
se proizvodnja jaja smanjuje za oko 13%. Vrijednost proizvodnje jaja se kree oko 4,5% u
ukupnom outputu (grupa autora, 2011.).
U posmatranom periodu proizvodnja meda je znaajno porasla za oko 65%. S obzirom na
mogunost pristupa atraktivnom EU tritu, u narednom periodu se oekuje snaniji rast ove
proizvodnje i jaanje njegovog doprinosa ukupnoj vrijednosti outputa sektora.
Proizvodnja ribe je podsektor animalne proizvodnje koji je iskazao izuzetnu sposobnost u smislu
obnove i razvoja (uveana proizvodnja za oko 3 puta u odnosu na predratnu). Zahvaljujui
raspoloivosti resursa, ova proizvodnja ima potencijal za ubrzani razvoj u slijedeem periodu. S
druge strane, prerada mesa (osim pileeg) biljei stalni rast vrijednosti outputa, kao i uea u
ukupnom outputu prehrambene industrije (16% u 2012. godini). To ne treba da udi ako se ima
na umu da industrija mesa temelji svoje poslovanje na uvozu sirovine (i do 80%). I ovaj
podsektor je suoen sa kontrakcijom izvoznih trita uzrokovanim ulaskom Hrvatske u EU.
Drugim rijeima, mjere agrarne politike i aktivnosti strategije bi trebale biti usmjerene prije
svega na stabilizaciju broja ivotinja, zatim na jaanje ekonomije obima i ekonomske i okoline
efikasnosti u animalnoj proizvodnji, sa posebnim naglaskom na stvaranje uslova za adekvatno
odlaganje stajskog i klaonikog otpada, te stvaranje uslova za potovanje standarda vezanih za
dobrobit ivotinja (posebno u peradarstvu), kao i na jaanje vertikalne i horizontalne
povezanosti lanca snabdijevanja. Uz to, fokus strategije bi trebao biti na izgradnji kapaciteta
sistema osiguranja kvaliteta i sigurnosti hrane kako bi pristup EU tritima, ali i drugim
atraktivnim tritima (Rusija, Turska, Arapske zemlje i sl.) bio olakan.
3.2.3.
Produktivnost i tehnoloki transfer
Osnovni problem poljoprivrednog sektora FBiH je niska produktivnost, kako po jedinici

proizvodnje, tako i po farmi. Niska produktivnost sektora je osnovni uzrok njegove niske
konkurentnosti, posebno na domaem tritu. Dakako, niska produktivnost poljoprivrede je
posljedica nepostojanja jasne specijalizacije, prvenstveno u biljnoj proizvodnji. Nadalje, niska
produktivnost je posljedica i slabe tehniko-tehnoloke opremljenosti gazdinstava, odnosno
zavisnosti proizvodnji od vremenskih prilika. Pomaci (prema statistikim podacima) u smislu
unapreenja produktivnosti su primjetni, meutim taj proces je veoma spor. Osnovni razlog
sporosti procesa unapreenja produktivnosti posebno u biljnoj proizvodnji je otean i veoma
rizian pristup tritu, te nepostojanje dovoljnih kapaciteta za uvanje i doradu. Dodatno,
proizvodnja sjemenskog materijala, rasada i sadnica je nedovoljno razvijena, pa tako
proizvodnja ovisi o uvozu, koji esto nije adekvatno kontroliran, te je njegov kvalitet esto
upitan. Tehniko-tehnoloko i marketinko znanje proizvoaa je na niskom nivou, to svakako
ima negativne posljedice po produktivnost sektora.
Niska produktivnost animalne proizvodnje je djelimino posljedica neadekvatne pasminske
strukture, neefikasnog uzgojno-selekcijskog rada, ali u najveoj mjeri dualnosti proizvodnje. U
animalnoj proizvodnji, a posebno u stoarstvu, preovladava ekstenzivna i usitnjena proizvodnja,
dok je mali dio proizvodnje organizovan na modernim, tehniko-tehnoloki veoma dobro
opremljenim farmama. Dodatno, neprilagoenost naina ishrane (pripreme, uvanja i mijeanja
stone hrane) zahtjevima koje imaju visokoproduktivne ivotinje vodi ka neadekvatnom
koritenju raspoloivog genetskog materijala i nioj produktivnosti. Ekstenzivni nain koritenja
56
prirodnih livada doprinosi nioj produktivnosti. Promjena stanja i rjeavanje ovih problema
treba biti dugoroni zadatak poljoprivredne politike. Strategija treba nai i kratkoroni i
dugoroni odgovor za ovaj izazov. Prvi korak je svakako uspostavljanje modernih servisa
(uzgojno-selekcijskog rada, transfer znanja) i u animalnoj i u biljnoj proizvodnji, te stvaranja
uslova za restrukturiranje sektora.
Dostupnost informacija i znanja, kao i motivisanost i sposobnost njihovog koritenja je osnov za
unapreenje efikasnosti i produktivnosti poljoprivredne proizvodnje. Mrea javnih i privatnih
institucija i organizacija, koja se oslanja na sistem cjelokupnog ivotnog obrazovanja, koja
omoguava efikasan prenos znanja, tehnologija i informacija, te ini osnov za inoviranje i
modernizaciju, u sektoru nije uspostavljena. U proteklom periodu je znaajnu ulogu u transferu
tehnologija odigrao neformalni sektor, nevladine organizacije, koje su implementirale razliite
obino internacionalno finansirane razvojne projekte. Ti projekti su pokretali i inicijative za
uspostavu privatnih savjetodavnih slubi, kao i izgradnju portala za razmjenu razliitih vrsta
informacija, koje nakon zavretka projekta ili odumiru ili jedva preivljavaju, jer ne mogu postati
dio sistema transfera tehnologija. Poljoprivredne savjetodavne slube, koje se nalaze pri
kantonalnim ministarstvima, obavljaju strune administrativne poslove i vrlo malo vremena
posveuju savjetodavnom radu. Koordinacija, podjela posla izmeu tih slubi ne postoji, kao ni
sistemski pristup njihovom jaanju (posebno cjeloivotnom obrazovanju) i opremanju. Uz to,
nema sistemskog pristupa u smislu stvaranja kapaciteta za podrku razvoju aplikativnog i
razvojnog istraivanja, odnosno stvaranju centara izvrsnosti. Ovi centri su neophodni jer su oni
jezgra razvoja mree privatnih i javnih subjekata koji su sposobni i motivisani da kreiraju znanja
i inovacije i da ih u praktinim uslovima demonstriraju drugima (npr. napredne privatne farme,
zadruge, preraivaki kapaciteti, distributeri inputa i sl.). Ovo je posebno vano za uvoenje
novih proizvodnji (npr. organska proizvodnja) gdje su nivo znanja i dostupnost informacija vrlo
niski. Iako postoje svijetli primjeri u smislu transfera znanja i informacija osmiljeni od strane
privatnog sektora, mora biti jasno da ovaj sektor trenutno nije sposoban da kompenzira
propuste i nedostatke neadekvatno razvijenog javnog sistema transfera znanja i tehnologija.
Upravo zbog toga je tehniko-tehnoloki napredak sektora vrlo spor u poreenju sa sektorima u
susjednim zemljama, to u konanici vodi ka produbljenju tehnolokog jaza. Skromna potranja
za novim informacijama i znanjima, kao i vrlo niska spremnost farmera i drugih proizvoaa da
utroe vrijeme i novac da dobiju informacije i znanja, samo uslonjavaju situaciju i vodi ka jo
snanijem tehniko-tehnolokom zaostajanju sektora. U tom smislu, osnovni stup agrarne
politike i aktivnosti strategije treba biti stvaranje uslova za sistemski razvoj transfera znanja,
tehnologija i informacija kreiranjem regulatorno-institucionalnih preduslova (zakona i fondova),
kao i inicijativa (projekata) stvaranja trougla - povezivanja istraivakih institucija, proizvoaa
i administracije, a za potrebe stvaranja i prenosa znanja, tehnologija i inovacija.
3.2.4.
Pristup tritu poljoprivredno-prehrambenih proizvoda
Neadekvatan pristup tritu smanjuje motivisanost farmera da specijaliziraju proizvodnju i da

unaprjeuju njene performanse, ali i da ire proizvodnju. Zbog usitnjene i fragmentirane
poljoprivredne proizvodnje, jedan od najvanijih kanala za plasman poljoprivrednih proizvoda,
prehrambena industrija, nije motivisana da se blie i dugoronije povezuje sa poljoprivrednim
proizvoaima. Dodatno, nejaka i nedovoljno osnaena prehrambena industrija trenutno nije
sposobna da preuzme na sebe ulogu glavnog aktera vertikalnog povezivanja u efikasan lanac
vrijednosti. Preraivaki pogoni, rade sa generalno niskim stepenom iskoritenja kapaciteta,
vrlo esto sa zastarjelom opremom, nudei proizvode nieg stepena prerade, bez uvaavanja
potreba modernih potroaa u smislu tednje vremena, prostora i energije za pripremu jela,
zatim u smislu ponude dodatnih usluga koje korespondiraju sa njihovim ivotnim stilom
(okolina odgovornost, socijalna osjetljivost, kulturoloka radoznalost). U tom smislu
preraivaka industrija nije u mogunosti da postigne ni ekonomiju obima, ni ekonomiju
obuhvata, koja bi joj omoguila izgradnju odrivih konkurentskih prednosti. Zbog toga je ona
fokusirana na strategiju cjenovne konkurentnosti, koju moe odrati samo ako ima izrazito
jeftinu sirovinu. Industrija nije stvarno zainteresovana za unapreenje lanca vrijednosti, te
veoma esto koristi svoju pregovaraku poziciju i ne potuje sklopljene ugovore. S druge strane,
horizontalno nepovezani i neorganizovani proizvoai, koji jo od vremena socijalizma imaju
oekivanja da prehrambena industrija ima i dodatni drutveni zadatak otkup proizvedene
hrane, ne nude/potuju ugovorene koliine, a vrlo esto ne isporuuju ni adekvatan kvalitet. U
modernim industrijama ovaj problem rjeavaju kompanije koje su specijalizirane za logistiku.
Taj dio lanca vrijednosti prehrambenih proizvoda je potpuno nerazvijen. Uz to, marketing,
promocija i prepoznatljivost prehrambene industrije FBiH nisu adekvatno razvijeni. Kompanije
ne koriste mogunost da razviju svoju regionalnu prepoznatljivost putem proizvodnje proizvoda
sa geografskim porijeklom, originalnou ili putem proizvodnje tradicionalnih proizvoda.
Drugim rijeima, asortiman proizvoda je vrlo uzak, a kompanije djeluju na uskom segmentu
trita (npr. sve mljekare proizvode UHT mlijeko i teni program), dok je ostatak
sofisticiranijeg trita preputen inostranim kompanijama. Upravo zbog toga su kompanije
prehrambene industrije suoene sa otrom konkurencijom na domaem tritu i za njih je
ivotno vana mogunost olakanog plasmana roba na inostrana, a posebno regionalna trita.
Veliki broj kompanija nije sposoban da samostalno usvoji standarde inostranih trita i trebaju
pomo. Mjere poljoprivredne politike i aktivnosti strategije trebaju biti usmjerene ka jaanju,
prije svega, horizontalne povezanosti poljoprivrednih proizvoaa, a onda i ka gradnji
efikasnijeg lanca vrijednosti prehrambenih proizvoda.
3.2.5.
Konkurentnost poljoprivrednog sektora
Osnovni razlog niske konkurentnosti sektora je njegova nedovoljno razvijena sposobnost da

zadovolji tzv. 3 K (koliina, kvalitet i konstantnost). Uzroci ovakvog stanja su viestruki, a
najznaajniji su nepovoljna struktura sektora (usitnjen, posjed i mikropreduzea), niska
produktivnost, nedovoljna razvijenost ukupnog lanca vrijednosti (logistike usluge nisu
razvijene, moderni inputi nisu lako dostupni, transfer znanja, tehnologije i informacija je
nerazvijen i sl.), te niska sposobnost uoavanja trendova na tritu i prilagoavanja istim.
Ovakve, u sutini strukturne probleme, nije mogue rijeiti u kratkom roku i pojedinanim
naporima. Upravo suprotno, oni se rjeavaju u dugom roku i mobilizacijom svih interesnih grupa
putem planiranih aktivnosti koje e te probleme rjeavati na sistematian nain. U kratkom roku
udruivanje i snanija specijalizacija u proizvodnji moe biti osnovni mehanizam za unapreenje
obima proizvodnje. U tom smislu agrarna politika trebala bi da na adekvatna nain i putem
horizontalnih mjera (promovisanje udruivanja i vieg nivoa specijalizacije kao jednog od uslova
pri implementaciji svih mjera agrarne politike) potakne udruivanje proizvoaa.
58
Snanija vertikalna integracija u efikasan lanac vrijednosti/snabdijevanja ili jaanje sposobnosti

proizvoaa da se ukljue u ve postojee lance snabdijevanja predstavljaju mogue rjeenje za
jaanje konkurentnosti sektora, odnosno njegove sposobnosti da se prilagode potrebama trita.
Pri vertikalnoj integraciji proizvoai moraju ispuniti, pored propisanih, i set volonterskih
standarda kvaliteta, koji su obino vrlo zahtjevni. Ipak, osnovni zahtjev svakog efikasnog
vertikalnog integrisanja jeste sljedivost, odnosno sposobnost da se cjelokupan proces
proizvodnje, prerade i distribucije rekonstruie. Ovo je dodatni zahtjev bez kojeg se ne moe
graditi adekvatna pozicija na tritu. On pretpostavlja dodatni napor svakog proizvoaa u
smislu dokumentiranja svih sistema proizvodnje i obezbjeenja adekvatnih zapisa za svaku
poslovnu i proizvodnu aktivnost. To, u sutini znai, da treba doi do korjenite promjene naina
poslovanja, do investiranja u razvoj informatikih sistema koji e omoguiti jednostavno i
efikasno dokumentiranje svih aktivnosti od polja do stola. U ovom momentu proizvoai, a
posebno farmeri nisu sposobni samostalno i bez pomoi implementirati ovakve sisteme. Vrlo je
vano izabrati adekvatan nain za pomo proizvoaima. Vrlo esto projekti pomoi prerastu u
projekte tipa copy-paste, koji ne uvaavaju specifinosti proizvoaa i sektora, to na kraju
dovodi do neefikasnosti sistema i propusta i pogreki, koje dalje vode gubitku trita.
Involviranje udruenja proizvoaa i gradnja internih sistema osiguranja kvaliteta, koji e, s
jedne strane, omoguiti uspostavljanje sistema na svakoj od farmi, ali istovremeno mjeriti i
uticaj ovih sistema na kvalitet poslovanja. Ovakav nain e u kratkom roku omoguiti
implementaciju sistema kvaliteta i sljedivosti, a u srednjem roku i modernizaciju itavog sektora.
Zbog neadekvatnih menaderskih i marketinkih znanja, ali i zbog visokih transakcijskih
trokova (nedostupnost trita) privredni subjekti, a posebno farmeri, strategiju cjenovne
konkurentnosti vide kao jedinu moguu opciju obezbjeenja pozicije na tritu i vrlo esto kao
jedini nain na koji mogu prodati svoje proizvode. Ovo ih tjera da posluju na samoj granici
profitabilnosti (ponekad i ispod nje) to smanjuje njihovu sposobnost inoviranja i
zadovoljavanja strogih zahtjeva u pogledu kvaliteta i sigurnosti proizvoda.
Osim svega navedenoga, itav set javnih usluga nije dostupan privrednim subjektima zbog
slabost institucija koje ine dio dravnog/entitetskog sistema osiguranja kvaliteta (posebno
adekvatan sistem akreditiranih laboratorija, inspekcijskih slubi i sistem monitoringa), transfera
znanja, tehnologije i informacija. Ovaj nedostatak smanjuje sposobnost sektora da izgradi
povjerenje na tritu, da ojaa vidljivost i prepoznatljivost proizvoda na tritu, ali i da gradi
konkurentnost baziranu na kvalitetu.
Zbog svega navedenog, mjere agrarne politike bi trebale da fokusiraju podrku udruivanju
proizvoaa i njihovu snaniju specijalizaciju, izgradnju efikasnih vertikalnih lanaca vrijednosti i
jaanje sistema koji e omoguiti, prije svega, sljedivost itavog sistema proizvodnje, prerade i
distribucije, kao i aplikaciju dodatnih standarda kvaliteta. Osim toga, prioritet u ovoj oblasti bi
trebao biti snaenje svih institucija koje ine sistem osiguranja kvaliteta i to akreditiranih
laboratorija, sistema inspekcijskih slubi, kao i sistema nadgledanja/monitoringa trita.
3.2.6.
Okolini problemi i dobrobit ivotinja
Okolini problemi i dobrobit ivotinja su aspekti o kojima se do sada u sektoru nije vodilo
dovoljno rauna. Ne postoji sistemsko prikupljanje informacija o uticaju na kvalitet okolia, ali se
pretpostavlja da, generalno, postoji pozitivan odnos, jer intenzivna proizvodnja po jedinici
povrine nije zastupljena. Ipak, poznato je da je poljoprivreda difuzni zagaiva, kojeg je teko
nadgledati, te se kao preventiva moraju primjenjivati okolini standardi, kao i promovirati i
jaati okolino prihvatljivije proizvodnje, kao to je integralna i organska proizvodnja. U tom
smislu, agrarna politika bi trebala da svojim mjerama omogui postepeno ozelenjavanje
proizvodnih praksi sektora i to tako to e jedan od uslova za koritenje sredstava agrarnog
budeta biti upravo primjena ovakvih praksi.
Biodiverzitet i pejzana raznolikost FBiH karakteriziraju se izrazito visokim nivoom
jedinstvenosti, endemizma i neponovljivosti, to ovom prostoru daje znaaj na regionalnom i
globalnom nivou. Ovo bogatstvo kojim se raspolae nije adekvatno ni zatieno i iskoriteno.
Izraen trend gubitka bioloke i pejzane raznolikosti, uslovljen antropogenim uticajima
(konverzija stanita, prekomjerna eksploatacija prirodnih resursa, zagaenje, invazivne vrste,
uticaj klimatskih promjena, ekoloka svijest.) ugroava kvalitet prirodnih resursa, bio i pejzanu
raznolikost. Iako FBiH Konvencija o biolokoj raznolikosti (2002) obavezuje na reguliranje
uslova koritenja biolokih resursa i promoviranje osjeaja za okolinu i odrivi razvoj, nedostaju
sistemske akcije u tom smislu, nedovoljno funkcionalan sistem (Nacionalna strategija i akcioni
plan zatite bioloke i pejzane raznolikosti BiH 2008 2015 i entitetskim strategijama zatite
prirode) ne titi adekvatno rijetke i ugroene vrste i visokovrijedne prirodne pejzae. Strategija
bi trebala da promovira inicijative, koje bi kroz saradnju svih odgovornih institucija, rezultirale
donoenjem Zakona o umama FBiH, zatim kreiranjem Crvene knjige flore i inventarizacijom
aromatskog i ljekovitog bilja. Dodatno, agrarna politika bi trebala na sistematski nain pristupiti
zatiti autohtonih sorti putem gen banaka i ex-situ i on-farm kolekcija i definirati plan zatite
autohtonih pasmina domaih ivotinja, te uspostaviti adekvatne pratee registre. Ovakav pristup
bi u konanici omoguio, s jedne strane, zatitu prirodnog bogatstva, a s druge strane, njegovo
racionalno koritenje u svrhu realiziranja novih vrijednosti i generiranja prihoda (samoniklo
medicinsko i aromatino bilje, umski plodovi i sl.).
Prema ekspertnim procjenama 73% emisija staklenikih plinova (GHG) potie iz sektora
energetike, 13,5 % iz poljoprivrede i 10,4 % iz industrije. Iako se oekuje i poveanje obima
proizvodnje, ali i intenzifikacija poljoprivredne proizvodnje, oekuje se porast apsolutnog iznosa
emisija GHG, ali ne i snaniji porast uea sektora u ukupnoj proizvodnji GHG. Drugim rijeima,
zbog oekivanog razvoja energetskog sektora i industrije doi e do poveanja emisije i iz ovih
djelatnosti, tako da se relativni udjeli svake od njih nee znaajnije mijenjati. Ipak, oekivano
poveanje i ovako visoko uee sektora u ukupnoj emisiji GHG predstavlja izazov na koji bi
mjere agrarne politike trebale adekvatno odgovoriti. U tom smislu trebalo bi jaati svjesnost da
je poljoprivreda bitan zagaiva i da je neophodno mijenjati i ozelenjavati proizvodne prakse,
ali na nain da se stvara dodatna vrijednost koja moe biti realizirana na tritu (npr. organska
proizvodnja, integralna proizvodnja i sl.).
Stvaranje velikih koliina otpada je poseban problem i biljne i animalne proizvodnje. Tako
prema podacima FMOT (2011) u FBIH godinje nastane:
-
12.024 t etvenih ostataka, 180 t otpadne ambalae od upotrebe pesticida, te 1.233 t otpadne
plastike i ambalae (vree od gnojiva, sjemena, ambalaa od sjemenskog materijal);
oko 4.800 t otpadnih ivotinjska tkiva, 40 t uginule ribe i 2,6 miliona t proizvedenog stajnjaka, te
376.403 m3 otpada od iskoritavanja uma.
60
Najvei dio otpada, a posebno onog iz animalne proizvodnje, nije adekvatno zbrinut i predstavlja
stalnu prijetnju kvalitetu ivljenja, odnosno zagauje podzemne vode i tlo, te naruava krajolik i
stanita ime ugroava vrlo osjetljiv, iako vrlo bogat, biodiverzitet ovih prostora. Zbog toga bi
mjere agrarne politike trebale promovirati nabolje proizvodne prakse (BAT), kao mjeru
prevencije nastajanja otpada, te stvarati pretpostavke za koritenje otpada (posebno iz biljne
proizvodnje) za generiranje novih prihoda (proizvodnja komposta, energije i sl.), kao i
podravanje zajednikih aktivnosti na uspostavljanju kapaciteta za adekvatno uklanjanje
opasnog otpada (ambalaa razliitih hemijskih preparata, animalnog otpada i sl.). Dio aktivnosti
bi trebao biti usmjeren ka definiranju koncepta za zbrinjavanje klaoniarskog opada, koji
trenutno predstavlja ozbiljan izvor zagaivanja zemljita i voda i opasnost po ljudsko zdravlje.
Proizvodnja i koritenje izvora obnovljive energije, investiranje u istije tehnologije i poslove
koje jaaju i tite ekosistem jo uvijek ne privlae panju privrednih subjekata Sektora. Prema
procjenama Ekonomske komisije UN-a za Evropu (2011) upravo ulaganje u istije i efikasne
tehnologije, obnovljivu energiju i usluge eko-sistema predstavljaju potencijal za poveanje
ekonomskog obima, otvaranje radnih mjesta, smanjenje siromatva i poveanje direktnih
stranih investicija. Razvojni preokret, koga bi Strategija trebala zagovarati, poiva na koritenju
ovakvih razvojnih mogunosti, odnosno jaanju sposobnosti Sektora, a posebno mladih
poduzetnika, da diverzificiraju svoje poslovne aktivnosti i generiraju dodatni dohodak uz
istovremeno unapreenje kvaliteta ivljenja.
3.2.7.
Ruralni razvoj
Ruralna podruja ine vaan dio ukupne teritorije FBiH budui da obuhvaaju 85,1% njene
teritorije i u kojima je smjetena polovina (49,5%) ukupne populacije. Nepovoljna starosna
(uee populacije 65+ je 14,18%, FBiH 2012.), obrazovna i socijalna struktura (indeks
zavisnosti 45,54%, FBiH, 2012.), te smanjenje broja stanovnika (izraene migracije stanovnitva
i negativan prirodni prirataj) predstavlja, s jedne strane, ogranienje daljoj modernizaciji i
razvoju sektora, a s druge strane, onemoguava diverzifikaciju ruralne ekonomije i poveava
nivo zavisnosti ovih zajednica od poljoprivrede. Ovo ini ruralne zajednice ranjivim i
istovremeno poveava rizik nastavka negativnih demografskih trendova. Za dalji razvoj
poljoprivrede neophodno je zaustaviti ovakve trendove i graditi sposobnost zajednice da stvara
novu vrijednost i nova radna mjesta i u vanpoljoprivrednim djelatnostima. To stabilizira prihode
domainstva, privlai mlau radnu snagu i ima pozitivan efekat na jaanje konkurentnosti
poljoprivrede, te istovremeno obezbjeuje iroki set usluga za stanovnitvo. Stoga, agrarna
politika, preko mjera politike ruralnog razvoja treba da podri mjere diverzifikacije ekonomskih
aktivnosti, to podrazumijeva i jaanje poduzetnikog duha, motiviranosti za udruivanje i
poticanje inovativnosti kod stanovnitva. Ove mjere trebaju da obezbijede laku dostupnost
kapitala za investicije neophodne za modernizaciju sektora i za jaanje njegove konkurentnosti.
Fizika i socijalna infrastruktura u ruralnim oblastima su vrlo nerazvijene (npr. 49,13 km/km2
putnih saobraajnica svih kategorija, 526 stanovnika dolazi na jednog ljekara, 2012). Ovdje treba
istai i javne komunalne usluge koje su na vrlo niskom nivou razvijenosti (osim PTT usluga,
dostupnosti elektrine energije). Javni saobraaja je nerazvijen i nepouzdan, to smanjuje
mobilnost radne snage i stanovnitva, a time i kvalitet ivota u ruralnim podrujima. Nivo
razvijenosti fizike i socijalne strukture direktno utiu na mogunosti daljeg efikasnijeg razvoja
sektora. Stoga bi mjere agrarne politike trebale predvidjeti naine za poboljanje kako fizike,
tako i socijalne infrastrukture. Unapreenje infrastrukture i komunalnih usluga zahtijevaju
znaajna sredstva koja bi trebalo obezbijediti iz drugih fondova, a lokalna uprava bi trebala biti
pokreta i glavni investitor tih aktivnosti.
Raspoloivi prirodni resursi, atraktivni pejsai, izuzetno prirodno i kulturno nasljee moe biti
zatieno i stavljeno u funkciju samo od strane lokalnih zajednica, odnosno populacije koja je
koristi. Upravo ono treba biti osnov za stvaranje dodatne vrijednosti, bilo putem koritenja
tradicionalnih znanja za razvoj inoviranih proizvoda i usluga, bilo putem razvoja nia turistikih
proizvod:npr eko, religijski, avanturistiki, gastro-turizam. Poljoprivreda kao glavna privredna
grana mora smanjiti/ublaiti negativni uticaj na kvalitet okolia i to mijenjanjem poslovne
prakse kroz procese ozelenjavanja, poticanja odrivijih proizvodnih praksi (posebno organska
poljoprivreda), tienjem biodiverziteta (promoviranjem mea i prirodnih bara i sl.),
promoviranjem upotrebe obnovljivih resursa energije, adekvatnim uklanjanjem otpada
(kompostiranje i sl. tehnike), te apliciranjem BAT-ova. Ovaj zahtjev drutva za ouvanjem
prirodnog i kulturnog nasljea ruralnih oblasti treba prihvatiti kao razvojnu ansu i mobilizirati
sve aktere drutva u smislu obezbjeenja uslova za njegovo ispunjavanje. Drugim rijeima,
mjerama agrarne politike bi trebalo postaviti samo temelje ovih aktivnosti, koje bi onda
posluile kao mobilizatori cjelokupnog drutva, a posebno lokalne zajednice i ostalih nadlenih
institucija u smislu osmiljavanja programa za privlaenje sredstava internacionalnih
organizacija (posebno EU i UN - IFAD fondova).
3.2.8.
Institucionalno-zakonodavni okvir
Institucionalno-zakonodavni okvir je podruje koje mora biti radikalno restruktuirano, jer je to

osnov uspostave moderne, fleksibilne i sektoru orijentirane poljoprivredne administracije na
svim nivoima. Prioritet treba biti dat kreiranju preciznog operativnog plana preuzimanja
Acquisa-a, te donoenje nedostajuih zakona i utvrivanja plana uspostave nedostajuih
institucija i mehanizama neophodnih za efikasno upravljanje sektorom i podrku njegovog
daljeg razvoja. Na ovaj nain e se nastojati prevazii zastoji u procesu restrukturiranja, odnosno
pribliavanja EU.
Drugi pravac djelovanja mora biti reforma postojee javne uprave i to u pravcu
profesionalizacije javnih usluga u sektoru i aplikacije modernih praksi rada javne uprave. Prije
svega, mora doi do jaanja vertikalne saradnje, komunikacije i koordinacije izmeu svih nivoa
uprave. To mora biti svakodnevni zadatak FMPV. Podloga za jaanje vertikalne saradnje je
maksimalna informatizacija svih aktivnosti uprave, koja poiva na stvaranju decentraliziranih
baza podataka, koje e onda biti dostupne svim nivoima uprave. Informatizacija upravljanja
sektorom jeste i preduslov za jaanje participatornog principa i transparentnosti pri donoenju
svih vrsta odluka, a posebno pri implementaciji mjera poljoprivredne politike. Monitoring rada
institucija, kao i monitoring svih vrsta javnih politika ne postoji. Shodno tome ne postoji ni
stvarni proces evaluacije kvaliteta rada institucija i efekata javnih politika. Upravo ovo smanjuje
transparentnost i poveava negativnu percepciju o kvalitetu rada institucija, te stvara uslove za
pojavu korupcije. ivotni interes javne uprave sektora jeste uspostava sistema monitoring i
evaluacije, koja e uiniti vidljivim napore svih nivoa administracije da podri i usmjeri razvoj
sektora.
62
Uslijed niza institucionalnih slabosti, a posebno slabosti u radu inspekcijskih organa, postoje
problemi vezani za implementaciju niza dobrih zakonskih rjeenja. U tom smislu neophodno je
izvriti rekonstrukciju cijelog inspekcijskog sistema, ali i jasnu raspodjelu odgovornosti izmeu
razliitih nivoa uprave.
3.2.9.
Imid poljoprivrede
Jedan od ograniavajuih faktora razvoja poljoprivrede FBiH jeste i nepovoljan imid sektora.
Iako se mnogo pria o vanosti sektora, njegov istinski znaaj, prije svega za kvalitete
ekonomskog razvoja, a onda za politiku stabilnost i razvoj ukupnog drutva, a posebice njegova
vanost za smanjenje siromatva i unapreenje kvaliteta ivota, nije prepoznat. Uz to, vanost
sektora za obezbjeenje irokog spektra javnih usluga u smislu ouvanja jedinstvenosti
krajolika, bogatstva i raznolikosti biljnih i ivotinjskih vrsta, kao i u smislu ouvanja i
unapreenja kvaliteta i dostupnosti vode i zemljita kao osnovnih razvojnih resursa nije uope
prepoznata, ni od samih aktera sektora, niti od ire drutvene zajednice. Vanosti sektora za
ouvanje kulturolokog i gastronomskog identiteta podruja nije dio ni irokih javnih rasprava.
Negativan imid, odnosno povezivanje pojmova ruralno i zaostalo, je dovelo do podcjenjivanja
poljoprivrede kao struke, tako da ona nije atraktivna opcija mladim ljudima. Ovakav nepovoljan
imid je vrlo teko mijenjati, jer ne postoji adekvatna saradnja izmeu organizacija civilnog
drutva, poslovnih subjekata, proizvoaa, reprezentativnih i interesnih organizacija koje
okupljaju privredne subjekte i svih vrsta javnih institucija (od uprave do obrazovanja i
istraivanja). Promjena imida poljoprivrede kao djelatnosti i struke je dugoroan proces koji
mora zapoeti odmah. U tom smislu bi Strategija morala nuditi zaokret u voenju i
implementaciji agrarne politike i time udariti temelje tom dugoronom procesu.
3.3.
Strateki pravci razvoja
Na osnovu detaljne PESTLE i SWOT analize izdvojene su osnovne grupe faktora koje oblikuju
interne prednosti i slabosti, ali i one koji oblikuju anse i ogranienja (karakteristike eksternog
okruenja) za razvoj sektora (vidjeti Analizu stanja) i formirana je TOWS tabela izbora
stratekih pravaca razvoja. Kreiranje moguih opih stratekih pravaca razvoja je osnovni cilj i
output ove dvije analize. Na osnovu tabele i saznanja iz analiza izabran je najrealniji strateki
pravac razvoja, to je bio osnov za definiranje Vizije, prioritetnih podruja, stratekih i
operativni ciljeva.
Na osnovu TOWS matrice mogu se kreirati etiri opa pravca razvoja:
Strategija agresivnog razvoja koja se oslanja na najizraenije prednosti/snage sektora, kako bi se
iskoristile najatraktivnije anse koje Sektoru stoje na raspolaganju. Ovo je najpoeljnija opcija
razvoja, koja inducira brz i vidljiv razvoj. Meutim, brzi rast nosi i rizike brzog pada ako svi
akteri nisu dovoljno spremni, motivirani i sposobni da ispune svoje zadatke, odnosno ako
prednosti/snage sektora nisu u tzv. zreloj fazi razvoja. Uz to, za ovakvu strategiju je neophodna
snana politika podrka i stabilno i predvidivo politiko okruenje. Ukoliko ne postoji politika
volja, brze i korjenite institucionalne promjene neophodne za ovakav scenarij razvoja nee biti
mogue.
Strategija preokreta, koja se temelji na koritenju mogunosti za razvoj kako bi se prevazile i

otklonile slabosti sektora. Strategija preokreta se najee koristi za izgradnju temelja budueg
stabilnijeg i intenzivnijeg razvoja ekonomskog sektora ili privrednog subjekta. Ova Strategija je
adekvatan izbor kada su slabosti sektora izraenije i mogu imati snaniji uticaj na razvoj,
odnosno kada one onemoguavaju koritenje i kapitaliziranje prednosti i performansi sektora.
Strategija preokreta bi se mogla nazvati i samoindukovani razvoj. Predani rad na koritenju
mogunosti i osmiljavanju naina za otklanjanje slabosti jaa sektor, to sektoru otvara nove
mogunosti razvoja. Ova Strategija gradi temelje za aplikaciju ili strategije diverzifikacije ili
strategije agresivnog razvoja, kao dva najpoeljnija opa strateka pravca razvoja.
Strategija diverzifikacije poiva na koritenju snaga da bi se prevazile ogranienja razvoja. Ova
Strategija takoer moe biti izrazito uspjena i obezbijediti ubrzan razvoj sektora. Meutim, vrlo
je vano da su prednosti snage u punoj fazi razvoja, odnosno da mogu obezbijediti adekvatan
nivo uspjene specijalizacije u razliitim podrujima. Proizvodi sektora moraju biti lako
prepoznatljivi, moderni i inovativni kako bi pristup tritu bio olakan. Drugim rijeima, da bi
ovakva strategija bila uspjeno implementirana sektor mora biti izrazito tehnoloki napredan, a
poduzetniki duh i sposobnosti inoviranja razvijene.
Odbrambena strategija se temelji na zadravanju statusa quo, bez jasne vizije kako zajednikim
snagama prevladati slabosti i ogranienja, odnosno kapitalizirati slabo razvijene snage i vrlo
ograniene mogunosti razvoja. Svi akteri Sektora su orijentisani na pronalaenje puta za
preivljavanje po principu ad-hoc reagovanja na mogunosti koje im se ukau. Ovo je strateki
pravac koji treba izbjegavati, jer on de facto ne vodi razvoju, ve odravanju postojeeg stanja.
Na osnovu PESTLE analize nepostojanje politike volje i nespremnost za provoenje potrebnih i
korjenitih reformi, te rizik daljeg tehnolokog zaostajanja izdvojeni su kao osnovni faktori koji
ograniavaju i usporavaju razvoj sektora. Upravo zbog toga nije realno oekivati da bi prvo
strateko opredjeljenje, strategija agresivnog razvoja mogla biti uspjeno realizirana.
Imajui na umu nedostatke u smislu nivoa razvoja sistema transfera znanja, tehnologija i
informacija, zatim socijalnog kapitala, spremnosti za inoviranje, udruivanje i nizak nivo
poduzetnikog duha nije realno za oekivati da bi trei strateki pravac bio adekvatno rjeenje
za sektor.
Tabela 4 - TOWS Matrica izbora stratekih pravaca razvoja sektora
SNAGE (S, strengths)
SLABOSTI (W, weaknesses)
S.1. UOLJIV TREND MODERNIZACIJE PROIZVODNJE HRANE (sistemi kvaliteta i

sigurnosti,
sofisticiraniji
proizvodi,
diversifikacija
proizvodnji
i
sl.)
S.2. RASTUA SVIJEST O POTREBI KORJENITE MODERNIZACIJE INSTITUCIJA I
POSTOJANJE INTERNE MOTIVACIJE ZA JAANJE SARADNJE I KOORDINACIJE
S.3. AGRO-OKOLINI USLOVI, NEISKORITENE ORANICE, PANJACI, TE SAUVANE
AUTOHTONE
VRSTE
I
PASMINE
S.4. POSTOJANJE I JAANJE DIJELOVA TRANSFERA ZNANJA, TEHNOLOGIJA I
INFORMACIJA
S.5. POSTOJANJE DOBRO OSMILJENIH RAZVOJNIH PROJEKATA KOJI UNAPRIJEUJU
INOVATIVNOST
SEKTORA
S.6. POSTOJANJE USPJENIH IZVOZNO ORIJENTIRANIH KOMPANIJA KOJE SU USPJENO
PRONALE
MJESTO
NA
REGIONALNOM
TRITU
S.7. TRADICIJA U PROIZVODNJI I PRERADI NA FARMAMA GASTRO I KULTURNI
DIVERZITET
S.8. POSTOJANJE INTERNACIONALNO PREPOZNATE CERTIFIKACIJSKE KUE OK
(direktni pristup EU tritu za nosioce ovog certifikata)
W.1.NEDOSTUPNOST JAVNIH USLUGA (slube podrke, osiguranje kvaliteta, sloene

procedure i sl.) zbog neizgraenosti i nedovoljne kapacitiranosti institucija javne
administracije., niske informatizacije sektora i primjene modernih procedura
upravljanja (viegodinje planiranje, monitoring, evaluacija i sl.), nejasne podjele
odgovornosti
i
nedostatak
oficijelnih
procedura
komunikacije
W.2. NIZAK NIVO PRILAGOENOSTI ZAHTJEVIMA TRITA (sortiment,
certificiranje, kontinuitet snabdijevanja, izgled, ambalaa, jednostavnost upotrebe,
nutritivna svojstva, cijena, niska prepoznatljivost i sofisticiranost, cijena i sl.)
W.3. STRUKTURA SEKTORA (usitnjen posjed, mali preraivaki kapaciteti, mali udio
snanih proizvoaa koji bi mogli biti zamajac razvoja sektora)
W.4. KVALITET I DOSTUPNOST HUMANIH RESURSA (neadekvatna marketinka,
menaderska znanja, otvorenost za promjene i uenje, poduzetniki duh, starosna,
obrazovna
i
socijalna
struktura,
nemobilnost
radne
snage)
W.5.
TEH.-TEHNOLOKA
ZAVISNOST
OD
UVOZA
W.6. ODSUSTVO SARAIVAKE POSLOVNE POLITIKE I DIJALOGA (neadekvatna
svijest o potrebi saradnje, udruivanja i kreiranja zajednikih poslovnih poduhvata)
W.7.NERAZVIJENA PREH. IND. I LOGOSTIKA SEKTORA (dostupnost trita,
transakcijski trokovi, konkurentnost)
64
OGRANIENJA (T, threats)
MOGUNOSTI (O, opportunities)
O.1.ZAINTERESOVANOST DONATORSKE ZAJEDNICE ZA

FINANSIRANJE
RAZVOJA
SEKTORA
O.2. BLIZINA I POZNAVANJE ATRAKTIVNIH TRITA, TE
MOGUNOST NASTUPA NA NETRADICIONALNIM INO
TRITIMA
O.3. PROMJENA STRUKTURE TRANJE PREMA PROIZVODIMA
SA KARAKTEROM I JAANJE VANOSTI LOKALNIH TRITA
(tranja za tradicionalnim, autohtonim, te proizvodima sa
razliitim oznakama kvaliteta organski, HALAL, geo. porijeklo,
izvornost
i
sl.)
O.4. EU FONDOVI ZA PRETPRISTUPNO PRILAGOAVANJE I
JAANJE KONKURENTNOSTI SEKTORA I UNAPREENJE
KVALITETA
IVOTA
U
RURALNIM
OBLASTIMA
O.5. JAANJE KOMPLEMENTARNIH EKONOMSKIH GRANA
(turizam, ugostiteljstvo) I NJIHOV RAZVOJ U CIJELOM REGIONU
O.6 INVESTIRANJE U IZVORE OBNOVLJIVE ENERGIJE, ISTIJE
TEHNOLOGIJE I POSLOVE KOJE JAAJU I TITE EKOSISTEM
O.7.POLJOPRIVREDA JE VISOKO NA POLITIKOJ AGENDI
STRATEGIJA AGRESIVNOG RAZVOJA
STRATEGIJA PREOKRETA
Iskoristiti zainteresovanost donatorske zajednice i raspoloivost EU fondova, kao i

privatne fondove za snanu podrku etabliranim uspjenim kompanijama kako bi dolo
do razvoja specijaliziranih lanaca snabdijevanja u organskoj proizvodnji i proizvodnji
voa, tradicionalnim proizvodima (podruja sa iskazanom konkretnou) i jaanja
prepoznatljivosti
ovih
proizvoda
u
Regionu.
Nadogradnja postojeeg institucionalnog okvira, izdvajanje grupe najmotivisanijih
slubenika koji bi vodili ubrzani proces korjenitih promjena javne uprave i njene
modernizacije.
Istraivake institucije i institucije transfera znanja bi bile nosioci inicijativa za
pronalaenje adekvatnih tehnologija vezanih za koritenje obnovljive energije, istijih
praksi, te za stvaranje inovativnih proizvoda koji bi bili snana veza sa ostalim
komplementarnim granama kao i za zadovoljenje rasta agregatne tranje. Dodatno
podrka unapreenju fizike, socijalne infrastrukture, a posebno poduzetnike
infrastrukture bi dodatno potakla rast komplementarnih grana i odrivo koritenje
prirodnih resursa. Naravno sve to bi imalo pozitivnog efekta na jaanje saraivake
kulture i poduzetnikog duha. Snani rast, odnosno postizanje ekonomije obima bilo bi
obezbjeeno kroz intenzivno udruivanje poljoprivrednih proizvoaa i specijaliziranje i
tehnoloko unapreenje proizvodnji na farmama.
Iskoristiti zainteresovanost donatorske zajednice i raspoloivost EU fondova kako bi

u srednjem roku uspostavili adekvatni institucionalni okvira, sa svim mehanizmima
praenja i prikupljanja podataka, neophodnih za apliciranje modernih upravljakih
praksi u javnoj upravi, te uiniti dostupnim javne servise sektoru. Dostupni javni
servisi, promjena strukture tranje i potencijal bliskih trita e omoguiti da
uspjeni poslovni subjekti osmisle i implementiraju razliite inicijative
horizontalnog i vertikalnog povezivanja, postizanje ekonomije obima, stalnosti
snabdijevanja i kvaliteta. To e ojaati sektorsku sposobnost rasta, inoviranja i
korjenite modernizacije i podizanja nivoa efikasnosti i produktivnosti. Politika
vanost poljoprivrede e obezbijediti dodatna sredstva za unapreenje kvaliteta
okolia, to e dovesti do dodatnih investiranja u pametne tehnologije to moe biti
uraeno samo kroz blisku saradnju sa centrima znanja i izvrsnosti. Kroz takvu
saradnju e biti smanjen rizik od tehniko-tehnolokog zaostajanja, a konkurentnost
sektora unaprijeena. Na ovaj nain snaenjem dostupnosti javnih usluga i
institucionalnog okvira stvorit emo temelje za dalji razvoj i mogunost apliciranja
strategije agresivnog razvoja. Tek tada e biti kapitalizirani i racionalno iskoriteni
svi potencijali sektora.
T.1.ZAOSTAJANJE
U
EU
INTEGRACIJAMA
T.2. SMANJENJE SDI I NEADEKVATNO POSLOVNO OKRUENJE
T.3. DALJI NEGATIVNI UTICAJ GLOBALNE KRIZE NA
AGREGATNU TRANJU I JAANJE KONKURENCIJE NA TRITU
T.4. SMANJEN INTERES I IZVORI DONATORSKIH SREDSTAVA
T.5. PROMJENE (NESTABILNOST) CIJENA ENERGIJE I INPUTA
T.6. DALJE JAANJE ZAHTJEVA U POGLEDU SIGURNOSTI,
KVALITETA
I
OZELENJAVANJE
T.7NEDOSTUPNO I NERAZVIJENO TRITE KAPITALA
T.8. NEPOSTOJANJE SISTEMATSKOG ULAGANJA U SISTEM
ISTRAIVANJA I RAZVOJA I TEH.-TEHNOLOKO ZAOSTAJANJE
CIJELE
ZEMLJE
T.9. NESPOSOBNOST LOKALNIH VLASTI DA PREUZMU
ODGOVORNOST ZA DALJI RAZVOJ, TE ZA OBNOVU POVJERENJA
I
SARAIVAKE
KULTURE
T.10.NEADEKVATNO RAZVIJENA FIZIKA INFRASTRUKTURA
T.11.DALJE URUAVANJE IMIDA ZEMLJE
STRATEGIJA DIVERZIFIKACIJE
ODBRAMBENA STRATEGIJA
Snaenje identifikovanih lidera sektora, kao osnove za stvaranje snanih lanaca

snabdijevanja specijaliziranih za proizvodnju inoviranih, veoma specifinih, lako
prepoznatljivih proizvoda, iji bi procesi proizvodnje poivali na upotrebi obnovljivih
izvora energije, istijih tehnologija i odrivog koritenja prirodnih resursa. Na taj nain bi
bila smanjena zavisnost od cijena energije, transakcijski trokovi bi bili nii, proizvodi
konkurentniji,
a
atraktivna
trita
bi
bila
dostupnija.
Postojea interna motivacija za uspostavljanje efikasne komunikacije i koordinacije
meu nivoima vlasti bi bila iskoritena za jaanje procesa EU integracija, unapreenje
javne uprave i jaanje inicijativa lokalnih zajednica.
Zbog nepostojanja politike volje i potpunog zastoja u EU integracijama ne bi dolo

do sistemske izgradnje institucija, te bi dostupnost javnih usluga ostala na
dosadanjem nivou, odnosno postojei servisi bi bili odravani. Agrarna politika bi
bila kreirana na godinjem nivou, a izgradnja mehanizama neophodnih za podizanje
efikasnosti
javne
uprave
bi
bila
usporena
i/ili
zaustavljena.
Proizvoai bi poslovali u vrlo nepovoljnom poslovnom okruenju i nastavili bi da se
bore za opstanak, a njihova motivacija za modernizacijom i unapreenjem, a
posebno inovacijama bi bila minimalna, odnosno samo mali dio proizvoaa bi uspio
izgraditi stabilnu osnovu za odrivi razvoj. Sektor bi rastao u apsolutnim mjerama ali
bi relativno zaostajao, kako za sektorima u regionu tako i za drugim sektorima FBiH
ekonomije.
Odbrambena strategija ne predvia razvoj, i stoga nije adekvatna strateka opcija, ali je ipak
razvijen scenarij za ovaj strateki pravac razvoja, kako bi se pokazala efikasnost i realnost
odabranog stratekog puta.
Imajui na umu sve karakteristike sektora i njegovog okruenja strategija preokreta predstavlja
optimalno rjeenje za sektor. Ova strategija predvia optimistian, ali ipak realan rast, s
naglaskom na institucionalno unapreenje, opremanje i modernizaciju javne uprave, kako bi
javne usluge bile dostupnije svima u sektoru. Drugim rijeima, ona predvia koritenje
zainteresovanosti donatorske zajednice i raspoloivosti EU fondova kako bi u srednjem roku
uspostavili adekvatan institucionalni okvir, sa svim mehanizmima praenja i prikupljanja
podataka neophodnih za primjenu modernih upravljakih praksi u javnoj upravi, i kako bi uinili
dostupnim potrebne javne servise. Ovo bi zaustavilo dalje relativno tehniko-tehnoloko
zaostajanje sektora, te imalo pozitivnog efekta na jaanje saradnje meu akterima sektora,
jaanje lanaca snabdijevanja, razmjenu ideja i iskustava, to e se reflektirati na kvalitet,
kvantitet i prepoznatljivost proizvoda Sektora.
Dostupni javni servisi, promjena strukture tranje i potencijal bliskih trita e omoguiti da
uspjeni poslovni subjekti osmisle i implementiraju razliite inicijative horizontalnog i
vertikalnog povezivanja, postizanje ekonomije obima, stalnosti snabdijevanja i kvaliteta. To e
ojaati sektorsku sposobnost rasta, inoviranja i korjenite modernizacije, kao i sposobnosti
neophodnih za podizanje nivoa efikasnosti i produktivnosti. Naravno, sve reeno e initi sektor
atraktivnijim za ulaganja, a poduzetniki duh e biti ojaan uspostavom novih i modernih biznisa
i radnih mjesta. Politika vanost poljoprivrede e obezbijediti dodatna sredstva za unapreenje
kvaliteta okolia, to e dovesti do dodatnih investiranja u pametne tehnologije, to moe biti
uraeno samo kroz blisku saradnju sa centrima znanja i izvrsnosti. Kroz takvu saradnju e biti
smanjen rizik od tehniko-tehnolokog zaostajanja, a konkurentnost sektora unaprijeena. Na
ovaj nain snaenjem dostupnosti javnih usluga i institucionalnog okvira stvorit e se temelji za
dalji razvoj i mogunost primjene strategije agresivnog razvoja. Tek tada e biti kapitalizirani i
racionalno iskoriteni svi potencijali sektora.
66
4.
4.1.
OSVRT NA DOSADANJU POLJOPRIVREDNU POLITIKU

U FEDERACIJI BIH
Uvodne napomene
Agrarna politika u FBiH vodi se, sa manje ili vie uspjeha, od prestanka ratnih dejstava do danas,
i moe se jasno podijeliti u tri perioda.
Prvi, od 1996. do 2002. godine, karakteristian po poslijeratnom oporavku u kome ni agrarna
politika, a time ni poljoprivreda nisu imale znaajno mjesto u ekonomsko-politikom ivotu
zemlje. Set koritenih mjera agrarne politike i obuhvaenih proizvodnji koje su bile podravane
je bio vrlo ogranien, a izdvajanja za njihovu implementaciju vrlo skromna, dok su mjere
oblikovane bez jasne vizije i najee ad hoc i po inerciji. Finansiranje poljoprivrede se praktino
vrilo iz donatorskih sredstava i uglavnom je imalo socijalni karakter.
Drugi period, od 2002. pa do 2006. godine, obiljeen je veim budetskim izdvajanjima za
podrku sektoru poljoprivrede, to je bilo posljedica, izmeu ostalog, tarificiranja prelevmana,
kao i potpisivanja bilateralnih ugovora o slobodnoj trgovini, ime su mjere podrke kroz zatitu
na granici svedene na minimum. Karakteristika ovog perioda su znaajnija izdvajanja iz budeta,
vei obuhvat proizvoda koji se podstiu, ali je fokus jo uvijek na tradicionalnim-glavnim
proizvodnjama, uz postupno uvoenje podrke investiranju na farmama. Glavni nedostaci
podrke iz ovog perioda su nedostatan budet, slaba legislativa i neefikasni mehanizmi
upravljanja, praenja i kontrole implementacije politike.
Konano, trei period od 2007. godine do danas karakterizira primjetno ozbiljniji pristup
poljoprivredi kao dijelu entitetske ekonomije, to je potvreno i znaajnijim budetskim
izdvajanjima za njen razvoj i unapreenje, te sveobuhvatnijim pristupom jaanju
administrativnih kapaciteta sektora, u kojem znaajno mjesto zauzima izrada legislative i njeno
postepeno usaglaavanje i harmoniziranje sa praksama razvijenih zemalja, prije svega EU.
Poveava se obuhvat proizvoda koji su podrani kroz budetske transfere, stabilizovana su
izdvajanja za mjere strukturne politike i uvedena su znaajna izdvajanja za politiku ruralnog
razvoja. Treba istai i ukljuivanje kantonalnih resornih ministarstava/odjela u podrku sektoru.
Problemi agrarne politike u ovome periodu uglavnom su slina onim iz prethodnog perioda i
veu se za nedovoljnu visinu izdvajanja te izraen nedostatak kvalitetnih implementacionih i
kontrolnih mehanizama. Ovo je posebno vidljivo kod implementacije obimnijeg budeta (2010.
ili 2012.) i ogleda se, meu ostalim, u izraenom kanjenju sa isplatama ili uvoenju mjera koje
nisu u skladu sa obavezama koje su preuzete meunarodnim ugovorima.
4.2.
Obim i struktura podrke
Poljoprivredni proizvoai u FBiH imaju mogunost budetske podrke sa dva, a nekada i tri
administrativna nivoa. Glavnina podrke dolazi od Federalnog ministarstva poljoprivrede,
vodoprivrede i umarstva. Osim ove podrke, postoji i ona sa kantonalnog nivoa, te u nekim
dijelovima i sa opinskog nivoa. Ne treba izgubiti iz vida donatorska sredstava koja su bila
posebno znaajna u ranim poslijeratnim fazama razvoja poljoprivredne politike FBiH.
Tabela 5 - Poljoprivredni budet Federacije BiH, period 2002-2012; u milionima KM
Federacija BiH
Kantoni
Ukupno FBiH
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
10,42
11,26
15,87
16,97
25,99
40,13
55,44
51,30
57,75
52,00
68,04
0,47
1,14
3,38
6,38
9,85
19,63
27,69
22,08
23,89
22,63
18,37
10,89
12,39
19,25
23,35
35,84
59,76
83,13
73,38
81,64
74,64
86,40
Struktura u % (Ukupno FBiH = 100)

Federacija BiH
Kantoni
Ukupno FBiH
95,7
90,9
82,4
72,7
72,5
67,2
66,7
69,9
70,7
69,7
78,8
4,3
9,2
17,6
27,3
27,5
32,8
33,3
30,1
29,3
30,3
21,3
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Izvor: Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva i kantonalna ministarstava poljoprivrede,

vodoprivrede i umarstva / kantonalna ministarstava privrede
Ukupni budet za poljoprivredu u analiziranom periodu 2002-2012 ima trend kontinuiranog

rasta sa manjim odstupanjima uglavnom u godinama obiljeenim svjetskom finansijskom i
ekonomskom krizom i njenim posljedicama na BiH. U 2002. godini ukupni poljoprivredni budet
u FBiH iznosio je 10,89 miliona KM i za osam puta se poveao u 2012. godini kada dostie nivo
od 86,4 miliona KM. Glavno obiljeje analiziranog perioda je u injenici da se od 2007. godine
znaajno uveavaju sredstva izdvojena za budetske transfere u poljoprivredu, kao rezultat
poveanja budetskih prihoda i posljedice uvoenja poreza na dodanu vrijednost. Uloga kantona
u podrci sektoru je takoer veoma vana i od 2007. do 2011. godine ovaj nivo podrke
predstavljao je jednu treinu ukupne podrke poljoprivrednim proizvoaima FBiH1.
Kroz uporita u zakonskim i podzakonskim aktima, podrka poljoprivrednicima u FBiH vrena je
kroz slijedee grupe mjera:
1)
2)
3)
4)
5)
Mjere trino-cjenovne politike;

Mjere novanih podrki u poljoprivredi;2
Strukturne mjere i mjere ruralnog razvoja;
Mjere zemljine politike i
Mjere za pruanje usluga u poljoprivredi.
Analiza strukture budeta za poljoprivredu FBiH podrazumijeva kombinovanje veeg broja

pristupa, ali je kao osnova prihvaena EU klasifikacija mjera poljoprivredne politike. Tako su
mjere podrke sektoru podijeljene u pet grupa:
1)
2)
3)
4)
5)
Mjere koje imaju direktnog uticaja na trite (mjere podrke tritu) 3,

Mjere direktnih plaanja u poljoprivredi (odgovaraju mjerama podrke dohotku),
Mjere ruralne politike,
Mjere opih usluga u poljoprivredi, i
Ostale mjere, koje podrazumijevaju nealocirana sredstva u neku od prethodnih grupa.
Do 2010. godine podrka sa kantonalnog nivoa bila je nezavisna od podrke FMPV, pa su se vrlo esto neke
podrke duplirale i dovodile do situacije da proizvoa po istoj osnovi dva puta dobije sredstva poticaja. Od 2010.
godine Zakonom o podsticajima ovakva mogunost je ukinuta;
Aktuelnim Zakonom o novanim podrkama Federacije BiH definisani su modeli novanih podrki: model kapitalnih
ulaganja, model podrke dohotku, model ruralnog razvoja i model ostalih vrsta podrki;
2
Ovdje je rije samo o budetskoj komponenti podrke tritu;

68
U narednoj tabeli je dat pregled budetske podrke poljoprivredi u FBiH od strane FMPV prema
ovoj klasifikaciji.
Tabela 6 - Struktura budeta za poljoprivredu Federacije BiH prema grupama mjera; period 2002-2012; u
milionima KM
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Mjere trinocjenovne politike
0,00
0,00
0,00
0,00
0,02
0,00
0,29
0,00
0,00
2,78
1,98
Mjere direktnih
plaanja
8,23
9,49
12,98
12,05
20,23
21,54
29,00
29,61
37,28
41,79
29,08
Mjere ruralne
politike
1,69
0,95
2,40
3,03
3,87
15,67
22,80
20,05
17,17
3,11
29,47
Ope usluge u
poljoprivredi
0,50
0,61
0,49
1,78
1,58
2,61
3,24
1,12
2,47
1,95
3,81
Ostalo (nealocirano)
0,00
0,20
0,00
0,11
0,30
0,32
0,11
0,52
0,83
2,36
3,70
10,42
11,26
15,87
16,97
25,99
40,13
55,44
51,30
57,75
52,00
68,04
Ukupno FBiH
Struktura u % (Ukupno = 100)

Mjere trinocjenovne politike
0,00
0,00
0,00
0,00
0,09
0,00
0,52
0,00
0,00
5,34
2,91
Mjere direktnih
plaanja
78,97
84,28
81,79
70,99
77,81
53,67
52,31
57,72
64,56
80,37
42,75
Mjere ruralne
politike
16,27
8,48
15,09
17,85
14,88
39,04
41,13
39,08
29,73
5,99
43,31
Ope usluge u
poljoprivredi
4,76
5,46
3,12
10,49
6,07
6,50
5,84
2,18
4,27
3,76
5,59
Ostalo (nealocirano)
Ukupno FBiH
0,00
1,78
0,00
0,67
1,16
0,79
0,19
1,01
1,44
4,55
5,44
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
Izvor: Vlastita izraunavanja na bazi podataka Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
Posmatrajui strukturu podrke poljoprivredi u FBiH podijeljenu prema grupama mjera,

primjetno je da najvei obim podrke tokom cijelog analiziranog perioda bio u okviru mjera
direktnih plaanja proizvoaima koja se odnose na plaanja na bazi outputa i na plaanja po
jedinici povrine/grla stoke. Direktna plaanja su posebno dominirala u ukupnoj podrci do
2006. godine kada su inila oko 80% ukupnih budetskih izdvajanja za poljoprivredu. Od 2007.
godine uee ove grupe mjera je smanjeno, kada dolazi do znaajnijeg uvoenja ostalih mjera
podrke i opredjeljenja kreatora agrarne politike da podri neophodne strukturalne promjene,
kao i ozbiljnijim pristupom prema ruralnom razvoju entiteta.
Politika ruralnog razvoja dobila je vei znaaj u pristupu i visini poticaja sa poveanjem ukupno
izdvojenih sredstva za podrku poljoprivredi, i to u periodu od 2007. godine. Tada ujedno dolazi
i do poveanja svijesti o vanosti ovakve vrste podrke i potrebe postepenog usklaivanja mjera
ruralnog razvoja sa mjerama kakve se primjenjuju u zemljama EU. Iako ruralna politika FBiH
nema u potpunosti obiljeja ruralne politike EU, kao to su dugorono planiranje, programiranje
i definisano finansiranje, njene mjere u FBiH su svrstane u tri ose na nain kako se to ini i u
zemljama EU:
Osa 1 podizanja konkurentnosti poljoprivrednog sektora,
Osa 2 upravljanje zemljitem i ouvanje okolia, i

Osa 3 diverzifikacije ruralne ekonomije.
Izdvajanja za rjeavanje okolinih problema i problema sela jo uvijek nisu zastupljena u
dovoljnoj mjeri, odnosno sva sredstva za ovu namjenu, manje-vie, odlaze na podizanje
konkurentnosti i strukturalne promjene u sektoru. Glavna obiljeja mjera ruralnog razvoja u
FBiH su nedosljednost, nekonzistentnost i nekoherentnost sa izraenim variranjima u visini
podrke. U 2010. godini ruralni razvoj entiteta budetski je podran sa 17,7 miliona KM, sljedee
godine sa svega 3,11 miliona KM, da bi u 2012. godini podrka u odnosu na prethodnu godinu
bila gotovo deset puta vea (29,47 miliona KM4).
Konano, jedan od znaajnijih nedostataka dosadanje agrarne politike FBiH svakako je
nedovoljna podrka treem stupu i opim uslugama u sektoru. Mali iznosi i skromno uee u
ukupnoj budetskoj podrci (2-6%) rezultirali su neadekvatnom razvijenou transfera znanja u
cijelosti, a posebno na relaciji nauka farmer, potom niskim nivoom promocije i marketinga
sektora, nedovoljnom razvijenosti sistema osiguranja kvaliteta i sigurnost hrane, te neadkvatno
niskim nivoom razvoja sistema upravljanja rizicima i konano nedovoljnom institucionalnom
izgraenosti sektora.
4.3.
Komparacija sa zemljama u regionu i EU
Komparacija sa zemljama EU i dostignuti nivo pribliavanja Zajednikoj agrarnoj politici od

posebne je vanosti ako se uzmu u obzir aspiracije BiH da postane najprije kandidat, a kasnije i
punopravni lan ove zajednice. OECD indikatori koji se koriste za analizu agrarne politike mono
su analitiko orue za ovakvu vrstu poreenja. Naalost, zbog nedostatka odreenih grupa
podataka na nivou FBiH, nije bilo mogue uraditi poreenje na nivou ukupne procijenjene
podrke proizvoaima (PSE Producer Support Estimate), to bi bilo interesantno iz dva
razloga. Prvi, tada bi se mogla sagledati trenutna ukupna podrka u odnosu na druge zemlje, i
drugi, na taj nain bi se mogao izmjeriti uticaj ogromnog vanjskotrgovinskog deficita na ukupnu
podrku proizvoaima u BiH (FBiH). Umjesto toga, za poreenje e se koristiti transferi koji se
odnose samo na budetsku procijenjenu podrku proizvoaima (PSEb), i to kroz apsolutne i
relativne pokazatelje, odnosno kroz modificiranje pokazatelja i to:
a) PSEb po ha koritenog poljoprivrednog zemljita (u KM),
b) PSEb po stanovniku (u KM), i
c) Uee PSEb u bruto dodanoj vrijednosti (BDV) poljoprivrede (u %).
Osim sa EU, u ovom dijelu e biti prikazano i poreenje sa zemljama regiona. Svi uporedni
pokazatelji se odnose na 2011. godinu, a poreenje na nivou zemalja regiona uraena je sa
Hrvatskom, Srbijom, Makedonijom i Albanijom.
Ovako visoka izdvajanja u 2012. godini rezultat su nastavka investicionog ulaganja i jaanja mjera
ruralnog razvoja u oblasti poveanja konkurenntosti.
U 2011. godini i 2012. godini postoje odreene razlike u isplaenim iznosima za ruralni razvoj, a one su
nastale kao rezultat posebnog programa za pomo povratnicima u Republici Srpskoj koja nije realizovana
preko FMPV. Zapravo bi stvarna utroena sredstva za ruralni razvoj (Tabela 6) u FBiH iznosila 258.000
KM (umjesto 3,11 miliona KM) u 2011. godini i 21,26 miliona KM (umjesto 29,47) u 2012. godini.
4
70
Graf 2 - Komparacija procijenjenih budetskih

podrki
po
stanovniku
izmeu
Federacije BiH i zemalja regiona (u KM,
2011.)
Graf 3 Komparacija procijenjenih budetskih

podrki po ha poljoprivrednog zemljita
izmeu Federacije BiH i Zemalja regiona
(u KM, 2011.)
Srbija
88
Makedonija
141
Hrvatska
868
Albanija
53
Federacija BiH
49
200 400 600 800 1000
Graf 4 Komparacija uea procijenjene budetske podrke u bruto dodanoj vrijednosti poljoprivrede
izmeu Federacije BiH i zemalja regiona (u %, 2011.)
Srbija
5,4
Makedonija
9,9
Hrvatska
31,4
Albanija
1,7
Federacija BiH
10,4
0,00
5,00
10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 35,00
Izvor podataka: Baza podataka SWG FAO projekta Streamlining of agriculture and rural development policies of SEE
countries for EU accession, Vlastita izraunavanja na bazi podataka Federalnog ministarstva poljoprivrede,
vodoprivrede i umarstva, i kantonalnih ministarstava/odjela poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, Statistiki
godinjak FBiH (2012).
U poreenju sa zemljama regiona, budetska podrka poljoprivrednom sektoru po stanovniku u

FBiH sa 32 KM je vea samo u odnosu na Albaniju (19 KM), dok je u ostalim zemljama regiona
ona vea ili znatno vea: Srbija 42 KM, Makedonija 67 KM i Hrvatska sa 266 KM.
Kada se govori o budetskoj podrci po ha poljoprivrednog zemljita, najmanja izdvajanja u
odnosu na sve zemlje regiona su u FBiH i iznose 49 KM. U Albaniji se po ha poljoprivrednog
zemljita sektor podrava sa 53 KM, u Srbiji sa 88 KM, Makedoniji sa 141 KM, a u Hrvatskoj sa
visokih 868 KM.
Trei uporedni pokazatelj govori da FBiH ima vee uee budetskih transfera proizvoaima u
bruto dodanoj vrijednosti poljoprivrede (10,42%) u odnosu na Albaniju (1,7%), Srbiju (5,4%) i
Makedoniju (9,9%), ali manje u odnosu na Hrvatsku (31,4%).
FBiH po svim uporednim pokazateljima u odnosu na zemlje regiona, izuzev Albanije, znaajno
manje podrava sektor, to za posljedicu ima smanjenu konkurentnost sektora i dijelom
negativne implikacije meunarodnih sporazuma poput CEFTA sporazuma. Drugim rijeima,
rezultat poreenja sa zemljama regiona istie nejednaku poziciju sektora na integriranom
tritu regiona, to umanjuje njegovu sposobnost da kapitalizira postojee potencijale i ostvari
znaajniji rast.
Komparacijom budetske podrke poljoprivrednom sektoru u FBiH i EU, uz koritenje EU
klasifikacije podrke poljoprivredi i ruralnom razvoju i modifikovanih PSEb indikatora, mogue
je procijeniti dostignuti stepen harmonizacije domae (FBiH) podrke sa ZAP EU.
Graf 5 - Komparacija strukture procijene budetske podrke proizvoaima (PSEb) u EU i Federaciji BiH za
period 2002-2011 (%)
Evropska unija
Federacija BiH
100,0
90,0
80,0
70,0
60,0
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
0,0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
G. Ostala plaanja (ukljuujui i nealocirano)

C. Proizvodno vezana plaanja na bazi tekue povrine/broja ivotinja/dohotka
B. Plaanja na bazi koritenja inputa
A.2. Plaanja na bazi outputa
Izvor: Vlastita izraunavanja na bazi podataka OECD-a za Evropsku Uniju (EU 27) i na bazi podataka Federalnog i
kantonalnih ministarstava poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva.
Analizirajui procijenjenu budetsku podrku proizvoaima u EU i u FBiH jasno se uoava vei

broj grupa mjera podrke proizvoaima u EU, kao rezultat stalnog praenja i evaluacije
implementacije ZAP-a i, shodno tome, poboljavanja modela podrke proizvoaima.
Strukturne razlike u podrci su jasno izraene. Dok se u FBiH najvei obim podrke
proizvoaima prua kroz direktna plaanja na bazi outputa (od 70% u 2002. do 40%, 2011.),
ova plaanja u EU, koja su ionako imala skromno uee, imaju tendenciju stalnog smanjivanja, i
u 2011. godini svedena su na simbolino uee (1,3%). Plaanja za koritenje inputa mjereno
relativnim indikatorima u EU su manja nego u FBiH, sa izuzetkom u 2011. godini. U FBiH ova
plaanja u analiziranom periodu prosjeno ine 21%, a u EU 18% od PSEb.
Proizvodno vezana plaanja na bazi historijskog prava u FBiH nemaju, ali ni u EU nisu imala neki
poseban znaaj. Proizvodno vezana plaanja na bazi tekue povrine/broja
72
ivotinja/prihoda/dohotka inila je najobimniji dio podrke proizvoaima u EU do 2005.

godine, gotovo 43% PSEb, da bi reformom ZAP-a iz 2003. godine i uvoenjem odvojenih
plaanja (decoupled payments) ova podrka bila postepeno strukturno smanjena, te je dostigla
nivo od 21,2% PSEb u 2011. godini. Odvojena plaanja, odnosno proizvodno nevezana plaanja
na bazi historijskih prava ine najvei dio podrke proizvoaima u Uniji zadnjih pet godina i
prosjeno uestvuju sa 54% PSEb. Ovakvih plaanja u FBiH nema.
Proizvodno vezana plaanja na bazi tekue povrine/broja ivotinja uz plaanja na bazi outputa,
te plaanja za koritenje inputa su najvaniji oblici podrke poljoprivrednim proizvoaima u
FBiH. Proizvodno vezana plaanja na bazi tekue povrine/broja ivotinja je grupa mjera koja od
2008. godine ima vodeu ulogu i najvee uee u strukturi PSEb FBiH (47% u 2011. godini).
Rast podrke kroz ovu grupu mjera pozitivan je sa aspekta harmonizacije sa ZAP EU, s obzirom
da ova plaanja predstavljaju logiki korak u kretanju ka rjeenjima koja su aktuelna u zemljama
EU. Ova plaanja su i dalje vezana za proizvodnju (ali u relativno manjoj mjeri), to je u uslovima
tranzicijskih procesa u poljoprivredi veoma bitno, ali takva podrka nije direktno vezana za
produktivnost. Na ovaj nain se dovodi do postupnog privikavanja poljoprivrednika na odvojenu
(decoupled) podrku od proizvodnje, kako bi oni to prije poeli da tragaju za signalima sa
trita i da budu vie orijentirani prema zahtjevima trita, kako bi na to efikasniji nain
koristili raspoloive resurse i na odrivim temeljima gradili vlastitu konkurentnost, ali i
konkurentnost ukupnog sektora.
Prethodna komparacija mjera govori da FBiH ima potpuno drugaiju agrarnu politiku od one
koja se vodi u EU. U FBiH su najznaajnije mjere koje direktno podravaju proizvodnju, a
ovakvih mjera u EU vie nema. Udio mjera koje se baziraju na upotrebi inputa su sline, a FBiH
nema mjera koje bi bile zasnovane na historijskim pravima, jer nema instaliranih mehanizama
kojima bi mogla pratiti i utvrditi historijska prava pojedinih proizvoaa. Znaajno uee
plaanja po ha i grlu stoke u FBiH je pozitivno i pokazuje opredijeljenost ka harmonizaciji sa
ZAP-om, a njihovo postepeno poveanje, i u visini sredstava i broju proizvodnji, moglo bi biti
vaan korak prema EU sistemu proizvodno-nevezanih plaanja. Konano, i EU je imala dug
prelazni period.
Komparacija transfera prema proizvodima, odnosno grupama proizvoda u FBiH i EU sainjena je
raslanjenjem PSEb indikatora prema proizvodima. Ovim poreenjem su dobivene informacije o
jo jednom vanom aspektu politike - veza transfera (mjera politike) i proizvoda. to je tjenja
veza izmeu transfera i proizvodnje, time politika vie utie na cijene i trgovinu poljoprivrednim
proizvodima. Ipak, ova analiza vie ima za cilj da pokae do kojeg je se nivoa, po ovom osnovu,
agrarna politika FBiH pribliila ili udaljila od ZAP EU.
Graf 6 - Komparacija struktura procjene budetske podrke proizvoaima po proizvodima (grupama

proizvoda) u EU i Federaciji BiH za period 2002-2012(%)
Evropska unija
100%
2,4
1,6
Federacija BiH
100%
4,2
90%
80%
90%
26,7
28,6
27,9
29,9
54,1
54,8
56,2
1,8
4,2
2,7
14,2
22,1
26,5
20,8
60,2
70%
36,5
34,4
30%
20,0
29,6
9,7
20,1
2004
28,6
28,3
25,8
27,5
27,4
2005
9,3
9,8
10,3
7,1
6,4
8,9
8,0
7,1
7,7
6,1
6,0
2006
2007
2008
2009
2010
2011
0%
2003
29,3
22,8
74,9
83,0
76,1
30%
68,4
74,8
71,5
62,8
51,7
52,8
54,0
2007
2008
2009
20%
33,5
10%
2002
5,4
50%
40%
33,3
11,1
30,0
40%
36,3
15,9
19,1
32,8
60%
34,6
24,1
24,7
59,3
60%
20%
24,6
2,5
12,8
80%
51,8
70%
50%
0,5
10%
0%
2002
2003
2004
2005
2006
2010
Ostali transferi proizvoaima (Other Transfers to Producers - OTP)
Ostali transferi proizvoaima (Other Transfers to Producers - OTP)
Plaanja za sve proizvode (All Commodity transfers - ACT)
Plaanja za sve proizvode (All Commodity transfers - ACT)
Plaanja za grupe proizvode (Group Commodity Transfers - GCT)
Plaanja za grupe proizvode (Group Commodity Transfers - GCT)
Plaanja za pojedinane proizvode (Sigle Commodity Transfer - SCT)
Plaanja za pojedinane proizvode (Sigle Commodity Transfer - SCT)
2011
Izvor: Vlastita izraunavanja na bazi podataka OECD-a za Evropsku Uniju (EU 27) i na bazi podataka Federalnog i
kantonalnih ministarstava poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva.
U periodu 2002.-2011. jasno se razlikuju dva perioda analizirane budetske podrke po

proizvodima u EU. Prvi, do 2004. godine u kojem su transferi prema pojedinanim proizvodima
(SCT), grupama proizvoda (GTC) i svim proizvodima (ATC) gotovo ujednaeni i drugi, od 2005.
godine u kojem dominantno uee imaju ostali transferi (OTP) koji nisu vezani za
proizvodnju. Kontinuiran trend rasta ostalih transfera pokazuje na opredjeljenje ka ovakvoj vrsti
podrke. Plaanja za sve proizvode prosjeno uestvuju sa 28% u PSEb EU. Za razliku od ostalih
transfera, transferi za sve proizvode imaju gotovo ujednaeno uee tokom cijelog perioda.
Dvije vrste transfera koje su jae vezane za proizvodnju - transferi za pojedinane proizvode i
transferi za grupe proizvoda bili su aktuelni do 2005. godine posmatranog perioda kada su inili
oko 62% PSEb. Nakon toga, uee im se znatno smanjuje i u 2011. godini, ine tek 12,4% PSEb
(6,00% SCT i 6,4% GCT).
Kada se govori o FBiH i dostignutom stepenu razvijenosti sektora, transferi prema pojedinanim
proizvodima su dominantni u ukupnoj podrci i u 2011. godini ine 70% PSEb. Osim ove
podrke, izdvajaju se i transferi za grupe proizvoda, dok transferi za ostale proizvode gotovo da i
ne postoje.
I po ovom osnovu evidentan je jaz izmeu poljoprivredne politike FBiH i EU. U FBiH
najznaajnija podrka jo uvijek ide prema pojedinanim proizvodima, dok u EU budetska
podrka u najveoj mjeri nije vezana za proizvodnju. Dakle, jasno je u kojem pravcu agrarna
politika FBiH treba biti mijenjana. Meutim, zaokret u oblikovanju mjera agrarne politike nije
mogu bez razvoja mehanizama za njihovu implementaciju, praenje i kontrolu, a posebno ve
pomenutog integriranog sistema IACS.
74
4.4.
Analiza poljoprivredne politike po stupovima/grupama mjera
4.4.1.
Mjere trino-cjenovne politike
Iako u zvaninim dokumentima postoje izdvajanja odreenih sredstva za mjere koje se mogu
klasificirati kao mjere podrke tritu, aktivan i pravi mehanizam cjenovno-trine politike u
BiH, a time i u FBiH, jo uvijek nije uspostavljen. Razloga za ovo je mnogo, a najvaniji je
nepostojanje jedinstvenog sistema podrke poljoprivredi u BiH, koji bi se implementirao na
cijeloj teritoriji zemlje. Grupa najvanijih mjera koje su u okviru trino-cjenovne politike u
nadlenosti su drave (vanjskotrgovinska politika), dok su ostali segmenti ove politike, poput
interventnih mehanizama, na nivou entiteta. Zbog nedostatka politike volje u BiH, do sada nije
uspostavljen funkcionalan sistem administriranja cijenama, kao ni pratee mjere za odravanje
tako uspostavljenih cijena. Sve mjere koje su prikazane/klasificirane u narednom grafikom
pregledu imaju karakter ad hoc mjera, a ne sistemskih rjeenja koje imaju snagu odrati
stabilnim i cijene i trite poljoprivrednih proizvoda.
Graf 7 - Izdvajanja za mjere trino-cjenovne politike Federacije BiH
3,00
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
-
2002
2003
2004
2005
Izvozni podsticaji
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Pratee mjere stabilizacije trita
Mjere trino-cjenovne politike koje se sprovode koritenjem budeta FMPV su trine

intervencije i s njima povezane administrativne cijene. Garantirane cijene u FBiH su propisivane
od 1996. godine i uglavnom su bile vezane za ita, odnosno penicu i ra. Iako je postavljeni
sistem administriranja cijenama u FBiH pruao solidne mogunosti za razvoj sektora, do toga
nije dolo uslijed raznih problema, meu kojima se izdvaja nemogunost uspostavljanja
adekvatnog sistema za trine intervencije na nivou drave. Ovdje treba dodati i mjere podrke
potronji, odnosno plaanja "prvoj ruci" prerade (preraivaima) za "ienje" vikova
poljoprivrednih proizvoda. Ova plaanja bila su zastupljena na tritu mlijeka, a djelimino i za
neke povrtne i vone kulture. U 2011. i 2012. godini po prvi put se uvodi izvozna naknada kao
mjera podrke za izvoznike poljoprivrednih proizvoda. Dodatne mjere namijenjene stabilizaciji
domaeg trita, poput podrke privatnom skladitenju, potronji, dodatnoj obradi proizvoda i
sl., u FBiH jo uvijek nisu zaivjele.
4.4.2.
Mjere direktne podrke proizvodnji direktna plaanja
Mjere agrarne politike koje imaju karakter direktne podrke proizvoaima predstavljaju
najznaajniji vid podrke sektoru poljoprivrede u FBiH. Vanost ove grupe mjera rezultat je,
izmeu ostalog, neuspostavljanja drugih mehanizama podrke, poput tzv. nebudetske podrke
i sistema zatitnih mjera. U ovoj grupi mjera nalaze se plaanja za premije, plaanja po hektaru
povrine/grlu stoke, te plaanja za inpute. Spomenute mjere direktnog plaanja su
najpopularnije mjere podrke poljoprivrednim proizvoaima u FBiH, ali ujedno i najosjetljivije i
vrlo esto razlog nezadovoljstava i socijalnog bunta. Ovo je posebno prisutno u situacijama kada
isplate kasne ili kada se predlae budet.
Za ovu grupu mjera se, u periodu 2002-2012 prosjeno izdvajalo 68% ukupnog budeta za
poljoprivredu. U prvim godinama analiziranog perioda ova podrka je bila dominantna i
uglavnom se odnosila na isplate premija, da bi se posljednjih godina relativno uee ovih
izdvajanja smanjilo (u 2012. godini 43%). Direktna podrka proizvoaima u apsolutnim
brojkama se kretala od 8,2 miliona KM u 2002. do 41,8 miliona KM u 2011. godini.
Tabela 7 - Izdvajanja za mjere direktnih plaanja u Federaciji BiH; period 2002-2012.; u milionima KM
Godina
2002.
Cjenovne naknade
Direktna plaanja po ha/grlu
Regresiranje inputa
Druga direktna plaanja
Ukupno
7,01
1,20
8,21
2003.
9,05
0,44
9,49
2004.
11,92
1,06
12,98
2005.
10,03
1,84
0,18
12,05
2006.
16,11
4,03
0,09
20,23
2007.
15,16
5,93
0,44
21,53
2008.
19,11
9,03
0,86
29,00
2009.
17,64
10,49
1,44
29,57
2010.
21,19
15,81
0,22
37,22
2011.
22,53
18,09
1,17
41,79
2012.
18,34
10,62
0,12
29,08
U strukturi direktnih plaanja dominiraju plaanja na bazi outputa (premije). Iako u razvijenijim
sistemima podrke (poput EU) ova mjera gotovo da i ne postoji, u FBiH je i dalje aktuelna i
veoma vana. Najvei apsolutni iznos za plaanja na bazi outputa zabiljeen je u 2011. godini
(22,5 miliona KM), a najmanji u 2002. godini (7,0 miliona KM). U periodu 2002-2005. plaanja
na bazi outputa su praktino bila sva direktna plaanja, da bi se od 2006. pa do danas struktura
direktnih plaanja mijenjala, ali nikad udio plaanja na bazi outputa nije bio ispod 50% ukupnih
izdvajanja za grupu. Glavninu plaanja na bazi outputa ini podrka proizvoaima mlijeka
(premije) koje se u FBiH uglavnom plaaju na bazi proizvedene/otkupljene koliine. Pored
izdvajanja premija za mlijeko treba spomenuti i izdvajanja premija za penicu, duhan, te neke
vrste voa i povra. U posljednjih nekoliko godina podrka vou i povru se postepeno prebacuje
na plaanja po jedinici povrine.
76
Tabela 8 - Cjenovne naknade za pojedinane proizvodnje isplaivane iz budeta MPV FBiH; period 20022012.; u KM
Proizvod
JM
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Svjee mlijeko (kravlje,ovje,

kozje5)
0,14
0,14
0,14
0,14
0,14
0,146
Svjee mlijeko (kozje, ovje)
Junad (tov)
kg
0,70
0,60
0,60
Janjad (tov)
kg
0,50
0,50
0,60
Svinje (tov)
kg
0,40
0,40
0,50
Med
kg
1,00
Uzgoj ribe
kg
Penica (merkantilna)
kg
0,05
0,05
0,06
0,06
Penica (sjemenska)
kg
0,10
0,10
0,14
0,14
uljarica8
kg
Proizvodnja
2008
2009
2010
2011
2012
0,147
0,14
0,16
0,16
0,22
0,30
0,30
0,30
0,30
0,30
0,40
1,00
1,00
1,00
0,40
0,30
0,70
0,06
0,10
0,10
0,10
0,12
0,15
0,10
0,20
1,6010
Duhan (list)
kg
0,90
0,90
0,90
0,90
0,90
1,209
1,5
1,6
Krompir (sjemenski)
kg
0,27
0,15
0,25
0,25
0,25
Krompir (industrijski)
kg
0,05
0,05
0,05
Povre (svjee)
kg
0,10
0,05
0,10
0,10
0,10
0,10
0,10
0,10
kg
0,05
0,05
0,05
0,05
0,10
0,10
0,10
Kukuruz (zrno)
kg
0,05
Jeam
kg
0,06
Ra
kg
0,07
0,10
Jeam (sjeme)
kg
0,10
0,10
Ra (sjeme)
kg
0,10
0,10
Sadnice (visokostablaice)
kom
0,50
0,50
0,35
0,50
0,50
0,50
Sadnice (jagodasto voe)
kom
0,15
0,15
0,10
0,15
0,15
0,050,10
Sadnice (vinova loza)
kom
0,30
0,30
0,20
0,30
0,40
0,30
Presadnice povra
kom
0,02
0,03
0,02
0,01
Proizvodnja gljiva
kg
0,50
Povre
(za
preradu)
industrijsku
0,10
Izvor: Federalno Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
Druga po vanosti mjera iz grupe mjera direktna plaanja su plaanja po grlu/hektaru, to je

veoma dobro jer su ove mjere prvi korak ka jaoj harmonizaciji sa ZAP EU i sa zahtjevima koje
predvia proces pristupanja STO-u. Iako se prvi oblici ovih plaanja biljee ve 2002. godine,
Do 2007. godine cijenovne naknade su bile iste za sve tri vrste mlijeka;
Za mlijeko otkupljeno u IV kvartalu ove godine otkupljivai na ovaj iznos obraunavaju dodatnih 0,06 KM;
Za mlijeko otkupljeno u I kvartalu ove godine otkupljivai na ovaj iznos obraunavaju dodatnih 0,06 KM;
Uljana repica, soja i suncokret;
Prosjena cijena za sve tri vrste duhana za koje se isplauju cjenovne naknade;
10
Prosjena cijena za sve tri vrste duhana za koje se isplauju cjenovne naknade;
znaajnija i ozbiljnija izdvajanja poinju od 2007. godine, a najvii nivo dostiu u 2011. godini sa
18 miliona KM, odnosno 43,2% ukupnih direktnih plaanja. Ovom mjerom podrava se tov
raznih vrsta domaih ivotinja, peradarska proizvodnja, proizvodnja meda, te odreen broj
ratarskih kultura. U 2011. i 2012. godini je dolo do znaajnog "skretanja" s kursa direktnih
plaanja na bazi povrine/grla prema plaanjima koja su vezana za obim proizvodnje (plaanja
na bazi outputa), to je zabrinjavajui trend i nije u saglasnosti sa jasno istaknutom namjerom
postupnog prilagoavanja sa ZAP EU.
Trea mjera u okviru ove grupe mjera su plaanja za inpute i odnosi se na njihovo regresiranje.
Ova mjera nije finansirana od strane FMPV, ve samo sa kantonalnog nivoa. Ostala direktna
plaanja imaju najmanji obim podrke i odnose se najee na tzv. kompenzaciona plaanja.
Tabela 9 - Direktna plaanja po jedinici mjere (ha/grlu) isplaivane iz budeta MPV FBiH; period 2003-2012;
u KM
Proizvod
Tov junadi
Tov svinja
Uzgoj priplodnih junica
Sistem krava -tele
Uzgoj priplodnih ovaca
Uzgoj priplodnih koza
Uzgoj rasplodnih svinja
Uzgoj priplodnih nazimica
Uzgoj pilenki rod.linija
Uzgoj pilenki tekih rod. linija
Uzgoj pilenki lakih rod. linija
Uzgoj 18-sedminih pilenki
Dranje pelinjih drutava
Osnovno stado ovaca i koza
Proizvodnja penice i rai
Proizvodnja silanog kukuruza
Proizvodnja uljarica
Duhan Hercegovaki ravnjak
Duhan berlej i virginia
Proizvodnja povra
Proizvodnja voa i groa
Proizvodnja sjemena penice i ostalih
itarica
Proizvodnja sjemena kukuruza,
suncokreta i soje
Proizvodnja sjemena krompira
Proizvodnja sjemena krompira elite
Proizvodnja sjemena krompira I
reprodukcija
Proizvodnja luc. ind. i krmnog bilja
Proizvodnja merkantilne soje
Ozime krmne kulture
Proizvodnja ljek., arom. bilja i heljde
JM
grlo
grlo
grlo
grlo
grlo
grlo
grlo
grlo
grlo
grlo
grlo
grlo
kon.
grlo
ha
ha
ha
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
250
1
-
200
15
3
3
-
150
30
200
20
2
2
-
150
35
250
20
20
50
1
2
1
-
175
35
300
20
20
60
1
2
0,40
-
300
55
400
400
6
6
100
2,5
2
0,40
10
-
200
40
300
300
10
10
70
1,5
1,0
0,30
10
-
300
55
450
400
15
15
100
2,5
2,0
0,40
10
-
300
55
450
300
15
15
50
2,5
2,0
0,60
10
15
500
ha
ha
ha
ha
600
2.00
0
1.70
0
1.00
0
-
500
60
500
500
20
20
100
100
2,5
2,0
0,30
10
15
600
600
500
2.00
0
1.70
0
2.00
0
600
ha
600
600
600
400
750
750
800
ha
800
900
2.50
0
2.50
0
2.00
0
2.50
0
2.50
0
1.25
0
500
1.70
0
1.30
0
400
ha
ha
ha
ha
ha
ha
ha
150
-
150
-
150
300
400
300
300
300
500
Izvor: Federalno Ministarstvo poljoprivrede,vodoprivrede i umarstva
78
4.4.3.
Mjere ruralnog razvoja
Politika ruralnog razvoja u FBiH se jo uvijek vodi bez jasnih stratekih ciljeva i bez potrebnih
dokumenata (Strateki plan ruralnog razvoja BiH, program ruralnog razvoja FBiH) kojima bi se
programirao ruralni razvoj i uskladio sa stvarnim potrebama, tako da se mjere ove politike
donose ad hoc, na godinjem nivou i esto prema subjektivnim ocjenama upravljakih struktura.
Glavna obiljeja ove politike su nedovoljna konzistentnost i koherentnost i nedostatnost
finansijskih sredstava.
Tabela 10 - Izdvajanja za mjere ruralnog razvoja Federacije BiH, period 2002-2012; u milionima KM
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Osa 1
1,69
0,95
2,4
2,86
3,87
12,65
20,09
18,54
13,76
3,11
29,38
Osa 2
2,36
2,4
0,4
0,4
0,09
Osa 3
0,66
0,31
1,1
2,99
LEADER
Ukupno
1,69
0,95
2,4
2,86
3,87
15,67
22,8
20,04
17,15
3,11
29,47
Ukupna izdvajanja za mjere politike ruralnog razvoja u FBiH su do 2006. godine bila skromna.
Jedine zastupljene mjere koje se mogu svrstati u mjere ruralnog razvoja bile su investiciona
ulaganje u poljoprivredna gazdinstva i poveanje konkurentnosti poljoprivrednog sektora. Od
2007. godine zabiljeen je znaajan pomak i u strukturi, ali i u obimu izdvojene podrke, tako da
je najvii nivo izdvajanja za mjere ruralnog razvoja bio registrovan u 2012. godini sa 30 miliona
KM, kada je inio neto manje od polovine (43,1%) ukupnog budeta za poljoprivredu FBiH.
Uzevi u obzir ukupni poljoprivredni budet i njegovu strukturu, s jedne strane, i "finansijske"
poremeaje (poput ekonomske krize 2009.-2010.) kreatori agrarne politike u FBiH se radije
okreu mjerama koje su direktno vezane za proizvodnju nautrb mjera ruralnog razvoja.
Najvei obim podrke u okviru mjera ruralnog razvoja se plasira kroz Osu 1 i za period 20022012 iznosi prosjeno oko 10 miliona KM. Najvea izdvajanja kroz ovu osu bila su u 2012.
godini (29,4 miliona KM), a najmanja u 2003. godini (945 hiljada KM). U pojedinim godinama
(2002., 2003., 2004., 2006. i 2011. godina) ovo su ujedno bila i jedina izdvajanja za ruralni
razvoj. Najvea izdvajanja u okviru Ose 1 su bila za investicije u poljoprivredna gazdinstva.
Ostale mjere iz okvira ove Ose su daleko manje zastupljene i imaju simbolian karakter. Ostale
dvije ose kojima se podrava ouvanje okolia (Osa 2) i unaprjeuje selo (Osa 3) nemaju ni
izbliza tretman kao Osa 1. U periodu 2007.2010., kada su postajala odreena izdvajanja za
implementaciju mjera iz domena Ose 2 i 3 iznosi nisu prelazili visinu od 3 miliona KM.
Ovakav pristup ne iznenauje s obzirom na injenicu da se mjere Ose 2 i 3 razvijaju tek kada se
zaokrui sistem "proizvodne podrke". Aktuelna struktura podrke ruralnom razvoju nije
neuobiajena za zemlje u tranziciji kakva je BiH. Veina novih lanice EU (krug proirenja 2004.
i 2007. godine) je glavninu sredstva podrke ruralnom razvoju koristila upravo kroz Osu 1, za
poveanje konkurentnosti poljoprivrede.
Tabela 11 - Struktura ulaganja u Osu 1 Podizanje konkurentnosti, period 2003-2012; u milionima KM
Vrsta podrke
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Investicije
0,87
2,26
2,74
3,73
12,01
15,02
17,48
12,62
2,24
28,97
0,50
0,14
Podrka mladim farmerima

Obuka farmera
0,09
0,13
0,12
0,14
0,17
0,97
0,68
0,58
0,07
Farmeri koji uestvuju u emama kvaliteta
0,26
Podrka uspostavljanju proizvoakih grupa
0,25
0,25
0,36
0,30
0,35
0,20
Restrukturiranje prehrambene industrije
2,15
0,26
0,19
0,07
Ostalo
0,22
1,20
0,95
2,40
2,86
3,87
12,65
20,09
18,51
13,76
3,11
29,38
91,70
72,05
98,61
Ukupno

Investicije
91,10
Podrka mladim farmerima
94,50
95,81
96,42
94,91
74,74
94,41
2,49
8,90
5,50
4,20
3,58
1,36
4,84
3,65
4,24
2,37
0,48
Farmeri koji uestvuju u emama kvaliteta
8,28
Podrka uspostavljanju proizvoakih grupa
1,98
1,26
1,94
2,17
11,24
0,68
Restrukturiranje prehrambene industrije
10,69
1,89
6,06
0,23
Obuka farmera
Ostalo
Ukupno
1,76
5,97
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Kao to je ranije reeno, najvei dio podrke u okviru mjera ruralnog razvoja odlazi kroz Osu 1
podizanje konkurentnosti poljoprivrednog sektora, i to kroz investicije u poljoprivredna
gazdinstva (tzv. kapitalna ulaganja) ija je strukturu za 2003-2012 prikazana na narednom
grafikonu.
Graf 8 - Struktura ulaganja u investicije u okviru Ose 1 ruralnog razvoja FBiH
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Viegodinji zasadi
Osnovno stado
Sufinansiranje investicijskih kredita
Objekti u stoarstvu
Muzni ureaji
Zatieni prostori
Mehanizacija i oprema
Zemljite
Navodnjavanje
Rashladne komore
Osavremenjavanje poljoprivrednih gazdinstava
2012
Primjetno je da je do 2007. godine naglasak bio na obnovi viegodinjih zasada, da bi se od 2008.

do 2010. godine program znaajno diverzifikovao uvoenjem podrke ulaganjima u objekte u
stoarstvu, mehanizaciju, rashladne komore, zatiene prostore, te u zemljite. U 2011. godini
80
ponovno su najvanija bila ulaganja u trajne zasade, dok su se u 2012. godina sva ulaganja
odnosila na tzv. osavremenjivanje poljoprivrednih gazdinstava.
4.4.4.
Mjere opih usluga u poljoprivredi
Ova grupa mjera nije namijenjena direktno poljoprivrednim proizvoaima kao krajnjim
korisnicima, nego je usmjerena na uspostavljanje boljih uslova poslovanja u poljoprivredi.
Odnosi se na razliite oblike inspekcija/nadzora, istraivanja i razvoja, marketinga i promocija
itd. Transferi za ope usluge su plaanja za prihvatljive javne ili privatne usluge namijenjene i
implementirane za poljoprivredu openito. Ovi transferi ne utiu na prihode ili potronju i imaju
vrlo male efekte na trgovinu i proizvodnju. Na taj nain su ova plaanja u grupi potpuno
prihvatljivih mjera podrke sa aspekta STO, OECD i ostalih organizacija zaduenih za praenje
agrarnih politika i njihovog uticaja na proizvodnju i trgovinu uope. U FBiH se za mjere opih
usluga u poljoprivredi jo uvijek izdvajaju skromna sredstava. Ipak, kada se izdvajanjima iz
budeta FBiH dodaju izdvajanja sa kantonalnog i opinskog nivoa, onda ovakav vid podrke nije
zanemariv. Sa kantonalnog nivoa znaajno se finansiraju inspekcijske slube zaduene za brigu
o zdravlju bilja i ivotinja (veterina), savjetodavne slube, kao i obuka poljoprivrednika iz raznih
tematskih oblasti. Struktura i visina izdvajanja za mjere opih usluga u poljoprivredi data su u
narednom tabelarnom prikazu.
Tabela 12 - Izdvajanja za mjere opih usluga u poljoprivredi iz budeta MPV FBiH; period 2002-2012; u
milionima KM
Opis
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Istraivanje i razvoj
0,22
0,55
0,45
0,60
0,62
0,48
1,10
0,35
0,30
0,29
0,39
Struni rad
0,28
0,07
0,04
0,76
0,25
0,35
0,37
0,30
1,35
0,34
0,21
Inspekcijske usluge
0,00
0,00
0,00
0,42
0,56
1,78
1,77
0,47
0,83
0,00
0,00
Infrastruktura
0,00
0,00
0,00
0,00
0,15
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Marketing i promocija
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1,32
2,99
Ostalo
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,21
Ukupno
0,50
0,61
0,49
1,78
1,58
2,61
3,24
1,12
2,47
1,95
3,81

Istraivanje i razvoj
44,00
90,16
91,84
33,71
39,24
18,39
33,95
31,25
12,15
14,87
10,24
Struni rad
56,00
11,48
8,16
42,70
15,82
13,41
11,42
26,79
54,66
17,44
5,51
Inspekcijske usluge
0,00
0,00
0,00
23,60
35,44
68,20
54,63
41,96
33,60
0,00
0,00
Infrastruktura
0,00
0,00
0,00
0,00
9,49
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Marketing i promocija
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
67,69
78,48
Ostalo
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
5,51
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
Ukupno
U FBiH se za mjere opih usluga u poljoprivredi u periodu 2002-2012u prosjeku godinje

izdvajalo 1,8 miliona KM odnosno 5,28% ukupnog poljoprivrednog budeta. Za ove mjere
najvie sredstava je izdvojeno u 2012. godini (3,8 miliona KM), a u relativnim pokazateljima u
2005. godini (10,5%). Od ukupnog iznosa za mjere opih usluga u poljoprivredi u prosjeku se
najvie izdvaja za monitoring i kontrolu biljnih i ivotinjskih bolesti, te za zatitu zdravlja
ivotinja (prosjeno 529 hiljada KM). Druga mjera po izdvajanju je istraivanje i razvoj
(prosjeno 485 hiljada KM), nakon ega dolazi podrka strunom radu (prosjeno 393 hiljade
KM). Ope obiljeje izdvajanja za mjere opih usluga u poljoprivredu FBiH je nekonzistentnost,
odnosno variranje izdvajanja iz godine u godinu. Samo izdvajanja za istraivanje i razvoj imaju
odreeni kontinuitet, ali su iznosi vrlo skromni i, izuzimajui 2008. godinu, ne prelaze visinu od
1 milion KM.
Generalno se moe rei da je tzv. trei stup agrarne politike FBiH nerazvijen i nedovoljno
finansijski podran. Ovaj stup je veoma vaan za farmera, budui da nije u stanju da plaa
brojne servise neophodne za unapreenje. Stoga je bitno jaati javni nivo ovakvih usluga koji e
biti efikasan , transparentan i u funkciji razvoja.
4.5.
Podrka poljoprivrednoj proizvodnji sa kantonalnog nivoa
Osim podrke koju poljoprivredni proizvoai dobivaju sa federalnog nivoa, znaajan obim
pomoi obezbjeuju kantoni. Ova podrka u periodu 2008-2012 u prosjeku iznosi gotovo 23
miliona KM i poljoprivredni proizvoai na nju ozbiljno raunaju.
Tabela 13 - Struktura podrke poljoprivredi sa kantonalnog nivoa; period 2003-2012; u milionima KM
Vrsta mjera
Mjere trino cjenovne politike
Mjere direktnih plaanja
Od toga
Cjenovne naknade
Mjere ruralne politike
Od toga
Osa 1 - Konkurentnost
Ope usluge u poljoprivredi
Ukupno
2003
0,00
0,56
2004
0,00
2,57
2005
0,28
4,66
2006
0,30
7,18
2007
0,55
11,55
2008
0,65
18,90
2009
1,47
15,30
2010
4,45
15,43
2011
1,11
17,47
2012
0,74
13,64
0,25
0,13
0,30
1,12
1,29
0,54
1,70
2,88
1,13
1,94
5,05
1,41
2,38
8,99
5,93
3,58
13,76
7,07
3,11
11,77
4,22
2,89
12,17
2,95
4,12
11,73
3,51
1,91
9,70
3,07
0,29
0,27
1,14
0,53
0,28
3,38
1,13
0,23
6,38
2,91
0,91
23,89
3,46
0,24
22,63
2,95
0,19
18,37
Mjere trino cjenovne politike

Mjere direktnih plaanja
Od toga
Cjenovne naknade
Mjere ruralne politike
Od toga
Osa 1 - Konkurentnost
Ukupno
0,00
49,34
0,00
75,88
4,39
73,12
1,40
5,79
6,97
4,19
0,68
1,18
0,87
1,05
9,85
19,63
27,69
22,08
3,01
2,79
2,34
6,66
72,92
58,85
68,25
69,29
18,62
64,58
4,91
77,17
4,00
74,24
22,17
11,00
26,69
33,17
38,22
15,96
26,66
45,24
17,70
19,73
51,34
14,34
12,11
45,82
30,22
12,95
49,69
25,53
14,07
53,31
19,13
12,08
50,95
12,36
18,21
51,81
15,49
10,41
52,80
16,72
25,37
23,98
100,0
15,76
8,16
100,0
17,69
3,59
100,0
14,19
6,88
100,0
29,51
6,03
100,0
25,18
3,14
100,0
18,98
4,76
100,0
12,16
3,81
100,0
15,27
1,04
100,0
16,06
1,04
100,0
Izvor: Vlastita izraunavanja na bazi podataka kantonalnih ministarstava/odjela poljoprivrede, vodoprivrede i

umarstva
Do 2010. godine poljoprivredni proizvoai nerijetko dobivaju istu vrstu podrke sa dva nivoa
federalnog i kantonalnog, to je druge proizvoae stavljalo u neravnopravan poloaj.
Zakonskim rjeenjima je ovakvo dupliranje onemogueno. U strukturi kantonalne podrke, koja
jako varira od kantona do kantona pratei njihovu ekonomsku snagu, dominira podrka u okviru
mjera direktnih plaanja. Vlade kantona najee se odluuju da podravaju one proizvoae
koji nisu u sistemu federalne podrke, a najee su to socijalne kategorije (npr. proizvoai sa
82
1-2 muzne krave i sl.). Izdvajanja budetskih sredstva za implementaciju mjera ruralne politike
su druga po vanosti, ali sa dalekom manjim ueem u odnosu na direktna plaanja.
S obzirom na postignute rezultate dosadanje podrke unapreenju sektora, i s druge strane,
vanosti ruralnog razvoja na regionalnom/kantonalnom nivou, ini se da bi u narednom periodu
direktnu podrku proizvoaima trebalo prepustiti institucijama sa federalnog nivoa, a sva
sredstva sa kantonalnog nivoa usmjeriti na drugi (ruralni razvoj) i trei (ope usluge u
poljoprivredi) stup poljoprivredne politike, i zbog toga to se direktnom podrkom sa
kantonalnog nivoa poljoprivredni proizvoai unutar granica istog trita dovode u
neravnopravan poloaj, to se direktno reflektira na konkurentnost proizvoaa, a time i na dalji
razvoj sektora.
4.6.
Struktura budeta prema sektorima/proizvodnjama 11
Prirodni uslovi i dominantni prirodni travnjaci pretpostavljaju stoarstvo kao glavni oblik
poljoprivredne proizvodnje u FBiH. Stoga ne udi to je direktna podrka ovoj proizvodnji
znatno vea u odnosu na biljnu proizvodnju. Pregledom narednog grafikona jasno se uoava da
je razlika u podrci izmeu biljne i animalne proizvodnje u periodu do 2005. godine bila
relativno mala, da bi se od 2006. godine ta razlika poveavala i bila najizraenija u 2010. godini.
Od 2011. godine ta razlika se smanjuje i nastavlja u 2012. godini. I dok je stanje u direktnoj
podrci proizvodnjama u korist animalne proizvodnje, obrnuta je situacija sa investicijama, gdje
apsolutnu prevagu imaju proizvoai koji se bave biljnom proizvodnjom.
Graf 9 - Struktura budeta u poljoprivredi Federacije BiH prema sektorima/proizvodnjama
80
70
60
50
40
30
20
10
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Biljna proizvodnja
2009
2010
2011
2012
Ukupni budet
Ovakvo stanje je bilo posebno izraeno ranijih godina posmatranog perioda kada su realizovana
znaajna ulaganja u podizanje trajnih zasada vonjaka i vinograda, te u plastenike i staklenike za
uzgoj povra. Prosjeno se u periodu 2002-2012 godinje izdvajalo 17,8 miliona KM za
animalnu proizvodnju i 4,5 miliona KM za biljnu proizvodnju. Najvea izdvajanja za animalnu
Podjela po sektorima je sainjena samo za dio poljoprivrednog budeta koji se mogao jasno podijeliti ovim
pristupom. Ovdje se radi iskljuivo o podrkama koje su direktno namijenjene proizvodnjama grupa direktnih
plaanja u poljoprivredi.
11
proizvodnju zabiljeena su u 2010. godini i to od 31,9 miliona KM, a najmanja u 2002. godini u
iznosu od 6,1 milion KM. U strukturi izdvajanja za direktnu podrku animalnoj proizvodnji
najvei iznosi odlaze proizvoaima mlijeka i u pojedinim godinama dostiu i 70% ukupne
podrke. Kada se govori o biljnoj proizvodnji, najvei obim izdvajanja bio je u 2011. godini i to
9,3 miliona KM, a najmanji u 2002. godini u visini od 2,0 miliona KM. Dominantni proizvodi koji
se podravaju iz sektora biljne proizvodnje su duhan i penica, a posljednjih godina i silani
kukuruz.
Tabela 14 - Direktna budetska podrka po pojedinim vrstama proizvoda; period 2003-2012; u milionima KM
Proizvod
Mlijeko (kravlje)
Mlijeko (ovje i kozje)
Govee meso
Jagnjee meso
Svinjee meso
Pilee meso
Riba
Med
Penica i ra
Kukuruz
Krompir
Duhan
Povre
Voe
Groe
Soja
Ostale uljarice
Ostalo industrijsko bilje
Ljekovito i aromatsko bilje
Ukupno
2003
5,31
0,00
0,59
0,21
0,11
0,16
0,15
0,04
0,19
0,00
0,22
2,43
0,08
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
9,49
2004
7,77
0,00
0,98
0,60
0,34
0,11
0,28
0,02
0,59
0,01
0,22
1,96
0,10
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
12,98
2005
7,75
0,00
0,52
0,76
0,26
0,11
0,03
0,03
0,46
0,00
0,44
1,36
0,11
0,00
0,00
0,00
0,00
0,04
0,00
11,87
Mlijeko (kravlje)
Mlijeko (ovje i kozje)
Govee meso
Janjee meso
Svinjee meso
Pilee meso
Riba
Med
Penica i ra
Kukuruz
Krompir
Duhan
Povre
Voe
Groe
Soja
Ostale uljarice
Ostalo industrijsko bilje
Ljekovito i aromatsko bilje
Ukupno
55,95
0,00
6,24
2,20
1,20
1,64
1,58
0,42
2,00
0,00
2,36
25,61
0,82
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
100,0
59,87
0,00
7,56
4,63
2,60
0,88
2,13
0,17
4,55
0,06
1,73
15,08
0,74
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
100,0
65,26
0,00
4,38
6,40
2,20
0,95
0,27
0,22
3,90
0,00
3,69
11,46
0,90
0,00
0,00
0,00
0,00
0,37
0,00
100,0
2006
2007
2008
2009
12,48
12,19
16,52
14,51
1,32
0,98
0,21
0,14
0,78
0,77
2,38
1,88
0,00
0,00
0,97
1,94
0,75
1,35
1,81
2,39
0,48
0,31
0,35
0,29
0,35
0,42
0,00
0,52
0,05
0,06
1,25
1,43
0,73
1,52
1,57
1,81
0,00
0,00
0,00
0,00
0,78
0,58
0,47
0,37
2,12
1,47
1,36
0,99
0,14
0,32
0,63
0,78
0,00
0,55
0,09
0,60
0,00
0,12
0,00
0,14
0,00
0,25
0,06
0,00
0,00
0,00
0,35
0,20
0,16
0,10
0,00
0,00
0,00
0,11
0,12
0,14
20,13
21,09
28,14
28,13
62,00
57,78
58,71
51,60
6,56
4,65
0,75
0,51
3,88
3,65
8,47
6,67
0,00
0,00
3,44
6,90
3,71
6,40
6,44
8,48
2,36
1,48
1,23
1,02
1,72
1,97
0,00
1,87
0,24
0,30
4,43
5,08
3,62
7,18
5,58
6,43
0,00
0,00
0,00
0,00
3,87
2,74
1,67
1,32
10,55
6,97
4,84
3,53
0,70
1,50
2,23
2,77
0,00
2,61
0,33
2,12
0,00
0,55
0,00
0,49
0,00
1,18
0,23
0,00
0,00
0,00
1,23
0,71
0,79
0,49
0,00
0,00
0,00
0,54
0,42
0,50
100,0
100,0
100,0
100,0
2010
19,36
0,21
3,52
3,19
2,59
0,77
0,73
1,57
1,82
0,00
0,30
0,92
0,59
0,32
0,09
0,00
0,54
0,00
0,47
36,99
2011
19,28
3,98
3,02
0,00
2,77
0,52
0,19
1,54
1,91
0,07
0,21
1,62
2,42
1,44
0,13
0,00
1,00
0,00
0,51
40,62
2012
17,72
0,53
1,85
0,00
1,19
0,02
0,71
0,00
3,08
2,72
0,00
0,00
0,72
0,01
0,00
0,00
0,39
0,00
0,00
28,96
52,33
0,56
9,51
8,64
6,99
2,09
1,98
4,24
4,91
0,00
0,82
2,50
1,60
0,85
0,24
0,00
1,46
0,00
1,27
100,0
47,45
9,80
7,45
0,00
6,83
1,29
0,47
3,79
4,71
0,16
0,52
3,99
5,97
3,54
0,31
0,00
2,47
0,00
1,26
100,0
61,17
1,84
6,40
0,00
4,12
0,08
2,47
0,00
10,63
9,40
0,00
0,00
2,50
0,04
0,00
0,00
1,35
0,00
0,00
100,0
Na koncu ove analize treba istai i veoma nepovoljnu strukturu korisnika budetske podrke
registrovanih poljoprivrednih gazdinstava sa nivoa FMPV12. Dominiraju poljoprivredna
gazdinstva veliine do 1 ha (27.058 ili 59,05%) i veliine 1,013,00 ha (12.737 ili 27,80%), dok
je uee gazdinstava veih od 10 ha simbolino i iznosi svega 1,5% (738). Slina slika je i kod
registrovanih poljoprivrednih gazdinstava koja se bave proizvodnjom mlijeka. Od njih ukupno
7.972 49% (3.911) sa manje od 2 muzne krave, a 34,5% (2.746) sa 3-5 krava. Uee
Izvor: Registar poljoprivrednih gazdinstava Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
na dan 31.12.2012.
12
84
gazdinstava sa preko 10 muznih krava je neto manje od 5% (351). Ovi pokazatelji jasno
pokazuju na neophodan oprez pri kreiranju nove poljoprivredne politike, kriterija direktne
podrke i nainu njenog ostvarivanja. Uz to, ovo ukazuje na neophodnost restruktuiranja
sektora, to direktno implicira i fokus budue agrarne politike FBiH, kao i vanost otklanjanja
prepreka koje spreavaju ukrupnjavanje gazdinstava, te dostizanje ekonomije obima (trite
zemljita i udruivanje proizvoaa zadrugarstvo).
4.7.
Analiza ciklusa agrarne politike Federacije BiH -
4.7.1.
Pojam ciklusa javnih politika
Ciklus politika (engl. policy cycle) predstavlja jedinstvenu osnovu za uspjeno voenje svake, pa
tako i poljoprivredne politike. Koncept podrazumijeva nekoliko odvojenih, ali meusobno
povezanih faza. To su faze programiranja, implementacije i monitoringa i evaluacije. Svaka od
ovih faza treba biti odreena procedurama koje su definirane zakonskim, podzakonskim i
drugim regulativnim aktima. Ponekad ovi akti nisu dovoljno jasni, precizni ili nisu u suglasnosti,
to u krajnjoj liniji ima negativne konsekvence na efikasnost i efektivnost primijenjene politike.
Osim toga, nizak nivo koordiniranosti, neefikasna razmjena podataka, kao i neopremljenost
pojedinih institucija, mogu znaajno smanjiti efikasnost i efektivnost javnih politika.
Shema 3 - Ciklus kreiranja, implementacije i evaluacije javnih politika
Dizajniranje, odnosno planiranje javne politike podrazumijeva utvrivanje jasnih ciljeva i

oekivanih rezultata. Smisao ove faze je kreiranje naina na koji e politika biti implementirana,
a podrazumijeva utvrivanje efikasnih i efektnih instrumenata, te samu organizacionu strukturu
neophodnu za sprovoenje politike.
Vlada implementira i prati politiku, te je ona odgovorna za uspjeh ili neuspjeh te politike. U ovoj
fazi se razvija plan sa svim mjerama koje e osigurati uspjenost implementiranih aktivnosti.
Ovdje se daju odgovori na pitanja ko, kada, gdje i kako implementirati politiku i ukljuuje
utvrivanje potrebnih resursa, podjelu zadataka, utvrivanja odgovornosti, a na nain da sve
bude dokumentirano ime se zadovoljavaju osnovna naela javnih politika transparentnost i

sljedivost. Konano, svaka javna politika mora imati jasnu evaluaciju koja je esencijalna u ocjeni
efikasnosti implementirane politike i osnova je buduih procese odluivanja. Evaluacija
predstavlja analizu implementirane politike i osigurava stalno unapreenje kvaliteta. Osnovni
cilj ove faze ciklusa javne politike je definiranje korektivnih akcija koje se ne esto ponekad rade
u potpunosti iznova.
4.7.2.
Analiza ciklusa poljoprivredne politike u Federaciji BiH
Analizirajui ciklus dosadanje agrarne politike FBiH ne moe se rei da je bila u skladu sa
modernim normama i njenim temeljnim principima. Programiranje, iako je uzimalo u obzir ope
smjernice prethodno usvojene Strategije i uvaavalo donesena zakonska rjeenja, uglavnom je
raeno na ad hoc principu. Naime, na bazi zakona najprije se donosi Program po kojem je
predviena raspodjela sredstva podrke (po pojedinim grupama, po proizvodnjama unutar
grupe, te po jedinici proizvoda), a nakon toga se usvaja Uputstvo u kojem su dati detaljni kriteriji
koje proizvoai i drugi korisnici podsticaja moraju ispuniti. Ovakav sistem u FBiH vaio je sve
do 2011. godine, kada je dolo do njegove izmjene. U 2012. godini umjesto Uputstva se donose
pravilnici o podrkama proizvodnjama i pravilnik o ostalim vrstama podrke koji ukljuuje i
podrku ruralnom razvoju. Pravilnici/uputstva se donose na bazi iskustva i stanja u zemljama
regiona. Vrlo esto nisu dovoljno jasna i ponekad ne odgovaraju potrebama poljoprivrednih
proizvoaa.
Jedan od kljunih problema dosadanje implementacije mjera poljoprivredne politike u FBiH je
karakter finansiranja. Uslovi finansiranje se esto mijenjaju, dok isplate esto kasne. Za razliku
od zemalja EU i modernih pristupa poljoprivrednoj politici, u FBiH jo uvijek nije razdvojena
funkcija kreiranja od funkcija implementiranja politika i formiranja neke vrste platne agencije
(specijalizirane uprave za plaanja) za implementaciju podrki. Cijeli postupak aplikacije i
dobivanja poticaja je radno zahtjevan i nije automatizovan. Jo uvijek nema razvijenih
informacionih tehnologija kojima bi se mehanizam implementacije poticaja podigao na vii nivo.
Postojei sistem kontrole nije efikasan i ostavlja mogunost manipuliranja i zloupotrebe13. On je
skup, budui da anagaira veliki broj savjetodavaca na poslovima kontrole, to je, na odreen
nain, sukob interesa. Sistemskog pristupa monitoringu i evaluaciji jo uvijek nema, kao ni
utvrenog sistema koritenja indikatora.
Naalost, u nedostatku definiranih indikatora, prethodnu Strategiju razvoja poljoprivrednog
sektora za period 2006-2010 nije mogue analizirati sa aspekta definiranih ciljeva. Ipak, analiza
stanja je pokazala da je u odreenim podsektorima bilo pomaka. Evidentna su pozitivna kretanja
u proizvodnji mlijeka i jaanju izvozne komponentne ove proizvodnje, u proizvodnji mesa
peradi, podsektoru voarstva, posebno u proizvodnji jagodastog voa, a primjetni su pomaci i u
U Federaciji BiH implementacija podrke se odvija na relaciji kanton FMPV: Kantonalna ministarsva
poljoprivrede zaprimaju prijave za podrku, vre prvi stepen kontrole, kompletiraju prijave, prave zbirne obraune za
poljoprivrednike koji ispunjavaju kriterije za dobijanje podrke i tako kompletirane podatke alju u FMPV. Ovo
ministarstvo kontrolira pristigle obraune, po potrebi kontrolie sumljive prijave, nakon ega obraun upuuje na
trezor (Federalno ministarstvo finansija) koje zatim isplauje sredstva korisnicima. Inspekcijski nadzor vre takoe
odgovarajui inspektori Uprave za inspekcijske poslove FBiH u saradnji sa kantonalnim inspekcijama. Kada je rije o
kapitalnim ulaganjima i projektima kompletnu proceduru obavlja Federalno ministarstvo (kantoni iskljueni) i ovdje
inspekcijski nadzor vri Ministartsvo i Uprava za inspekcijske poslove FBiH13 u suradnji sa kantonalnim inspekcijama.
13
86
proizvodnji krmnih kultura. Znaajno je porastao izvoz preraevina od mesa, voa i povra, to
ukazuje na odreeni napredak prehrambene industrije. Naalost, ne tako mali broj proizvodnji
je stagnirao. Tu spadaju proizvodnja ita, posebno penice, proizvodnja veine povrtlarskih
kultura, te proizvodnja gotovo svih vrste mesa. Strukturne promjene sektora, uslijed nedostatka
adekvatnih podataka i valjane poljoprivredne statistike, nije mogue utvrditi. Odreeni pomaci
su ostvareni i u domenu institucionalnog jaanja i uvoenja informacionih sistema u
poljoprivredi (dijelovi FADN, LPIS, EAA). Naalost, to su najee pilot projekti finansirani od
strane meunarodne zajednice i najee traju dok traje projekt. Kada doe vrijeme da domae
institucije nastave sa uspostavljanjem i razvijanjem sistema, dalje aktivnosti prestaju zbog
nedostatka sredstava. Konano, definirane aktivnosti Akcijskog plana iz prethodne Strategije
nisu u potpunosti implementirane i one aktivnosti koje to nisu, bit e uvrtene u novi akcioni
plan Strategije razvoja poljoprivrednog sektora za period 20152019, u skladu sa postavljenim
stratekim i operativnim ciljevima.
5.
VIZIJA, CILJEVI I PRIORITETI RAZVOJA SEK TORA
Definiranje stratekog okvira razvoja sektora podrazumijeva jasno definiranje vizije, stratekih
ciljeva, prioritetnih podruja djelovanja i operativnih ciljeva za petogodinji period 2015 -2019.
5.1.
Vizija i strateki ciljevi razvoja sektora
Vizija razvoja sektora:
U narednom petogodinjem periodu biti e izgraeni vrsti temelji za ubrzani i efikasniji razvoj i
to u smislu uspostavljanja modernog, produktivnog, tehnoloki naprednog i okolino i drutveno
osjetljivog ekonomskog sektora spremnog da odgovori na globalne socio-ekonomske i klimatske
promjene, te sposobnog da se izbori za adekvatan i prosperitetan poloaj u, prije svega
Regionu, a onda i na internacionalnoj sceni.
Odabrani strateki pravac strategija preokreta - podrazumijeva i drugaiji pristup
poljoprivrednoj praksi, odnosno pretpostavlja poveanje nivoa odrivosti poljoprivredne
proizvodnje, ali i snano jaanje njene konkurentnosti, primjenom poslovnih modela koji e
omoguiti efikasno koritenje svih resursa (maksimiziranje dodatne vrijednosti stvorene u
Sektoru), odrivu intenzifikaciju proizvodnje (poboljanje odnosa izmeu inputa i outputa,
energetsku efikasnost, smanjenje emisije GHG), kao i prilagoavanje svim zahtjevima modernog
trita, a posebno u pogledu kvaliteta i kvantiteta proizvodnje.
Ovakav razvojni pristup podrazumijeva snano jaanje sposobnosti svih poslovnih i
administrativnih subjekata da unaprijede prepoznatljivost proizvoda sektora iskoritavajui
mogunosti koje nudi bogato kulturno naslijee, ali i raznolikost agroekolokih uslova (biti prvi
na tritu, geografska i tradicijska indikacija, izvornost proizvoda i sl.). Stoga e fokus razvoja
biti na jaanju komunikacije, kooperacije, horizontalnog i vertikalnog interesnog povezivanja
svih subjekata sektora, kao i na izgradnji efikasnih poslovnih alijansi koji e omoguiti efektivnu
i efikasnu razmjenu informacija, inovativnih ideja, ali prije svega jaati sve oblike transfera
tehnologija i dobre poslovne prakse. Istraivake i naune institucije moraju postati prepoznati
akteri Sektora koji e stvarati inovativne platforme kreiranja i diseminacije znanja, a koje e
okupljati sve aktere u cilju smanjenje, prije svega, tehnolokog jaza i podizanja konkurentnosti
sektora, ali i adekvatnog koritenja postojeeg znanja i vjetina. Drugim rijeima, razvojna
nastojanja e se temeljiti na oivljavanju i njegovanju izgubljenog umijea kooperacije,
saradnje meu svim interesnim stranama Sektora.
Konkurentan, tritu prilagoen Sektor e biti temelj poboljanja kvaliteta ivota svih graana, a
posebno poboljanja kvaliteta ivljenja u ruralnim oblastima. S jedne strane, konkurentan sektor
e direktno uticati na poboljanje makroekonomske stabilnosti, odnosno smanjenje negativne
vanjskotrgovinske bilanse. S druge strane, prosperitetan i moderan sektor kohezivno integrisan
u ruralnu ekonomiju FBiH, e omoguiti i atraktivnija, a uz to i manje rizina radna mjesta za
mladu i poduzetnu populaciju, ime e se stvoriti preduslovi za stvaranje odrivih i snanih
seoskih zajednica, sa demografskom ravnoteom, stabilnim prihodima, poboljanom socijalnom
infrastrukturom u kojoj e se stanovnici jednostavnije prilagoavati drutvenim, politikim i
okolinim promjenama. Poboljanje ekonomskog unaprijediti e i njihov socijalni status, iako
sam razvoj nee rijeiti probleme ruralnog siromatva i ostale socijalne probleme za koje je
88
potrebno osmisliti i implementirati druge mjere i politike. Ipak, snana drutvena povezanost
(fokus razvoja) i posebne mjere poljoprivredne politike usmjerene na manje povoljna podruja
za poljoprivrednu proizvodnju doprinijeti e smanjivanju siromatva i socijalnog iskljuivanja
svih kategorija drutva.
Moderna proaktivna, kredibilna administracija, koja raspolae neophodnim znanjima,
vjetinama, mehanizmima (ukljuujui i sve neophodne baze podataka, registre i informacijske
sisteme) za kreiranje, implementaciju, monitoring i evaluaciju javnih politika je kljuni faktor
predvienog razvojnog zaokreta Sektora. Prije svega je neophodno izgraditi jasne i jednostavne
procedure komunikacije, razmjene podataka i saradnje izmeu svih nivoa administracije, koja e
biti temelj izgradnje duha zajednitva, odnosno situacije gdje e napori svih administrativnih
nivoa biti harmonizirani i usmjeravani ka ostvarenju zajednikog cilja zaokreta u razvoju
Sektora. Prioritetni zadatak FMPV jeste da stvori uslove gdje svi akteri sektora (proizvoai,
preraivai, trgovci, NVO i sl.) prepoznaju svoju odgovornost i daju aktivan doprinos u
ostvarenju vizije, jaajui i stalno unaprjeujui vlastite performanse i sposobnosti. U tom smislu
je neophodno unaprijediti nivo transparentnosti donoenja javnih odluka, ali i poslovanja
administracije na svim nivoima. Istovremeno administracija na svim nivoima, a posebno FMPV
e permanentno raditi na obezbjeenju adekvatnih budetskih i vanbudetskih sredstava (EU
fondovi, bilateralna saradnja i sl.) neophodnih za intenzivniji i organizovaniji razvoj sektora.
Modernu kredibilnu i proaktivnu administraciju nije mogue izgraditi preko noi, ali je za period
2015-2019 mogue izgraditi temelje za predvieni strateki zaokret u razvoju Sektor.
Data vizija e se ostvariti kroz realizaciju sljedeih stratekih ciljeva:
1.
2.
3.
4.
Razvoj poljoprivrede i pripadajuih sektora uz podizanje tehniko-tehnolokog nivoa, efikasnije

koritenje raspoloivih resursa, te uvaavanje zahtijeva modernih trita.
Obezbjeenje uslova za snanije generiranje stabilnijeg dohotka u okviru poljoprivrednog sektora
i unaprjeenje kvaliteta ivota u ruralnim sredinama.
Odrivo upravljanje prirodnim resursima i prilagoavanje poljoprivrede klimatskim promjenama.
Prilagoavanje institucionalno-zakonodavnog okvira i poljoprivredne politike sa ZAP EU uz
uvaavanje stepena razvijenosti poljoprivrednog sektora FBIH.
Na slijedeem grafikonu ematski je predstavljen nain ostvarenja ovdje prikazane strategije

razvoja sektora.
Shema 4 - Logika predviene agrarne politike podruja djelovanja koja osiguravaju ostvarenje Vizije i
stratekih ciljeva razvoja sektora poljoprivrede u periodu 2015-2019. godine
ZA
GO
VA
RA
NJ
E
IN
TE
RE
SA
SE
KT
OR
A
U
VL
AD
II
IR
OJ
DR
U
TV
EN
OEK
ON
O
5.2.
M
od
er
no
up
rav
lja
nje
jav
ni
m
pol
itik
am
ai
us
po
sta
vlj
anj
e
efi
kas
ne
ad
mi
nis
tra
Podrka stabilnosti dohotka poljoprivrednih

gospodarstava
Tehniko-tehnoloko unapreenje sektora
VIZIJA SEKTOR
2019
Transfer znanja, tehnologija i informacija
Konkurentnost poljoprivredno-prehrambenog
sektora
Unapreenje sistema upravljanja prirodnim
resursima
Racionalno koritenje i odrivo upravljanje
zemljitem
Razvoj lanaca vrijednosti horizontalna i
vertikalna koordinacija
Moderan, produktivan,
tehnoloki napredan, okolino i
drutveno odgovorn Sektor, koji
na inovativan i prepoznatljiv
nain odgovara na globalne i
lokalne socio-ekonomske i
klimatske promjene, i koji tako
gradi adekvatan i prosperitetan
poloaj u BIH, Regionu i na
internacionalnoj sceni.
Moderna pro-aktivna, kredibilna
administracija koja uspjeno
ispunjava potrebe i jaa kohezju
Sektora je kamen temeljac
realizacije potencijala Sektora.
Razvoj ruralnih podruja
Principi kreiranja poljoprivredne politike
Poljoprivredni sektor FBiH se nalazi u drugoj fazi razvoja (klasifikacija prema WEF-u) u kojoj je
njen napredak uslovljen unapreenjem efikasnosti u svim podrujima, od koritenja resursa,
kreiranja dodatne vrijednosti do upravljanja i administriranja sektora. Unapreenje efikasnosti
podrazumijeva dalju specijalizaciju i poveanje obima proizvodnje. Kako bi akteri sektora (prije
svega proizvoai) bili motivisani da uloe dodatni napor u irenje, unapreenje i specijalizaciju
neophodno je da budu sigurni na koji nain e poljoprivredna politika regulisati uslove
poslovanja. U tom smislu, principi na kojima mora poivati poljoprivredna politika, kreirana i
promovisana ovom strategijom, su prije svega prilagoenost potrebama, dugoronost,
konzistentnost i stabilnost.
Drugim rijeima, ovdje prezentirana poljoprivredna politika je oblikovana da snano podri dalji
razvoj i prestrukturiranje sektora, odnosno investicije u proirenje i unapreenje njegovog
kvaliteta te efikasnosti poslovanja. Njome je predviena primjena viegodinjeg budetiranja, pa
je tako na osnovu procijenjenih potreba sektora i jasno iskazane namjere Ministarstva da
obezbijedi znatno vei obim finansijskih sredstava za podrku sektoru , kreiran agrarni budet
za narednih pet godina. FMPV na sebe preuzima odgovornost da uloi dodatne napore da
obezbijedi potovanje dogovorenog i na taj nain obezbijedi stabilnost poslovanja u sektoru.
Nadalje, vano je istai da je broj mjera poljoprivredne politike smanjen i da se ne predvia
uvoenje novih mjera tokom planskog perioda to naravno obezbjeuje konzistentnost
poljoprivrednog budeta.
90
Poljoprivredna politika je kreirana u saglasnosti sa najboljim praksama upravljanja javnim

politikama. Ona je kreirana na osnovu nalaza analize stanja (identificiranih problema), te na
osnovu moguih rjeenja (kreiranih scenarija), koji omoguavaju efikasno definiranje oekivanih
rezultata sektora na kraju planskog perioda. Svaka pojedinana mjera poljoprivredne politike je
detaljno opisana u smislu definiranja njenih ciljeva, oekivanih rezultata, izdvajanja iz budeta,
ciljne populacije. Na ovaj nain se obezbjeuje konzistentnost, ali prije svega transparentnost u
implementaciji poljoprivredne politike. Ovakav nain kreiranja omoguava jednostavno
praenje ostvarenja svake mjere i povremenu evaluaciju efekata politike. Sistem monitoringa,
koji se na ovaj nain uvodi, omoguava uoavanje problema u odreenoj oblasti, te
pravovremeno rjeavanje istih, to omoguava adekvatan nivo fleksibilnosti i, prije svega,
efikasnosti u implementaciji.
Zahtjevi za prilagoavanjem ZAP-u i uslovima nakon lanstva u STO-u su bili u fokusu procesa
kreiranja ovdje prezentirane politike. Mjere poljoprivredne politike su osmiljene na nain da
budu to slinije mjerama ZAP-a, odnosno fokus je stavljen na mjere koje ne spadaju u utu STO
kutiju. Njima se naglaeno podravaju razvojne potrebe (prestrukturiranje), te unapreenje
konkurentskih i okolinih performansi sektora. Na ovaj nain je obezbjeena stabilnost i
konzistentnost budeta i u smislu obaveza koje proistiu iz preuzetih meunarodnih ugovora.
5.3.
Podruja djelovanja i operativni ciljevi
Kao rezultat analize stanja i PESTLE i SWOT analize identificirano je sedam kljunih podruja
djelovanja i set operativnih ciljeva u okviru svakog podruja (vidi tabelu 15).
Tabela 15 - Kljuna podruja djelovanja i operativni ciljevi
Podruja djelovanja
1
Podrka stabilnosti dohotka poljoprivrednih gazdinstava
2
4
5
Konkurentnost
poljoprivredno-prehrambenog
sektora
prilagoavanje zahtjevima domaeg i inostranog trita
Unapreenje sistema upravljanja prirodnim resursima
Racionalno koritenje i odrivo upravljanje zemljitem
Razvoj lanaca vrijednosti horizontalna i vertikalna koordinacija
Moderno upravljanje javnim politikama i uspostavljanje efikasne

administracije
Operativni ciljevi
1.1.
Smanjenje razlika u uslovima poslovanja u odnosu na zemlje regiona
1.2.
Ad-hoc stabilizacija trita
2.1.
Poveanje dostupnosti finansijskog kapitala u sektoru
2.2.
Tehniko-tehnoloko unapreenje objekata, mehanizacije i opreme
2.3.
Poveanje brojnosti i kvaliteta stonog fonda
2.4.
Poveanje povrina pod trajnim zasadima (vonjaci i vinogradi) i
2.5.
Uspostavljanje
potrebnih i unapreenje postojeih servisa u biljnoj i
zatienim prostorima
2.6.
Razvijanje
akvakulture
stoarskoj proizvodnji
3.1.
Regulatorno-organizaciono, materijalno-finansijsko, personalno i
3.2.
Jaanje
javnih poljoprivrednog
i privatnih centara
znanja (nauno-istraivake i
struno jaanje
savjetodavstva
3.3.
Izgraivanje
profesionalnefunkcionalne
institucije) mree za transfer znanja i inovacija u
4.1.
Jaanje
prepoznatljivosti poljoprivredno prehrambenih proizvoda na
poljoprivredi
4.2.
Jaanje
kontrolno-inspekcijske
infrastrukture vezane za kvalitet i
domaem
i internacionalnom tritu
5.1.
Promoviranje
i jaanje poljoprivrednih praksi
ugodnih po okolinu
sigurnost poljoprivredno-prehrambenih
proizvoda
5.2.
Izjednaavanje uslova poslovanja i ouvanja pejzaa u manje
5.3.
Jaanje
sistema
upravljanja vodom u poljoprivredi
povoljnim
podrujima
5.4.
Jaanje svijesti o klimatskim promjenama, njenim posljedicama i
5.5.
Promoviranje
koritenja
potrebi njihovog
rjeavanjaobnovljivih izvora energije i koritenja
5.6.
Revitaliziranje
i ouvanje panjakih povrina
otpada iz poljoprivrede
5.7.
Unapreenje zatite biodiverziteta i genetskih resursa
5.8.
Razvijanje mehanizama za implementaciju zakona o zatiti dobrobiti
6.1.
Poveanje
ivotinja nivoa koritenja obradivih povrina
6.2.
Ukrupnjavanje poljoprivrednih gazdinstava
6.3.
Zatiivanje i unapreenje plodnosti tla
6.4.
Unapreenje postojeih i uspostavljanje nedostajuih mehanizama
7.1.
Jaanje
sektora za ukljuivanje u globalne lance
odrivog sposobnosti
upravljanja zemljitem
7.2.
Jaanje
svih oblika udruivanja i povezivanja na horizontalnoj i
vrijednosti
7.3.
Jaanje
infrastrukture
u doradi preradi i distribuciji (logistika sektora
vertikalnoj
razini
8.1.
Zaustavljanje negativnih trendova depopulacije ruralnih podruja
8.2.
Unapreenje dobne i obrazovne strukture
8.3.
Diversifikacija nepoljoprivrednih aktivnosti u ruralnim podrujima
8.4.
Zatita i ouvanje prirodne i kulturne batine
8.5.
Unapreenje fizike infrastrukture vane za sektor
9.1.
Jaanje postojeih i izgradnja nedostajuih institucija
9.2.
Ubrzavanje preuzimanja EU zakonodavstva
9.3.
Postepeno i racionalno uvoenje ZAP-u slinih mjera agrarne politike
9.4.
Jaanje saradnje i koordinacije svih interesnih grupa u cilju
poboljanja imida poljoprivrede u drutvu
92
Podruje djelovanja br. 1:

Podrka stabilnosti dohotka poljoprivrednih gazdinstava
Obrazloenje:
Analiza stanja je ukazala na niske i nestabilne dohotke iz poljoprivrede, to ograniava

sposobnost i motivaciju proizvoaa da ulau dodatne napore u smislu prilagoavanja
zahtjevima trita i unapreenja produktivnosti, ali i njihovu sposobnost da obezbijede
adekvatne (esto skuplje) inpute i sredstva za neophodne investicije. Nestabilnost dohotka
predstavlja jedan od najuticajnijih faktora koji ograniavaju i usporavaju razvoj sektora. Uzroci
ovakvog stanja su brojni i raznoliki a najznaajniji meu njima su: nepovoljna struktura sektora
(mali posjed) nedostatna tehnika opremljenost i specijalizacija, niska dostupnost modernih
inputa, neadekvatne sposobnosti i niska poduzetnost proizvoaa, karakteristike i raspoloivost
prirodnih i drugih resursa, nepostojanje mehanizama za ublaavanje posljedica prirodnih
nepogoda (ukljuujui i posljedice klimatskih promjena), ali i karakteristike trita inputa i
outputa (nepredvidivo variranje cijena, nedostupnost i sl.). Agrarna politika treba preko svojih
mjera da izgradi poslovno okruenje koje e ublaiti ove negativne uticaje i koje e izjednaiti
uslove poslovanja u svim dijelovima BiH, te dovesti FBiH proizvoae u ravnopravniji poloaj u
poreenju sa onima iz Regiona i zemalja EU.
Dodatno, tu je i prilagoavanje zahtjevima EU integracija. ZAP propisuje set vrlo skupih i
sofisticiranih mehanizama u okviru dohodovne politike (direktna plaanja i trine intervencije),
koje je potrebno prihvatiti u procesu EU integracija. Njihovo usvajanje je skupo u smislu fondova
i implementacije, i to vrlo esto nisu i popularne mjere, jer su drugaije od nacionalnih, ali su s
druge strane vrlo vane za izjednaavanje uslova poslovanja, osiguranje sigurnosti u
snabdijevanju hranom (food security), ali i za ostvarivanje nekih drugih drutvenih ciljeva kao
to su . borba protiv siromatva, ouvanje ivotne sredine i krajolika i sl.
Mehanizmi djelovanja:
Podrka dohotku podrazumijeva dva temeljna mehanizma: set direktnih plaanja i intervencije
na tritu. Direktna plaanja su usmjerena na stabiliziranje dohotka preko podizanja
konkurentnosti (ogranieno djelovanje), plaanja za manje povoljna podruja, kao i ostvarenja
drugih drutvenih ciljeva (ouvanje okoline, racionalno upravljanje prirodnim resursima, borba
protiv siromatva i sl.). Intervencije na tritu podrazumijevaju djelovanje u trenutku kada doe
do poremeaja na tritu (pretjerana ponuda, rast cijene nafte, rast cijena inputa i sl.), te u
sluaju prirodne katastrofe. Strategija u okviru mjera orijentisanih na pruanje opih usluga u
poljoprivredi predvia i mjere za upravljanje rizikom. U okviru ZAP-a se predvia izgradnja seta
raznovrsnih mjera (mjere interventnog otkupa, subvencioniranog skladitenja, stvaranje
fondova uzajamne pomoi i mehanizama osiguranja) koje su vrlo skupe i sloene za
implementaciju, te stoga ovoj oblasti treba posvetiti dunu panju i vrlo postepeno razviti set
mjera za upravljanje rizicima, koje moraju biti kompatibilne sa zahtjevima STO-a. Upravo zbog
toga je bitno definisati precizan plan za uvoenje ovakvih mjera, njihovo budetiranje i
implementiranje, odnosno izgradnju institucionalnog okvira. Na taj nain e sektor ispuniti i dio
obaveza prema EU integracijama.
Operativni ciljevi:
1.1. Smanjivanje razlika u uslovima poslovanja u odnosu na zemlje regiona i EU
Mjere u okviru ovog cilja odnose se na izgradnju sloenog i vrlo sofisticiranog institucionalnog
okvira u smislu mjera direktnih plaanja i trinih intervencija, koji e omoguiti dugorono
izjednaavanje uslova poslovanja i smanjiti rizik poslovanja u poljoprivredi. Drugim rijeima,
potrebno je izgraditi institucionalni okvir koji e podrati dvije vrste intervencija: ublaavanje
poremeaja na tritu (variranje cijena) i ublaavanje posljedica prirodne katastrofe. Ovo
podrazumijeva pripremu operativnog plana uvoenja seta adekvatnih interventnih mjera
kompatibilnih sa ZAP-om i STO.
1.2. Ad-hoc stabiliziranje trita
Set odgovarajuih interventnih mjera kojima e biti reducirani specifini sektorski rizici
prirodne katastrofe, krize i poremeaji u pojedinim proizvodima na svjetskom i domaem
tritu.
94

Obrazloenje:
Niska produktivnost je osnovni problem sektora poljoprivrede u FBiH. Ona direktno oblikuje
nivo konkurentnosti poljoprivredne proizvodnje, a time i dalji razvoj sektora i njegovu
uspjenost. Tehniko-tehnoloka modernizacija i razvoj sektora u svim elementima su klju
rjeavanja ovog problema. U tom smislu veoma je vano jaati:
-
bioloku osnovu proizvodnje (modernizacija sortimenta, pasminske struktura osnovnog stada,

dostupnost i kvalitet repromaterijala, i sl.),
opremljenost farmi (modernizacija i dostupnost moderne mehanizacije),
infrastrukturu neophodnu za prilagoavanje klimatskim promjenama (sistemi navodnjavanja,
ranog upozoravanja, protugradne zatite, zatite od poplava, mraza i sl.),
organizaciju poslovanja (postetvena manipulacija, logistika podrka farmerima, dostupnost
razliitih usluga vezanih za tehnoloko unapreenje proizvodnje i sl.).
Temeljni cilj tehniko-tehnolokog unapreenja je jaanje dohotka i konkurentnosti farmera.

Bez tehniko-tehnolokog unapreenja sektor nee moi ispuniti niz ve preuzetih obaveza (npr.
obaveze vezane za Nitratnu direktivu, Zakon o dobrobiti ivotinja i druge obaveze vezane na
ivotnu sredinu, bezbjednost hrane i sl.), te ispuniti zahtjeve u pogledu kvaliteta i sigurnosti
proizvoda. Dodatno, bez tehniko-tehnolokog razvoja nije mogue ispuniti zahtjeve atraktivnih
lanaca snabdijevanja iji su osnovni zahtjevi: kontinuitet, kvantitet i stabilnost kvaliteta. Drugim
rijeima, pozicija poljoprivrednih proizvoaa i na domaem i na inostranom tritu bit e
veoma nepovoljna, to e motivirati proizvoae da se opredijele za strategiju cjenovne
konkurentnosti (rat cijenama) umjesto strategije diverzifikacije, odnosno jaanja necjenovnih
karakteristika poslovanja (ukupnog kvaliteta). Strukturne karakteristike sektora (nemogunost
postizanja ekonomije obima i smanjenja relativnih trokova po jedinici proizvodnje)ine ovu
strategiju u startu neuspjenom, te obeshrabruju investiranje u sektor.
Tehniko-tehnoloka modernizacija sektora je dugoroan proces koji je u direktnoj vezi sa
jaanjem transfera znanja, tehnologija i informacija.
Tehniko-tehnoloko unapreenje podrazumijeva nove investicije koje je mogue ostvariti

putem mjera ruralnog razvoja (ukljuujui i IPARD program). Mjere politike ruralnog razvoja
podrazumijevaju investicije u objekte, mehanizaciju, osnovno stado i trajne zasade. Vrlo vaan
mehanizam je i set jasno definiranih aktivnosti usmjerenih na obezbjeenje proaktivnog i
osmiljenog djelovanja Ministarstva prema donatorskoj zajednici (bilateralna i multilateralna
pomo zainteresovanih zemalja, regionalna saradnja, internacionalni programi pomoi
zemljama u razvoju, saradnja sa UN agencijama, SB, IFAD-om, razvojnim bankama i agencijama i
sl.).
Operativni ciljevi:
2.1. Poveanje dostupnosti finansijskog kapitala u sektoru
Proaktivna uloga agrarne politike sa inicijativama koje bi trebale podii nivo dostupnosti
postojeih kreditnih linija, ali i obezbjeenja novih fondova za kreditiranje razvoja sektora, a
kroz pregovore sa zainteresovanim donatorima, razvojnim bankama i agencijama, te
ukljuivanjem u internacionalne programe pomoi zemljama u razvoju.
2.2. Tehniko-tehnoloko unapreenje objekata, mehanizacije i opreme
U okviru mjera politika ruralnog razvoja bit e obezbijeena sredstva za kapitalna ulaganja,
odnosno za obnovu, modernizaciju objekata, mehanizacije i opreme, a sve u cilju jaanja
sposobnosti sektora da ispuni zahtjeve u pogledu kvaliteta i sigurnosti proizvoda i zatite
okolia, te u cilju podizanja produktivnosti po proizvodnoj jedinici i po gazdinstvu.
2.3. Poveanje brojnosti i kvaliteta stonog fonda
Predvia se set mjera za zaustavljanje stagnacije stoarske proizvodnje i poveanje

produktivnosti, a time i konkurentnosti ove proizvodnje, kako na domaem, tako i na inotritima. Vrlo vano je ojaati nivo dostupnosti kvalitetnog rasplodnog materijala za stoarsku
proizvodnju i, gdje je to racionalno, unapreenje domae selekcije.
2.4. Poveanje povrina pod trajnim zasadima (vonjaci i vinogradi) i zatienim prostorima
Set mjera (direktna plaanja i mjere ruralnog razvoja) i aktivnosti (posebno usmjerene na
jaanje postetvene logistike) koji e uiniti trite dostupnijim motivisati e proizvoae da
proiruju proizvodnju voa i vinove loze.
2.5. Uspostavljanje potrebnih i unapreenje postojeih servisa u biljnoj i stoarskoj proizvodnji
Predloene mjere agrarne politike su usmjerene, pored ostalog, na jaanje usluga koje su
neophodne za unapreenje produktivnosti sektora. Ovdje se, prije svega, misli na mjere koje
fokusiraju ope usluge u poljoprivredi, i to posebno one vezane za jaanje servisa u animalnoj
(savjetodavstvo, selekcija) i biljnoj proizvodnji (savjetodavstvo, biljna genetika), kao i za zatitu
zdravlja biljaka i ivotinja. Naravno, i u ovom podruju Ministarstvo mora imati aktivnu ulogu u
pregovorima sa donatorima, kako bi obezbijedili dodatna sredstva neophodna za ostvarenje
ovog cilja.
2.6. Razvijanje akvakulture
Mjere agrarne politike obezbijediti e sredstva za dalji razvoj ovog vrlo efikasnog i izvozno
orijentiranog sektora i to kroz set mjera direktne podrke i ruralnog razvoja.
96

Obrazloenje:
Konkurentnost, ba kao i produktivnost, ovisi o sposobnosti proizvoaa da adekvatno

organizuju vlastitu proizvodnju, odaberu nain proizvodnje (vrstu, inpute, tehnologiju, opremu)
i distribucije koji e, s jedne strane, na najbolji nain zadovoljiti kupce, ali istovremeno
omoguiti maksimizaciju dodatne vrijednosti. Navedeno od proizvoaa zahtijeva itav set
veoma sofisticiranih sposobnosti, ije stvaranje i jaanje poiva na usvajanju/kreiranju
specifinih (obino teko dostupnih) znanja i vjetina, ali i na dostupnosti informacija o
mogunostima unapreenja svih poslovnih procesa. Oslanjanje iskljuivo na dostupna
tradicionalna znanja moe dovesti do dalje marginalizacije, kako proizvoaa, tako i ruralnih
oblasti. Zbog toga je neophodno izgraditi efikasan i efektan sistem transfera znanja koji e
omoguiti povezivanje postojeih centara znanja (nauno-istraivake i profesionalne
organizacije), medija, drugih aktera drutva (nevladin i vladin sektor) i proizvoaa. Trenutno
postoje centri znanja (institucije i pojedinci), ali ne postoje mehanizmi koji e omoguiti
kreiranje i transfer znanja ili informacija koje posjeduju. Drugim rijeima, nedovoljna
ukljuenost domae nauke u rjeavanje aktuelnih problema i izazova sektora, nosi rizik od
prevelike zavisnosti sektora od stranih tehnologija. U tom smislu, neophodne su aktivnosti koje
e biti usmjerene na dalje jaanje savjetodavstva, ali i kapaciteta nauno-istraivakih i strunih
institucija, te stvaranja adekvatnog mehanizma (mree) za povezivanje svih zainteresovanih
strana i efikasan prenos znanja, tehnologija i informacija.
Osnovni mehanizam unapreenja transfera znanja jeste jaanje postojee savjetodavne

infrastrukture i to u dva pravca: institucionalna reforma koja e omoguiti da odvajanje strunih
i savjetodavnih poslova (trenutno savjetodavci obavljaju strune poslove nadgledanja za
ministarstva) i jaanje kapaciteta savjetodavaca, te uspostavu stabilnog finansiranja slube kroz
mjere finansiranja opih usluga u poljoprivredi.
Posebna panja bit e posveena izgradnji mehanizma povezivanja svih zainteresovanih strana u
obliku razliitih formalnih i neformalnih mrea, i kroz vrlo praktine aktivnosti transfera
znanja, tehnologija, informacija (demonstracione farme, dani polja, TV emisije, informativni
portal i sl.), kao i implementacije programa za poticanje istraivanja, ije odobravanje e biti
uslovljeno rjeavanjem identifikovanih problema kroz saraivaku mreu centara znanja,
administracije i zainteresovanih strana sektora, posebno proizvoaa. Na ovaj nain e se jaati i
opremljenost nauno-istraivakih i strunih institucija i upotreba informacione tehnologije i
ostalih savremenih alata i inovativnih pristupa (koji omoguavaju efektno ukljuivanje privatnih
inicijativa), sa posebnim akcentom na proirenje ponude obrazovnih programa i jaanje
profesionalnih vjetina proizvoaa. Posebna panja e biti posveena afirmaciji
poljoprivrednog obrazovanja i profesionalnog usavravanja poljoprivrednika.
I u ovom podruju se predvia proaktivni pristup Ministarstva u privlaenju dodanih sredstava
(adekvatnih programa), koja e biti obezbijeena od strane donatorske zajednice, a posebno od
strane internacionalnih (EU) programa tehnike pomoi.
Operativni ciljevi:
3.1. Regulatorno-organizaciono, materijalno-finansijsko, personalno i struno jaanje poljoprivrednog

savjetodavstva
Redovno finansiranje ove slube i njenih aktivnosti bit e obezbijeeno i podrano mjerama za
finansiranje opih usluga. Meutim, jaanje cjelokupnog sistema zahtijeva znaajnija sredstva od
onih koja se mogu izdvojiti u okviru poljoprivrednog budeta, te se predvia niz aktivnosti koje
e Ministarstvo poduzeti da obezbijedi dodatno finansiranje od strane razvojnih programa,
agencija i banaka.
3.2. Jaanje javnih i privatnih centara znanja (nauno-istraivake i profesionalne institucije)
Kroz implementaciju programa podrke istraivanju bit e obezbijeena sredstva neophodna za

jaanje ovih institucija. Dodatno, predvien je set aktivnosti koje mogu obaviti samo ove
institucije, a koje e biti finansirane od strane drugih izvora finansiranja.
3.3. Izgraivanje funkcionalne mree za transfer znanja i inovacija u poljoprivredi
Mjere koje podstiu horizontalno povezivanje svih zainteresovanih strana u cilju izgradnje
kapaciteta za unapreenje proizvodnje i transfer informacija (npr. jaanje demonstracionih
farmi, stvaranje informacionog portala, ekskurzija, manifestacija tipa dani polja, asopisi, tv i
radio emisije, medijski nastupi strunjaka i sl.) e obezbijediti ostvarenje ovog cilja. I ovdje se
predvia implementacija niza aktivnosti koje e Ministarstvo poduzeti da obezbijedi dodatno
finansiranje. Predviaju se i aktivnosti koje e ponuditi tipska rjeenja za veinu modernih
proizvodnih praksi, ali i za izgradnju i opremanje objekata.
98

Jaanje konkurentnosti poljoprivredno-prehrambenog sektora- prilagoavanje zahtjevima domaeg i
inostranog trita
Obrazloenje:
Nesposobnost sektora da unaprijedi necjenovnu (kvalitativnu) konkurentnost je identifikovana

kao osnovna slabost koja ograniava koritenje mogunosti koje pruaju dalje regionalne i EU
integracije i koje olakavaju pristup svjetskim tritima. Da bi proizvoai bili sposobni da
ispune stroge zahtjeve u vezi kvaliteta i sigurnosti proizvoda neophodno je ojaati sistem koji to
omoguava. Veliki dio nadlenosti za uspostavljenje adekvatnog sistema osiguranja kvaliteta je
na dravnom nivou vlasti. Ipak, dio nadlenosti imaju i entiteti, i to upravo u podruju izgradnje
i jaanja kontrolno-inspekcijske infrastrukture koja e biti u skladu sa zahtjevima globalnih
trita i preuzetim obavezama u ovoj oblasti.
Unapreenje kvalitativne konkurentnosti podrazumijeva jaanje prepoznatljivosti kako
proizvoaa, tako i proizvoda na ciljanim tritima. To se postie izgradnjom specifinih
karakteristika proizvoda (koristei tradicionalna znanja i autohtone vrste i pasmine, te
specifine prirodne resurse i proizvodno-poslovne procese) i jaanjem promocije na tritima
uvoenjem razliitih internacionalnih ema oznaavanja proizvoda sa specifinim kvalitetom
(tradicionalni proizvodi, izvorni proizvodi, proizvodi sa geografskim porijeklom, HALAL, fairtrade, organski proizvodi i sl.), ili stvaranjem nove trgovake marke, koja e poivati na istim
principima oznaavanja. Strategija predvia mjere koje e osnaiti kako infrastrukturu, tako i
sposobnosti kompanija da grade interne sisteme kvaliteta, certificiraju ih i na taj nain steknu
odane kupce na lokalnom, regionalnom i internacionalnom tritu. Jaanje sposobnosti
proizvoaa u ovom podruju e biti jedan od temelja za unapreenje atraktivnosti sektora u
privlaenju stranih direktnih investicija.
Agrarna politika mora imati proaktivnu ulogu u kreiranju inicijativa koje e okupljati sve
nadlene institucije i stalno raditi na provoenju postojeeg plana jaanja kontrolnoinspekcijske infrastrukture. Sa inicijativom Ministarstva i privredne zajednice e se okupiti sve
zainteresovane strane i napraviti akcioni plan, kao i procjena potrebnih finansijskih sredstava
za izgradnju dijela dravnog sistema osiguranja kvaliteta i na taj nain da puni doprinos
ispunjavanja preuzetih obaveza vezanih za pridruivanje EU i STO-u. U okviru strategije se
predviaju mjere koje trebaju podrati investicije vezane za ispunjavanje zahtjeva EU
integracija, te mjere za unapreenje kvaliteta proizvoda, kao i set aktivnosti koje trebaju biti
finansirane iz vanbudetskih sredstava, ali i uz pomo ostalih nadlenih institucija.
Operativni ciljevi:
4.1. Jaanje prepoznatljivosti poljoprivredno prehrambenih proizvoda na domaem i internacionalnom
tritu
Za ostvarenje ovog operativnog cilja predvia se set mjera koje e proizvoaima omoguiti
prije svega certifikaciju prema osnovnim standardima kvaliteta i sigurnosti, to e im omoguiti
jednostavniji pristup tritima. Osim toga, mjerama ove strategije se predvia podrka stvaranju
udruenju proizvoaa koji ele da razviju privatni zatitni znak, brend regiona, ili da
certificiraju tradicionalne, izvorne ili proizvode sa geografskim porijeklom. Putem grupe mjera
ope usluge predvia se i pomo za promociju na bitnim tritima.
Set aktivnosti koje su usmjerene na identifikaciju tradicionalnih proizvoda, naina njihove
proizvodnje, te na oivljavanju upotrebe autohtonih sorti i pasmina, zatim na pomo oko
identifikacije i registracije izvornih ili proizvoda sa geografskim porijeklom e doprinijeti
ostvarenju ovog cilja. Pod ingerencijom Ministarstva e se uspostaviti operativna saradnja sa
institucijama koje podstiu izvoz (implementiraju izvoznu strategiju), zatim sa centrima
izvrsnosti (univerzitetima ili izvozno orijentisanim proizvoaima) s ciljem ukljuivanja u
raznolike internacionalne programe (ukljuujui i nauno istraivake) koji bi mogli doprinijeti
ostvarenju ovog cilja ili/i stvaranju inovativnog BH brenda.
4.2. Jaanje kontrolno-inspekcijske infrastrukture vezana za kvalitet i sigurnost poljoprivrednoprehrambenih proizvoda
Mjerama koje fokusiraju ope usluge predvieno je dalje unapreenje kontrolno-inspekcijske

infrastrukture vezane za kvalitet i sigurnost poljoprivredno-prehrambenih proizvoda. Dodatno,
Ministarstvo e poduzeti odgovarajue inicijative kako bi kreirali tranju za uslugama
akreditiranih laboratorija.
100

Unapreenje sistema upravljanja prirodnim resursima
Obrazloenje:
Kvalitet, raspoloivost, ali i nain koritenja prirodnih resursa odreuju mogunosti za razvoj
poljoprivredne proizvodnje, te definiu nivo njene odrivosti. Tranzicijskim drutvima, po
pravilu, nedostaju jasni regulatorno-institucionalni okviri kojima bi pitanja zatite i odrivog
koritenja prirodnih resursa bila adekvatno inkorporirana u sve ekonomske aktivnosti, a
posebno poljoprivrednu proizvodnju. U tom smislu, veoma je vano uspostaviti adekvatne
implementacione mehanizme i podsticajne mjere, koje e biti u saglasnosti sa preuzetim
meunarodnim obavezama, a posebno onim vezanim za EU integracije. Drugim rijeima, vano
je izgraditi mehanizme javne politike kojima bi poticali i popularizirali odrive poljoprivredne
prakse, kao i poljoprivredne prakse koje bi na pravi nain koristile prirodne resurse specifinih
karakteristika (panjake povrine, samoniklo bilje i sl.), odrivo upravljanje vodom, zatitu
krajolika i ouvanje tradicionalnog naina ivota, te specifinog biodiverziteta podruja, kao i
promociju snanijeg koritenja obnovljivih izvora energije i recikliranja otpada iz poljoprivrede.
Za ostvarenje ovog cilja predviena je kombinacija mjera direktnih plaanja i mjera politike
ruralnog razvoja, i to posebno onih fokusiranih na izjednaavanje uslova poslovanja u manje
povoljnim podrujima, koja po pravilu imaju visoke prirodne vrijednosti. Dodatno, predvieno
je i koritenje mjera koje fokusiraju ope usluge u poljoprivredi i to posebno one za podrku
promotivnim i informativnim aktivnostima, te jaanju savjetodavstva i transfera znanja. Vrlo
vano je istai da e principi odrivosti i ozelenjavanja postati dio svake mjere agrarne politike,
i to kao dio kriterija pri odobravanju svih vrsta podrki.
Predvia se i ukljuivanje drugih nadlenih ministarstava i institucija pri kreiranju i
implementaciji agro-okolinog programa, programa integralnog i odrivog upravljanja vodama,
ali i programa jaanja koritenja obnovljivih izvora energije, te koritenje sredstava za podrku
malom i srednjem biznisu. U saradnji sa ostalim nadlenim institucijama Ministarstvo e
obezbijediti uee u programima pomoi namijenjenim zemljama u razvoju (prvenstveno IPA,
ali i programima UNEP-a i sl.) i na taj nain obezbijediti dodatna sredstva za ostvarenje ovdje
predvienih ciljeva. Predvia se uspostava efikasne mree institucija koje se bave ovom oblau
s ciljem koordinacije svih aktivnosti, ali i adekvatne razmjene informacija i podataka.
Operativni ciljevi:
5.1. Promoviranje i jaanje poljoprivrednih praksi ugodnih po okolinu
Strategija predvia set mjera dopunskog plaanja za organsku poljoprivredu i integralnu

poljoprivrednu proizvodnju, kao i drugih praksi ugodnih po okolinu. Dodatno, se predvia i set
aktivnosti usmjerenih na promociju ovih praksi, kako meu poljoprivrednim proizvoaima,
tako i za ostale zainteresovane strane, a posebno za djecu. Predviaju se i aktivnosti koje su
vezane za obezbjeenje programa za intenzivniju obuku savjetodavaca i za istraivanja u ovoj
oblasti.
Predvia se i proaktivna uloga Ministarstva usmjerena prema ostalim nadlenim ministarstvima
i institucijama, ali i zainteresovanim donatorima, kao i internacionalnim programima pomoi
(posebno onih implementiranih od strane EU, FAO, SB, IFAD i sl.) kao bi se obezbijedila dodatna
sredstva za kreiranje i implementaciju adekvatnih agro-okolinih programa i ispunjenje

preuzetih obaveza.
5.2. Izjednaavanje uslova poslovanja i ouvanja pejzaa u manje povoljnim podrujima
Uvoditi e se mjere dopunskog plaanja za manje povoljna podruja, koja e djelimino

nadoknaditi gubitke koje proizvoai imaju zbog prirodnih karakteristika podruja u kojem ive
i rade (manje povoljna podruja MPP). Predviaju se i aktivnosti koje e definirati manje
povoljna podruja na teritoriji FBiH. Predvieno zoniranje i utvrivanje manje povoljnih
podruja bit e uraeno u skladu sa internacionalno (EU) prihvaenim kriterijima uz uvaavanje
posebnosti FBiH. Ove mjere su u skladu sa principima ZAP-a i one dodatno doprinose jaanju
proizvodnje, kvaliteta ivota i zaustavljanju negativnih demografskih kretanja u datim
oblastima, a time i ostvarenju ovog operativnog cilja.
5.3. Jaanje sistema i upravljanja i zatite vodom u poljoprivredi
Predvia se set aktivnosti koji treba doprinijeti ostvarenju ovog cilja. Mjere investiranja u
objekte i opremu e doprinijeti ispunjavanju zahtijeva Nitratne direktive, odnosno smanjenje
zagaenja voda. Ove aktivnosti se, prije svega, odnose na izgradnju privatnih i javnih sistema
navodnjavanja. Istovremeno, mjere koje fokusiraju ope usluge e omoguiti dalju edukaciju
kako savjetodavaca, tako i proizvoaa, u smislu zatite kvaliteta vode, odnosno koritenja
praksi i tehnologija koje u najmanjoj moguoj mjeri imaju negativan uticaj na kvalitet
podzemnih voda, kao i kreiranje tipskih rjeenja vezanih za ispunjavanje zahtjeva ove direktive
(upravljanje stajskim gnojivom i sl.).
Predvia se i proaktivna uloga Ministarstva usmjerena prema ostalim nadlenim ministarstvima
i institucijama, ali i zainteresovanim donatorima, kao i internacionalnim programima pomoi
(posebno onim implementiranim od strane EU, FAO, SB, IFAD i sl.), a u smislu obezbjeenja
dodatnih sredstava za vrlo ambiciozne projekte integralnog upravljanja vodama i ispunjenje
preuzetih obaveza u ovoj oblasti.
5.4. Jaanje svijesti o klimatskim promjenama, njenim posljedicama i potrebi njihovog rjeavanja
Set aktivnosti i mjere agrarne politike koje fokusiraju jaanje opih usluga e doprinijeti
ostvarenju ovog cilja, odnosno podizanju nivoa svjesnosti o potrebi mijenjanja proizvodnih
praksi, tehnika i tehnologija, kao i vanosti odabira adekvatnog repromaterijala, posebno sorti i
pasmina koje su manje osjetljive. Dodatno, pretpostavlja se intenzivniji ukljuivanja centara
znanja u cilju kreiranja tehniko-tehnolokih rjeenja, alternativnih i inovativnih praksi.
Naravno, podrazumijeva se aktivna uloga Ministarstva u smislu ukljuivanja ostalih nadlenih
ministarstava i institucija, kao i zainteresovanih donatora u cilju obezbjeivanja dodatnih
sredstava za ostvarenje ovog cilja, ali i za kreiranje adekvatnog agro-okolinog programa.
5.5. Promoviranje koritenja obnovljivih izvora energije i koritenja otpada iz poljoprivrede
Predvia se implementacija mjera koje fokusiraju ope usluge (podrka promotivnim i

informativnim aktivnostima i jaanje savjetodavne slube), te aktivnosti koje e promovirati
mogunosti stvaranja dodatnog prihoda u oblasti koritenja obnovljivih izvora energije i
koritenja otpada iz poljoprivrede (tipski projekti). Osim toga, predvia se proaktivna uloga
Ministarstva pri kreiranju i implementaciji agro-okolinog programa, ali i kreiranju mehanizama
za koritenje raspoloivih sredstava za mala i srednja preduzea.
102
5.6. Revitaliziranje i ouvanje panjakih povrina
Mjerama direktnih plaanja koje fokusiraju jaanje stoarske proizvodnje i mjerama dodatnih
plaanja koje fokusiraju promociju i jaanje odrivih poljoprivrednih praksi, znaajne panjake
povrine bit e adekvatno koritene. Osim toga, oekuje se da e ovaj cilj biti ostvaren i putem
implementacija mjera u okviru agro-okolinog programa koji e biti kreiran i implementiran u
saradnji sa ostalim nadlenim ministarstvima i institucijama.
5.7. Unapreenje zatite biodiverziteta i genetskih resursa
Ovaj cilj e biti ostvaren implementacijom mjera dodatnog plaanja (mjere politike ruralnog
razvoja), ali putem seta aktivnosti Ministarstva, koje e biti djelimino finansirane iz drugih
izvora (programi internacionalne pomoi implementirani od strane EU, FAO, SB, IFAD, razvojnih
agencija i sl.),
5.8. Razvijanje mehanizama za implementaciju zakona o zatiti dobrobiti ivotinja
Zakon o dobrobiti ivotinja je usvojen, ali nisu kreirani mehanizmi za njegovu implementaciju.
Posebno se istie i priprema tipskih rjeenja za objekte i opremu koja podrava primjenu
principa dobrobiti ivotinja. Predvia se proaktivna uloga Ministarstva u cilju obezbjeenja
podrke drugih nadlenih ministarstava i institucija, ali i donatora kako bi se implementirale
predviene aktivnosti za ostvarenje ovog cilja.

Racionalno koritenje i odrivo upravljanje zemljitem
Obrazloenje:
Zemljite je osnovni resurs koji definira mogunosti razvoja sektora. To je u FBiH veoma
oskudan i vrlo vrijedan resurs, pa je upravljanje istim osnov odrivog razvoja sektora u cjelini,
ali i ostvarenja niza drutveno-ekonomskih ciljeva vezanih za kvalitet ivljenja u ruralnim
oblastima. Druge privredne grane nastoje da, u pravilu, visokovrijedno poljoprivredno zemljite
dobiju na upravljanje i da mu promjene namjenu. Zbog institucionalne slabosti sektora, koja
proistie iz nejasno definirane podjele nadlenosti izmeu tri administrativna nivoa dolazi do
znaajnog gubitka zemljita, odnosno neadekvatne prenamjene upotrebe visokovrijednog
zemljita. Osim toga, skoro polovina raspoloivog obradivog zemljita se ne obrauje. Za dalji
razvoj sektora od izuzetne vanosti je izgraditi mehanizme i rjeenja koja bi zainteresovanim
omoguila da iznajme, kupe ili na drugi nain dobiju korisnika prava i angairaju ovaj oskudni
resurs na pravi nain. Takvi mehanizmi bi omoguili strukturne promjene sektora,
ukrupnjavanje i podizanje nivoa specijalizacije u proizvodnji, to je preduslov daljeg razvoja
sektora. Drugim rijeima, zatita kvaliteta zemljita i unapreenje njegove dostupnosti jesu
temelj daljeg razvoja sektora.
Strategija predvia definiranje koncepta ukupne zemljine politike (ukljuujui i nain

oivljavanja trita zemljitem), te utvrivanje finansijskih potreba i plana uspostave i
unapreenja sistema monitoringa upotrebe ovog resursa. Za provoenje zemljine politike
prvenstveno e biti neophodna izgradnja dodatne, nove legislative, ali i dogradnja
institucionalnog okvira upravljanja zemljitem. Novi koncept zemljine politike podrazumijeva i
identifikovanje ugroenih podruja, kao i programe njihove zatite, te rekultivaciju odreenih
povrina. Dodatno, promocija odrivih poljoprivrednih praksi e doprinijeti i podizanju nivoa
zatite zemljita i unapreenja njegove plodnosti, dok e set mjera direktne i indirektne podrke
razvoja biljne i animalne proizvodnje omoguiti podizanje nivoa koritenja ovog oskudnog i
vrijednog resursa. Za podizanje nivoa efikasnosti sistema upravljanja zemljitem neophodno je
uspostaviti i moderne informacione sisteme monitoringa i upravljanja (prvenstveno sistema za
identifikaciju zemljinih parcela LPIS). Ovo zahtijeva koordinaciju i aktivnosti razliitih
institucija na svim nivoima vlasti. Dio zemljine politike mora biti ostvaren i putem mjera agrookolinog programa, ali i mjera politike prostornog ureenja. U tom smislu, agrarna politika e
imati proaktivnu ulogu u kreiranju inicijativa koje e okupljati sve nadlene institucije i raditi na
usvajanju pomenutih programa koji su u nadlenosti drugih ministarstava, a posebno treba biti
aktivno u nastojanju uspostave efikasnih banaka zemljita na trasama planiranih
infrastrukturnih objekata. Osim toga, Ministarstvo e biti proaktivno u prikupljanju sredstava iz
drugih izvora kako bi ovi ambiciozni ciljevi bili ostvareni.
104
Operativni ciljevi:
6.1. Poveanje nivoa koritenja obradivih povrina
Mjere direktne i indirektne podrke proirenju i jaanju biljne i stoarske proizvodnje e

direktno uticati i na podizanje nivoa koritenja obradivih povrina.
6.2. Ukrupnjavanje poljoprivrednih gazdinstava
Predviaju se aktivnosti na kreiranju modela rjeavanja problema upravljanja, pristupa i

koritenja poljoprivrednog zemljita (studija izvodivosti), kao i kreiranje i implementacija
Zakona o prometu, zamjeni i zakupu privatnog zemljita, kao osnovne aktivnosti za ostvarenje
ovog cilja. Osim toga, agrarna politika e se zalagati za saradnju na jaanju efikasnosti trita
zemljitem, odnosno na obezbjeivanju podrke od strane razliitih programa pomoi (FAO i
IFAD), a u smislu unapreenja katastra i zemljinih knjiga, te pojednostavljenju administrativnih
procedura vezanih za trgovinu zemljitem.
6.3. Zatita i unapreenje plodnosti tla
Osnovu za ostvarenje ovog cilja ini aktivnost identifikovanja ugroenog zemljita i izrade i
implementacije programa zatite istog. Ministarstvo e imati proaktivnu ulogu u obezbjeenju
sredstava za ovu aktivnost. Dio sredstava treba biti obezbijeen iz fondova za zatitu okolia i od
dijela nadoknada za koritenje kamenoloma i rudnika. Naravno da e ovaj cilj djelimino biti
ostvaren i kroz mjere agro-okolinog programa, ali i aktivnosti donatorske zajednice i
internacionalnih programa borbe protiv dezertifikacije i nestajanja zemljita. Mjere dopunskih
plaanja usmjerenih na jaanje primjene odrivih poljoprivrednih praksi e doprinijeti
ostvarenju ovog cilja.
6.4. Unapreenje postojeih i uspostavljanje nedostajuih mehanizama odrivog upravljanja zemljitem
Prioritet u izgradnji sistema integralnog upravljanja zemljitem je uspostava informacionih

sistema, a posebno LPIS-a (posebna informaciona baza o zemljitima u poljoprivrednoj
upotrebi). U ostvarenju ovog cilja oekuje se proaktivna uloga Ministarstva na pokretanju
inicijativa koje bi okupile sve nadlene institucije u cilju rjeavanja problema razmjene i
sakupljanja podataka, te uspostave institucionalnog mehanizma za razmjenu informacija i
koordinaciju aktivnosti vezanih za upravljanje zemljitem, a posebno poljoprivrednim
zemljitem. Najvei dio aktivnosti vezanih za ostvarenje ovog operativnog cilja treba biti
finansiran od strane zainteresovanih donatora i programa pomoi.
Prioritetno podruje br. 7:

Razvoj lanaca vrijednosti horizontalna i vertikalna koordinacija
Obrazloenje:
Niska konkurentnost poljoprivrednog sektora proizilazi iz niske sposobnosti sektora u pogledu

praenja potreba trita (nizak nivo trine orijentacije i inovativnosti), ali i vrlo visoki
transakcijski trokovi doprinose takvom stanju. Oni su posljedica niskog nivoa razvijenosti
logistikih usluga u sektoru, ali i niskog stepena saradnje meu proizvoaima. U uslovima
visoke liberalizacije trita, osnovni nain opstanka na tritu je pronalaenje novih naina za
ispunjavanje zahtjeva trita uz stalno smanjivanje transakcijskih trokova i kreiranje
sinergetskih efekata du lanca vrijednosti, koji poiva na dijeljenju informacija i resursa. Snano
ukrupnjavanje maloprodaje dovelo do toga da supermarketi imaju najbolju pregovaraku
poziciju i da oni postavljaju pravila igre, koja je neophodno ispuniti ukoliko proizvoa eli biti
dio snanih distributivnih kanala. U tom smislu, od proizvoaa se trai da ispunjavaju visoke
standarde vezane za kvalitet i sigurnost hrane, da budu certificirani, te da budu sposobni da
isporue stalni kvalitet i obezbijede stalnost snabdijevanja (dovoljan kvantitet). Meutim, pored
ovih obaveza proizvoai u lancu vrijednosti imaju mogunost sniavanja rizika poslovanja
(ugovorena proizvodnja i plasman), imaju pristup logistikim uslugama (postetvenoj
manipulaciji i transportu), te pristup informacijama, modernim inputima, poslovnim praksama i
sistemima osiguranja kvaliteta, a jaa i njihov kapacitet za inoviranje i prilagoavanje zahtjevima
trita. Upravo zbog toga je konkurentnost poljoprivredne proizvodnje velikim dijelom
oblikovana sposobnou izgradnje efikasnih i efektnih lanaca vrijednosti i dobrom
horizontalnom i vertikalnom organiziranou proizvoaa hrane.
Strategija podrazumijeva set mjera usmjerenih na jaanje kapaciteta i efikasnosti trinih

institucija i njihove infrastrukture, jaanje sistema trinih informacija, kao i pomoi
proizvoaima od strane poljoprivrednih strunih slubi u oblasti udruivanja, marketinga i
upravljanja postetvenim procesom.
Mjere koje su usmjerene ka investicijama u zadovoljavanje zahtjeva EU standarda, promociju
udruivanja i izgradnje lanaca vrijednosti, organiziranju proizvoaa, te za uvoenje sistema
kvaliteta, kao i za investicije u unapreenje postetvenih praksi predstavljaju osnovni
mehanizam za ostvarenje napretka u ovom prioritetnom podruju.
Strategija predvia i set aktivnosti agrarne politike usmjerenih na jaanje kapaciteta
prehrambene industrije, ali i na izgradnju kapaciteta za uvanje, obradu i doradu
poljoprivrednih proizvoda, koje trebaju povui razvoj i uspostavljanje inicijativa za izgradnju
efikasnijih lanaca vrijednosti. U tom smislu, Ministarstvo mora imati proaktivnu ulogu kako bi
obezbijedio sredstva za ove namjene iz drugih izvora, posebno donatorskih, ali i mehanizme za
koritenje raspoloivih sredstava za podrku razvoju malih i srednjih preduzea (dio koji se
odnosi na jaanje sposobnosti za uvoenje sistema kvaliteta).
106
Operativni ciljevi:
7.1. Jaanje sposobnosti sektora za ukljuivanje u globalne lance vrijednosti
Set mjera politike ruralnog razvoja i mjera koje fokusiraju ope usluge bit e osnov za ostvarenje
ovog cilja, odnosno za podizanje sposobnosti proizvoaa da uvedu sisteme kvaliteta, da budu
ukljueni u razliite certifikacijske programe, te da obezbijede investiranje u opremu vezanu za
zadovoljavanje EU standarda.
7.2. Jaanje svih oblika udruivanja i povezivanja na horizontalnom i vertikalnom nivou
Mjere agrarne politike koje fokusiraju ope usluge, odnosno jaanje lanca vrijednosti i podrke
udruivanja proizvoaa, te transfera tehnologija e osigurati ostvarenje ovog cilja. Dodatno i
mjere koje su usmjerene na podrku razvoju istraivanja i inoviranja mogu biti iskoritene za
promociju i uspostavljanje inicijativa za povezivanje na horizontalnom i vertikalnom nivou.
Udruivanje i povezivanje biti poticano i kroz mjere koje za cilj imaju unapreenje biljne i
stoarske proizvodnje i to u obliku kriterija za dodjelu sredstava.
7.3. Jaanje infrastrukture u doradi preradi i distribuciji (logistika sektora)
Za ostvarenje ovog cilja predvia se set aktivnosti koje trebaju da obezbijede izradu Studije
izvodivosti o funkcionalnom sistemu veletrnica u FBiH, zatim Studiju o postojeem stanju i
projekcija razvoja sistema skladinih kapaciteta i kapaciteta za pakiranje, te pripremu tipskih
projekata i detaljnih uputstava za dobavljanje dozvola za izgradnju skladinih prostora. Osim
toga, i aktivnosti koje se poduzimaju za unapreenje kapaciteta za apsorpciju EU projekata i
programa (posebno IPARD-a) e osigurati ostvarenje ovog cilja. Naravno, i ovdje se
podrazumijeva aktivna uloga Ministarstva na obezbjeenju sredstava za ostvarenje ovih
aktivnosti iz drugih izvora.

Obrazloenje:
Kvalitet ivota u ruralnim podrujima ovisi o socijalnoj infrastrukturi koja djelimino oblikuje
dugorone demografske trendove (koji su obino negativni), o nivou razvijenosti ruralne
ekonomije, koja poiva na poljoprivredi, ali mora ukljuivati i set nepoljoprivrednih ekonomskih
aktivnosti. Istovremeno, kvalitet ekonomije zavisi od razvijenosti fizike infrastrukture.
Diverzifikacija poslovnih aktivnosti je veoma vana jer otvara prostor za promjenu strukture i
jaanje produktivnosti poljoprivredne proizvodnje, smanjuje ovisnost od poljoprivrednog
dohotka, te se obezbeuju uslovi za stabilniji dohodak i onih gazdinstava iji je opstanak u
poljoprivredi neizvjestan, ime ruralne sredine postaju ekonomski i socijalno manje ranjive.
Istovremeno se diverzifikacijom poslovnih aktivnosti obezbjeuje irok spektar raznolikih
usluga za stanovnitvo ruralnih prostora, to ima pozitivan efekat na smanjenje migracija selograd.
Strategija podrazumijeva kreiranje i implementaciju mjera politike ruralnog razvoja koja e

unaprijediti konkurentnost proizvodnji, te stvarati mogunost ostvarivanja dodatnih prihoda u
okviru poljoprivrede i srodnih djelatnosti. Ove mjere e omoguiti podrku rekonstrukciji sela,
njegove drutvene i fizike infrastrukture, te podrku zatiti prirodnog i kulturnog nasljea u
vezi sa poljoprivredom i srodnim djelatnostima. Naravno, vaan fokus ovih mjera je i
zaustavljanje negativnih demografskih trendova, a kroz podrku stvaranja novih radnih mjesta
za mlade (start-up).
Ovaj segment agrarne politike e u budunosti dobivati sve vie na znaaju. Ipak, u okviru
Strategije ovo podruje nije detaljno obraeno, ali da bi se predstavio ukupan koncept Strategije
ono je moralo biti pomenuto. Ovo podruje i nain ostvarenja predvienih ciljeva e biti predmet
posebnog dokumenta, a ovdje predloeni operativni okvir nema namjeru da namee rjeenja.
Operativni ciljevi:
8.1. Zaustavljanje negativnih trendova depopulacije ruralnih podruja
8.2. Unapreenje dobne i obrazovne strukture
8.3. Diverzifikacija nepoljoprivrednih aktivnosti u ruralnim podrujima
8.4. Zatita i ouvanje prirodne i kulturne batine
8.5. Unapreenje fizike infrastrukture vane za sektor
108

Moderno upravljanje javnim politikama i uspostavljanje efikasne administracije
Obrazloenje:
U okviru SWOT analize neefikasnost administracije je izdvojena kao posebna slabost i

ogranienje razvoja sektora, a posebno njegove sposobnosti da privue neophodna, ali i
povoljna razvojna sredstva. Imajui na umu globalnu promjenu naina administrativnog
upravljanja (ogranienje uticaja), smanjenje raspoloivih budetskih sredstava i zahtjeve da
upravljanje javnim politikama bude transparentno i sljedivo, da obezbijedi svim akterima isti
pristup informacijama i resursima, ali i da ih ukljui u procese donoenja odluka, jasno je da se i
organizacija, nain obavljanja poslova moraju korjenito mijenjati. Organizacijska promjena je
dugoroan proces koji mora poivati na dva osnovna stupa: odanost top menadmenta i
sposobnost, vjetine i predanost zaposlenih. Dakle, Strategija pokuava postaviti temelje
organizacijskog ponaanja koji e obezbijediti minimum odanosti top menadmenta (ministara
kao politike figure), te osnaiti uposlenike da shvate vanost promjene, nain na koji ona treba
biti izvedena, te potaknuti njihovu kreativnost u pronalaenju adekvatnih procedura
administrativnog poslovanja.
EU i regionalne integracije su prepoznate kao vana mogunost za dalji razvoj sektora i u smislu
dostupnosti atraktivnog trita, ali i u smislu mogunosti za koritenje razvojnih fondova,
programa, te znanja i tehnologija. Da bi ova mogunost bila adekvatno koritena neophodno je
ispuniti odreene zahtjeve u pogledu izgradnje i efikasnosti institucionalnog okvira sektora.
Zbog toga, institucionalne promjene na nivou sektora i organizaciono jaanje Ministarstva, kao i
jaanje koordinacije i saradnje svih nivoa vlasti, jeste minimalni preduslov za koritenje ove
mogunosti.
Unapreenje kapaciteta administracije da implementira moderne prakse upravljanja bit e

obezbijeeno mjerama agrarne politike usmjerenim ka obezbjeenju opih usluga u
poljoprivredi, odnosno mjerom Tehnika i administrativna podrka.
Predvien je i itav niz aktivnosti koje ukljuuju reorganizaciju i reformu institucija, uvoenje
novih praksi upravljanja, praenja i evaluacije procesa implementacije poljoprivredne politike,
trening i kolovanje, te aktivnosti vezane za analizu efekata poljoprivredne politike i procesa
pridruivanje, te definiranje pozicija u procesu pregovaranja sa EU.
Stvaranje tima za implementaciju i praenje izvrenja strategije, te uvoenje obaveze detaljnog
izvjetavanja i sakupljanja podataka, samo po sebi jeste mjera jaanja institucija.
Aktivna uloga Ministarstva je neophodna kako bi se obezbijedila ambiciozna sredstva za
uspostavu nedostajuih institucija, ali i za primjenu modernih upravljakih praksi u procesu
kreiranja i upravljanja javnim politikama.
Operativni ciljevi:
9.1. Jaanje postojeih i izgradnja nedostajuih institucija
Za ostvarenje se predvia set aktivnosti usmjerenih na jaanje kapaciteta zaposlenih

(permanentno obrazovanje), uspostavljanje twinning projekata sa institucijama iz zemalja
donatora, te permanentno usavravanje administrativnih procedura neophodnih za adekvatno
sakupljanje i razmjenu podataka i informacija na svim nivoima vlasti, te za koordinaciju
upravnih aktivnosti, a posebno onih vezanih za implementaciju mjera agrarne politike. Osim
toga, predvia se i set aktivnosti vezanih za analizu efekata mjera poljoprivredne politike i
efekata prikljuivanja EU, te definiranja pregovarakih pozicija (njihovo definiranje uz koritenje
modernih modela i orua). Naravno, temelj za ostvarenje ovog cilja bit e studija izvodljivosti za
uspostavljanje novih nedostajuih institucija i njihovo jaanje. Ministarstvo e obezbijediti
sredstva i iz drugih izvora, te pronalaenja donatora spremnih da investiraju u ovu oblast ili da
obezbijede neophodnu tehniku pomo
9.2. Ubrzavanje preuzimanja pravne steevine EU
Pretpostavlja se uspostava tijesne saradnje sa dugim nadlenim institucijama, prije svega u

pripremi preciznog akcionog plana vezanog za preuzimanje EU zakonodavstva, sa jasno
definiranim terminima, odgovornim licima i obezbjeenim izvorima finansiranja.
9.3. Postepeno i racionalno uvoenje ZAPu slinih mjera agrarne politike
Mjere agrarne politike predloene u okviru ove strategije su u velikoj mjeri u skladu sa
principima i zahtjevima ZAP-a i STO-a. Ipak ima dosta prostora za unapreenje i uvoenje mjera
koje propagira ZAP. Uvoenje novih mjera e zavisiti od potreba sektora, ali i procesa
pribliavanja EU.
9.4. Jaanje saradnje i koordinacije svih interesnih grupa u cilju poboljanja imida poljoprivrede u
drutvu
Ostvarenje ovog cilja e se osigurati kroz set mjera usmjerenih na ope usluge (promocija), ali i
set aktivnosti usmjerenih na reorganizaciju Ministarstva, te aktivnosti vezane za jaanje
drutvene odgovornosti sektora (stipendiranje mladih ljudi, ukljuivanje u inicijative lokalnih
zajednica i sl.), te stalnom unapreenju transparentnosti i sljedivosti procesa upravljanja, ali i
kreiranja i implementacije, kako strategije, tako i agrarne politike. Osim toga, bilo bi veoma
vano da i Ministarstvo uvede sistem upravljanja kvalitetom.
110

Poboljanje drutvenog i ekonomskog poloaja poljoprivrednika
Obrazloenje:
U svrhu podrke organizacijske transformacije poljoprivrednih gazdinstava u obrt kao oblik organizacije
znaajan motivator moe biti i sufinanciranje zdravstveno osiguranja uposlenih na takvim gazdinstvima.
Podrka u poetku moe imati visok udio u trokovima zdravstvenog osiguranja, a u kasnijim godinama se
moe postepeno i smanjivati.
Sufinansiranje zdravstvenog osiguranja zaposlenim na poljoprivrednim gazdinstvima u statusu obrta
potpomae rjeavanje radno-pravnog statusa zaposlenih na takvim poljoprivrednim

gazdinstvima to direktno doprinosi poboljanju njihovog drutvenog i ekonomskog poloaja.
To doprinosi poveanju broja zaposlenih sa ureenim radno-pravnim statusom, poveanju
prihoda javnih fondova, smanjenju sivog trita u ovoj oblasti, omoguava laki pristup
financijskim sredstvima i openito poboljava status takvog gazdinstva na tritu.
Operativni ciljevi:
10.1. Sufinansiranje zdravstvenog osiguranja poljoprivrednika
Za postizanje ovog cilja najprije je potrebno izvriti promociju mogunosti ostvarenja prava na
sufinanciranje zdravstvenog osiguranja kod ciljne grupe poljoprivrednih gazdinstava (koja ostvaruju
prihode dovoljne za ulazak u sistem zdravstvenog osiguranja ili imaju motiv da se u njega ukljue), a u
skladu sa propisima koji reguliraju tu oblast. Na temelju utvrenog iznosa uplate zdravstvenog osiguranja
vrilo bi se sufinansiranje dijela spomenutih trokova to bi direktno smanjilo izdvajanja poljoprivrednih
gazdinstava za ove namjene i povealo njihovu motivaciju da unaprijede svoj organizacioni oblik.
6.
MOGUI
SCENARIJI
RAZVOJA
SEKTORA FEDERACIJE BIH
POLJOPRIVREDNOG
Kako bi logika predloene intervencije, odnosno izabranog stratekog okvira djelovanja bila
jasno objanjena izvrena je analiza scenarija. U okviru ove analize poreena su dva scenarija,
odnosno dva stanja, jedno, ako se pristup razvoju sektora ne bi promijenio (base-line stanje) i
drugo, ukoliko se ciljevi predloene agrarne politike ostvare.
6.1.
Polazite i vrste scenarija
Na poetku scenarij analize neophodno je jasno definirati polazita, odnosno nain, na koji e
rezultati sektorskog razvoja biti kvantificirani. Dobro objanjena polazita omoguavaju
jednostavniju analizu, a rezultat analize biva jasniji i postaje pravi argument za dalji dijalog o
stratekom razvoju sektora.
6.1.1.
Polazite
Jedan od ciljeva izrade ovog dokumenta je i sagledavanje buduih pravaca razvoja sektora u
uslovima implementacije definiranih ciljeva i uspostave mehanizama i instrumenta nove
Strategije razvoja i prilagoavanja poljoprivrede FBiH. U tom kontekstu, sainjena je
kvantitativno-kvalitativna prognoza buduih kretanja vanijih poljoprivrednih proizvodnji, gdje
su kao osnova posluili dosadanji razvojni trendovi (period 2003-2012) i ocjena buduih
kretanja za odabrane poljoprivredne proizvodnje, koju je uradio vei broja eksperata. Izabrane
proizvodnje ine vie od 80% ukupnog bruto poljoprivrednog outputa FBiH. Prognoza je
uraena uz pomo scenarijske analize, a bazira se na predstavljenoj sektorskoj analizi i analizi
konkurentnosti, uz procjenu razliitih tehnolokih, ekonomskih i politikih polazita. Simulacija
se odnosi na petogodinji period implementacije Strategije 2015-2019 i podrazumijeva mogue
promjene u iskoritavanju resursa (zasijane i zasaene povrine, broj stoke) i promjenama u
prinosima kao rezultata tehniko-tehnolokog napretka.
U cilju pojednostavljenog prikazivanja i izbjegavanja suvinog detaljisana neki podsektori su
posmatrani objedinjeno, uz izdvajanje vanijih kultura, dok su neki podsektori poput pelarstva,
ribarstva, proizvodnje cvijea, proizvodnja sjemenskog i sadnog materijala, plantanog uzgoja
ljekovitog bilja i sl., iji je znaaj manji i/ili nije vezan za sadanju i buduu direktnu podrku
nisu obuhvaeni ovom scenarijskom analizom. Detaljnije elaboriranje moguih scenarija
uinjeno je samo na nivou najvanijih proizvodnji.
Scenarijski pristup nema za cilj da pokae ta e se desiti nakon odreenog vremena, odnosno
2019. godine, nego da na osnovu veeg broja informacija, podataka i injenica prikae ta bi
moglo da se desi. Za scenarijske analize, kako je to uobiajeno, posmatrane su dvije grupe inilaca:
eksterni i interni.
Meu eksternim iniocima izdvajaju se sljedei:
opa kretanja i tendencije na tritu hrane u regionu, EU i na globalnom tritu,
dostignuti nivo pregovora BiH u okviru STO (globalna liberalizacija u trgovini hranom) i
oekivani ulazak krajem 2014. godine,
112
stanje trita u regionu u kontekstu CEFTA sporazuma,

pristupanje Hrvatske Evropskoj uniji,
otvaranje novih trita poput Turske, Rusije i arapskih zemalja,
nastavak liberalizacije trgovine u okviru Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju EU,
klimatske promjene i poveanje rizika.
Najvaniji interni inioci za prognozu kretanja u poljoprivredi su:

ispoljeni trendovi i dostignuti nivo proizvodnje u proteklom periodu (20032012) u najvanijim odabranim podsektorima/proizvodnjama,
dostignuti nivo konkurentnosti vanijih poljoprivrednih proizvoda,
dostignuti nivo
poljoprivrede,
tehniko-tehnolokog unapreenja
pojedinanih sektora
iskazane promjene u makroekonomskom okruenju, kretanja u ukupnoj

ekonomiji u uslovima izraene recesije posljednjih godina, te njihov uticaj na
standard stanovnitva, u kontekstu ponude i potranje poljoprivrednih
proizvoda na domaem tritu,
politika (ne)usaglaavanja na nivou BiH i (ne)stvaranje uslova za koritenje EU
pretpristupnih fondova (IPARD II) i drugih pogodnosti vanih za sektor,
odnos potroaa prema lokalno proizvedenoj hrani.
Ocjena proizvodnje izraunata je kao produkt raspoloivih resursa (zemljita ili broja grla stoke)
i intenziteta proizvodnje svedene na jedinicu mjere (hektar povrine, rodno stablo, grlo stoke i
sl.). Prognoza se odnosi na 2019. godinu, odnosno godinu kada se zavrava implementacije
Strategije.
Za Bosnu i Hercegovinu (Federaciju BiH), kao i za druge zemlje u tranziciji, u scenarijskoj analizi
polazilo se od stava da velike godinje promjene u poljoprivredi nisu realne. Samo u izuzetnim
prilikama, mogue je postii stope rasta od 5-6% na godinjem nivou, isto kao to je mogue
samo u nekim specifinim sektorima na krai rok ostvariti i znatno vee skokove. Ipak, na
viegodinjem nivou realno je oekivati stopu rasta ne veu od 2-4%.
Uprkos injenici da BiH (FBiH) statistika ima brojne nedostatke, za procjenu su uzimani slubeni
statistiki podaci, osim u sluajevima kada je oigledno da ti podaci ne odgovaraju stvarnom
stanju, a s druge strane, postoje argumentovane ekspertne ocjene o kretanjima i pokazateljima u
pojedinim sektorima14.
Osim to ima za cilj da pokae ta bi moglo da se desi sa sektorom u 2019. godini, scenarijska
analiza e moi da se koristi i za druge svrhe. Tako e biti dodatno sredstvo pri donoenju
odluka samih proizvoaa o tome da li da se bave nekom proizvodnjom, a mogla bi pomoi i u
sagledavanju realnijih izvoznih potencijala Federacije Bosne i Hercegovine. Scenarijska analiza
moe, u izvjesnoj mjeri, da bude i potpora za sistematsku analizu trita i uope poljoprivredne
politike ovog BiH entiteta.
6.1.2.
14
Vrste scenarija
Primjer: FAO sektorska analiza vina i ocjena aktuelnih povrina pod vinovom lozom.
U predvianju budue proizvodnje odabranih podsektora/proizvoda koritena je metoda

scenarijske analize, pri emu su posmatrana dva mogua scenarija:
1) Scenarij bez promjena (tzv. baseline scenario),
2) Ciljni scenarij sa dva oekivana nivoa-granice:
a. Donja granica (minimalno oekivane promjene)
b. Gornja granica (optimistiko oekivane promjene)
6.1.2.1.
Scenarij bez promjena (Baseline scenarij)
Ekspertne ocjene kod ovog scenarija zasnivaju se na tome da nema promjena u agrarnoj politici i
da nema veeg uticaja vanjskog i unutranjeg okruenja na sektor, odnosno zasnivaju se na
sljedeim pretpostavkama:
zadravaju se ispoljene tendencije u iskoritavanju resursa i postizanju prosjenih
prinosa,
nastavljaju se ispoljavati slabosti i ostvarivati prijetnje utvrene u sektorskoj SWOT
analizi,
poljoprivreda ima isti (lo) tretman u ukupnoj ekonomiji FBiH,
dalja liberalizacija trgovine koja dovodi do pogoranja prihoda poljoprivrednih
gazdinstava uslijed pada cijena outputa u odnosu na prethodni period,
nastavak smanjivanja prisustva donatora i njihove uloge u razvoju sektora, posebno u
sferi tehniko-tehnolokog napretka i transfera znanja,
nastavak politike nestabilnosti zemlje, izostajanje uspostave neophodnih struktura za
povlaenje EU predpristupnih fondova,
budetska izdvajanja za sektor zadravaju se na istom nivou, sa istom strukturom
podrke i bez promjena u kontekstu pribliavanja EU.
6.1.2.2.
Ciljni scenario
Kod ekspertne ocjene ovog scenarija se daju ciljna oekivanja u okviru dvije mogue granice.
Prva, donja granica, pretpostavlja minimalne oekivane promjene u sektoru, gdje su kod
odabranih proizvodnji uzete u obzir sljedee pretpostavke:
poboljavaju se utvrene tendencije u iskoritavanju resursa i postizanju prosjenih
prinosa, ali u skromnim razmjerama,
dolazi do realizacije samo dijela prednosti i iskoritavanja mogunosti koje su utvrene u
sektorskoj SWOT analizi,
nastavljaju se ispoljavati slabosti i ostvarivati prijetnje utvrene u SWOT analizi,
politika kriza na dravnom nivou jo nije prevaziena, nedostatak volje za ispunjavanje
EU uslova i upitni IPARD fondovi,
produetak politike krize u FBiH, kanjenje u reformama,
obim budetske podrke zadran na istom nivou, ili neznatno povean, sa
implementiranim promjenama samo u odreenom dijelu Strategije,
ekonomski oporavak FBiH ne ide eljenim tempom, ekonomski rast ne prelazi 1% na
godinjem nivou direktan odraz na smanjena ulaganja u sektor, njegov tehnoloki
razvoj i njegovu ukupnu modernizaciju,
114
nastavak smanjivanja prisustva donatora i njihove uloge u razvoju (tehnikotehnolokom i transferu znanja) sektora,
prehrambena industrija bez znaajnijih promjena i naina animiranja primarne
poljoprivredne proizvodnje.
Druga, gornja granica sa optimistiko oekivanim promjena u odabranim proizvodnjama zasniva se na
sljedeim pretpostavkama:
poboljavaju se utvrene tendencije i u iskoritavanju resursa i u postizanju prosjenih
prinosa,
dolazi do realizacije veeg broja definiranih prednosti i iskoritavanja mogunosti koje su
utvrene u sektorskoj SWOT analizi,
smanjuju se posljedica ulaska Hrvatske u EU i razvija nastup na drugim tritima poput
Turske, Rusije i sl.
kraj politike krize na dravnom nivou, ispunjavanje EU uslova za puno koritenje IPARD
fondova, stvoreni uslovi i za druga donatorska sredstva,
kraj politike krize u FBiH, bre provoenje reformi,
obim budetske podrke na znaajno viem nivou sa implementiranim promjenama u
najveem dijelu Strategije,
ekonomski oporavak FBiH ide eljenim tempom, to za posljedicu ima vea strana
ulaganja u poljoprivredni sektor i njegov tehnoloki razvoj i modernizaciju,
prehrambena industrija pokazuje izvjesne pozitivne promjene to dovodi do animiranja
primarne poljoprivredne proizvodnje, i
jaanje pozitivnog odnosa potroaa prema specifinim i visokokvalitetnim BiH
proizvodima.
6.2.
Poljoprivredno zemljite
Ukupno poljoprivredno zemljite u FBiH, prema zvaninim podacima, se u periodu 2003-2012

nije znaajnije mijenjalo i zadravalo se na priblino istom nivou od oko 1,14 miliona ha. U
odnosu na prosjek 2003.-2005. dolo je do izvjesnih strukturnih promjena, na nain da su se
smanjile oranine povrine za 5% i livade za 2%, dok su poveane povrine pod trajnim
zasadima za 9%, i panjaci za 2%.
Tabela 16 - Scenarij koritenja poljoprivrednog zemljita

Scenariji
Stanje
Kategorija zemljita
Jedinica mjere
Prosjek
2003-2005
Prosjek
2010-2012
Bez promjena
Indeks
Prosjek
2003-2005
=100
2019
Ciljni
Indeks
Prosjek
2010-2012
=100
Oranice i bate
000 ha
414,0
394,0
95
374,3
95
Trajni zasadi
000 ha
45,0
49,0
109
53,4
109
Livade
000 ha
261,0
256,0
98
250,9
Panjaci
000 ha
428,0
438,0
102
Poljoprivredno zemljite
000 ha
1148,0
1137,0
99
2019
Indeks
Prosjek
2010-2012
=100
386,1 -413,7
98 105
53,9 - 56,4
110 115
98
256,0 -2 66,2
100 -104
446,8
102
438,0 - 429,2
100 98
1125,4
99
1144,3 - 1155,3
100 103
Kod scenarija bez promjena, koji pretpostavlja da nema ni promjena u agrarnoj politici, a time ni
u zemljinoj politici, te da nedostaju mjere koje bi stimulirale koritenje veeg obima oraninih
povrinama, oekivanja mogu ii u pravcu njihovog daljnjeg smanjenje za 5% i dostizanja nivoa
od 374 hiljade hektara. Zadravanje skromne i nedovoljne direktne podrke prema stoarskim
proizvodnjama, kojima su prirodne livade vaan izvor stone hrane (ovarstvo i kozarstvo),
oekuje se daljnje smanjivanje povrina pod prirodnim livadama za 2%, dok e se za isti
postotak poveati ekstenzivnije panjake povrine. Konano, zadri li se pozitivan trend u tzv.
kapitalnim ulaganjima, odnosno investicijama u trajne zasade, kao vanim dijelom ose
konkurentnosti ruralnog razvoja, moe se oekivati nastavak njihovog poveanja za novih 4,5
hiljada hektara povrine, odnosno oko 900 hektara godinje. Ukupno poljoprivredno zemljite u
2019. godini bi zadralo gotovo isti nivo kao prosjek perioda 2010.-2012., i iznosilo bi 1,125
miliona hektara.
Prema ciljnom scenariju donja granica oekivanih promjena ogleda se u tome da e jo uvijek
biti prisutan trend smanjenja oraninih povrina (indeks 98) u odnosu na referentni prosjek
2010-2012, te poveanje intenzivnih povrina pod trajnim zasadima (2% na godinjem nivou).
Za ovakva oekivanja pretpostavke su da je podrka zadrana na istom ili slinom nivou,
implementiran samo dio budue Strategije, dostupnost i realizacija meunarodnih fondova
ukljuujui i IPARD veoma skromna, te da je nastavljena politika kriza kojom se smanjuje nivo
direktnih stranih investicija. Optimizam vezan za poveanje trajnih zasada zasnovan je na
pozitivnim trendovima u analiziranom periodu i znaajnom prostoru domae proizvodnje
voa na BiH tritu. Implementirani dio Strategije kojim se podrava ovarska proizvodnja i
uvaava manje povoljno podruje (MPP) uslovilo bi poveanje povrina pod livadama i
zadravanje panjaka na istom nivou kao i u 2012. godine. Gornja granica ciljnog scenarija
pretpostavlja prihvaanje vee budetske podrke sektoru i promjene koje Strategija predvia,
implementacije najveeg dijela Strategije u kojima se uvode naknade za MPP, jedinstveno
plaanje za najvei broj biljnih proizvodnji po ha, dostupnost meunarodnih fondova za
prestrukturiranje i biljnih i animalnih proizvodnji, te poveanje ukupne konkurentnosti
poljoprivrede FBiH. Prema ovome scenariju u 2019. godini strukturne promjene poljoprivrednih
povrina bi mogle da izgledaju tako da su ukupne oranine povrine poveane za 5%, trajni
zasadi za moda ak i 15%, livade bi dostigle nivo koritenja iz 2003. godine, dok bi panjake
povrine bile za 2% manje od onih koje su utvrene prosjekom 2010-2012 godine. Osim
116
prethodno reenog, za ostvarenje ovakvog scenarija potrebno je primjenjivati i zakonsku

regulativu, odnosno Zakon o poljoprivrednom zemljitu.
6.3.
Biljna proizvodnja
6.3.1.
Proizvodnja ratarsko-povrtlarskih kultura
U okviru proizvodnje usjeva sa oranica, odnosno ratarsko-povrtlarskih kultura scenarijska

analiza uraena je za penicu, kukuruz, povre (ukupno), krompir, te krmno bilje (ukupno).
Pregled moguih scenarija i oekivanih rezultata u 2019. godini moe se vidjeti u narednom
tabelarnom prikazu.
Tabela 17 - Scenarijska analiza vanijih ratarsko-povrtlarskih kultura
Scenariji
Stanje
Vrsta
proizvodnje
Bez promjena
Jedinica mjere
Prosjek
2003-2005
Prosjek
2010-2012
Indeks
Prosjek
2003-2005
=100
2019
Ciljni
Indeks
Prosjek
2010-2012
=100
2019
Indeks
Prosjek
2010-2012
=100
Penica
Povrina
000 ha
21,13
18,00
85
15,30
85
Prosj. prinos
t/ha
2,80
3,43
123
3,84
112
16,20 -17,46
90 -97
3,91 - 4,05
Proizvodnja
000 t
59,16
61,72
104
58,76
114 118
95
63,33 - 70,65
103 114
Kukuruz (zrno)
Povrina
000 ha
49,324
47,95
97
46,99
98
49,38 - 51,30
103 107
Prosj. prinos
t/ha
3,93
3,87
98
3,83
99
4,06 - 4,26
106 -110
Proizvodnja
000 t
193,84
185,55
96
180,02
97
200,67 - 218,39
108 118
Povre
Povrina
000 ha
15,45
14,49
94
13,77
95
14,49 - 15,22
100 105
Prosj. prinos
t/ha
6,63
7,49
113
8,46
113
8,69 - 8,99
116 120
Proizvodnja
000 t
102,46
108,54
106
116,52
107
125,90 - 136,76
116 126
Krompir
Povrina
000 ha
25,14
21,80
87
18,97
87
20,06 - 20,93
92 96
Prosj. prinos
t/ha
8,33
9,53
114
10,86
114
11,25 - 11,72
118 123
Proizvodnja
000 t
209,42
207,75
99
206,05
99
225,54 -245,32
109 118
Krmno bilje
Povrina
000 ha
55,31
60,97
110
64,02
105
67,07 -70,12
110 115
Prosj. prinos
t/ha
7,13
7,72
108
8,11
105
8,41 - 8,80
109 114
Proizvodnja
000 t
394,39
470,71
119
518,96
110
564,38 - 617,10
120 131
Penica
Zbog nekonkurentnosti u odnosu na zemlje regiona i EU i relativno skromnom domaom

podrkom, proizvoai penice kao osnovne hljebne itarice u FBiH sve vie naputaju ovu
proizvodnju. Ukupna proizvodnja je, uprkos znaajnom smanjenju zasijanih povrina, ipak neto
vea u odnosu na prosjek 2003-2005 i iznosi 61,7 hiljada tona, to je i dalje veoma skromno i
ini tek 15-tak% ukupnih potreba FBiH. Znatnije poveanje proizvodnje penice nije realno
oekivati. Poveanje bi trebalo bi biti vie rezultat koritenja raspoloivih resursa (oraninih
povrina), a manje prosjenog prinosa koji se moe jo podizati. Rjeavanje pitanja skladitenja
(investicije) kao i pitanje klimatskih promjena i adekvatnog reagovanja na njih (npr. uvoenje
sorti otpornijih na suu), takoer bi mogli biti bitni inioci budue ukupne proizvodnje ove
vane strateke kulture. Konano, investicije u proizvodnju kako iz domaih tako i
meunarodnih (IPARD) izvora, mogla bi imati i presudnu ulogu u zaustavljanju iskazanih

negativnih tendencija i unapreenju u ovoj proizvodnji.
Prema scenariju bez promjena i uzetim pretpostavkama datim u polaznim objanjenjima
oekuje se daljnje smanjenje zasijanih povrina za 15%, nastavak tehnolokog napretka i
poveanje prosjenog prinosa od 12%. Ovim bi se u 2019. godini mogla oekivati ukupna
proizvodnja penice od 59 hiljada tona, odnosno za cca 5% manje nego u periodu 2010-2012
Ciljni scenarij sa svojom donjom granicom pretpostavlja i dalje nedovoljno investiranje u
proizvodnju, stimuliranje proizvodnje kroz direktna plaanja, te nastavak tehnolokog napretka.
U ovakvim uslovima se oekuje nastavak smanjivanja zasijanih povrina za 10%, ali uz
poveanje prosjenog prinosa, ukupna proizvodnja bi mogla biti vea u odnosu na referentni
period 2010-2012 Gornja granica ovog scenarija pretpostavlja implementaciju Strategije i
kontinuiranu i jedinstvenu direktnu podrku po hektaru, stvaranja povoljnijeg politikoekonomskog ambijenta i mogunosti koritenja IPARD i drugih fondova, jaanja ose
konkurentnosti ruralnog razvoja i investicija u potrebne objekte i opremu (sistema za
navodnjavanje), te poboljanja sortnog sastava (uvoenja kvalitetnijih i otpornijih sorti na suu).
U spomenutim uslovima jaali bi vei proizvoai i ukupan tehnoloki napredak bi mogao uticati
na produktivnost, odnosno prinosi bi mogli dostii nivo od 4,05 tona/ha. Trend smanjivanja
zasijanih povrina bi mogao biti znaajno usporen (jo uvijek ne i zaustavljen), i u konanici to
bi znailo ukupnu proizvodnju od 71 hiljade tona, 14% vie nego na poetku implementacije
Strategije, i zadovoljenje jedne estine domaih potreba.
Kukuruz (zrno)
U odnosu na penicu, proizvodnja kukuruza je uprkos nedostatku direktne podrke sa

federalnog nivoa ostvarila znaajnije rezultate, koji se ogledaju, prije svega, u zasijanim
povrinama. U period 2003-2012 ukupne zasijane povrine se kreu izmeu 48 i 50 hiljada
hektara, dok je prosjean prinos neto ispod 4 t/ha i varira u zavisnosti od vremenskih
ne/prilika. Ostvarena proizvodnja od prosjenih 190 hiljada tona ne zadovoljava domae
potrebe. Osim zbog potreba plodoreda, i radi zadovoljavanja sve izraenijih potreba stoarstva
za koncentrovanim hranjivima, te ublaavanja izraenog deficita u ovom proizvodu, bilo bi
potrebno poveati povrine pod ovom kulturom. Ipak, znaajnije poveanje proizvodnje
kukuruza nije realno. Poveanje bi, kao i kod penice, trebalo biti vie rezultat koritenja
raspoloivih resursa (oraninih povrina), ali i poveanja prosjenog prinosa koji se moe jo
znaajno podizati. Vrlo vaan e biti i nivo unapreenja domae stoarske proizvodnje.
Rjeavanje pitanja skladitenja (investicije), kao i pitanje klimatskih promjena i adekvatnog
reagovanja na njih (npr. uvoenje novih generacija hibrida otpornih na suu), takoer bi mogli
biti bitni inioci budue ukupne proizvodnje. Naravno, investicije u proizvodnju, kako iz
domaih, tako i meunarodnih izvora i kod proizvodnje kukuruza mogu imati veoma vanu
ulogu.
Scenarij bez promjena kod ove kulture pretpostavlja daljnje izostavljanje direktne podrke
proizvoaima, nedostatak investicija kojima bi se stvorili bolji uslovi za suenje i skladitenje,
te zadravanje aktuelnog sortimenta bez uvoenja novih sorti/hibrida kojima bi domaa
proizvodnja bila konkurentnija i prilagoenija sve izraenijim klimatskim promjenama. U
takvim uslovima zadrao bi se, ili neznatno (2%) smanjio, dosadanji nivo zasijanih povrina.
Zbog zadravanja postojeeg stanja ne bi bilo znaajnih tehnolokih unapreenja, te bi se
118
prosjean prinos zadrao na nivou prosjeka iz perioda 2010-2012 i iznosio bi 3,83 t/ha. Ukupna
proizvodnja po ovom scenariju mogla bi u 2019. godini iznositi 180 hiljada tona, to je neznatno
manje u odnosu na period prije implementacije Strategije, i znatno manje od domaih potreba za
ovim proizvodom. Donja granica ciljnog scenarija takoer podrazumijeva nedostatak znaajnijih
investicija u proizvodnju, i pretpostavlja djeliminim sprovoenjem Strategije. Uvoenjem
direktnih plaanja po hektaru i djelimino pozitivnim kretanjima u stoarskoj proizvodnji moglo
bi doi do boljeg iskoritavanja oraninih povrina i poveanja zasijanih povrina 0,5% godinje.
Tako bi u 2019. godini moglo biti ukupno 49,4 hiljade hektara zasijanih povrina pod ovom
kulturom, to bi uz realan tehnoloki napredak i postignuti nivo prinosa od 4,06 t/ha uslovilo
ukupnu proizvodnju od 200,7 hiljada tona, to je za 8% vie nego u prethodnom periodu, ali jo
uvijek nedovoljno za zadovoljenje domaih potreba. Optimistika gornja granica ovog scenarija
pretpostavlja punu implementaciju Strategije, kontinuiranu i jedinstvenu direktnu podrku,
stvaranje mogunosti koritenja EU predpristupnih fondova i postojanja drugih fondova kao
direktna podrka investicijama u potrebne objekte i opremu, te poboljanje sortnog sastava i
uvoenje novih hibrida otpornih na suu. U spomenutim uslovima poveala bi se
zainteresovanost posebno velikih proizvoaa i prosjean prinos kao pokazatelj dostignutog
tehniko-tehnolokog nivoa mogao bi dosegnuti do 4,26 tona/ha. Zasijane povrine mogle bi se
godinje poveavati u prosjeku za 1,5% (ukupno 7%), tako da je, uz pretpostavljeni tehnoloki
napredak, u 2019. godini mogue ostvariti ukupnu proizvodnju od 218,4 hiljada tona kukuruza u
zrnu. To bi bilo za 18% vie nego u periodu do implementacije nove Strategije.
Povre
Analiza stanja pokazala je negativne tendencije u ukupnim zasijanim povrinama povrtlarskih

kultura, za razliku od prosjenih prinosa koji su u umjerenom porastu. Domaa proizvodnja
povra je postigla prepoznatljivost kod potroaa, ali je i dalje nedovoljno konkurentna u odnosu
na uvoz. Dodatni problem razvoju ove proizvodnje ini nerazvijena preraivaka industrija, koja
iz godine u godinu postaje jo slabija. Scenarijska analiza se odnosi na ukupnu proizvodnju
glavnih povrtnih kultura (90% ukupne proizvodnje), ali bi bilo dobro ui u strukturu ove
proizvodnje i napraviti analizu pojedinano po vrstama. Ta tema bi trebalo da bude predmet
posebne sektorske analize, kojom bi se cjelovito sagledali svi bitni aspekti ovog, za FBiH
poljoprivredu veoma vanog sektora. Posebno bi bila interesantna analiza proizvodnje povra u
zatienom prostoru, koja je posljednjih nekoliko godina u snanoj ekspanziji, posebno u
kontinentalnom dijelu entiteta.
Prema scenariju bez promjena, koji uzima u obzir nastavak mijenjanja navika kupaca i kupovine
povra u velikim trgovakim lancima, u kojima domai proizvodi sve tee ulaze zbog cjenovne
nekonkurentnosti, skromnu direktnu budetsku podrku jednako sa entitetskog i kantonalnog
nivoa, te generalno nedostatak investicija kojima bi se mogli nadomjestiti sve tei uslovi
proizvodnje uslijed klimatskih promjena (sua, mrazevi, grad), za oekivati je zadravanje
negativnog trenda veliine zasijanih povrina pod ovim kulturama za 1% na godinjem nivou.
Imajui na umu dosadanje izrazito niske prosjene prinose, kod ovog scenarija se oekuju
odreeni pozitivni proizvodno-tehnoloki pomaci, ije bi godinje poveanje moglo biti za 2,53%, to bi kao finalni rezultat u 2019. godini imalo oekivanu ukupnu proizvodnju od 117
hiljada tona, 7% vie u odnosu na prosjek iz perioda 2010-2012. Donja granica ciljnog scenarija
predvia zadravanje nivo zasijanih povrina iz perioda 2010-2012, to bi, uz oekivani
tehnoloki napredak (poveanje prosjenog prinosa za 3% na godinjem nivou), moglo

rezultirati ukupnom proizvodnjom od 126 hiljada tona. Ona bi za 16% bila vea nego u
prethodnom periodu, ali jo uvijek nedovoljna za zadovoljenje domaih potreba. Pretpostavke
za ovakav scenarij su male, jo uvijek nedovoljne investicije u proizvodnju (mehanizacija,
plastenici), uvoenje direktnih plaanja po ha, neznatno poboljanje trine infrastrukture i
nedovoljno razvijeni preraivaki kapaciteti. Optimistika gornja granica ciljnog scenarija
pretpostavlja kontinuiranu i dosljednu primjenu mjera iz Strategije (direktna plaanja po ha i
investiranje kroz mjere ruralnog razvoja), koritenje IPARD i drugih sredstava kao direktnu
podrku investicijama u potrebnu mehanizaciju, plastenike, drugu opremu, te u preraivaku
industriju, jaanje svijesti o kvalitetnoj domaoj proizvodnji, ulazak domaeg povra u znaajnije
trgovake lance, te stvaranje mogunosti za jaanje izvoza na hrvatsko (EU) trite. U ovakvim
uslovima mogue je oekivati znaajnije pozitivne promjene u proizvodnji povra, koje bi se
ogledale u zaustavljanju negativnog trenda veliine zasijanih povrina i poveanju prosjenih
prinosa (moda i do 4% na godinjem nivou), to bi bilo rezultat znaajnijeg tehnolokog
napretka. Ukupna proizvodnja povra u 2019. godini bi, po ovom scenariju, mogla dosei 137
hiljada tona, to je za 26% vie u odnosu na prosjek perioda 2010-2012.
Krmno bilje
Veliki broj malih proizvoaa sa skromnim znanjima ine ukupnu proizvodnju ovih kultura
malom i nedovoljnom. Opa karakteristika sjetvenih povrina krmnog bilja u periodu od 2003.
do 2011. godine je blago smanjenje povrina pod lucerkom i djetelinama, promjenljivost u
zasijanim povrinama travno-djetelinskih smjesa i smjesa trava i mahunjaa, te znaajno
smanjenje povrina pod stonom repom. Za razliku od ovih krmnih kultura, zabiljeeno je
znaajno poveanje zasijanih povrina pod kukuruzom za zelenu masu (silau). U narednom
periodu proizvodnja krmnog bilja zavisit e, u mnogome, od poloaja stoarske proizvodnje i
uticaja brojnih eksternih i internih faktora. Ulazak Hrvatske u EU znaajno e smanjiti izvozne
mogunosti mlijeka i mlijenih proizvoda kao i ostalih animalnih proizvoda, to e imati
direktnog uticaja na broj stoke, a time i na nivo potreba za krmnim biljem. S druge strane,
direktna plaanja po hektaru mogla bi usloviti poveanje povrina pod ovim kulturama, to bi,
uz oekivane pozitivne promjene i poveanje prosjenih prinosa moglo rezultirati poveanjem
ukupne proizvodnje.
U scenariju bez znaajnijih promjena u odnosu na prethodni period, za oekivati je nastavak
pozitivnih tendencija u pogledu zasijanih povrina, kao i nastavak tehnolokog napretka
pojedinanih proizvodnji. Ulazak Hrvatske u EU e pozitivne tendencije poveanja povrina malo
usporiti, no ipak se u 2019. godini oekuje poveanje ukupnih povrina i prosjenog prinosa za
1% na godinjem nivou, to u konanici znai ukupnu proizvodnju od oko 519 hiljada tona.
Prema ciljnom scenariju, donja granica oekivanja ukupne proizvodnje krmnog bilja u 2019.
godini iznosi 564 hiljade tona i temelji se na sljedeim pretpostavkama: nema znaajnijih
investicija u proizvodnju (nastavak politiko-ekonomske krize), uvedena su direktna plaanja po
ha za sve krmne proizvodnje, jo nisu pronaena prava rjeenja posljedica ulaska Hrvatske u EU,
a stoarska proizvodnja pokazuje male, ali pozitivne promjene. U ovakvim uslovima oekuje se
nastavak pozitivnih tendencija u iskoritavanju resursa zasijanih povrina, a uz odreene
pomake u agrotehnici i uvoenje prinosnijih sorti doi e i do poveanja prosjenih prinosa.
Optimistiki ciljni scenarij predvia gornju granicu ukupne proizvodnje od 617 hiljada tona i
120
poveanje od 6% na godinjem nivou u odnosu na referentni prosjek perioda 2010-2012. Za

ovakav rezultat scenarij pretpostavlja ispunjavanje brojnih preduslova: dostupni predpristupni
fondovi, zainteresovanost meunarodnih donatora, izdvajanje znaajnijih sredstva za podizanje
konkurentnosti u okviru ruralnog razvoja za neophodno investiranje u mehanizaciju i prateu
opremu, izgradnju neophodnih objekata za spremanje i uvanje krme, te kontinuirana i
dosljedna primjena mjera iz Strategije (direktna plaanja po ha). Ispunjavanjem ovih uslova
znaajno bi se poveao ukupni stoni fond, a time i potreba za krmom. Daljnji tehnoloki
napredak uvoenjem prinosnijih sorti i bolja agrotehnika mogli bi dovesti do moda i najveih
iskoraka u implementacije Strategije.
6.3.2.
Proizvodnja voa i groa
U okviru voarsko-vinogradarske proizvodnje scenarijska analiza uraena je za ukupnu

proizvodnju voa, te pojedinano za jabuku, ljivu, jagodasto voe i vinovu lozu. Pregled moguih
scenarija i oekivanih rezultata u 2019. godini moe se vidjeti u narednom tabelarnom prikazu.
Detaljnije elaboriranje pojedinih scenarija uraeno je samo za ukupnu proizvodnju voa i
proizvodnju groa.
Tabela 18 - Scenarijska analiza vanijih voarskih kultura i vinove loze
Scenariji
Stanje
Vrsta
proizvodnje
Bez promjena
Jedinica mjere
Prosjek
2003-2005
Prosjek
2010-2012
Indeks
Prosjek
2003-2005
=100
2019
Ciljni
Indeks
Prosjek
2010-2012
=100
2019
Indeks
Prosjek
2010-2012
=100
Voe
Broj stabala
mil. stbl.
7,48
10,19
136
11,72
115
11,72 - 12,23
115 120
Prosj. prinos
kg/stablo
8,82
9,28
105
9,74
105
10,21 -10,67
110 115
Proizvodnja
000 t
65,97
94,56
143
114,19
121
119,62 - 13,50
127 138
Jabuka
Broj stabala
mil. stbl.
1,40
2,58
184
2,97
115
3,23 - 3,48
125 135
Prosj. prinos
kg/stablo
11,96
9,16
77
9,16
100
9,62 -10,53
105 115
Proizvodnja
000 t
16,74
23,63
141
27,18
115
31,02 -36,69
131 155
ljiva
Broj stabala
mil. stbl.
4,60
5,55
121
6,11
110
6,38 - 6,66
115 120
Prosj. prinos
kg/stablo
7,61
8,97
118
10,05
112
10,58 - 11,21
118 125
Proizvodnja
000 t
35,01
49,78
142
61,33
123
67,56 - 74,68
136 150
Jagodasto voe
Povrina
000 ha
0,86
1,06
123
1,27
120
1,33 - 1,43
125 -135
Prosj. prinos
t/ha
8,62
9,86
114
10,35
105
10,85 - 11,83
110 120
Proizvodnja
000 t
7,41
10,45
141
13,17
126
14,37 - 16,93
138 162
Povrina
000 ha
n/d
3,25
3,32
102
3,41 - 3,59
105 110
Prosj. prinos
t/ha
n/d
7,00
7,00
100
7,07 - 7,14
101 102
Proizvodnja
000 t
n/d
22,75
23,21
102
24,13 - 25,53
106 - 112
Vinova loza
Napomena: Prognoza za oekivanu proizvodnju jagodastog voa na bazi statistikih podataka za period 2006-2010.
Izraunati indeksi u 2019. godini na osnovu vrijednosti u 2010 godini (2010=100). Za prognozu proizvodnje groa
koriteni podaci Federalnog Agromediteranskog zavoda iz Mostara i procijenjene ukupne povrine pod vinogradima
od 3,25 hiljada hektara sa prosjenim prinosom od 7 tona po ha. U ovoj scenarijskoj analizi, za razliku od ostalih gdje
je koritena zvanina statistika, uzeti su podaci procjene spomenutog Zavoda, budui da su nastali za potrebe izrade
Katastra vina i da su najpouzdaniji dostupan izvor podataka o trenutnom stanju. Izraunati indeksi u 2019. godini na
osnovu vrijednosti u 2012 godini (2012 = 100).
Voe
Uprkos povoljnim klimatskim i zemljinim uslovima za uzgoj velikog broja vonih vrsta, kako
kontinentalnih tako i mediteranskih, u FBiH jo uvijek dominiraju ekstenzivni vonjaci, sa
niskim prosjenim prinosima. Preraivaki kapaciteti su veoma skromni, a kanali stalnog
plasmana jo uvijek neizgraeni. Sve ovo upuuje na zakljuak da sektor proizvodnje voa je jo
uvijek na niskom stepenu razvijenosti, uprkos pozitivnim tendencijama u zasaenim
povrinama (broju stabala) u posljednjih desetak godina. S obzirom na prisutnost brojnih
donatora i raznih vrsta meunarodnih projekata, poslijeratna revitalizacija starih vonjaka ila
je u pravcu potpune modernizacije sa uspostavljanjem standarda visoke proizvodnje (moderni
sortiment, adekvatna podloga, odgovarajui uzgojni oblik, gusta sadnja, sistem za navodnjavanje
tipa kap po kap i drugo). Meutim, ovakvih zasada je jo uvijek nedovoljno da bi popravili
ukupnu sliku sektora voarske proizvodnje. U buduem periodu postoje brojne mogunosti za
unapreenje performansi ovog sektora, od boljeg iskoritavanja resursa, tj. iskoritavanja
postojeih i podizanja novih zasada, do izgradnje neophodne pratee infrastrukture i
uspostavljanja boljih tehniko-tehnolokih performansi kod svih vonih vrsta. Ovo sve bi u
konanici moglo rezultirati podizanjem ukupne proizvodnje voa i smanjivanjem znaajnog
negativnog trgovakog bilansa ove vrste poljoprivrednih proizvoda.
Scenarij bez promjena, kojim se pretpostavlja nastavak utvrenih trendova, bez znaajnije
podrke i bez ulaganja kojima bi se popravila konkurentnost domae proizvodnje, ipak predvia
daljnje poveanje ukupnih povrina (broja stabala), ali sa neto manjim intenzitetom u odnosu
na prethodni period (ekonomska kriza i nerazvijena industrija bi i dalje sektor stavljala u
funkciji alternativne djelatnosti). Zadrao bi se, ili neznatno poveao, dostignuti tehnoloki nivo,
tako da se u 2019. godini, po ovom scenariju, moe oekivati ukupna proizvodnja od 114 hiljada
tona voa. Donja granica i minimalna oekivanja ciljnog scenarija svode se na poveanje broja
stabala (ha zasada) za 2-3% na godinjem nivou, dok bi prinosi bili neto vei u odnosu na raniji
period, jer e znatan broj moderno izgraenih vonjaka tek u periodu implementacije Strategije
biti u fazi punog plodonoenja. Kao rezultat ovakvih promjena moe se oekivati poveanje
ukupne proizvodnje voa za 27%, odnosno 120 hiljada tona. Osim pretpostavki koje su date u
uvodnom dijelu, ovakav scenarij se zasniva i na oekivanjima popravka pozicije domaeg
proizvoda na tritu. Optimistika oekivanja, odnosno gornja granica ciljnog scenarija predvia
dostupnost pretpristupnih fondova EU i dalje znaajno prisustvo meunarodne zajednice,
znaajne investicije kao rezultat implementacije Strategije u dijelu ruralnog razvoja koje bi
mogle doprinijeti ulaganjima u kontekstu klimatskih promjena (sua, mrazevi, grad) i uvoenju
novih tehnologija kroz introdukciju visokoproduktivnih sorti, koritenje bezvirusnog sadnog
materijala, uspostavu novih uzgojnih oblika, ali i izgradnji preraivakih kapaciteta. Osim
spomenutog, jaanje svijesti o kvalitetu domae proizvodnje, ulazak domaeg voa u vee
trgovake lance, stvaranje mogunosti za vei izvoz na Hrvatsko (EU) trite, te kontinuirana i
dosljedna primjena mjera iz Strategije (direktna plaanja po ha), mogla bi dalje doprinijeti
znaajnijim pomacima u proizvodnji voa. U ovakvim uslovima bi se nastavio pozitivan trend i u
ukupnim povrinama i u tehnolokom napretku (u prosjeku po 3-4% na godinjem nivou), to bi
u konanici znailo ukupnu proizvodnju od 131 hiljadu tona voa, odnosno 38% vie od
prosjeka perioda 2010-2012.
Vinova loza
122
Prema podacima Federalnog Agromediteranskog zavoda iz Mostara, ukupne povrine pod

vinogradima u FBiH iznose 3,25 hiljada hektara, sa prosjenim prinosom od 7 tona po ha. Bez
obzira koji je scenarij u pitanju, u proizvodnji groa se ne mogu oekivati vei pomaci u
prosjenim prinosima. Prinos od 7 tona po ha predstavlja nivo kojeg proizvoai redovito
postiu, budui da su ovladali tehnologijama uzgoja, i da posjeduju standardni sortiment, koji je
fokusiran na visoko-kvalitetne kategorije vina, skoro iskljuivo autohtone sorte, kao to su
ilavka (bijelo) i Blatina (crveno). Ako i bude promjena, one mogu biti, prije svega, rezultat
meteorolokih uslova. Prema tome, promjene u ukupnoj proizvodnji groa treba traiti u
podizanju novih zasada, to e zavisiti i od vanjskih i od unutranjih faktora.
Scenarijom bez promjena, sa pretpostavkom da nee biti stvoreni neki povoljniji uslovi za
ulaganja, se ne oekuju poveanje povrina pod vinogradima. Mogue je oekivati da vee
vinarije iz tekueg poslovanja iznau odreena sredstva za proirenje, meutim to su
ograniena sredstva s kojima bi se, eventualno, moglo podii ne vie od 100 hektara u cijelom
periodu implementacije Strategije. Takoer, ne treba oekivati ni poboljanje izvoznog poloaja
domaih vinara, a time ni iskoritavanje izvoznih kvota, koje su na nivou 30-40% iskoritenosti.
Ciljni scenarij - donja granica predvia izvjesne promjene u kontekstu rjeavanja unutranjih
problema u podsektoru, pri emu se, prije svega, misli na popravak marketinkog nastupa na
ino-tritima (izgradnja brenda vina srednje kvalitetne kategorije ija cijena na tritu treba da
se kree izmeu 4-5 Eura/buteljka), ali i na domaem tritu. Boljom prodajom vina stvorili bi se
uslovi, posebno kod veih vinarija, za daljnja ulaganja u primarnu proizvodnju groa, dok bi
mali proizvoai zadrali proizvodnju na istom nivou. U ovakvim uslovima oekivana povrina
pod vinogradima bi mogla biti 3,41 hiljade hektara i, uz neznatno poveanje prosjenog prinosa,
to bi znailo neto vie od 24 hiljada tona groa. Gornja granica ciljnog scenarija, osim
unapreenja koja su predviena prethodnim scenarijem (popravak marketinkog nastupa),
pretpostavlja pozitivne promjene loeg politiko-ekonomskom stanja entiteta i drave, kroz
stvaranje dostupnosti meunarodnih fondova, dosljednu primjenu Strategije kroz uvoenje
direktnih plaanja po hektaru, te razvijanje brojnih drugih aktivnosti kojima bi se poboljao
ukupan lanac vrijednost. U ovakvim uslovima bi dolo do daljnjeg proirenja proizvodnje i
podizanja novih 250-300 ha, odnosno 50-60 ha godinje. Sa veoma skromnim tehnolokim
napretkom (2% za 5 godina), ukupna proizvodnja groa bi mogla dostii nivo od 26 hiljada
tona.
6.4.
U okviru animalne proizvodnje scenarijska analiza uraena je za proizvodnju kravljeg mlijeka, te

goveeg, ovjeg, svinjskog i mesa peradi. Pregled moguih scenarija i oekivanih rezultata u
2019. godini, moe se vidjeti u narednom tabelarnom prikazu, a detaljnije elaboriranje pojedinih
scenarija uraeno je za proizvodnju kravljeg mlijeka i ovjeg mesa.
Tabela 19 - Scenarijska analiza vanijih stoarskih proizvodnji

Scenariji
Stanje
Vrsta
proizvodnje
Bez promjena
Jedinica mjere
Prosjek
2003-2005
Prosjek
2010-2012
Indeks
Prosjek
2003-2005
=100
2019
Ciljni
Indeks
Prosjek
2010-2012
=100
2019
Indeks
Prosjek
2010-2012
=100
Kravlje mlijeko
Muzne krave
000 grla
Prosj. prinos
l/grlu
Proizvodnja
mil. lit.
155,67
141,17
91
119,99
85
134,11 - 141,17
95 100
1890
2248
119
2675
119
2765 - 2877
123 -128
294,22
317,35
108
321,00
101
370,82 - 406,21
117 128
Govee meso
Zaklana grla
000 grla
Zaklana masa
kg/grlu
Proizvodnja
000 t
110
107
97
101,65
95
107,00 -112,35
100 105
133,00
158,00
119
173,80
110
176,96 -186,44
112 -118
14,63
16,91
116
17,67
105
18,93 20,95
112 124
Ovje meso
Zaklana grla
000 grla
Zaklana masa
kg/grlu
Proizvodnja
000 t
87
118
136
141,60
120
153,40 - 165,20
130 140
16,10
16,40
102
16,40
100
16,73 - 17,22
102 -105
1,40
1,94
138
2,32
120
2,57 - 2,84
133 147
Svinjsko meso
Zaklana grla
000 grla
70,00
82,00
117
86,10
105
90,20 - 94,30
110 115
Zaklana masa
kg/grlu
62,00
70
113
73,50
105
77,00 - 80,50
110 115
Proizvodnja
000 t
4,34
5,74
132
6,33
110
6,95 - 7,59
121 132
000 tona
8,84
33,77
382
35,46
105
37,15 - 38,84
110 115
Meso peradi
Proizvodnja
Kravlje mlijeko
Proizvodnja kravljeg mlijeka je najzastupljenija proizvodnja u strukturi poljoprivrednih

gazdinstava FBiH, te se rauna da oko 50.000 gazdinstava uzgaja krave, od kojih njih 11.300
organizira trnu proizvodnju mlijeka i ostvaruje egzistencijalne prihode iz ove proizvodnje.
Vaniji ograniavajui faktori ove proizvodnje su i dalje usitnjena imanja, mali broj grla na
imanjima (1-10), neadekvatni uslovi dranja, kao i nedovoljna educiranost farmera. Uprkos
ovim injenicama, zahvaljujui velikom broju meunarodnih i domaih projekta, kao i tome da je
proizvodnja kravljeg mlijeka jedna od rijetkih proizvodnji koja je imala kontinuiranu budetsku
podrku od 1997. do danas, uinili su da je u periodu 2003-2012 postignut znaajan tehnoloki
napredak i poveanje prosjene muznosti krava za 27%. Ipak, prosjean prinos od 2.315 litara
po kravi je jo uvijek daleko od EU prosjeka. Kada se govori o tendencijama u broju muznih
krava, primjetan je negativni rast. Mljekarska industrija ostvaruje znaajne pozitivne rezultate,
proizvodni program je proiren i ne zaostaje znaajno za dravama u okruenju. Izvoz u
ukupnoj preradi mlijeka uestvuje sa oko 33% i postao je znaajna razvojna komponenta
primarne proizvodnje mlijeka. Perspektive daljeg razvoja proizvodnje mlijeka karakterizirat e
opadanje broja produktivnijih (muznih) grla i rast proizvodnje po grlu. Jedan od vanijih razloga
daljnjeg smanjenja broja muznih krava, bez obzira koji e scenarij biti, svakako lei u problemu
izvoza mlijeka i mlijenih proizvoda na hrvatsko trite kao dosadanjeg veoma znaajnog
trgovakog partnera, a zbog nemogunosti ispunjavanja EU standarda.
Ukoliko u narednom periodu ne bi bilo veih promjena, osim spomenutog problema vezanog za
ulazak Hrvatske u EU, prema scenariju bez promjena, nastavio bi se negativan trend rasta broja
muznih krava, moda i izraeniji nego to je bio u prethodnom periodu, ali bi dolo do izvjesnih
124
pomaka u prosjenim prinosima, i to vie kao rezultat nastavka izlaska/gaenja malih

proizvoaa, a manje uslijed poboljanja drugih tehniko-tehnolokih performansi. Kao rezultat
ovakvih tendencija, ukupna proizvodnja mlijeka mogla bi biti 321 miliona litara, to je na nivou
dosadanje proizvodnje. I kod ovakvog scenarija se oekuje daljnja diferencijacija farmi na one
koje su usmjerene na trinu proizvodnju mlijeka i one koje to nisu. Minimalna oekivanja kod
ciljnog scenarija su nastavak pada broja muznih krava, ali manjeg intenziteta nego u
prethodnom periodu (do 1% na godinjem nivou) i, uslijed sve veih zahtjeva trita
(otkupljivaa i mlijene industrije), smanjivanje broja farmi, prije svega onih sa malim brojem
grla i ukupnim tehnolokim napretkom mjerenim poveanjem prosjene muznosti. U konanici
to bi znailo godinju proizvodnju od 371 miliona litara mlijeka, odnosno 17% veu proizvodnju
u odnosu na prosjek 2010-2012. Optimistika oekivanja ciljnog scenarija, sa pretpostavkom
itavog niza pozitivnih promjena (dostupnost IPARD i drugih meunarodnih fondova, dosljedna
primjena Strategije direktna plaanja po grlu i na bazi kvaliteta mlijeka, ulaganja u okviru
ruralnog razvoja i podizanja konkurentnosti, uvoenje naknada za manje povoljna podruja,
podrka uzgoju krmnih kultura i drugo), uz dalje podravanje i podizanje tehnolokog nivoa
proizvodnje (uzgojno-selekcijski rad, uvoenje mlijenih grla i sl.), te jaanje preraivakih
kapaciteta, bez obzira na sporo prilagoavanje zahtjevima hrvatskog trita, mogli bi dovesti do
jaanja ove proizvodnje na nain da bi se zaustavio pad i zadrao postojei broj muznih grla.
Navedeni uslovi bi doveli do daljnjeg favoriziranja veih/velikih farmi, znaajnog gaenja malih i
njihovog prelaska na sistem krava-tele, tako da bi se prosjean prinos mogao poveati i za 28%,
odnosno dostii nivo od skoro 2.900 litara po muznoj kravi. U opisanim uslovima ukupno
godinja oekivana proizvodnja mlijeka mogla bi iznositi 406 miliona litara.
Ovje meso
Ovarsku proizvodnju FBiH obiljeava znaajno oivljavanje od 1996. godine do danas, tako da
je posljednjih godina broj ovaca u FBiH znaajno porastao. Ipak, taj broj nije ni izbliza dovoljan
da se podmire potrebe stanovnitva, pa je znaajan uvoz ive janjadi za klanje. U populaciji ovaca
u FBiH preovladava domaa autohtona pramenka i razni krianci pramenke sa plemenitim
pasminama ovaca za proizvodnju mesa. Struktura je dosta nepovoljna, jer dominiraju mala stada
sa 20-30 grla. Nain dranja i uzgoja je takoer razliit (dominantno ekstenzivno ovarenje i
dranje na savremenim farmama uz intenzivnu ishranu). Na planinskim panjacima je i dalje
prisutan ekstenzivni nain dranja ovaca (nomaenje). Prosjena zaklana masa varira iz godine
u godinu, ali u osnovi se kree oko 16 kg po grlu i daleko od EU standarda. Iako su aktuelne
cijene janjeeg mesa relativno niske i konkurentne, pogotovu u odnosu na zemlje EU, zbog
neispunjavanja potrebnih uslova za izvoz, tj. zbog nepostojanja valjane tehnoloke opremljenosti
klaninih kapaciteta, jednako kao i neadekvatne legislative, izvoza u EU nema. Isto se odnosi i na
Hrvatsku kao vanom trgovakom partneru koja je od od 1. jula 2013. postala lanica EU.
Scenarij bez promjena predvia nastavak postojeeg stanja u kome nema znaajnije podrke
sektoru, struktura gazdinstava se ne mijenja, tehnoloki nivo ostaje isti, te je sve izraeniji
problem ruralnih podruja i zadravanja stanovnitva. Uz novonastalu situaciju vezanu za
ulazak Hrvatske u EU i smanjenje trinog potencijala, u dogledno vrijeme bi moglo doi do
usporavanja poveanja broja zaklanih grla (sa 36 indeksnih poena na 20), to bi uz ve
dostignuti tehnoloki napredak od 16,4 kg/grlu pretpostavljalo proizvodnju od 2,3 hiljade tona
ovjeg mesa. Sasvim sigurno je da e i kod neevidentirane proizvodnje doi do izvjesnog pada.
Prema ciljnom scenariju i njegovim donjim granicama, u uslovima u kojima nema znaajnijih
strukturnih promjena u sektoru, (nepristupanost sredstava za znaajnija ulaganja), djeliminoj
implementacije Strategije i rjeavanju problema ivljenja u ruralnim podrujima i odreenim
promjenama u komplementarnim granama poput turizma, moglo bi doi do odreenih
promjena i pomaka u ukupnoj proizvodnji. U spomenutim uslovima za oekivati je nastavak
pozitivnog trenda broja zaklanih grla od 2012. godine, to bi uz neto veu prosjenu zaklanu
masu od 16,7 kg/grlu omoguilo ukupnu proizvodnju od 2,6 hiljada tona mesa. Gornji nivo
ciljnog scenarija predvia evidentan nastavak poveanja broja grla za klanje i poboljanje
ukupne strukture u korist stada sa veim brojem grla. Pretpostavke za to su implementacija
Strategije sa direktnom podrkom po grlu i uvoenje mjera za dranja ovaca u manje povoljnim
podrujima, jaanje vertikalne integracije izmeu mesne industrije i primarnog sektora,
konkurentna cijena janjeeg mesa, iskoriteni potencijali u turizmu i ugostiteljstvu, te poboljani
sveukupni uslovi dranja kroz iskoritavanje dostupnih EU i drugih fondova. Ovaj scenarij
predvia poveanje broja zaklanih grla za 30%, to bi, uz prosjenu zaklanu masu od 17,2
kg/grlu moglo obezbijediti koliine u visini od gotovo 3 hiljade tona mesa.
126
BOSNA I HERCEGOVINA

II dio
Program mjera i aktivnosti
1.
POLAZITE ZA IZRADU PROGRAMA MJERA I

AKTIVNOSTI
Program mjera i aktivnosti je operativni program za implementaciju agrarne politike definisane

u prethodnom dokumentu Stratekom okviru. Na bazi utvrene vizije i stratekih ciljeva
razvoja poljoprivrednog sektora FBiH, definisanih podruja djelovanja i operativnih ciljeva, u
ovom dijelu se daje pregled potrebnih mjera i aktivnosti kako bi se pomenuti ciljevi ostvarili.
Buduu agrarnu politiku FBiH (period 2015 2019) ine tri stupa koja sadre mjere trinocjenovne politike, odnosno mjere direktnih plaanja (I stup), strukturalne mjere i mjere politike
ruralnog razvoja (II stup) i mjere vezane za ope usluge u poljoprivredi (III stup).
U Programu su najprije objanjena polazita za implementaciju Strategije i budue agrarne
politike FBiH, u okviru kojeg su date osnove budetskog planiranja sa utvrenim principima po
stupovima, te potreban zakonodavno-institucionalni okvir. Nakon toga slijedi opis pojedinanih
mjera sa obrazloenjem i osnovnim pravilima implementacije. Osim definisanih mjera, ija je
implementacija direktno zavisna od budetskih transfera, Program sadri i listu neophodnih
aktivnosti potrebnih za reforme zakonodavno-institucionalnog okvira i generalno unapreenje
sektora, a ija e implementacija zavisiti, ne samo od vlastitih budetskih sredstava, ve i od
sredstava drugih domaih i stranih institucija i organizacija vanih za razvoj poljoprivrede.
1.2.
Budetsko planiranje
Definisanje i razrada mjera - stupova, uz uvaavanje prethodno navedenih polazita, uraeno je

po principima viegodinjeg budetskog planiranja, to se po prvi put uvodi u BiH (FBiH)
praksu. Okvirni budet je uraen za svih pet godina implementacije Strategije (period 2015
2019 godina), ali nije detaljno isplaniran po ugledu na zemlje Evropske unije15. Rije je o ciljnim
iznosima iji predlaga je Federalno Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva16, koji
i na taj nain iskazuje svoje opredjeljenje da obezbijedi sve neophodne uslove za bri i
intenzivniji razvoj sektora.
Iako je prvobitno (nacrt Strategije od novembra 2013. godine) bilo zamiljeno da se okvirni
budet na godinjem novou d za svaku pojedinanu mjeru I i III stupa agrarne politike i jasno
definiu kriteriji koritenja (ukljuujui i finansijske), zbog neizvjesnosti koja karakterizira
ukupni ekonomski ambijent BiH i FBiH, ali i opasnosti koja moe proizai u sluaju
neispunjavanja brojnih pretpostavki implementacije same Strategije, od ovog koncepta se
odustalo. Planiranje budeta na godinjem nivou sainjeno je na nivou ciljnih okvira relativnog
uea koji ujedno odraavaju koncept i strukturu ukupnog budeta i kojima je mogue
doprinijeti realizaciji Strategije.
15
Ukupni budet sainjen je na nivou tri stupa poljoprivredene politike, dok je na nivou mjera data orijentaciona
vrijednost relativnog uea u ukupnom budetu i stubu kojem pripada.
Dopis Fedralnog Ministartsva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva broj 01-24-2205/14, od 16.7.2014. godine
(Vidjeti prilog).
16
Osnovu za izradu poljoprivrednog budeta u periodu implementacije Strategije inila je elja

FMPV da se Strategijom omogui razvojna komponenta cjelokupnog sektora i da se visinom
ukupnih budetskih transfera, na kraju implementacije Strategije, postignu to bolje
pregovarake pozicije BiH i FBiH sa EU, a u kontekstu prava i obaveza ZAP-a. Pored ovoga,
osnovu su inili i analiza dosadanjih budetskih transfera u poljoprivredi FBiH, predloene
konceptualne promjene, kao i broj potencijalnih korisnika pojedinanih mjera. Iz svih
spomenutih razloga predloeni budet nije fiksan, on je ciljni, orijentacioni i moe biti
promijenjen.
Prilikom kreiranja potrebnih mjera uzeto je u obzir opredjeljenje harmonizacije i na dravnom i
internom (meu entitetima) nivou, kako bi se izbjegla situacija da FBiH ima sasvim odvojenu
poljoprivrednu politiku, koja u doglednoj budunosti ne bi mogla biti harmonizirana sa
politikom drugog entiteta, a s druge strane, kako bi se mogli stvoriti isti uslovi za poljoprivredne
proizvoae u nekom buduem dijalogu. Iako je usklaivanje agrarne politike FBiH sa onom iz
RS vie pitanje dravnih struktura, ona ima i dimenziju racionalnosti, i predstavlja znaajan dio
pripreme jednog takvog dokumenta.
Temeljni principi strukture budeta su:
stabilnost - finansijska korektnost,

konzistentnost,
transparentnost,
sljedivost,
dugoronost,
modernizacija javne uprave (institucija),
politika temeljena na dokazima (engl. evidence based policy)
Dosadanja nedovoljno stabilna i nekonzistentna budetska podrka sektoru poljoprivrede je

znaajno umanjila proizvodno-ekonomske rezultate poljoprivrednih proizvoaa, ali i dovela do
negativnog i loeg imida sektora, uzrokujui veoma esto socijalne nemire i produkujui
neugodne situacije irom FBiH. Unapreenje efikasnosti poljoprivrede FBiH i njena
modernizacija znaajno e zavisiti od naina i karaktera buduih budetskih transfera. Da bi
akteri sektora, prije svega proizvoai, bili motivisani da uloe dodatni napor u irenje i
unapreenje proizvodnje, odnosno da bi mogli imati preduzetniku inicijativu i inovativnost,
neophodno je da budu sigurni u nain na koji e poljoprivredna politika regulisati uslove
njihovog poslovanja. U tom smislu, osnovni principi budetske podrke na kojima se planira
sprovoditi poljoprivredna politika, kreirana i promovisana ovom Strategijom su njena stabilnost
(finansijska korektnost), konzistentnost, jasnost i transparentnost. Stabilnost novane podrke
je veoma vana, budui da se njome postie finansijska korektnost i povjerenje kod
poljoprivrednih proizvoaa. Veoma je bitno da se unaprijed zna koji je obim sredstava
predvien podrkom, kakva im je namjena i ko su budui potencijalni korisnici. Predloene
mjere moraju biti aktuelne svake godine implementacije Strategije, ali i dizajnirane i ciljane
prema utvrenim potrebama. Predloene mjere e ujedno biti harmonizirane sa mjerama koje
se primjenjuju u EU, ali samo u kontekstu postepenog prilagoavanja. To znai da se sadanja
politika EU ne treba porediti sa predloenim promjenama datim u Strategiji, nego gledati sa
aspekta dinamikih i postepenih promjena, gdje FBiH zapoinje promjene mjerama kakvim je
EU krenula mnogo ranije (80-te i 90-te godine prolog vijeka). Transparentnost i sljedivost
budetske podrke, takoer su vani principi za efikasnu i uspjenu implementaciju predloene

Strategije. To ujedno znai i ispunjavanje jo dva vana principa modernizacija javne uprave i
kreiranje politike na bazi injenica i dokaza. Naime, prilagoavanje i nadogradnja postojeih
institucija, kao i osnivanje novih struktura, dio su neophodnih promjena koje treba da doprinesu
jaanju kapaciteta za upravljanje javnim politikama u sektoru poljoprivrede FBiH. Postojei
institucionalni kapaciteti i njihova infrastruktura, kao i sistemi kontrole, implementacije,
monitoringa i evaluacije jo uvijek nisu dovoljno razvijeni. Da bi se uspjeno implementirala
Strategija i vodila nova agrarna politika, neophodno je uspostaviti adekvatan institucionalni
okvir koji e omoguiti identifikaciju, implementaciju i evaluaciju sloenog sistema javnih
politika i investicija u sektoru.
Kada se govori o principima strukture budetske podrke po stupovima agrarne politike FBiH
moe se rei da:
Strategija predvia da se u prve dvije godine (2015. i 2016. godina) zadri relativno znaajno vee
uee direktnih plaanja u ukupnom budetu, a da od 2017. godine do kraja implementacije Strategije
relativno uee II stupa agrarne politike bude neto malo vee u odnosu na I stup,
je vano obiljeje Strategije znaajno poveanje budetskih sredstava (apsolutni iznosi) za sve stupove
agrarne politike. Kada se govori o II (ruralni razvoj) i III stupu (ope usluge u poljoprivredi), misli se,
prije svega, na njihove razvojne elemente, i
kantonalna politika i podrka sektoru poljoprivrede trebala bi biti usklaena sa politikom koju e
implementirati FMPV u kontekstu EU prilagoavanja i kao moderna politika trebala bi da se fokusira
na mjere II i III stupa. Dodatna podrka I stupu i direktna plaanja sa kantonalnog nivoa bi mogli
dovesti do razliitog ekonomskog poloaja poljoprivrednih proizvoaa i uiniti ih razliito
konkurentnim unutar granica istog trita, odnosno unutar istih proizvodnih uslova. Direktna plaanja
proizvoaima koji posluju u uslovima manje povoljnih podruja, ili direktna okolina plaanja mogle
bi biti neke od poeljnih mjera sa kantonalnog nivoa.
1.3.
Principi kreiranja mjera po stupovima agrarne politike
I stup Trino-cjenovna politika i direktna plaanja
Budua poljoprivredna politika FBiH e se zasnivati na postepenom uvoenju ZAP EU slinih

mjera iz ovog stupa i neuvoenju novih mjera koja nisu na liniji ZAP-a. Analiza dosadanje
poljoprivredne politike FBiH pokazala je da su direktna plaanja bila najvaniji vid budetske
podrke poljoprivrednim proizvoaima. Meutim, u njihovoj strukturi dominiraju plaanja na
bazi outputa (premije) koja u EU gotovo da ne postoje i koja se kose sa STO pravilima (uta
kutija). Promjene direktne podrke proizvoaima ii e u pravcu daljnjeg smanjivanja direktne
podrke po outputu, jaanju plaanja po jedinici povrine/grlu stoke i ujednaavanju iznosa po
jedinici mjere kao prvom koraku prema proizvodno-nevezanim plaanjima aktuelnim danas u
EU. Za planirano prilagoavanje agrarne politike FBiH sa ZAP EU neophodne su znaajne
administrativne i konceptualne promjene, na bazi kojih e se moi implementirati predviene
mjere direktnog plaanja i pratiti/kontrolirati njihova efikasnost. U tom smislu, potrebno je
izgraditi sistem plaanja koji e biti osnova za preuzimanje ZAP sistema. Kada se govori o
trinim intervencijama kao dijelu ovog stupa, nejasna uloga drave BiH namee potrebu
odreenih reagiranja entiteta i svodit e se na intervencije u sluaju kriznih situacija. Sloen
sistem ovakvih intervencija i kompleksnost drave BiH namee potrebu izrade studije kojima bi
se ova oblast bolje i efikasnije uredila.
II stup Ruralni razvoj
Politika ruralnog razvoja EU se zasniva na jaanju koritenja prirodnih resursa i postizanju

konkurentnosti poljoprivrednog sektora. Zapravo, politika EU posmatra ruralni razvoj u znatno
irem okviru, budui da mjere definirane tom politikom ravnopravno posmatraju i podravaju
sva tri najvanija stupa odrivosti:
ekonomski razvoj preko prve ose ruralnog razvoja, tj. niza mjera za podizanje
konkurentnosti;
ouvanje okolia, preko druge ose za odrivo upravljanje resursima, i
socijalni aspekt odrivosti, preko tree ose usmjerene na stvaranje boljih ivotnih uslova za
seosko stanovnitvo i diverzifikaciju ekonomskih aktivnosti u ruralnim sredinama.
Politika ruralnog razvoja u FBiH se jo uvijek vodi bez jasnih stratekih ciljeva i u nedostatku
potrebnih dokumenata (Strategija ruralnog razvoja BiH i Program ruralnog razvoja FBiH17),
kojima bi se kreirao ruralni razvoj i uskladio sa stvarnim potrebama. Mjere se donose ad hoc, na
godinjem nivou i esto prema shvaanjima upravljakih struktura. Prema analizi dosadanje
politike ruralnog razvoja FBiH, njena glavna obiljeja su nedovoljna konzistentnost i
transparentnost i veoma skromna budetska izdvajanja.
U ovoj Strategiji se, zbog injenice da se odvojeno radio dokument Program ruralnog razvoja
FBiH, nije detaljnije elaborirala ova problematika, kako se ne bi prejudicirala budua
programska rjeenja18.
III stup Ope usluge u poljoprivredi
Infrastrukturna podrka predstavlja nezaobilazni stup u izgradnji dugorono odrivog sistema

proizvodnje hrane. Ta podrka je posebno vana u procesu integracija i sigurno je da e od
njenog kvaliteta zavisiti brzina prilagoavanja zemljama EU. Jaanje lanca znanja u potpunosti i
na relaciji nauka farmer, podrka marketinkim i promotivnim aktivnostima, upravljanje
rizicima, osiguranje bezbjednosti hrane, redovne i kvalitetne sanitarne i fitosanitarne usluge, te
izrade studija i programa su samo dio neophodnih aktivnosti kojima se planira ojaati ovaj stup
agrarne politike. Glavni zaokreti u buduoj agrarnoj politici FBiH u ovom stupu bie u jaanju
javnih servisa koje farmer nije u stanju platiti vlastitim sredstvima. Ti servisi bie u funkciji
17
Draft verzija ovog dokumenta je izraen (juli, 2014.) i oekuje se njegovo usvajanje kroz redovnu zakonsku
proceduru.
18 Prema miljenju operativnog tima glavni naglasak podrke ruralnom razvoju FBiH treba biti na unaprijeenju nivoa
i odrivosti koritenja prirodnih resursa i jaanju konkurentnosti sektora. Potrebno je, u skladu sa principima
prilagoavanja EU, postepeno uvesti podrku u uslovima manje povoljnih podruja (LFA), pri emu bi se ta podrka
trebala davati, ne po jedinici zemljinih povrina (nedostatak valjanog sistema kojim bi se mogla pratiti
implementacija ovakve mjere), ve po jedinici mjere u stoarstvu (uslovno grlo stoke). Od ostalih podrki iz ove grupe
mjera treba istai podrku organskoj proizvodnji, podrku koritenju panjakih povrina (podrka po ha na bazi
broja grla stoke) i podrku ouvanju biljnih i animalnih genetskih resursa u saglasnosti sa mjerama kakve se
primjenjuju kroz ZAP EU. Prethodno reeno ukazuje na predloeni znaajan zaokret u politici ruralnog razvoja u
Federaciji BiH kojim se, prije svega, jaa ova politika, jednako kroz predloene mjere i kroz ukupno izdvojena
budetska sredstva.
razvoja, transparentni i sa razvijenim sistemom praena i ocjene efikasnosti. Kod izbora

izvoaa navedenih usluga potrebno je obezbijediti principe konkurentnosti i kvaliteta.
1.4.
Zakonodavno-institucionalni okvir
Pribliavanje i harmonizacija agrarne politike sa ZAP EU jedno je od glavnih opredjeljenja nove

Strategije razvoja poljoprivrednog sektora FBiH. Iskustva integracionih procesa u drugim
zemljama ukazuju da je poljoprivreda jedna od najzahtjevnijih, a sigurno oblast sa najveim
obimom obaveza u procesu pristupanja Evropskoj uniji. Stoga e biti potrebno uloiti mnogo
napora kako bi se ovaj proces doveo do kraja. Ne treba zaboraviti da se proces integracije u ZAP
sastoji od harmonizacije zakonodavstva, izgradnje i jaanja institucija i reforme politike. Kada se
govori o harmonizaciji zakonodavstva, nastojanja u periodu implementacije Strategije bie
usmjerena u pravcu donoenja nedostajuih zakona koja e uvaavati ZAP utemeljene uredbe
(regulative), odnosno biti na liniji EU zakonodavstva i Acquis-a communautaire. Nova Strategija
razvoja poljoprivrednog sektora FBiH predvia postepeno institucionalno jaanje i pribliavanje
visokim standardima modernih javnih politika kakva je ZAP. To e znaiti izgradnju savremenog
sistema informativno-administrativne kontrole i izgradnju drugih institucija, to e zahtijevati
znaajne administrativne, finansijske i kadrovske promjene. Za FBiH to znai zahtjevnu
modernizaciju javnih poslova u oblasti poljoprivrede. Prilikom ove izgradnje uvaavat e se
finansijske mogunosti, aktuelni ljudski resursi i principi postepenosti i odrivosti. Ukupan
posao prilagoavanja ne moe iznijeti sama administracija FMPV, bez obzira na njenu brojnost
i osposobljenost. U taj proces se moraju ukljuiti i razliite slube, na koje se mora prenijeti dio
obaveza i odgovornosti. U tom smislu, posebna odgovornost bie na kantonalnim
ministarstvima/odjelima zaduenim za sektor poljoprivrede i savjetodavni rad. Jedno od
vanijih opredjeljenja Strategije je jaanje transfera znanja i informacija, to je u skladu sa
prioritetima novog ZAP-a 2014 2020, odnosno preduslov jaanja konkurentskih sposobnosti
poljoprivrednih proizvoaa. Konano, izgradnja institucija za koritenje IPARD predpristupnih
fondova e, takoer, biti prioritet u periodu implementacije Strategije, uz pretpostavku da e biti
postignuta politika saglasnost i ostvareni potrebni uslovi za njihovo aktiviranje.
2.
LISTA MJERA
Program sadri 36 mjera, rasporeenih unutar tri grupe, odnosno tri stupa agrarne politike
FBiH. Deset mjera se odnose na I stup i trinu i direktnu podrku poljoprivrednim
proizvoaima, 17 mjera na prestrukturiranje sektora i politiku ruralnog razvoja (preuzeto iz
nacrta Programa ruralnog razvoja za FBiH, 2015-2020, Catalys), a preostalih 9 mjera pripada III
stupu i odnosi se na ope usluge u poljoprivredi. Detaljan opis mjera I i III stupa agrarne politike
FBiH (poglavlje 4) obuhvata naziv mjere, podruje djelovanja i operativne ciljeve na koje se
odnosi, obrazloenje i opis mjere, korisnike, uslove koritenja, vremenski okvir implementacije
mjere, finansijski izvor i predvieno okvirno uee u budetu (ukupni i na nivou pripadajueg
stupa politike), te indikatore praenja. Mjere II stupa poljoprivredne politike, odnosno mjere
ruralnog razvoja, nisu detaljnije elaborirane, budui da su bile predmet izrade Programa
ruralnog razvoja FBiH.
Program mjera je koncipiran na nain da se za odreenu namjenu podrka obezbjeuje samo
unutar jedne mjere. To znai da se potencijalni korisnici mogu kandidovati na vie mjera, ako za
njih ispunjavaju ope i specifine uslove.
Tabela 20 - Lista mjera
ifra mjere
Naziv mjere
I stup Trino-cjenovna politika i direktna plaanja

TP-1
Podrka proizvoaima kroz trine intervencije
DP-1
Direktna plaanja u biljnoj proizvodnji
DP-2
Direktna plaanja Proizvodnja mlijeka
DP-3
Direktna plaanja - Ovarstvo i kozarstvo
DP-4
Direktna plaanja - Svinjogojstvo
DP-5
Direktna plaanja - Tov junadi
DP-6
Direktna plaanja - Tov svinja
DP-7
Direktna plaanja Rasplodne junice
DP-8
Direktna plaanja Sistem krava-tele
DP-9
Direktna plaanja - Proizvodnja meda
DP-10
Direktna plaanja - Proizvodnja ribe
II stup Ruralni razvoj

Konkurentnost poljoprivrednih proizvoda
RR/K-1
Ulaganja u infrastrukturu, opremu i mehanizaciju na poljoprivrednim gazdinstvima
RR/K-2
Podrka formiranju grupa proizvoaa
RR/K-3
Ulaganje u infrastrukturu i opremu za preradu i marketing poljoprivrednih proizvoda

Mjere za agro-okoli, ublaavanje klimatskih promjena i organsku proizvodnju
RR/O-1
Podrka organskoj proizvodnji
RR/O-2
Podrka za zatitu i jaanje autohtonih genetskih resursa
RR/O-3
Pilot poljoprivredno-okolinih podmjera i podmjera za ublaavanje klimatskih promjena

Diverzifikacija aktivnosti na poljoprivrednim gazdinstvima i razvoj preduzetnitva
RR/D-1
Investicije za poljoprivredna gazdinstva
RR/D-2
Ostale investicije u ruralna podruja

LEADER implementacija lokalnih razvojnih strategija LEADER pristup
RR/L-1
Sticanje vjetina i animiranje stanovnika ruralnog podruja i uspostavljanje LAG partnerstava
RR/L-2
Tekui trokovi za voenje odabranih LAG-ova i implementaciju lokalnih razvojnih strategija
Tehnika pomo
RR/T-1
Obuka
RR/T-2
Savjetodavne usluge
umarstvo
Nedrvni umski proizvodi (NP):
RR/-1
Definiranje jasnih politika i dobrih praksi u procesu upravljanja i gospodarenja NP
RR/-2
Ulaganja u preradu, razvoj i marketing NP

umska biomasa
RR/-3
Koritenje goriva iz obnovljivih izvora
RR/-4
Uvoenje novih tehnologija i izgradnja objekata za proizvodnju umske biomase
III stup Mjere opih usluga u poljoprivredi

OU/1
Podrka promotivnim i informativnim aktivnostima
OU/2
Podrka osiguranju primarne poljoprivredne proizvodnje i upravljanju rizikom
OU/3
Podrka uzgojno-selekcijskom radu u stoarstvu
OU/4
Podrka strunim poslovima u biljnoj proizvodnji (Gen banka, sjemenarstvo, IPS)
OU/5
Program mjera u fitosanitarnoj oblasti
OU/6
Podrka sistemu kontrole kvaliteta i zdravstvene sigurnosti proizvoda
OU/7
Savjetodavne usluge u poljoprivredi
OU/8
Podrka obrazovanju, istraivanju, razvoju i analizi
OU/9
Tehnika i administrativna podrka
OU/10
Sufinansiranje zdravstvenog i penzionog osiguranja poljoprivrednika
3.
OPIS MJERA
Mjere trine podrke proizvoaima (TP)

ifra
TP-1
Naziv mjere
Podrka proizvoaima kroz trine intervencije
Mjera iz grupe
Trina podrka proizvoaima
Podruje
djelovanja
Podrka stabilnosti dohotka poljoprivrednog gazdinstva (PD 1)
Operativni cilj
Ad hoc stabilizacija trita (OC 1.2.)
Obrazloenje
U uslovima slabo razvijene trine infrastrukture sami proizvoai nisu u stanju rjeavati
probleme vezane za cjenovnu nestabilnost i sezonski karakter proizvodnje. Stabilizacija trita i
rjeavanje sezonske neujednaenosti ponude poljoprivrednih proizvoda jedan je od kljunih
preduslova stabilnosti dohotka poljoprivrednih gazdinstava.
Opis
U nedostatku definiranog sistema mjera i mehanizama djelovanja koje bi regulisale odreene

distorzije i poremeaje na tritu, implementacija predvienih sredstava vezat e se za
uspostavljanje jedinstvenog sistema intervencije na dravnom nivou, a ukoliko do toga ne doe
i sredstva ne budu potroena, ona bi se preusmjerila za neku od mjera ruralnog razvoja.
Korisnici
Poljoprivredna gazdinstva upisana u RPG, pravni subjekti koji se bave preradom primarnih
poljoprivrednih proizvoda upisani u RPG i RK i Udruenja proizvoaa
Uslovi
koritenja
Uspostavljen jedinstven sistem intervencija na dravnom nivou
Vremenski
okvir
Od 2015. do 2019. godine
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Indikatori
praenja
- Broj podranih gazdinstava

- Broj podranih udruenja
Broj korisnika u shemi voa i povra
PD Podruje djelovanja; OC Operativni cilj
Grupa mjera: Direktna plaanja (DP)

ifra
DP-1
Naziv mjere
Direktno plaanje po ha za biljnu proizvodnju
Mjera iz grupe
Direktna plaanja
Podruje
djelovanja
Operativni cilj
Smanjenje razlika u uslovima poslovanja domaih u odnosu na proizvoae iz zemalja regiona

(OC 1.1.)
Obrazloenje
Osim obezbjeenja sigurnosti i stabilnosti dohotka, sigurnosti poslovanja i izjednaavanje

uslova poslovanja domaih u odnosu na proizvoae iz okruenja, uvoenje direktnih plaanja
po jedinici povrine ima za cilj i postepeno prilagoavanje regulativi EU, odnosno korak je ka
harmonizaciji agrarne politike FBiH sa ZAP-om EU. Ujednaenom direktnom podrkom po ha
za sve kulture eli se to manje vezati proizvoaa za pojedinanu proizvodnju, a ujedno unutar
prostora FBiH ne favorizirati nijedan podsektor i tako omoguiti to racionalnije i ekonominije
iskoritavanje prirodnih uslova u kojima proizvoai djeluju, kao i pristup tritu.
Opis
Direktna plaanja po ha za proizvodnju ratarskih, povrtlarskih i voarskih kultura, te vinove

loze ukljuujui i sjemenarsku proizvodnju za vlasnike farmi upisanih u RPG koji ispunjavaju
ope i specifine kriterije, a na bazi prethodno definisanih minimalnih povrina za ostvarivanja
prava na ovu mjeru podrke.
Korisnici
Poljoprivredna gazdinstva upisana u RPG

Jedinstvena podrka po ha za sve kulture sa moguim odstupanjima kod nekih proizvodnji i to:
- Podrke proizvodnji kukuruza u zrnu za trite (zbog ogranienosti budeta minimalne
povrine trebaju da budu vee, a direktna podrka manja u odnosu na ostale kulture, s
tim da se daje mogunost izjednaavanja sa ostalim ratarskim kulturama shodno
poveanju budetskih izdvajanja);
Uslovi
koritenja
- Zbog odreenih specifinosti i vanosti podrka proizvodnji u zatienom prostoru kao i

proizvodnji sjemenskog i sadnog materijala moe biti i vea u odnosu na ostale kulture;
- Proizvodnje duhana direktna plaanja po ha + plaanja po outputu (kg) za sve tipove
duhana.
U periodu 2015-2017 podrka e biti uslovljena verifikovanom prodajom na bazi programa iz
prethodne godine, a paralelno e se uspostavljati sistem praenja po parcelama (proizvodnim
povrinama). Jedan od vanih preduslova za efikasnu primjenu mjere je poznavanje tanog
stanja na terenu (kontrola aplikacije) i dok se ne uspostavi LPIS koristiti manje zahtjevne
naine mjerenja povrina na terenu i to iskljuivo od strane kontrolora koji moraju biti
nezavisni.
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Broj korisnika
do 35.000 gazdinstava
Broj jedinica
proizvodnje
do 98.000 ha
Indikatori
praenja
- Broj podranih gazdinstava po kulturama

- Broj hektara obuhvaenih plaanjem po kulturama
- Iznos podsticaja po kulturama
- Udio pojedine kulture u ukupnim obradivim povrinama
ifra
DP-2
Naziv mjere
Direktna plaanja Proizvodnja mlijeka
Mjera iz grupe
Direktna plaanja
Podruje
djelovanja
Operativni cilj

(OC 1.1.)
Obrazloenje
Mjera je usmjerena ka uoenom problemu stagniranja obima proizvodnje mlijeka, ali i

problemima vezanim za podizanje nivoa kvaliteta sirovog mlijeka. Dosadanje plaanje
jedinstvene premije po litri mlijeka neovisno o kvalitetu nije nametalo potrebu za uvoenje
stroih higijensko-sanitarnih mjera u njegovoj proizvodnji i bilo je u neskladu sa ZAP-om.
Uvoenjem razlike izmeu premija za razliite klase mlijeka, proizvoai su snano stimulirani
da poveaju i obim proizvodnje i higijenski kvalitet proizvoda. U cilju daljnjeg pribliavanja
agrarne politike FBiH ZAP-u EU dio podrke bie vezan za broj grla (muznih krava) kako bi se
postepeno izbacivala podrka na bazi outputa (litar), koje nema u ZAP-u, a spada u utu kutiju
nedozvoljenih mjera po pravilima STO.
Opis
Predvia se podrka na bazi outputa (litri) i po muznoj kravi. Premije po litru za isporueno
mlijeko su bez uslova u pogledu minimalne koliine prodatog mlijeka. Uslovi za ostvarivanje
premije odnose se na posjedovanje najmanje definiranog broja muznih krave, a iznos premije u
zavisnosti od klase kvaliteta predanog mlijeka. Drugi dio podrke vezan je za broj muznih krava
RPG. Krajem perioda implementacije Strategije treba razmiljati o potpunom ukidanju plaanja
na bazi outputa i prelaska na jedinstveno plaanje po grlu.
Korisnici
Uslovi
koritenja
Definiran minimalan broj muznih krava.

Posjedovanje dokaza o kvalitetu i koliini otkupljenog mlijeka.
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Broj korisnika
Broj jedinica
proizvodnje
do 57.000 grla
Indikatori
praenja
Broj gazdinstava u okviru direktnih plaanja za proizvodnju mlijeka
Broj grla u okviru direktnih plaanja za proizvodnju mlijeka
Ukupan iznos isplaenih novanih sredstava u okviru direktnih plaanja za proizvodnju

mlijeka
Udio gazdinstava u sistemu direktnih plaanja za proizvodnju mlijeka u odnosu na ukupan

broj gazdinstava koja se bave proizvodnjom mlijeka
Udio broja mlijenih krava u sistemu direktnih plaanja za proizvodnju mlijeka u odnosu
na ukupan broj mlijenih krava.
ifra
DP-3
Naziv mjere
Direktna plaanja Ovarstvo i kozarstvo (osnovno stado)
Mjera iz grupe
Direktna plaanja
Podruje
djelovanja
Operativni cilj

(OC 1.1.)
Obrazloenje
Povoljni prirodni uslovi sa dominantnim prirodnim travnjacima nisu dovoljno iskoriteni za

uzgoj sitne stoke. S druge strane, izraena je potreba za poveanjem stonog fonda i
proizvodnje mesa. Nadalje, ovarstvo i kozarstvo su veoma pogodni za farmere koji nemaju
kapacitete za intenzivnu masovniju proizvodnju u stoarstvu i ne zahtijevaju izuzetno visoke
investicije za preradu mlijeka i mesa na farmama, te tako predstavljaju mogunost unapreenja
ekonomskog poloaja farmera i nude mogunosti diverzifikacije proizvodnje uvoenjem
tradicionalnih proizvoda sa dodanom vrijednou.
Opis
Isplata premije po grlu za sve kategorije ovaca i koza registriranim farmerima koji imaju
definiran najmanji broj ovaca, odnosno koza.
Korisnici
Uslovi
koritenja
Definiran minimalan broj ovaca ili koza
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Broj korisnika
Broj jedinica
proizvodnje
do 325.000 grla
- Broj gazdinstava u okviru direktnih plaanja za ovarstvo i kozarstvo
- Broj grla u okviru direktnih plaanja za ovarstvo i kozarstvo
Indikatori
praenja
- Ukupan iznos isplaenih novanih sredstava u okviru direktnih plaanja za ovarstvo i

kozarstvo
- Udio gazdinstava u sistemu direktnih plaanja za ovarstvo i kozarstvo u odnosu na ukupan
broj gazdinstava koja se bave ovarstvom i kozarstvo
- Udio broja ovaca i koza u sistemu direktnih plaanja u odnosu na ukupan broj ovaca i koza
ifra
DP-4
Naziv mjere
Direktna plaanja Svinjogojstvo (osnovno stado)
Mjera iz grupe
Direktna plaanja
Podruje
djelovanja
Operativni cilj

(OC 1.1.)
Obrazloenje
U nedostatku planskog provoenja krianja i hibridizacije, to su uobiajeni postupci za

dobivanje boljih uzgojnih i proizvodnih rezultata, u svinjogojstvu FBiH se postiu veoma
skromni rezultati i u pogledu broja odgojene prasadi po krmai i na nivou prirasta. Nadalje,
niska proizvodnja svinjskog mesa kao rezultata nedovoljnog broja stoke i nestabilna
proizvodnja, to je posljedica nestabilnosti cijena koncentratne hrane, odredili su uslove
koritenja ove mjere. U cilju stabilnijeg rasta stonog fonda svinja, neophodna je kontinuirana
podrka koja e se zasnivati na broju grla u okviru osnovnog stada. Mjerom se eli obezbijediti
sigurnost dohotka poljoprivrednih proizvoaa i pribliiti uslove poslovanja u odnosu na
uslove koje imaju svinjogojske farme iz okruenja.
Opis
Podrka proizvodnji svinjskog mesa putem isplate premija po rasplodnoj krmai registriranim
poljoprivrednim gazdinstvima. Budui da u EU nema direktne podrke po grlu svinjogojskim
farmama, u toku implementacije Strategije trebalo bi se razmiljati i o eventualnom
modificiranju uslova koritenja ove mjere u smislu vezivanja podrke za raspoloive povrine
za proizvodnju krmiva (kukuruz, jeam, zob). Ovakvim pristupom bi se proizvodnjom vlastite
krme omoguio stabilniji rast stonog fonda.
Korisnici
Uslovi
koritenja
Definiran minimalan broj rasplodnih krmaa
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Broj korisnika
do 250 gazdinstava
Broj jedinica
proizvodnje
do 2.500 grla
Indikatori
praenja
Broj gazdinstava u okviru direktnih plaanja za uzgoj rasplodnih krmaa
Broj grla u okviru direktnih plaanja za uzgoj rasplodnih krmaa
Ukupan iznos isplaenih novanih sredstava u okviru direktnih plaanja za uzgoj

rasplodnih krmaa
Udio gazdinstava u sistemu direktnih plaanja u odnosu na ukupan broj gazdinstava koja
se bave uzgojem rasplodnih krmaa
Udio broja rasplodnih krmaa u sistemu direktnih plaanja u odnosu na ukupan broj
rasplodnih krmaa
ifra
DP-5
Naziv mjere
Direktna plaanja Tov junadi
Mjera iz grupe
Direktna plaanja
Podruje
djelovanja
Operativni cilj

(OC 1.1.)
Obrazloenje
Uvoenje ove mjere motivirano je potrebom za ublaavanjem nekih od goruih problema u

stoarstvu: velika ovisnost o uvozu, nedovoljni prinosi, prisustvo sive ekonomije i velikog
udjela neregistrirane proizvodnje i prometa mesom. U tovu junadi u FBiH je prisutan trend
naputanja ove proizvodnje zbog izraene nekonkurentnosti, te nestabilnosti i neizvjesnosti pri
plasmanu proizvodnje. Direktnom podrkom po grlu eli se obezbijediti sigurniji dohodak
registriranim poljoprivrednim proizvoaima i izjednaiti uslove poslovanja domaih u odnosu
na proizvoae iz okruenja u proizvodnji juneeg i goveeg mesa.
Opis
Isplata premije po grlu za dranje definiranog najmanjeg broja tovnih junadi za registrirana
poljoprivredna gazdinstva. U toku implementacije Strategije trebalo bi se razmiljati i o
eventualnom modificiranju uslova koritenja ove mjere u smislu vezivanja podrke za povrine
raspoloive za proizvodnju krmiva (kukuruz, jeam, zob) ime bi se proizvodnjom vlastite krme
omoguio stabilniji rast stonog fonda.
Korisnici
Uslovi
koritenja
Definiran minimalan broj tovne junadi.
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Broj korisnika
do 500 gazdinstava
Broj jedinica
proizvodnje
do 25.000 grla
Indikatori
praenja
Broj gazdinstava u okviru direktnih plaanja za tov junadi
Broj grla u okviru direktnih plaanja za tov junadi
Ukupan iznos isplaenih novanih sredstava u okviru direktnih plaanja za tov junadi
Udio gazdinstava u sistemu direktnih plaanja u odnosu na ukupan broj gazdinstava koja
se bave tovom junadi
Udio broja tovne junadi u sistemu direktnih plaanja u odnosu na ukupan broj goveda
ifra
DP-6
Naziv mjere
Direktna plaanja Tov svinja
Mjera iz grupe
Direktna plaanja
Podruje
djelovanja
Operativni cilj

(OC 1.1.)
Obrazloenje
Svinjogojstvo FBiH karakteriziraju cikline oscilacije bez nekog izrazitog trenda u ukupnoj
proizvodnji i broju zaklanih grla. Izlazne cijene svinjskog mesa su dosta visoke, to ga ini
znaajno nekonkurentnim. Sve ovo uzrokuje znaajno nii nivo proizvodnje od one kojom bi se
zadovoljile domae potrebe. Ova mjera kreirana je tako da se njome omogui poveanje
proizvodnje i prinosa u proizvodnji svinjskog mesa, ime bi se ujedno i smanjila ovisnost od
uvoza i prisutnosti sive ekonomije i neregistrirane proizvodnje i prometa svinjskog mesa. Mjerom
se obezbjeuje sigurnost i stabilizacija prihoda farmera te poveavaju konkurentske sposobnosti
na domaem tritu.
Opis
Isplata premije po grlu za dranje definiranog najmanjeg broja tovnih svinja za registrirana
poljoprivredna gazdinstva. Budui da u EU nema direktne podrke svinjogojstvu, a jedan od
ciljeva Strategije je pribliavanje i harmonizacija sa ZAP-om, i ovdje bi kao i kod prethodne dvije
mjere trebalo razmiljati o eventualnom modificiranju uslova koritenja u smislu vezivanja
podrke za povrine raspoloive za proizvodnju krmiva (kukuruz, jeam, zob).
Korisnici
Uslovi
koritenja
Definiran minimalan broj tovnih svinja
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Broj korisnika
Broj jedinica
proizvodnje
do 61.000 grla
Indikatori
praenja
Broj gazdinstava u okviru direktnih plaanja za tov svinja
Broj grla u okviru direktnih plaanja za tov svinja
Ukupan iznos isplaenih novanih sredstava u okviru direktnih plaanja za tov svinja
Udio gazdinstava u sistemu direktnih plaanja u odnosu na ukupan broj gazdinstava koja se
bave tovom svinja
Udio broja tovnih svinja u sistemu direktnih plaanja u odnosu na ukupan broj svinja
ifra
DP-7
Naziv mjere
Direktna plaanja Rasplodne junice
Mjera iz grupe
Direktna plaanja
Podruje
djelovanja
Operativni cilj

(OC 1.1.)
Obrazloenje
Ovom mjerom se putem podrke stabilnosti dohotka farmera eli postii kvalitetno poboljanje
osnove za budui znaajniji rast stonog fonda iz vlastite proizvodnje i tako uticati na
ublaavanje posljedica negativnih kretanja u proizvodnji, prinosima i vanjskotrgovinskoj
razmjeni goveim mesom.
Opis
Direktna podrka po rasplodnoj junici, uz uslov posjedovanja definiranog najmanjeg broja

rasplodnih junica.
Korisnici
Uslovi
koritenja
Definiran minimalan broj rasplodnih junica
Vremenski okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Broj korisnika
Broj jedinica
proizvodnje
do 11.500 grla
Indikatori
praenja
Broj gazdinstava u okviru direktnih plaanja za uzgoj rasplodnih junica
Broj grla u okviru direktnih plaanja za uzgoj rasplodnih junica
Ukupan iznos isplaenih novanih sredstava u okviru direktnih plaanja za uzgoj rasplodnih
junica
bave govedarskom proizvodnjom
Udio broja rasplodnih junica u sistemu direktnih plaanja u odnosu na ukupan broj goveda
ifra
DP-8
Naziv mjere
Direktna plaanja Sistem krava-tele
Mjera iz grupe
Direktna plaanja
Podruje
djelovanja
Operativni cilj

(OC 1.1.)
Obrazloenje
Ovom mjerom se eli poveati proizvodnja goveeg mesa, ime bi se smanjili postojei problemi
sa njegovim uvozom uz istovremeno efikasnije iskoritavanje brojnih ekstenzivnih povrina
prirodnih livada i panjaka. Sistemom krava tele efikasnije se ostvaruju ciljevi odrivog razvoja,
a podrkom ovom sistemu zapravo se podrava ekoloki odriva proizvodnja, budui da je
uglavnom organiziraju farmeri koji posluju u podrujima sa oteanim uslovima poslovanja. Na
ovaj nain e se unaprijediti i poveati nivo iskoritavanja ekstenzivnih povrina, to e zavisiti i
od veliine stada. Konano, ovom mjerom se poljoprivrednim proizvoaima eli obezbijediti
sigurniji dohodak i ujedno osigurati uslove za zadravanje u ruralnim podrujima.
Opis
Direktna novana podrka za farmere koji imaju mesna goveda ili goveda dvojnih proizvodnih
osobina u ekstenzivnom nainu dranja i koriste ih iskljuivo za dobivanje teladi bez provoenja
procesa mue.
Korisnici
Uslovi
koritenja
Definiran minimalan broj goveda (mesna ili dvojnih proizvodnih osobina)
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Broj korisnika
Broj jedinica
proizvodnje
8.000 grla
Indikatori
praenja
Broj gazdinstava u okviru direktnih plaanja za sistem krava tele
Broj grla u okviru direktnih plaanja za sistem krava tele
Ukupan iznos isplaenih novanih sredstava u okviru direktnih plaanja za sistem krava
tele
bave govedarskom proizvodnjom
Udio broja krava u sistemu krava tele u sistemu direktnih plaanja u odnosu na ukupan
broj goveda
ifra
DP-9
Naziv mjere
Direktna plaanja Proizvodnja meda
Mjera iz grupe
Direktna plaanja
Podruje
djelovanja
Operativni cilj
Smanjenje razlika u uslovima poslovanja domaih u odnosu na proizvoae iz zemalja regiona (OC
1.1.)
Obrazloenje
I pored izrazito povoljnih uslova i tradicije u proizvodnji meda u FBiH, pelarstvo i proizvodnja
meda je oblast koju odlikuje nedovoljno iskoriteni prirodni potencijali, nezadovoljena domaa
tranja, niska proizvodnja i znaajno prisustvo neregistrirane i nekontrolirane proizvodnje i
prometa. Poveanjem broja konica poveat e se obim proizvodnje i prilike za ostvarivanje
stabilnih prihoda domainstvima koja se ili nalaze u podrujima konfiguracijski nepovoljnim za
poljoprivredu, ili u podrujima sa ogranienim zemljinim i drugim kapacitetima za bavljenje
poljoprivredom.
Opis
Direktna plaanja registriranim proizvoaima kao podrka rastu broja pelinjih drutava, a time i
rastu obima proizvodnje meda.
Korisnici
Uslovi
koritenja
Definiran minimalan broj konica
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Broj korisnika
Broj jedinica
proizvodnje
126.000 konica
Indikatori
praenja
Broj gazdinstava u okviru direktnih plaanja za proizvodnju meda
Broj konica u okviru direktnih plaanja za proizvodnju meda
Ukupan iznos isplaenih novanih sredstava u okviru direktnih plaanja za proizvodnju meda
bave proizvodnjom meda
Udio broja konica u sistemu direktnih plaanja u odnosu na ukupan broj konica
ifra
DP-10
Naziv mjere
Direktna plaanja Proizvodnja ribe
Mjera iz grupe
Direktna plaanja
Podruje
djelovanja
Operativni cilj
Smanjenje razlika u uslovima poslovanja domaih u odnosu na proizvoae iz zemalja regiona (OC 1.1.)
I pored evidentnog porasta obima proizvodnje ribe, u FBiH jo uvijek postoje trini razlozi (posebno
nezadovoljena tranja na inostranom tritu) i prirodni potencijali za dalji rast ove proizvodnje.
Prirodni uslovi i mogunosti za izvoz ribe iz BiH ine ovu proizvodnju jednom od onih za koje FBiH ima
niz komparativnih prednosti. S druge strane, proizvodnja ribe je ansa za ostvarivanje stabilnih prihoda
koja ne zahtijeva zemljine resurse potrebne za poljoprivrednu proizvodnju.
brazloenje
Mjera kojom se podrava proizvodnja ribe nije u skladu sa ZAP-om EU, gdje je poljoprivreda odvojena
od ribarstva. Ipak ova mjera je ostavljena kao mjera poljoprivredne politike FBiH, budui da je jo rano
usklaivati ovaj dio agrarne politike sa ZAP-om.
Opis
Direktna podrka komercijalnim proizvoaima mesa slatkovodne i morske ribe po kg prodate ribe.
Korisnici
Firme - ribnjaci upisani u RPG
Uslovi
koritenja
Dokaz o prodaji
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Broj korisnika
do 30 firmi
Broj jedinica
proizvodnje
slatkovodna riba do 3.000.000 kg, morska riba do 350.000 kg
Indikatori
praenja
Broj gazdinstava (firmi, ribnjaka) u okviru direktnih plaanja za proizvodnju ribe
Ukupan iznos isplaenih novanih sredstava u okviru direktnih plaanja za proizvodnju ribe
Udio gazdinstava u sistemu direktnih plaanja u odnosu na ukupan broj gazdinstava koja se bave
proizvodnjom ribe
Mjere ruralnog razvoja (RR)
Budui da je posebno raen Program ruralnog razvoja FBiH iji nacrt je zavren u julu 2014.
godine, u ovom dokumentu se daju samo najvaniji izvodi ovog Programa19, a direktno su
vezani za Strategiju poljoprivrednog sektora FBiH. Program ruralnog razvoja modeliran je
na principima koji su u podudarni sa IPARD-om, te koristi format usvojen za IPARD 2 (tj.
format usvojen za period od 2014. do 2020.). etiri programska cilja mogu se mapirati
direktno na IPARD strukturu, te je pojednostavljene verzije mjera u okviru IPARD 2 mogue
koristiti kao podmjere unutar predloene strukture Programa ruralnog razvoja FBiH.
Usvajanje strukture koja odgovara IPARD-u jo uvijek ne ukazuje da Program moe u
cijelosti ispotovati standarde IPARD-a, jer jo uvijek nedostaju brojni elementi da bi to bilo
mogue. Meutim, Program obuhvata znaajna i svrsishodna nastojanja da se uklone
slabosti, kroz mjeru tehnike pomoi i pratei Akcioni plan.
ifra
RR/K
Naziv mjere
Mjera iz grupe
Ruralni razvoj
Cilj mjere
Postii poboljanje tehnolokih, stratekih i ljudskih resursa iji su rezultat poboljani lanci
vrijednosti, produktivnost i kvalitet proizvoda (koji su privlani postojeim i buduim
tritima) i ime se moe postii trajno poveanje udjela na tritu, to vodi poboljanju
odrivosti ruralne ekonomije i zajednica u FBiH.
Obrazloenje
Poljoprivredu, umarstvo i lanac opskrbe za prehrambene proizvode mue brojne slabosti koje
poljoprivrednim proizvodima iz FBiH onemoguavaju da se natjeu na domaem ili stranom
tritu. Posljedica ovih slabosti je rastua nekonkurentnost proizvoaa iz FBiH, a proizvodni
kapaciteti, koji esto ne odgovaraju potrebama savremenog trita se, koriste daleko ispod
svog punog potencijala.
- Investicije u infrastrukturu i opremu na poljoprivrednim gazdinstvima,
Podmjere
- Podrka formiranju grupa proizvoaa, i

- Investicije u infrastrukturu i opremu za preradu i marketing poljoprivrednih proizvoda.
- Obuka - jaanje svijesti, razvoj proizvoda i marketinke vjetine, standardi, Global GAP i
HACCP),
Zahtjevi u
tehnikoj
pomoi
Vremenski
okvir
19 Izvor:
- Savjetodavne usluge i
- Tehnika podrka koju ine zakonodavstvo analiza i izrada neophodnih propisa, standardi
usvajanje standarda koji odgovaraju IPARD-u i standarda EU, te sposobnost laboratorija
da rade prema odgovarajuim standardima i uvoenje sistema identifikacije zemljinih
parcela (LPIS) i katastarski registar.
Program ruralnog razvoja za Federaciju BiH, 2015-2020, Poglavlje 6.0. Opis pristupa usvojenog programa
ruralnog razvoja
ifra
RR/O
Naziv mjere
Agro-okoli, organska proizvodnja i ublaavanje posljedica klimatskih promjena
Mjera iz grupe
Ruralni razvoj
Cilj mjere
Unaprijediti stanje i vrijednost brojnih prirodnih (okolinih) resursa i prednosti FBiH kroz
obezbjeenje njihove zatite i odrivog koritenja.
Obrazloenje
FBiH raspolae brojnim prirodnim bogatstvima. Veliki dio tih bogatstava se moe koristiti na
efikasniji nain i mjere iz ove grupe usmjerene su upravo ka unapreenju kapaciteta ruralnih
zajednica kako bi ruralnim prirodnim - okolinim resursima upravljale na odriv nain, te time
poboljale svoje izglede da osiguraju sredstava za ivot. Cilj ove mjere poiva na 4
komplementarna principa: zatiti, unapreenju, razvoju i koritenju okolinih resursa i
prednosti. Ovo je cilj u okviru mjere za zatitu okolia, koja se temelji na principu da upravitelji
zemljitem, koji raspolau adekvatnim vjetinama i motivacijom, mogu adekvatno iskoristiti
dobro zatiena prirodna bogatstva i resurse, kojima se upravlja na odgovarajui nain, te time
obezbijediti osnovu za poboljanje prilika za zaradu u ruralnim sredinama.
Podrka organskoj proizvodnji,
Podmjere
Podrka za zatitu i jaanje autohtonih genetskih resursa, i

Pilot poljoprivredno-okoline mjere i mjere za ublaavanje klimatskih promjena.
Obuka,
Savjetodavne usluge
Zahtjevi u
tehnikoj
pomoi
Vremenski
okvir
Tehnika podrka koju ine: okoline polazne osnove i baza podataka za okoli, okolina
uslovljenost i zavisnost, pilot poljoprivredno-okolini odabir (npr. jedna ili dvije oblasti sa
visokom vrijednou prirode, kao to su nacionalni parkovi), pilot poljoprivredno-okolina
podmjera (ukljuujui nivoe plaanja i definiciju aktivnosti), okvir za monitoring i evaluaciju za
agro-okoli, definiranje genetskih resursa i mjera koje e podrati njihovo ouvanje, analiza
propisa i izrada istih u svrhu podrke implementaciji mjera, kao to je zakon o organskoj
poljoprivredi.
ifra
RR/D
Naziv mjere
Diverzifikacija aktivnosti na poljoprivrednim gazdinstvima i razvoj preduzetnitva
Mjera iz grupe
Ruralni razvoj
Cilj mjere
Diverzifikacija ruralne ekonomije poboljanjem okruenja za lokalni ekonomski rast i razvoj

ekonomskih kapaciteta kroz koje se bolje mogu iskoristiti prednosti ruralnih podruja i
unaprijediti odrivost ruralnih zajednica.
Obrazloenje
Diverzifikacija je utvrena kao kljuna komponenta Programa ruralnog razvoja. Investicije koje
su planirane za poljoprivredni i prehrambeni sektor osigurat e dugoronu odrivost ovih
sektora. Meutim, iako e investicije u primarne sektore u odreenoj mjeri podrati opi rast,
vjerovatno je da e imati manji udio u rastu BDP-a, a openito govorei, mali su izgledi da e
dovesti do rasta zapoljavanja zbog injenice da modernizacija i mehanizacija primarnih
sektora u veini sluajeva rezultiraju bolje plaenim poslovima, ali i smanjenjem ukupnog broja
radnih mjesta.
Investicije za poljoprivredna gazdinstva s ciljem da porodice koje se bave poljoprivrednom
proizvodnjom diverzifikuju svoje uobiajene poljoprivredne djelatnosti,
Podmjere
Zahtjevi u
tehnikoj
pomoi
Vremenski
okvir
Ostale investicije u ruralna podruja kroz koje se omoguava pruanje usluga za

poljoprivredne proizvoae (i promociju saradnje meu njima), usluge za ruralno
stanovnitvo, promocija preraivakih aktivnosti malog obima, marketing lokalnih proizvoda i
usluga.
Obuka (Program obuke e imati kljunu ulogu u razvoju kapaciteta potencijalnih kandidata za
izradu kompetentnih, ekonomski odrivih prijedloga, podranih planovima poslovanja),
Savjetodavne usluge
Tehnika podrka koja ukljuuje mjere za poboljanje okruenja za poslovanje i harmonizacija
propisa prema odgovarajuim standardima.
ifra
RR/L
Naziv mjere
LEADER
Mjera iz grupe
Ruralni razvoj
Cilj mjere
FMPV opredijeljeno je za razvoj LEADER metodologije na teritoriji cijele FBiH. Stoga je cilj
potaknuti uspostavljanje inkluzivnih i kompetentnih lokalnih akcionih grupa (LAG) i izradu
snanih strategija lokalnog razvoja (LRS), ime se poboljavaju izgledi za uravnoteen i
pozitivan lokalni razvoj koji donosi dobrobit i bolju odrivost zajednicama u ruralnim
podrujima.
Obrazloenje
U ruralnim zajednicama u FBiH je prisutan nizak nivo socijalnog kapitala, kao i nizak nivo
povjerenja i saradnje. Stoga one aktivnosti koje promoviraju saradnju, koordinaciju i
umreavanje s jasnim drutveno-ekonomskim ciljem trebaju biti visoko na listi prioriteta u
FBiH. Teko je izgraditi saradnju koja nije sama sebi svrha, meutim LEADER nudi dokazanu i
isprobanu metodologiju koja se moe primijeniti u ruralnim podrujima irom Bosne i
Hercegovine i koja e obezbijediti potrebnu ekonomsku i drutvenu svrhu za uspostavu
saradnje.
Uspostava i razvoj LAG partnerstva,
Podmjere
Sticanje vjetina, animiranje stanovnika u podrujima koje pokrivaju LAG-e za jaanje

kapaciteta te animiranje odabranih LAG-a, i
Operativni trokovi Implementacija lokalnih razvojnih strategija za rad odabranih LAG-a.
Zahtjevi u
tehnikoj
pomoi
Obuka - Program obuke treba obuhvatiti tehnike aspekte LAG-a i izrade strategije lokalnog
razvoja, uz snaan poticaj za izgradnju inkluzivnog partnerstva i kooperativnih radnih praksi
koje e privatnom, javnom i sektoru civilnog drutva pomoi da nau zajedniki jezik. Obuka bi
trebala obuhvatiti i razvoj projekta i vjetina upravljanja, kao i ulogu ostalih fondova.
Savjetodavne usluge
Tehnika podrka koju ine: procedure registracije, zakonske strukture prekogranina pitanja
uloga mrea i poveznice sa udruivanjem u klastere
Vremenski
okvir
ifra
RR/T
Naziv mjere
TEHNIKA POMO
Mjera iz grupe
Ruralni razvoj
Tehnika pomo se navodi u sklopu svake od mjera za provedbu jer ima uticaj na druge
mjere, odnosno primjenjivat e se na sve mjere koje e biti provedene.
Cilj mjere je da se osigura platforma za tehniku pomo u cilju podrke provoenju
Programa i jaanju institucionalnih kapaciteta. Podrka e biti pruena:
-
za FMPV, radi osiguranja tehnike osnove za komponente Programa koje jo

uvijek ne mogu biti implementirane, jaanja institucionalnih kapaciteta ili radi
unapreenja efikasnosti i korisnosti Programa;
kroz uspostavu i razvoj savjetodavne slube koja zadovoljava potrebe krajnjih

korisnika;
kroz programe obuke za krajnje korisnike za mjere koje su,

dostupne.
Cilj mjere
Obrazloenje
Zahtjevi
u
tehnikoj pomoi
(ujedno
i
podmjere)
ili koje e biti
Svi programi zahtijevaju znaajnu tehniku podrku kako bi bili uspjeno realizirani. Ovo
se posebno odnosi na IPA i sline programe, gdje je angaman osoblja i uspostava sistema
komponenta samog programa. Razvoj Programa ruralnog razvoja FBiH podrazumijeva
identificiranje znaajnih prilika i veeg broja slabosti. Svrha programa tehnike pomoi
jeste da se obuhvate kljuna pitanja na kojima e se morati raditi, kako bi se ostvarile
strateke ambicije koje su u osnovi samog programa.
Obuka potreban je sveobuhvatni program obuke koji razvija kapacitete unutar itavog
Programa. Individualna pitanja u pogledu podrke u vidu obuke su identificirana pod
naslovima mjere. Kad god je to mogue, obuke treba provoditi u vidu integriranog paketa,
npr. obuku o izradi projekta i razvoju vjetina upravljanja treba provoditi za Program u
cjelini; npr. komponente koje se tiu pristupa LEADER i konkurentnosti ne bi se trebale
provoditi odvojeno.
Savjetodavne usluge savjetodavne usluge imaju kljunu ulogu u podrci izgradnje
kapaciteta koja se treba provoditi unutar itavog Programa. Savjetnici trebaju biti duboko
ukljueni u planiranje, usmjeravanje, te provedbu Programa, kao i u analizu i procjenu
njegove efikasnosti.
Tehnika podrka komponenta tehnike podrke Programa predstavlja kombinaciju
aktivnosti koje se smatraju kljunim za izradu Programa. Ona obuhvata izradu propisa, kao
i jaanje tehnikih kapaciteta, npr. registracije i IT sistema. Obuhvata i tehnike studije koje
e biti neophodne kako bi se omoguilo pokretanje dijelova Programa, npr. poljoprivrednookolinih mjera.
Vremenski okvir
Mjere za umarstvo
Program ukljuuje mali broj mjera za umarstvo u skladu sa novim IPARD mjerama za
umarstvo. Ove mjere nisu jo uvijek programirane zbog nepostojanja iskustava iz drugih
programa na kojima bi se bazirao sveobuhvatni pristup ovim mjerama u FBiH. Uz to, ove
mjere su nove za IPARD Program, te niti jedna zemlja nije imala priliku da programira nove
mjere. Zbog navedenih razloga je logino da Vlada FBiH pone sa implementacijom drugih
mjera, koje se mogu planirati u skladu sa pozitivnim iskustvima drugih, sa kojima je mogue
raditi usporeivanje. Neophodna osnovna iskustva mogu biti razvijena u toku
reprogramiranja i implementacije ovog Programa. U meuvremenu, mjere umarstva su
ukljuene u Program kao samostalne mjere spremne da budu implementirane u kasnijim
fazama implementacije Programa. Ukoliko se odlui da se ove mjere podre kroz Program
umarstva FBiH, bie mogue, bez veih promjena, ove mjere izvui iz ovog Programa.
Mjere opih usluga u poljoprivredi (III stup agrarne politike)

ifra
OU-1
Naziv mjere
Podrka promotivnim i informativnim aktivnostima
Mjera iz
grupe

- Podrka stabilnosti dohotka poljoprivrednog gazdinstva (PD 1)
Podruje
djelovanja
- Tehniko-tehnoloko unapreenje sektora (PD 2)

- Transfer znanja, tehnologija i informacija (PD 3)
- Prilagoavanje zahtjevima domaeg i inostranog trita (PD 4)
- Razvoj lanaca vrijednosti - horizontalna i vertikalna koordinacija (PD 7)
- Smanjenje razlika u uslovima poslovanja domaih u odnosu na proizvoae iz zemalja regiona
(OC 1.1.)
Operativni cilj
- Jaanje prepoznatljivosti poljoprivredno-prehrambenih proizvoda na domaem i

internacionalnom tritu (OC 4.1.)
- Jaanje sposobnosti sektora za ukljuivanja u globalne lance vrijednosti zahtjevi
supermarketa (OC 7.1.)
Obrazloenje
Domai poljoprivredno-prehrambeni proizvodi u FBiH nisu dovoljno promovirani niti na

domaem, niti na inostranom tritu, to ugroava njihovu ionako lou trinu poziciju. Uprkos
odreenim naporima u prethodnom periodu, jo uvijek ne postoji dovoljna svijest potroaa o
kvalitetu domaih proizvoda, niti dobar imid tih proizvoda na tritu. Sami proizvoai nemaju
dovoljno svijesti o potrebi promocije, jaanju marketinkih znanja i vjetina, kao ni finansijskih
sredstava da sami podnesu trokove vezane za izgradnju sofisticiranijeg trinog nastupa. Sve
prethodno reeno ukazuje na potrebu jaanja promotivnih i marketinkih aktivnosti i izgradnju
bolje pozicije poljoprivrednih proizvoda na BiH i meunarodnom tritu.
Opis
Podrka projektima koji imaju za cilj jaanje promotivnih, marketinkih i informativnih

aktivnosti u sferi poljoprivredne proizvodnje. Sredstvima predvienim za implementaciju ove
mjere mogu se kandidirati svi oni koji na bazi javnog poziva predloe projekte (pojedinci,
institucije, udruenja), a korisnici e biti oni koji se izaberu na bazi utvrenih kriterija
ocjenjivanja. Projekti poput sajmova poljoprivredno-prehrambenih proizvoda, struna i nauna
savjetovanja su neki od oblika podrke.
Korisnici
Odabrani projekti i njihovi nosioci.
Uslovi
koritenja
Odabrani projekti na bazi prethodno utvrenih kriterija. Odabir projekata u visini predloenih
sredstava.
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Indikatori
praenja
- Broj podranih projekata po vrstama,

- Raspodjela sredstava po vrstama podrke
ifra
OU-2
Naziv mjere
Podrka osiguranju primarne poljoprivrede proizvodnje i upravljanju rizicima
Mjera iz
grupe
Podruje
djelovanja
Unapreenje sistema upravljanja prirodnim resursima (PD 5)
Operativni cilj
Jaanje svijesti o klimatskim promjenama, njenim posljedicama i potrebama njihovog

rjeavanja (OC 5.4.)
Obrazloenje
tete na poljoprivrednim usjevima, stoci i drugim resursima redovan su pratilac poljoprivredne

proizvodnje. Ovo je posebno izraeno posljednjih godina, kao posljedica globalnih klimatskih
promjena, a poplave u maju 2014. godine su eklatantan primjer. Iako se neki od rizika mogu
smanjiti kroz redovan sistem osiguranja, proizvoai rijetko koriste tu mogunost zbog visokih
premija osiguranja. tete veeg obima prevazilaze mogunost saniranja od strane proizvoaa i
mogu ozbiljno da ugroze opstanak gazdinstava, a dugorono i odrivi razvoj proizvodnje. Ova
oblast je u FBiH nedovoljno izgraena, pa bi u prvim godinama implementacije Strategije trebalo
izraditi studiju kojom bi se utvrdila precizna ema upravljanja rizicima u poljoprivrednoj
proizvodnji u FBiH. tete od spomenutih majskih poplava nameu ovakvu aktivnost kao
imperativ.
Opis
Podrka osiguranju primarne poljoprivredne proizvodnje kroz sufinansiranje dijelova trokova

osiguranja od teta nastalih na poljoprivrednim usjevima ili stoci i podrka u sluaju teta od
elementarnih nepogoda veih razmjera, kojima bi se ugrozio njihov opstanak.
Korisnici
Poljoprivredna gazdinstva upisana u RPG, a koja su osigurali svoje usjeve (stoku), ili su
pretrpjele tete veih razmjena uzrokovanih vremenskim nepogodama.
Uslovi
koritenja
Uslove koritenja potrebno je definirati kroz prethodno izraenu studiju koja e detaljno
obraditi ovu problematiku u skladu sa dobrim praksama iz zemalja regiona ili EU.
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Indikatori
praenja
- Broj podranih zahtjeva po vrstama proizvodnje i vrstama intervencije

- Broj poljoprivrednih gazdinstava kojima je isplaena teta
- Ukupan iznos naknada za tete i iznos po vrstama proizvodnje
ifra
OU-3
Naziv mjere
Podrka uzgojno-selekcijskom radu u stoarstvu
Mjera iz
grupe
Podruje
djelovanja
Tehniko-tehnoloko unapreenje sektora (PD 2)
Transfer znanja, tehnologija i informacija (PD 3)
Moderno upravljanje javnim politikama i uspostavljanje efikasne administracije (PD 9)
Poveanje brojnosti i kvaliteta stonog fonda (OC 2.3.)
Uspostavljenje potrebnih i unapreenje postojeih servisa u biljnoj i animalnoj proizvodnji

(OC 2.5.)
Unapreenje zatite biodiverziteta i genetskih resursa (OC 5.7.)
Jaanje postojeih i izgradnja nedostajuih institucija (OC 9.1.)
Operativni cilj
Obrazloenje
Stoarstvo predstavlja znaajnu granu poljoprivrede FBiH. Niska konkurentnost domae

proizvodnje je, u znatnoj mjeri, posljedica niske produktivnosti, a oni neadekvatnog uzgojnoselekcijskog rada i loeg pasminskog sastava stonog fonda. Zavidni prinosi u stoarstvu
ostvaruju se samo na malom broju velikih farmi sa kvalitetnim pasminskim sastavom. S tim u
vezi, potrebna je podrka uzgojno-selekcijskom radu u stoarstvu, s ciljem popravljanja
genetskog potencijala stoke, a posebno njenih priplodnih kategorija. Uzgojno-selekcijski rad je
obiman posao za iju su realizaciju potrebna adekvatna finansijska sredstva i izgradnja
zahtjevne infrastrukture.
Opis
Podrka programima, istraivanjima i institucijama koje se bave uzgojno-selekcijskim radom sa

ciljem podizanja genetskog potencijala u stoarstvu i ouvanje postojeih genetskih resursa.
Kontrola produktivnosti, odabir, uzgoj i koritenje kvalitetnih priplodnih grla stoke, proizvodnja,
istraivanje i uvoenje u proizvodnju uvezenih rasa stoke, te voenje matine evidencije stoke
dio su aktivnosti kojima bi se finansirala ova mjera.
Korisnici
Gazdinstva u uzgojno-selekcijskom programu i uzgojne organizacije. Institucije organizacije

moraju imati ispunjene uslove o registraciji u skladu sa Zakonom o stoarstvu.
Uslovi
koritenja
Uzgojni programi u skladu sa prethodno definiranim kriterijima od strane FMPV i ovlatenja za

bavljenje uzgojno-selekcijskim radom u skladu sa Zakonom o stoarstvu.
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Indikatori
praenja
- Broj gazdinstava u selekcijskom programu po vrstama stoke

- Broj gazdinstava u Programu ouvanja genetskih resursa
- Ukupan iznos podrke
ifra
OU-4
Naziv mjere
Podrka strunim poslovi u biljnoj proizvodnji (Gen banka, sjemenarstvo)
Mjera iz
grupe
Podruje
djelovanja
Uspostavljenje potrebnih i unapreenje postojeih servisa u biljnoj i animalnoj proizvodnji

(OC 2.5.)
Jaanje svijesti o klimatskim promjenama, njenim posljedicama i potrebama njihovog

rjeavanja (OC 5.4.)
Promocija i jaanje poljoprivrednih praksi ugodnih po okolinu (OC 5.1.)
Unapreenje zatite biodiverziteta i genetskih resursa (OC 5.7.)

Operativni cilj
Obrazloenje
Biljna poljoprivredna proizvodnja u FBiH obiluje problemima i slabostima, meu kojima se

posebno istiu mali obim proizvodnje po gazdinstvu i niski prinosi. Brojni su razlozi niskog
ukupnog i prosjenog prinosa, a meu njima je svakako neujednaen, nestandardan, a ponekad i
upitan kvalitet sjemenskog i sadnog materijala. U nekim sektorima, poput vonog
rasadniarstva, vidni su pozitivni rezultati, to govori da su mogua znatna poboljanja u
proizvodnji sjemenskog i sadnog materijala. Proces EU integracija namee potrebu za
sprovoenje mjera kojima bi se nastavili i intenzivirali poslovi na selekcije sjemena i sadnog
materijala poljoprivrednog bilja. Brojne vrste i varijeteti u biljnoj proizvodnji, kao dio bogatstva
biodiverziteta FBiH, su nedovoljno istraene, valorizirane i zatiene, te se namee potreba za
aktivnostima kojima bi se one ouvale.
Opis
Podrka ovlatenim institucijama i organizacijama ukljuenim u selekciju i proizvodnju sjemena

i sadnog materijala. uvanje zatienih uzoraka sjemenskog materijala i registriranih sorti,
provjeravanje genetskih osobina i upotrebne vrijednosti novih domaih i stranih sorti, selekcija i
preporuka o rejonizaciji sorti, kontrola i certifikacija sjemena i sadnog materijala
poljoprivrednog bilja dio su aktivnosti kojima bi se finansirala ova mjera.
Korisnici
Javne i privatne institucije ovlatene za bavljenjem selekcijskim i drugim strunim poslovima u

biljnoj proizvodnji.
Uslovi
koritenja
Predloeni programi u skladu sa prethodno definiranim kriterijima od strane FMPV i moraju

biti od strane priznatih organizacija ovlateni za bavljenjem selekcijskim i strunim poslovima u
biljnoj proizvodnji.
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
- Broj podranih zahtjeva
Indikatori
praenja
- Ukupan iznos podrke

- Koliina certificiranog sjemena i sadnog materijala
- Broj biljnih vrsta ukljuenih u gen-banku
ifra
OU-5
Naziv mjere
Program mjera u fitosanitarnoj oblasti , IPS
Mjera iz
grupe
Podruje
djelovanja
Operativni cilj
Prilagoavanje zahtjevima domaeg i inostranog trita (PD 4)
Jaanje prepoznatljivosti poljoprivredno-prehrambenih proizvoda na domaem i

inostranom tritu (OC 4.1.)
Jaanje kontrolno-inspekcijske infrastrukture vezane za kvalitet i sigurnost poljoprivrednoprehrambenih proizvoda (OC 4.2)
Ubrzavanje preuzimanja Acquis-a (OC 9.2.)
Obrazloenje
S obzirom da je zdravstvena zatita bilja vaan dio ukupne bezbjednosti hrane, u toj oblasti, kao i
u oblasti veterine, glavni je izazov prilagoavanje pravnih i institucionalnih okvira zahtjevima
EU. Osim ovoga, neophodno je sprovoditi redovne aktivnosti kojima e se sprijeiti unoenje i
irenje tetnih organizama.
Opis
Program sadri podrku sljedeim aktivnostima: sprjeavanje irenja tetnih organizama,

zdravstveni nadzor proizvodnje sjemena i sadnog materijala, izvjetajno-prognostika sluba,
suzbijanje tetnih organizama, monitoring nad tetnim organizmima, utvrivanje statusa
karantinski tetnih organizama, program monitoringa rezidua sredstava za zatitu bilja,
program monitoringa upotrebe sredstava za ishranu bilja.
Korisnici
Javne i privatne institucije koje imaju zakonska ovlatenja i operativnu sposobnost da provedu
ciljane inspekcije/kontrole.
Uslovi
koritenja
Predloeni programi u skladu sa prethodno definiranim kriterijima od strane FMPV i moraju

biti od strane nadlenih federalnih zavoda i/ili institucija ovlatenih za bavljenjem poslova iz
oblasti zatite u biljnoj proizvodnji.
Vremenski
okvir
Od 2015 do 2019. godine
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Indikatori
praenja
- Broj realiziranih programa po vrstama

- Povrine po kulturama
- Ukupan iznos podrke i podrke po programima
ifra
OU-6
Naziv mjere
Podrka Sistem kontrole kvaliteta i zdravstvene sigurnosti proizvoda
Mjera iz
grupe
Podruje
djelovanja
Operativni cilj
Jaanje prepoznatljivosti poljoprivredno-prehrambenih proizvoda na domaem i

inostranom tritu (OC 4.1.)
Jaanje kontrolno-inspekcijske infrastrukture vezane za kvalitet i sigurnost poljoprivrednoprehrambenih proizvoda (OC 4.2)
Obrazloenje
Poljoprivreda tritu nudi veoma iroku paletu proizvoda. Zahtjevi potroaa su sve vei, a
implementacija zakonskih propisa nalae obavezu obezbjeenja odgovarajuih vidova nadzora,
kontrole i osiguranja kvaliteta. Dodatne zahtjeve postavlja harmonizacija sa EU propisima.
Potrebno je jaanje institucija za kontrolu kvaliteta, prvenstveno kroz formiranje i opremanje
novih i jaanje postojeih laboratorija, zatim kroz razne vidove obuke i strunog
osposobljavanja. Budui da je proces usklaivanja domaeg zakonodavstva sa propisima EU
veoma zahtjevan, potrebno je dinamizirati podrku uspostavljanju i funkcioniranju laboratorija
za kontrolu kvaliteta u skladu sa zakonskim propisima.
Opis
Podrka formiranju novih i opremanju i jaanju postojeih institucija, organizacija, laboratorija i

ostalih subjekata i aktivnosti koje se provode u cilju uspostavljanja adekvatnog sistema
osiguranja kvaliteta i zdravstvene ispravnosti poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda u
skladu sa zahtjevima procesa integracije BiH u EU. Podrka redovnoj kontroli i unaprjeivanju
kvaliteta poljoprivrednih proizvoda, prvenstveno kroz funkcioniranje laboratorija za kontrolu
kvaliteta mlijeka, mesa, jaja, vina, sjemena i sadnog materijala, stonih hranjiva, i drugih
poljoprivrednih proizvoda koji se plasiraju na trite, opremanje laboratorija koje su ukljuene
u redovne programe kontrole poljoprivrednih proizvoda i obuka zaposlenih u tim
laboratorijima. Da bi cjelokupni sistem bio efikasan, neophodno je uraditi akcioni plan svih
spomenutih zadataka po godinama, na bazi kojeg bi se definirale potrebne laboratorije i
neophodne investicije.
Korisnici
Javne i privatne institucije koje imaju zakonska ovlatenja (akreditacije) i operativnu sposobnost
da provedu ciljane inspekcije/kontrole.
Uslovi
koritenja
Predloeni programi (zahtjevi) u skladu sa prethodno definiranim kriterijima od strane FMPV i

moraju biti od strane akreditiranih institucija ovlatenih za bavljenjem poslova kontrole i
kvaliteta hrane
Vremenski
okvir
Od 2016. do 2019. godine (u prve dvije godine implementacije Strategije potrebno je uraditi
Akcioni plan)
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Indikatori
praenja
- Broj podranih projekata i aktivnosti po vrstama

- Ukupan iznos podrke i iznos podrke po vrstama
ifra
OU-7
Naziv mjere
Savjetodavne usluge u poljoprivredi
Mjera iz
grupe
Podruje
djelovanja
Operativni cilj
Uspostava novih i unapreenje postojeih servisa u biljnoj i animalnoj proizvodnji (OC 2.5.)
Regulatorno-organizaciono, materijalno-finansijsko, personalno i struno jaanje

poljoprivrednog savjetodavstva (OC 3.1.)
Jaanje javnih i privatnih centara znanja (OC 3.2.)
Izgradnja funkcionalne mree za transfer znanja i inovacija u poljoprivredi (OC 3.3.)
Promocija i jaanje poljoprivrednih praksi ugodnih po okolinu (OC 5.1.)

Postepeno i racionalno uvoenje ZAP-u slinih mjera agrarne politike (OC 9.3.)
Obrazloenje
Poljoprivredno savjetodavstvo u FBiH je slabo i nedovoljno izgraeno. Nedovoljna budetska

podrka, mali broj savjetodavaca na terenu koji se, uglavnom, vie bave administrativnim nego
savjetodavnim poslovima, kao i nezainteresovanost farmera samo su neka njegova obiljeja. S
druge strane, poboljanje stanja u sektoru je znaajno uslovljeno postojanjem efikasne
savjetodavne pomoi. Zadatak ovih slubi u buduem periodu mora biti jaanje njihove primarne
uloge, transfer znanja do farmera u sferi novih tehnika i tehnologija. Uz to, ove slube trebaju
servisirati proizvoae u pripremi i kandidiranju projekata za budetsku i oekivanu EU
podrku (IPARD fondovi) za ispunjavanje EU standarda, poput ouvanja ivotne sredine,
bezbjednosti hrane, zatite i dobrobiti ivotinja. Uspostavljanje efikasnog sistema savjetodavnih
slubi i njihovo profesionalno i institucionalno jaanje je jedan od prioriteta na putu razvoja
poljoprivrednog sektora u FBiH.
Opis
Podrka programima i projektima koji imaju za cilj poboljanje strune i savjetodavne pomoi
farmerima u biljnoj i animalnoj proizvodnji i efikasan transfer znanja u svim oblastima vezanim
za razvoj poljoprivrede proizvodnje i njene konkurentske sposobnosti.
Korisnici
Institucije i organizacije definirane Zakonom o poljoprivrednim savjetodavnim slubama FBiH .
Uslovi
koritenja
Predloeni programi i projekti u skladu sa prethodno definiranim kriterijima od strane FMPV;

implementacija od strane institucija ovlatenim Zakonom o poljoprivrednim savjetodavnim
slubama u FBiH.
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Indikatori
praenja
- Broj realiziranih programa slubi i ekspertnih timova po vrstama

- Broj poljoprivrednih gazdinstava koja sarauju sa slubama
- Ukupan iznos podrke i podrke po programima
ifra
OU-8
Naziv mjere
Podrka obrazovanju, istraivanju, razvoju i analizi
Mjera iz
grupe
Podruje
djelovanja
Operativni cilj
Uspostavljanje potrebnih i unapreenje postojeih servisa u biljnoj i animalnoj proizvodnji

(OC 2.5.)
Jaanje javnih i privatnih centara znanja (OC 3.2.)
Izgradnja funkcionalne mree za transfer znanja i inovacija u poljoprivredi (OC 3.3.)
Jaanje prepoznatljivosti poljoprivredno-prehrambenih proizvoda na domaem i inostranom

tritu (OC 4.1.)
Jaanje svijesti o klimatskim promjenama, njenim promjenama, posljedicama i potrebi

njihovog rjeavanja (OC 5.4.)
Jaanje saradnje i koordinacije svih interesnih grupa u cilju poboljanja imida poljoprivrede
u drutvu (OC 9.4.)
Obrazloenje
Razvoj poljoprivrede se zasniva na znanju. To znai jaanje njegove obrazovne, istraivake i

analitike komponente. Podrka istraivakim i razvojnim projektima, obrazovanju potrebnih
kadrova, stipendiranju studenata i uenika, izgradnja potrebne kolske infrastrukture, nabavka
opreme, odravanju konferencija i simpozija i jaanju svih oblika saradnje na relaciji akademija
ministarstvo dio su implementacije ove mjere. Podravanje izrade ekonomskih analiza kojima bi
se pratila i ocjenjivala implementacija Strategije, takoer moe biti predmet finansiranja u
okviru ove mjere.
Opis
Podrka programima i projektima kojima se jaa znanje, istraivanje i analiza cjelokupnog

sektora.
Korisnici
Privatne i javne institucije koji imaju kadrove i znanja za implementaciju projekata i programa.
Uslovi
koritenja
Predloeni programi i projekti po osnovu javnog poziva
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Indikatori
praenja
- Broj prijavljenih i odobrenih projekata za podrku po namjenama

- Ukupan iznos podrke po pojedinim namjenama
- Broj studenata koji ostvaruju stipendiju FMPV
ifra
OU-9
Naziv mjere
Tehnika i administrativna podrka
Mjera iz
grupe
Podruje
djelovanja
Operativni cilj
Postepeno racionalno uvoenje CAP slinih mera agrarne politike (OC 9.3.)
Jaanje saradnje i koordinacije svih interesnih grupa u cilju poboljanja imida poljoprivrede
u drutvu (OC 9.4.)
Obrazloenje
Proces reformi i priprema za EU integracije zahtijeva znatnu finansijsku podrku. Osnivanje

institucija i uvoenje inovacija zahtijevaju jaanje ljudskih resursa. Brojni su zadaci u oblasti
harmonizacije zakonodavstva sa Acquis communautaire EU. Meunarodni integracioni procesi
trae saradnju sa najirim krugom korisnika: asocijacije poljoprivrednika, drug vidovi
organiziranja, socijalni partneri, lokalne akcione grupe i dr. Uspjeh reformskih aktivnosti
uslovljen je pravovremenom i kvalitetnom medijskom prezentacijom.
Opis
Podrka programima i projektima usmjerenih ka jaanju ljudskih resursa, praenje procesa i

zahtjeva u EU integracijskim procesima, povezivanje i ulanjivanje u meunarodne asocijacije i
organizacije, podrka uspostavljanju informacijskih sistema i permanentno javno prezentiranje
putem uspostave sistema za odnose s javnou, informatiko povezivanje ministarstva i
klijenata.
Korisnici
Slube i organi Ministarstva, struno savjetodavna tijela Ministarstva, ad hoc radne grupe i
komisije, eksperti i grupe eksperata, nevladin sektor u poljoprivredi i klijenti.
Uslovi
koritenja
Predloeni programi i projekti po osnovu javnog poziva
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH
Indikatori
praenja
- Broj podranih projekata

- Ukupan iznos isplaenih sredstava i iznos sredstva po namjeni
ifra
OU-10
Naziv mjere
Podrka zdravstvenom i penzionom osiguranju poljoprivrednika
Mjera iz
grupe
Podruje
djelovanja
Razvoj ruralnih podruja (PD 8)
Operativni cilj
Zaustavljanje negativnih trendova depopulacije ruralnih podruja (OC 8.1.)
Obrazloenje
U svrhu podrke organizacione transformacije poljoprivrednih gazdinstava u organizacionu

formu obrta znaajan motivator moe biti i sufinansiranje zdravstvenog i penzionog osiguranja
uposlenima na takvim gazdinstvima. Podrka u poetku moe imati visok udio u trokovima
zdravstvenog i penzionog osiguranja, a u kasnijim godinama se moe postepeno i smanjivati. Na
taj nain e se smanjiti rizik poslovanja a time i zaustaviti negativni trendovi depopulacije
ruralnih podruja.
Opis
Na temelju utvrenog iznosa uplate zdravstvenog i penzionog osiguranja vrilo bi se

sufinansiranje dijela spomenutih trokova to bi direktno smanjilo izdvajanja poljoprivrednih
gazdinstava za ove namjene i povealo njihovu motivaciju da unaprijede svoj organizacioni oblik.
Korisnici
Poljoprivredna gazdinstva upisana u RPG koja su osigurali svoje zaposlene, a organizovana su u

obliku obrta.
Uslovi
koritenja
Uslove koritenja regulirani su postojeim i buduim zakonskim i podzakonskim aktima.
Vremenski
okvir
Finansijski
izvori
Budet FBiH i
-Broj podranih obrta ukljuenih u sistem zdravstvenog i penzionog osiguranja,
Indikatori
praenja
- Broj podranih zaposlenih lica obuhvaenih mjerom sufinaciranja zdravstvenog i penzionog

osiguranja
- Ukupan iznos sredstava utroenih za sufinanciranje zdravstvenog i penzionog osiguranja
U poetnom periodu primjene Strategije, od usvajanja pa do kraja 2015.godine, Ministarstvo

i Vlada F BiH e kroz godinji Operativni program implementacije strategije i Program
novanih podrki u poljoprivredi i ruralnom razvoju za 2015. godinu odrediti dinamiku
uvoenja mjera definiranih Strategijom.
Shodno dosadanjoj praksi, mjere iz oblasti veterinarstva su odvojene od ostalih mjera u
poljoprivredi, ne umanjujui time njihovu vanost. Naprotiv, budui da stoarska
proizvodnja predstavlja znaajnu granu poljoprivrede FBiH, znaaj veterinarske slube za
efikasno funkcioniranje sistema ouvanja zdravlja ivotinja i bezbijedne proizvodnje
animalnih proizvoda je sve vei. Stoga je potrebno obezbijediti kontinuiranu podrku
programima koji fokusiraju zdravstvenu zatitu ivotinja i druge poslove koji predstavljaju
izvravanje zakonskih obaveza u oblasti veterine i bezbjednosti hrane. U tom smislu,
potrebno je nastaviti obuku veterinarskih inspektora za sprovoenje inspekcijskih pregleda i
kontrola u skladu sa inoviranom zakonskom regulativom i standardima EU. Obuku je
potrebno izvoditi kroz organiziranje radionica i seminara. Nadalje, potrebno je izraditi plan
daljih aktivnosti na poboljanju efikasnosti kontrola zdravlja ivotinja, hrane ivotinjskog
porijekla i hrane za ivotinje, sa aspekta daljeg podizanja stepena obuenosti inspektora, a u
vezi sa specifinim zahtjevima prema vrstama poiljki (obuka, izrada prirunika za
standardne preglede i postupke kontrole) i jaanje tehnikih sposobnosti za uspostavljanje i

funkcioniranje sistema TRACES.'
U FBiH je rairena direktna prodaja (na pijacama, manjim maloprodajnim objektima ili
turistikim objektima) proizvoda ivotinjskog porijekla proizvedenih u domainstvima
meki i polutvrdi sirevi, kajmak, suhomesnati proizvodi, med, jaja i drugo, a ne postoji cijelovit
popis ovih domainstava, i neophodno je preduzeti radnje za uspostavljanje registra ovih
domainstava.
Glavni ciljevi koji se trebaju ostvariti implementiranim programom mjera iz oblasti
veterinarstva su:
1) Osiguranje uslova za nesmetanu trgovinu ivotinjima i proizvodima ivotinjskog porijekla;
2) Utvrivanje zdravstvenog statusa stada po pitanju pojedinih zaraznih bolesti ivotinja u
skladu sa EU standardima;
3) Uspostava jedinstvenog registra proizvoaa namirnica ivotinjskog porijekla i uzgoja
ivotinja;
4) Uvoenje EU standarda u proizvodnji namirnica ivotinjskog porijekla;
5) Vezano za primjenu usvojenog higijenskog paketa, potrebno je izvriti procjenu postojeeg
stanja u pogledu objekata i naina proizvodnje, tehnikih i higijenskih zahtjeva za proizvodnju
hrane, sa posebnim osvrtom na objekte koji proizvode hranu upotrebom tradicionalnih
metoda, objekata manjeg kapaciteta i u posebnim geografskim podrujima, kako bi se utvrdile
slabe take i odredile mjere u cilju ispunjena zahtjeva EU.
6) Edukacija veterinara i famera u oblasti zatite zdravlja i dobrobiti ivotinja.
4.
BUDET
Podrka poljoprivrednom sektoru FBiH i dalje e dolaziti sa vie nivoa. Osim budetskih
izdvajanja sa federalnog i kantonalnog nivoa, podrku sektoru init e, uz stvorene ranije
spomenute preduslove, i sredstva pretpristupnih fondova EU (IPARD sredstva). Vrlo vano
mjesto za ostvarivanje strategijskih ciljeva imaju sredstva kreditnog zaduenja na
meunarodnom tritu kapitala (Evropska investicijska banka (EIB), Svjetska banka (WB),
odnosno drugih meunarodnih finansijskih institucija, a koja bi bila namijenjena iskljuivo
za podrku investicijskim projektima u okviru budueg Programa ruralnog razvoja
Federacije BiH 2015.-2020. Vano mjesto imaju i sredstva u okviru razliitih projekata
financiranih od strane razvojnih agencija, vladinih, nevladinih i meunarodnih organizacija,
poput IFAD-a, USAID-a, SIDA-e i drugo. Projekcija oekivanih iznosa podrke u periodu
implementacije Strategije prikazana je u narednom tabelarnom pregledu:
Tabela 21 - Projekcija podrke sektoru poljoprivrede Federacije BiH sa razliitih nivoa u periodu
implementacije Strategije 2015 2019; U milionima KM
Nivo/izvor podrke
Redovni budet Federalnog
ministarstva poljoprivrede,
vodoprivrede i umarstva
2015
2016
2017
2018
2019
68,30
77,80
80,50
86,00
92,70
0,00
21,00
33,00
39,00
46,00
15,00
16,00
18,00
20,00
23,00
IPARD fondovi
0,00
0,00
4,00
6,00
8,00
Donatorska sredstva
1,45
4,20
4,00
4,00
4,00
Ostali projekti
8,00
12,50
13,00
11,50
12,00
92,75
131,50
152,50
166,50
185,70
Kredit za RR WB, EIB i dr.

Kantonalna ministarstva/odjeli
za poljoprivredu
Ukupno
U nastavku je predstavljena detaljnija projekcija budeta za podrku koja e dolaziti od

strane FMPV. Projektirani budet je kreiran na bazi prijedloga koji je dat od FMPV.
Prikazana je projekcija izdvajanja iz redovnog budeta Vlade namijenjenog za poljoprivredu
koji je uvean za podrku implementaciji programa mjera u veterinarstvu i sredstva
kreditnog zaduenja na meunarodnom financijskom tritu za potrebe realizacije
strukturnih mjera u okviru ruralnog razvoja, a to ini ukupni budet.
Tabela 22 - Projicirani poljoprivredni budet sa izdvajanjima za program mjera u veterinarstvu i
kreditno zaduenje za mjere ruralnog razvoja, u milionima KM
Opis
2015
2016
2017
2018
2019
Poljoprivredni budet
65,80
74,80
76,50
81,50
87,70
2,50
3,00
4,00
4,50
5,00
68,30
77,80
80,50
86,00
92,70
0,00
21,00
33,00
39,00
46,00
68,30
98,80
113,50
125,00
138,70
Veterinarstvo
Redovni budet
Kredit za mjere ruralnog
razvoja
Ukupni budet
4.1.
Obim i struktura budeta
Uzimajui u obzir predloeni budet od strane FMPV i strateka opredjeljenja sadrana u

razvojnoj komponenti i pribliavanju poljoprivrednoj politici EU, kreiran je ukupni budetski
okvir za realizaciju Strategije razvoja poljoprivrednog sektora FBiH za period 2015 2019
godina. Iznosi u apsolutnim brojkama (visina budetskih transfera u KM) su dati na nivou tri
stupa poljoprivredne politike, dok su na nivou svakog pojedinanog stupa data i okvirna
relativna uea svake predloene pojedinane mjere.
Tabela 23 - Obim i struktura predvienog ukupnog poljoprivrednog budeta FMPV u periodu
implementacije Strategije 2015 2019; U milionima KM
Opis
Mjere trino-cjenovne politike i
mjere direktnih plaanja (I stup)
Strukturalne mjere i mjere
ruralnog razvoja (II stup)
Mjere opih usluga u
poljoprivredi ukljuujui
veterinarstvo (III stup)
Ukupno
Mjere trino-cjenovne politike i
mjere direktnih plaanja (I stup)
Strukturalne mjere i mjere
ruralnog razvoja (II stup)
Mjere
opih
usluga
u
poljoprivredi (III stup)
Ukupno
2015
2016
2017
2018
2019
62,30
61,80
54,00
55,50
57,20
0,00
30,00
50,00
59,00
70,00
6,00
7,00
9,50
10,50
11,50
98,80
113,50
125,00
Struktura (Ukupno mjere = 100)
138,70
68,30
91,22
62,55
47,58
44,40
41,24
0,00
30,36
44,05
47,20
50,47
8,78
7,09
8,37
8,40
8,29
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
Uee mjera trino-cjenovne politike i direktnih plaanja sa poetnih 91,22% u 2015.

postepeno e se smanjivati na nivo od 41,24%, u 2019. godini, najvie kao posljedica jaanja
II stupa agrarne politike. Sredstva namijenjena za prestrukturiranje sektora i ruralni razvoj
e biti znaajno poveana i u apsolutnim i relativnim iznosima, tako da e u 2019. godini
iznositi 50,47% ukupnog budeta odnosno 70 miliona KM. Ope usluge u poljoprivredi
zajedno sa veterinarstvom svih godina implementacije Strategije imaju trend snanog
porasta, to u apsolutnim iznosima znai poveanje sa poetnih est miliona KM u 2015.
godini na 11,50 miliona KM u 2019. godini, ali zbog breg rasta ostalih stupova izdvajanja za
trei stup u relativnom udjelu blago padaju sa 8,78% na 8,29% od ukupnih budetskih
izdvajanja.
5.
PREGLED I OPIS AKTIVNOSTI
U narednoj tabeli je dat pregled aktivnosti vezanih za reforme zakonodavno-institucionalnog

okvira, kao i ostalih neophodnih aktivnosti vezanih za unapreenje sektora. Svaku aktivnost
prati njen opis i naziv institucije odgovorne za implementaciju. Implementacija navedenih
aktivnosti pretpostavlja, generalno govorei, obezbjeenje sredstava iz drugih izvora, a
posebno fondova predpristupne pomoi, drugih razvojnih fondova, bilateralne pomoi i
pomoi meunarodnih razvojnih agencija. Ovako detaljno planirane aktivnosti trebaju
omoguiti Ministarstvu da bude proaktivno i fleksibilno, te jaa njegove sposobnosti da
mobilizira drutvene aktere s ciljem izvrenja ambiciozno planiranih aktivnosti, poticanja i
jaanja razvoja sektora. Ovakvo planiranje omoguava fleksibilnost neophodnu u situacijama
nestabilnog politiko-socijalnog okruenja i nedostatka politike volje. Mjere agrarne politike
predstavljaju obavezni minimum kako bi strateki i operativni ciljevi bili ispunjeni.
Izvrenje plana aktivnosti dodaje vrijednost i kreira sinergetski efekt, to ubrzava razvoj
sektora.
Tabela 24 - Pregled i opis predvienih aktivnosti potrebnih za reformu zakonodavno-institucionalnog
okvira i unapreenja sektora u cjelini
Naziv aktivnosti
Pokretanje inicijative za
efikasniji plasman sredstava
Razvojne banke FBiH (RB
FBiH)
Pokretanje inicijative za
promjenu Zakona o RB FBiH
Uspostava Garantnog fonda za
poljoprivredu u FBiH (GFP
FBiH) u skladu sa Zakonom o
poljoprivredi FBiH
Uspostava organizacijske
jedinice/Odjel za kredite u
FMPV
Uee u izradi Stratekog
plana ruralnog razvoja BiH
2014.-2020. u skladu sa
Zakonom o poljoprivredi,
prehrani i ruralnom razvoju
BiH
Izrada Programa ruralnog
razvoja FBiH prema
principima EU ZAP-a i IPARD-a
i Stratekog plana RR za BiH
Izrada tipskih obiteljskih
modela farmi (graevinski
objekti) za proizvodnju
mlijeka i mesa u okviru
govedarske proizvodnje.
Izrada tipskih modela
(graevinski objekti) za dranje
ovaca i koza
Opis
Formiranje zajednike radne grupe za analizu plasmana
sredstava RB FBiH u oblast poljoprivrede i rad na
pojednostavljenju procedura za apliciranje i uvoenje portala
za pomo na web stranici FMPV, te identificiranje uspjenih
projekata i njihovo predstavljanje na stranicama Ministarstva
i RB FBiH.
Priprema prijedloga interne reorganizacije RB FBiH u cilju
stvaranja posebnog ureda za finansiranje poljoprivrede i
prehrambene industrije.
Prva faza: Izrada akcionog plana uspostave GFP FBiH nain
ukljuivanja donatorskih sredstava i priprema kreditnih
proizvoda (naina plasiranja).
Druga faza: Iniciranje fonda i pilotiranje kreditnog
proizvoda
Uspostava organizacijske jedinice koja bi preuzela poslove
vezane za pokretanje navedenih inicijativa i koja bi imala
mandat da pregovara sa moguim donatorima vezanim za
uspostavu GFP FBiH, te imala zadatak da obezbijedi
relevantne informacije i pomo za apliciranje na razliite
kreditne programe (one-stop ured za prikupljanje
dokumentacije)
Odgovornost
FMPV, RB FBiH
Vlada FBiH
FMPV, Vlada FBiH,

Parlament FBiH
FMPV
Ministarstvo finansija
FBiH
FMPV
Vlada FBiH
Strateki plan je osnovni dokument i preduslov za

programiranje ruralnog razvoja (RR). U skladu sa svojim
nadlenostima FMPV e uestvovati u njegovoj izradi.
MVTEO
Vijee Ministara BiH
FMPV
Finansiranje izrade Program RR FBiH je predvieno u okviru

kredita SB, a izvoa projekta je izabran na meunarodnom
konkursu. FMPV ima obavezu da uestvuje u izradi.
Projektni
konzorcij
FMPV
Vlada FBiH
Tipski modeli gr a ev i ns k i h ob je k a t a (uzgoj tovnih

junadi, uzgoj mlijenih krava, uzgoj sistem krava-tele) su
neophodni da se olaka farmerima proces investiranja i
priprema projekata za IPARD.
FMPV
Tipski modeli graevinskih objekata za uzgoj ovaca i koza su

neophodni da se olaka farmerima proces investiranja i
priprema projekata za IPARD.
FMPV

(graevinski objekti) za
dranje svinja
Uspostava uzgojnoselekcijskog rada u FBiH u
skladu sa Zakonom o
stoarstvu uz ukljuivanje
kantonalnog nivoa (dio kroz
obaveznu mjeru, a dio kroz
aktivnosti)
Twinning projekt za struno
osposobljavanje u oblasti
selekcije, kontrole i
savjetodavstva u animalnoj
proizvodnji
Tipski modeli graevinskih objekata (za tov i rasplodne

krmae) su neophodni da se olaka farmerima proces
investiranja i priprema projekata za IPARD.
FMPV
Prva faza: Izrada studije izvodljivosti za uspostavu uzgojnoselekcijskog rada i kreiranje podzakonskih akata i promjena
interne organizacije.
Druga faza: Opremanje i kapacitiranje
Slube.
FMPV,
FAZ Mostar, FZZP
Sarajevo,
Kantonalna
ministarstva i odjeli
za poljoprivredu
Praktina obuka zainteresovanih strana i pomo u

pronalaenju rjeenja za uspostavu Slube.
FMPV
Izrada uzgojnih programa za

pojedine vrste stoarske
proizvodnje
Izrada pojedinanih uzgojnih programa za odabrane pasmine

u govedarstvu, svinjogojstvu, ovarstvu i kozarstvu,
peradarstvu, pelarstvu i drugim vrstama proizvodnje.
FAZ Mostar,
FZZP Sarajevo,
Udruenja
proizvoaa
Kreiranje tehnolokih listova

(tipska rjeenja) za
proizvodnju krmiva i ishranu
domaih ivotinja
Tipski modeli su neophodni da se farmerima olaka proces

investiranja i priprema za IPARD.
FMPV Odjel
Savjetodavna sluba,
FAZ Mostar,
FZZP Sarajevo
Operativni plan daljeg razvoja

peradarske proizvodnje
Izrada plana sa pregledom stanja i potreba peradarskog

sektora u smislu standarda o dobrobiti ivotinja i naina
pomoi ovim proizvoaima.
FMPV,
Kantonalna
ministarstva i
odjeli za
poljoprivredu

obiteljskih vinarija s
prilagoenim sadrajima za
pruanje usluga seoskog
turizma
Izrada tipskih modela porodinih vinarija, kako bi se

poduzetnicima olakalo apliciranje na razvojne fondove i
potakla diverzifikacija ruralne ekonomije.
FMPV
FAZ Mostar,
FZZP Sarajevo
Izrada operativnih planova

razvoja za odabrane
proizvodnje
Ovom aktivnou se predvia se izrada operativnih planova za

slijedee proizvodnje:
- vinogradarsko-vinarska proizvodnja FBiH prema
principima EU ZAP-a,
- proizvodnje mediteranskog voa u FBiH,
- povrtlarske proizvodnje FBiH,
- uspostave modela rashladno-manipulativnih skladita i
sistema veletrnica za voe i povre FBIH
FMPV,
FAZ Mostar,
FZZP Sarajevo,
Program izgradnje sistema

oplemenjivanja i introdukcije u
biljnoj proizvodnji
Analiza stanja i rjeenje u smislu izgradnje mree matinjaka,

in-situ i on-farm kolekcija, te operativni plan razvoja
rasadniarske i sjemenske proizvodnje
Uspostava registra
proizvoaa, preraivaa,
uvoznika i distributera bilja,
biljnih proizvoda i reguliranih
objekata (Fitoregistar)
Zakonska obveza ije ispunjavanje stvara preduslove da samo

pravna i fizika lica upisana i Fitoregistar mogu biti
proizvoai, preraivai, uvoznici ili distributeri bilja, biljnih
proizvoda i reguliranih objekata.
Jaanje izvjetajno-prognozne
slube FBiH
Poveanje nivoa znanja i broja osoblja ukljuenog u IPS, s

ciljem otkrivanja i prepoznavanja tetnih organizama kao
dijela cjelokupnog monitoringa zdravlja bilja.
Operativni plan razvoja

akvakulture u FBiH
Operativni plan treba da obezbijedi efikasniji razvoj

podsektora i efikasnije koritenje seta mjera agrarne politike,
mjera RR, kao i IPARD programa.
U okviru strategije vri se analiza stanja savjetodavstva,
postavljaju kratkoroni i srednjoroni ciljevi, metode rada,
mjere, vremenski slijed nosioci i rokovi ostvarenja postavljenih
ciljeva.
Ova aktivnost podrazumijeva
- osnivanje
funkcionalne koordinacije svih
kantonalnih savjetodavnih slubi,
- izradu plana za reorganizaciju i dalje jaanje ovih slubi,
- pripremu za IPARD program jasni kapaciteti i
slabosti.
Uspostava Registra savjetodavaca i Registra
privatnih savjetodavnih slubi u FBiH
Izrada Srednjorone strategije

pruanja savjetodavnih usluga
u FBiH
Reorganizacija savjetodavne
slube FBIH
Uspostava Registara vezanih
FMPV,
FAZ Mostar,
FZZP Sarajevo
FMPV,
FAZ Mostar,
FZZP Sarajevo
FMPV,
FAZ Mostar,
FZZP Sarajevo,
kantoni, lokalna
samouprava
FMPV,
Vodei
proizvoai
FMPV, Kantonalna
ministarstva i odjeli
za poljoprivredu
FMPV,
Kantonalna
ministarstva i
odjeli za
poljoprivredu
FMPV
za poljoprivredno
savjetodavstvo
Uspostava vinogradarskog
katastra
Uspostava Vinogradarskog katastra u elektronskoj formi na

bazi GIS tehnologije. Cilj je pridruivanje elektronske baze
podataka GIS-a i podataka iz katastra. Projekt je zapoet prije 3
godine u Federalnom agromediteranskom zavodu u Mostaru.
U FAZ-u je uraeno 25% posla. Radi samo jedan zaposlenik, a
terenski podaci se dobivaju na volonterskoj osnovi.
POTREBNO: kupiti nove GIS podatke iz 2014. godine, poveati
broj unosa podataka (vise ljudi i PC-a), te poveati angaman
ljudi na terenu
FMPV
FAZ Mostar,
Udruge vinogradara i
vinara u BiH FBiH
Proizvoai groa
Uspostava katastra maslina,

smokve i ipka
Uspostava katastra maslina, smokve i nara u elektronskoj

formi na bazi GIS tehnologije. Cilj je pridruivanje elektronske
baze podataka GIS-a i podataka iz katastra.
FMPV
FAZ Mostar
Udruge proizvoaa
maslina, smokvi i
ipka u BiH i FBiH
Proizvoai
Identifikacija i valorizacija
tradicionalnih proizvoda i
jaanje prepoznatljivosti FBiH
specifinih proizvoda
Program podrke jaanju

vidljivosti BiH proizvoda na
ciljnim tritima
Federalni program promocije i
zatite autohtonih pasmina i
sorti
Program podrke jaanju
sistema kvaliteta laboratorija
Program ujednaavanja
standarda u objektima koji se
bave proizvodnjom hrane
ivotinjskog porijekla
Izrada studija konkurentnosti
za kljune poljoprivredne
proizvode u FBiH (meso,
mlijeko, voe, povre, vino,
ljekovito bilje, med i dr.)
Donoenje Smjernica o
integralnoj
proizvodnji
Kreiranje zakona o organskoj
poljoprivredi
Priprema tipskih tehnikotehnolokih rjeenja za
okolino- osjetljiva podruja
Program jaanja znanja

farmera, savjetodavaca i
administracije vezano za
odrive sisteme
poljoprivredne proizvodnje
Promocija organske,
Identifikacija tradicionalnih proizvoda sa trinim

potencijalom, njihova katalogizacija, priprema tehnikotehnoloke dokumentacije, identifikacija zainteresovanih
strana, naina obezbjeenja inputa, prilagoavanje
zakonskim normama i promocija.
Rezultati bi bili puna lista tradicionalnih proizvoda.
Operativni programi valorizacije pilot proizvoda.
Pilot sistem internog osiguranja kvaliteta (udruenje
i registriranje). Analiza trita i marketing plan, sa
naglaskom na promociju i jaanje svijesti o ovim proizvodima.
Izrada dokumenta koji bi identifikovao ciljna trita i njihove
karakteristike, te izdvojio proizvode koji bi mogli biti uspjeni
i za njih razviti program sufinansiranja njihove promocije
prisustvo na politikim i privrednim dogaajima i sl.
Za jaanje prepoznatljivosti FBiH proizvoda neophodno je
istai i posebnosti zemlje, iji je osnov u posebnostima
sirovine, a ne samo naina dorade i prerade.
Operativni plan podrke opremanju laboratorija i obuci
zaposlenih.
Prijedlog rjeenja jaanja potranje za ovim
uslugama primjeri drugih zemalja.
Izrada programa kategorizacije objekata koji bi definirao
kriterije i rokove potrebne za dostizanje standarda koje
propisuje EU.
Izrada studije konkurentnosti domae proizvodnje po modelu

parcijalne ravnotee i utvrivanje kljunih indikatora
konkurentnosti (DRC, NPR, EPR, i drugi)
Donoenje Smjernica s ciljem stvaranja uslova za

uspostavu sistema integralne proizvodnje u FBiH.
Zakon i podzakonski akti su neophodni kako bi se uspostavio
red na tritu, odnosno onemoguilo neadekvatno koritenje
naziva bio, eko i organski proizvod i stvorili uslovi za porast
potranje za ovim proizvodima. Oni trebaju biti u saglasnosti
sa EU direktivama iz ove oblasti.
Kreiranje individualnih i grupnih rjeenja (investicioni
programi spremni za koritenje) za proizvodnju,
manipulaciju, skladitenje i distribuciju, te priprema one
stop procedura za izdavanje graevinskih i ostalih dozvola
Program podrazumijeva organizaciju dvogodinje edukacije
za ciljne populacije i njegovu implementaciju (oficijelno
izdavanje diplome);
Priprema broure edukacioni materijal za promociju
principa proizvodnje i za rjeavanje kljunih problema
organske poljoprivrede;
Program ukljuuje i promociju novih proizvodnih praksi,
zatitnih sredstava, sredstava za prihranu, objekata i opreme
na farmi, te stvaranje on-line mree zainteresovanih
prodavaca (uvoznika) ovih inputa
U skladu sa prioritetima razvoja FBiH i sa preuzetim
FMPV
FMPV
Privredne komore,
NVO, postojei
razvojni projekti
FMPV
FMPV, BATA,
privredne komore,
Zavodi u FBiH
FMPV i Vlada FBiH

FMPV,
Znanstveno-strune
institucije, privredne
komore,
poljoprivredni zavodi
u FBiH
FMPV
FMPV
FMPV, nadlena
federalna i
kantonalna
ministarstva, lokalna
uprava
FMPV, nadlena
kantonalna
ministarstva, OK,
udruenje Organsko
u
BiH
tradicionalne i lokalno
proizvedene kvalitetne hrane u
kolama
Identifikacije manje povoljnih

podruja (LFA) u FBiH
internacionalnim obavezama, neophodno je razvijati

pozitivnu drutvenu atmosferu u smislu promocije odrivih
praksi proizvodnje i distribucije hrane, kao i prehrambenih
navika. Promocija podrazumijeva osnivanje kolskih vrtova,
takmienja i sl.
Izrada strunog projekta koji definira manje povoljna podruja
koja e biti u skladu sa EU praksama, ali i uvaiti specifinosti
FBiH, te kreiranje interaktivne mape sa identificiranim
podrujima.
Program ozeljenjavanja
poljoprivrednih praksi,
dorade, distribucije i prerade
hrane
Program podrazumijeva planiranje i implementaciju seta

aktivnosti (pilot projekte, broure, tehnika rjeenja,
inovativne proizvode i sl.) koje promoviraju princip odrive
efikasnost, naine recikliranja i ili koritenja otpada iz
poljoprivrede i prehrambene industrije, kao mogunosti za
ostvarenje dodatnih prihoda ili pokretanje vlastitog biznisa.
Struni projekt izrade

prijedloga izmjena propisa
kantonalne i lokalne
samouprave po jedinstvenom
modelu za izgradnju objekata
namijenjenih poljoprivrednoj
proizvodnji
Priprema prijedloga za doradu procedura za izdavanje

graevinskih i ostalih dozvola (kantoni i lokalna samouprava)
i ujednaavanje procedura na cijeloj teritoriji FBiH
Program prilagoavanja
klimatskim
promjenama
Promocija tehnika, tehnologija
i agrotehnike za
prilagoavanje klimatskim
promjenama
Promocija koritenja
obnovljivih izvora energije za
prilagoavanje klimatskim
promjenam
Plan razvoja koritenja

obnovljivih izvora energije
Izrada programa promocije

odrivog upravljanja i
koritenja panjakih povrina
Identifikacija okolino
senzitivnih podruja sa
naglaskom na ouvanju
biodiverziteta
Inicijativa za izradu agrookolinog programa FBiH

Izrada Akcijskog plana
navodnjavanja i okrupnjavanja
poljoprivrednog zemljita
nastavak na postojei Program
okrupnjavanja i navodnjavanja
Uspostava laboratorije za
akreditaciju i atestiranje
Lokalna
uprava, OK,
udruenje Organsko u
BiH, NVO sektor
FMPV
FMPV,
Ostala nadlena
Kantonalna
ministarstva,
NVO i razvojni
projekti, proizvoai,
privredne komore
FMPV
Kreiranje politike (odabir naina) preveniranja i

otklanjanja posljedica klimatskih promjena, te
podjela odgovornosti izmeu privatnog i javnog
sektora i nivoa administracije; promocija programa;
Podrazumijeva se razvoj alternativnih tehnika, tehnologija i
agrotehnikih mjera za prilagoavanje klimatskim
promjenama, a koje su adekvatne za FBiH odabrana podruja.
Detaljan opis razvijenih tehnika bi bio prezentiran u nekoliko
vienamjenskih vodia (razliite ciljne populacije), te bi bile
uspostavljene demonstracione farme i web portal.
FMPV, FMOiT,
FZZP Sarajevo,
nadlena kantonalna i
opinska tijela
FMPV i ostala
nadlena
ministarstva,
FZZP Sarajevo,
regionalne i lokalne
razvojne agencije
Podrazumijeva se razvoj alternativnih tehnika koje e

fokusirati upotrebu obnovljivih izvora energije u procesima
prilagoavanja klimatskim promjenama npr koritenje
solarne energije za individualne sisteme navodnjavanja
FMPV i ostala
nadlena
ministarstva,
FZZP Sarajevo,
regionalne i lokalne
razvojne agencije
Ova aktivnost podrazumijeva:

- promociju obnovljivih izvora energije u okviru sektora
ukljuujui i prehrambenu industriju,
- izradu plana poveanja nivoa proizvodnje energije iz ovih
izvora
Aktivnost podrazumijeva analizu stanja i prijedlog rjeenja
za odrivo upravljanje panjacima (zatita i pravo koritenja),
prijedloge odrivih praksi koritenja u stoarstvu,
diverzifikaciji ekonomskih aktivnosti, turizmu, identifikacija
pokaznih praksi i promocija istih (web portal, broure, dani
polja, vodi za odrivo koritenje panjaka, TV i set master
teza)
Aktivnost podrazumijeva analizu trenutnog stanja i
identifikaciju okolino-senzitivnih podruja (posebno stanita
biljaka sa crvene liste), kreiranje interaktivne karte (GIS
baze podataka) i prijedlog rjeenja za upravljanje
identificiranim podrujem, kao i jaanje svijesti o potrebi
zatite kroz svakodnevne aktivnosti (broure, TV, primjeri
dobrih praksi, i sl.)
Aktivnost podrazumijeva formiranje radne grupe sa
nadlenim ministarstvom (okolia i prostornog planiranja)
kako bi se pronaao nain da se izradi agro-okolini program.
Istovremeno e biti organiziran set okruglih stolova kako bi
se ojaala svijest o potrebi izrade agrookolinog programa, ali
i znanje o njegovoj funkciji.
Vlada FBiH, resorna

ministarstva, FMPV
Nadlena
ministarstva i Vlada
FBiH, Udruenja
proizvoaa, NVO
Nadlena
ministarstva i
Vlada FBiH,
Udruenja
proizvoaa,
NVO
Nadlena
ministarstva i Vlada
FBiH, Udruenja
proizvoaa, NVO
instituti, lokalne
zajednice
Na temelju postojeeg programa Osnove ureenja zemljita

program navodnjavanja i program okrupnjavanja posjeda u
FBiH izraditi Akcijski plan sa aktivnostima, rokovima,
nositeljima, izvorima i visini potrebnih sredstava za
finansiranje.
FMPV, Kantoni,
Ovlatene
znanstvenostrune
institucije
Laboratorija bi radila ateste snage i ostalih karakteristika

maina, s ciljem osiguranja kvaliteta i adekvatne upotrebe
FMPV, nadlena
ministarstva
poljoprivrednih maina
Uspostava zemljinog trinog

informacionog servisa sa
bankom zemljita po
opinama i na nivou FBiH
maina, te bi nudila i servisiranje sofisticiranih maina (ili bar

posredovanje u tom smislu).
Aktivnost podrazumijeva nabavku softvera i uspostavu baze
podataka o ponudi i potranji poljoprivrednog zemljita u
FBiH (prodaja, zakup, zamjena, okrupnjavanje i dr.), po
opinama i na nivou Federacije BiH, a na bazi registra
gazdinstava i klijenata.
Aktivnost predvia i uspostavljanje banaka zemljita i to
prioritetno u opinama gdje su planirani veliki infrastrukturni
radovi.
Uspostava sistema
identifikacije zemljinih parcela
(LPIS-a) u BiH
Uspostava dijela strukture LPIS-a koji pripada u ingerencije

FBiH (Elektronska baza parcela u funkciji sistema podrki)
Uspostava GIS sistema u FBiH
Uspostava sistema monitoringa nad fizikim i hemijskim

svojstvima plodnou, zagaenjima, zaputenim zemljitem i
sl. kroz uspostavu kontrolnih taaka i stanica na teritoriji
FBiH.
Studija o postojeem stanju i

projekcija razvoja
prehrambene industrije
Studija i akcijski plan za
poboljanje konkurenstnosti
lanaca vrijednosti u
poljoprivredi FBiH
Jaanje transparentnosti i
sljedivosti, te okolinih
performansi proizvodnje
hrane u FBiH
Detaljna analiza stanja (podaci o svakom pogonu i stanju),

odreivanje tehnoloke sposobnosti industrije, definiranje
osnovnih zapreka (problema) za bri razvoj, projekcija
razvoja i model podrke jaanju prehrambene industrije.
Na osnovu uraene studije uraditi direktno mapiranje
uesnika u lancima vrijednosti (formiranje volonterske baze),
promovirati mogunost praenja efikasnosti lanaca
vrijednosti (prikupljanje podataka do nivoa procesa), te
identificirati lidere i s njima napraviti plan daljeg razvoja
lanaca vrijednosti. Dio aktivnosti e biti usmjeren na jaanje
veza sa distributerima i maloprodajom, kao i utvrivanje
distribucije cijena.
Podrazumijeva analizu postojeeg stanja internih sistema
kvaliteta kompanija, nivoa certificiranosti i nivoa znanja o
nainima za obezbjeenje sljedivosti i transparentnosti. Na
osnovu analize bi se kreirao precizan plan jaanja internih
sposobnosti kompanija, zatim promocija BATova (dobrih
praksi), automatizacija dokumentacijskih sistema, praenje
okolinih performansi kompanija. Zainteresirane kompanije
bi postale dio pilot projekta, a intenzivna obuka menadera i
radnika izvoznih kompanija bi bila organizirana.
Mjere podrke razvoju lanaca

vrijednosti u sektoru
Podrka kroz sufinansiranje dijela trokova nositelju lanca

vrijednosti koji objedinjava ponudu veeg broja
poljoprivrednih gazdinstava, malih preraivakih pogona i
otkupljivaa i distributera FBiH prehrambenih proizvoda.
Izrada Studije o izvozu vina na

EU trite
Studija treba obuhvatiti analizu trita vina u EU te istraiti

najbolje marketinke kanale za distribuciju, zahtjeve trita i
drugo.
Donoenje Zakona o
poljoprivrednim zadrugama
Zakon treba uvesti izvorne principe zadrugarstva i

promovirati zadrugarstvo kao nain za prevazilaenje
strukturnih problema.
Promocija udruivanja kako i

zato?
Aktivnost podrazumijeva kreiranje komunikacijske

strategije i plana promocije koji ukljuuje razne vrste
skupova, TV, novine i obuku savjetodavaca i lokalne
uprave. Osim toga ova aktivnost ukljuuje i pripremu
broure koja objanjava ovo pitanje.
Donoenje programa pomoi

uspostavi i poslovanju
poljoprivrednih zadruga na
izvornim zadrunim
principima
Podrka udruenjima
poljoprivrednika na bazi
klasterskog pristupa
Modificiranje sistema vezanog
za izdavanje dozvola za
FBiH i kantona
FMPV,
Nadlena
ministarstva
FBiH,
Kantoni,
Opine
FMPV
Vlad FBiH,
Federalni zavod za
agropedologiju
FMPV
Vlada FBiH,
FAZ Mostar,
FZZP Sarajevo,
ovlatene
znanstvenostrune
institucije
FMPV,
kantonalna
ministarstva
Vlada FBiH, FMPV,
VTK BiH,
PKFBiH,
Kompanije,
Udruenja
farmera
Nadlena
ministarstva
FBiH,
VTK BiH,
PKFBiH,
Kompanije,
Udruenja
farmera
FMPV,
nadlena
ministarstva
FBiH, VTK BiH,
PKFBiH,
Kompanije,
Udruenja
farmera
FMPV
Znanstveno-strune
institucije
FMPV
Vlada FBiH
Parlament FBiH
Zadruni zavod FBiH
FMPV,
kantonalna
ministarstva,
Zadruni zavod
FBiH
Pomo registriranju, opremanju, i trokovima poslovanja u

poetnom razdoblju novoosnovanim zadrugama koje posluju
na principima izvornog zadrugarstva.
FMPV,
kantonalna
ministarstva,
Zadruni zavod
FBiH
Podrka udruivanju na principu klastera i njihovog

udruivanja u krovno udruenje na nivou FBiH
FMPV,
kantonalna
ministarstva
Aktivnost podrazumijeva rad na uvrtavanju predloene

mree parcela za skladita u prostorne planove, tipska
FMPV,
Nadlena
izgradnju objekata u funkciji

poljoprivredne proizvodnje,
skladitenje i prerade
Ocjena mogunosti uspostave
poljoprivrednih berzi u
FBiH
rjeenja za skladine prostore (tehniko-tehnoloka rjeenja),

okrugli stolovi o poveanju energetske uinkovitosti
skladinih sistema, one-stop shop za rjeavanje problema
izdavanja svih dozvola, iskustva Hrvatske i Slovenije
Aktivnost podrazumijeva davanje prijedloga za stvaranje
funkcionalnog sistema berza u FBiH i upravljanja istim, te
injenje ovog kanala dostupnijim poljoprivrednim
proizvoaima.
federalna i
kantonalna
ministarstva,
opine
FMPV, kantonalna
ministarstva,
Privredna komora
FBiH
Pilot projekt uspostave

veletrnice (burze primarnih
poljoprivrednih proizvoda) u
FBiH u skladu sa nalazima i
preporukama Studije
Aktivnost ukljuuje:
- Implementacija ponuenog plana razvoja po fazama
- Finansiranje prve faze kreiranja sistema veletrnica i
pokuaj okupljanja farmera i kreiranja prve burze
poljoprivrednih proizvoda u FBiH
FMPV, kantonalna
ministarstva,
opine, privredne
komore, ZSFBiH
Studija o postojeem stanju i

projekcija razvoja sistema
skladinih kapaciteta i
kapaciteta za pakiranje
Donoenje Zakona o
poljoprivredi, prehrani i
ruralnom razvoju FBiH
Donoenje izmjena i dopuna
Zakona o novanim potporama
u poljoprivredi i ruralnom
razvoju FBiH
Zakon o hrani FBiH
Aktivnost podrazumijeva:
- analizu kapaciteta, naina upravljanja, naina plasmana
robe i poloaj individualnih proizvoaa na istim
- davanje prijedloga za razvoj funkcionalnog sistema
kapaciteta za skladitenje, pakovanje i doradu kapaciteti,
nain uspostave i finansiranje.
Potrebno radi usklaivanja sa Zakonom o poljoprivredi,
prehrani i ruralnom razvoju na nivou BiH te ureenja oblasti
poljoprivrede na temelju najnovijeg Acquis-a.
FMPV
Vlada FBiH
Parlament FBiH
Donoenje zakona usklaenog sa novim dravnim

Zakonom o hrani, te prateih provedbenih propisa.
FMPV
Vlada FBiH
Parlament FBiH
Zakon o slatkovodnom
ribarstvu
P r o p i s o manje povoljnim
podrujima (LFA)
Izrada propisa kojim se preuzimaju EU direktive iz oblasti

ruralnog razvoja, a odnose se na manje povoljna podruja.
Donoenje pravilnika
(sistematizacije ) radnih mjesta
Uspostava Agencije za
plaanja u poljoprivredi i
ruralnom razvoju FBiH
Studija izvodljivosti daljeg

prioritetnog opremanja i
uspostavljanja kontrolnih
laboratorija i njihovog
adekvatnog koritenja
Materijalno i struno jaanje
FMPV,
Vlada FBiH
Parlament FBiH
Potrebno radi usklaivanja sa principima plaanja po grlu i

hektaru te potrebe ureenja oblasti dravne pomoi sukladno
zahtjevima iz SSP-a i najnovijeg Acquis-a.
Izrada novog zakona o rakijama i drugim alkoholnim piima

koji dopunjava postojeu legislativu na dravnom nivou u vezi
sa prometom i uslovima koje moraju zadovoljavati
proizvoai.
Izrada Zakona kojim se preuzimaju EU direktive iz oblasti
akvakulture i usklaivanje sa Zakonom o ribarstvu Republike
Srpske.
Zakon o rakijama i drugim

alkoholnim piima FBiH
FMPV,
kantonalna
ministarstva
FMPV
Vlada FBiH
Parlament FBiH
FMPV
Vlada FBiH
Parlament FBiH
FMPV
Vlada FBiH
Parlament FBiH
Strukturu FMPV izmijeniti u skladu sa vrstama i obima

poslova koje namee proces integracije u EU za oblast
poljoprivrede u FBiH.
FMPV
Broj i opis
radnih
mjesta prilagoditi
vrsti, obimu
i sloenosti
Vlada FBiH radnih mjesta u FMPV
novog
Pravilnika
o unutarnjem
ustroju
FMPV i Sistematizacije
poslova i osigurati ispunjavanje obveza koje zahtijevaju
procesi EU integracija.
Izmjenom Zakona o ministarstvima i drugim tijelima federalne
uprave treba predvidjeti uspostavu Agencije za plaanja pri
FMPV. Cilj je primjena praksi dodjele sredstava za
direktne potpore i potpore ruralnom razvoju na principima i
po modelu platnih agencija u EU.
a) Jaanje sektora za plaanja u Federalnom ministarstvu
poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva kao prvog stepena za
uspostavu Federalne Agencije za plaanja u poljoprivredi i
ruralnom razvoju
b) Izmjenom zakona o ministarstvima i drugim tijelima
Federalne uprave treba predvidjeti uspostavu Federalne
Agencije za plaanja u poljoprivredi i ruralnom razvoju. Cilj je
primjena praksi dodjele sredstava za direktne podrke i
podrke ruralnom razvoju na principima i po modelu platnih
agencija u EU
c) Uspostava dravne Agencije za plaanja sa kojom Federalna
Agencija za plaanja u poljoprivredi i ruralnom razvoju ini
sastavni dio IPARD strukture u BiH.
Aktivnost podrazumijeva precizan pregled stanja i procjena
mogunosti svake od postojeih laboratorija, katalog opreme,
kadrova i usluga. Osim toga, ova aktivnost ukljuuje i kreiranje
plana za izgradnju nedostajuih laboratorija sa precizno
procijenjenim nivoom investicija i mogunosti njihovog
izvoenja.
Podrazumijeva prvenstveno jasan program investiranja u
laboratorijsku opremu, ali i jasan plan obuke zaposlenih u
FMPV
Vlada FBiH
Parlament FBiH
FMPV
FAZ Mostar,
FZZP Sarajevo,
laboratorija
Podrka uspostavi FADN-a u
BiH
Podrka uspostavi PTIS-a
(AMIS-a) u BiH
laboratorijama
Uspostava dijela strukture FADN-a koji pripada u ingerencije
FBiH.(Sistem raunovodstva na farmama koji pomae
utvrivanje stvarnih trokova proizvodnje poljoprivrednih
proizvoda).
Uspostava dijela strukture PTIS-a (AMIS-a) koji pripada
u ingerencije FBiH. (Poljoprivredni trini informacioni sistem
za potrebe na vrijeme informacija o kretanju cijena vanijih
poljoprivredno-prehrambenih proizvoda)
FAPZ, ostala nadlena

tijela
FAZ Mostar,
FZZP Sarajevo,
FZZP
Vlada FBiH
FMPV
Vlada FBiH
Konceptualizacija i stvaranje
pretpostavki za uspostavu
Sistema integrisane uprave i
kontrole
Detaljna analiza stanja implementiranih mehanizama (baza

podataka, procedura i sl.) za upravljanje zemljitem i
utvrivanje finansijskih potreba i plana uspostave i
unapreenja sistema monitoringa.
FMPV,
Nadlena
ministarstva na
svim nivoima, lokalna
uprava,
FAZ Mostar,
FZZP Sarajevo
Uspostava i implementacija
sistema monitoringa i
evaluacije Strategije
Podrazumijeva se razvoj sistema monitoringa koji

podrazumijeva uspostavu Odbora za monitoring Strategije,
jasno definiranje indikatora praenja i protokola prikupljanja
podataka (tip podataka, mjesto sakupljanja, metoda
sakupljanja i manipulacije) i kreiranje baze podataka, te
operativno izvjetavanje na polugodinjem i godinjem nivou
(to ukljuuje izvjetaj o ostvarenju strategije i napredovanju
sektora) i ini osnov za operativno planiranje.
Odbor za monitoring je tijelo koje treba uspostaviti Federalni
ministar poljoprivrede s ciljem praenja realizacije planiranih
aktivnosti i postavljenih ciljeva u okviru SSRPS FBiH. Rad u
Odboru je na volonterskoj osnovi, a ukljuuje uposlenike
FMPV, izvoaa radova na strategiji, predsjednike odbora za
poljoprivredu parlamenta, predstavnike nevladinog sektora.
Evaluaciju odnosno ocjenu uspjenosti implementacije treba
uraditi nakon tri godine i na kraju implementacije strategije.
Implementaciju radi nezavisno tijelo koje se bira na javnom
natjeaju.
FMPV,
FAZ Mostar,
FZZP Sarajevo,
FZS, predsjednici
odbora za
poljoprivredu
Parlamenta, nevladin
sektor
Priprema godinjih
operativnih planova i
izvjetaja o realizaciji SSRPS
FBiH
Uspostava jasnih procedura
programiranja, implementacije
(aplikacija i kontrola),
odobravanja i praenja
poljoprivrednog budeta
Certificirani program
edukacije u funkciji
certificiranja strunjaka za
izradu IPARD projekata
jedinice za preuzimanje
Acquis-a
jedinice za EU integracije u
FMPV
jedinice za strateko
planiranje u FMPV
Promocija postignua u
implementaciji Strategije i
razvoju sektora
Priprema godinjih operativnih planova implementacije

Strategije koji uvaavaju stupanj ostvarenja ciljeva i
meusobno su sljedivi.
Primjena modernih upravljakih procedura koje e se temeljiti
na indirektnoj kontroli i upotrebi E resursa za kontrolu
implementacije novca
FMPV
FMPV
Provoenje programa edukacije strunjaka za izradu IPARD

projekata. Fokus staviti na mlade nezaposlene strunjake.
Implementacija programa za ciljne grupe.
FMPV, kantonalna
ministarstva,
razvojne agencije i
privredne komore
Uspostava organizacijske jedinice iji e zadatak biti rad na

transponiranju Acquis-a i koordinacija navedenih aktivnosti
sa dravnom i upanijskom razinom.
FMPV
Organizacijska jedinica za EU integracije vrio bi

koordinaciju svih aktivnosti vezanih za poslove EU
integracija.
U skladu sa Uredbom o stratekom planiranju uspostaviti
organizacijsku jedinicu za strateko planiranje, a u cilju
unapreenja nivoa transparentnosti odluivanja i rada
Ministarstva.
Aktivnost predvia set okruglih stolova (najmanje dva
godinje) koji e okupljati interesne grupe i biti koriten za
jaanje saraivakog duha u FBiH, te biti osnov za fino
usaglaavanje operativnih planova. Godinji izvjetaj Zeleno
izvjee bit e dostupan na web stranici i promoviran od
strane privrednih komora.
FMPV
FMPV,
Vlada FBiH
FMPV, nadlena
ministarstva
FBiH i kantona,
privredne komore,
NVO, ZSFBiH,
proizvoai
6.
MONITORING I EVALUACIJA
6.1.
Teoretski i terminoloki aspekt
Proces EU integracija namee administraciji BiH obavezu da radi na izgradnji kapaciteta za

strateko planiranje, kao i na djelotvornom mehanizmu za provoenje i praenje politike.
Odluka o izradi ove Strategija je rezultat stratekog planiranja Vlade FBiH i njenog MPV, a
uspostavljanje sistema za monitoring i evaluaciju je preduslov za njenu efikasnu
implementaciju. Monitoring Strategije je kontinuirano prikupljanje podataka o realizaciji
pojedinih projekata u okviru Strategije, na osnovu unaprijed definiranog plana aktivnosti,
koji ukljuuje njegovu vremensku i prostornu dimenziju, inpute (ulaze), outpute (izlaze) i
rezultate. On omoguuje donosiocima odluka u sprovoenju politike razvoja da
blagovremeno identificiraju stvarne ili potencijalne uspjehe i probleme, kako bi se sprovele
neophodne izmjene i prilagoavanja u okviru samih programa i projekata, odnosno njihove
realizacije. On mjeri ta je iskoriteno i realizirano, podrazumijeva prikupljanje podataka,
poredi ostvareni napredak sa definiranim ciljevima i dinamikom ostvarenja ciljeva.
Evaluacija (ocjena) Strategije je periodino ocjenjivanje njene relevantnosti, uinka, uticaja i
efikasnosti, u pogledu unaprijed definiranih stratekih i specifinih ciljeva i pojedinih mjera.
Monitoring i evaluacija se razlikuju po:
i.
ii.
iii.
iv.
obimu evaluacija je mnogo ira od monitoringa jer se bavi i ocjenom kvaliteta izabranih
strategija i ciljeva;
uestalosti monitoring je kontinuiran proces dok se evaluacija radi mnogo rjee, najee
samo prije implementacije strategije (ex-ante evaluacija) i nakon implementacije strategije,
programa ili projekta (ex-post evaluacija);
tome ko izvodi evaluacija podrazumijeva ukljuivanje vanjskih, nezavisnih osoba ili tijela s
ciljem obezbjeivanja objektivnosti ocjene, dok se sistem monitoringa uspostavlja i
implementira unutar institucije ili subjekta koji donosi razvojni dokument (Ministarstvo
poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva u Vladi FBiH),
korisnicima rezultata rezultati monitoringa koriste odgovornim za implementaciju
strategija (programa, projekta), dok rezultati evaluacije koriste kreatori politika koji se bave
stratekim planiranjem.
Monitoring i evaluacija omoguavaju redovno praenje sprovoenja i uporeivanje

ostvarenih sa planiranim ciljevima, identificiranje problema i njihovih uzroka. Informacije
koje se prikupljaju kroz monitoring pomae donosiocima odluka da se bolje nose sa
trenutnom situacijom i planiraju naredne korake. Evaluacija procjenjuje koja je korist
ostvarena za korisnike, koji su razlozi doveli do uspjeha ili neuspjeha i ta je na tom putu
naueno, te obezbjeuje preporuke za tekue intervencije ili strateko planiranje u
budunosti. Ona obezbjeuje sliku o efektima mjera podrke i koncentrirana je na analizu
efektivnosti samog sistema podrke u smislu dostizanja stratekih i operativnih ciljeva.
6.2.
Indikatori monitoringa i evaluacije
Kreiranje sistema monitoringa i evaluacije se bazira na definiranju indikatora. Potrebno je

napraviti razliku izmeu indikatora koji se koriste u monitoringu od onih koji slue u
evaluaciji. Indikatori monitoringa obezbjeuju informacije o nainu koritenja resursa,
iznosima podrke, broju korisnika i slino. Na taj nain, monitoring indikatori, a naroito
indikatori ulaza i izlaza, omoguavaju izvjetavanje o koritenju resursa i aktivnostima za

koje su angairani. Indikatori za evaluaciju se odnose prvenstveno na indikatore rezultata i
uticaja, jer se evaluacija odvija nakon monitoringa, izvjetavanja i revizije.
U toku izrade Strategije, prilikom odreivanja operativnih ciljeva i mjera, Operativni tim je
imao na umu zahtjeve koje je potrebno ispuniti da bi se obezbijedila mogunost za
uspostavljanje sistema monitoringa i evaluacije. Ti zahtjevi se reflektuju u slijedeim
injenicama:
Indikatori se koriste u praenju napretka ka postavljenim ciljevima. Stoga ciljevi

Strategije treba da budu prevedeni u jasne i mjerljive ciljane vrijednosti.
Indikator je potrebno redovno mjeriti. Stoga se mora uraditi popis svih potrebnih
indikatora, za svaki dati preciznu definiciju i opis, a zatim obezbijediti vremenske
serije podataka. Na ovaj nain se omoguava poreenje i uoavanje trendova.
Donosiocima odluka vezano za Strategiju razvoja od velike je vanosti da su

indikatori jasni i lako razumljivi.
Indikator se definira u Strategiji da bi se mogla provjeriti raspoloivost, te

predvidjeti vrijeme i finansijska sredstva neophodna za njihovo prikupljanje.
6.2.1.
Indikatori monitoringa
Indikatori monitoringa se nazivaju indikatorima rezultata i vezani su za cilj, rezultat ili

aktivnost koje mjere. Za monitoring Strategije, kao sektorskog razvojnog dokumenta, bilo je
potrebno definirati iri spektar opih indikatora, a za operativne ciljeve setovi specifinijih
indikatora, koji su definisani unutar mjera po operativnim ciljevima i prioritetnim oblastima.
Opi indikatori koji e se koristiti u monitoringu Strategije su:
-
Broj podranih gazdinstava po kulturama i proizvodnjama;

Povrine u ha obuhvaene podrkom po kulturama;
Iznos podsticaja po proizvodnjama;
Struktura koritenja poljoprivrednog zemljita;
Udio pojedinih kultura u ukupnim obradivim povrinama;
Ukupna koliina proizvoda u sistemu direktnih plaanja;
Brojno stanje stonog fonda po vrstama i kategorijama stoke;
Obim proizvodnje i ostvareni prinosi;
Broj gazdinstava u okviru dopunskih plaanja za organsku/integralnu proizvodnju;
Broj komercijalnih poljoprivrednih gazdinstava;
Broj osnovanih udruenja proizvoaa;
Broj poljoprivrednih gazdinstava koji uvode nove proizvode,
Vrijednost poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda plasiranih pod nekom od oznaka
kvaliteta,
Broj poljoprivrednih gazdinstava i privrednih subjekata koji primjenjuju nove tehnologije,
Ukupne dodane vrijednosti u podranim gazdinstvima i mnogi drugi.
Specifini indikatori za svaku mjeru po svim operativnim ciljevima i prioritetnim oblastima

su detaljno prikazani u pregledu mjera. Za svaki definirani indikator potrebno je navesti:
jedinicu mjere, izvor, tip, uestalost prikupljanja i referentnu eljenu vrijednost vodei
rauna o resursima za prikupljanje i obradu podataka. U Ministarstvu poljoprivrede,
vodoprivrede i umarstva FBiH e se formirati jedinstvena baza podataka koja e se koristiti
u procesu implementacije, monitoringa i evaluacije Strategije.
6.2.2.
Indikatori evaluacije
Evaluacijom se ocjenjuju sljedee karakteristike koje mora imati svaka strategija da bi se

mogla nazvati kvalitetnom:
1.
2.
3.
4.
6.3.
Relevantnost da li i koliko Strategija odgovara prioritetima korisnika, da li su ciljevi

usmjereni ka rjeavanju kljunih problema u sektoru, da li su mjere relevantne za
ostvarivanje oekivanih uticaja i efekata, te da li su generalni ciljevi u skladu sa razvojnim
prioritetima na nivou FBiH.
Efikasnost ocjenjuje se vrijednost outputa u odnosu na inpute (kvalitativne i kvantitativne),
odnosno koliko dobro se koriste angairani inputi. Ovo podrazumijeva uporeivanje
alternativnih pristupa, kako bi se uvidjelo da li je usvojen najefikasniji mogui pristup (costbenefit analiza).
Uticaj - ovdje se ocjenjuje promjena, odnosno korist ili teta nastala za ciljane grupe i
korisnike Strategije. Ovo obuhvata glavne uticaje i efekte aktivnosti sprovedenih u okviru
Strategije na drutvene, ekonomske, ekoloke i ostale razvojne indikatore.
Odrivost analiza odrivosti podrazumijeva iznalaenje odgovora na pitanja: Na koji nain
e se koristi od implementacije Strategije nastaviti? Koja je vjerovatnoa za nastavak koristi
prouzrokovanih Strategijom nakon njene implementacije? Koliko je Strategija okolino,
drutveno i finansijski odriva? Koji su faktori uticali na postizanje ili nepostizanje odrivosti
Strategije?
Organizacione strukture za monitoring i evaluaciju
Uspostava sistema za monitoring i evaluaciju Strategije je preduslov za njenu efikasnu

implementaciju. Uspostavljeni interni sistem monitoringa minimalno e obezbijediti
slijedee:
transparentnost sistema tendera dostupnost informacija svim zainteresovanim

stranama,
transparentnost rezultata pojedinih tendera i broja aplikacija unutar njih,
izvjetavanje poslije svakog tendera - javne informacije o dobitnicima sredstava,
visini izdvojenih sredstava i sl.
godinje izvjetavanje sa svim kljunim informacijama ukljuujui strukturu
alociranih sredstava po kantonima i strukturu svih kantonalnih raspodjela sredstava
predvienih Strategijom.
Ovo podrazumijeva uspostavljanje organizacione strukture, koja se sastoji od tijela ili Odbora
za monitoring i Operativne grupe za sprovoenje. Odbor za monitoring implementacije
Strategije sainjavaju najodgovornija lica za njenu implementaciju, a Operativna grupa za
monitoring e biti kreirana u okviru FMPV, od osoba koje su involvirane i upoznate sa
problematikom izrade Strategije i koje imaju kompetencije u oblasti stratekog planiranja.
Odbor za monitoring i evaluaciju delegirat e zadatke Operativnom timu. Oba e biti
formirana neposredno nakon usvajanja Strategije.
6.3.1.
Odbor za monitoring i evaluaciju Strategije
Odbor za monitoring i evaluaciju Strategije sainjavaju: resorni ministar FBiH i ministri za

poljoprivredu u kantonima. Predsjedavajui Odbora je aktuelni resorni ministar, ili njegov
izabrani i imenovani predstavnik. Ministar imenuje i Koordinatora Odbora za monitoring i
evaluaciju Strategije. Pored toga, u Odbor e se delegirati koordinator za strateko
planiranje, koji e ujedno biti i Sekretar Odbora, kao i kompetentne osobe iz Federalnog
ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva FBiH za svako od definiranih
prioritetnih podruja i za pitanja budeta. Odbor za monitoring i evaluaciju e se formirati
odmah po usvajanju Strategije. U procesu monitoringa Odbor za monitoring Strategije
obavljat e sljedee dunosti:
-
usvajanje Strategije i operativnih planova i prosljeivanje je na usvajanje Parlamentu FBiH;

monitoring sprovoenja operativnog plana,
usvajanje godinjeg izvjetaja o napretku i sprovoenju,
donositi odluku o eventualnim korektivnim mjerama;
ukoliko postoji potreba odobrava izmjene Strategije ili Operativnog plana.
Ministar Poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva u Vladi FBiH, ili njegov imenovani

zamjenik vri sljedee poslove:
-
predlae Strategiju i operativne planove za usvajanje,

organizuje funkciju Monitoringa i Evaluaciju u okviru Ministarstva;
organizuje aktivnosti evaluacije,
podnosi na usvajanje godinji izvjetaj o sprovoenju,
predlae korektivne mjere i naknadne aktivnosti,
predlae izmjene Strategije i operativnog plana,
komunicira sa Odborom za monitoring i Koordinatorom odbora,
upravlja sprovoenjem Strategije,
upoznaje javnost sa rezultatima i efektima Strategije.
Koordinator monitoringa i evaluacije Strategije obavlja sljedee dunosti:

-
uspostavlja monitoring sistem ukljuujui i set indikatora,

upravlja odborom za monitoring i evaluaciju,
komunicira sa lanovima Odbora za monitoring i evaluaciju i Operativnog tima
prikuplja i vri sveobuhvatnu analizu podataka iz monitoringa,
priprema godinji izvjetaj o sprovoenju sa prijedlogom preporuka,
operacionalizuje korektivne mjere,
organizuje aktivnosti evaluacije.
lan Odbora za monitoring i evaluaciju odgovoran za odreenu prioritetnu oblast

-
usmjerava napredak i koordinira sprovoenjem aktivnosti u okviru svoje prioritetne oblasti,

komunicira sa Koordinatorom i osobom zaduenom za budet,
komunicira sa Operativnim timom za implementaciju Strategije,
savjetuje i usmjerava planiranje implementacije i izvjetavanje;
prikuplja i analizira podatke iz monitoringa na nivou prioriteta koristei standardizirane
obrasce za monitoring,
daje doprinos pripremi godinjeg izvjetaja o sprovoenju,
sarauje u aktivnostima evaluacije,
sarauje u aktivnostima promocije i diseminacije.
lan odbora za monitoring i evaluaciju zaduen za pitanja vezana za budet:

6.3.2.
koordinira izradu akcionih planova i programskog budeta,

upravlja finansijama za implementaciju Strategijom definiranog Operativnog plana.
Izvjetavanje
Za kvalitetan sistem monitoringa organizirat e se redovno praenje i biljeenje napretka u

implementaciji svih mjera i aktivnosti predvienih Operativnim planom Strategije,
koritenjem indikatora, vremenskih okvira i budeta definiranih u Strategiji. Na osnovu toga
se sainjava godinji izvjetaj o napretku. Napredak se odnosi na ostvarivanje zacrtanih
ciljeva na svim nivoima. Pored toga, minimum informacija koje sadri godinji izvjetaj o
napretku za svaku mjeru predvienu Strategijom ukljuuje:
informacije o tome da li e se sve aktivnosti vezane za mjeru zavriti prema roku

odreenom u akcionom planu, a ako to nije sluaj, kada e se zavriti;
informacije o svim vanijim promjenama sadraja i/ili budeta za konkretnu mjeru,

sa navedenim razlozima koji su doveli do promjene;
ukoliko je neka mjera otkazana ili odloena to treba naznaiti, uz obrazloenje.
Monitoring e se oslanjati na bazu podataka koja je kreirana iz Operativnog plana, a njegov

rezultat e biti formalni godinji izvjetaj o monitoringu. Koordinator e napraviti listu
aktivnosti baziranih na listi u Operativnom planu Strategije, te listu svih indikatora koja e
Odboru za monitoring pruiti osnov za izvjetavanje. U cilju obezbjeenja izvjetaja o
napretku potrebno je poduzeti sljedee aktivnosti :
1.
2.
3.
4.
Napraviti popis svih podataka koje je potrebno pratiti, uz navoenje mogueg izvora
(sekundarni izvori) i koje je potrebno utvrditi na terenu.
U okviru Operativnog tijela identificirati osobu zaduenu za izvjetavanje za svaku
prioritetnu oblast.
Kreirati obrasce za prikupljanje podataka.
Definirati periode izvjetavanja i rokove (izvjetaj o napretku kvartalno, a o izvrenju budeta
godinje).
Aktivnosti za izradu godinjeg izvjetaja e biti okonane u posljednjem kvartalu prethodne

godine. Priprema izvjetaja o sprovoenju se oslanja na Operativni plan, kojem se dodaju
informacije o dostignuima. Na ovaj nain se korisnicima omoguava da prate napredak na
strukturiran nain.
Godinji izvjetaj o napretku e sadravati:
-
Informacije o svim promjenama u zakonodavnom i finansijskom okviru koje su uticale na

sprovoenje Strategije, uz objanjenje na koji nain se taj uticaj odrazio na Strategiju.
Informacije o izmjenama procesa planiranja ili monitoringa koje su imale uticaja na
sprovoenje Strategije,
Izvjetaj o napretku - glavni dio u kome se prezentiraju podaci o ostvarenom napretku na
nivou cijele Strategije i na nivou prioritetnih oblasti,
Auriranje indikatora za praenje Strategije,
Izvjetaj o aktivnostima i finansijama (poreenje realiziranih vrijednosti sa planiranim),
Zakljuci i preporuke
ta je bilo dobro u implementaciji Strategije i to treba zadrati i ojaati,
Identificirani problemi i prijedlozi korektivnih mjera,
Identificirane oblasti koje ne napreduju dobro,

Identificirani dijelovi Operativnog plana koje je potrebno promijeniti i utvrivanje
odgovornih za sprovoenje predloenih promjena.
Na osnovu izvjetaja o napretku, Odbor za implementaciju Strategije sainjava i godinje

izvjetaje o sprovoenju aktivnosti i mjera unutar svakog prioritetnog cilja i, kao posebno
vaan dio, ukljuivat e navodit e sve eventualne potrebne revizije i korektivne akcije koje
je potrebno izvriti. Odgovorni za korektivne akcije bit e jasno identificirani, a Odbor za
monitoring prati proces, kako bi se uvjerio da su preduzete korektivne radnje. Godinji
izvjetaj koji e voditi ka godinjoj reviziji stratekog plana e odobravati FMPV. Odbor za
monitoring e se sastajati svaka tri mjeseca da vri privremeni monitoring, o emu se
podnosi izvjetaj koji je znaajno manjeg obima od godinjeg, ali se izvodi s ciljem
neometane implementacije Strategije i sprjeavanja znaajnijih zastoja u implementaciji. Na
svom glavnom godinjem sastanku, i u redovnom godinjem izvjetaju Odbor za monitoring
e takoer razmatrati pitanje da li eventualno nastale vee promjene u okolnostima
zahtijevaju reviziju Strategije.
Zakljuna evaluacija u 4. godini (godini prije isteka Strategije) se radi s ciljem priprema za
narednu Strategiju. U sluaju da se Strategija produi na sedam godina, treba raditi izvjetaj
nakon tri godine, a u estoj godini zakljuni izvjetaj. Nakon tri godine, na osnovu rezultata
dobivenih monitoringom i evaluacijom, Strategija se moe, dopunjavati, korigirati i mijenjati
u sluaju novih izazova, problema koji su se javili u implementaciji i sl.
Za evaluaciju uticaja Strategije, koja se radi nakon zavretka implementacije Strategije
potrebno je angairati nezavisnu instituciju ili tijelo, a nalazi evaluacije e biti inkorporirani
u narednu Strategiju.
BOSNA I HERCEGOVINA

III dio
Analiza stanja
SAETAK
Poljoprivreda u ekonomiji FBiH. Administrativni ustroj BiH je determiniran Opim okvirnim

sporazumom za mir u BiH (Dejtonski sporazum). Prema njemu, BiH karakterizira sloena
administrativno-teritorijalne organizacija sa vie nivoa vlasti. Pored upravnih nadlenosti
institucija uspostavljenih na nivou BiH, u FBiH su uspostavljene i, sa ne uvijek jasno
podijeljenim nadlenostima, funkcioniraju zakonodavne i izvrne vlasti na nivou Federacije i
njenih 10 kantona, te lokalna samouprava u 79 opina. BiH je zvanino "potencijalni kandidat"
za lanstvo u EU, sa izraenim tekoama u postizanju unutranjopolitikog konsenzusa oko
provoenja neophodnih i deklarativno prihvaenih koraka ka integraciji u EU. FBiH, kao i cijelu
BiH, karakteriziraju nizak prirodni prirataj stanovnitva, negativna migraciona kretanja,
visoka nezaposlenost i izrazita ruralnost. I pored evidentnog ekonomskog oporavka u
postratnim godinama, od 2009. godine, znatnim dijelom uslijed globalne ekonomske krize, u
FBiH se biljei negativan ili usporeni ekonomski razvoj. Sa oko 13% od ukupnog broja
zaposlenih poljoprivreda u BDP FBiH uestvuje sa neto preko 5%. Iako pokazuje znakove
oporavka izraene i kroz poveanje izvoza, vanjskotrgovinski deficit sektora i dalje je veoma
visok i raste po stopi veoj od stope deficita ukupne ekonomije FBiH.
Prirodni uslovi za poljoprivrednu proizvodnju. Geografska i opa obiljeja klime FBiH

dozvoljavaju raznovrsno struktuiranje njene poljoprivrede. Klimatske promjene i njihovi
negativni uticaji na poljoprivredu zahtijevaju svrsishodne promjene poljoprivrednih praksi,
unapreenje sistema navodnjavanja, ukljuenje poljoprivrede u programe upravljanja vodama i
intenziviranje mjera na poveanju plodnosti i kapaciteta zemljita za prihvat vode. Preko 80%
teritorije FBiH je sa nagibom veim od 13%, a 40% zemljita je plie od 30 cm, to zahtijeva
panju i posebne naine koritenja, uz utvrivanje tipova zemljita na podruju FBiH. Od oko
1,1 miliona hektara poljoprivrednog zemljita obradivo je oko 61%, uz blago, ali ipak
zabrinjavajue smanjenje obradivih zemljinih povrina. Visoko uee panjaka i livada govori
o ekstenzivnom nainu koritenja zemljita i mogunostima intenzifikacije poljoprivredne
proizvodnje. Poljoprivredni posjedi u FBiH su sa procijenjenih prosjeno oko 2 ha
poljoprivrednog zemljita izrazito usitnjeni. Dodatno zabrinjava hronian izostanak aktivnosti
na stvaranju pretpostavki za ukrupnjavanje poljoprivrednih posjeda (uspostavljanje zemljinog
fonda, komasacija, usaglaavanje podataka katastra i zemljine knjige, reguliranje prodaje i
davanja u zakup poljoprivrednog zemljita, itd.). Vrlo malo obradivog zemljita se navodnjava,
uz vrlo loe stanje sistema za odvodnju i zatitu od poplava.
Poljoprivreda i ivotna sredina. Uprkos odredbama Zakona o zatiti okolia FBiH, poljoprivreda
i prerada poljoprivrednih proizvoda se u FBiH jo ne tretiraju kao vani faktori ugroavanja
ivotne sredine, niti se vidi kao djelatnosti koje, na odgovarajui nain organizirane i uslovljeno
subvencionirane, mogu biti meu najvanijim u ouvanju i unapreenju stanja ivotne sredine,
dobrobiti ivotinja, biodiverziteta i zatiti genetskih resursa.
Poljoprivredna proizvodnja.
o
Animalna proizvodnja: I pored postojanja prirodnih uslova za snaniji razvoj

stoarstva i velikog broja domainstava na kojima se odvija animalna poljoprivredna
proizvodnja, posljednje desetljee je obiljeeno varjabilnou u pogleda broja grla i
proizvodnji po vrstama i kategorijama domaih ivotinja. Broj goveda, ovaca i koza je
u blagom opadanju, pad stonog fonda u konjogojstvu je dramatian, dok je
peradarstvo u konstantnoj i znaajnoj ekspanziji. Animalna proizvodnja se, sa
izuzetkom peradarstva, odvija na velikom broju malih farmi, sa neadekvatnim
uslovima dranja, loom opremljenou, niskim nivoom tehniko-tehnolokih znanja

farmera i uz nedovoljno panje uzgojno-selekcijskom aspektu. Velike, komercijalne,
moderno opremljene i voene farme takoer postoje, ali je njihov broj jo uvijek mali,
te se, zbog oteanog prikupljanja, znaajne koliine proizvedenog mesa i mlijeka ne
otkupe, utroe se na gazdinstvu ili plasiraju kroz neformalne kanale distribucije.
Zahvaljujui poboljanjima u prinosima i pasminskom sastavu proizvodnja mlijeka
biljei konstantan blagi rast, ali su prinosi i dalje ispod zadovoljavajuih. Pasminski
sastav se popravlja, ali o njemu ne postoje precizni podaci za bilo koju stonu vrstu.
Proizvodnju mesa karakteriziraju nestabilnost i niski prinosi. Nestabilnost i
oscilacije su, pored ostalog, uzrokovane velikom nestabilnosti u cijenama i prinosima
stone hrane, jer u godinama visokih cijena koncentratne krme tov postaje
nekonkurentan i vri se klanje mlaih ivotinja. Posljedica razliitih trendova u
brojnom stanju pojedinih vrsta stoke je i bitna promjena u strukturi proizvodnje
mesa, te je govee meso svoju vodeu poziciju (53%) ustupilo mesu peradi (27% u
2002., 62% u 2012.). Najznaajniji pomaci su postignuti u proizvodnji mesa peradi i
konzumnih jaja. Raspoloivi klaonini kapaciteti su vei od trenutnog obima
proizvodnje mesa i neadekvatno su opremljeni. Ostvarene proizvodnje ni mlijeka ni
mesa ne zadovoljavaju domau tranju i znaajno doprinosi sektorskom
vanjskotrgovinskom deficitu.
Biljna proizvodnja: Struktura obradivog zemljita u FBiH, u kojoj oko treine
zauzimaju livade, ukazuje na njegovo ekstenzivno koritenje. Struktura koritenja
obradivog zemljita je stabilna sa blagim rastom vinograda i vonjaka na raun
oranica. I u biljnoj dominiraju male i fragmentirane proizvodne jedinice, nedovoljna
primjena mehanizacije, agrotehnikih mjera i modernih tehniko-tehnolokih znanja.
Struktura zasijanih oranica u FBiH se ne mijenja. U njoj dominiraju ita sa preko 40%,
krmno bilje zauzima oko treine, povre oko petine, dok su povrine pod
industrijskim biljem zanemarljive. Oko polovine oranica ostaje neobraeno, to
odslikava loe stanje i spor opravak biljne proizvodnje, ali, ukazuje na postojanje
raspoloivih prirodnih potencijala za njen razvoj. Od ratarskih kultura je
najzastupljeniji kukuruz, sa trendom poveanja povrina pod silanim na utrb
merkantilnog kukuruza, krompir i penica. Jeam, ra, tritikale, zob i heljda se
proizvode na skromnim povrinama. Od svih ratarskih kultura, jedino soja biljei
rast zasijanih povrina i proizvodnje. Prinosi su, bez izuzetka veoma niski i nestabilni
i u, nedostatku meliorativnih mjera, u potpunosti ovisni o vremenskim prilikama. Na
gotovo polovini oranica pod povrem se uzgaja krompir, a na ostatku mrkva, crni luk,
bijeli luk, grah, graak, kupus i kelj, paradajz, paprika, krastavac i dinja i lubenica.
Ostvareni prinosi su niski zbog niza slabosti meu kojima se istiu: nizak nivo
primjene novih tehnologija, niskoproduktivne sorte, ekstenzivni karakter
proizvodnje i nekvalitetno sjeme. Proizvodnja povra u zatienim prostorima se
odvija jedinicama veliine od 100 do 1.000 m2 U strukturi proizvodnje dominiraju
paradajz, salatni krastavac, paprika u proljetno-ljetnom i salata, pinat i mladi luk u
jesensko-zimskom periodu. Uzroke niskim prinosima treba traiti u nedovoljnom
nivou tehniko-tehnolokih znanja proizvoaa. Ekspanzija praena uspjehom i
konkurentnou na regionalnom tritu se biljei u proizvodnje rasada povra.
Voarska proizvodnja je u posljeratnom periodu doivjela snanu ekspanziju,
modernizaciju i intenzifikaciju. U segmentu kronjastih voaka (jabuka, kruka, ljiva,
trenja i drugo) su postavljeni standardi intenzivne proizvodnje: adekvatna podloga,
moderan sortiment, gusta sadnja, vitko vreteno kao uzgojni oblik, sistem za
navodnjavanje ''kap po kap'', te adekvatan naslon, a moderna tehnologija proizvodnje
jagodastog voa je, zajedno sa sortimentom i sadnim materijalom preuzeta iz Italije.
U svim grupama kotiavog voa dominiraju kultivisani varijeteti, osim za ljivu i
trenju gdje se, posebno u odreenim regijama, praktikuje proizvodnja domaih i
odomaenih sorti ove vrste. Kako je najvei problem u proizvodnji ljive virusno
oboljenje arka, sve je vie sorti koje se uvode u proizvodnju sa preporukom
otpornosti ili tolerantnosti na arku. Posljednjih godina
se u komercijalnu
proizvodnju uvode vone vrste za koje ne postoji tradicija u proizvodnji: borovnice,
drijenak, ipak, goji, aronija, sibirski kivi, honejberi, te kamatka. Jagodasto voe ima
razvojnu ansu, zbog brzog povrata kapitala, potranje na domaem i inostranom
tritu, mogunosti proizvodnje u vansezonskom periodu i ostvarivanja prihoda
tokom itave vegetacione sezone. Iako rejonizacija voarstva FBiH jo uvijek
zvanino ne postoji, na terenu je jasno izdiferencirana struktura proizvodnje po
vonim vrstama, te su odreene regije prepoznatljiva po njima. Stanje u proizvodnji
vonog sadnog materijala u FBiH je nezadovoljavajue, jer se njom bavi i veliki broj
neregistrovanih proizvoaa koji na trite plasiraju sadni materijal upitnog
kvaliteta. Proizvodnja 20 registrovanih rasadnika ne zadovoljava domau tranju, a
sortiment uvezenog materijala esto ne odgovara podneblju u FBiH. Pored
usklaivanja domae sa EU regulativom, nerijeena su pitanja matinjaka sorata i
podloga i uvanja osnovnog i autohtonog sadnog materijala. Organska i integralna
proizvodna praksa u voarstvo se poela uvoditi kao rezultat iplementiranih
meunarodnih projekata, biljei rast i ostvaruje izvjesne uspjehe, ali nedostaje
zakonsko regulisanje protokola proizvodnje, edukacija proizvoaa i savjetodavaca i
uspostava sistema kontrole i certifikacije. Vinogradarstvo FBiH se karakterizira
dvostrukom strukturom. 40% sektora je pod profesionalnom organizacijom i
upravom, dok je 60% proizvodnja za linu upotrebu ili lokalno trite. Zbog
zanemarivanja potrebe za kvalitetnim sadnim materijalom danas postoji mjeavina
razliitih sorti koja nije optimalna za tlo BiH, a ak oko 50% se uvozi, dominantno iz
Srbije.
Ostale proizvodnje: Akvakultura, pelarstvo, proizvodnja cvijea, ukrasnog, ljekovitog
i aromatinog bilja su proizvodnje sa razvojnim potencijalom u FBiH. Akvakultura je
najbre rastui sektor poljoprivrede u FBiH postie odline rezultate u proizvodnji
konzumne ribe i riblje mlai za poribljavanje otvorenih voda i u vanjskotrgovinskoj
razmjeni, sa 80% pokrivenosti uvoza izvozom. Proizvodnja se odvija ili u
punosistemskim ribnjacima, sa zaokruenim procesom proizvodnje od ikre do
konzumne ribe, ili manjim porodinim ribnjacima na kojima se uzgaja, uglavnom,
konzumna pastrmka. Sektor karakterizira efikasna i horizontalna i vertikalna
saradnja u lancu vrijednosti i primjer je kako odgovornosti i organizovanost, uprkos
slabosti dravne administracije, moe obezbijediti pristup zahtjevnom EU tritu.
Pelarstvo je u FBiH sektor nerealiziranih prirodnih potencijala u kojem dominiraju
mali i neorganizovani proizvoai, niski prinosi i veliki udio neregistrovanog
plasmana na trite putem direktne prodaje. Asortiman meda je ogranien, izgled
pakovanja uglavnom neatraktivan, a nivo iskoritenja drugih, potencijalno
visokodohodovnih pelinjih proizvoda gotovo zanemariv. Proizvodnja cvijea i
ukrasnog bilja se nije oporavila od ratnih razaranja, te dostie tek oko treine
predratnog nivoa proizvodnje. Skoncentrisana je u malom broju opina i orijentisana
na proizvodnju rezanog i sezonskog cvijea u zatienim prostorima. U sektoru
medicinskog i aromatinog bilja u FBiH dominira tradicionalno sakupljanje vanog
ljekovitog bilja I kategorije, dok na skromnim povrinama pod kultivisanim
ljekovitim biljem dominiraju melisa, lavanda i neven. Sektor je optereen
postajanjem crnog trita i administrativnim preprekama za dobijanje dozvola za
sakupljanje bilja, te pretjeranom berbom zatienih i ugroenih vrsta. I u ovoj oblasti
se na trite najee plasira samo bilje, a ne proizvodi sa dodatom vrijednosti.
Prehrambena industrija. Prehrambena industrija FBiH se jo uvijek nije u potpunosti

oporavila od pretrpjelih ratnih teta, te nije bila uspjena u privlaenju stranih direktnih
investicija to je usporilo njen opravak i ugroava razvoj. Iako se pokazala neto otpornijom
na globalnu ekonomsku krizu od primarne poljoprivredne proizvodnje, posljedice te krize, uz
ostale probleme koje je optereuju, dovele su do zabrinjavajueg smanjenja vrijednosti
outputa prehrambene industrije. Struktura prehrambene industrije je izrazito nepovoljna, jer
preko 90% ine mikro i mala preduzea. Izuzetno nizak stepen iskoritenja kapaciteta snano
optereuje poslovanje. Najsnaniji rast biljee proizvodnja dvopeka i keksa, mineralne vode i
osvjeavajuih pia, zaina, mlinarskih proizvoda, mesa peradi, dok se negativni trendovi u
vrijednosti outputa biljee u preradi duhana, preradi i konzerviranju povra, konzerviranju
mesa peradi, proizvodnji piva, sladoleda i smrznitih smjesa. Pogoni preraivake industrije su
neujednaeni po stepenu tehniko-tehnoloke opremljenosti i instalisanim kapacitetima.
Trenutno su kapaciteti za preradu animalnih proizvoda dovoljni, dok nedostaju kapaciteti za
skladitenje, hlaenje, doradu i preradu mnogih sirovina biljnog porijekla, a postojei su
neravnomjerno rasporeeni na teritoriji FBiH. Tradicionalan asortiman proizvoda,
nedovoljno atraktivni izgled i pakovanje, slabe trine komunikacije i nedovoljna
orijentisanost potrebama kupaca su neke od kljunih slabosti prehrambene industrije. Veliki
je broj kompanija koje nemaju ni jedan apliciran standard kvaliteta, to ukazuje na
proizvodnu, a ne trinu orijentaciju, ugroava unapreenje konkurentske pozicije i indicira
manjak upravljakih znanja i vjetina. Lanac vrijednosti prehrambene industrije je
neefikasan, jer su i vertikalna i horizontalna koordinacija su na vrlo niskom nivou. Kompanije
koje se oslanjaju na domau sirovinu posluju oteano zbog niskih i nestabilnih prinosa u
poljoprivredi, dok su kompanije u nekim granama u potpunosti ovisne o uvozu. Odsustvo
uhodanih otkupnih kanala oteava nabavku sirovine i osiguranje njenog standardnog
kvaliteta. Nerazvijenost komplementarnih grana ini sjelokupnu prehrambenu industriju
ovisnom o uvozu inputa i repromaterijala. Prehrambena industrija je, generalno,
nekonkurentna na domaem i inostranom tritu.
Vanjskotrgovinska razmjena poljoprivrednim i prehrambenim proizvodima. BiH je neto

uvoznik poljoprivredno-prehrambenih proizvoda. Njihovo uee u uvozu je dvostruko vee
od uea u izvozu ime znaajno doprinose negativnom vanjskotrgovinskom bilansu zemlje.
Posljednje godine su obiljeene stalnim i snanijim rastom izvoza, ali je vanjskotrgovinski
deficit sektora i dalje izrazito visok i dalje raste. Sve grupe proizvoda poljoprivrede i
prehrambene industrije ostvaruju vanjskotrgovinski deficit. Najpozitivnija kretanja su
ostvarili mlijeko i mlijeni proizvodi, meso peradi i svjee, sueni i smrznuto voe, a
najnegativnije povre i preraevine od povra i voa. Zadran je nepovoljan trend u kojem u
izvozu dominiraju proizvodi niskog stepena obrade i sirovine, dok se sofisticirani proizvodi sa
dodatom vrijednosti uvoze. Najvaniji vanjskotrgovinski partneri BiH u sektoru hrane i pia
su zemlje CEFTA-e EU-27. Vrijednosti vanjskotrgovinske razmjene sa njima se znaajno
mijenjala sa EU proirenjem 2004. i 2007. godine, budui da su znaajni vanjskotrgovinski
partneri BiH (Slovenija, Maarska, Rumunija, Bugarska) u ovom periodu postale lanice EU i
sa pristupanjem BiH, Srbije i Makedonije CEFTA Sporazumu 2006. godine. Najznaajniji
partneri BiH meu lanicama EU, kada je upitanju uvoz su Slovenija, Austrija i Maarska, a
meu lanicama CEFTA-e Hrvatska (do pristupanja ove zemlje EU) dominira sa udjelom od
52,63% i Srbija sa 41,9% (2012). Kada je u pitanju izvoz, poljoprivreda i prehrambena
industrija BiH je uglavnom orijentisana na trita Republike Hrvatske i Srbije. Ulazak
Hrvatske u punopravno lanstvo EU, uz istovremeno
kanjenje BiH u evropskim
integracijama, ima ve znaajne negativne posljedice na, ionakao lou, sliku sektorske
vanjskotrgovinske razmjene.
Poslovno okruenje.
Institucije od vanosti za sektor. Institucionalnu nadlenost nad sektorom

poljoprivrede u FBiH dijele mali broj institucija na nivou BiH (Ministarstvo vanjske
trgovine i ekonomskih odnosa, nekoliko dravnih agencija), institucije uspostavljene
na nivou FBiH (Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva i minimalan
broj drugih institucija, agencija i organizacija) i kantonalne institucije (ministarstva
poljoprivrede ili privrede). Institucionalno okruenje karakterizira preklapanje
nadlenosti sa razliitih nivoa i uglavnom nedovoljni personalni i ostali kapaciteti
institucija na svim nivoima.
FBiH u kontekstu meunarodnih sporazuma i njihove vanosti za sektor. U pogledu
meunarodnih sporazuma od posebne vanost za sektor poljoprivrede FBiH su:
lanstvo BiH u CEFTA, zakljueni SSP sa EU (ukljuujui Privremeni ugovor o trgovini
i trgovinskim pitanjima) i skoro prikljuenje BiH STO. Vanjskotrgovinska razmjena
poljoprivredno-prehrambenim proizvodima sa zemljama CEFTA sporo raste, uz dalje
zadravanje visokog vanjskotrgovinskog deficita u ovim okvirima. SSP sporazum
uspostavlja postepenu trgovinsku liberalizaciju sa EU koje sektor poljoprivrede u
FBiH, uglavnom zbog unutranjih slabosti (institucije, standardi, kontrola), teko
koristi. Ulazak Hrvatske u EU i njeno istupanje iz CEFTA predstavlja znaajan
problem, posebno zbog trenutne nemogunosti daljeg izvoza proizvoda animalnog
porijekla u ovu susjednu zemlju. Zakljuenje SSP sporazuma dugorono moe biti od
koristi sektoru, ukoliko se to prije pristupi dovrenju institucionalnih i regulatornokontrolnih okvira potrebnih za izvoz poljoprivredno-prehrambenih proizvoda na
zahtjevno trite EU. Pristupanje BiH STO, pored dodatne liberalizacije trgovine, na
sektor e posebno uticati kroz izmjene i ogranienja budetske podrke.
Meunarodni fondovi. Sektor i sektorske institucije jo uvijek mogu raunati sa
odreenom podrkom meunarodnih organizacija i vlada pojedinih zemalja. Posebno
znaajna podrka sektoru mogu biti sredstva IPA fonda EU za ije je prihvaanje,
meutim, potrebno uspostavljanje i funkcioniranje struktura i tijela zaduenih za
planiranje, transparentnu distribuciju sredstava predpristupne pomoi i
izvjetavanje o efektima utroka sredstava.
Domai izvori za razvoj sektora. Do sada su domae izvore za razvoj sektora skoro u
potpunosti inili promjenjivi dijelovi poljoprivrednih budeta namijenjeni
podrkama investiranju. Uprkos relativno razvijenoj finansijskoj infrastrukturi u
FBiH, sektor se suoava sa nepovoljnim uslovima kreditiranja od strane banaka i
mikrokreditnih drutava i organizacija (visoke kamate, neodgovarajua ronost,
zahtjevni kolaterali). Jedan od uslova za osjetniji razvoj sektora je otvaranje posebnih
kreditnih linija za poljoprivredu kod Razvojne banke FBiH, ali i kod komercijalnih
banaka.
Konkurentnost poljoprivrednih proizvoda. Sektor, uslijed vie uzroka, karakterizira
niska konkurentnost skoro svih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda. BiH je
gotovo bez mogunosti uvozne zatite sektora, a robne rezerve u FBiH i njenim
kantonima nemaju kapacitete za reguliranje ponude i tranje. Aktuelna porezna
politika ne ide na ruku sektoru, posebno zbog izjednaenih akciza za domae i uvozne
proizvode i neukljuenosti poljoprivrednih proizvoaa u sistem PDV. Niskoj
konkurentnosti doprinose i usitnjenost lanaca snabdijevanja, mali poljoprivredni
proizvoai i preraivai, nepovezanost i neorganizovanost poljoprivrednika,
nerazvijena otkupna mrea (uz rijetke izuzetke), nerazvijena trina infrastruktura i
oslonjenost trita inputa na uvoz.
Zakonodavstvo u sektoru. Moe se rei da u BiH paralelno djeluje vie legislativnih
sistema sa direktnim ili indirektnim uticajem na sektor, sa mnotvom meusobnih
neusklaenosti, a ponegdje i sueljenosti. Opredijeljenost za postepeno preuzimanje
sektorske regulative EU rezultirala je odreenim napretkom tokom zadnjih nekoliko
godina, izraenim kroz usvajanje vie zakonskih propisa uglavnom usklaenih sa
odgovarajuom legislativom EU. Sektoru, meutim, i dalje nedostaje adekvatno

regulatorno okruenje po ugledu na EU, ijem uspostavljanju, na osnovu utemeljenih
planova za izradu i usvajanje novih ili izmjene postojeih zakonskih i podzakonskih
propisa, treba to prije pristupiti.
Sistemi osiguranja kvaliteta i sigurnosti hrane. I pored postojanja elemenata sistema
infrastrukture kvaliteta (standardizacija, akreditacija, ocjena usklaenosti, nadzor
nad tritem i implementaciona podrka), sistemi sigurnosti i kvaliteta hrane u BiH
(a time i u FBiH) se tek poinju razvijati. Rast svijesti o vanosti ovih sistema za
zatitu zdravlja i interesa potroaa, ali i za plasman i izvoz poljoprivrednoprehrambenih proizvoda, tokom posljednjih godina ubrzala je stvaranje neophodnog
regulatornog okvira. Sistemi su, meutim, jo obiljeeni nizom slabosti (loa
koordinacija, problemi i tekoe u inspekcijskom nadzoru, jo uvijek nerazvijena
laboratorijska infrastruktura).
Transfer znanja. Transfer znanja u poljoprivredi FBiH je gotovo u potpunosti
oslonjen na slabo razvijenu i fragmentiranu mreu javnih (federalne i kantonalnih)
savjetodavnih slubi. Odreena poboljanja u poljoprivrednom savjetodavstvu mogu
se oekivati nakon usvajanja odgovarajueg Federalnog zakona, ali e biti potrebna
znatna dodatna sredstva i napori za uspostavljanje modernog transfera znanja po
modelu sistema inovacija u poljoprivredi.
Zadrugarstvo i udruenja poljoprivrednika u FBiH. Znatan broj poljoprivrednih
zadruga u FBiH se odlunije okrenuo organizaciji proizvodnje i otkupa
poljoprivrednih proizvoda, umjesto ranije dominirajue prometne funkcije. I pored
zabiljeenih pomaka, zadruge jo uvijek imaju dosta problema u poslovanju uslijed
nedostatka kadrova, materijalno-tehnike neopremljenosti, finansijske ovisnosti i
nelikvidnosti, ali i zbog slabe koordinacija zadrunih saveza entiteta i Zadrunog
saveza BiH i niskog nivoa meuzadrune saradnje. Zadruge kao poseban problem
istiu nerijeen status zadrune imovine. Pored dva saveza udruenja
poljoprivrednika na nivou FBiH, na kantonalnim, regionalnim i opinskim nivoima za
samostalno djelovanje registrovan je veliki broj udruenja. Zbog nepostojanja
jedinstvenog centralnog registra ne zna se taan broj aktivnih udruenja. I pored
velikog broja, aktivnosti udruenja su na niskom nivou, uz rijetke zajednike nastupe
sa jedinstvenim stavovima i zahtjevima.
Poljoprivredna statistika i nedostajue informacije/podaci. Statistiku poljoprivrede
za nivo FBiH vodi Federalni zavod za statistiku zastarjelim metodama prikupljanja
podataka, bez adekvatne statistike poljoprivrednih struktura do koje dolazi popisom
poljoprivrede. Popisom poljoprivrede bi se mogao uspostaviti statistiki registar
farmi te uspostaviti standardni okvir za statistika istraivanja poljoprivrede na
uzorcima. Od 12 zakonom predvienih na nivou FBiH, potpuno ili djelimino je
uspostavljeno samo pet registara i evidencija. Ograniena sredstva i politika
nesaglasnost entiteta za sada su prepreke za uspostavljanje potrebnih posebnih
informacionih sistema u skladu sa pravilima i praksom EU (LPIS, IACS, FADN, registar
krupne i sitne stoke, eventualno poljoprivredni trini informacioni sistem).
1.
1.1.
POLJOPRIVREDA U EKONOMIJI FEDERACIJE BIH
Politiki i ekonomski okvir i demografska kretanja
Bosna i Hercegovina (BiH) se nalazi u sredinjem dijelu Balkanskog poluotoka, sa povrinom

od 51.209 km2. Na junom dijelu ima izlaz na Jadransko more sa oko 21 km morske obale.
Okruena je Hrvatskom, Srbijom i Crnom Gorom.
Krajem 1995. godine je potpisan Opi okvirni sporazum za mir u BiH, koji je uveo sloenu
dravnu strukturu: drava sa dva entiteta (Federacija BiH - FBiH i Republika Srpska RS),
asimetrino ustavno ureenje (10 kantona sainjavaju FBiH) i Brko Distrikt BiH (BD BiH), te
u FBiH postoje etiri vertikalna nivoa vlasti (opina, grad, kanton i Federacija), a u RS samo
dva (opina i entitet). Sporazumom je uspostavljen i Ured Visokog predstavnika, sa
znaajnim ovlastima zakonodavne prirode. Ove ovlasti su koritene u prvom desetljeu
poslijeratnog razvoja, kada je Parlamentarna skuptina BiH i itav dravni sistem
(zakonodavna i izvrna vlast) bila u procesu uspostavljanja i "stabilizacije". Sporazum
precizira nadlenosti administrativnih nivoa, ali do danas nije izvrena njihova jasna
raspodjela, to znaajno usporava drutveno-ekonomske procese i reforme (posebno proces
pribliavanja EU) i smanjuje efikasnost izvrne i zakonodavne vlasti.
BiH je zvanino "potencijalni kandidat" za lanstvo u EU, ali njeno politiko okruenje
karakterizira odsustvo jasnog konsenzusa oko dugoronih drutveno-ekonomskih ciljeva
kao minimalnog preduslova provoenja reformi. Iako postoje pozitivni pomaci, oni nisu ni
blizu realno moguim, a u posljednje vrijeme je dolo i do pogoranja politike i
institucionalne situacije u zemlji. Ovakva situacija je najvea prepreka ulasku stranog
kapitala, posebno direktnih stranih investicija, bez kojih nema znaajnijeg pokretanja
proizvodnje i otvaranja novih radnih mjesta. Globalna kriza situaciju ini jo teom. Ovo
stanje predugo traje, pa se mijenja mentalni sklop graana, koji se polako prilagoavaju i
stanje prihvaaju kao vis major.
BiH je lanica i intenzivno sarauje sa Svjetskom bankom i Meunarodnim monetarnim
fondom. Ove dvije institucije pomau reforme koje su u vezi sa stabilizacijom i
konsolidacijom budeta i fiskalne stabilnosti u cilju jaanja razvojnih sposobnosti zemlje. BiH
nije lanica Meunarodne fondacije za poljoprivredu i razvoj (IFAD), te zbog toga ne koristi
njihova znaajnija sredstva.
Broj stanovnika u BiH se smanjuje kao i stopa njihove aktivnosti, koja u periodu 20102012
iznosi oko 44%. U istom periodu, stopa zaposlenosti se kree oko 32% i blago se smanjuje, a
stopa nezaposlenosti iznosi oko 28% i blago se poveava (Prilog Tabela P-1.1.). Udio
mlaih od 15 godina u populaciji se smanjuje. Radno sposobno stanovnitvo BiH se u
periodu 2010-2012 smanjilo za oko 31.000 hiljadu, ili za 1,2%. Saldo migracije stanovnitva
BiH u 2012. godini pokazuje blagi negativan bilans. BiH i FBiH se suoavaju sa
zabrinjavajuim odlaskom radno sposobnih i kolovanih ljudi u potrazi za boljim uslovima
rada i ivljenja, to u dugom roku moe imati znaajne negativne posljedice po razvojni
potencijal zemlje.
1.2.
Uloga poljoprivrede u ekonomiji FBiH
Iako je do 2009. godine ekonomija BiH i FBiH iskazivala vitalnost ostvarujui visoke stope
rasta (i nominalne i realne), to je bilo nedovoljno da se zemlja priblii zemljama srednjeg
nivoa razvijenosti20. Ostvareni BDP po stanovniku u 2011. je iznosio samo 30% prosjeka EU
27. Prema podacima EBRD-a (2013) BiH je dostigla samo 80% BNP iz 1989. godine. Kada se
posmatra ovaj indikator razvoja u zemljama ex-Jugoslavije jedino su Crna Gora i Makedonija
bile uspjenije (oko 85%), Hrvatska je iskazala istovjetnu relativnu sposobnost, a Srbija je
dostigla neto preko 60%.
Efekti globalne krize i krize u eurozoni su doli do punog izraaja u 2009. godini, kada je
dolo do kontrakcije BDP-a i u BiH i FBiH (Prilog Grafikon P-1.1.). U slijedee dvije godine
(2010. i 2011.) je zabiljeen lagani oporavak, i pored pada domae potronje, pada direktnih
stranih investicija, te kontrakcije izvoza, kao posljedice smanjene agregatne tranje na
izvoznim tritima. Opa, relativno negativna, ekonomska kretanja su nastavljena u 2012.
godini (nominalna stopa rasta BDP bila je 0,9%, a realna stopa -0,2%). Ovakvom stanju
uveliko doprinosi politika kriza koja je usporila zapoete reforme neophodne za privlaenje
direktnih stranih investicija (DSI), ali i novca iz razliitih razvojnih fondova. Prema podacima
Federalnog zavoda za programiranje razvoja (FZPR, 2013), dolo je do usporavanja razvoja
preraivake industrije (poslije kontrakcije od 8,5% u 2009., dolazi do blagog oporavka),
permanentne kontrakcije outputa graevinarstva (2009-2011), te trgovine i saobraaja, iji
je blagi oporavak zapoeo 2011. godine.
Prema podacima FZPR (2013), BiH spada u relativno nezaduene zemlje (u 2011. ukupan
javni dug iznosi oko 30% BNP). Ukupan javni dug se u 2011. godini, zbog vanjskog
zaduivanja, poveao za oko 5%. Uee vanjskog u ukupnom dugu se stalno poveava.
Unutranji dug je, takoer, rastao i u 2011. godini je bio vei za 950 hiljada KM u odnosu na
2010. godinu.
Poljoprivreda je prema ueu u BDP znaajnija ekonomska aktivnost za BiH, nego za FBiH.
Uee poljoprivrede u BDP BiH se permanentno smanjuje (sa 8,3% 2006. na 6,9% 2011.),
dok je u FBiH taj pad neto blai (sa 5,6% u 2006. na 5,1% u 2011. godini).
Tabela 25 - Promjene vrijednosti GDP, outputa poljoprivrede i prehrambene industrije u BiH i FBiH u
periodu 2006-2011
BIH (%)
2006
FBIH (%)
2007
2008
2009
2010
2011
Nominalna stopa rasta GDP

13,3
12,7
10,4
-2,8
2,4
3,6
5,6
-2,9
1,4
1,0
7,6
-4,5
-1,4
1,6
18,0
1,1
6,2
13,4
2009
2010
2011
13,5
12,8
12,4
-2,5
3,1
3,2
15,1
6,5
5,7
5,5
-2,7
0,8
1,4
-2,7
1,3
3,5
-2,4
1,1
Stopa rasta outputa poljoprivrede
Stopa rasta outputa prehrambene industrije

13,5
2008
Realna stopa rasta GDP
Stopa rasta outputa poljoprivrede

10,9
2007
Nominalna stopa rasta GDP
13,3
Realna stopa rasta GDP

9,5
2006
0,1
9,3
8,6
6,5
Stopa rasta outputa prehrambene industrije

10,2
7,4
16,0
3,7
Izvor: BHAS, DEP BiH, FZSFBiH, FZPRFBiH, CBBiH
Prema preliminarnim procjenama evropskog statistikog ureda BiH je od zemalja potencijalnih lanica i
kandidata lanica za ulazak u EU najsiromanija zemlja sa 73% ispod prosjeka EU iskazano kao BDP po
stanovniku, mjereno paritetom kupovne moi (Osloboenje, 21/06/2013)
20
Poljoprivreda FBiH iskazuje neto veu sposobnost za prevladavanje negativnih uticaja

globalne ekonomske krize i politike krize na svim nivoima vlasti. Iako je u godini ope
ekonomske krize prehrambena industrija FBiH uspjela ostvariti rast outputa, u periodu
2010-2012 dolazi do njegove kontrakcije. Ovaj negativni trend se nastavio i dalje, zbog
ulaska Hrvatske u EU.
Relativno negativna makroekonomska kretanja su posljedica visokog trgovinskog deficita,
koji je osnovni uzrok negativnog bilansa tekueg rauna. U periodu 2008-2012 uee
negativnog bilansa tekueg rauna u BDP BiH je smanjeno sa 14,5% (2008) na 9,5% (2012),
to je posljedica smanjenog uvoza roba tokom tog perioda. Iako se relativno uee
negativnog trgovinskog bilansa u BDP-u BiH smanjuje i to od 31,9% (2006) do 28,4%
(2011), a u 2012. stagnira, ali je jo uvijek neodrivo visok. Na ovako visok negativni
trgovinski bilans znatno utie uvoz poljoprivredno-prehrambenih proizvoda (u 2012. u
ukupnom uvozu uestvuje sa 18,3% ili 2,79 milijardi KM). Izvoz proizvoda sektora raste po
viim stopama od ostatka ekonomije (ukupan porast u periodu 2006-2011 je 41%). Sektor je
i u godinama krize uspio da ouva svoj izvozni potencijal (u 2010. i 2011. porast izvoza
sektora je bio 8,9%, odnosno 21%, dok se ukupni izvoz smanjio za 28,8%, odnosno za 4,4%).
Ipak, deficit sektora je u porastu, i to po stopi znaajno vioj od stope rasta deficita ukupne
ekonomije (Prilog Grafikon P-1.2. i Tabela P-1.2.).
Ukupna zaposlenost je smanjena u odnosu na 2008. godinu (Prilog Grafikon P-1.3.). U
odnosu na 2008., u 2012. godini je broj zaposlenih u BiH smanjen za 76 hiljada, a u FBiH za
39 hiljada, a stopa zaposlenosti je pala u BiH na 31%, a u FBiH na 30%. Broj zaposlenih u
poljoprivredi je opao za 16 hiljada (8,7%) u BiH, a u FBiH za 6 hiljada (8,3%). Uee
zaposlenih u poljoprivredi u ukupnom broju zaposlenih je oko 20% u BiH, a u FBiH oko 13%.
Poljoprivreda jo uvijek obezbjeuje znaajan broj radnih mjesta i iskazuje vitalnost i u
generiranju outputa i jaanju izvoznih performansi zemlje. Strateki ciljevi se moraju
fokusirati na jaanje sposobnosti sektora da udovolji zahtjevima ino-trita, privue SDI, ali, i
da iskoristi razvojne programe koje nude EU, UN i druge meunarodne razvojne agencije.
1.3.
Ruralna podruja Federacije BiH
Prema OECD kriteriju i statistikim podacima u 2012. Godini, 56 od 79 opina u FBiH se

smatraju ruralnim (opine sa gustoom naseljenosti manjom od 150 stanovnika po km2,
Prilog Karta P-7.1.). Ruralna podruja obuhvaaju 85,08% (22.213 km2) teritorije FBiH i u
njima ivi polovina (49,93%, 1.167.565) ukupne populacije ovog BiH entiteta. Prosjena
gustina naseljenosti FBiH iznosi 89,6 stanovnika po km2 i varira od 2,6 stanovnika po km2 u
opini Bosansko Grahovo do 7.449 stanovnika po km2 u opini Novo Sarajevo (Prilog Karta
P-7.2.).
Prema OECD tipologiji, regioni na viem nivou agregacije ne mogu biti jednostavno
klasificirani kao ruralni, ve iskljuivo kao regioni sa viim ili niim nivoom ruralnosti (u
sluaju FBiH to su kantoni). Sedam kantona FBiH (Unsko-sanski, Posavski, Bosanskopodrinjski, Srednjobosanski, Hercegovako-neretvanski, Zapadno-hercegovaki i Kanton 10)
se smatraju predominantno ruralnim (preko 50% populacije ivi u ruralnim zajednicama).
Ovi kantoni obuhvaaju 72,16% (18.841 km2) teritorije FBiH na kojoj ivi 42,72% (998.949)
entitetskog stanovnitva (Prilog Tabela P-1.3.). Dva kantona su svrstana u predominantno
urbana (manje od 15% populacije ivi u ruralnim zajednicama). To su Kanton Sarajevo i
Tuzlanski kanton koji obuhvaaju 15,04% (3.925,9 km2) teritorije FBiH i u njima ivi 40,19%
(939.843) ukupne populacije ovog entiteta. Konano, Zeniko-dobojski kanton se svrstava u
znaajno ruralna prelazna podruja (od 15% do 50% populacije ivi u ruralnim
zajednicama) u kojem ivi 17,08% (399.485) stanovnitva FBiH i koji uestvuju sa 12,80%
(3.340,3 km2) u ukupnoj teritoriji entiteta.
U nedostatku indikatora ruralnog razvoja kakve poznaje metodologija OECD-a, opis
aktuelnog stanja i dostignutog nivoa ruralnosti u FBiH daje se na bazi podataka objavljenih
od strane Federalnog zavoda za programiranje razvoja.
FBiH karakterizira nizak prirodni prirataj koji je u 2012. godini iznosio 0,65. Ono to
zabrinjava je da je u 40 opina zabiljeen negativan prirataj, u pojedinim opinama i do
20. Demografske promjene i migracije stanovnitva sve su prisutnije, te se u znaajnom
broju opina broj stanovnika konstantno smanjuje. U odnosu na 2000. godinu u 2012. godini
je u FBiH bilo oko 50.000 stanovnika vie (2,17%). Ipak, u znaajnom broju opina (38),
posebno ruralnih, broj stanovnika se smanjio, a to smanjenje ide i do 28% (Sanski Most).
Ruralne opine karakterizira i znaajno uee starake populacije u ukupnom stanovnitvu,
koje na nivou FBiH iznosi 14,07%. U ovim podrujima, poljoprivreda je esto glavni, a
ponegdje i jedini generator zapoljavanja i dohotka, ime preuzima ulogu socijalnog
stabilizatora za najosjetljiviji dio populacije (staraka domainstva koja se obino bave
proizvodnjom samo za vlastite potrebe, ali i dio radno aktivne populacije pogoene
posljedicama tranzicije i gubljenjem zaposlenja u industriji). Vraanje (aktiviranje) radne
snage u poljoprivredu uslijed zatvaranja radnih mjesta u industriji najizraenije je u
ruralnom zaleu veih gradskih naselja poput Zenice, Mostara, Bihaa i Sarajeva.
Ekonomska situacija u ruralnim sredinama nije zadovoljavajua. Prevlaujui dio ruralnih
podruja ima loe razvijenu saobraajnu, socijalnu i ekonomsku infrastrukturu. Prema
dostupnim pokazateljima u FBiH u 2010. godini na 1 km2 povrine dolazi 0,18 km
magistralnih i regionalnih puteva, odnosno 0,5 km svih puteva, ukljuujui i lokalne. U FBiH
na 1 ljekara dolazi 568 stanovnika, a u ruralnim podrujima jo i vie.
Kvalitet ivota u ruralnim podrujima je nii, uz ograniene mogunosti zapoljavanja.
Ovakvo stanje je posljedica ratnih deavanja, ali i izraene ekonomske krize u dravi. U
nekim ruralnim podrujima moe se govoriti o ozbiljnoj ekonomskoj i socijalnoj degradaciji,
odnosno pojavi siromatva. To je naroito izraeno u sredinama udaljenim od gradskih
centara, u kojima je dolo do intenzivnog naputanja sela, a u nekim sluajevima skoro do
potpunog pranjenja. Realno je oekivati da e doi do daljeg ekonomskog slabljenja i
depopulacije najudaljenijih ruralnih podruja, ako se ne obezbijedi povoljniji ivotni i
ekonomski ambijent.
2.
PRIRODNI USLOVI ZA POLJOPRIVREDNU

PROIZVODNJU
Bosna i Hercegovina je uglavnom planinska drava s ravniarskim predjelima uz obale veih

rijeka. Idui od sjevera prema jugu, ravniarski posavski predio postupno prelazi u iroko
pobre, koje se uzdie sa 200 na 600 mnv, te postupno prelazi u planinski predio. Ostali dio
prostora zauzimaju Dinaridi koji se pruaju preko cijele BiH, od zapadne granice sa
Republikom Hrvatskom prema jugoistoku. U sredinjem dijelu prevladavaju uzvienja
izmeu kojih su razmjerno iroke doline rijeka i kotline. U krakom predjelu Dinarida, na
razliitim nadmorskim visinama, lee kraka polja.
2.1.
Klima Federacije BiH
Klimu BiH odreuju: geografski poloaj, geoloka podloga, reljef, blizina Mediterana i
pokrivenost terena biljnim svijetom. U sklopu ope cirkulacije atmosfere iznad Balkana
dolazi do este smjene polarnih i tropskih zranih masa i pritjecanja hladnog arktikog zraka
u zimskom periodu. Ovo se odvija neposrednim uticajem sinoptikih sistema, hladnih i toplih
fronta, ciklona sa Atlantika, iz Sredozemlja i Jadranskog mora, te anticiklona ljeti najee
Azorskog, a zimi srednjeeuropskog i Sibirskog. Ove procese, u velikoj mjeri, remeti reljef, kao
glavni modifikator klime. Zbog toga se na teritoriju BiH javljaju tri osnovna tipa klime: (1)
kontinentalna i umjereno-kontinentalna, (2) planinska i planinsko-kotlinska, i (3)
mediteranska i modificirana mediteranska klima. Kontinentalna klima se javlja na sjeveru,
mediteranska na jugu, a linijom koja razdvaja ove dvije regije nalazi se prostor visokih
planina, visoravni i klisura u kojima dominira planinska klima. U Tabeli P-2.1. (Prilog) dat je
pregled prosjenih datuma nastupanja srednjih temperatura iznad odreenog praga (5C,
10C) (1961.-1990.) Period sa srednjom dnevnom temperaturom 5C u kontinentalnom
dijelu zemlje traje od sredine marta, ili poetka aprila, do sredine novembra, (od 240 do 260
dana), a period sa temperaturom zraka 10C dva mjeseca krae, odnosno od sredine aprila
do sredine oktobra (190 dana). Na jugu zemlje, period sa srednjom dnevnom temperaturom
5,0C traje od sredine januara do sredine decembra (330 do 335 dana), te se vegetacija
praktino ne prekida, dok period sa srednjom temperaturom zraka 10C traje od kraja
marta do sredine novembra (240 dana). Najkrai vegetacijski period imaju planinski dijelovi
zemlje. Period sa srednjim dnevnim temperaturama 5,0C traje od sredine aprila do kraja
oktobra ili poetka novembra, (195 215 dana), dok period sa srednjim dnevnim
temperaturama 10,0C traje prosjeno 130 150 dana, od druge polovine maja do kraja
septembra.
2.2.
Klimatske promjene i njihove posljedice po poljoprivredu
Klimatske promjene se u BiH ogledaju kroz porast srednjih temperatura. Za posljednjih

stotinu godina temperatura je prosjeno porasla za 0,8C (to je u skladu s globalnim
trendovima), s tendencijom ubrzanja, pa je tako srednja dekadna temperatura u dekadi
2000.-2010. najtoplija u posljednjih 120 godina. Ovo znaajno utie na bilans vode u
zemljitu i podzemlju, jer se, zahvaljujui poveanim intenzitetima padavina i estim
epizodama naglog topljenja snijega, poveava koliina vode koja se odlijeva po povrini tla i
strmim padinama planina. Oekuje se da e se trajanje suhih perioda, uestalost poplava od
bujica i intenzitet erozije tla poveati tokom ovog vijeka. Pored toga, oekuje se poveanje
uestalosti grada, oluja, grmljavina i maksimalne brzine vjetra, to moe predstavljati
prijetnju svim oblicima ljudske aktivnosti21. Rezultat navedenog bie smanjenje prinosa zbog
smanjenih padavina i poveanog isparavanja, potencijalno smanjenje produktivnosti stoke,
poveana incidenca poljoprivrednih tetoina i oboljenja usjeva. Meutim, zbog produene
vegetacije bie proirena sezona uzgoja, sa poveanjem potencijala za uzgoj mediteranskih
kultura u Hercegovini.
Karta 1 - Promjene padavina u BiH
Karta 2 - Promjene temperatura u BiH
Izvor: SNC
Izvor: SNC
Slika 1 - A1B scenarij SINTEX-G MODEL promjene godinjih temperatura i padavina u periodima 2001.2030. i 1961-1990
Izvor: SNC, 2012
Postoji nekoliko mjera koje mogu pomoi adaptaciji poljoprivrede na klimatsku varijabilnost
i klimatske promjene. Prije svega, potrebno je unapreenje sistema navodnjavanja,
ukljuivanje poljoprivrede u programe upravljanja vodama (ukljuujui izgradnje kanala i
Izvor: Prvi nacionalni izvjetaj o klimatskim promjenama prema UNFCCC (2009); Studija ranjivosti Federacije
BiH (2011).
21
akumulacija). Pored toga, potrebne su promjene u nainu obrade zemljita sa fokusom na

razne vidove konzervacijske obrade, uvoenje plodoreda, promjene datuma sjetve, mijeanje
manje produktivnih usjeva otpornih na suu sa visokoproduktivnim vrstama osjetljivim na
suu, gajenje usjeva za zelenino ubrenje, malovanje, te stvaranje sorti otpornih na suu.
Treba raditi na unapreenju protugradne zatite i provoenju mjera za spreavanje erozije.
Neophodno je izvriti agroklimatsko rejoniziranje, te razviti monitoring i sisteme ranog
upozoravanja. Ne manje vano je poveanje svijesti i edukacije farmera o klimatskim
promjenama i njihovom uticaju na poljoprivredu. Vanu mjeru politike vezanu uz
prilagoavanje na klimatske promjene trebao bi predstavljati program osiguranja od
moguih teta u poljoprivrednoj proizvodnji.
Mjere koje bi mogle pomoi u smanjenju ranjivosti poljoprivrednog sektora na klimatske
promjene odnose se na poveanje kapaciteta tla za prihvat i skladitenje vode, izgradnju
organske tvari tla i potporu vidovima poljoprivredne proizvodnje koji ovome doprinose,
prije svega organskoj poljoprivredi. Prioritet FBiH, kada se radi o ublaavanju posljedica
klimatskih promjena, su jaanje institucionalnih i profesionalnih kapaciteta u razvoju i
sprovoenju klimatske politike, nadgledanje emisija gasova staklene bate, kao i planiranje,
sprovoenje, nadgledanje, izvjetavanje i verifikacija aktivnosti ublaavanja.
2.3.
Zemljite kao prirodni resurs
Meu najvanijim uzrocima nedovoljne poljoprivredne proizvodnje proizvoda je odsustvo

intenzivnijeg koritenja postojeih proizvodnih poljoprivrednih kapaciteta u proteklim
planskim periodima. Poljoprivredno zemljite se, ve due vrijeme, ne koristi u skladu sa
drutvenim interesom, a sve vee povrine obradivog zemljita ostaju naputene i
neobraene. U daljem razvoju poljoprivrede potrebna je orijentacija na racionalno koritenje
zemljita, ureenje zemljita agro- i hidromelioracijama, komasacijama i arondacijama i dr.
Prirodne karakteristike zemljita ga definiraju kao izrazito osjetljiv medij o kome se mora
voditi briga i njime planski raspolagati. Poto je 84% teritorije FBiH sa nagibom veim od
13%, 40% zemljita plie od 30 cm, a 17% teritorije su vrlo plitka tla, dio zemljita se moe
svrstati u osjetljiva tla koja zahtijevaju dodatnu brigu i posebne naine koritenja, te je
neophodno utvrditi zastupljenost tipova tala na podruju FBiH.
Proizvodne sposobnosti tala u FBiH su razliite. Iz tih razloga, a u skladu sa vaeim
zakonskim propisima22 definisana je namjena zemljita koja se utvruje na osnovu karte
upotrebne vrijednosti poljoprivrednog zemljita. Prema statistikim podacima23 za 2011.
godinu, u strukturi poljoprivrednog zemljita od ukupno 1.141.000 ha obradivo zemljite
zauzima 696.000 ha ili 61,0% (oranice-njive i bate 390.000 ha, vonjaci 44.000 ha,
vinogradi 5.000 ha, livade 257.000 ha), a neobradivo 445.000 ha ili 39,0% (panjaci 442.000
ha i trstici i bare 3.000 ha). Posmatrajui ukupnu poljoprivrednu povrinu u peridu 2003.2011. godina evidentno je osciliranje povrina po godinama. Obradiva povrina takoer
biljei smanjenje: 2003. godine u FBiH je 717.000 ha obradive povrine, a 2011. 696.000 ha,
to je smanjenje za 21.000 ha (2,93%).
22
Zakon o poljoprivrednom zemljitu (Slubene novine Federacije BiH, broj 52/09),
23
Tabela 26 - Poljoprivredne povrine po kategorijama u FBiH u periodu 2003-2011 (000 ha)

Opis
2003
Oranice, bate i vrtovi

Vonjaci
Vinogradi
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
416
416
411
409
400
400
391
398
390
41
42
42
43
43
43
43
44
44
Livade
257
264
262
263
257
264
254
254
257
Ukupno obradivo zemljite
717
726
719
719
703
712
692
701
696
Panjaci
441
423
419
418
427
441
442
434
442
Ribnjaci
Trstici i bare
UKUPNO
1.161
1.151
1.140
1.139
1.132
1.155
1.137
1.138
1.141
Izvor: Federalni zavod za statistiku
Na osnovu podataka Federalnog zavoda za statistiku, udio poljoprivrednog zemljita u

ukupnoj povrini kantona iznosi: u Posavskom 75,68%, u Unsko-sanskom 52,26%, u
Zapadno-hercegovakom 47,91%, u Hercegovako-neretvanskom 45,68%, u Bosanskopodrinjskom 44,37%, u Tuzlanskom 42,91%, u Kantonu 10 37,61%, u Zeniko-dobojskom
37,14%, u Srednjobosanskom 27,01% i u Sarajevskom kantonu 18,84%.
Kada je rije o nainu koritenja zemljita(prema CORINE 2006 bazi podataka), visoko
uee panjaka i livada ukazuje na ekstenzivan nain koritenja zemljita, odnosno na
mogunosti poveanja poljoprivredne proizvodnje putem njene intenzifikacije. Osim toga,
mogunosti za bolje koritenje zemljita lee i u nepovoljnom omjeru izmeu obradivog i
neobraenog zemljita. Kritina granica poljoprivrednog zemljita potrebnog za proizvodnju
dovoljnih koliina kvalitetne hrane i sirovina potrebnih za opstanak stanovnitva, odnosno
odrivi razvoj ovjeanstva iznosi 0,40 ha po stanovniku, a obradivog 0,17 ha, to ukazuje na
trenutno relativno dobro stanje u FBiH.
Prema podacima BH MAC-a za 2013. godinu, na prostoru FBiH ima oko 938,90 km2 povrina
koje se smatraju miniranim. Do sada je deminirano samo nekoliko hiljada hektara zemljita.
2.4.
Struktura poljoprivrednih gazdinstava prema veliini zemljinog posjeda
Taan broj poljoprivrednih gazdinstava, naroito porodinih poljoprivrednih gazdinstava u

FBiH nije poznat, jer nije proveden Popis poljoprivrede koji bi dao sveobuhvatnu sliku
strukture poljoprivrednih gazdinstava. To podrazumijeva i odreivanje i tipoloke podjele
gazdinstava u odnosu na koriteno poljoprivredno zemljite, odnosno odreivanje veliine
farme prema koritenom poljoprivrednom zemljitu. Posljednji Popis poljoprivrede u BiH
sproveden je davne 1960. godine, a danas postoje ogranieni podaci o poljoprivrednim
gazdinstvima i njihovoj strukturi iz dva izvora: Pilot popisa poljoprivrede koje su sprovele tri
statistike institucije u BiH (BHAS, FZS i RZS RS) u oktobru 2010. godine u okviru IPA 2007
BH AIS projekat i Registra poljoprivrednih gazdinstava (RPG) FMPV (Prilog Tabela P-2.2.).
Prema podacima pilot popisa poljoprivrede (obuhvaeno 401 porodino poljoprivredno
gazdinstvo i 19 pravnih lica u dvije opine Mostar i Sanski Most), prosjena povrina
koritenog zemljita iznosi 1,97 ha/gazdinstvu, sa prosjeno etiri parcele po gazdinstvu kod
porodinih imanja24.
U RPG registrirano je ukupno 48.107 poljoprivrednih gazdinstava od ega 1.084 registriranih
pravnih subjekata, dok ostatak ine porodina gazdinstva. Registrirana poljoprivredna
24
Pilot popis poljoprivrede, IPA 2007 BH AIS projekat
gazdinstva u FBiH ukupno koriste 66.827,25 ha poljoprivrednog zemljita, te prosjena

veliina gazdinstva prema koritenom poljoprivrednom zemljitu iznosi 1,39 ha. Procjenjuje
se da je prosjena veliina posjeda u FBiH oko 2 ha koritenog poljoprivrednog zemljita, to
je znatno ispod prosjeka u EU 27 koji iznosi 14,3 ha25. Veina zemalja koje su pristupile EU
2004. i 2006. godine, takoer imaju nepovoljnu strukturu poljoprivrednih posjeda i
poduzimaju aktivnosti kako bi je unaprijedile. Osim to veina ovih zemalja ima uspostavljen
zemljini fond kojim gospodari struna institucija u svrhu ukrupnjavanja poljoprivrednog
zemljita, veina primjenjuje i kombinacije drugih mjera (ustrojavanje mladih
poljoprivrednika, rano umirovljivanje poljoprivrednika i radnika na farmama, poboljanje i
infrastrukture vezane za razvoj i prilagodbu poljoprivrede, komasacija i sl.).
2.5.
Zemljine osnove
2.5.1.
Stanje zemljine evidencije
Kljuni propisi koji ureuju sistem zemljine administracije u BiH su vaei zakoni o
vlasnitvu i drugim stvarnim pravima. U FBiH nema opeprihvaenog stajalita oko koncepta
registracije nekretnina. Jedan od problema je i decentralizacija geodetske djelatnosti,
odnosno neslaganja oko nadlenosti razliitih nivoa vlasti (federalna, kantonalna i
opinska). U slubenoj upotrebi su etiri vrste katastra. Austrougarski i popisni katastar su
potpuno zastarjeli. Katastar zemljita i katastar nekretnina predstavljaju dobar osnov za upis
prava na nekretninama i razvoj sistema zemljine administracije. Glavnina Zemljina knjige
se zasniva na podacima zastarjele Austrougarske izmjere, osim manjeg dijela baziranog na
novom aerofotogrametrijskom snimanju. U budunosti e se znatno vie napora morati
uloiti u usaglaavanje podataka katastra i zemljine knjige, za to je neophodna
koordinacija dravnih organa koji te evidencije vode, te je Strategija prilika da se jo jednom
ukae na problem neauriranih i neusklaenih podataka.
2.5.2.
Promet poljoprivrednim zemljitem
Poljoprivredno zemljite u vlasnitvu drave je u pravnom prometu, ali se ne moe prodavati

(osim u sluajevima kada Parlament FBiH utvrdi opi interes za njegovu prodaju). Ono se
moe prodati, dati u krai ili dugogodinji zakup, ili dati u koncesiju iskljuivo u svrhu
ukrupnjavanja poljoprivrednog zemljita. Ukupna povrina poljoprivrednog zemljita data u
zakup ili koncesiju u 2012. godini iznosi 6.925,47 ha, pri emu je 227,31 ha promijenilo
namjenu. U 2011. i 2012. godini iz namjenskih sredstava prikupljenih promjenom namjene
poljoprivrednog zemljita sufinancirana su ukupno 63 projekta ureenja i zatite ukupno
741,76 ha poljoprivrednog zemljita26. Raspolaganje poljoprivrednim zemljitem
karakteriziraju dugotrajni i komplicirani postupci i pravna nesigurnost, uz niz prepreka
meu kojima su: nesreeno zemljino-knjino i katastarsko stanje, nedostatak strunog
osoblja za provedbu raspolaganja u jedinicama lokalne samouprave, nepostojanje
jedinstvene baze podataka o raspolaganju dravnim poljoprivrednim zemljitem, nedostatak
koordinirajueg tijela za poljoprivredno zemljite i sl.
Propisi o restituciji nisu doneseni i za sada nema mogunosti vraanja oduzetog
poljoprivrednog zemljita vlasnicima ili njihovim pravnim sljednicima. Obimnija privatizacija
dravnog zemljita se ne previa, jer bi mogla rezultirati daljim usitnjavanjem i jo loijom
strukturom posjeda.
25
Eurosat, Statistics explained, Agricultural holdings 2000-2010
26
FMPV, 2013
Prepreke razvoju efikasnog trita privatnim poljoprivrednim zemljitem su, izmeu ostalog:
velika usitnjenost poljoprivrednog zemljita, nesreeno zemljino-knjino i katastarsko
stanje, nedostatak organiziranih i sistematiziranih podataka o ponudi i potranji, slaba
potranja za poljoprivrednim zemljitem u dijelovima FBiH, nepostojanje porezne politike za
sistematsko rjeavanje problema zaputenog poljoprivrednog zemljita, prenamjena
poljoprivrednog u graevinsko zemljite, nedostatak povoljnih kredita za kupovinu
poljoprivrednog zemljita i sl.
2.5.3.
Uspostavljanje informacionih sistema
Zakon o poljoprivrednom zemljitu27 definira zemljino-informacioni sistem (ZIS) kao sistem

registriranja, analize i obrade numerike baze podataka uvezane sa topografskim i
satelitskim grafikim prikazom na bazi GIS tehnologije. Integriran sistem administrativne
kontrole (IACS) je sloeni informacioni sistem, koji se koristi za upravljanje plaanjima u
sektoru poljoprivrede sredstvima iz poljoprivrednog budeta Evropske unije. Sistem
identifikacije zemljinih parcela (LPIS) je komponenta IACS sistema za identifikaciju i
evidentiranje zemljinih parcela i predstavlja prostorni registar poljoprivrednih parcela, sa
informacijama o poziciji, veliini i jedinstvenom identifikatoru za svaku parcelu. Jedna od
glavnih funkcionalnosti LPIS registra je da sprijei isplate poticaja poljoprivredniku za one
povrine koje nisu podobne za plaanja, kao i da izbjegne duple isplate za iste povrine. LPIS
je, takoer, alat za efikasno upravljanje poljoprivrednim povrinama koje koristi mnogo
razliitih korisnika, a ne samo dravna administracija.
U novim zemljama lanicama EU svi registri se nalaze u ministarstvu poljoprivrede, a
agencija za plaanje ih koristi za isplatu i kontrolu poticaja. U kontekstu pridruivanja EU,
FBiH je duna uspostaviti LPIS baziran na stvarnom koritenju povrina pomou GIS-a. Iako
prioritetan, uspostava LPIS je dugotrajan i zahtjevan proces koji zahtijeva znaajnu tehniku
i finansijsku podrku, ali donosi brojne prednosti za sektor, ukljuujui: isplatu direktnih
plaanja i poticaja; projekte komasacije zemljita putem zemljinih banaka ili ostalih
sredstava; unapreenje kreditiranja prema vlasnitvu i vrijednosti zemljita; razvoj stabilnog
trita zemljitem, itd.
2.5.4.
Komasacija zemljita
Najznaajniji razlog za pokretanje komasacije je neureenost i loe stanje poljoprivrednog

posjeda koji je usitnjen, razbacan na vie udaljenih parcela, bez dovoljno pristupnih puteva,
male povrine, nepravilnog oblika, irokih i zaraslih mea, bez adekvatne zatite od poplava,
navodnjavanja i odvodnjavanja, obraslo u ikaru itd. Mnoga iskustva u svijetu pokazuju da sa
ureenjem posjeda komasacijom zemljita nestaju svi tetni uticaji i stvaraju se uslovi za
cjelokupan napredak sela. Ekonominost proizvodnje na komasiranom podruju se poveava
od 15% do 100%, zavisno od toga da li se u postupku komasacije izvode melioracioni radovi.
Postoji vie razliitih modela komasacije: klasina, totalna ili obavezna komasacija; radna,
proizvodna ili funkcionalna komasacija; parcijalna komasacija ili arondacija; trina ili
komercijalna komasacija. Koji e od ova tri modela biti primijenjen u konkretnoj situaciji,
zavisi prije svega od datih uslova i ogranienja. Novi koncept komasacije zahtijeva svestran,
multidiscipliniran, sveobuhvatan pristup, spajanje elemenata agrarnog razvoja i ukljuivanje
veza selo-grad. Neophodno je voditi rauna o geografskim i kulturnim razlikama i o
27
Slubene novine Federacije BiH, broj 52/09
unapreenju postojee prakse u ovoj oblasti. Planovi razvoja na lokalnom nivou i planovi
koritenja zemljita treba da poslue kao osnova za komasaciju.
Kljuni problemi vezani za sprovoenje komasacije odnose se na:
2.6.
Organizacione probleme institucije potrebne za pokretanje i realizaciju komasacije

postoje, ali nisu povezane u efikasnu organizacionu strukturu sa odgovarajuom
koordinacijom aktivnosti. Uz to, ne postoje precizno definirani nivoi odgovornosti, ni
mehanizmi kontrole u realizaciji komasacije. Brojni pokazatelji govore da nadlene
institucije, na svim nivoima, nemaju kapaciteta za pokretanje i realiziranje
komasacije;
Nisku cijenu poljoprivrednog zemljita, relativno visoke trokove komasacije i

nedostatak finansijskih sredstava za komasaciju;
Nepovjerenje poljoprivrednika koje je gotovo tradicionalno;
Nizak standard poljoprivrednika, zbog ogranienih mogunosti za radno angairanje

u vanpoljoprivrednim djelatnostima;
Nezainteresovanost vlasnika zemljita nepoljoprivrednih i mjeovitih gazdinstva iji

lanovi imaju redovne line prihode;
Nedovoljan broj strunjaka osposobljenih za sprovoenje komasacije duga pauza u

radu na komasaciji je stvorila vakuum u osposobljavanju strunjaka za njeno
izvoenje i
Neaurnu evidenciju o nepokretnostima, nerijeene imovinsko-pravne odnose i

nepostojanje zakona o restituciji.
Melioracije zemljita
Veina postojeih sistema za unutranju odvodnju su u loem stanju, prvenstveno zbog

neodgovarajueg ili nikakvog odravanja, zbog ratnih i poratnih teta, pa i zbog ope nebrige
za stanje u kome se sistemi nalaze. Povrine sa sistemima za odvodnju se nalaze u Posavini
(srednjoj i odakoj), Brkom, Bihau, Cazinu, Tomislavgradu, apljini i drugim mjestima.
Objekti detaljnog odvoenja, sa prateim objektima uglavnom nisu odravani, to se
manifestira u nefunkcioniranju ukupnog melioracionog sistema.
I pored postojanja objekata za zatitu od poplave i ublaavanje posljedica poplava,
ravniarske povrine kroz koja teku glavni vodotoci i dalje su esto pogoena poplavama.
tete od poplava prevazilaze kapitalnu vrijednost objekata koji bi se trebali izgraditi u svrhu
njihovog sprjeavanja.
Zbog manjka vode i sve ee pojave sue u FBiH, navodnjavanjem bi se u junim podrujima
trebalo podmiriti oko 33% godinjih potreba biljka za vodom, u sjevernim 14%, a centralnim
8% 28. Prema grubim procjenama, na podruju FBiH bi trebalo navodnjavati oko 80.800 ha,
odnosno 11,2% obradivih povrina29. To su, uglavnom, povrine u ravniarskom podruju na
kojima bi se tom mjerom poveali prinosi i osigurala njihova stabilnost. U okviru planiranja
razvoja poljoprivrede u periodu od etiri godine potrebno je izgraditi novi sistem za
28
(Vlahini, 2000).
29
Strategija upravljanja vodama Federacije BiH, 2009.
navodnjavanje na povrini od 5.000 ha, te rehabilitirati sisteme odvodnje na povrini od oko

20.000 ha kao minimum sigurnijeg razvoja poljoprivrede.
2.7.
Ostali prirodni resursi
2.7.1.
Vode
Viegodinji prosjek padavina30 za podruje BiH iznosi oko 1.250 mm. To znai da ukupna
zapremina oborinskih voda iznosi oko 64 x 109 m3, a u FBiH 33 x 109 m3. Iz ovoga proizilazi
da se ukupni oticaj sa prostora BiH kree oko 2.030 m3/sec., a sa prostora FBiH oko 1.050
m3/sec. Imajui u vidu da se prosjeni oticaj sa prostora BiH kree oko 1.155 m3/sec,
proizilazi da prosjeni koeficijent oticanja iznosi 0,57, a za podruje FBiH, za prosjeno
oticanje od 670 m3/sec iznosi 0,64.
Prostorna raspodjela vode je neravnomjerna. Ova neravnomjernost postaje jo izraenija
ukoliko se razmatranja provedu na osnovnim podslivovima gdje je nesklad raspoloivih
koliina vode u odnosu na dinamiku potreba uoljiviji, te su tako najizraenije potrebe za
vodom u Posavini koja ima znaajan poljoprivredni potencijal, a najsiromaniji je dio FBiH u
pogledu vlastitih voda. Periodi malih voda na prostorima FBiH traju relativno dugo, od juna
do septembra mjeseca. To su periodi kada je potreba i potranja za vodom, naroito
poljoprivrednog sektora, najvea. Prema literaturnim kriterijima, FBiH spada u zemlje
srednje bogate vodom, ija raspoloivost vlastitih voda po stanovniku iznosi oko 9.100
m3/stan (kriterij za ovu kategoriju je 5.000 10.000 m3/stan).
Situacija ni sa kvalitetom vode na prostorima FBiH nije zadovoljavajua. Najkritinija
situacija je u najnaseljenijim podslivovima rijeka Bosna i Vrbas. Najnaseljenija podruja su i
najizraeniji zagaivai voda, a izgraenost sistema za zatitu kvaliteta voda izrazito je mala,
to za posljedicu ima ogranienja upotrebe vode od strane nizvodnih korisnika.
U postojeoj prostornoj i vremenskoj preraspodjeli voda u FBiH teko e se nai prostora za
zahvaanje voda za intenzivno navodnjavanje. Kada je potreba i potranja za vodom najvea,
ona je u vodotoku najdeficitarnija, i u kvantitativnom i kvalitativnom pogledu (period juni
septembar). Izuzetak moe biti rijeka Drina uz koju u FBiH nema znaajnijih poljoprivrednih
resursa. Obezbjeenje vode za potrebe navodnjavanja e se morati rjeavati u okviru
izgradnje vienamjenskih akumulacija, te preraspodjelom voda u okviru postojeih
akumulacionih prostora.
2.7.2.
ume i umarstvo
Prema neobjavljenim podacima druge dravne inventure uma, ukupna povrina ume
iznosi 2.904.600 ha, ili 56,7% od ukupne povrine BiH (5.122.612 ha). Ukupna povrina
prekrivena umama u FBiH iznosi 1.465.600 ha (56,2%). Od toga su dostupne ume
proizvodnog karaktera na 1.028.700 ha ili oko 39,4% od ukupne povrine FBiH. Radi veih
povrina ibljaka i goleti udio uma i umskih zemljita u ukupnoj povrini FBiH je neto vei
i iznosi 64,9%.
Nae klasino umarstvo je posveeno drvnoproizvodnoj i lovnoproizvodnoj funkciji, dok je
prikupljanje nedrvnih umskih proizvoda uvijek bio sastavni dio narodnog gospodarstva,
prije svega ruralnog stanovnitva. U nedrvne umske proizvode tradicionalno se svrstavaju
smole, sokovi, tanini, ulja, plodovi, sjemena, vlakna, gljive, drvno zelenilo itd. Ruralno
30
Period 1961.-1990., preporuen od WMO, Svjetske meteoroloke organizacije
stanovnitvo svoje prihode u znaajnom mjeri nadopunjuju skupljanjem nedrvnih umskih

proizvoda.
U BiH je tokom 2010. godine ostvaren izvoz svih nedrvnih umskih proizvoda u vrijednosti
od 26.277.602 KM31, to je za 68% vie nego 2009. godine. U poslovanje sa medicinskim i
ljekovitim biljkama i nedrvnim proizvodima uma ukljueno je 250 300 malih do srednjih
firmi. Broj porodica32 u BiH koje se tradicionalno bavi ovom aktivnou se procjenjuje na oko
100.000.
Analiza stanja sektora ljekovitih, jestivih i aromatskih proizvoda u BiH, pored ostalog,
ukazuje na: nepostojanje zakona (npr. Zakona o umama u FBiH; Zakona o organskoj
poljoprivredi u FBiH), odnosno lou zakonsku regulativu, lou primjenu postojeih
zakonskih propisa u praksi, nepostojanje zvanine Crvene knjige flore BiH ili entiteta,
nedefinirani meuentitetski odnosi (izostanak sinhronizacije legislative), neukljuivanje
proizvodnih i preraivakih organizacija u kreiranje sektorske politike, nedostatak baze
podataka o sakupljanju ovih biljaka (po vrstama, po koliinama, kvalitetu), izostanak jasnih
planova upravljanja koji detaljno ureuju sektor nedrvnih umskih proizvoda, nepostojanje
smjernica za gospodarenje ovim resursom, nepostojanje adekvatnih prostora za odlaganje
sakupljenog materijala, malu informiranost menadmenta preduzea o vanosti i mogunosti
sektora, itd. im prije bi trebalo pristupiti rjeavanju vlasnikih i korisnikih prava, razvoju
novih proizvoda, eko brendova, razvoju marketinga i trita, itd.
Posmatrano iz dananje perspektive i privrednog ugla, bez poznavanja stvarnih koliina
(zaliha) ljekovitog, jestivog i aromatskog bilja, njegove distribucije i ugroenosti, poznavanja
meunarodnih propisa o trgovini i prometu, meunarodnih standarda i naina certificiranja,
ne moe se govoriti o trajnom racionalnom gospodarenju i optimalnom koritenju ovoga
resursa. Meunarodne standarde i EU legislativu koja se tie ove problematike treba uvesti u
zakonodavstvo FBiH, te provesti inventuru ovih proizvoda kao osnove odrivog
gospodarenja ovim resursom.
31
http://www.komorabih.ba/index.php
32
FARMA, 2010
3.
3.1.
POLJOPRIVREDA I IVOTNA SREDINA

Sistemi upravljanja prirodnim resursima
Ustavno-pravni osnovi
U skladu sa ustavnim ureenjem u BiH upravljanje prirodnim resursima i zatita okolia su

dominantno u nadlenosti entiteta i BD BiH. Dravne institucije BiH imaju odreene
nadlenosti u meunarodno-pravnom kontekstu i prekograninim projektima i
aktivnostima. Prema Ustavu FBiH, u njenoj iskljuivoj nadlenosti je utvrivanje ekonomske
politike, ukljuujui planiranje, obnovu i politiku koritenja zemljita na entitetskom nivou,
dok federalna vlast i kantoni imaju zajednike nadlenosti u vezi sa politikom zatite okolia
i koritenja prirodnih resursa. U FBiH je na snazi 12 propisa/zakona koji su relevantni za
upravljanje resursima i zatitu okolia, dok je za sprovoenje ovih propisa nadleno 14
federalnih institucija (ministarstva, agencije, zavodi, fondovi).
Prostorno planiranje
Prostorni plan FBiH je osnovni planski i strateki dokument za politiku koritenje zemljita
na federalnom nivou i predstavlja osnovu prema kojoj se, u skladu sa specifinim zakonima i
upravnim procedurama, izdaju odreene dozvole (okolina dozvola; urbanistika saglasnost;
vodna dozvola; graevinska dozvola; dozvola za eksploataciju mineralnih sirovina i dr.) i
realiziraju prostorni planovi i projekti podruja posebnog obiljeja. Subordinirano
federalnom nivou, kantoni donose svoje prostorne planove i vode upravne procedure
izdavanja dozvola iz svoje nadlenosti. Politika davanja koncesija na federalnom i
kantonalnom nivou, izmeu ostalog, predvia koncesione aranmane za: koritenje
vodotoka i drugih voda; izgradnju i/ili koritenje hidroenergetskih objekata i
hidroakumulacija; koritenje poljoprivrednog zemljita; hidromelioracione sisteme i sisteme
za vaenje materijala iz vodotoka i vodenih povrina; prostore i objekte prirodnog i
graditeljskog naslijea i dr. Trenutno je Prijedlog prostornog plana FBiH u zavrnoj fazi
usvajanja u Parlamentu FBiH, a na snazi je jo uvijek Prostorni plan Republike BiH.
Geografski informacioni sistem
Jedinstveni Geografski informacioni sistem (GIS) za FBiH vodi Federalno ministarstvo

prostornog ureenja, a u njegovom grafikom, numerikom i deskriptivnom sadraju su
obuhvaeni svi relevantni podaci i informacije za planiranje i koritenje prostora kao to su:
aurne digitalne geodetsko-topografsko-kartografske podloge; prostorni plan FBiH i drugi
planski dokumenti FBiH, kantona i opina; podaci o prirodnim resursima sa kvalitativnim i
kvantitativnim obiljejima, stanovnitvu, infrastrukturnim sistemima, graditeljskom i
prirodnom naslijeu i posebno zatienim prostorima; ugroavanju okolia (bespravno
graenje, zagaenje tla, vode, zraka i sl.); podrujima gdje je opasnost od posljedica
prirodnih i ljudskim djelovanjem izazvanih nepogoda i katastrofa i ratnih djelovanja posebno
izraena i dr.
Zatita okolia
Prema Zakonu o zatiti okolia FBiH, organi nadleni za izradu dokumenata prostornog
ureenja i organi nadleni za izradu planova, programa i strategija iz oblasti poljoprivrede,
ribarstva, umarstva, energije, rudarstva, industrije, transporta, upravljanja otpadom,
upravljanje vodama i dokumenata iji sadraji mogu imati negativan uticaj na okoli, su
duni izraditi Strateku procjenu okolia. Za Federalnu strategiju poljoprivrede se mora
uraditi Strateka procjena okolia koju treba usvojiti Vlada FBiH. Primjera radi, za oblast
poljoprivrede i umarstva, studija uticaja na okoli, kao preduslov za izdavanje okoline
dozvole, se obavezno radi za sljedee projekte:
3.2.
Projekti za restruktuiranje poljoprivrednih dobara na podruju veem od 30 ha;
Projekti za koritenje neobraenog zemljita, ili poluprirodnih podruja za

intenzivne poljoprivredne svrhe na podruju veem od 30 ha;
Poetno poumljavanje i ogoljavanje u cilju pretvaranja u drugu vrstu zemljita na

podruju veem od 30 ha i
Pogoni za intenzivan uzgoj ivine, svinja i krupne stoke sa vie od: 60.000 mjesta za
brojlere, 40.000 mjesta za kokoke, 2.000 mjesta za svinje (preko 30 kg), 500 mjesta
za krupnu stoku.
Poljoprivreda i stanje ouvanosti ivotne sredine
U okviru ZAP-a (Zajednika agrarna politika) EU ouvanje i kvalitet okolia ima istaknuto
mjesto. To podrazumijeva potivanje legislative i standarda dobre poljoprivredne prakse
(GAP), odnosno 19 EU direktiva i uredbi, koje se tiu zatite okolia, zdravlja ljudi, ivotinja i
biljaka, te dobrobiti ivotinja (navedene u Dodatku III Uredbe (EC) 1782/2003), sve u okviru
tzv. crosscompliance zahtjeva33. To podrazumijeva poljoprivredu koja ne zagauje okoli,
poticanje uvoenja tehnologija ugodnih po okoli, ouvanje ugroenih podruja i ouvanje
bioloke raznolikosti.
Glavni izvori zagaenja ivotne sredine mogu se svrstati u dvije osnovne kategorije: (1)
takasti izvori i (2) netakasti (difuzni) izvore zagaenja. U proteklom periodu napori na
kontroli zagaenja su bili vie usmjereni ka takastim izvorima zagaenja koje je lako
identificirati, a njihovo zagaenje relativno jednostavno kvantificirati. Primjeri ovih tipova
zagaenja su efluenti iz ureaja za preiavanje komunalnih otpadnih voda, efluenti iz
industrija i fabrika, te drugi izvori koji direktno isputaju zagaenje u okoli.
U ravniarskim podrujima Posavine, rijenim dolinama na aluvijalnim nanosima i u krakim
poljima u kojima se provodi intenzivna ratarsko-povrtlarska i voarska proizvodnja postoji
znaajan unos oneienja u kopnene ekosisteme uslijed primjene vee koliine hemikala i
organskih gnojiva, pri emu je pitanje azota esto na prvome mjestu. Na reljefski povienim i
nagnutim poloajima sa poljoprivrednom proizvodnjom, uz oneienje primjenom
hemikala, javlja se eroza razliitog intenziteta, koja dodatno utie na odnoenje estica tla,
te na oneienje povrinskih vodotoka. Razliiti tipovi tala, kao i koliina i raspodjela
padavina u pojedinim delovima BiH dodatno doprinose uticaju poljoprivrednih aktivnosti
na stanje i kvalitet okolia.
Indikatorski pristup uobiajen je nain koji se danas upotrebljava u zemljama EU kako bi se
prikazali pritisci, stanje i mogui odgovor drutva na uticaj koji poljoprivreda ima na okoli.
33
http://europa.eu.int/comm/agriculture/index_en.htm
Podatke potrebne za prikaz poljoprivredno okolinih indikatora uobiajeno u skoro svim

zemljama EU prikuplja i obrauje nacionalna Agenca za zatitu okolia iz vie izvora.
3.3.
Degradacija zemljita, upravljanje vodama, umom i otpadom
3.3.1.
Degradacija zemljita
Prema legislativi u BiH i FBiH pitanje zatite zemljita od razliitih vidova degradacije se ne
ureuje jedinstvenim propisom, ve se preplie kroz vie sektorskih propisa kojima se
ureuje prostorno planiranje, zatita okolia i voda, poljoprivredno zemljite, ume i umsko
zemljite i dr. U Federalnoj strategiji zatite okolia (2008-2018) zatita zemljita je
obraena kao posebna strateka komponenta sa odgovarajuim akcionim planom.
Pored znaajnog uticaja na poljoprivredu, degradacija zemljita utie i na neke
nepoljoprivredne procese i aktivnosti. Prema dostupnim informacijama, u FBiH je drastino
opala potronja mineralnih gnojiva u odnosu na predratnu, a smanjena je i primjena
organskih gnojiva, to je nukleus za razvoj dezertifikacijskih procesa. Glavni problemi vezani
za degradaciju i naruavanje zemljita i gubitak produktivnog poljoprivrednog zemljita,
prepoznati u Prvom nacionalnom izvjetaju o implementaciji Konvencije Ujedinjenih nacija o
borbi protiv dezertifikacije i degradacije zemljita u BiH, koji se odnose na FBiH, su sljedei:
naruavanje zemljita eksploatacijom sirovina; deponije; izgradnja stambenih, industrijskih i
drugih objekata; poveanje kiselosti zemljita; erozija, klizita i ogoljavanje; degradacija
zemljita ratnim djelovanjima i kontaminacija minama. Dodatni problemi su nizak nivo
svijesti o znaaju zemljita i tla za odrivi razvoj i opstanak ljudske vrste, nizak nivo
planskog koritenja zemljita, itd. Federalna strategija gospodarenja zemljitem prepoznala je
niz akcija u cilju zatite zemljita, ali je i Strategija prilika da se ponude rjeenja problema
degradacije zemljita, posebno u kontekstu njegovih trajnih gubitaka.
3.3.2.
Upravljanje vodama
Upravljanje vodama koje, u skladu sa Okvirnom direktivom o vodama EU, obuhvata zatitu
voda, koritenje voda i zatitu od voda u FBiH je ureeno Zakonom o vodama i njegovim
provedbenim propisima. U Federalnoj strategiji upravljanja vodama, koja je sastavni dio
Federalne strategije zatite okolia, uspostavljeni su strateki ciljevi upravljanja vodama, sa
akcionim planom za desetogodinji planski period.
3.3.3.
Upravljanje umama
Trenutno u FBiH ne postoji zakon koji ureuje problematiku gospodarenja umama. Prema
pravnoj steevini EU, zatita uma je dio poglavlja 27. Zatita okolia. U FBiH je ta materija
ureena samo setom okolinih propisa, te nije cjelovita niti dovoljna za efikasno i cjelovito
upravljanje umama.
3.3.4.
Upravljanje otpadom
Zakonom o upravljanju otpadom FBiH, i njegovim provedbenim propisima ureuje se

problematika upravljanja svim vrstama otpada, osim radioaktivnog otpada i otpadnih
materija koje se isputaju u atmosferu, kao i otpadnih voda. Na osnovu Federalne strategije
upravljanja otpadom, koja je sastavni Federalne strategije zatite okolia, donesen je
Federalni plan upravljanja otpadom (2012-2017), koji cjelovito obuhvaa aktivnosti za taj
planski period.
3.4.
Obnovljivi izvori energije
Obnovljivim izvorima energije (OIE) se smatraju vodna snaga, biomasa, solarna energija,
energija vjetra, geotermalna energija i energija morskih talasa. OIE nisu obraivani, niti u
Srednjoronoj strategiji razvitka poljoprivrednog sektora u FBiH (2006-2010), niti u
Strategiji gospodarenja poljoprivrednim zemljitem FMPV 2011. godine, ali jesu u
Stratekom planu i programu razvoja energetskog sektora FBiH, koji je uraen i usvojen od
strane Federalnog ministarstva energije, rudarstva i industrije 2009. godine. Biomasa je
posebno znaajan OIE, jer ima direktni i najvei uticaj na poljoprivredni sektor. Kompletan
otpad/ostatak u proizvodnji i/ili preradi ratarskih, voarskih i povrtlarskih kultura, kao i iz
stoarstva se smatra OIE, a poljoprivredno zemljite razliitog kvaliteta je pogodno za uzgoj
tzv. energetskih usjeva i/ili sirovina za biogoriva 1. i 2. generacije, to ponekad stvara dilemu
hrana ili energija?
U Stratekom planu i programu razvoja energetskog sektora FBiH razmatrano je koritenje
biomase, kao i energetskih usjeva, ali uglavnom na umskom zemljitu (tzv. brzorastui
usjevi), no njih je potrebno uzgajati i na poljoprivrednom zemljitu. Biomasa (bez obzira da li
je umskog ili poljoprivrednog porijekla i da li se radi o otpadu/ostatku ili namjenskom
uzgoju za energetske svrhe) daje najvie stalnih radnih mjesta u odnosu na koritenje svih
ostalih OIE. Procjena potencijala biomase je obraivana kroz nekoliko domaih i
meunarodnih projekata u proteklih 10-ak godina34.
U okviru FP6/ADEG projekta obraen je potencijal svih OIE u BiH, ali je on prikazan i
regionalno (FBiH po kantonima, RS i Brko Distrikt BiH).
Biogas iz poljoprivrede na bazi podataka o stonom fondu, procijenjena koliina otpada s
farmi koja se moe pretvoriti u biogas pomou anaerobne digestije je 6.5 PJ, a
pretpostavljeno je da se samo 20% od te koliine moe tehniki iskoristiti, tj. tehniki
potencijal bi bio 1,3 PJ.
Slama iz poljoprivrede tehniki potencijal ovog resursa OIE je procijenjen na 6,63 PJ.
Energetski usjevi procjena potencijala je uraena za 2 scenarija, i to A) 10% zemljita
koje se trenutno nalazi u kategoriji livada/panjaka, i 5% zemljita iz kategorije ugara bi se
koristilo za energetske usjeve, a s njega bi bilo mogue dobiti 15,33 PJ, a drugi scenarij B)
podrazumijeva da bi se 10% zemljita koje se trenutno nalazi u kategoriji livada/panjaka i
25% zemljita iz kategorije ugara koristilo za energetske usjeve i s njega bi bilo mogue
dobiti 23,54 PJ. S obzirom da to predstavlja 10% sadanje ukupne potronje energije u BiH,
oito se radi o znaajnom potencijalu.
Naalost, veina istraivanja i aktivnosti planiranih pomenutim projektima nije provedena,
ali bi se, nakon usvajanja Zakona o obnovljivim izvorima energije FBiH (koji je pripremljen u
formi prijedloga), u ovom pogledu mogli oekivati odreeni pomaci.
EU FP6/ADEG (Okvirni program EU/Napredni decentralizirani sistemi za proizvodnju energije u zemljama

zapadnog Balkana). Projekat je realiziran u periodu 2004 2007 godina, a partner projekta iz BiH je bio Mainski
fakultet Univerziteta u Sarajevu.
EU FP7/CEUBIOM (Okvirni program EU/Klasifikacija potencijala biomase u Evropi koritenjem kopnenog i
satelitskog praenja). Projekat je realiziran u periodu 2008 2011 godina, a partner projekta iz BiH je bio
Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu.
34
Studija Energetske zajednice (EC) o potencijalu biomase u zemljama lanicama. Projekat je realiziran 2010.
godine, od strane CRES (Centar za energetsku efikasnost i obnovljive izvore energije, Grka), a za potrebe
Energetske zajednice. Energetska zajednica je formirana 2005. godine Ugovorom o osnivanju energetske
zajednice, koji je BiH potpisala i ratificirala i u ijem radu aktivno sudjeluje.
3.5.
Manje povoljna podruja u FBiH
Raznolikost ruralnih podruja je njihova znaajna karakteristika. Ako se ele razviti i

implementirati efektivne ruralne strategije i politika na ruralnim podrujima, neophodno je
prepoznati te razlike, identificirati njihove snage i slabosti, te razviti strategije koje ih
uzimaju u obzir. Stoga je vano u okviru ruralnih podruja definirati manje povoljna
podruja.
U podrujima koja su odreena kao manje povoljna, poljoprivredna proizvodnja je oteana
prirodnim nedostacima (nepovoljni klimatski uslovi, strmi tereni u planinskim podrujima,
niska produktivnost tla, itd.). Zbog ogranienosti uslova za poljoprivredu, postoji znaajan
rizik za naputanje ovih podruja, a time i opasnosti od gubitka bioloke raznolikosti,
dezertifikacije, umskih poara i gubitka ruralnog krajolika.
Federalni Zakon o poljoprivredi je, donekle razliito u odnosu na kategorije i kriterije
utvrene odredbama Uredbe (EC) 1257/1999, propisao da se podruja sa teim uslovima
privreivanja odnose na: brdsko-planinska podruja (odreena nadmorska visina) i
podruja nepovoljnih hidrolokih i pedolokih obiljeja. Predvieno je da e se podruja sa
teim uslovima privreivanja utvrditi posebnim zakonom. U skladu sa navedenim, FBiH
treba ozbiljno pristupiti analizi ruralnih podruja, te jasno definirati kriterije za
razgranienje manje povoljnih podruja koja e biti predmet posebnih mjera ruralne politike,
kako bi se u istim zadralo (i vratilo) stanovnitvo, te ouvalo bogatstvo prostora.
3.6.
Biodiverzitet i genetski resursi
3.6.1.
Biodiverzitet
Biodiverzitet i pejzana raznolikost FBiH karakteriziraju se visokim nivoom jedinstvenosti i

endemizma, to ovom prostoru daje znaaj na regionalnom i globalnom nivou. Floristiko,
faunistiko i bogatstvo gljiva FBiH ne ogleda se samo u visokom broju zastupljenih oblika,
nego i u visokom stupnju diferenciranosti od srodnika, to svjedoi o vrlo specifinim
procesima geneze ivota na ovom prostoru. Analiza prostornog ekosistemskog biodiverziteta
u periodu 2000.-2006. prema CLC klasama u BiH (umska vegetacija i ostale prirodne
povrine; vlana podruja movare; vodene povrine) pokazuju da nema veih promjena
povrina (a time i znaajnih funkcionalnih promjena) unutar prirodnih ekosistema BiH u
analiziranom periodu.
3.6.2.
Biljni genetski resursi
Biljni genetski resursi (BGR) su bioloka osnova ljudske hrane, stone ishrane i sirovina za
industriju. Oni predstavljaju biljne genotipove koji nisu zastupljeni u konvencionalnoj
proizvodnji, te se mogu smatrati manje ili vie podlonim nestanku sa odreenog podruja.
Tu spadaju i aktuelni i zastarjeli kultivari, lokalne sorte i oplemenjivake linije kao posebne
genetske rezerve. Lokalne sorte i populacije nastale prirodnom selekcijom, prilagoene su
klimatskim uslovima odreenog podruja, navikama u ishrani i nainu uzgoja, a akumulirale
su brojne povoljne osobine, i vaan su genetski izvor za sadanje, ali i za jo nedefinirane
potrebe u stvaranju novih sorti.
Osim ouvanja BGR-a kroz banku gena, neophodno je podrati postojee on-farm i ex-situ
kolekcije, koje odravaju poljoprivredne kulture koje se generativno razmnoavaju (npr.
autohtone voke). Trenutno u FBiH postoji vei broj ovakvih kolekcija, od kojih je najvea
kolekcija autohtonih genotipova jabuke i kruke vonog rasadnika "Srebrenik" u pionici. In-
situ kolekcije, posebno su vane za krmno, ljekovito i aromatsko bilje, i predstavljaju vanu
komponentu ouvanja BGR-a.
3.6.3.
Animalni genetski resursi
Sve autohtone populacije su jako male, i, u odnosu na bitne genetske i fenotipske osobine, su
vrlo specifine. Rad na terenu pokazuje trend stalnog pada broja ivotinja unutar tih
populacija, tako da postoji realna opasnost od njihovog potpunog nestanka i gubitka
genetskog materijala kao resursa. Autohtone pasmine imaju neprocjenjivu vrijednost kao
genetsko bogatstvo, genetski rezervoar, i vaan su dio genetskog i kulturnog naslijea, ali se
ve dui niz godina ne ine nikakvi napori u pogledu njihovog upoznavanja i ouvanja. Mjera
koja moe pomoi u pogledu prevazilaenja ovog problema je sistematska dravna
finansijska potpora u zatiti autohtonih pasmina domaih ivotinja, uz intenzivan naunoistraivaki rad i donoenje i usvajanje programa zatite autohtonih pasmina sa prateom
bazom podatka. Sa stanovita ouvanja animalnih genetskih resursa (autohtonih i uvezenih)
neophodno je donijeti Listu izvornih i zatienih pasmina i sojeva domaih ivotinja i Popis
priznatih pasmina, sojeva ili hibrida. Za zatitu izvornih i zatienih pasmina i sojeva
domaih ivotinja nastalih na teritoriji FBiH osigurat e se sredstva budetom FBiH.
4.
4.1.
POLJOPRIVREDNA PROIZVODNJA
Prema raspoloivim resursima i broju stanovnika koji se bavi animalnom proizvodnjom, ona
ima najvei znaaj za poljoprivredu FBiH. Dominantni udio livada i panjaka (61,2% u 2011.)
u poljoprivrednim povrinama je resurs na kojem je mogue bazirati njen dalji razvoj. Broj
gotovo svih vrsta domaih ivotinja u FBiH je tokom posljednje decenije varirao.
Govedarstvo i kozarstvo biljee blag pad stonog fonda, dok je pad broja konja dramatian.
Broj svinja je bio relativno stabilan, a broj peradi od 2000. znaajno raste. (Prilog -Tabela P4.1.).
Najvaniji proizvodi animalne proizvodnje su mlijeko i meso i njihove preraevine.
Proizvodnja mlijeka se odvija na oko 50.000 farmi, od kojih samo 11.300 organizira trnu
proizvodnju. Proizvodnja mlijeka svih vrsta muznih ivotinja je porasla sa 280 miliona litara
na 330 miliona litara (2002-2012). Rast proizvodnje mlijeka i pored pada broja muznih
ivotinja se objanjava poboljanjima u prinosima i pasminskom sastavu. ( Prilog -Tabela P4.2.).
Proizvodnja mesa u registriranim klaonicama se poveala sa 23.070 t na 67.898 t (20022012), prvenstveno zbog rasta proizvodnje mesa peradi, pa se struktura proizvodnje mesa
znaajno promijenila. Dok je 2002. govedina uestvovala sa 53%, a meso peradi sa 27%, u
2012. godini govee meso ini tek 26%, a meso peradi 62% proizvedenog mesa (Prilog
Tabela P-4.1.). Napredak u uzgoju rasplodnih ivotinja, genetici i kontroli bolesti omoguili
su intenzivniju i masovniju proizvodnju mesa peradi. U ukupnoj koliini proizvedenog mesa
u 2012. godini udio svinjskog mesa je 9%, a ovjeg samo 3%. Prosjean prinos svih vrsta
stoke, izuzev peradi, raste sa blagim varijacijama (Prilog Tabela P-4.2.). Ove podatke je
potrebno uzeti sa rezervom, jer se znaajan dio klanja domaih ivotinja obavlja na
gazdinstvima i nema komercijalni karakter, te su ukupne proizvedene koliine mesa vee od
onih u statistikim izvorima. Slina situacija je sa mlijekom, iji se najvei dio potroi na
gazdinstvu ili se plasira mimo registriranih kanala distribucije.
U FBiH je registrirano 99 klaonica. Od toga je za klanje papkara registroirano 35, za klanje
goveda, ovaca i koza 21, za klanje goveda i ovaca 16, za klanje peradi 14, za klanje goveda
sedam, za klanje svinja etiri i dvije klaonice za klanje stoke. Najvei broj klaonica, njih 24 se
nalazi u Zeniko-dobojskom, po 15 klaonica smjeteno je u Tuzlanskom i Srednjobosanskom,
13 u Unsko-sanskom, 10 je u Sarajevskom, est u Posavskom, pet u Kantonu 10, dok
Zapadnohercegovaki, Bosansko-podrinjski i Hercegovako-neretvanski kanton imaju po
etiri klaonice. Klaonice nisu adekvatno opremljene, a njihovi kapaciteti nisu dovoljno
iskoriteni.
4.1.1.
Govedarstvo
Govedarstvo je trenutno je predstavljeno sa oko 214.000 grla, od ega su 160.000 krave i

steone junice. U proteklom desetogodinjem periodu, broj goveda je u stalnom opadanju
(Prilog - Tabela P-4.1.). Obim govedarske proizvodnje u FBiH ne zadovoljava domae
potrebe stanovnitva i prehrambene industrije za mlijekom i mesom. Ona se odvija na sitnim
gazdinstvima (ispod 2 ha poljoprivrednog zemljita). Udio farmi sa jednim do dva muzna grla
u broju mlijenih farmi je 74,98% (Prilog Grafikon P-4.1.) i na njima se dnevno proizvede
prosjeno 25 l mlijeka. Najvee farme u FBiH imaju 600 800 muznih grla i dnevnu
proizvodnju mlijeka od 12,510 l. U FBiH dominiraju gazdinstva sa ispod 70 muznih krava,

dok onih sa preko 300 ima svega 6. Slabosti u govedarstvu su usitnjena imanja, mali broj grla
(1 10), slabi uslovi dranja i nedovoljna educiranost farmera u primjeni novih tehnikotehnolokih znanja.
Govedarska proizvodnja se neravnomjerno odvija na cijeloj teritoriji FBiH. (Prilog-Grafikon
P-4.2.) te je 59,41% krava locirano u tri kantona, i to Unsko-sanskom (24,98%), Zenikodobojskom (20,72%) i Tuzlanskom (13,71%), te u skladu s tim, najvee uee u proizvodnji
mlijeka imaju USK (30%), ZDK (20,40) % i TK 13,81%.
Proizvodnja mlijeka u FBiH je u 2012. godini iznosila 49% proizvodnje u BiH i bila je vea za
oko 20% u odnosu na 2002. godinu. Do 2006. godine ukupna proizvodnja mlijeka se razvijala
u skladu sa razvojem broja krava, dok je od 2007. godine razvoj usporen (stopa 1,4%) i
oslanja se na razvoj proizvodnje mlijeka po kravi, zahvaljujui poboljanom pasminskom
sastavu. (Prilog Tabela P-4.1.) Naalost, ne postoje pouzdani i precizni podaci o
pasminskom sastavu goveda u FBiH. Iako od 2000. godine ima konstantan rast od oko 1,7%
godinje, prosjena proizvodnja mlijeka je i dalje izrazito niska i 2012. godine je iznosila
2.315 litara (Prilog Tabela P-4.2.).
U periodu 2002.-2008. proizvodnja goveeg mesa je rasla sa 12.261 na 20.967 tona, 2009.
godine je pala, a do kraja 2012. godine stagnira sa 16 do 17 hiljada tona (Prilog Tabela P4.1.). U 2012. godini najvie je proizvedeno junetine (9.498 tona, 53,9%), potom kravljeg
mesa (4.995 tona, 28,3%), teletine (3.087 tona, 17,5%) i ostalog goveeg mesa (57,4 tona,
0,3%). Zadnje tri godine smanjila se proizvodnja teletine i junetine, a porasla proizvodnja
mesa krava. Broj ukupno zaklanih goveda za isti period se smanjio sa 105.000 na 104.000, a
teladi sa 54.000 na 46.000 grla35.
4.1.2.
Ovarstvo
Broj ovaca u FBiH se tokom rata (1992-1995) dramatino smanjio (sa 1.317.00036. grla u
1991. godini na svega 237.000 grla37 u 1996). Od 1996. godine slijedi oivljavanje ovarstva
(Prilog Tabela P-4.1.). Meutim, obim ovarske proizvodnje jo uvijek ne zadovoljava
domae potrebe, pa je i dalje znaajan uvoz ive janjadi za klanje.
U populaciji ovaca u FBiH prevladava domaa autohtona Pramenka, kao i razni krianci
pramenke sa plemenitim mesnim pasminama. Povremeno su vreni sporadini uvozi
plemenitih/istih mesnih ili kombiniranih pasmina ovaca iz zapadne Evrope, pa je sauvana
matica i pojedinih plemenitih pasmina. One se meusobno kriaju, tako da se dobivaju
produktivni otporni krianci, sa viim prinosima i randmanima od lokalnih sojeva Pramenke.
Ovarstvo u FBiH je usmjereno ili na proizvodnju mlijeka zbog prerade u sireve, ili u
proizvodnju janjeeg mesa.
Veliina stada se kree od 20 do 1.000 grla. Nain dranja i uzgoja je razliit (ekstenzivno
ovarenje ili dranje na savremenim farmama uz intenzivnu ishranu). Jo uvijek je na
planinskim panjacima prisutan ekstenzivni nain dranja ovaca. Zabrana nomaenja je
dovela do drastinog smanjenja veliine stada. Broj velikih stada se smanjuje zbog
nedostatka hrane, te se stvaraju manje farme sa djeliminim ili potpunim ogranienjem
kretanja ivotinja. Ishrana se ljeti ostvaruje ispaom na planinskim panjacima, a u zimskom
35
36
Statistiki bilten SRBiH, Sarajevo, juli 1991.
37
Srednjorona strategija razvoja poljoprivrednog sektora u Federaciji BiH 2006-2010
periodu ovce su u zatvorenim objektima, a ishrana bazirana na kabastim hranjivima. Ukupna

proizvodnja ovjeg mlijeka je porasla sa oko 8,5 miliona litara (2002) na oko 11 miliona
litara 2012. godine. Poveanje koliine ovjeg mlijeka odgovara trendu poveanja broja
muznih ovaca. Proizvodnja mlijeka po ovci je prosjeno u zadnjih 10 godina iznosila 39 litara,
a u 2011. i 2012. je znaajno porasla na 47 litara.
Proizvodnja ovjeg mesa je u periodu 2002-2012godine biljeila blag i nestabilan rast, sa
1.298 na 1.994 tona (Prilog Tabela P-4.1.). Prosjean prinos ovjeg mesa je u 2012. godini
iznosio 17 kg/grlu (Prilog Tabela P-4.2.). Ukupan broj zaklanih ovaca je povean sa 85 na
117 hiljada grla, sa udjelom zaklane janjadi od 70 75%38.
Ne postoje podaci o proizvodnji i prodaji vune u FBiH, ali se procjenjuje da 2/3 vune ostane
neiskoriteno. Trite vune u BiH je usitnjeno, a vuna je sporedni proizvod stoarstva, jer
nizak kvalitet vune pramenke za upotrebu u tekstilnoj industriji rezultira i niskom otkupnom
cijenom.
4.1.3.
Kozarstvo
Kozarstvo u FBiH po obimu znatno zaostaje za ovarstvom. Ukupan broj koza u 2012. godini
je procijenjen na 40.575 grla. Kozarstvo ima poseban znaaj u krevitim, zaputenim i teko
dostupnim podrujima, gdje konfiguracija terena oteava uzgoj drugih vrsta preivara. U
pasminskom sastavu dominiraju alpske pasmine, neto manje sanske i veliki broj krianaca
sa domaom kozom, nastalih neplanskim krianjima, to je doprinijelo velikoj varijabilnosti,
kako u fenotipu, tako i u genotipu novonastalih krianaca.
Pozitivne tendencije u kozarstvu su se ispoljile 2004. i 2005. godine, i u brojnim stanju, broju
farmi i prinosima. Od 2005. godine prisutan je stalni negativan trend do 2011. godine, a u
2011. godini je broj koza porastao za 3,6% (Prilog Tabela P-4.1.). Prema podacima FMPV,
u 2011. godini je bilo 200 farmi sa vie od 30 priplodnih koza. Ostatak ine male farme sa po
dva do 30 grla u stadu. Proizvodnja mlijeka po grlu je 172,9 litara, a prosjena proizvodnja
mesa po grlu se procjenjuje na oko 15 kg (Prilog Tabela P-4.2.). Prosjena proizvodnja
kozjeg mlijeka je tokom zadnjih deset godina iznosila 3,8 miliona litara, dok je 2011. godine
dostigla obim od 4,2 miliona litara.
Najozbiljnije prepreke razvoju kozarstva u FBiH su: slaba tehniko-tehnoloka opremljenost
za provoenje uspjenog uzgojnog ciklusa, te neorganizirani farmeri bez definiranih uzgojnih
i selekcijskih programa.
4.1.4.
Peradarstvo
Peradarstvo FBiH od 2000. biljei znaajne pozitivne pomake u rastu proizvodnje

konzumnih jaja, ekspanziji brojlerske proizvodnje, te otvaranju klaoninih i preraivakih
kapaciteta. Najvei broj modernih peradarskih farmi se nalaze u Zeniko-dobojskom i
Tuzlanskom kantonu.
U posljednjih deset godina se ukupan broj peradi udvostruio i u 2012. je iznosio 9.439.000
(Prilog Tabela P-4.1.). Nasuprot tome, broj kokoi nesilica se smanjio sa 1.728.000 na
1.604.000 u 2012.39. Uzgoj nesilica se, gotovo u cijelosti, odvija u kaveznom sistemu. Ukupna
proizvodnja konzumnih jaja u proteklih 10 godina iznosila je prosjeno 242 miliona, ili 155
jaja po nesilici40.
40 Federalni zavod za statistiku
38
39
Proizvodnja mesa peradi je u periodu 2002- 2012 godine porasla sa 6.132 na 42.239 tona, a
broj zaklane peradi sa 4.364.000 na 30.142.00041. Tov urki se na prostoru FBiH javlja
sporadino za potrebe domainstava. Razvoju peradarstva u FBiH, doprinijeli su integrirani
ciklusi peradarske proizvodnje koji deriviraju profitabilnu i poeljnu spregu primarne
stoarske proizvodnje i finalizacije proizvoda peradarskog porijekla. Dominantan kavezni
uzgoj e biti poseban izazov za peradarstvo FBiH u ispunjavanju sve stroih kriterija EU u
oblasti dobrobiti ivotinja.
4.1.5.
Svinjogojstvo
Po vrijednosti proizvodnje svinjogojstvo je, s udjelom od svega 5-6%, na zadnjem mjestu

meu stoarskim proizvodnjama u FBiH. U posljednjih deset godina ukupan broj svinja se
kretao od oko 81.000 2002. godine, do oko 90.000 u 2012. godini, (Prilog Tabela P-4.1.),
pri emu 12,1% otpada na priplodna grla. Broj nerastova je mali (godinji prosjek 1.000).
Svinjogojstvo FBiH karakteriziraju cikline oscilacije bez izrazitog trenda. Pasminski sastav
je relativno skroman, a najee se radi o kriancima pasmina Landras i Veliki jorkir, dok su
manje zastupljena priplodna grla pasmina Duroka i Pietren. Nedostatak uzgojnih i
selekcijskih programa je prepreka planiranju proizvodnje i provedbi uzgojno selekcijskog
rada u cilju proizvodnje kvalitetnog rasplodnog i tovnog materijala. Nema planskog
provoenja krianja i hibridizacija, pa se postiu veoma skromni rezultati u pogledu broja
odgojene prasadi po krmai i nivou prirasta.
Proizvodnja svinjskog mesa u FBiH je u periodu 2002-2012godina porasla sa 3.379 na 6.024
tona. Broj zaklanih svinja se poveao sa 58.000 na 85.000 grla, dok se broj odojaka smanjio
sa 17.000 na 10.000 hiljada42. Zbog konfesionalne strukture stanovnitva u FBiH, svinjetinu
konzumira manji dio stanovnitva. Najvei dio trine proizvodnje svinja se odvija u
Posavskom kantonu. Uzgoj svinja na bazi repromaterijala za tov odvija se i u ostalim
kantonima sa lokalnom tranjom, ali domaa proizvodnja zadovoljava tek oko 1/4 potreba.
Proizvodnost sa svega oko 260 kg ive mjere po krmai ukazuje da se veinom radi o
ekstenzivnoj proizvodnji i klanju mlaih kategorija ivotinja.
4.1.6.
Konjogojstvo
Konjogojstvo je grana stoarstva u kojoj se tendencija pada brojnog stanja najvie osjea na
cjelokupnom teritoriju FBiH (Prilog Tabela P-4.1.). Broj konja je u stalnom opadanju uslijed
rasta standarda seoskih domainstava i uvoenja mehanizacije. Uzgoj radnih konja se
postepeno naputa, te konji uglavnom slue za sport, zabavu i rekreaciju. U pasminskom
sastavu konja u FBiH prisutni su lipicanac, hladnokrvnjaci i njihovi krianci. U brdsko
planinskom dijelu FBiH zastupljen ja bosanski brdski konj i njegovi krianci s arapskim
konjem, te postepena infiltracija hladnokrvnjaka. Na jugu zemlje se uzgajaju mule i magarci
koji slue za prijenos tereta.
4.1.7.
Organsko stoarstvo
Prema zvaninim podacima, u FBiH ne postoji nijedna certificirana organska stoarska

farma, a tek dvije farme su u fazi apliciranja. Razlozi za nerazvijenost organskog stoarstva u
FBiH su viestruki, od kompleksnosti stoarske proizvodnje (i u razvijenim zemljama biljna
organska proizvodnja je zastupljenija od stoarske), nedovoljne educiranosti proizvoaa i
potroaa, nedovoljne generalne razvijenosti stoarstva, pa do slabe kupovne moi
41
42
stanovnitva. Porast svijesti potroaa o kvalitetu proizvoda, nainu dranja i tretiranja

ivotinja, te uticaju stoarstva na okoli, polagano mijenja percepciju stanovnitva u pravcu
veeg interesa za organskim animalnim proizvodima. Stoga se, uz adekvatne mjere agrarne
politike, moe oekivati povean interes proizvoaa za ovim vidom proizvodnje. Proizvodna
praksa znaajnijeg broja proizvoaa je u mnogim elementima bliska organskoj proizvodnji
(nain dranja i ishrana ivotinja, ekstenzivna proizvodnja), to bi se, uz odgovarajuu
potporu i edukaciju, moglo usmjeriti u organsku proizvodnju. Ovo se, prije svega, odnosi na
proizvodnju mlijeka i mesa preivara (potreban nii nivo strunog znanja, manja kapitalna
ulaganja i lake obezbjeenje organske stone hrane). Proizvodnja bi se trebala bazirati na
lokalnim pasminama i pasminama kombinovanog tipa proizvodnje. Potujui standarde i
holistiki pristup organske proizvodnje korisna bi bila organizacija integralnih organskih
farmi za proizvodnju i ratarskih i stoarskih proizvoda. Trenutno u FBiH nedostaje
nacionalno akreditacijsko tijelo, ovlatene akreditirane laboratorije, nadzorna tijela i sl., kao i
stimulativne i poticajne mjere neophodne za omasovljenje i razvoj organske proizvodnje u
stoarstvu.
4.2.
Biljna proizvodnja
4.2.1.
Ratarstvo i povrtlarstvo
Pored relativno dobrih prirodnih potencijala za razvoj ratarsko-povrtlarske proizvodnje u

FBiH, ona se suoava sa oteavajuim faktorima za dalji razvoj, kao to su: relativno esti
nepovoljni vremenski uslovi u kljunim fazama rasta usjeva (visoke ili niske temperature,
kasni proljetni ili rani jesenji mrazevi, deficit ili suficit padavina).
Tokom zadnjih deset godina od 49,2% do 51,9% obradivog zemljita u FBiH je bilo
neobraeno. U strukturi zasijanih povrina u 2011. godine u FBiH dominiraju ita (84.000
ha, 42,9%,), treina (66.000 ha, 33,7%,) je pod krmnim biljem, a neto preko petine (44.00
ha, 22,9%) pod povrem. Povrine pod industrijskim usjevima su manje-vie stabilne, u
prosjeku oko 2.000 ha (0,1%).
Tabela 27 - Oranine povrine po nainu koritenja u FBiH za period 2003-2011 (u000 ha)
Opis
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
ita
90
83
85
83
82
87
85
82
84
Industrijsko bilje
2,0
2,0
2,0
2,0
2,0
2,0
2,0
2,0
2,0
Povrtno bilje
48
49
46
45
45
45
43
42
44
Krmno bilje
63
64
64
67
64
64
62
63
66
203
198
197
197
193
198
192
189
196
2,0
2,0
2,0
2,0
2,0
2,0
2,0
2,0
2,0
Ukupno zasijane povrine

Ostalo na oranicama
Ugari
11
14
13
14
14
12
11
10
11
Neobraeno
200
202
199
196
195
188
186
196
181
Ukupno
416
416
411
409
404
400
391
398
390
4.2.1.1.
Merkantilna ratarska proizvodnja
Zbog toga to je savremena proizvodnja nezamisliva bez primjene plodoreda i njegovog

proirivanja, proizvodnju ita je nemogue posmatrati odvojeno od ostalih ratarskih kultura,
ali i bez drugih aspekata (stoarska proizvodnja, preraivaka industrija, angaovanje
ljudskih i zemljinih resursa, smanjenje uvoza itd.).
Kukuruz je najvanija ratarska kultura u BiH. Proizvodnja merkantilnog kukuruza u FBiH se

zadrava uglavnom na istom nivou, uz izraen trend poveanja povrina pod silanim
kukuruzom na utrb kukuruza za zrno (Prilog Tabela P-4.3.). Prosjeni prinosi zrna (ispod
5 t/ha) i silae (ispod 20 t/ha) su jako niski. U ekstremno sunim godinama, kakva je bila
2012., i prinosi su zbog tzv. "suhog ratarenja" bili ekstremno niski. Najvea godinja
proizvodnja ne prelazi 240.000 tona i karakterizira je izrazita varijabilnost (Prilog Tabela
P-4.3.).
Penica, najvanije i najrasprostranjenije hljebno ito u FBiH zauzima oko 20.000 ha.
Proizvodnju karakteriu oscilacije u povrinama, prinosima, i ukupnoj proizvodnji (Prilog
Tabela P-4.3.). Obim proizvodnje merkantilne penice u periodu 2003-2011 se kree od oko
50.000 do oko 70.000 tona, to ini 14,3 20,1% potreba FBiH. I pored toga, mlinovi u FBiH
otkupe samo 10 15% domae proizvodnje merkantilne penice. Povrine pod penicom
posljednjih godina opadaju, pa su se smanjile sa 21.879 ha (2003) na 18.866 ha (2011),
odnosno za oko 14%. S druge strane, poveavaju se povrine pod tritikalom i heljdom, to
moe ukazivati na aktiviranje manje kvalitetnih zemljinih povrina u brdsko-planinskom
regionu.
Jeam u FBiH nema ansu za veu ekspanziju, a znaajan dio povrina pogodnih za ovu
kulturu ve angauju druge biljne vrste. Po zastupljenosti je iza kukuruza i penice. 2003.
godine je sijan na 11.077 ha, a 2012. na , za 22,5% manjim povrinama. (Prilog Tabela P4.3.). Prosjean prinos jema je veoma nizak i kree se od 1,8 2,8 t/ha.
Proizvodnju rai bi trebalo bilansirati na osnovu potreba mlinske industrije, njenog
ukljuivanja u organizaciji proizvodnje, te iskoristiti prednost brdsko-planinskog podruja i
zemljita neto loijeg kvaliteta. Ra se u FBiH uzgaja na ispod 2.000 ha, uz promjenjive
prinose (Prilog Tabela P-4.3.).
Tritikale je od veeg interesa za gazdinstva sa stokom, s obzirom da se dobro koristi kao
koncentrovana krma i obezbjeuje obilje slame. Naroito ohrabruju prinosi u brdskoplaninskom podruju, na neto loijim i kiselijim tlima koja nisu pogodna za uzgoj jema.
Proizvodnja zobi spada u krajnje ekstenzivnu grupu proizvodnji, iako agroekoloki uslovi
omoguuju znatno vee prinose od postojeih. Zanemarena je injenica da zob, sama ili
zdruena sa nekom leguminozom, moe dati visok prinos kvalitetne krme. Zob se sije na
povrini od oko 3.000 ha, a prosjeni prinosi variraju od 1,6 do 3,5 t/ha. Posljednjih nekoliko
godina prosjean prinos zobi u FBiH je 2 2,5 t/ha.
Proizvodnja heljde u FBiH zauzima povrinu od oko 500 ha, uglavnom u brdsko-planinskim
predjelima. Domaa mlinska industrija ima malu potranju za zrnom heljde (50 100 t
godinje). Iako odreeni proizvodi od heljde mogu pronai plasman na inostranom tritu,
realno je oekivati zastupljenost ove kulture na povrinama do oko 1.000 ha.
Prosjeni prinosi svih ita su jako niski i kreu se od 1,6 do 4,0 t/ha, te iznose 1/3 do 1/2
prinosa u Zapadnoj Evropi, ili 1/2 prinosa u Slavoniji. Meutim, informacije sa terena se
znaajno razlikuju od zvaninih podataka koje biljee statistiki zavodi. Nekada su ti prinosi
u praksi znaajno nii (ra u ovom sluaju), ali su i dvostruko vei (sluaj jema).
Soja se u FBiH posljednjih godina sije na povrini od oko 2.000 ha, sa trendom rasta povrina
tokom posljednjih deset godina (sa 845 ha u 2003. na 1.990 ha u 2011. godini; Prilog
Tabela P-4.4.). S obzirom na potrebe za sirovinom jedinog proizvoaa ulja u BiH (Bimal
d.o.o., Brko), proizvodnja uljarica (soja, suncokret i uljana repica) bi mogla i morala biti
znaajno vea. BiH je potpisnica deklaracije Dunav soja koja podrazumijeva proizvodnju
genetski nemodificirane soje (GMO free) u podunavskim zemljama, to otvara mogunosti, a i

obavezu drave potpisnice, za veom proizvodnjom i uspostavljanje sistema za upravljanje
kvalitetom. Zbog blizine fabrike u Brkom proizvodnja soje je naroito u usponu u
Posavskom kantonu i karakteriu je upotreba modernih tehnologija u proizvodnji, visoki
prinosi i motiviranost proizvoaa. Prosjeni prinosi u ovom kantonu su iznad prosjenih
prinosa u FBiH i kreu se od 2,5 do 3,0 t/ha.
Proizvodnja duhana, robnog tipa Virginia i Burley, u FBiH je uglavnom locirana u Posavskom
kantonu i na podruju opine Gradaac, koji imaju dugu tradiciju u proizvodnji ovog trino
vanog ratarskog usjeva, moderne tehnologije proizvodnje (hidroponska proizvodnja rasada,
suenje, dorada), dok je proizvodnja u Hercegovini, gdje se duhan tradicionalno uzgajao
zanemariva. (Prilog Tabela P-4.4.). Povrine i prinosi duhana su promjenljivi, to je
najee posljedica nekonzistentne agrarne politike, tako da je proizvodnja posljednjih
godina prepolovljena, iako je, pored soje, duhan najvanija kultura Posavskog kantona sa
osiguranim plasmanom. S obzirom na visoku rentabilnost i znaaj ove grane u Posavskom
kantonu, neophodno je unutar Strategije ponuditi rjeenja koja e pomiriti EU stav prema
ovoj proizvodnji i potrebu za ekonomskom sigurnou sadanjih proizvoaa duhana.
Krompir sa iznad 23 000 ha spada u tri najrairenija usjeva u FBiH. Prosjeni prinosi od 8,0
do 11,1 t/ha su gotovo najnii krompira u Evropi. S obzirom da ekonomina proizvodnja
zahtijeva prinos od 25-30 t/ha, prinosi krompira u FBiH su ispod svake granice
ekonominosti, uglavnom zbog nekvalitetnog sjemena i loe tehnologije proizvodnje
(nedostatak pravilne ishrane, zatite od bolesti, tetoina i korova i navodnjavanja). Zbog
loih finansijskih rezultata, nekonkurentnosti i nepostojanja kapaciteta za preradu farmeri
su relativno nemotivisani za ovu proizvodnju, i pored njenog izuzetnog znaaja i
nezadovoljene domae tranje koja se podmiruje iz uvoza.
4.2.1.2.
Sjemenska ratarska proizvodnja
Proizvodnja sjemena ita se odvija u nekoliko kompanija registrovanih za proizvodnju i

doradu sjemena koje djeluju u okviru grupacije "M SAN Ulaganja" d.o.o. sa sjeditem u
Republici Hrvatskoj. injenice da se proizvodnja sjemena obavlja u FBiH, a dorada u RS, te da
su razliita zakonska rjeenja u pogledu poticajne politike, strunog i zdravstvenog nadzora
nad proizvodnjom, inspekcijskog nadzora i dr. destimuliu proizvoae i doraivae
sjemena. Regulativa u certifikaciji domaeg sjemena nije u skladu sa OECD shemom, te sjeme
ne moe biti predmet meunarodnog prometa. BiH nije lanica meunarodnih sjemenskih
organizacija, u njoj ne postoje laboratorije registrovane u meunarodnoj asocijaciji ISTA, to
znai da se kvalitet sjemena ne utvruje prema ISTA standardima.
Proizvodnja sjemenskog kukuruza se pokuava obnoviti od 2011. godine. Proizvodnja se
odvija na od 40 do 70 ha, bez sistema za navodnjavanje, to je ini izrazito rizinom. Godinja
proizvodnja naturalnog sjemena se kretala od 100 do 140 tona. Meutim, bez doradbenih
kapaciteta proizvoa izvozi poluproizvod (hibridno sjeme u klipu) koje zatim ide na doradu
u susjedne zemlje.
U FBiH, u 2012. godini proizvodnja sjemenske penice je u najveemo porastu u odnosu na
1992. godinu. Zasijane povrine su u 1992. iznosile 147 ha. U istoj godini poela je da se
razvija i proizvodnja sjemenskog jema na povrini od 30 ha, odnosno sjemenske rai na
povrini od 15 ha. Proizvodnja sjemenske heljde u 2012. godini odvijala se na povrini od 30
ha, a sjemenska soja na 154 ha.
Iako postoje relativno povoljni zemljino-klimatski uslovi za proizvodnju sjemenskog

krompira na podruju FBiH, broj registrovanih i aktivnih proizvoaa se iz godine u godinu
smanjuje. Od trenutno 15 registrovanih proizvoaa proizvodnju je u 2011. godini ostvarilo
sedam, a u 2012. godini devet proizvoaa. Proizvodnju sjemenskog krompira u FBiH prate
visoka ulaganja, nedovoljna opremljenost, osposobljenost i organizovanost proizvoaa,
nedostatak namjenskih skladita i doradbenih kapaciteta, relativno visoke cijene
laboratorijskih analiza, itd. Svi navedeni problemi jasno ukazuju na potrebu znaajne
reorganizacije ove oblasti.
4.2.2.
Proizvodnja krmnog bilja
4.2.2.1.
Proizvodnja krme na oranicama
Krmno bilje je u zasijanim oraninim povrinama imalo udjel od 31 do 33%. Period od 2003.2011. je obiljeen blagim smanjenjem povrina pod lucerkom i djetelinama, promjenjivou
povrina pod travno-djetelinskim smjesama i smjesama trava i mahunjaa, te znaajnim
smanjenjem povrina pod stonom repom (Prilog Tabela P-4.5.).
Prinosi svih krmnih kultura su jako niski i daleko ispod genetskih potencijala. Iako se radi o
vrlo kvalitetnim leguminozama i njihovim smjesama, zbog kasne kosidbe, a naroito ako se
sprema u obliku sijena, krma se odlikuje malim sadrajem proteina i velikim sadrajem
celuloze i ne moe obezbijediti visoku proizvodnju mlijeka i mesa, bez znaajnih koliina
koncentratnih krmiva. S obzirom da u FBiH postoje znaajne neobraene povrine,
proizvodnja krme na oranicama bi mogla biti poveana i po zasijanim povrinama i po
ostvarenim prinosima.
4.2.2.2.
Travnjaci livade i panjaci
Prirodni travnjaci su nezaobilazan izvor kabaste stone hrane, ali i izvor ukupnog
biodiverziteta (biljnog i ivotinjskog). Povrine pod panjacima u periodu 2003-2011 nisu
znaajno varirale. Statistiki podaci vjerovatno znaajno odstupaju od stvarnih, jer su mnoge
oranine povrine pretvorene u travnjake, a dio travnih povrina u ikare ili umske
povrine. Prinosi suhe mase ostvareni na livadama su niski (1,5 1,8 t/ha sijena), jer se,
uglavnom, ne primjenjuju agrotehnike mjere. Nizak prinos prati i lo kvalitet dobijene krme
zbog loeg floristikog sastava, kasne kosidbe i loeg naina konzerviranja. Prinosi prirodnih
panjaka su jo nii, tek do 0,6 t/ha, jer su panjaci najee znaajno degradirane povrine
(erozija vodom, vjetrom, pretjeranim iskoritavanjem, jako kamenite povrine i sl.). Velike
povrine panjaka se praktino i ne koriste. Botaniki sastav ovih povrina je veoma
varijabilan, a sa aspekta ishrane stoke, ogranienog kvaliteta.
4.2.3.
Proizvodnja povra
Proizvodnja povra u FBiH ima dugu tradiciju i solidne prirodne uslove za razvoj. Glavnina
ove proizvodnje se odvija na gazdinstvima s mjeovitom proizvodnjom, kao dopunski izvor
prihoda. Veina proizvodnje povra je namijenjena lokalnom tritu, pogotovo ona na
otvorenom polju. Povre se na podruju FBiH uzgaja na oko 45.000 ha oranica, to
predstavlja 23% zasijanih i 11% ukupno raspoloivih oraninih povrina. Povrine pod
povrem su se kretale u rasponu od 41.969 ha do 48.461 ha. (tabela 29). U strukturi je
najzastupljeniji bio krompir, prosjeno na 23.362 ha (51,8%). Ostalo povre (mrkva, crni
luk, bijeli luk, grah, graak, kupus i kelj, paradajz, paprika, krastavac i dinja i lubenica)
zasijane su na preostalih 48,2% povrina pod povrem (Prilog Tabela P-4.6.).
Pet kantona imaju najvee povrine pod povrem: Tuzlanski, Unsko-sanski, Srednjobosanski, Zeniko-dobojski i Hercegovako-neretvanski kanton. Struktura ukupne povrine
pod povrem 2012. godini po kantonima je bila: Hercegovako-neretvanski kanton 71,80%,
Sarajevski kanton 48,82%, Zapadno-hercegovaki kanton 38,43%, Srednjo-bosanski
kanton 32,90%, Tuzlanski kanton 20,99%, Bosansko-podrinjski kanton 31,70%,
Zeniko-dobojski kanton 19,76%, Unsko-sanski kanton 17,08%, Kanton 10 8,93% i
Posavski kanton 7,32%.
Ukupna proizvodnja i prinosi povra su bili varijabilni. Prinos je varirao, najee zavisno od
vremenskih uslova, pa ukupna proizvodnja esto nije pratila promjene ukupno zasijanih
povrina (Prilog Tabela P-4.6.). Najvanije kulture su ostvarile sljedee prinose: crni luk
7,7 t/ha, grah 1,2 t/ha, kupus i kelj 9,8 t/ha, paradajz 10,2 t/ha, paprika 9,1 t/ha i
krompir 9,3 t/ha (Prilog Tabela P-4.6.). Prinosi povra u FBiH su niski u poreenju sa
poljoprivredno razvijenim zemljama. Uzroci niskih prinosa su, izmeu ostalog: nizak nivo
primjene novih tehnologija, niskoproduktivne sorti, ekstenzivni karakter proizvodnje,
nekvalitetno sjeme, itd.
4.2.3.1.
Povrtlarska proizvodnja u zatienom prostoru
Proizvodnja povra u zatienom prostoru je jedan od najintenzivnijih oblika poljoprivredne

proizvodnje koja se profitabilno moe zasnovati i na manjim posjedima. Procjenjuje se da u
BiH postoji oko 700 ha plastenikih i 15 ha staklenikih povrina, od ega je oko 2/3 u FBiH.
Najvee zatiene povrine tradicionalno se nalaze u Hercegovako-neretvanskom kantonu
(360 ha). Meutim, proizvodnja u zatienom prostoru tokom i nakon rata prenesena je i u
kontinentalni dio BiH. Mada nema zvaninih statistikih podataka o proizvodnji u
zatienom prostoru, povrine pod kojima se nalazi uzgoj povra konstantno se ire.
Obzirom da je ovo radno, ali i ekonomski najprofitabilnija proizvodnja za manja gazdinstva
(kakvih je veina u BiH) mnogi proizvoai se opredjeljuju za ovu proizvodnju. Veliina
plastenika najee se kree od 100 do 1.000 m2. U proizvodnji se koristerazliite vrste
zatienih prostora, kao to su niski i visoki tuneli, plastenici i staklenici. Na podruju FBiH
su uglavnom zastupljeni objekti pod plastikom, a od staklenika vei su: Klepci (5,5 ha), Buna
(5 ha), Sarajevo (oko 2 ha), Oraje (oko 2 ha) i (Tuzla 0,5) ha.
U veini zatienih prostora u Hercegovini se smjenjuju tri kulture, a u manjem broju etiri
kulture tokom jedne kalendarske godine. U kontinentalnom dijelu FBiH u plastenicima se
najee smjenjuju dvije kulture u toku godine, dok je uzgoj tri kulture rjei. U strukturi
proizvodnje u zatienim objektima dominiraju paradajz, salatni krastavac, paprika u
proljetno-ljetnom, a salata, pinat i mladi luk u jesensko-zimskom periodu.
Dok se proizvodnja u zatienom prostoru intenzivno iri, ipak se ostvaruju niski prinosi.
Najvei problem je uzgoj visokoproduktivnih vrsta u suenom plodoredu. Zbog toga je u
zatienim prostorima sve prisutnija akumulacija soli, te pojava biljnih tetoina u tlu koje
smanjuju prinose i kvalitet, a poveavaju trokove poveanom primjenom sredstava za
zatitu.
4.2.3.2.
Proizvodnja rasada povra
Veina povrtnih kultura se proizvodi iz rasada. Intenzivna proizvodnja povra se zasniva na

nabavci rasada spremnog za rasaivanje. Rasad se uglavnom nabavlja u specijaliziranim
preduzeima, a manji broj proizvoaa priprema vlastiti rasad. Proizvodnja rasada povra
biljei progresivni rast, te je u periodu 2007-2012 najvea bila u 2012. godini (13.985.089
komada). Ona moe da zadovolji potrebe proizvoaa povra u FBiH, pa je njihov uvoz
gotovo prestao. tavie, proizvodnja presadnica uz koritenje najsavremenije tehnologije sa
izvozom od 3,49 miliona komada u 2012. godini svrstava FBiH u izvoznike presadnica povra
iji kvalitet je prepoznat u zemljama regije.
U strukturi proizvodnje (2010-2012) u FBiH dominira plodovito povre poput paradajza,
paprike, patlidana i krastavaca. Rast udjela rasada paradajza i paprike sa 35,4% ukupne
proizvodnje rasada u 2010. godini, na 53,4% u 2012. godini, ukazuje na opredijeljenost
proizvoaa ka najprofitabilnijim kulturama. Smanjenje proizvodnje rasada krastavaca u
toku 2012. godine je posljedica smanjenja ugovorene proizvodnje krastavca za preradu
(kornioni), to je jedan od indikatora varijabilnog stanja u preraivakoj industriji.
U FBiH se proizvodnja rasada povra odvija u sedam registrovanih rasadnika, a nadzore
obavljaju ovlatene institucije (federalni zavodi u Sarajevu i Mostaru) nadlene za vrenje
strunih poslova i certificiranje sjemena i sadnog materijala poljoprivrednog bilja. Jedan od
problema u ovoj oblasti je plasman "neprovjerenog" sadnog materijala koji plasiraju
neregistrovani proizvoai.
4.2.4.
Voarstvo
Proizvodnja voa je u poslijeratnom periodu na podruju FBiH doivjela ekspanziju.

Neposredno nakon rata teilo se brzoj, lakoj i sveobuhvatnoj revitalizaciji vonjaka
baziranoj na postojeoj tradicionalnoj tehnologiji uzgoja, jer je nju, metodom transferiranja
pristupa, bilo najlake prenijeti iz susjednih zemalja i najbre provesti na terenu.
Istovremeno je tekla implementacija niza meunarodnih projekata koji su uvodili savremene
trendove u proizvodnji voa po uzoru na one u zemljama EU. Ovo se posebno odnosilo na
jagodasto voe, ija proizvodnja na podruju FBiH danas prati savremene trendove. Rast
proizvodnje jagode i maline doveo je do preorijentacije razvoja odreenih regija na podruju
FBiH, do mjere da su u njima industrijske grane zamijenjene poljoprivredom.
Razvoj voarstva na podruju FBiH, zasnivan na intenzivnoj i savremenoj proizvodnji voa se
pokazao uspjenim. U segmentu kronjastih voaka (jabuka, kruka, ljiva, trenja i drugo),
postavljeni su standardi intenzivne proizvodnje: adekvatna podloga i moderan sortiment,
gusta sadnja, vitko vreteno kao uzgojni oblik, sistem za navodnjavanje tipa ''kap po kap'', te
adekvatan naslon. Razultat ovakvog pristupa jesu voarski bazeni regija Gradaac-Tuzla, koji
danas konkuriu vonjacima zemalja sa razvijenom proizvodnjom voa. U segmentu
jagodastog voa primjena principa intenzivne proizvodnje odigrala je jo vaniju ulogu.
Savremena tehnologija proizvodnje jagode je, zajedno sa sortimentom i sadnim materijalom
preuzeta iz Italije. Danas su na terenu standardizovane tehnologije uzgoja kronjastih
voaka, jagode i dvogodinjeg tipa maline na otvorenom polju, dok se za ostale vrste biljei
znatna raznolikost u sistemima uzgoja.
U prilogu su statistiki podaci o broju stabala i proizvodnji najvanijih kronjastih vrsta voa
u FBiH za period 2003-2012 (Prilog Tabela P-4.7.) i jagodatsog voa za period 2006-2010
(Prilog Tabela P-4.8.). Meutim, u periodu 2007-2009 pod vonjacima u FBiH je bilo 43.000
ha, a u 2010. i 2011. godini 44.000 ha43. Stoga tanu sliku voarstva u FBiH nije mogue stei
na osnovu statistikih podataka, jer se, zbog niza objektivnih razloga, zvanini statistiki
podaci o povrinama, proizvodnji i prinosima znaajno razlikuju od stvarnog stanja u
voarstvu FBiH.
Prema tradicionalnom konceptu u FBiH, proizvodnja voa je organizovana na bazi regija u
kojima se odvijala. Kljuni kriterij za definisanje podruja u kojima se moe gajiti odreena
kultura voa prvenstveno su bili klimatski uslovi i vrijeme sazrijevanja. Meutim, u
posljednjim godinama se kao primarni cilj postavlja razvoj privrede, poveanje zaposlenosti
i i osiguravanje izvora prihoda.
U FBiH se gaji veliki broj vonih vrsta umjerenog klimata, odnosno jabuastog, kotiavog i
jagodastog voa. Plodovi jezgrastog voa se uglavnom sakupljaju sa stabala nastalih u
prirodnim populacijama. Iz grupe jabuastog voa na podruju FBiH dominira jabuka i
kruka domaih i odomaenih genotipova, ali i kultivisanih varijeteta. Najvee koliine
proizvedenih plodova jabuke i kruke na podruju FBiH odlaze za potronju u svjeem
stanju. Plodovi voa koje ne zadovoljavaju standardne stonog voa se prerauju, uglavnom u
sokove ili alkoholna pia.
U grupi kotiavog voa na irem podruju FBiH gaje se: ljiva, breskva, trenja, vinja i
kajsija, dok su nektarine zastupljene uglavnom u njenom junom dijelu. U svim grupama
kotiavog voa dominiraju kultivirani varijeteti, osim za ljivu i trenju gdje se u znatnoj
mjeri, posebno u odreenim regijama, praktikuje proizvodnja domaih i odomaenih sorti
ove vrste. ljiva je kultura koja se najmasovnije uzgaja na podruju FBiH. Kako je najvei
problem u proizvodnji ljive virusno oboljenje arka, sve je vie sorti koje se uvode u
proizvodnju sa preporukom otpornosti ili tolerantnosti na arku. Glavnina plodova
kotiavog voa sa podruja FBiH na trite se plasira kao svjea roba na domae trnice, ili,
nakon procesa pothlade, na inostrano trite. Velike koliine proizvedene ljive odlaze na
preradu, na prvom mjestu za proizvodnju rakije, te na suenje.
Iz grupe jagodastog voa na podruju FBiH uzgaja se najvei broj vrsta koje su tradicionalno
prisutne, ali i onih ija je proizvodnja u FBiH novijeg datuma. Najzastupljenije tradicionalne
vrste jagodastog voa u komercijalnoj proizvodnji su: jagode maline i kupine, ribizle i
borovnice. Posljednjih godina na tritu se pojavljuju plodovi i sadni materijal vrsta
jagodastog voa, ija se komercijalna proizvodnja organizuje u neposrednoj blizini lokacija
na kojima one egzistiraju u prirodnim populacijama, te druge vone vrste za koje u FBiH ne
postoji tradicija u proizvodnji. Meu njima su najee borovnice, drijenak, ipak, goji, zohva,
trnjina, aronija, sibirski kivi, lingonberi, honejberi , "kamatka" ili "sibirska borovnica", pasji
trn, ib. U FBiH se trenutno proizvode aronija i goji, dok se zohva, trnjina, lingonberi (tzv.
sjeverna planinska brusnica), drijenjak i ipak uglavnom sakupljaju iz prirodnih populacija.
Ostale vrste su tek 2012. godine introdukovane u svrhu testiranja mogunosti njihovog
uzgoja na podruju FBiH, a u proljee 2013. su zasnovane plantae sibirske borovnice.
Jagodasto voe ima perspektivu u FBiH, zbog brzog povrata uloenih sredstava, potranje na
domaem i inostranom tritu, mogunosti proizvodnje u vansezonskom periodu i
ostvarivanju prihoda tokom itave vegetacione sezone. Nedostatak proizvodnje jagodastog
voa je potreba za velikim angamanom relativno skupe radne snage. Jagodasto voe se u
FBiH uzgajaju direktno na zemljitu, ali i u kontejnerima, te u razliitim tipovima
poluzatienih prostora (visoki i niski tuneli, plastenici), direktno na zemljitu ili bez njega,
43
Federalni zavod za statistiku: Statistiki godinjak/ljetopis Federacije BiH 2102. godina.
kombinirajui razliite tipove supstrata. Sezona proizvodnje samo jedne vrste voa, na
primjer maline i jagode, sa kombinacijom razliitih tipova i kultivara na podruju FBiH moe
se organizovati od poetka estog do polovine osmog mjeseca.
Rejonizacija voarstva FBiH jo uvijek zvanino ne postoji, ali je na terenu jasno
izdiferencirana struktura proizvodnje po vonim vrstama, te su odreene regije
prepoznatljiva po njima. Jasno se mogu razdvojiti podruja gdje dominira proizvodnja
plodova kronjastih voaka ili stablaica i ona gdje preovladava zastupljenost vrsta iz grupe
jagodastog voa.
Regije ili zone u kojima dominira proizvodnja plodova kronjastih voaka su: Gradaac i
Srebrenik (ljiva, jabuka, kruka); Graanica i eli (ljive, kruka, kajsija); Mostar i apljina
(breskva, trenja, jabuka); Konjic i Prozor (jabuka; ljiva, kruka) i Ilija, Visoko i Breza
(jabuka, ljiva, kruka, trenja). Regije u kojima dominira proizvodnja plodova jagodastog
voa su: Velika Kladua (dvogodinje maline, jednorodne jagode); Buim (jednogodinja
malina); Cazin (maline, jagode, aronija, visokobunasta borovnica); Bosanska Krupa (maline,
jagode, aronija, visokobunasta borovnica); Gornjo-Vrbaska regija: Bugojno, Gornji i Donji
Vakuf, Jajce (maline, visokobunasta borovnica); Centralna Bosna: Novi Travnik, Busovaa,
Kiseljak, Fojnica (jagode, dvogodinja malina); Visoko (visokobunasta borovnica,
jednogodinja malina); Zavidovii (dvogodinja malina); epe eljezno Polje (dvogodinja
malina, visokobunasta borovnica); eli (jagode) i Sapna (dvogodinjea malina). Postoje
odreena podruja, na kojima su vrste iz obje grupe zastupljene u razliitim obimima. To su
regije Gorada Maglaja, Olovoa i ivinica.
4.2.4.1.
Proizvodnja vonog sadnog materijala
Stanje u proizvodnji sadnog materijala voa u FBiH je nezadovoljavajue. U postratnom

periodu formiran je vei broj manjih rasadnika bez potrebne infrastrukture za proizvodnju
kvalitetnog sadnog materijala. Osim registriranih rasadnika, ovom proizvodnjom se bavi i
veliki broj neregistriranih proizvoaa koji na trite plasiraju "neprovjereni" sadni
materijal. Najvea proizvodnja sadnog materijala zabiljeena je u 2010. godini, kada je
proizvedeno 9.569.566 sadnica, a najmanja 2007. godine od 4.434.212 sadnica44.
Proizvodnja sadnog materijala ima trend rasta, sa oscilacijama. U rasadnicima se proizvode
sadnice svih vrsta kontinentalnog i nekih vrsta junog voa (nar, smokva, maslina,
mandarina, itd.). Proizvodnja u 20 registrovanih rasadnika u FBiH ne zadovoljava domau
tranju, a sortiment uvezenog materijala esto ne odgovara podneblju u BiH.
Proizvodnja sadnog materijala poljoprivrednog bilja u FBiH regulisana je propisima na
entitetskom (Zakon o sjemenu i sadnom materijalu poljoprivrednog bilja - "Slubene novine
Federacije BiH, broj 55/01; Zakon o priznavanju i zatiti sorti poljoprivrednog i umskog
bilja - Slubene novine Federacije BiH", broj 31/00) i dravnom nivou (Zakon o sjemenu i
sadnom materijalu poljoprivrednog bilja Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine, broj 0/05;
Zakon o zatiti novih sorti bilja u Bosni i Hercegovini Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine,
broj 14/10). Strune i zdravstvene preglede obavljaju Federalni zavod za poljoprivredu
Sarajevo i Federalni agromediteranski zavod Mostar. Sve proizvedene vone sadnice i lozni
kalemovi spadaju u kategoriju "standardni sadni materijal".
44
Izvori: Federalni zavod za poljoprivredu Sarajevo, Federalni agromediteranski zavod Mostar
Razlog za slabost domae rasadnike proizvodnje je nepostojanje nauno-struno

utemeljenih oplemenjivako-rasadniarskih programa usmjerenih na usklaivanje sa
evropskim rasadniarstvom. Pored usklaivanja domae sa EU regulativom, potrebno je
trajno rijeiti pitanje matinjaka sorata i podloga, kao i uvanja osnovnog i autohtonog
sadnog materijala.
4.2.5.
Organska i integralna biljna proizvodnja
Organska poljoprivreda u BiH je poela da se odvija 2001. godine sa implementacijom prvih

meunarodno finansiranih projekata. Startalo se sa 48 ha, a u 2011. godini, prema podacima
certifikacijskih kua, ukupna povrina pod organskom proizvodnjom (certificirana i u
konverziji) bila je 681 ha. Ovu povrinu su inile 92 organske farme (36 certificiranih i 56 u
konverziji), uglavnom sa proizvodnjom ita, povra i ljekovitih biljaka. Sakupljanje ljekovitih
biljaka i umskih plodova sa organskim certifikatom vri se sa oko 365.000 ha. U FBiH
postoje uslovi za mnogostruko poveanje povrina i obima organske poljoprivredne
proizvodnje.
Statistika za sada ne prati ovaj vid proizvodnje. Pored toga, nema registra organskih
proizvoaa na nivou FBiH, niti zakona o organskoj proizvodnji. Izvoz je uglavnom vezan za
ajeve, suhe gljive i suho divlje voe, a u 2011. godini vrijednost izvoza organskih proizvoda
(sa OK certifikatom) iz BiH je iznosila 2,34 miliona eura (interni podaci OK certifikacijske
kue).
I integralna proizvodnja se u BiH javila se kao rezultat meunarodnih projekata. Nova
verzija GlobalGAP standarda (Verzija 4) se kod certificiranih proizvoaa primjenjuje od 1.
januara 2012. U BiH je 2012.45 godine prema GlobalGAP bilo certificirano 537 proizvoaa sa
slijedeim priblinim udjelima proizvodnji: krastavac i krastavac kornion 29%, ljiva
20%, jabuka 17%, malina 15%, paradajz 10%, i paprika 9%. Za ire uvoenje ove
proizvodnje neophodno je sprovesti niz mjera meu kojima su najvanije: zakonsko
regulisanje protokola proizvodnje, edukacija proizvoaa i savjetodavaca i uspostava
sistema kontrole i certifikacije.
4.3.
Vinogradarstvo
Vinogradarstvo FBiH je u ratu (1992-1995) pretrpjelo viestruke tete koje se procjenjuju na

oko 2 miliona okota vinskih i 1,5 milion okota stonih sorti vinove loze. Ovo je glavni razlog
za smanjenu proizvodnju i vinskog i stonog groa u odnosu na predratni period.
Intenzivnija obnova u vinogradarstvu poinje oko 2000. godine sa podizanjem novih zasada i
vinskih i stonih sorti. Prema podacima Federalnog Agromediteranskog zavoda iz Mostara
(FAMZ)46, zvanini statistiki podaci o povrinama pod vinogradima, te proizvodnji i prinosu,
znaajno odstupaju od stvarnog stanja (Prilog Tabela P-4.12.).
U okviru projekta "Katastar vinograda BiH" FAMZ je prikupio prve realistine informacije o
povrinama pod vinogradima u Hercegovini. Prema ovom izvoru, ukupna povrina pod
vinogradima (dijelu Hercegovine koji pripada FBiH) je 3.250 ha. Raunajui i dio
Hercegovine koji pripada Republici Srpskoj, ukupna vinogradarska povrina je podijeljena na
vie od 14.200 parcela, prosjene povrine 0,25 ha, to se uklapa u opu fragmentiranost
cjelokupne poljoprivredne proizvodnje u FBiH. Kretanja povrine pod vinogradima i
45
Prema podacima projekta FARMA
Analiza Federalnog agromediteranskog zavoda iz Mostara je raena za potrebe izrade Katastra vina i
predstavlja najpouzdaniji dostupan izvor podataka o trenutnom stanju vinogradarstva i vinarstva.
46
strukture povrina prema entitetima u peridu 2005-2011 godine je predstavljena u Tabeli P4.13. (Prilog). Tokom zadnje decenije i na podruju Sjeverne Bosne se, u rejoniziranim
vinogradarskim podrujima, zasnivaju prvi vei vinogradi sa kvalitetnim sortimentom, ija
ukupna povrina ne prelazi nekoliko desetina hektara.
U sortnoj strukturi vinograda na kojima se proizvode vinske sorte, dominiraju bijele sorte
(71%). Meu njima je najzastupljenija ilavka sa oko 55% uea. Meu crvenim su
najzastupljenije sorte: Vranac i Blatina, sa neto povrina pod C. Sauvignonom, Merlotom i
Trnjkom. Procjene govore da je u BiH u 2011. godini proizvedeno 10,2 miliona kg crnog i
12,4 miliona kg bijelog vinskog groa47. Od ukupne procijenjene povrine pod vinogradima,
registrovanim proizvoaima vina pripada 1.583,50 ha ili 45,24 %, ukljuujui 260 hektara
stonog groa. Preostalih 1.916,50 ha (54,76 %) odlazi na sivo trite ili linu konzumaciju
vina. Podjela izmeu neregistrirane i registrirane proizvodnje groa i vina odraava
dvostruku strukturu sektora u BiH, sa jedne strane 40% sektora je pod profesionalnom
organizacijom i upravom, dok je 60% sektora organizirano u vidu stalne ili polustalne
proizvodnje za linu upotrebu i prodaju na lokalnom tritu. Dalji razvoj sektora mora uzeti
u obzir ovakvu strukturu.
Prije rata 1992-1995 materijalu za sadnju vinove loze je poklanjana nedovoljna panja.
Posljedica zanemarivanja potrebe za kvalitetnim materijalom za sadnju je dvostruka: sa
jedne strane danas postoji mjeavina razliitih sorti koja nije optimalna za karakteristike tla
BiH, a sa druge strane kvalitet proizvedenih sadnica je nizak. Potranja za materijalom za
sadnju u BiH iznosi oko 400.000 600.000 sadnica godinje, od ega se oko 50% (nekih
250.000) proizvodi u BiH. Ostatak se uvezi, dominantno iz Srbije. U ovom segmentu
podsektoru vinogradarstva je posebno potrebna institucionalna i regulatorna podrka.
4.4.
Ostale proizvodnje
4.4.1.
Ribarstvo
Akvakultura je jedan od najbre rastuih svjetskih sektora u proizvodnji hrane animalnog

porijekla (63,6 miliona tona 2011. godine). Prema podacima FMPVi ovo je i najbre rastui
sektor poljoprivredne proizvodnje u FBiH koja je u poslijeratnom periodu porasla sa 3.000 t
na 7.500 t konzumne ribe. Ipak, pod uticajem globalne krize, vremenskih uslova, porasta
cijene riblje hrane i tekoa u naplati potraivanja, proizvodnja ribe u FBiH je ula u fazu
stagnacije.
O vitalnosti sektora govore i kretanja u vanjskotrgovinskoj razmjeni. Sektor ima zavidno
visok nivo pokrivenosti uvoza izvozom, koji je u periodu 2008-2011. iznosio preko 80%, da
bi 2012. bio smanjen na oko 70% (Prilog Tabela P-4.3.).
Ribarstvo se u FBiH zasniva iskljuivo na akvakulturi, u okviru koje je najrazvijeniji uzgoj
pastrmke. On je organizovan u dva pravca: uzgoj konzumne pastrmke i uzgoj mlai
autohtonih salmonida za poribljavanje otvorenih voda. U 2011. godini je dolo do znaajnog
poveanja proizvodnje konzumne pastrmke (3.310 tona) u odnosu na period 2006-2010,
kada je u prosjeku iznosila od 2.400 do 2.700 t48. Najvei udio (oko 95%) ini uzgoj
kalifornijske pastrmka (3.100 tona), a ostatak potona pastrmka (110 tona) i potona
zlatovica (100 tona). Najznaajniji proizvoai konzumne pastmke u FBiH su tzv.
punosistemski ribnjaci, sa zaokruenim procesom proizvodnje od ikre do konzumne ribe:
47
FAMZ
48
FMPV, 2013.
Norfish Blagaj Mostar (cca 600 t), RIZ Krajina Martin Brod Biha (cca 550 t), Riba Neretva
Konjic (cca 300 t), Salmon Ljubuki (cca 300 t), Laks Mostar (cca 200 t), Bugojno
Bugojno (cca 100 t) i Krupi Prozor/Rama (cca 100 t). U FBiH postoji i veliki broj malih, tzv.
"porodinih ribnjaka" kapaciteta 20 do 30 t konzumne pastrmke godinje. Oni su klasina
tovilita, namijenjena iskljuivo za proizvodnju konzumne pastrmke. Veina malih ribnjaka
kapaciteta do 10 tona, nije registrovana.
Na nekim punosistemskim ribnjacima se, pored konzumne pastrmke, proizvodi i mla
potone pastrmke za poribljavanje otvorenih voda. Najvei proizvoai mlai potone
pastrmke su: Riba Neretva Konjic (cca 2.000.000 kom), Krupi Prozor/Rama (cca
1.000.000 kom potone pastrmke) i RIZ Krajina Biha (cca 200.000 kom potone pastrmke
i lipljena 500.000 kom).
Proizvodnja arana i drugih toplovodnih riba (bijeli amur, tolstolobik, linjak) u FBiH je slabo
razvijena, sa oko 50 t konzumnog arana na malim porodinim ribnjacima.
FBiH ima 24 kilometra morske obale i 1.400 ha morske povrine. Iako je ovo mali prostor za
uzgoj morskih proizvoda (ribe i koljke), on je nedovoljno iskoriten. Na podruju Neumskog
zaljeva postoje dvije farme koje se bave uzgojem morske ribe i koljki: Ancora commerce i
Karaka. U marikulturi je u 2011. godini proizvedeno 100 t orade, 80 t lubina, 50 t dagnji i 20 t
kamenica.
Ribolov, odnosno ulov morske i slatkovodne ribe je gotovo zanemarljiv. Ribolov se obavlja
neorganizovano i pojedinano, a ulov se neregistrovano prodaje na lokalnom tritu.
Sektor karakterizira efikasna i horizontalna i vertikalna saradnja u lancu vrijednosti
proizvodnje i dorade ribe. Lanac je organizovan od grupe veih proizvoaa koji od manjih i
porodinih ribnjaka otkupljuju ribu po potrebi, dorauju je i plasiraju na BiH i inotrite.
Ovaj sektor je pokazao kako odgovorni i organozovani proizvoai mogu da prevaziu
slabosti dravne administracije i izau na zahtjevno EU trite. Za sada ne postoje dovoljni
kapaciteti za punu preradu ribe (suenje, proizvodnja fileta i sl.). Kao i kod znatnog broja
drugih sektora, najslabija karika lanca vrijednosti je veza sa veletrgovinom i maloprodajom.
4.4.2.
Pelarstvo
I pored izvrsnih prirodnih uslova (povoljni klimatsko-vegetativni uslovi, vrliki broj

raznovrsnih biljnih vrsta, znaajna povrina pod umskim pokrivaem, prostrana kraka
podruja), pelarstvo u FBiH nije na nivou na kojem bi moglo biti. U periodu 20032012
biljei se rast proizvodnje meda za oko 65% (Prilog Tabela P-4.14.), kao rezultat poveanja
broja konica (za oko 51%) i blagog rasta proizvodnje meda po konici (oko 8%). Kako samo
0,2% proizvoaa ima vie od 300 konica, 1% od 201 do 300 konica, 11% 100 do 200
konica, 35,6% od 51 do 100 konica, a 52,2% manje od 50 konica49, pelarstvo je jo uvijek,
preteno, izvor dodatnog prihoda. Procjenjuje sa da se samo 30% proizvedenog meda plasira
oficijelnim kanalima, a ostatak direktno kupcima50. Mali proizvoai ovako postiu vie
cijene, a zbog malih koliina meda nemaju problema sa njegovom prodajom. Oni med
prodaju i preko asocijacija pelara. U FBiH djeluje nekoliko preraivaa meda ("Medicom"
Grude, "Medprom" Cazin, PZ "Api Med" Sanski Most, "Solidmed" ivinice) koji med
otkupljuju od manjih proizvoaa i vre obaveznu kontrolu (rezidue pesticida i drugo),
pakovanje i plasman meda na trite. Asortiman pakovanja meda je ogranien (obino tegle
49
FMPV, 2013.
50
FARMA, 2011, 2012.
od 700 g), a izgled uglavnom neatraktivan. Nivo iskoritenja drugih pelinjih proizvoda je
vrlo nizak.
Niska produktivnost po konici, kao i variranje prinosa indiciraju nizak nivo znanja i vjetina
proizvoaa, ali i probleme u vezi sa odravanjem zdravlja i kondicije pela. Neefikasan
transfer znanja i tehnologije obeshrabruje proizvoae u poveanju broja konica. Oko 80%
supstrata za prehranu pela, i veina ostalih inputa neophodnih za ovu proizvodnju se
uvozi51.
Organska proizvodnja pelinjih proizvoda u BiH je u zaetku. Samo pet pelara je ispotovalo
uslove koji propisuje Organska Kontrola (BiH certifikacijsko tijelo za organsku proizvodnju).
U FBiH ne postoji zakon o pelarstvu. Jedini propis koji sadri uredbe o pelarstvu je novi
Zakon o stoarstvu. Po njegovom usvajanju potrebno je na snagu staviti Pravilnik o
pelarstvu koji e definisati uslove za bavljenje pelarstvom, razmnoavanje pela, lokacije
pelinjaka, pau pela i njihovu selidbu, uspostavljanje katastra pelinje pae, prodaju pela,
matica i pelinjih proizvoda i uspostavljanje registra konica i pelara. Postojee kontrolne
laboratorije su malobrojne i ne vre potpune analize potrebne za izvoz meda.
BiH ima izuzetne anse ako svoju proizvodnju meda usmjeri na proizvodnju i izvoz
viskokvalitetnog monofloralnog meda i prema malim segmetima atraktivnih trita
(organska proizvodnja, fair-trade i sl.)52. Potrebno je proiriti asortiman proizvoda i inovirati
nastup na tritu. Veina strunjaka preporuuje jaanje "nacionalnog BiH brenda", a ne
regionalno brendiranje. Za promociju na ino-tritu bilo bi od izuzetne vanosti da BiH to
skorije postane lanica internacionalnog udruenja Apimondija.
4.4.3.
Proizvodnja cvijea i ukrasnog bilja
Proizvodnja ukrasnog bilja i rezanog cvijea je prvobitno bila vezana za otvorene prostore
submediteranske Hercegovine, u kojemu su zatim uspostavljeni i zatvoreni proizvodni
pogoni. Poetkom 1990-ih godina, zbog rata dolazi do zastoja u proizvodnji, a posljeratna
obnova proizvodnje je usporena neodgovarajuom privatizacijom i smanjenjem trita. U
FBiH se potrebe za ukrasnim biljem danas veinom podmiruju uvozom.
Obnovljena proizvodnje u FBiH je skoncentrisana u opinama Sarajevo, Tuzla, Gradaac i
Visoko, te osobito na prostorima Mostara, Ljubukog i apljine. Od prijeratnih kapaciteta do
sada je obnovljeno oko 5,5 ha staklenika na Buni (Mostar) i 5,5 ha staklenika u Klepcima
(apljina), gdje se kombinirano uzgaja povre i cvijee, to ini samo 30% predratnih
potencijala, i nije dovoljno za znaajniju proizvodnju.
Jedini znaajni, trenutno aktivni, segmenti unutar sektora cvijea i ukrasnog bilja u BiH su:
rezano i sezonsko cvijee i neke vrste ukrasnog drvea i grmlja. Donedavno su poslovala
samo tri proizvoaa rezanog cvijea u FBiH: Staklenici apljina (gerber i rua); Aproflorami, Buna kod Mostara (rue) i Vrtlarija ari, Livno (ljiljan, gladiole i krizanteme).
Proizvodnja sezonskih jednogodinjih i dvogodinjih presadnica za parkove, vrtove, balkone
i terase je razvijenija i rairenija nego proizvodnja rezanog cvijea. Glavni registrovani
proizvoai sezonskih ukrasnih presadnica su Nerium Ljubuki, Mediteranka Mostar,
Bemiko Sarajevo i javno preduzee JKP Park, Sarajevo. Teko je procijeniti ukupnu domau
proizvodnju sezonskog cvijea, jer ima mnogo neregistrovanih proizvoaa. Ukrasno drvee i
51
FARMA, 2012.
52
FARMA, 2012.
grmlje uglavnom proizvode javne firme koje odravaju javne zelene povrine. Postoji
potencijal u ovom segmentu, ali je trite trenutno ogranieno.
Ukrasno bilje se najveim dijelom uzgaja na porodinim gazdinstvima, ali, zbog
neodgovarajue opremljenosti objekata za savremenu proizvodnju, rascjepkanosti i
nespecijaliziranosti, domai proizvoai ni kvalitetom niti koliinom i asortimanom ne mogu
konkurisati inostranoj ponudi. Ukupne proizvodne povrine pod cvijeem i ukrasnim biljem
u FBiH u periodu 2007-2012 su se kretale od oko 159 ha (2007. i 2009. godina) do oko 176
ha (2008. godina). Uz obnavljanje kapaciteta, ovoj proizvodnji bi doprinijelo i marketinko
organizovanje privatnika u cvjearska udruenja i udruge kakve ima Zapadna Evropa (Italija
i Francuska). To je najkrai put rjeavanja problema ove visokodohodovne i inovacijski
zahtjevne proizvodnja, sa velikim kapacitetom za upoljavanje stanovnitva. Kod cvjearstva
kao dodatne djelatnosti, porodini kapaciteti mogu biti oko 500 ili neto vie m, a za punu
uposlenost porodice ne bi trebali biti manji od 1.000 m proizvodnog prostora.
4.4.4.
Ljekovito i samoniklo bilje
FBiH raspolae velikom raznovrsnou ljekovitih biljnih vrsta. Od ukupno 160 matinih
ljekovitih biljnih vrsta, 49 je privredno vanih, 7 rijetkih, 9 ugroenih i 7 zatienih53. U
sektoru MAP (Medicinal and aromatic plants) u FBiH dominira tradicionalno sakupljanje.
Broj porodica koje su angaovane na sakupljanju u BiH se procjenjuje na 50.000 porodica, od
kojih je priblino 3.000 organizovano od strane oko 50 poduzea koja se bave otkupom
ljekovitog bilja54. Godinje se, prema procjenama, sakupi od 1.500 do 9.000 tona suenog
bilja55. U izvozu dominiraju privredno vane ljekovite biljne vrste kategorije I56. U posljednje
vrijeme kompanije koje se bave otkupom imaju problema da nabave sirovinu zbog
smanjenog interesa sakupljaa (prema anketi 60% sakupljaa misli da nisu dobili fer cijenu
za svoje proizvode57) i postajanja crnog trita, te zbog niza administrativnih prepreka
vezanih za dobijanje dozvola za sakupljanje bilja.
Proizvodnja kultivisanog ljekovitog bilja je uspostavljena na oko 180 ha, sa najveim
ueem melise, lavande i nevena. Potranja na svjetskom tritu raste, posebno za artioke,
neven, heljdu, valerijanu i sl.
Grupa otkupljivaa ljekovitog bilja nastoji da doda vrijednost ovim proizvodima proizvodei
razliite vrste ajeva, kozmetike i esencijalnih ulja. Uglavnom se radi o preradi plantano
uzgajanih ljekovitih biljnih vrsta (matinjak, smilje, kadulja, lavanda, lovor) i igliastog
zimzelenog drvea (iglice bora, jele i smre) destilacijom u eterina ulja. Statistika ne prati
sektor sakupljanja i uzgoja ljekovitog i aromatinog bilja. Prema nekim istraivanjima,
godinji izvoz ovog sektora premauje 12 miliona KM58. Podaci Organske kontrole govore da
je vrijednost izvoza organskog sektora (ijih se oko 95% odnosi na MAP) u 2011. Iznosila 1,9
miliona EUR. Izvoz samoniklog organski certificiranog bilja iz BiH zauzima 5% EU trita
ovih proizvoda59.
53
Studija Identifikacija ljekovitih biljnih vrsta u F BiH Agromediteranski fakultet Mostar
54
Razvoj herbalnog sektora u F BiH Udruenje graana za ljekovito bilje F BiH, 2012
55
FARMA, 2010.
56
Crvena knjiga faza I Agromediteranski fakultet Mostar
57
Razvoj herbalnog sektora u FBiH Udruenje graana za ljekovito bilje F BiH, 2012.
58
FARMA, 2010.
59
ITC, 2007.
Iako ima veliki znaaj, sektor je administrativno slabo ureen. Zakonodavstvo i propisi koje
se odnose na zatitu okolia i koritenje prirodnih resursa se temelje na smjernicama za
dobru poljoprivrednu praksu. Regulativa koja ureuju ovu oblast je donesena na nivou FBiH,
ali nedostaje efikasna inspekcijska sluba, koja e smanjiti crno trite i pretjeranu berbu
zatienih i ugroenih vrsta. Institucije ukljuene u MAP sektor uglavnom su na nivou
nevladinih organizacija, koje objedinjava Udruenje graana za ljekovito bilje FBiH.
4.4.5.
Nekonvencionalne proizvodnje
Nekonvencionalne poljoprivredne proizvodnje za sada nemaju znaajniju privrednu i

razvojnu ulogu u FBiH, iako za to postoje odreeni potencijali. Treba spomenuti mali broj
proizvoaa japanskih prepelica i jednu farmu kanadskih kuna. Redovno se vri sakupljanje
pueva sa ljuturom iz prirodne populacije, a godinja proizvodnja se procjenjuje na 90 tona
pua sa ljuturom. Inicijalna ulaganja za uzgoj pueva su relativno niska, posao ne iziskuje
veliki fiziki napor, a tehnologija proizvodnje je poznata. Bez obzira na ovo, tri ranije
formirane farme uzgoja pueva u FBiH su ugaene i za sada nema daljih inicijativa niti
interesa za ovom proizvodnjom. Kuniarstvo je, zbog nedostatka tradicije i neizgraenih
navika u potronji, slabo zastupljeno i nema karakter robne proizvodnje, a slino je i sa
drugim nekonvencionlanim proizvodnjama.
4.5.
Stanje poljoprivredne mehanizacije
Stanje poljoprivredne mehanizacije u FBiH i dosadanja ulaganja su obiljeena sanacijom

ratnih devastacija mainskog parka i socijalnim programima nabavke sitne mehanizacije.
Procjenjuje se da je prijeratni broj od 92.170 motokultivatora i traktora u BiH smanjen na
oko 60.000. Obradiva povrina po jednom traktoru i motokultivatoru je, zbog smanjenja
broja maina, poveana sa oko 11 ha 1991. godine na oko 17 ha, a kod itnih kombajna
optereenost se poveala sa 174 ha iz 1991. godine na 320 ha. Slina je situacija je i sa
prikljunim oruima. U FBiH unato brojane zastupljenosti, postoji veoma nizak nivo
iskoritenja amortizacionog vijeka, gdje je za kategorije jednoosovinskih traktora snage 5kW
utvreno svega 14,6%, 7kW 17,8%, 9kW - 20,0%, dok je za kategorije dvoosovinskih
traktora snage 26kW iznosio 40,9% i kategorije 33kW 50,0%. Zbog toga se uskoro moe
oekivati zastarijevanje maina. U prioritete vezane za poljoprivrednu mehanizaciju spada:
donoenje i implementacija zakonskih i podzakonskih akata kojima se regulira pitanje
poljoprivredne mehanizacije; rjeavanje problema registracije poljoprivrednih traktora i
prikolica; opremanje i akreditaciju laboratorija za kontrolu poljoprivrednih maina i
razvijanje organizacionih formi koje e podsticati vei stepen iskoritenja maina i pruanje
usluga rada.
5.
PREHRAMBENA INDUSTRIJA
Prehrambena industrija FBiH se razvila na temeljima opustoene prehrambene industrije SR

Bosne i Hercegovine, koja je, sa ostatkom sektora pretrpjela ratne tete preko 4 milijarde
EUR60. Poetkom zadnjeg desetljea XX stoljea, prehrambena industrija je ukupnom BNP
doprinosila sa oko 4%.
Obnova prehrambene industrije je djelimino oblikovana procesom privatizacije, koji je
tekao vrlo sporo i jo uvijek nije zavren. Prehrambena industrija (Prilog -Grafikonu P-5.1.)
nije bila uspjena u privlaenju stranih direktnih investicija (SDI). U periodu 2007.-2011. SDI
su u BiH poveane za 47,14%, a u prehrambenoj industriji za 11,45%. Niska atraktivnost
sektora za SDI moe imati dalekosene posljedice za unapreenje njegovih performansi, jer
one ne obezbjeuju samo potreban kapital, nego i transfer znanja, jaanje kapaciteta sektora
u smislu inoviranja, modernizacije proizvodnje i ''otvaraju vrata'' inostranih lanaca
snabdijevanja za domae kompanije, te znaajno jaaju izvoznu sposobnost sektora.
U periodu 2005-2012 vrijednost outputa prehrambene industrije FBiH je porasla za oko
35%, sa zabrinjavajuim usporavanjem krajem perioda. Do kontrakcije (za oko 2,4%) je
dolo 2010. Godine, da bi u 2011. godini dolo do slabog oporavka, a u 2012. do ponovne
kontrakcije outputa za neto vie od 4%.
Tabela 28 - Vrijednost outputa prehrambene industrije u FBiH i BiH (2005-2012)
2005
BiH
1.117
2006
1.267
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Indeks 2011/05
1.437
1.653
1.655
1.952
1.974
n/a
176,7
140,6
FBiH
771
850
913
1.059
1.098
1.072
1.084
1.038
% udio FBiH
69,0
67,0
63,5
64,0
66,4
54,9
54,9
n/a
Izvor: Agencija za statistiku BiH, Federalni zavod za statistiku
Od ukupnog broja registriranih preduzea u okviru prehrambene industrije FBiH je u 2008.

godini 72,2% njih bilo mikro, 19,7% mala, 6,3%, srednja, a samo 1,8% velika preduzea61.
Tokom perioda 2006.-2010. broj preduzea je porastao za neto vie od 2%, sa poveanjem
broja zaposlenih od oko 3%. Najvei broj uposlenih u prehrambenoj industriji FBiH, njih
39%, je zaposleno u velikim preduzeima, 30% u srednjim, 20% u malim, a oko 11% u mikro
preduzeima62. Instalirani kapaciteti prehrambene industrije u FBiH su predstavljeni u
Prilogu (Tabela P-5.1.).
Veliki problem prehrambene industrije FBiH je izuzetno nizak stepen iskoritenja kapaciteta.
Najnii stepen iskoritenja kapaciteta je u proizvodnji vina i preradi voa i povra (ispod
30%), te proizvodnji mineralnih voda, vafla i keksa. Najvii stepen iskoritenja instaliranih
kapaciteta je u proizvodnji cigareta (71%), a niti u jednoj drugoj grani nije vei od 55%.
Prehrambena industrija FBiH nije specijalizirana, jer samo nekoliko djelatnosti imaju uee
u ukupnom outputu vee od 10% (za 2012. godinu proizvodnja mineralne vode i
osvjeavajuih pia 19,6%, proizvodnja proizvoda od mesa i mesa peradi 16%, proizvodnja
60
IMF, 1996
61
AFIP, 2010
62
AFIP, 2010
mlijeka i mlijenih proizvoda oko 12%, proizvodnja mlinarskih proizvoda oko 11%) -Tabela
P-5.2. (Prilog). Samo sedam djelatnosti (naprijed pobrojane i proizvodnja duhanskih
proizvoda, konzerviranje mesa, proizvodnja piva) stvaraju 80% ukupnog outputa
prehrambene industrije FBiH. U periodu 2005-2012 izuzetan rast su doivjele proizvodnja
stone hrane, prerada aja i kafe, te proizvodnja dvopeka i keksa (stopa rasta preko 100%),
dok su proizvodnje mineralne vode i osvjeavajuih pia, zaina, mlinarskih proizvoda,
proizvoda od mesa i mesa peradi i proizvodnja i konzerviranje mesa imale intenzivniji rast
od prosjeka sektora (stopa rasta preko 50%). Vrijednosti outputa su smanjene u preradi
duhana (neznatno), proizvodnji ostalih prehrambenih proizvoda i proizvodnji i
konzerviranje mesa peradi i zejeg mesa (neto manje od petine), proizvodnji piva (za
etvrtinu), proizvodnji sladoleda i smrznutih smjesa, proizvodnji sokova od voa i povra
(skoro za polovinu), te preradi i konzerviranju povra i voa (za vie od 60%). Dodatno
zabrinjava i kontrakcija ukupnog outputa koja se desila 2012. U ovoj godini je dolo do
znaajnog pada prihoda u proizvodnji kakaa i okolade i proizvodnji sladoleda (za oko 45%),
duhana (za oko 18%), mlijeka i mlijenih proizvoda (za oko 13%), te vina i piva, mlinarskih
proizvoda, hljeba i peciva.
Prehrambena industrija FBiH ima vrlo tradicionalan asortiman proizvoda. Malo se ulae u
inoviranje asortimana i prilagoavanje zahtjevima sofisticiranih trita. Izgled proizvoda,
veliina pakovanja, kao i komunikacija na tritu nisu prilagoeni potrebama modernog
kupca i znaajno su loiji u odnosu na regionalne lidere. Kompanije poklanjaju malo panje
aspektima proizvoda koje kupcu tede vrijeme, omoguavaju mu jednostavniju upotrebu i
uvanje proizvoda. Ovo je jedan od najznaajnijih razloga niske konkurentnosti
prehrambene industrije FBiH. injenica da od ukupno 608 registriranih, samo 97 kompanija
ima apliciran standard ISO 22000, samo 21 kompanija HALAL standard, te samo 6 apliciran
ISO 14000 podcrtava ocjenu da su kompanije domaeg prehrambenog sektora manje trino,
a vie proizvodno orijentirane. To sniava njihov kapacitet da unaprjeuju konkurentsku
poziciju na tritu i ukazuje na manjak znanja u oblasti marketinga, sistema kvaliteta i opih
upravljakih znanja i vjetina.
Lanac vrijednosti prehrambene industrije je neefikasan, odnosno i vertikalna i horizontalna
koordinacija (kooperacija) su na vrlo niskom nivou i zbog toga kompanije ne mogu "uivati"
prednosti eksterne ekonomije obima (laka dostupnost informacija o tritu, zajedniki
nastup na ino-tritima, transfer tehnologija i sl.). Horizontalna koordinacija na nivou
prehrambene industrije skoro da i ne postoji. Kompanije nisu spremne proslijediti,
razmijeniti ili uvaiti ak ni podatke o svom poslovanju i kapacitetima. Upravo zbog toga BiH
(i FBiH) kompanije djeluju na ogranienom segmentu domaeg trita, te konkuriu jedna
drugoj, dok su vrlo atraktivni segmenti domaeg trita skoro pa preputeni inoproizvoaima.
Vertikalna koordinacija postoji samo izmeu primarne proizvodnje i prehrambene
industrije. Djelatnosti prehrambene industrije FBiH se, prema porijeklu sirovina, mogu
podijeliti u dvije grupe: (i) one koje sirovinu nabavljaju na BiH tritu (mljekarska industrija,
prerada voa i povra, proizvodnja mineralne vode, proizvodnja vina i (ii) one koje svoju
sirovinu uvoze (proizvodnja piva, duhanskih proizvoda, proizvodnja osvjeavajuih pia i
sokova, konditorska i mlinska industrija i, ono to posebno zabrinjava, prerada mesa).
Kompanije sirovine od proizvoaa obino otkupljuju na ugovornoj bazi. Poto ne postoje
uhodani kanali otkupa poljoprivrednih proizvoda, kompanije ulau velike napore da
organiziraju otkup i obezbijede sigurno snabdijevanje u pogledu koliine i kvaliteta
sirovine. Ovo kompanijama stvara probleme kod obezbjeenja pune sljedivosti u

proizvodnji. Zbog visokih transakcijskih trokova pri otkupu sirovina na BiH tritu,
kompanije su motivirane da kupuju sirovine iz uvoza. Ovo je ozbiljna prijetnja daljem razvoju
i poljoprivredne proizvodnje, ali i prehrambene industrije.
Na konkurentnost prehrambene industrije utie i nerazvijenost komplementarnih
industrijskih grana, te mnoge inpute i materijale kompanije moraju uvoziti. To dodatno
uslonjava poslovanje, posebno za mikro i male kompanije prehrambenog sektora. Veza
izmeu prehrambene industrije, veleprodaje i maloprodaje gotovo ne postoji. Veliki
supermarketi esto kompanijama naplauju "ulazak" u supermarket, kasne sa plaanjem,
diktiraju cijene, te tako smanjuju mogunost kompanijama da ostvare znaajniji povrat na
uloena sredstva i smanjuju kapacitet industrije da investira i inovira, te da unaprjeuje
efikasnost proizvodnje i distribucije. Prema nalazima IFC studije (2013) prehrambena
industrija mora ispuniti slijedee kritine zahtjeve identificirane od strane supermarketa: a)
striktna primjena sistema kvaliteta i usuglaenost sa internacionalnim standardima, b)
prilagoavanje kvaliteta proizvoda potrebama kupaca, c) obezbjeenje dovoljne koliine i
stalnosti u snabdijevanju, d) konkurentne cijene, e) adekvatno pakovanje, kalibracija i
oznaavanje proizvoda, f) pouzdanost partnerstva (sigurnost u smislu snabdijevanja i
potovanja rokova), g) unapreenje profesionalizma, h) unaprjeenje marketinga i
komunikacije na tritu i i) jaanje korporativnog imida zemlje.
Prehrambena industrija FBiH se nalazi u razvojnoj fazi u kojoj mora unaprijediti sve aspekte
efikasnosti poslovanja, ali i orijentiranosti ka tritu, odnosno ka kupcima. Kompanije
moraju biti proaktivnije u graenju i oblikovanju efikasnih lanaca vrijednosti i svih drugih
vidova poslovnog interesnog povezivanja, dijeljenja informacija i resursa, te poeti aktivno
raditi na efikasnom transferu znanja i tehnologija. S druge strane, kompanije moraju
unaprijediti asortiman i u pogledu obima i dostupnosti proizvodnje, i u pogledu sigurnosti i
kvaliteta proizvoda, ali i u pogledu inoviranja i oblikovanja proizvoda prema potrebama
modernog kupca. Oba ova aspekta ukljuuju i voenje brige o kvalitetu okolia, nivou emisija
i nivou efikasnosti u koritenju energije, resursa i stvaranju otpada. Inoviranje asortimana
nee biti mogue ako se ne stvore bliske veze sa "centrima znanja i izvrsnosti", ili ako se ne
otpone rad na izgradnji "centara znanja i izvrsnosti".
5.1.
Prerada animalnih proizvoda
5.1.1.
Prerada mlijeka
Mljekarska industrija FBiH je nakon rata ostvarila znaajne pozitivne trendove, koji su ili
ispred razvoja u primarnoj proizvodnji mlijeka. Prerada mlijeka u 2012. godini je bila za 2,7
puta vea nego u 2000 godini. Mljekarska industrija FBiH sarauje sa 11.812 farmi.
Infrastruktura za otkup mlijeka pokriva vie od 80% podruja FBiH, mlijeko se preuzima na
740 otkupnih mjesta u 46 opina, ali velike koliine mlijeka jo uvijek ostaju neotkupljene.
U periodu 2000-2005 je dolo do modernizacije i dogradnje proizvodnih kapaciteta,
privatizacije dravnih mljekara i pozicioniranja mljekara na domaem tritu. Period 2005.2012. karakterizira proirenje proizvodnih programa sa novim savremenim proizvodima
(niskomasni proizvodi, probiotici, sirevi tipa feta, mlijeni namazi i dr.), ekspanzija izvoza,
ulazak stranih mljekarskih kompanija u BiH i preuzimanje veih kapaciteta za preradu
mlijeka, te gaenje odreenog broja, uglavnom malih, mljekara. Instalirani kapaciteti prerade
mlijeka u mljekarama u FBiH procjenjuju se na 250 miliona litara. U 2011/12. godini oko
77,1% mlijeka je preraeno u 4 mljekare.
Sve mljekare u FBiH su privatizirane, a etiri su u vlasnitvu stranih kompanija. Strane

mljekarske kompanije uestvuju u ukupnoj preradi mlijeka u FBiH sa 63%. Od 2008. godine
intenzivirane su aktivnosti na uspostavljanju savremenih sistema i standarda praenja
procesa proizvodnje, kao i osposobljavanja za izvoz, tako da su 2012. godine sve relevantne
mljekare imale uveden najmanje HACCP. Od 2011. godine u mljekarama FBiH su
intenzivirane aktivnosti na primjeni standarda za kvalitet sirovog mlijeka u skladu sa EU
praksom.
Proizvodni programi mljekara sadre 12 grupa mlijenih proizvoda, sa oko 35 tipova
proizvoda. Strukturu prerade mlijeka u mljekarama FBiH ine konzumni teni mlijeni
proizvodi (80,8%), sir (17%) i ostali proizvodi (2,2%). Ona je nepovoljna za dugoroni razvoj
izvoza, poto ga strukturom, naroito izvoznih proizvoda (UHT mlijeko), ograniava na
regionalno trite. Uee trajnih proizvoda (sir, mlijeko u prahu, maslac i dr.), koji su
pretpostavka daljeg razvija izvoza na EU i globalno trite, je malo (19,2%).
Proizvodni program sira je orijentiran na 3 grupe sireva: svjei, salamurni i polutvrdi/tvrdi
sirevi. Asortiman tipova i pakovanja mlijeno-kiselih napitaka je uzak i zaostaje za
mljekarama koje izvoze u BiH. Nekoliko malih mljekara su ukljuile u proizvodni program
neke autohtone mlijene proizvode koji imaju tradicionalni brend. Ovaj trend ohrabruje,
poto bi ovi proizvodi mogli biti jedna od razvojnih mogunosti malih mljekara u nekim
ruralnim podrujima.
Iako su proizvodni program i asortiman mlijenih proizvoda posljednjih godina znaajno
proireni, potranja za mlijenim proizvodim sa dodanom vrijednosti jo uvijek se
zadovoljava uglavnom iz uvoza (topljeni sirevi, program slatkih proizvoda i dr.). Dok se u EU
i dravama sa razvijenom mljekarskom proizvodnjom sistemska politika kod mlijeka zasniva
prvenstveno na odnosu prema trajnim proizvodima, putem kojih se regulira stabilnost
razvoja primarne proizvodnje mlijeka, u FBiH sistemska politika prema ovim proizvodnjama
ne postoji. Dok se u EU i razvijenim dravama trine i sezonske oscilacije u proizvodnji
mlijeka reguliraju robnim rezervama, u FBiH takva praksa ne postoji.
Tradicionalni mlijeni proizvodi, naroito sirevi, predstavljaju posebno bogatstvo FBiH. Oni
se proizvode na tradicionalan nain, uglavnom od sirovog mlijeka, na malim porodinim
farmama. Iako je u ukupnoj preradi mlijeka zastupljena malim udjelom, ova proizvodnja ima
iri znaaj, naroito sa aspekta razvoja ruralnih podruja. Posebno je znaajno iskoritenje
ovjeg i kozjeg mlijeka koje se industrijski gotovo nikako ne prerauje. Na podruju BiH su se
s vremenom izdvojila tri znaajna tradicionalna sira; Travniki/Vlaiki, Livanjski i
Hercegovaki sir iz mijeha, koji predstavljaju regionalne brendove. U zadnjih 10 godina,
poduzete su aktivnosti vezane za pomo proizvoaima ovih sireva i zatitu i valorizaciju
njihovih posebnosti, ali je izostala sistemska podrka, a ove korake su uglavnom poduzimale
razliite organizacije, preteno strane. Danas u BiH niti jedan tradicionalni mlijeni proizvod
ne posjeduje niti jednu od oznaka zatita (PDO, PGI, TSG). Osim toga, tradicionalni sirevi ne
spadaju u subvencionirane proizvode.
5.1.2.
Prerada mesa
Preradom mesa se u FBiH bave 73 preduzea, jedno veliko (vie od 250 zaposlenih), 10
srednjih (51 250 zaposlenih), 18 malih (11 50 zaposlenih) i 44 vrlo malih (do 10
zaposlenih) preduzea. Kapaciteti mesne industrije su dovoljni za preradu mesa i
proizvodnju mesnih proizvoda. Dnevni kapacitet preraivaa mesa u FBiH je 5 30 tona,
godinji 169.000 t, a iskoritenost kapaciteta je samo 17,25%. Preraivai mesa najveim
dijelom uvoze sirovinu (zamrznuta govedina i pilei MOM). Veina preraivakih preduzea
je uvela preduslovne programe (dobru proizvoaku i dobru higijensku praksu) i
implementirala HACCP sistem.
U preduzeima za preradu dominiraju proizvodi od govedine, mesa peradi, manje od
svinjetine, a vrlo malo od ovjeg mesa. Neki preraivai mesa imaju vlastite klaonice, te
pored proizvodnje preraevina, kolju stoku i perad, te prodaju svjee i zamrznuto meso i
iznutrice.
Ukupna industrijska proizvodnja mesa, mesnih proizvoda i iznutrica u FBiH je u periodu
2005.-2012. pala sa 34.591 tona na 29.342 tona. Pad proizvodnje je uzrokovan padom
primarne proizvodnje svih vrsta svjeeg mesa sa 10.594 tona na 4.075 tona. U 2012. godini
proizvedeno je 2.540 tona teletine, junetine i govedine, 1.009 tona mesa peradi, 462 tone
svinjskog mesa i 61 tona ovjeg mesa. Najvei udio proizvodnje (85%) u preraivakoj
mesnoj industriji se odnosi na razliite mesne proizvode, koji su, u periodu 2005.-2012.,
zabiljeili sasvim blagi rast (sa 23.664 t na 25.155 t).
U FBiH se najvie konzumira svjee meso peradi, potom meso goveda, svinja, ovaca i koza.
Od mesnih proizvoda najvie se konzumiraju kobasice. Procijenjena potronja mesa po
stanovniku u 2012. je bila 39 kg.
5.2.
Dorada i prerada ratarsko-povrtlarskih i voarskih proizvoda
5.2.1.
Prerada ita
Obim industrijske proizvodnje u mlinskoj industriji u 2011. godini iznosio je 129.293 tone
(brano od penice ili suraice i ostalih itarica, prekrupa i krupica od tvrde penice, zobi,
kukuruza, rie, rai, jema), a vrijednost prodaje 103 miliona KM63.
U okviru itozajednice FBiH danas egzistira desetak velikih mlinova koji godinje otkupljuju
3.000 5.000 tona, (maksimalno 10.000 tona zrna). Veliki mlinovi prerauju oko 50% zrna,
a ostalo mali mlinovi, kojih prema procjenama ima 37. Kretanje industrijske proizvodnje u
mlinskoj industriji u periodu od 2005. do 2011. godine dato je u Prilogu (Tabela P-4.9.).
Skladitenje ita u FBiH je uglavnom vezano za postojee mlinove. Kapaciteti skladita
variraju od nekoliko hiljada tona do 65.000 tona, to je kapacitet "Klas"-ovog silosa penice u
Sarajevu, koji je ujedno i najvei mlin u FBiH.
Osnovne sirovine mlinske industrije se u najveoj mjeri uvoze, te uvoz ini oko 90% ukupnog
utroka sirovine. Preraivai ita smatraju da kvalitet ita domae proizvodnje ne odgovara
zahtjevima pekarske proizvodnje, te su prisiljeni domae ito mijeati sa uvoznim64.
Industrija hljeba i peciva, kao i pogoni za proizvodnju kolaa i braneno-konditorskih
proizvoda su esto povezani sa velikim mlinovima. Mali proizvoai, pored toga, kupuju ito,
odnosno brano, od poljoprivrednika iz okruenja. Pregled industrijske proizvodnje
pekarskih i braneno-konditorskih proizvoda, te proizvodnje tjestenine u periodu od 2005.
do 2011. godine dat je u Prilogu (Tabela P-4.10.). U ukupnoj prodaji preraivake industrije
(oko 5,22 milijarde KM65) proizvodnja hljeba i finih pekarskih proizvoda uestvuje sa 1,37%,
a braneno-konditorski proizvodi sa 0,46%.
63Industrijska
proizvodnja FBiH 2011, Statistiki bilten 176.
64Poljoprivredni
sektor u BiH: Priprema IPARD-ove analiza sektora u Bosni i Hercegovini, GCP/BIH/007/EC,
2010.
65Federalni
zavod za statistiku, Industrijska proizvodnja FBiH 2011.
5.2.2.
Prerada uljarica
Jedina tvornica za preradu uljarica i proizvodnju jestivog biljnog ulja u BiH je "Bimal" d.d., u
Brkom. "Bimal" je privatiziran 2003. godine i od tada poveava proizvodnju. Fabrika
proizvodi jestivo rafinisano biljno ulje od soje, suncokreta i uljane repice (oko 80% je
suncokretovo ulje). Ukupan kapacitet fabrike je 120.000 t sirovog sjemena. Godinja
proizvodnja jestivog ulja se kree oko 55.000 tona, sa godinjom preradom oko 100.000 t
uljarica. "Bimal", osim jestivog biljnog ulja, proizvodi oko 80.000 t proteinskih proizvoda
(ostaci nakon presanja sjemenki uljarica), koji se kao dodatak za stonu ishranu plasiraju se
na domaem tritu. Uzgoj sirovine na podruju BiH nije ni blizu dovoljan za ovaj proizvodni
kapacitet, tako da se oko 90% sirovina za proizvodnju jestivog ulja uvozi.
Podruje uzgoja maslina je juna Hercegovina, gdje je tokom zadnjih est godina zasaeno
oko 75.000 stabala. U FBiH za sada nema znaajnijih kapaciteta za preradu maslina, odnosno
proizvodnju maslinovog ulja.
Godinja potronja ulja u BiH je oko 45.000 t, odnosno oko 12 l po glavi stanovnika.
5.2.3.
Prerada voa i povra
Za razliku od ostalih grana prehrambene industrije, gdje se proizvodnja zasniva na uvoznim

sirovinama, prerada voa i povra bazirana je uglavnom na domaoj sirovini, koja je u
periodu 2003-2010 inila 92,4% preraenog povra i 96,77%, preraenog voa u domaim
industrijskim kapacitetima66. Udio uvezene sirovine u pojedinim godinama zna biti vei (u
2009. godini uvezeno povre inilo je ak 25,3% ukupne prerade u FBiH). Ipak, veoma mali
dio domae proizvodnje voa i povra (manje od 5%) se prerauje. Jedan od razloga
ovakvog stanja su nedovoljni i neravnomjerno rasporeeni rashladni kapaciteti. Na prostoru
FBiH se nalazi 24 aktivna subjekata sa instalisanim rashladnim kapacitetima za uvanje voa
i povra. Ukupna zapremina rashladnih kapaciteta iznosi 22.680 tona, odnosno 30.260 t,
raunajui i subjekte koji vie ne rade67. Ovome treba dodati znaajan broj hladnjaa kod
veletrgovaca i proizvoaa voa i povra kapaciteta ispod 200 tona. Raspoloivi rashladni
kapaciteti za svjee voe i povre su nedovoljni, ako se ima u vidu da je ukupna statistiki
ragistrovana proizvodnja voa i povra na prostoru FBiH neto ispod 500.000 tona. Najvei
dio ove proizvodnje koristi se za stonu potronju, a kvalitet plodova je u periodu od berbe do
potronje potrebno osigurati uvanjem u hladnjaama (kontrolisana i normalna atmosfera)
sa integrisanim linijama za pripremu i doradu. Samo dvije firme posjeduju mogunost
uvanja voa i povra u kontroliranoj atmosferi ukupnog kapaciteta 1.980 tona68. Rashladni
kapaciteti su neravnomjerno rasporeeni na prostoru FBiH, sa najveom koncentracijom u
Gradacu i okolini, te Mostaru i okolini. Rashladni kapaciteti se koriste uglavnom za uvanje
voa i povra za stonu potronju, a samo tri hladnjae uvaju sirovinu za preradu.
Trenutno na prostoru FBiH rade etiri firme za preradu povra, od kojih dvije prerauju i
voe, dok su dvije specijalizirane za preradu mariniranog i bioloki konzervisanog povra. Uz
to, postoji pet firmi sa registrovanom preradom voa i povra, koje zbog tekoa u
poslovanju vie ne rade. Od ukupno 48.280 t instalisanih kapaciteta za preradu voa i povra
66
Vlastita izraunavanja prema podacima Federalni zavod za statistiku, Industrijska proizvodnja FBiH 2011.
67
68
Vlastita istraivanja
u FBiH na godinjem nivou je aktivno samo oko 4.500 t, odnosno oko 9%69. U FBiH se biljei
znaajan pad proizvodnje preraevina od voa i povra. Najvei udio u ukupnoj proizvodnji
preraevina od povra ini marinirano povre (mijeano ili kao monokultura), dok su ostale
preraevine zastupljene u neznatnom obimu70. U FBiH niti jedna firma ne proizvodi
zamrznuto niti sueno povre. Najvei udio u ukupnoj proizvodnji preraevina od voa ini
voni sok (mijeani ili proizveden od jedne vrste, te proizveden od koncentrisanog vonog
soka), dok su ostale preraevine zastupljene u neznatnom obimu. Nijedna firma u FBiH ne
proizvodi koncentrisani voni sok, a gotovo cjelokupna proizvodnja vonih sokova i srodnih
proizvoda se zasniva na uvezenom koncentratu.
Analiza konkurentnosti poljoprivredno-prehrambenih proizvoda u BiH pokazuju da BiH na
evropskom tritu ni u budunosti nee moi konkurisati velikim koliinama preraevina od
voa i povra. Meutim, prilike za BiH postoje u proizvodnjama autohtonih proizvoda (npr.
pekmez od autohtonog voa, bestilj, razna slatka i sl.). Proizvodnja ovih proizvoda je malog
obima i odvija se u malim proizvodnim kapacitetima i domainstvima. Ova grupa proizvoda
svoje anse na izvoznim tritima mora traiti kao proizvodnja sa nekim od oblika zatite
(geografsko porijeklo, originalnost ili tradiconalni ugled).
5.2.4.
Proizvodnja destilisanih alkoholnih pia od voa i groa
Ne postoje pouzdani podaci o proizvodnji destilisanih alkoholnih pia, jer je ova proizvodnja
jo uvijek u sivoj zoni, a prema procjenama, preko 60% proizvodnje i prometa destilisanih
alkoholnih pia je trino nekontrolisano.
Podaci o instalisanim kapacitetima za proizvodnju destilisanih alkoholnih pia u FBiH (Prilog
Tabela P-4.11.) pokazuju da su oni dovoljni, ukoliko bi u potpunosti bili iskoriteni.
Iskoritenost kapaciteta je niska, a za njihovu potpunu iskoritenost bilo bi potrebno
obezbijediti oko 160.000 tona voa i groa. Opremljenost industrijskih pogona je
zadovoljavajua, uz neophodan remont instalirane opreme.
Prema statistikim podacima u FBiH, vie se proizvede destilati od voa, nego od groa.
Preovladavaju destilati ljive, slijede jabuka i kruka, rjee druge vone vrste. Proizvodnja
travarica, razliitih likera i destilata od biljnih i voni macerata, naroito od jagodastog voa,
veoma je niska, ili je uope nema.
Znaajan dio proizvodnje destiliranih pia se obavlja na tradicionalan nain, bez
standardizacije kvaliteta. Proizvoai ne rade na stvaranju vlastite marke i diverzifikaciji
proizvoda. Ove rakije se uglavnom prodaju u rinfuznom stanju i van zvaninih kanala.
Proizvodnja rakija na tradicionalan nain moe biti perspektivna, uz poboljanja putem
udruenja proizvoaa rakija, a zatim i kroz zatitu geografskog porijekla pia, prije svega
ljivovice.
5.2.5.
Vinarstvo
Preraivaki i smjetajni kapaciteti industrijskih vinarija u FBiH iznose cca 25 miliona

litara71. Sve industrijske vinarije su opremljene savremenom opremom za prihvat groa,
preradu, hlaenje i uskladitenje vina, i ovi kapaciteti trenutno zadovoljavaju potrebe
69
70
Federalni zavod za statistiku, Industrijska proizvodnja FBiH 2011.
Svi podaci o kapacitetima i strukturi proizvodnje vina, ukoliko nije drugaije naglaeno procjene Doc. dr
Tihomir Prusina
71
domae prerade groa. Industrijske vinarije uglavnom prerauju vlastito groe, uz vrlo
malo otkupa. Osim njih postoje i tzv. privatni podrumi (registrovani za proizvodnju vina i
rakije) kapaciteta od 20.000 do 3.000.000 litara, sa ukupnim kapacitetom oko 4 miliona
litara. Uz vlastito groe, oni prerauju i groe otkupljeno od kooperanata. Ovome treba
dodati i proizvoae groa i vina koji imaju ureene manje podrume sa modernim
tehnologijama proizvodnje vina. Oni uglavnom prerauju vlastito i groe nabavljeno od
rodbine i susjeda. Nisu registrovani kao proizvoai vina i uglavnom prodaju vina u rinfuzi.
Njihovi kapaciteti se procjenjuju na oko 2 miliona litara. Time se ukupni vinarski kapaciteti u
Hercegovini procjenjuju na 31 milion litara.
U ukupnoj proizvodnji vina crveno vino uestvuje sa 45%, a bijelo sa 55% i ovakva struktura
je prilino ujednaena u posljednjem desetogodinjem periodu. Registrovane industrijske
vinarije (njih 14) predstavljaju kimu vinskog sektora u FBiH. Meu registrovanim
proizvoaima vina proizvodnja je primarno fokusirana na visokokvalitetne kategorije vina,
sa velikim ueem autohtonih sorti ilavka (bijelo) i Blatina (crveno). Ukupna proizvodnja
vina u u FBiH 2011. godini je procijenjena na 14,7 miliona litara72. Prosjena prodajna cijena
vina se procjenjuje na 7 KM/l za registrovane proizvoae za domae trite, 2 KM/l za
izvozno, i 4,5 KM/l za neregistrovane proizvoae za domae trite.
Nakon potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju (SSP) i Protokola o vinu (grupa
najosjetljivijih proizvoda), BiH e postepeno postii punu liberalizaciju trgovine
poljoprivrednim i prehrambenim proizvodima sa EU. Velike vinarije nekadanjeg dravnog
sistema HEPOK i veliki privatni proizvoai, sa specifinim kvalitetnim vinima bogate
tradicije, e se vjerovatno dobro snai u situaciji pojaane konkurencije koju e donijeti
liberalizacija trita. Poseban problem sektora vinarstva u BiH/FBiH je nekontrolisan uvoz
groa i vina iz Makedonije, koje se koristi za proizvodnju vina u neregistrovanim
vinarijama. Ovakvo vino zavrava u lano etiketiranim bocama, kao domae vino
proizvedeno od domaeg groa.
5.2.6.
Dorada duhana
FBiH posjeduje dva kapaciteta za doradu duhana: "Bosanac" d.o.o. Oraje i "Duhan" d.o.o.
Gradaac, koji rade po modernim svjetskim tehnologijama i standardima, dok se obrada
hercegovakog tipa duhana obavlja u Grudama. Zbog smanjene proizvodnje hercegovakog
tipa duhana, koja je skoro u nestajanju, iskoristivost postrojenja u Grudama je ispod 10%.
Doradbeni kapaciteti u Oraju i Gradacu su kapaciteta do 7.000 tona godinje, a njihova
iskoritenost je oko 30%. Godinja potronja proizvoda od duhana je preko 10.000 tona
(cigarete, rezani duhan i sl.), a uee domae sirovine u ukupnom godinjem plasmanu je
svega oko 5%.
72
Federalni Agromediteranski Zavod Mostar
6.
VANJSKOTRGOVINSKA RAZMJENA
POLJOPRIVREDNIM I PREHRAMBENIM
PROIZVODIMA
U posljednjih osam godina (2005-2012) zabiljeeni su povoljni trendovi u

vanjskotrgovinskoj razmjeni BiH. Oni se ogledaju u injenici da se vrijednost ukupnog izvoza
BiH vie nego udvostruila, dok je vrijednost uvoza porasla za 36,9%, te je zaustavljen rast
vanjskotrgovinskog deficita. I pored toga, kraj 2012. godine je BiH doekala sa jo uvijek
visokim vanjskotrgovinskim deficitom od 7,86 milijardi KM.
Tabela 29 - Kretanje pokazatelja vanjskotrgovinske razmjene BiH (2005-2012) u milionima KM
POKAZATELJ
GODINA
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
IZVOZ BIH
3.784
5.165
5.937
6.712
5.532
7.096
8.223
7.858
UVOZ BIH
11.183
11.390
13.899
16.294
12.356
13.617
15.527
15.253
STR DEFICIT BIH
-7.399
-6.225
-7.962
-9.582
-6.825
-6.521
-7.305
-7.395
231
270
336
425
466
564
621
653
IZVOZ PPP
UVOZ PPP
1.968
1.924
2.211
2.582
2.367
2.467
2.746
2.787
-1.738
-1.654
-1.875
-2.157
-1.900
-1.904
-2.125
-2.134
% PPP U IZVOZU
6,10
5,23
5,66
6,33
8,43
7,95
7,56
8,32
% PPP U UVOZU
17,60
16,89
15,91
15,84
19,15
18,12
17,69
18,27
% PPP U DEFICITU
23,48
26,57
23,55
22,51
27,85
29,19
29,09
28,85
DEFICIT PPP
Izvor: Vanjskotrgovinska komora BiH73
BiH je neto uvoznik poljoprivredno-prehrambenih proizvoda. Njihovo uee u uvozu

(18,27%) je znaajno vee od uea u izvozu (8,32%). I pored toga to je sektorski izvoz
rastao vie od ukupnog BH izvoza, uee sektora u vanjskotrgovinskom deficitu je poraslo
sa 23,48% na 28,85% u 2012. Niske poetne vrijednosti izvoza sektora relativiziraju
pozitivne trendove (Prilog Tabele P-6.3. i P-6.4.), te je deficit sektora na kraju 2012. godine
iznosio 2,13 milijardi KM. Sve grupe od 01 do 24 kombinirane carinske tarife su u svim
godinama osmogodinjeg perioda imale deficit u vanjskotrgovinskoj razmjeni (Prilog-Tabela
P-6.7). Vrijednost uvoza sektora je za 11 posmatranih godina porasla za 66,3%, dok je
vrijednost izvoza sektora u 2012. bio za 5,5 puta vei nego u 2002. godini. Kao rezultat
ovakvih kretanja, vanjskotrgovinski deficit sektora je u 2012. godini iznosio visokih 2,134
milijarde KM, to predstavlja porast za 36,9%.
Najznaajniji porast uvoza biljee uljarice (343,5%), proizvodi mlinsko-pekarske industrije
(295,6%), proizvodi od itarica (248,8%), stona hrana (269,7%) i kafa, aj i zaini (250,6%).
Struktura uvoza se u ovom periodu nije znaajnije mijenjala. Najvei udio u vrijednosti
uvoza biljei grupa 22 (pia, alkoholi i sire), to je ujedno i jedina grupa sa udjelom u uvozu
od preko 10%. Znaajno uee u uvozu imaju i: meso i klaonini proizvodi (4,7%), mlijeko i
mlijeni proizvodi (6,1%), itarice (8,5%), eer i proizvodi od eera (7,3%), proizvodi od
itarica (6,0%) i masti i ulja (6,2%) (Prilog Tabela P-6.3.)
Svi podaci u poglavlju o vanjskotrgovinskoj razmjeni su preuzeti iz dokumentacije Vanjskotrgovinske komore

BiH
73
Vrijednost izvoza poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda je u periodu 2002-2012 porasla

za 5,53 puta (653,4 miliona KM u 2012. u odnosu na 118,10 miliona u 2002.) (Prilog- Tabela
P-6.4.) I pored toga, ukupan vanjskotrgovinski deficit sektora je porastao za 36,9%. U
strukturi izvoza je dolo do znaajnijih promjena. Ovo se prvenstveno odnosi na mlijeko i
mlijene proizvode, iji je udio u izvozu porastao sa 3,1% na 14,3%. Od grupa iji je udio u
izvozu opao, istie se povre (sa 10,9% na 3,9%) i proizvodi od povra i voa (sa 9,6% na
3%). Sve 24 grupe poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda su ostvarile rast izvoza.
Najznaajniji pozitivni pomaci su ostvareni u grupi Mlijeko, mlijeni proizvodi, jaja i med (sa
3,72 miliona KM na 93,60 miliona KM) i proizvodi mlinsko-pekarske industrije (rast sa 0,2
miliona KM na 6,28 miliona KM). Najmanji rast izvoza je ostvaren kod povra i preraevina
od povra i voa. Posebnu panju je potrebno obratiti na izvoz dvije grupe: masti i ulja i
eeri i preraevine od eera. Obje ove grupe imaju visok udjel u izvozu (u 2012. eer i
preraevine 17,6%, a masti i ulja 11,6%). Ovi podaci bi mogli navesti na pogrean zakljuak
o uspjesima ova dva podsektora. Ima li se u vidu da u itavoj BiH postoje samo po jedna
eerana i uljara, da se eerna repa praktino ni ne proizvodi, dok su povrine pod
uljaricama zanemarive, jasno je da se radi o uvozu, prepakiranju i izvozu ulja i eera (Prilog
Tabela P-6.4.).
6.1.
Vanjskotrgovinska razmjene najznaajnijih poljoprivrednih i prehrambenih

proizvoda
Meu najznaajnije grupe poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda za vanjskotrgovinsku

razmjenu spadaju: Grupa 2 (meso i drugi klaoniki proizvodi); Grupa 4 (mlijeko, mlijeni
proizvodi, jaja, med); Grupa 7 (povre svjee, smrznuto i sueno); Grupa 8 (voe svjee,
smrznuto i sueno); Grupa 10 (ita); Grupa 16 (mesne preraevine); Grupa 20 (preraevine
od voa i povra) i Grupa 22 (vode, pivo, vino, sire i alkohol).
Graf 10 - Vanjskostrgovinski deficit najznaajnijih grupa proizvoda (2002-2012)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
0
-50.000.000
-100.000.000
-150.000.000
-200.000.000
-250.000.000
-300.000.000
-350.000.000
Meso
Mlijeko
Povre
Voe
ita
Mes. Prera.
Prera. Povre i voe
Voda, pivo, vino
Pozitivna kretanja u vanjskotrgovinskoj razmjeni registrirana su u grupama 4 (Mlijeko i

mlijeni proizvodi, jaja, med), 8 (voe svjee, sueno i smrznuto). Grupa 4 smanjila je
vanjskotrgovinski deficit za 25%, a grupa 8 za 29%. Najvie poveanje deficita (70%) je
zabiljeeno kod itarica. Ima li se na umu da je deficit Grupe 11 (proizvodi mlinsko-pekarske
industrije) porastao za 93,7%, jasno je da je pozicija BiH, kada je u pitanju osnova ishrane
stanovnitva, izrazito nepovoljna i da je zemlja, kada su u pitanju ovi proizvodi, potpuno
ovisna o uvozu (Prilog P-6.9.)
Graf 11 - Pokrivenost uvoza izvozom najznaajnijih grupa proizvoda (2002-2012)

60
Meso i klaonini proizv
50
Mlijeko i mlijeni proizv
40
Povre
30
Voe i oraasti plodovi
20
itarice
10
Mesne preraevine
Proizv. od povra i voa
0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Pia, alkoholi i sire
Vanjskotrgovinska razmjena mesom i drugim klanionikim proizvodima je obiljeena rastom

i uvoza i izvoza, ali se njihova struktura meusobno bitno razlikuju. Dok u uvozu dominiraju
svjee i smrznuto meso goveda, svinja i peradi (sa rastuim udjelom koji se kretao od 60% u
2006. do oko 85% u 2012.), u izvozu se praktino pojavljuju samo dvije grupe proizvoda:
meso peradi i ostali klaoniki proizvodi, dok je izvoz ostalih proizvoda zanemariv.
Udio mesa peradi u izvozu se u sedmogodinjem periodu ustostruio i najbolji je pokazatelj
snanog zamaha peradarstva u BiH. Detaljniji uvid u strukturu uvoza ukazuje na injenicu da
se najvei dio uvezenog mesa koristi kao sirovina za preradu, jer se radi o smrznutom mesu.
Tako se potvruje teza o manjku domae sirovine i visokoj ovisnosti o uvozu
mesopreraivake industrije.
Grupa mlijeko, mlijeni proizvodi, jaja i med je ostvarila znaajne pomake u poveanju
vrijednosti izvoza (211,5%), dok je uvoz porastao za 45%. To se povoljno odrazilo na
smanjenje vanjskotrgovinskog deficita i poveanje pokrivenosti uvoza izvozom. Ipak,
detaljnija analiza strukture izvoza i uvoza donekle relativizira ovaj uspjeh. Dok u uvozu
dominiraju trajni visokovrijedni proizvodi (sir i maslac), koji i jesu predmet
vanjskotrgovinske razmjene, BiH uspjeh ove grupe proizvoda duguje prvenstveno UHT
mlijeku i jajima. Dok je udio sireva i maslaca u uvozu iznosio od 60-45%, udio sireva u izvozu
se smanjio sa 25% na samo cca 10%. Razvoj peradarstva je vidljiv i na rastu vrijednosti
izvoza jaja, koji je u 2012. iznosio oko 10% izvoza ove grupe proizvoda.
Vrijednost uvoza povra je u posmatranom periodu konstantno rasla, to je rezultiralo
ukupnim rastom uvoza od 87%, dok je izvoz porastao za 97%, to je rezultiralo rastom
vanjskotrgovinskog deficita od 8% i rastom udjela povra u sektorskom vanjskotrgovinskom
deficitu od 31,6%. Struktura uvoza i izvoza povra se bitno razlikuju. Iako se udio svjeeg
krompira, paradajza i luka u uvozu za sedam godina smanjio, on je u 2012. godini iznosio
visokih 40%. Ostalih 60% se odnosi na ostalo, sueno mahunasto i smrznuto povre, dok u
izvozu preko 50% zauzimaju sueno i ostalo povre.
BiH biljei pozitivne trendove u vanjskotrgovinskoj razmjeni voem. U periodu 20022012uvoz je porastao za 36,3%, a izvoz za 309,18%. Porastu uvoza najvie su doprinijeli
jezgrasto i ostalo voe, dok je najsnaniji rast izvoza imalo groe (24,6 puta) i grupa
jezgrastog voa (214%).
U periodu 2006-2012 godina struktura uvoza voa se nije bitnije promijenila, te su
najznaajniji udio u uvozu imale banane i agrumi (60%). Kada je u pitanju izvoz voa,
situacija je bitno drugaija. U cijelom periodu najvei udio u izvozu ima smrznuto voe. Ovo
se prvenstveno odnosi na jagodasto voe, dominantno malinu. Udio kajsije, trenje, vinje,
breskve i nektarine takoer raste, meutim evidencija vanjskotrgovinske razmjene nije
dovoljno detaljna da bi se na osnovu nje moglo tano rei koja je to vona vrsta iji se izvoz
poveava.
Grupa ita je jedna od grupa koje imaju najloije stanje vanjskotrgovinske razmjene. Ono se
ogleda u velikoj ovisnosti o uvozu, rastuem uvozu, visokom vanjskotrgovinskom deficitu i
niskoj pokrivenosti uvoza izvozom. Uvoz je za sedam godina porastao za 136%. Iako je izvoz
u istom razdoblju porastao za ak 580%, s obzirom na niske poetne vrijednosti izvoza, a
visoke vrijednosti uvoza, deficit ove grupe proizvoda je iznosio -233 miliona KM, to je za
38% vie nego u 2006. godini. Pokrivenost uvoza izvozom je tek 1,92%. U uvozu
dominantno i stabilno uee od oko 60% kroz cijeli period ima penica, oko 35% kukuruz, a
ostatak ine ria i jeam. Kada je rije o izvozu, njegova struktura oscilira od godine do
godine, ali se moe rei da je kukuruz dominantan (60-75%). Izvoz penice je rastui, ali
nestabilan. Ipak, penica je u 2012. godini dostigla udio od 40% u vrijednosti izvoza itarica.
Vrijednost izvoza proizvoda iz grupe mesnih preraevina je u sedmogodinjem periodu
porasla sa 15,84 miliona KM na 45,14 KM, dok je uvoz rastao sa 92,7 miliona KM iz 2006. na
120,3 miliona KM u 2012. Ova kretanja su rezultirala blagim smanjenjem vanjskotrgovinskog
deficita sa -76,9 miliona KM na -75,1 miliona KM. Pokrivenost uvoza izvozom je u istom
periodu porasla sa 17,08% na 37,52%. U strukturi uvoza nije bilo znaajnijih razlika.
Kobasice su u njemu uestvovale sa oko 40%, konzervirani mesni proizvodi sa neto preko
20%, dok je ostatak inila konzervirana riba. U istom periodu, udio konzerviranih proizvoda
u izvozu je konstantno rastao na raun udjela konzervirane ribe i kobasica, te je u 2012.
iznosio oko 70%. Iz ovoga slijedi zakljuak da su pozitivna kretanja unutar ove grupe
posljedica rasta, na prvom mjestu konzerviranih mesnih proizvoda.
Preraevine od voa i povra su u periodu 2006-2012 zabiljeile rast izvoza za 124,4%, dok
je uvoz porastao za 29,4%. I pored toga, vanjskotrgovinski deficit je porastao sa -19,4
miliona KM na -34,22 miliona KM, a pokrivenost uvoza izvozom je opala sa 53,08% na
36,5%. Struktura uvoza i izvoza se nije znaajnije mijenjala. U uvozu preraevine od povra
uestvuju sa neto iznad 40%, preraevine od voa sa 30-40%, a voni sokovi 15-20%. U
strukturi izvoza je dolo rasta udjela preraevina od voa.
Grupa proizvoda koja ukljuuje vodu, pivo, vino, sire i alkohol je tokom cijelog perioda
2002-2012 imala najvee uee u uvozu (11,2% u 2012.) u Tarifi 2. Njen uvoz je porastao
za 36,8%, a izvoz za 145,2%. I pored toga, ova grupa je ostala vodea i u udjelu u
vanjskotrgovinskom deficitu koji se kretao od 13,5% u 2002. do 12,7% u 2012. Struktura
uvoza i izvoza potvruje negativnu sliku. Dok je uvoz zadrao relativno nepromijenjenu
strukturu (oko 40% vode, neto preko 40% pivo i oko 10% vino), rast izvoza je posljedica
rasta izvoza voda i alkohola, dok se udio visokovrijednih proizvoda vanjskotrgovinske
razmjene (vino, pivo) vremenom smanjuje.
6.2.
Najznaajniji vanjskotrgovinski partneri BiH u poljoprivrednim i prehrambenim

proizvodima
Najvaniji vanjskotrgovinski partneri BiH u sektoru hrane i pia su zemlje CEFTA-e EU-27.
Vrijednosti vanjskotrgovinske razmjene sa njima se znaajno mijenjala u periodu 2002-2012.
Ove promjene su uzrokovane EU proirenjem 2004. i 2007. godine, budui da su neki
znaajni vanjskotrgovinski partneri BiH (Slovenija, Maarska, Rumunija, Bugarska) u ovom
periodu postale lanice EU. Drugi faktor je pristupanje BiH, Srbije i Makedonije CEFTA
Sporazumu 2006. godine.
Graf 12 - Uvoz sektora prema zemlji porijekla (u
KM 2002-2012)
Graf 13 - Izvoz sektora prema izvoznoj destinaciji

(u KM 2002-2012)
3.000.000.000
700.000.000
2.500.000.000
600.000.000
500.000.000
2.000.000.000
400.000.000
1.500.000.000
300.000.000
1.000.000.000
200.000.000
500.000.000
100.000.000
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
CEFTA
EU27
Ostalo
TOTAL
CEFTA
EU27
Ostalo
TOTAL
U periodu 2002-2012, uvoz iz zemalja lanica EU se poveao za 509%, iz CEFTA-e za 51%, a

iz ostalih zemalja za 66%. Od pristupanja BiH CEFTA-i uvoz iz njenih lanica je porastao za
43,6%, iz EU za 57%, dok se uvoz iz ostalih zemalja smanjio za 5%. Uticaj EU integracija i
CEFTA se odrazio i na izvoz proizvoda agro-sektora. U periodu 2002-2012, izvoz u zemlje
CEFTA je porastao za 767%, u EU za 479%, dok je vrijednost izvoza u ostale zemlje smanjen
za 69%. Od 2006.-2012. vrijednost izvoza u CEFTU se poveala za 161%, u EU za 81%, a u
ostale zemlje za 182%. Na strukturu uvoza prema porijeklu su najvie uticaja imale EU
integracije, preciznije pristupanje Slovenije, Poljske, Maarske, eke (2004), te Rumunije i
Bugarske (2007). Pristupanje BiH CEFTA-i je uticalo na porast udjela ovih zemalja u uvozu,
na raun udjela ostalih zemalja, dok je udio EU-27 zemalja stabilan i rastui u cijelom
posmatranom periodu. Najznaajniji partneri BIH meu lanicama EU, kada je u pitanju uvoz,
su Slovenija, Austrija i Maarska, Italija, Njemaka i Holandija. Meu lanicama CEFTA-e,
Hrvatska dominira sa udjelom od 52,63% i Srbija sa 41,9% (2012).
Struktura izvoza prema destinacijama se znaajno promijenila, i nakon 2006. godine,
poljoprivreda i prehrambena industrija su uglavnom orijentirane na trite CEFTA-e,
prvenstveno Republike Hrvatske i Srbije.
7.
7.1.
POSLOVNO OKRUENJE
Institucije od vanosti za sektor
Znaajne tekoe za sektor poljoprivrede u BiH, a time i FBiH proistiu iz njihovog ustavnog
ureenja prema kojem sva etiri uspostavljena nivoa vlasti od dravnog do opinskog
imaju ovlaenja za planiranje i upravljanje poljoprivredom. Ovakva organizacija ne
omoguava uspostavu fukcionalno koordinirane mree institucija, s jedne strane, te dovodi
do nepotrebnog i skupog multipliciranja institucija istih ili slinih domena, s druge strane.
7.1.1.
Institucije na nivu Bosne i Hercegovine
Institucije uspostavljene na nivou BiH od posebne vanosti za sektor su: Ministarstvo

vanjske trgovine i ekonomskih odnosa (MVTEO), odnosno njegov Sektor za poljoprivredu,
prehranu, umarstvo i ruralni razvoj; Agencija za sigurnost hrane BiH (samostalna upravna
organizacija) i tri upravne organizacije u okviru MVTEO (Uprava BiH za zatitu zdravlja bilja;
Ured za veterinarstvo BiH i Ured za harmonizaciju i koordinaciju sistema plaanja u
poljoprivredi, prehrani i ruralnom razvoju BiH). Ured za harmonizaciju i koordinaciju
sistema plaanja u poljoprivredi, prehrani i ruralnom razvoju BiH, iako osnovan 2009.
godine, je sa personalnim popunjavanjem praktino poeo tek poetkom 2013. godine.
Sektor poljoprivrede, prehrane, umarstva i ruralnog razvoja MVTEO je zaduen za
uspostavljanje okvira za razvoj sektorskih strategija, politika, programa i mjera, te njihovu
koordinaciju u cilju harmonizovanog pristupa i razvoja ovih oblasti u cijeloj zemlji.
Donekle izuzimajui Agenciju za sigurnost hrane, ostale upravne organizacije su, uglavnom,
zaduene za iniciranje i usaglaavanje programa, mjera i aktivnosti koje se, izuzimajui
programe meunarodne podrke i pomoi, i finansiraju i provode na nivou entiteta, a u FBiH
i na nivou kantona. One su ovlatene da Vijeu ministara BiH podnose na razmatranje i
usvajanje nacrte zakona i podzakonskih akata iz domena utvrenih zakonima o formiranju
ovih institucija.
Pored navedenih, meu institucijama uspostavljenim na dravnom nivou od vanosti za
sektor treba spomenuti: Direkciju za evropske integracije Vijea ministara BiH; Institut za
akreditiranje BiH (BATA); Institut za standardizaciju BiH (BAS); Institut za intelektualno
vlasnitvo i Agenciju za nadzor nad tritem.
Jednoglasan stav gotovo svih sektorskih interesnih grupa i nevladinih organizacija je da je
Bosni i Hercegovini potrebno dravno ministarstvo poljoprivrede, ije bi formiranje
predstavljalo put ka boljoj koordinaciji poljoprivrednih politika i konzistentniju artikulaciju
interesa sektora u meunarodnim odnosima (posebno u procesima pridruivanja EU), te
lake uspostavljanje neophodnih informacionih sistema i registara.
7.1.2.
Institucije na nivou Federacije BiH
U FBiH je u okviru postojeih ustavnih rjeenja uspostavljen minimalno potreban broj

institucija, organizacija i agencija za upravljanje i nadzor u sektoru poljoprivrede, prehrane i
ruralnog razvoja. Postoji spremnost Federalnih organa uprave da prihvate i provedu sva
regulatorna rjeenja utvrena za BiH, kao i da daju konstruktivan doprinos u dolasku do
ovih rjeenja. Sporo usvajanje regulative i uspostavljanje institucija na dravnom nivou ima
negativne posljedice po poljoprivredu u FBiH, ali i za njene Federalne institucije. Odreene
tekoe za uspostavljanje sektorskih institucija u FBiH ima i ustavna organizacija, sa
snanim nadlenostima kantona za pitanja poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede. Iako se

nadlenosti kantona mogu posmatrati i sa svjetlije strane planiranja i razvoja poljoprivrede
"odozdo-prema-gore", odreen broj sektorskih legislativnih akata na nivou FBiH dugo eka
na usvajanje, dijelom i zbog razliitih interesa njenih kantona.
FMPV je kljuna institucija za upravljanje sektorom poljoprivrede, prehrane i ruralnog
razvoja u FBiH. FMPV vri upravni nadzor nad provoenjem propisa, te donosi provedbene
odluke. Ministarstvo je odgovorno za: upravljanje prirodnim resursima, razvoj poljoprivrede,
prehrambene industrije, odnosno za razvoj biljne poljoprivredne proizvodnje, stoarstva,
ribarstva, lova, zatite i koritenja poljoprivrednog zemljita, prehrambene industrije,
proizvodnje stone hrane, vodoprivrede, veterinarske i fitosanitarne zatite, umarstva, te za
ruralni razvoj i zatitu i poboljanje koritenja poljoprivrednog zemljita.
Inspekcijski nadzor u sektoru, ogranien ustavnom organizacijom FBiH, vri Federalna
uprava za inspekcijske poslove. Za sektor poljoprivrede, ruralnog razvoja i prehrambene
industrije su posebno vani inspektorati: Poljoprivredne, Veterinarske, Sanitarnozdravstveno-farmaceutske i Trino-turistike inspekcije. Federalni inspekcijski organi
nemaju uvijek jasno podijeljene nadlenosti sa kantonalnim, to kao problem u radu istiu i
federalni i kantonalni inspektori.
U FBiH su uspostavljene i djeluju dvije samostalne federalne nauno-strune ustanove
(Federalni zavod za poljoprivredu u Sarajevu i Federalni agromediteranski zavod u Mostaru)
i jedna ustanova specijalizovana za pitanja poljoprivrednog zemljita (Federalni zavod za
agropedologiju u Sarajevu).
Meu nedostajuim sektorskim institucijama i tijelima na nivou FBiH ovdje se navode samo
neke od onih ije je formiranje predvieno federalnim zakonskim propisima o poljoprivredi,
veterinarstvu i zatiti bilja, a koje bi mogle biti od koristi za planiranje razvoja i servisiranje
sektora poljoprivrede, prehrane i ruralnog razvoja. U FBiH, dakle, nisu uspostavljene i ne
djeluju: Federalna poljoprivredna savjetodavna sluba, Federalni zavod za zatitu bilja u
poljoprivredi, Veterinarski institut FBiH, Federalna agencija za ruralni razvoj (rok za
formiranje bila je 2012. godina), Agronomska komora i Poljoprivredni informativni centar.
7.1.3.
Institucije na nivou kantona Federacije BiH
U FBiH sedam kantona imaju uspostavljena ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i

umarstva, dok su u tri kantona pitanja poljoprivrede u nadlenosti posebnih sektora u
ministarstva privrede. Sva kantonalna ministarstva imaju nadlenosti za strateko planiranje
poljoprivrede i ruralnog razvoja svojih kantona i provoenje utvrene poljoprivredne
politike, sve do vlastitih podsticaja poljoprivredi i ruralnom razvoju. Kantonalna
ministarstva poljoprivrede uestvuju u planiranju poljoprivredne politike na nivou FBiH,
ime se obezbjeuje odreena koordinacija razvojnih planova i programa.
7.2.
FBiH u kontekstu meunarodnih sporazuma i njihove vanosti za sektor
7.2.1.
CEFTA sporazum
CEFTA74 sporazum potpisan je u Bukuretu 19.12.2006. godine, a potpisnice su bile: Albanija,

Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Makedonija, Bugarska, Hrvatska, Rumunija, Srbija, Moldavija
i Kosovo. Rumunija i Bugarska su ulaskom u EU 2007., a Hrvatska 2013. godine prestale biti
lanice CEFTA. Sporazum je objedinio 32 ranije potpisana bilateralna ugovora o slobodnoj
trgovini koji su bili na snazi izmeu zemalja regiona, i predstavljao je nastavak liberalizacije
trgovine, unapreenje ekonomske suradnje, te regulisanje ranijih nedoreenosti bilateralnih
ugovora. Principi koji su ugraeni u sporazum preuzeti su iz STO-a, tako da se veina ciljeva
zacrtana STO sporazumom reflektiuje i na sporazum CEFTA.
Za BiH CEFTA sporazum nije nita bitnije mijenjao u trgovini, s obzirom na ranije date
koncesije kroz bilateralne ugovore o slobodnoj trgovini, odnosno vie nije bilo mogue
nametati ili primjenjivati nove carine. Pravilo je vailo i u sluaju da su uvozna optereenja
svedena na nulu, kao to je bilo u sluaju BiH. S druge strane, bilo kakva daljnja eventualna
smanjenja carina (pregovori u okviru STO, drugi sporazumi) bi se automatski primjenjivala i
na CEFTA sporazum. to se tie necarinskih barijera kao to su koliinska ogranienja,
predvieno je da se ona, ili mjere koje mogu imati jednak uinak ukinu, bilo da se radi o
uvozu ili izvozu. Prema Sporazumu, izvozne carine i takse efekta jednakog izvoznim
carinama su potpuno ukinute. Sanitarne i fitosanitarne mjere Sporazum je utvrdio po uzoru
na SPS sporazum STO-a. Problematika tehnikih barijera u trgovini tretira se na istovjetan
nain kao i u STO sporazumu.
Sastavni dio sporazuma CEFTA su zatitne mjere koje se mogu primijeniti u sluaju
opravdanih okolnosti na ukupan ili uvoz iz odrenih zemalja (bilateralne zatitne mjere).
Kada su u pitanju mjere ope zatite, najvaniji preduslovi koji moraju biti ispunjeni za
uvoenje ovih mjera su poveanja koliine uvoza koji prijeti da prouzrokuje:
Ozbiljne tete domaim proizvoaima slinih ili direktno konkurentnih proizvoda na

teritoriji strane uvoznice, ili
Ozbiljnih poremeaja u bilo kojem sektoru privrede koji bi mogli dovesti do ozbiljnog
pogoranja ekonomske situacije strane uvoznice.
Postupak za uvoenje mjera zatite, bilo da se radi o antidampingu ili opim mjerama zatite,
podnose proizvoai/preduzea ili udruenja koja predstavljaju proizvoae ili industriju
koja obimom svoje proizvodnje prevazilaze polovinu ukupne proizvodnje proizvoda koji je
predmet prijave. Zemlja koja uvodi zatitne mjere mora imati na snazi domae propise o
zatitnim mjerama koje su u skladu sa STO odredbama.
Vanjsko-trgovinska razmjena poljoprivrednih proizvoda izmeu zemlja CEFTA-e i BiH je u
gotovo konstatnom porastu od potpisivanja sporazuma na ovamo (Prilog Tabela P-6.1.).
Izuzetak je 2009. godina (vjerovatno zbog posljedica svjetske ekonomske krize, ali i zbog
stupanja na snagu Privremenog sporazuma o trgovini sa EU), kada je ukupna razmjena opala
za nekoliko procentnih poena. Pokrivenost uvoza izvozom je niska (od najmanje 20,16% u
2007. do najvie 34,73% u 2012. godini). Razlog za ovo lei u injenici da je BiH u vrijeme
potpisivanja bilateralnih ugovora, a kasnije i CEFTA sporazuma, imala vrlo nizak nivo
proizvodnje i izvoza, to je direktna posljedica rata i ratnih teta. Ova injenica je vrlo bitna
za shvatanje zatitnih klauzula u okviru sporazuma CEFTA. Naime, zbog ovako niskog izvoza
74
Centralnoevropski sporazum o slobodnoj trgovini
u ranijim godinama BiH praktino ne moe ni uvesti zatitne mjere. Izvoz tih poetnih godina
bio je tako malog obima da je BiH kasnije imala pozitivan rast izvoza (iako je njegov
apsolutni iznos skroman) kao i pokrivenosti uvoza izvozom, to su praktino glavni
argumenti za primjenu zatitnih mjera. Ovo je kljuna prepreka da BiH, eventualno, uvede
zatitne mjere od evidentno prekomjernog uvoza iz zemalja potpisnica CEFTA.
7.2.2.
Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju (SSP)
Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju predstavlja novu formu odnosa zemalja lanica EU i

zemalja koje tee lanstvu u EU. Sporazum predstavlja prvi ugovorni odnos izmeu BiH i
Evropske unije. Potpisan je 16. 06. 2008. godine u Luksemburgu, ali jo nije ratificiran.
Privremeni ugovor o trgovini i trgovinskim pitanjima stupio je na snagu odmah nakon
potpisivanja, 01. 07. 2008. godine. Trgovinski sporazum u okviru SSP predvia odreene
trine koncesije i od strane Zajednice, ali u i od strane BiH. Cilj Sporazuma u trgovinskom
dijelu je da se BiH postepeno privikava na uslove jedinstvenog trita EU. Sporazumom je
predvieno da se do kraja 2013. godine trgovina sa EU, u najveem dijelu, liberalizira.
Izuzetak ine neki poljoprivredni proizvodi za koje e odreene carinske zapreke ostati na
snazi, ali u znatno ogranienom obimu. Sporazumom je dogovoreno sukcesivno smanjenje
uvoznih optereenja na proizvode porijeklom iz EU/BiH. Dogovorene polazne carine za svaki
proizvod na koju e se primjenjivati postepena smanjenja carina, utvrena u sporazumu su
Jedinstvena carinska tarifa Unije, uvedena u skladu s Uredbom (EEC) 2658/871 (stvarno se
primjenjuje erga omnes na dan potpisivanja ovog sporazuma) i Carinska tarifa BiH iz 2005.
godine, koja je u primjeni.
EU je drugi po vanosti partner BiH u trgovini poljoprivrednim proizvodima. Potpisivanjem
SSP BiH proizvoaima je formalno-pravno otvoren pristup ogromnom tritu EU. Ipak,
pozitivni efekti liberalizovane trgovine, kao i u sluaju CFETA-e, odlaze drugim stranama. EU
trite je prostor sa najrigoroznijim propisima u oblasti sigurnosti hrane, a BiH proizvoai
su jo daleko od njihovog ispunjavanja. Veina odobrenih kvota, kao i ostalih koncesija i
povoljnosti, ostala je neiskoritena. Razlozi su prije svega u nepostojanju traenih standarda
i certifikata, kao i neophodnih mehanizama kontrole. Tako pokrivenost uvoza izvozom od
potpisivanja SSP do 2010. godine nije prelazila 20%, sa najboljim rezultatom (18,06%) 2010.
godine75. Ovakve vrijednosti indikatora pokazuju da je trgovina sa EU ipak daleko sloenija
od trgovine sa zemljama CEFTA-e. Drugi razlog svakako mogu biti cijene uvezene i izvezene
robe. Iz BiH se izvoze robe niske dodane vrijednosti, odnosno sirovine ili polusirovine, dok iz
EU uglavnom dolaze proizvodi vie dodatne vrijednosti.
7.2.3.
Posljedice ulaska Hrvatske u EU
BiH i Republika Hrvatska imaju tradicionalno dobre trgovinske i privredne veze. Iako je
bilanca trgovine na strani Hrvatske, Hrvatska je i glavno izvozno trite za poljoprivredne
proizvode iz BiH. O ovom svjedoi i pokrivenost uvoza izvozom u razmjeni sa Hrvatskom
koja se poveava iz godine u godinu (Prilog Tabela P-6.2.). Ulazak Hrvatske u EU sredinom
2013. godine mogao bi dovesti do poremeaja u trgovini. Hrvatskim suspendovanjem
sporazuma CEFTA BiH se znatno oteava pristup na najvanije izvozno trite za
poljoprivredne proizvode na koje je zadnjih godina plasirano izmeu 150 i 200 miliona KM
godinje76. Supstitucija ovog potencijalnog gubitka nekim novim tritem bie vrlo teka. U
75
Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH
76
Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH
strukturi izvoza u Hrvatsku u najveoj mjeri participiraju animalni proizvodi, prije svega
mlijeko i proizvodi od mlijeka, tako da se i najvee posljedice mogu oekivati u ovom sektoru.
S obzirom da je Hrvatska postala punopravan lan EU, rjeenja i odredbe SSP postaju okvir
za regulisanje trgovine izmeu Hrvatske i BiH, to znai da BiH na trite Hrvatske moe
izvoziti samo proizvode koje moe izvoziti i u EU. Takvih proizvoda za sada je vrlo malo,
posebno kada se radi o proizvodima animalnog porijekla. Drugi vaan problem je problem
tranzita preko Hrvatske, odnosno EU, oko koga se i dalje vode trilateralni pregovori (BiH,
Hrvatska i EU). Sa ulaskom u EU u Hrvatskoj se primjenuju EU propisi o kretanju i tranzitu
ivotinja i materijala/proizvoda biljnog porijekla. Ovo moe predstavljati ozbiljan problem za
BiH izvoznike, jer bi alternativne transportne rute umnogome poskupjele, a vjerovatno i
reducirale izvoz.
7.2.4.
Svjetska trgovinska organizacija (STO)
Bosna i Hercegovina je u zavrnoj fazi pristupa Svjetskoj trgovinskoj organizaciji. Pristup

ovoj organizaciji, pored pogodnosti u pristupu tritu razvijenih zemalja, kvalitetnijoj
regulaciji trgovine, pozitivnim signalima za strane ulagae i sl., sa sobom nosi i niz obaveza.
Kada je poljoprivreda u pitanju tri su glavne teme koje se pregovaraju u okviru STO: pristup
tritu, domaa podrka i izvozne subvencije. Za BiH su od posebne vanosti pristup tritu i
domaa podrka.
Pristup tritu. Rjeenja u okviru ovog dijela sporazuma uslovno se mogu podijeliti na dva
dijela. Prvi je "tarifikacija", odnosno prevoenje svih netarifnih barijera u tarifne
ekvivalente77. Glavni cilj tarifikacije je da se brojni oblici restrikcija u trgovini
poljoprivrednih proizvoda, kao to su varijabilne dadbine, netarifne mjere, kvantitativna
ogranienja i sl., kroz propisanu metodologiju, prevedu u tarife. Zemlje lanice na bazi
referentnog perioda (inicijalni je bio 1986-1988) vre tarifikaciju svih netarifnih barijera.
Nakon toga se primjenjuju obaveze redukcije (u zavisnosti od statusa zemlje; razvijene i
zemlje u razvoju ZUR). Drugi segment je najmanji pristup domaem tritu. Ovaj princip je
podrazumijevao doputeni uvoz proizvoda u koliini od 3% domae potronje u odnosu na
bazni period. Ovaj procenat bi se trebao poveati na 5% do kraja prelaznog perioda (4% za
ZUR). Zemlje lanice nisu u obavezi da uvezu pominjane koliine proizvoda, nego da
omogue pristup domaem tritu u navedenom obimu. Pravilo minimalnog pristupa se
ispunjava kroz tarifne kvote.
Domaa podrka. Poljoprivredna podrka je jo jedan od elemenata koji je regulisan
sporazumom o poljoprivredi. Mjere podrke se dijele u tri kategorije/kutije u zavisnosti od
uticaja na trgovinu.
uta kutija. Mjere koje se svrstavaju u utu kutiju su direktno vezane za proizvodnju, bilo
pojedinanih proizvoda ili za sve poljoprivredne proizvode u cjelini, i kao takvi imaju najvei
uticaj na na trgovinu. Iznos ovih mjera se mjeri odgovarajuom AMS metodologijom u
jedinstven indikator Agregatne mjere podrke (AMS). Ukratko, AMS kombinira vrijednost
svih mjera podrke koje spadaju u utu kutiju, ukljuujui tu i transfere od potroaa i
poreskih obveznika. Izraunati AMS iz baznog razdoblja je predmet utvrenog smanjenja u
procentima i vremenskom intervalu. Izdaci za mjere ove kategorije su ogranieni. Najvei dio
domae podrke u BiH, u stvari, spada u mjere iz ute kutije.
Metodologija tarifikacije je propisana u Anexu 3 u okviru "Modaliteta za uspostavu graninih obaveza unutar
programa reformi".
77
Plava kutija. Mjere plave kutije su mjere u okviru tzv. programa ograniavanja proizvodnje.
Ove mjere ne podlijeu obavezi smanjenja, ako se ispunjavaju sljedei uslovi: a) plaanja se
zasnivaju na odreenom podruju i odreenim kulturama, b) takva plaanja izvravaju se sa
85% ili nie u odnosu na bazni period, c) takva plaanja za stoarstvo obavljaju se prema
odreenom broju grla. Za ovu grupu mjera ne postoje ogranienja u potronji, ali se moraju
uraditi obrauni (koliko podrka u okviru ove grupe iznosi). Iako ima odreenih plaanja
koja bi se mogla svrstati u ovu grupu, BiH nije ispunila sve formalne uslove kako bi ova
plaanja i imala obiljeja plave kutije.
Zelena kutija. Mjere zelene kutije ne smiju imati, ili mogu imati samo minimalan, distorzivni
efekat na trgovinu. Dodatno, ove mjere moraju biti finansirane od strane vlade i ne ukljuuju
transfere od potroaa. Ne postoji ogranienje u okviru ove kutije, podrazumijevajui da su
mjere u skladu sa odredbama Anexa II.
Poglavlje domae podrke je najzanimljivije sa aspekta prikljuenja STO, s obzirom na
jednostavnost zatitnih mehanizama i praktinu tarifikaciju koja je davno provedena.
Domaa podrka je jedni segment politike podrke poljoprivredi koja, kako tako, funkcionira
u BiH. Trenutni referentni period za obraun baznog AMS za BiH je 2008.-2010., a
pregovaraka pozicija se temelji na statusu zemlje u razvoju, mada se od strane zemalja
lanica BiH tretira kao zemlja tranzicije (ili ak i razvijena zemlja). Status zemlje u razvoju za
sobom povlai niz povoljnijih rjeenja, meutim, ostaje pitanje da li e, obzirom na
raspoloenje "glavnih igraa", BiH i izboriti ovaj status. Imajui ovo u vidu, dokumenti o
internoj podrci su pravljeni na bazi odredbi koje vae za ZUR (de minimis prag od 10%).
Ostaje da se vidi da li e BiH uspjeti da dokae svoj nepovoljniji poloaj, odnosno da se mora
tretirati, ako ne kao zemlja u razvoju, onda da joj se bar uvae odreene specifinosti.
7.3.
Meunarodni fondovi
7.3.1.
IPARD
Pretpristupni instrument IPARD predstavlja preteu jedne daleko ire politike, politike
ruralnog razvoja EU, te jednog daleko obimnijeg fonda Evropskog agrarnog fonda za
ruralni razvoja (eng. EAFRD), ija su sredstva na raspolaganju nakon pristupanja u lanstvo
EU. Osnovna razlika je to se u pretpristupu koristi manje mjera i to su raspoloiva sredstva
daleko manja. Sistem implementacije je identian, tj. u oba sluaju se sredstva
implementiraju preko akreditovanih agencija koje su zaduene za plaanja u poljoprivredi i
ruralnom razvoju. Pored pobrojanih slinosti pretpristupni instrument IPARD ima i druge
ciljeve specifine za uslove u kojima se nalaze zemlje kandidatkinje. Tako su definisani i
specifini ciljevi za IPARD (pored opih i pobrojanih), a to su:
Dostizanje standarda Zajednice (higijenskih, sigurnosnih, zdrastvenih, okolinih,

dobrobit ivotinja i sl.);
Jaanje konkurentnosti (trine efikasnosti) domae proizvodnje;
Razvoj ruralne ekonomije i
Priprema za provedbu poljoprivredno okolinih mjera.
Iako se u javnosti esto spominju kao obilan izvor grant sredstava za poljoprivredu koja su
nadomak ruke, put do dobijanja ovih sredstava je izuzetno teak. Nizak stepen apsorpcije je
posebno izraen u prvim godinama implementacije. Posljedica je to, u najveem dijelu, tekih
uslova koje je neophodno ispuniti kako bi se sredstva mogla poeti koristiti. Osnovni uslovi
koje je zemlja duna ispuniti da mogla poeti sa koritenjem IPARD sredstava su:
Decentralizirani sistem implementacije pretpristupnih sredstava. Ovo je najvaniji

tehniki uslov za povlaenje pretpristupnih sredstva u cjelini.
Operativna struktura IPARD. Dio decentraliziranog sistema implementacije specifian

za petu IPARD komponentu.
Pripremljeni i usvojeni programski dokumenti, prije svih, Strateki plan ruralnog
razvoja BiH i IPARD plan zemlje.
Horizontalne institucije nisu preduslov, ali su neophodne za uspjenu aporpciju IPARD
sredstva.
Provedba IPARD programa provodi se od strane drava kandidatkinje na temelju
decentraliziranog upravljanja, bez ex-ante kontrole. IPARD zahtijeva uspostavu posebne
operativne strukture tzv. IPARD strukture. Ova struktura se sastoji od dvije osnovne
komponente: prva je Upravljako tijelo, a drugo Platna agencija. Ovdje treba posebno
naglasiti, s obzirom da je to u BiH tema estih diskusija i tumaenja, da regulativa EU koja
regulie IPA/IPARD propisuje uspostavu jedne jedinstve IPARD strukture za dravu. Kada je
rije o funkcijama, funkcija Upravljakog tijela, kao dijela operativne strukture, je kreiranje
programa, monitoring i izvjetavanja o provoenju istog, dok platna agencija ima funkciju
izvravanja plaanja u poljoprivredi. Organizacija IPARD strukture (po gore pomenutim
uslovima) neophodni je operativni preduslov za povlaenje sredstva iz IPARD komponente.
Cjelokupna struktura prolazi kroz proces akreditacije (nacionalne i EU), koji nije ni
jednostavan ni brz (procjene se kreu od 3 5 godina). Iz ovog razloga u uspostavu IPARD
strukture se kree prije nego se mogu koristiti sredstva IPARD-a. Trenutno se u BiH jo
uvijek vode diskusije oko modela za uspostavu IPARD operativne strukture.
S obzirom da se finansijska perspektiva 2007 2013 godine zavrava ove godine Evropska
komisija je ve pripremila novi set propisa koji e vaiti za programsko razdoblje 20142020.. Novom regulativom je predvieno da se kandidatski status brie kao preduslov za
koritenje svih pet komponenti IPA-e. Tako e, i zemljama potencijalnim kandidatima kao
to je BiH, biti mogue da koriste pretpristupna sredstva za poljoprivredu i ruralni razvoj.
Meutim, ovo nee biti mogue ako zemlja ne uspostavi i akredituje, kako decentralizirani
sistem implementacije, tako i operativnu IPARD strukturu. Znai, tehniki uslovi i dalje
ostaju kao preduslovi za koritenje IPARD sredstava. Prema gruboj proceni sredstva koja bi
se mogla dodijeliti BiH iz IPARD II fonda (110 120 miliona EUR) bi bila izmeu iznosa
dodijeljenih Hrvatskoj i iznosa koji je na raspolaganju imala Makedonija. Imajui u vidu
situaciju i kojoj se nalazi domaa poljoprivreda i domai budeti ovo bi svakako bila znaajna
finansijska podrka.
7.3.2.
Ostali fondovi
Donatorska sredstva sektoru poljoprivrede i njegovom institucionalnom okruenju u BiH u

prethodnom periodu je obezbjeivao niz vlada i organizacija. Meu vanijim treba pomenuti:
EU, SIDA (vedska), Vlada eke Republike, SDC/SECO (vicarska), Vlada Norveke, JICA
(Japan), itd. Prema podacima MOFTER-a ukupna visina ovih sredstava u periodu 2007.-2012.
iznosila je: 2007. 9,47 miliona EUR, 2008. 11,94 miliona EUR, 2009. 43,50 miliona EUR,
2010. 15,70 miliona EUR, 2011. 10,23 miliona EUR i 2012. 17,60 miliona EUR.
Aktuelne kljune projekte u sektoru poljoprivrede, prehrane i ruralnog razvoja predstavljaju:
Projekt Svjetske banke: Poljoprivreda i ruralni razvoj (ARDP), projekti finansirani
sredstvima pretpristupne pomoi Evropske unije (IPA) i USAID projekat FARMA. U
posljednjih pet godina iznos IPA pomoi u oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja je bilo
ukupno 3 miliona EUR (1 milion EUR IPA 2007.: Jaanje kapaciteta za programiranje
ruralnog razvoja BiH; 1,5 milion EUR IPA 2007.: Jaanje i harmonizacija BiH informacionog
sistema za sektore poljoprivrede i ruralnog razvoja i 0,5 miliona EUR IPA 2009.: Sektorske
analize za IPARD).
7.4.
Domai izvori za razvoj sektora
Ukupna ekonomska politika se oslanja na investicionu aktivnost i nije mogue uvesti

znaajnije pozitivne pomake u sektoru bez privatnih domaih i stranih ulaganja i javnih
investicija u one oblasti za koje ne postoji interesovanje privatnog sektora. Finansijska
sredstva se angauju na osnovu ekonomskih zakonitosti o efikasnosti i opravdanosti. Kapital
nema sentimentalnosti, te se ne moe oekivati da poljoprivredni sektor ima nekih privilegija
kod pristupa kapitalu, ako one nisu ugraene u zajedniku agrarnu politiku.
U primarnoj poljoprivrednoj proizvodnji finansijska sredstva su potrebna za: postojeu
privrednu aktivnost; poveanje zemljinog posjeda; izradu programa i projekata; sisteme
navodnjavanja; komasacije zemljita; uvoenje ekoloki prihvatljivih sistema proizvodnje;
diverzifikaciju djelatnosti; zapoljavanje radne snage, itd. Po vremenu angaovanja kapitala
(ronosti), potrebno je uraditi odgovarajua usklaivanja sa specifinim osobinama
sredstava za proizvodnju sektora: kratkorona za obrtna sredstva, te srednjorona i
dugorona za investicije.
Investicije i akumulacija su meusobno uslovljeni, jer bez novih investicija nema
akumulacije, a bez akumulacije kapitala nema investicija. Primarna poljoprivredna
proizvodnja u FBiH, naroito na malim poljoprivrednim gazdinstvima, je nisko akumulativna
djelatnost pa nije u mogunosti da rjeava investicije iz vlastitih sredstava ili iz skupih
komercijalnih kredita. Zbog toga se namee potreba da se u rjeavanje tog pitanja ukljui
drutvena zajednica sa svih nivoa. Generalno gledano, pravna lica neto lake dolaze do
kredita.
Nezavidne politike prilike, nestabilnost priliva u budet i finansijkih obaveza iz budeta, ne
daju mogunost realnog predvianja o daljem razvoju dogaanja. Ve neko vrijeme je na
sceni usvajanje i primjena potroakih budeta koji nemaju razvojnu komponentu svih
nivoa vlasti u FBiH. Da bi se kreirali snaniji finansijski stimulansi, neophodna je poboljati
politiku situaciju u zemlji, odnosno obezbijediti jai uticaj graana i meunarodne zajednice
na politiku elitu radi stvaranja boljeg finansijskog i ukupnog ambijenta.
7.4.1.
Finansijska infrastruktura u BiH
U 2012. godini u BiH je poslovalo 28 komercijalnih banaka, dok je jedna banka, Potanska
banka BiH, bila pod privremenom upravom. Lokacijski posmatrano po entitetima, u FBiH je
18 i u RS 10 banaka. Za poslove skrbnitva registrovano je 12 banaka78, devet iz FBiH i tri iz
RS.
U BiH djeluju 22 mikrokreditne organizacije (MKO) i to 18 mikrokreditnih neprofitnih
organizacija (MKF) i 4 mikrokreditne profitne organizacije (MKD). U FBiH 14 MKO (13
MKF+1 MKD) i u RS 8 (5 MKF+3 MKD). U zemlji djeluje sedam tedno kreditnih organizacija
(sve u RS) i 9 lizing drutava, i to 7 u FBiH i 2 u RS.
Komercijalne banke imaju najvei udio u finansiranju sektora, ali su njihovi uslovi
visokozahtjevni za poljoprivrednu proizvodnju. Da bi postali pristupaniji neophodno ih je
78
Izvor: Komisija za vrijednosne papire FBiH i Komisija za hartije od vrijednosti RS.
prilagoditi poljoprivredi po ronosti, cijeni kapitala, jemstvu, pristupanosti i

transparentnosti informacija. Uslovi banaka za dobivanje kredita su razliiti u dva entiteta.
Krediti se odobravaju u iznosu do 60.000 KM, na rok do 10 godina, po kamatnoj stopi od
9,40% do 9,99%, sa grejs periodom do 12 mjeseci i uz naknadu za obradu kredita 1,25%
1,75%79. U RS se odobravaju krediti u iznosu do 50.000 KM, na rok do 10 godina, po
kamatnoj stopi od 5,33% do 7,89%, sa grejs periodom najvie 36 mjeseci i uz naknadu za
obradu kredita 0,5%1,0%80. Sa stanovita bankarskog sektora FBiH, najznaajniji izvor
finansiranja banaka ine depoziti koji sa 31. 12. 2012. godine iznosili 10,96 milijardi KM. Sa
potpunim izlaskom iz ekonomske krize, oekuje se neto bri rast novane mase kao rezultat
stalnog priliva sredstava u bankarski sektor, u vidu depozita privatnog i javnog sektora i
priliva sredstava od privatizacije, te novih zajmova. Direkcija za ekonomsko planiranje Vijea
ministara BiH predvia rast novane mase od 18%, to bi uz devizne rezerve, novani rast
popelo na stopu od oko 20%.
Veoma vanu ulogu u domaim izvorima finansiranja sektora ima Razvojna banka FBiH
(RBFBiH), koja je u najveoj mjeri orijentisana na pravna lica i vee proizvoae. RBFBiH ima
ugovor sa komercijalnim bankama i njima daje kreditna sredstva po kamatnoj stopi od oko
4% koja one plasiraju. Za provjerena pravna lica sa historijatom poslovanja kod
komercijalnih banaka ili kod nje, ona direktno daje kredit po kamatnoj stopi od 4%, plus
trokovi obrade zahtjeva. RBFBiH odobrava kredite u iznosu zahtjeva klijenta, ako ispunjava
sve ostale uslove. Oni se daju na rok od 18 mjeseci do 10 godina, po kamatnoj stopi od 4%, sa
grejs periodom prilagoenim vrsti djelatnosti i uz naknadu za obradu kredita jednokratno
1% pravnim i 0,75% fizikim licima. Dosadanja iskustva su pokazala da je neophodna
rekonstrukcija Razvojne banke FBiH u funkciji podrke sektorima koji mogu biti nosioci
razvoja FBiH, a to znai: preispitivanje naina upravljanja, jasnijeg preciziranja ciljeva i
kriterija za dodjelu kredita, to namee sprovoenje mjera i donoenje novog zakona koji bi
ukljuivao mehanizme kontrole rada banke, plasmana sredstava i ocjenu doprinosa.
Mikrokreditne organizacije (MKO) kao neprofitne organizacije i mikro kreditna drutva
(MKD) kao profitne organizacije imaju udjela u kreditiranju malih gazdinstava i to uglavnom
za obrtna sredstva i potronju. Kod MKO i MKD nude kredite od 300 KM do 50.000 KM, sa
ronou od 1 do 66 mjeseci i grejs periodom od 6 do 36 mjeseci. Godinje kamatne stope su
od 9,99 do 30,72%81.
7.4.2.
Investicije na gazdinstvima
Statistiki podaci o ostvarenim investicijama po djelatnostima i osnovnim izvorima

finansiranja pokazuju da ulaganja u primarnu poljoprivrednu proizvodnju stagniraju. Uz
spoznaje sa terena, moe se rei da je mali broj potpuno novih, naroito velikih gazdinstava.
Postoji odreeni broj srednjih gazdinstava koja su se osavremenila i proirila djelatnost
pasminama i sortimentom, adaptirala postojee objekte, nabavila opremu uglavnom iz
vlastitihizvora i dijelom iz formalnih i neformalnih zajmova. Najvei dio poljoprivrednih
gazdinstava, posebno malih, obavljaju svoju djelatnost na nivou proste reprodukcije, sa
zastarjelim i dotrajalim stalnim sredstvima i u postojeim uslovima nemaju materijalnih
mogunosti da naprave razvojne pomake.
79
Mujkanovi E., Master rad
80
81
7.4.3.
Investicije u preradi
Stanje investicija u prehrambenoj industriji je znatno bolje od onog u primarnoj

poljoprivrednoj proizvodnji. Srednji preraivaki pogoni su u najveem broju sluajeva u
domaem vlasnitvu, a vei pogoni uglavnom u vlasnitvu stranih kompanija. Najvei broj
domaih vlasnika je finansijska sredstva stekao boravei u inostranstvu tokom i nakon rata i
uz to ostvario kontakte sa poslovnim svijetom. Bilo je i pojedinaca koji su za te potrebe
koristili bankovna sredstva, ali se generalno moe kazati da imaju nisku stopu zaduenosti.
Odreeni broj preraivaa su porodina preduzea sa relativno dugom tradicijom koja
optimistiki gledaju na budunost. Stie se dojam da su sposobna da obezbijede investiciona
sredstva iz vlastitih izvora, ali su zainteresovana i za nove izvore sredstava pod povoljnijim
uslovima od sada postojeih.
7.4.4.
Finansiranje putem poslovnih banaka u BiH
Nakon nekoliko godina ekspanzije, ekonomska i finansijska kriza je ostavila traga na

bankarski sektor u BiH pa su banke postale opreznije u odobravanju kredita. Broj
organizacionih jedinica je smanjen na 1.000, a broj zaposlenih na oko 10.000 (stanje na kraju
2012. godine). Bankarske usluge za graane i pravne osobe u BiH i dalje sasvim dostupne, sa
prosjekom od 4.000 stanovnika po jednoj poslovnoj jedinici.
Prema podacima iz 2010. godine, pravne osobe su koristile oko polovine ukupno odobrenih
kredita, a stanovnitvo, ukljuujui i poljoprivrednike, 47% u FBiH i 40% u RS. Oko dvije
treine kredita ine dugoroni krediti (due od jedne godine) koje uglavnom koriste fizika
lica. Iznos realizovanih kredita se u periodu 2007-2011 poveao za 29,2% (sa 11.851 na
15.313 miliona KM)82. Krediti komercijalnih banaka su 2012. godine iznosili 15,94 milijardi
KM, to daje godinju stopu rasta 2012/11 od 5,3%. U 2012. Godini uee dugoronih u
ukupnim kreditima je iznosilo 73,3%. Kretanje isplata i sektorska struktura kredita u
petogodinjem periodu (2007.- 2011.) pokazuje da su ukupni krediti znaajno porasli u
2008. Godini (22,4%), a u preostale etiri godine, zbog uticaja ekonomske krize, je dolo
ostvaren do usporavanja (5,5%).
Kada se posmatraju ponderisane kamatne stope prema ronosti u BiH za est godina (2007
2012), primijeuju se oscilacije (Prilog Tabela P-6.5.). Kamate na kratkorone kredite
privatnim preduzeima su se kretale od 6,73% u 2012. do 7,93% u 2009. godine, a za
stanovnitvo od 9,53% u 2008. do,84% u 2012. Kamate na dugorone kredite za pravna lica
su bile od 6,90 do 8,44%, a za stanovnitvo od 8,07 do 10,51%. Kratkoroni i dugoroni
krediti sa valutnom klauzulom su bili prihvatljivi u trenutku preuzimanja, ali zbog nastalih
kursnih razlika se cijena kapitala jo poveala.
Kamate kod depozita po vienju i tednja na oroene depozite, u odnosu na kreditna
sredstva, su simboline i iz godine u godinu su se smanjivale. Depoziti po vienju su bili, za
pravna lica 0,35% u 2007. da bi se smanjili na 0,16% u 2012. godini, a za stanovnitvo su
smanjeni sa 0,38% na 0,12%83. U istom periodu tednja na oroene depozite za pravna lica je
smanjena sa 3,55% na 2,25%, a za stanovnitvo sa 3,56% na 2,80%.
7.4.5.
Stanje investicione aktivnosti i budui razvoj sektora u FBiH
82
BiH, Ekonomski trendovi, Godinji izvjetaj 2011., april 2012. godine.
83
Agencija za bankarstvo Federacije BiH : Informacija o bankarskom sistemu Federacije BiH, 31. 12. 2012.
U posljednjih pet godina (2007-2012), ukupne investicije u stalna sredstva u FBiH su se

smanjile sa 3.583 miliona na 2.870 miliona KM, ili za 20%84. Kada se stanje prati po tehnikoj
strukturi, najvee smanjenje investicija je bilo kod trokova prenosa vlasnitva (71,5%),
nematerijalnih stalnih sredstava (27,9%), graevinskih radova (20,4%) te maina, opreme i
transportnih sredstava (19,3%85). Poveane su samo investicije u ostala materijalna sredstva
i to za 17,8%86.
U periodu od 2007. do 2011. godine, tehnika struktura investicija je ostala skoro ista.
Najvei dio ostvarenih investicija su inili graevinski radovi, neto malo manje od jedne
polovine, zatim maine, oprema i transportna sredstva sa oko 2% manjim iznosom. Ove dvije
stavke ine oko 95% svih ostvarenih investicija, a preostale tri stavke zajedno daju oko 5%.
Ukupne isplate za investicije po djelatnostima u FBiH (organizacioni princip) u periodu
20072011 su se smanjile za 17,4%. (Prilog Tabela P-6.3.). Pravne osobe su u istom
periodu imale smanjenje isplata investicija za 18,1%. Poljoprivreda, lov i umarstvo su imali
smanjenje od 6,3%, sa 37 na 35 miliona KM. U sektoru je jedino ribarstvo ostvarilo poveanje
isplata za investicije sa 0,6 na 1,6 miliona KM. Poljoprivredna gazdinstva, kao fizike osobe,
su ostvarile rast isplata za investicije za 16,3%. U istom periodu pravne osobe FBiH su
smanjile (sa 98,6 na 98,0%), a poljoprivredna gazdinstva poveala udio u ukupnim isplatama
za investicije po djelatnostima za 0,6% (sa 1,4 na 2,0%).
Isplate za investicije po osnovnim izvorima finansiranja u FBiH u pet godina (2007-2011)
pokazuju (Prilog Tabela P-6.4.): neznatno poveanje od 0,5% kod ukupnih, znaajnije
poveanje iz vlastitih izvora 13,7% i iz sredstava kredita 17,5%, a smanjenje iz svih
preostalih izvora isplata. Najvee smanjenje isplata je zabiljeeno kod udruenih sredstava
(74,2%), kod finansijskog lizinga (48,4%), te kod sredstava fondova i budeta (31,1%) i na
kraju kod ostalih izvora (29,9%). Kod investicije po osnovnim izvorima finansiranja i
djelatnostima pravne osobe su u 2011. godini povukle 96,8%, a poljoprivredna gazdinstva
samo 2,4% ukupnog iznosa. Pravne osobe su koristile sve osnovne izvore sredstava, a
poljoprivreda, lov i umarstvo 70,0% vlastita sredstava, 12,7% udruena sredstva i 15,3%
kreditna sredstva. Poljoprivredna gazdinstva su u 2011. godini koristila vlastita sredstava sa
ueem od 37,7% i finansijske kredite 62,3%, dok im sredstva udruivanja, finansijski
lizing, sredstva fondova i budeta i sredstva iz ostalih izvora nisu bila dostupna. Zbog toga je
poljoprivreda u znatno nepovoljnijem poloaju od ostalih djelatnosti.
84
Federalni zavod za statistiku, SB 177/2012.
85
86
7.5.
7.5.1.
Faktori slabe razvijenosti sektora
Skoro da nema zemlje u svijetu koja poljoprivredu ne smatra vanim segmentom privrednog
postojanja. Sa udjelom izmeu 12 i 14% u BDP, proizvodnja hrane je bila uvaavan sektor u
prijeratnoj ekonomiji BiH. Neposredno nakon rata taj udio je bio jo vii, a onda poeo
opadati, od 11,2% u 2000. na 7,3% u 2009. godini. U istom periodu sektor je u
BDP FBiH imao znaajno nie uee od 7,2% u 2000. do svega 4,5% u 2009. godini87. Ovako
bi FBiH mogla odavati privid sredine u kojoj je pad udjela poljoprivrede u BDP posljedica
njenog razvoja. Ali, poljoprivreda FBiH je, uz izvjesne pozitivne pomake u pojedinim
granama, ostala blia tradiciji i stagnaciji nego razvoju. To ima korijene u nizu nerijeenih
pitanja, kao to su dominantan udio sitnih i isparceliranih gazdinstava, stara i zastarjela
oprema, niski prinosi, nizak stepen trinosti, odsustvo specijalizacije, slabo horizontalno i
vertikalno povezivanje, visoka starosna dob farmera, nerazvijena trina infrastruktura, loe
putne komunikacije, loa educiranost proizvoaa, nizak nivo podrke, nizak nivo
informacijskih i analitikih tehnologija, te neusklaenost zakonodavstva i manjak institucija
u poreenju sa EU standardima. Ovo su i osnovni elementi loe konkurentnosti sektora88.
7.5.2.
Vanjski faktori konkurentnost poljoprivrednih proizvoda u FBiH
BiH i FBiH su proklamirale otvoreno domae trite za proizvode iz poljoprivrednog i

prehrambenog sektora, sa ime je usuglaena i njihova vanjskotrgovinska politika. Pri takvoj
vanjskoj ekonomskoj politici, drava i entiteti u njoj funkcioniu kao slabiji dio regije
zapadnog Balkana i Europe. Ta pitanja tokom proteklog vremena nisu adekvatno rijeena,
to je dovelo do slabe i unutaranje i vanjske konkurentnosti sektora.
7.5.2.1.
Nivo uvozne zatite
Uvozna zatita je dugo bila, a i danas je, jedan od kljunih instrumenata podrke tritu
poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda. Ona se u BiH od 1995. godine, kada su usvojene
prve carinske tarife u zemlji, nalazi u funkciji vanjskotrgovinske i carinske politike. Takvim
politikama, carinska zatita za poljoprivredne i prehrambene proizvode je uspostavljena sa
etiri ad valorem carinske stope u nivoima od 0, 5, 10 i 15%, te je BiH zemlja sa najniom
carinskom zatitom u cijelom balkanskom regionu. Neto kasnije, pod pritiskom domae
naune i strune javnosti, ad valorem carinama su dodani prelevmani za odreene
poljoprivredne proizvode, koji su nedugo potom prevedeni u fiksne iznose, tako da su te
carine i ukinuti prelevmani formirali tzv. sloenu carinu, inei je funkcionalnijom u odnosu
na raniju carinsku tarifu. I pored toga, carinska BiH zatita i dalje je ostala nia u odnosu na
njene susjede, to u odsustvu bilo kakvih drugih, necarinskih barijera, koi napredak domae
poljoprivrede.
Po osnovu sklopljenih ugovora CEFTA 2006. i SSP 2008. godine, nastupile su bitne izmjene
carinske tarife u domaoj carinskoj politici. Rezultat svega jeste da danas, prema donesenoj
Carinskoj tarifi iz 2013. godine, BiH ima veoma kompleksnu konfiguraciju carina koja se
MPV (2011); Dosadanja poljoprivredna politika i njen budui uticaj na razvoj sektora hrane u Federaciji BiH.
Projekt: Izvjetaj o radu za period 2007/2008-2010/2011. godine. Sarajevo. Str. 31-32.
88 Pri ovome treba znati da veliki dio stvorene vrijednosti u domaem poljoprivrednom ambijentu
ostaje neregistriran, kao to se nigdje ne biljee njegova brojna naturalna i polutrina gospodarstva koja t
u vrijednost stvaraju. Takoer, izvan registriranih
tokova ostaju i ona gospodarstva koja svoje proizvode prodaju na mjestima neregistriranog prometa.
87
sastoji od oficijelnih sloenih carinskih stopa sa visinama od 0, 5, 10. i 15% za ukupno

svjetsko okruenje, te silaznih do 0-tih carinskih stopa za proizvode porijeklom iz EU, 0-tih
stopa za zemlje CEFTA, sa posebnom pozicijom Albanije, te Irana i Turske, sa kojima BiH
ima posebne ugovore o trgovini. O eventualnim mogunostima izmjena potpisanih ugovora
kojima bi BiH poboljala svoj sadanji status, iz ove pozicije nije mogue govoriti. Sa onim to
je do sada uinila i to je, kada je STO u pitanju, ve sutra eka, BiH je sebe dovela u poziciju
davanja sutinski ostvarivih prava na svoj trini prostor mnogim zemljama Evrope, pa i
svijeta, koje su ekonomski i tehnoloki monije od nje, da bi za uzvrat dobila iste, ali samo
formalne mogunosti za izvoz, za ije se stvarno realiziranje tek mora boriti.
7.5.2.2.
Porezna politika i njen uticaj na cijene poljoprivrednih proizvoda
Porezi su snaan instrument u kreiranju makroekonomskog ambijenta i kvaliteta ivota

svake zemlje. PDV i akcize ili troarine, uz carine osobito utie na poljoprivredu u BiH i FBiH.
PDV u BiH iznosi 17% i jedan je od najniih u Evropi. Veina domaih poljoprivrednih
proizvoaa nije u njegovom sistemu, jer Zakon o PDV nalae obavezu ulaska u sistem
ukoliko su ostvareni godinji prihodi iznad 50.000 KM, te nemaju mogunosti povrata poreza
za inpute, te ih plaaju za 17% vie nego bi morali. Zato je preporuka poljoprivrednoj politici
da ih motivie za prilaenje ovom poreskom sistemu. Alternativni put ukljuenja u sistem
PDV su poljoprivredne zadruge, koje obaveze prema dravi plaaju putem PDV.
Drugo podruje koje znaajno utie na domau proizvodnju nekih grupa poljoprivrednih i
prehrambenih proizvoda su akcize. Postojei jedinstveni iznosi akciza za strane i domae
proizvoae ugroavaju konkurentnost domae proizvodnje.
7.5.2.3.
Robne rezerve i njihov uticaj na stabilnost trita poljoprivrednih outputa i inputa
Robne rezerve u BiH postoje i funkcioniu na entitetskim, a u FBiH i na kantonalnim nivoima.

Direkcija za robne rezerve FBiH (FDRR) u sadanjem kapacitetu nije postavljena kao
znaajan regulator ponude i potranje poljoprivrednih proizvoda na domaem tritu. Niski
prihvatni kapaciteti, uz nedovoljna finansijska sredstva, limitiraju sposobnost regulisanja
domaeg trita prehrambenih proizvoda od strane ove institucije. Slina situacija je i kod
intervencija na tritu poljoprivrednih inputa, kao to su mineralna ubriva, stona hrana i
sl.
Praksa direktnog ugovornog povezivanja ove institucije sa poljoprivrednim organizacijama
oko definisanja uroda i naina njegovog preuzimanja pod najpovoljnijim trinim uslovima
se u FBiH odnedavno pokuava primjenjivati i daje dobre rezultate. To se odnosi i na lake
rjeavanje dugovanja poljoprivrednika po osnovama kupljenih inputa, kao i na nalaenje
kvalitetnih i funkcionalnih skladita za prihvaanje ugovorenih proizvoda.
Aktuelnim Zakonom o poljoprivredi, prehrani i ruralnom razvoju BiH uspostavljena je veza
drave sa organizacijama koje upravljaju robnim rezervama na entitetskim nivoima i
definisana odgovornost u pruanju pomoi kod usklaivanja njihovih aktivnosti sa
strategijama sektora u zemlji. U tom smislu, sa nivoa drave se predlau smjernice
za djelovanje robnih rezervi u skladu sa praksom koja se primjenjuje u EU. Na tom nivou
susretali bi se svi podaci i osiguravala transparentnost i sljedivost postupaka ovih institucija
onako kako to nalau propisi ove asocijacije.
7.5.3.
Za cjelovitu ocjenu konkurentnosti poljoprivrednih proizvoda u BiH nedostaju adekvatna

sistematska istraivanja. Prva domaa istraivanja su pokazala da se meu konkurentnim
prehrambenim proizvodnjama nalaze domaa vina koja iskazuju konkurentske sposobnosti.
Sljedea istraivanja pokazala su da se industrija mlijeka nalazi na prelomnoj taki, te da njen
nivo konkurentnosti nije stabilan i odriv. Od ostalih istraivanja najzanimljivija su ona koja
utvruju konkurentske prednosti u odnosu na Hrvatsku, Srbiju, Makedoniju i Crnu Goru.
Nisu naeni prehrambeni proizvodi sa kojima bi BiH bila konkurentna na tritu EU.
Kretanje vrijednosti i ponaanje unutarnje strukture poljoprivrede trebali bi biti u pozitivnoj
korelaciji sa cijenama koje postiu poljoprivredni proizvoai BiH, u odnosu na cijene iz
zemalja bliskog okruenja i EU. Te cijene trebale bi biti i izraz stvarnih ili potencijalnih
domaih konkurentskih moi poljoprivrednika u odnosu na definirane zemlje. Podaci o
cijenama i konkurentnosti za zemlje EU su prikazani u Tabelama P-6.6. P-6.17. (Prilog).
Zbog ogranienosti prostora, ovdje se daje pregled stanja konkurentnosti samo za neke
proizvode.
to se tie konkurentnosti sa zemljama EU, postoje razlike meu pojedinanim proizvodima
i pojedinim lanicama EU. Tako, domaa meka penica u zadnje tri godine ima prosjenu
otkupnu cijenu 154,10 EUR po toni, to domaim proizvoaima donosi konkurentan
poloaj u odnosu na 11 od 24 zemlje EU za ovaj proizvo, dok veliki izvoznik Maarska, sa
cijenom od 143,80 EUR bitno moe konkurisati domaoj proizvodnji.
Neto povoljnija situacija je kod kukuruza, s tim da je njegova otkupna cijena od 135,49 EUR
konkurentna prema 10 od 26 zemalja EU, ukljuujui velike proizvoae, ali kukuruz skoro
u cijelosti zavrava kao stona hrana, bez faktikog izlaska na realno trite.
Otkupna cijena krompira od 238,10 EUR po toni je konkurentna prema samo sedam od
obuhvaene 23 zemlje u EU. To znai da e krompir teko izdrati konkurentsku ponudu bez
adekvatnog tehnolokog razvoja, povoljnijeg skladitenja i prerade u oplemenjene artikle.
to se tie ostalog povra, FBiH nema cjenovne prednosti kod proizvodnje kupusa, niti prema
jednoj od etiri susjedne zemlje, ali ima kod pinata i paradajza, te, kad su u pitanju Crna
Gora i Hrvatska i kod mrkve.
Sa proizvoakom cijenom od 720 EUR po toni ljive, ova proizvodnja je konkurentna prema
Hrvatskoj, Srbiji i Crnoj Gori, te je ovu konkurentnost potrebno uveavati ulaganjima u
proizvodnije tehnologije i dobar sortiment sa jasnom trinom budunou.
Sadanja prodajna cijena crnog groa od 1.940 EUR i bijelog od 1.800 EUR po toni, znaajno
je ispod cijena koje dobivaju konkurenti iz sve tri susjedne zemlje, te postoji optimizam u
gradnji konkurentske budunosti za ovu proizvodnju.
Prosjena proizvoaka cijena ive mjere utovljene teladi za posljednje tri godine je bila
2.602 EUR po toni ive mjere. Via proizvoaka cijena bila je u samo est od obuhvaenih
20 zemalja EU, te bi se ovo stanje sa rastom proizvodnje poboljalo. U odnosu na evropske
uslove, prosjena prodajna cijena svinja u ivoj mjeri od 1.728 EUR po toni je dosta visoka, te
je ak 13 konkurenata sa niom cijenom, od ukupno obuhvaenih 16 zemalja EU. to se tie
cijena koje dobivaju proizvoai ovaca, one su sa 1.715 EUR po toni ive mjere konkurentne
ovarstvu u tek est od obuhvaenih 20 drava EU. To znai da ova proizvodnja svoj
napredak mora traiti u rastu proizvodnosti po grlu, te mjerama ka uveanju stada u skladu
sa raspoloivom radnom snagom na gazdinstvu.
Uz proizvodnju jaja, primat u peradarstvu dri tov brojlera. Oni u zadnje tri godine postiu
proizvoaku prodajnu cijenu od 1.219 EUR po toni ive mjere, to je nie u samo tri od 22
obuhvaene zemlje EU. To znai da ovu proizvodnju treba snanije jaati, kako bi ona bila
spremna prihvatiti snaniju konkurenciju od one s kojom se danas susree na domaem
tritu.
Prosjena prodajna cijena sirovog mlijeka u posljednje tri godine je iznosila 303,17 EUR za
hiljadu litara. Sa tom cijenom domaa mlijena proizvodnja je konkurentna u odnosu na
samo devet od ukupno 22 obuhvaene drave EU, meu kojima se nalaze svi glavni evropski
proizvoai ovog proizvoda. Stoga proizvodnja mlijeka mora traiti rjeenja u tehnolokim i
organizacijskim mjerama razvoja.
I proizvodnja jaja se u zadnjim godinama smanjuje. Ona ne moe uspjeno napredovati bez
mjera poticajne politike. Prodajna cijena domaih proizvoaa jaja od 67,10 EUR na hiljadu
komada u FBiH je nia nego u 14 od ukupno 26 obuhvaenih zemalja EU, odnosno, ona ima
formalno konkurentsku prednost nad mnogim jakim proizvoaima jaja u Evropi.
7.5.4.
Razvijenost trita poljoprivrednih proizvoda
Zbog visoke usitnjenosti u lancu snabdijevanja i postojanja velikoga broja malih proizvoaa,
te sline fragmentiranosti preraivaa, dolazi do rasta trokova prometa, a koristi od domae
trgovine u plasmanu poljoprivrednih i prehrambenih outputa, uglavnom izvlai trgovaka
mrea. Nepovezanost i neorganizovanost liava poljoprivrednike mogunosti pregovaranja s
dobavljaima o povoljnioj kupovini veih koliina inputa kao to su mineralna gnojiva,
zatitna sredstva i ostalo.
Zbog sezonskog karaktera proizvodnje i nemogunosti skladitenja, proizvoai voa i
povra nisu u mogunosti ostvariti vee prihode. Kao i drugi poljoprivredni proizvoai u
FBiH, oni su neorganizovani i gotovo ne postoji proizvodnja za poznatoga kupca. Jo uvijek je
iv domai negativan stav prema organizovanju proizvoaa u poljoprivredne zadruge, to
ima korijene u nepovoljnom historijskom nasljeu89. Neophodna logistika za ove proizvode
nije dovoljno razvijena niti efikasna90. Nedjelotvorne carine, loa transportna mrea i
nepostojanje trinog informacijskog sistema, uz navedene probleme, rezultiraju niim
prihodima za proizvoae hrane u zemlji.
7.5.4.1.
Trgovaka mrea, otkupljivai i trina infrastruktura
Poljoprivredni proizvoai imaju mnogo naina da dou do kupaca svojih proizvoda, ali je
otkupna trgovina ona koja bi trebala apsorbirati najvee koliine njihovog uroda. Otkupna
mrea za poljoprivredne proizvode u FBiH, izuzev mlijeka, je rascjepkana i nerazvijena. Zbog
svega toga, proizvoai su prisiljeni prodavati proizvode po dnevnim sezonskim cijenama da
bi ostvarili povrat uloenih sredstava. S druge strane, veliki trgovaki lanci sistemom
"plaanja ulaznice" prisiljavaju otkupnu mreu na stalno sniavanje cijena, to ukazuje na
teko stanje koje treba mijenjati.
BiH nema razvijenu trinu infrastrukturu, to se posebno odnosno na sistem otkupa, drabi
i berzi. Stimulacijom ekonomije obima potrebno je razviti ovu i svu drugu trinu
infrastrukturu. Rezultati bolje trine infrastrukture se trebaju iskazati u povezivanju
poljoprivrednih proizvoaa s tritem i programu intervencija na njemu, u ublaavanju
sezonskih kolebanja cijena poljoprivrednih proizvoda radi stabiliziranja dohotka farmi i
89
Prisilno uvoenje seljaka u zadruge iza Drugog svjetskog rata.
Prema indeksu Svjetske banke, Bosna i Hercegovina se nalazi na 88. mjestu od ukupno 150 zemalja prema
Indeksu za uspjenost logistike.
90
stvaranje poljoprivrednih zadruga u vlasnitvu poljoprivrednika. Za dostizanje postavljenih

ciljeva trebale bi se trajno poduzimati odgovarajue mjere, koje bi se sastojale u podrci za
organizovanje poljoprivrednika kroz plaanje upravljakih struktura zadruga u prve tri
godine, podrci izgradnje skladinih i rashladnih kapaciteta kroz sustav kapitalnih ulaganja,
izgradnji laboratorija i usvajanju akreditacijskih metoda, uvoenju sustava GAP i HACCAP,
uspostavi PTIS i razvoju ostale trine infrastrukture.
7.5.4.2.
Trite inputa
Domae trite inputa za poljoprivrednu proizvodnju je, uglavnom, oslonjeno na uvoz. Vrlo
slaba je proizvodnja sjemena, a proizvodnja sadnog materijala nedovoljna. Iako je trite
inputa u zemlji liberalno, proizvoai ne osjeaju koristi od niskih cijena iz uvoza. Najveu
korist od tih cijena izvlae trgovci, to se odraava na niu konkurentnosti domae
poljoprivredne proizvodnje. Da se nepovoljna stanja preokrenu u pozitivne tendencije
potrebno je: poticanje ulaganja u domau proizvodnju inputa, bolja organizacija nabave,
smanjenje uvoznih procedura, prihvaanje regulative EU, jaanje institucije za provedbu
eksperimenata radi stavljanja sorata na sortnu listu. Ove mjere bi se trebalo da budu
finansirane iz budeta FBiH i kantona.
7.6.
Zakonodavstvo u sektoru
U BiH paralelno djeluje vie pravnih sistema, a mnotvo neusklaenih, a ponegdje i

sueljenih zakona i pravnih propisa, oteava ulazak u evropske integracijske procese. U
tome, sa malim brojem izuzetaka, u vidu modernih i evropski usklaenih zakona, jo nije
iznaeno zadovoljavajue rjeenje, ime se zemlja nalazi u opasnosti da ostane nespremna
da odgovori obavezama koje proizilaze iz procesa integriranja u Evropsku uniju, ali i da na
odgovarajui nain uredi unutranje odnose u svim oblastima pa i u sektoru poljoprivrede.
7.6.1.
Zakonodavni ambijent i preuzimanje sektorskog zakonodavstva EU
Inoviranje postojeeg i izgradnja nedostajueg modernog zakonodavstva po ugledu na EU je

put bez alternative. Taj put se do sada odvijao sporo, zbog subjektivnih slabosti, ali i zbog
zapreka objektivne prirode proisteklih iz izuzetne sloenosti dravne strukture. Dosadanji
izuzetno sloeni domai politiki ambijent nije donio jedinstvenu agrarnu politiku, niti je
oblikovao zajedniku sektorsku strategiju kojom bi se odredili sveobuhvatni prioritetni
pravci poljoprivrednog razvoja u zemlji.
Poljoprivreda se u EU shvaa kao iskonski njegovan nain ivota seoskog stanovnitva, a
uloga porodinih zajednica je bila, i jo uvijek je, vana i viestruka. Ogroman broj pitanja
vezanih za funkcioniranje Zajednike agrarne politike (ZAP) EU je reguliran brojnim aktima
veoma raznorodne legislative. U EU je krajem aprila 2013. godine bilo je 7.394 propisa
direktno ili indirektno vezanih za poljoprivredu i proizvodnju hrane, od ega se najvie njih
(3.210) odnosilo na poljoprivredu, 1.042 na ribarstvo, 1.553 na industrijsku politiku i
unutarnje trite te, 1.589 na okoli, potroae i zatitu zdravlja91.
BiH kraj svojih priprema za ulazak u EU mora doekati sa legislativom u oblasti hrane
kompatibilnom sa aktuelnom u EU. Pri tome, donoenje nedostajuih i usuglaavanje
postojeih zakona mora biti jednako vano kao i stvaranje i osposobljavanje institucija i
njihovih tehnikih i kadrovskih kapaciteta za primjenjivanje tih zakona.
91
EUR-Lex (http://eur-lex.europa.eu)
to se do sada donesenih zakona tie, oni novijeg datuma doneseni na dravnom nivou su, u
znatnoj mjeri, usklaeni sa odgovarajuim propisima EU. U FBiH uporedo egzistiraju i stariji
zakoni koje treba mijenjati ili dograivati do nivoa potrebne usaglaenosti sa duhom i
zakonodavno-pravnim okvirom EU, te izvriti prilagoavanje i usaglaavanje kantonalnih
zakonodavstava.
BiH je potrebna sektorska legislativa kojom e se razvijati domaa proizvodnja, graditi
konkurentsko unutarnje i iznalaziti vanjsko trite za poljoprivredne i prehrambene
proizvode. To znai da se njena legislativa mora oblikovati u duhu obavezujuih propisa kao
to su sporazumi, standardi, pravila i preporuke meunarodnih organizacija i institucija, s
ciljem otklanjanja prepreka za slobodan protok ljudi, roba, usluga i kapitala. Te obaveze, u
skladu sa svojim mogunostima, ispunjavaju: Ured za veterinarstvo BiH od 2000., Uprava
BiH za zatitu zdravlja bilja od 2004. i Agencije za sigurnost hrane BiH od 2005. godine, te
Agencija za obiljeavanje ivotinja, koja je u sastavu Ureda za veterinarstvo. Obavezu
usklaivanja zakonodavstva sa EU BiH je prihvatila potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i
pridruivanju (SSP) 2008., s tim da je od 2000. godine do potpisivanja to inila slobodno,
znajui da je oekuje vrijeme u kojem e to raditi na temeljima ugovorno dobivenih prava i
prihvaenih obaveza.
7.6.2.
Doneseni i nedostajui zakoni u domaem poljoprivrednom i prehrambenom ambijentu
Zbog ve iskazane sloene pravne ustrojenosti i politike klime, tokom niza postratnih
godina poljoprivredno zakonodavstvo je steklo svoje primarno entitetske, a u FBiH i
kantonalne korijene, da bi se u zadnje vrijeme poeli stvarati zakoni i pratei pravni propisi
na dravnom nivou. To su zakoni koji na entitetskom ili dravnom nivou reguliu
poljoprivredni i prehrambeni sektor, sektor slatkovodnog i pomorskog ribarstva, sektor
agro-okolinske zatite i sektor sigurnosti hrane i zatite potroaa. Posebnu grupu ine
zakoni koji imaju iri karakter, sa znatnim uticajem na poljoprivrednu proizvodnju. Svi ovi
zakoni sa godinama donoenja te mijenjanja i dopunjavanja, predstavljeni su u Tabelama P6.18. P-6.21. u Prilogu.
7.6.2.1.
Zakoni i sekundarni propisi na nivou FBiH
Postojei zakoni koji su direktno vezani za sektor

Aktivnosti na stvaranju i usvajanju zakonskih propisa u FBiH zapoele su od posljednje
godine rata i traju nejednakom dinamikom do danas. Kroz federalnu parlamentarnu
proceduru usvojena su ukupno 23 zakona koji se direktno tiu poljoprivredne proizvodnje i
prehrambene industrije, s tim da se 11 njih, u jednom ili vie navrata, nalo ili nalazilo u
postupcima novog donoenja ili mijenjanja i dopunjavanja92. Ovim zakonima su obuhvaena
mnoga vana podruja funkcionisanja poljoprivrednog i prehrambenog sektora. Mnogi meu
njima e zahtijevati moderniju izvedbu, ili zamjenu u adekvatnim novim zakonima na
dravnom nivou. Stoga se ovdje navode samo oni zakonski akti koji su doneseni ili
izmijenjeni u zadnjim godinama, nakon potpisivanja SSP, kao to su: Zakon o lijekovima koji
se upotrebljavaju u veterinarstvu iz 1998 i 2008., Zakon o poljoprivrednom zemljitu iz
2008. i 2009., te posebno znaajni Zakon o poljoprivredi iz 2007., Zakon o novanim
Detaljnim pregledom Slubenih novina Federacije BiH, obuhvaen je period od 1995. do sredine aprila 2013.
godine.
92
podrkama poljoprivredi i ruralnom razvoju iz 2010. godine i Zakon o vinu iz 2012. godine.
Posebnu grupu ini nekoliko zakona koji se ve due vrijeme nalaze u procesu
parlamentarnog usvajanja te, konano zakoni koji apsolutno nedostaju, pa bi trebalo prii
njihovom identifikovanju, izradi i usvajanju. Prostori za poboljanja ukazuju se ak i u
najvanijim zakonima nove generacije, to je posao kojeg ne bi trebalo odlagati.
Postojei zakoni od ireg znaaja sa uticajem na sektor
Drugu skupinu u ostvarenoj federalnoj legislativi ine zakoni koji, uz opi znaaj, imaju i
visoku vanost za poljoprivrednu proizvodnju. Konstatirana su 34 takva donesena zakona,
od kojih je 18 pretrpjelo 38 izmjena i dopuna. Meu njima postoji odreen broj onih koji su
posebno znaajni za sketor hrane. To su Zakon o kontroli cijena iz 1995. i 2008., Zakon o
kontroli kvalitete odreenih proizvoda pri izvozu i uvozu iz 1997., Zakon o federalnim
robnim rezervama iz 1999., Zakon o koncesijama iz 2002. i 2006., Zakon o zatiti okolia iz
2003. i 2009., Zakon o inspekcijama iz 2005. Zakon o Razvojnoj banci iz 2008. i Zakon o
unutarnjoj trgovini iz 2010. godine. Posebnu znaaj za sektor imaju zakoni kojima se
tretiraju Federalne direkcije robnih rezervi i Razvojna banka FBiH.
Postojei sekundarni sektorski propisi
FBiH na svom nivou, donosi podzakonske akte, prvenstveno pravilnike, iji je znatan broj u
sektorima poljoprivrede, veterinarstva i prehrambene industrije putem FMPV uraen u
posljednje vrijeme. Uz ove dokumente, uraen je odgovarajui broj odluka i uputstava, sve s
ciljem sustizanja modela kojeg kod sebe primjenjuje, i od buduih lanica trai EU.
Novi zakoni koje je potrebno donijeti
Pri sadanjem kontekstu upravnih ingerencija stoje odreena potrebe i za novim federalnim
zakonima, ije navoenje slijedi na temeljima steenih saznanja koja mogu pretrpjeti
odgovarajue izmjene i dopune. Prvi meu ovim zakonima mogao bi biti Zakon o
veterinarstvu, koji se radi izmjena i dopuna due vrijeme nalazi u procesu novog oblikovanja.
Alternativa je da se uradi novi Zakon o veterinarstvu u saglasnosti sa modernim dravnim
Zakonom o veterinarstvu. U BiH se sve vei broj proizvoaa okree organskoj
poljoprivrednoj proizvodnji, to namee potrebu donoenja Zakona o organskoj
poljoprivredi, koji jo nije uspostavljen na nivou BiH. Do sada nije rijeeno pitanje
nekodljivog i neopasnog spremanja nusproizvoda ivotinjskog porijekla koji nisu za ishranu
ljudi, to treba regulirati odgovarajuim Zakonom o spremanju nusproizvoda ivotinjskog
porijekla, u skladu sa najboljim svjetskim rjeenjima. Uz Zakon o slatkovodnom ribarstvu,
trebalo bi donijeti i Zakon o morskom ribarstvu. Treba raunati i sa donoenjem Zakona o
rakiji i drugim alkoholnim piima. Prilog rjeenju pitanja pristupa povoljnim kreditnim
sredstvima bi se mogao nai u Zakonu o garantno-kreditnom fondu za poljoprivredu,
prehranu i ruralni razvoj koji bi se, prema nekim razmiljanjima, trebao formirati iz
sredstava Razvojne banke FBiH i Centralne banke BiH. Brojna oglaavanja i rasprave o
sadanjem funkcioniranju institucije robnih rezervi, navode na traenje rjeenja u donoenju
novog Zakon o federalnim robnim rezervama, kojim bi se uspostavila njihova funkcionalna
uloga. Veoma vanom treba smatrati inicijativu Federalne uprave za geodetske i imovinsko
pravne poslove na pokretanju postupka pripreme Zakona o komasaciji u FBiH. Time bi se
uinio znaajan korak ka ureenju poljoprivrednog zemljita i adekvatnom uveanju njegove
organizacijske efikasnosti. U FBiH se i danas primjenjuje Zakon o nasljeivanju iz SR Bosne i
Hercegovine93, te bi trebalo pokrenuti izradu novog Zakona o nasljeivanju, sa kojim bi se

zaustavilo dalje usitnjavanje poljoprivrednih posjeda dosadanjim nainom nasljeivanja.
Zakoni koje bi trebalo izmijeniti ili dopuniti
Postoji odreen broj federalnih zakona kojima su potrebne dopune ili izmjene, kako bi bili
suglasni sa istoimenim zakonima na nivou BiH i prihvatljivi za ukljuenje u EU. Jedan od njih
je Zakon o lijekovima koji se upotrebljavaju u veterinarstvu, a koji treba usaglasiti sa
direktivama EU koji se tiu veterinarsko-medicinskih sredstava. Takoer, radi usklaivanja
sa zakonom na nivou drave i njegove prihvatljivosti za EU, pristupilo se izradi Zakona o
izmjenama i dopunama Zakona o sjemenu i sadnom materijalu poljoprivrednog bilja iz 2001.
godine i isti je u proceduri donoenja. Trei na listi je Zakon o vinu, kojeg treba usuglasiti sa
istim zakonom ija se izrada i donoenje na nivou drave oekuju.
Nadgradnja svih ostalih federalnih zakona i podzakonskih akata, treba biti vrena gdje je god
potrebno u cilju njihovog dovoenja u sklad sa dravnim zakonima i sa zakonodavstvom u
EU.
7.6.2.2.
Zakoni i sekundarni propisi na nivou BiH
Dravni zakoni koji su direktno vezani za sektor

Tek od 2002. , a posebno od 2004. Godine, dolo je do jaanja oblikovanja i usvajanja
legislative na dravnom nivou. Do danas je doneseno 18 sektorskih zakona, od kojih su samo
dva doivjela po jednu izmjenu i dopunu. Uz Zakon o veterinarstvu BiH iz 2002., Opi zakon
o zadrugama iz 2003 i 2006. i Zakon o zatiti zdravlja bilja iz 2003. godine, poseban doprinos
unapreenju oblasti i usuglaavanju legislative sa EU daju Zakon o hrani iz 2004., Zakon o
poljoprivredi, prehrani i ruralnom razvoju iz 2008., Zakon o GENETSKI modificiranim
organizmima i Zakon o zatiti i dobrobiti ivotinja iz 2009., te Zakon o zatiti novih sorti bilja
u BiH, Zakon o duhanu BiH i Zakon o zatiti oznaka geografskog porijekla iz 2010. godine.
Dravni zakoni od ireg znaaja sa uticajem na sektor
U periodu od 1995. pa do kraja 2012. godine u ovoj grupi je 37 uraenih i donesena zakona,
od kojih je njih 14 potpuno ili djelimino mijenjano i/ili dopunjavano. Treba istai znaaj
Zakona o carinskoj politici sa zadnjim izmjenama u 2008., 2010. i 2011. godini. Iz njega je
proizaao Zakonu o carinskoj tarifi, takoer sa mnogo izmjena, od kojih su zadnje izvrene
2012. godine. Oba ova zakona odraavaju carinsku politiku koja se formira pod direktnim
uticajem meunarodnih aranmana BiH. Uz njih, presudan znaaj na privredne tokove u
zemlji ima Zakona o vanjskotrgovinskoj politici iz 1997., 1998. i 2004. godine. Izuzetan uticaj
na ekonomsko stanje i situaciju u poljoprivredi ima Zakon o porezu na dodanu vrijednost
donesen 2005. i mijenjan 2008., koji je u direktnoj vezi sa Zakonom o sistemu indirektnog
oporezivanja iz 2003., 2004., 2007. i 2009. godine. Trina konkurencija regulisana je
Zakonom o konkurenciji iz 2001. godine, uz koju ide vana legislativa vezana za
standardizaciju, mjeriteljstvo i certificiranje i industrijsko vlasnitvo. Godine 2004. doneseni
su zakoni o osnivanju etiri vana instituta (meteorologija, intelektualno vlasnitvo,
mjeriteljstvo, standardizacija i nadzor nad tritem i opa sigurnost proizvoda). Zakonom o
akcizama iz 2004., 2005. i 2009. i Zakonom o popisu stanovnitva, domainstava i stanova u
BiH iz 2012. godine, upotpunjava se lista izdvojenih, ali ne i svih donesenih zakona iz ove
93
SG SR BiH, br. 7/1980 i 15/1980.
grupe. I te je zakone potrebno mijenjati ili dopunjavati u cilju usaglaavanja sa legislativom

EU.
Zakoni koje je potrebno donijeti
Sa nekoliko donesenih vanih zakona, moe se rei da je u BiH jedno novo, dravno
zakonodavstvo koje u zadovoljavajuoj mjeri korespondira sa sutinom i principima
zakonodavstva EU. Kada se radi o potrebama za novim zakonima, ovdje se daje slobodniji
pristup mogunostima njihovog donoenja, bilo da se radi o zakonima koji nisu usvojeni, a
nalaze se u parlamentarnoj proceduri, ili o zakonima ijem stvaranju tek treba prii.
Potrebno je dodati i zakone koji su u funkciji, a imaju potrebu za usuglaavanjem sa
zakonodavstvom EU, te zakone kojima nedostaju podzakonski akti. Ovdje se navode samo
neki od zakona koji trae to bru izradu i donoenje, ime njihov popis nije konaan.
BiH ima zakon kojim regulie svoju vanjskotrgovinsku politiku, ali nema zakona o trgovini,
to je preputeno u nadlenost entitetima. Radi se o entitetskim zakonima opeg karaktera,
koji nisu u stanju razrjeavati specifina i sloena pitanja trgovanja poljoprivrednim
proizvodima. Ovdje se misli na Zakon o ureenju trita poljoprivrednih proizvoda, kojeg bi,
sa podzakonskim aktima, trebalo donijeti na nivou zemlje. Iako je BiH prije nekoliko godina
zapoela sa implementacijom RASFF sistema, ona nema za to potrebne zakonske okvire, pa
je potreban Zakon o brzom uzbunjivanju za ljudsku hranu i hranu za ivotinje. U vrhu liste
zakona koji nedostaju je i krovni Zakon o stoarstvu, koji bi trebao stvoriti preduslove za
stvaranje jedinstvene uzgojno-selekcijske slube i njene jedinstvene politike u zemlji. Za
poboljanje stanja u domaem podsektoru vina od izuzetne vanosti je usvajanje novog
Zakona o vinu i prateih propisa usuglaenih sa politikom i propisima koje u ovom
podsektoru realizuje EU. Koritenje voda u ribarstvu i ureenje slatkovodnog i morskog
ribarstva je jo otvoreno i trai zakonska rjeenja na dravnom nivou. Potrebno je i
donoenje novog Zakona o flairanim vodama za pie, s obzirom da je prethodni stavljen van
snage 2008. godine. Treba ubrzati i rad na izradi i usvajanju Zakona o oznakama izvornosti,
geografskom porijeklu i tradicionalnog ugleda poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda,
Zakona o organskoj poljoprivrednoj proizvodnji i Zakona o pelarstvu. Za bolje upravljanje
poljoprivrednom proizvodnjom i prepoznavanje i uvaavanje razliitih prirodnih uslova
privreivanja, potrebno je donijeti Zakon o agrozonama i Zakon o podrujima sa oteanim
uslovima proizvodnje u poljoprivredi.
Zakoni koje je potrebno izmijeniti i dopuniti
Jedan od zakona koji treba izmjene i dopune je postojei Opi zakon o zadrugama, za kojeg bi
bilo korisno uraditi odgovarajua dopunske odredbe. Potrebno je izmijeniti i dopuniti i
dravni Zakon o veterinarstvu, kako bi se on usaglasio sa Acquis-om EU i osiguralo
usklaivanje ovog zakona sa zakonima na nivou entiteta. Zakon o poljoprivredi, prehrani i
ruralnom razvoju i Zakon o hrani takoer trae odreene dopune i izmjene. Aktuelan je i
prijedlog za izmjenu Zakona o akcizama, kako bi se potaknula konkurentnost pivarske
industrije u zemlji. Na kraju, postupku mijenjanja i dopunjavanja vjerovatno treba pristupiti i
kod drugih, ovdje nespomenutih, zakona ukoliko se za to ukau potrebe.
7.6.3.
Dinamika donoenja zakona u zadnjih pet godina
Pravljenje i usvajanje zakona je veoma sloen proces koji trai mnogo znanja, truda i
politike volje. Taj proces, gledajui period od 2008. pa do 2013. godine, se moe ocijeniti
kao spor (Prilog Tabele P-6.22. i P-6.23.). U FBiH je za to vrijeme izraeno i usvojeno 62
zakona iz svih oblasti, uz njihove 132 vee ili manje dopune i izmjene. Od toga broja, iz
oblasti poljoprivrede i prehrane, donesena su i usvojena samo tri zakona uz est dopuna i
izmjena, te osam zakona sa 14 izmjena i dopuna koji su, uz ostale oblasti, vezani i za
poljoprivrednu proizvodnju. I BiH je od rata uradila odreen broj zakona i prateih propisa.
To je, u periodu od 2008. pa do kraja 2012. godine, rezultiralo izradom i usvajanjem ukupno
61 zakona iz svih oblasti, uz 116 izvrenih dopuna i izmjena. Od toga broja, iz oblasti
poljoprivrede i prehrambene industrije doneseno je i usvojeno samo sedam zakona uz osam
dopuna i izmjena, te osam zakona sa sedam izmjena i dopuna koji su uz ostale oblasti, vezani
i za poljoprivrednu proizvodnju i prehranu. Sve to, kao i u FBiH, iskazuje na nizak udio
poljoprivrednih u odnosu na ukupne zakonodavne rezultate i na potrebu snanijeg
djelovanja u ovom sloenom i vanom poslu.
7.7.
Sistemi osiguranja kvaliteta i sigurnosti hrane
Sloeni sistem infrastrukture kvaliteta (standardizacija, akreditacija, ocjena usklaenosti,

nadzor nad tritem i implementaciona podrka) uspostavalja se provoenjem prethodno
kreiranog i na snagu stavljenog niza legislativnih akata, u emu BiH znaajno kasni. Iako su
tek dio sistema, laboratorije se smatraju njegovim najvanijim dijelom, jer se bez njih ne
moe vriti ni ocjena usklaenosti ni nadzor nad tritem. Standardizacija je u nadlenosti
Instituta za standardizaciju BiH (BAS), a akreditacija Instituta za akreditiranje BiH (BATA) i
za ova dva segmenta se moe rei da su na zadovoljavajuem nivou. Ocjenu usklaenosti bi
trebale vriti ispitne i kalibracione laboratorije, certifikacijska tijela i organizacije za
mjeriteljstvo. Nadzor nad tritem (ali ne i nad tritem poljoprivrednih i prehrambenih
proizvoda) je u domenu djelovanja Agencije za nadzor nad tritem BiH. Neposredni nadzor
nad tritem poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda vre nadleni inspekcijski organi
entiteta i Brko Distrikta BiH. Inspekcijski sistem je regulisan entiteskim zakonima i u BiH
ukljuuje 13 inspektorata po jedan na nivoima entiteta i Brko distrikta BiH, te jo deset na
nivoima kantona u FBiH. Ovako fragmentirana organizacija inspekcijskog sistema rezultira
njegovom neefikasnosti. Inspekcijski organi, kao probleme koji oteavaju njihov rad, istiu
nedostatak osoblja, zastarjele standarde i propise, te nemogunost pokretanja kaznenoprekrajnih postupaka.
Laboratorije su dio sistema kontrole sigurnosti i kvaliteta hrane u BiH, a prema odredbama
posebnog dravnog pravilnika, sve laboratorije koje se bave kontrolama kvaliteta i
zdravstvene sigurnosti hrane moraju biti akreditirane u skladu sa zahtjevima standarda BAS
EN ISO/IEC 17025. Meutim, rezultati laboratorijskih analiza, ak i oni dobijeni u
laboratorijama koje su u BiH akreditirane u skladu sa navedenim standardom, ne
omoguavaju proizvoaima izvoz hrane u EU. Razlozi za ovo dugo su se vezivali za ekanje
BATA-e za pristup evropskom sistemu akreditacije, to je rijeeno krajem 2102. godine. Kao
veoma ozbiljan problem sada se javlja akreditiranje zastarjelih metoda, zbog slabe
opremljenosti laboratorija. Pored slabe opremljenosti, rad laboratorija oteavaju i: slab
meteoroloki sistem u zemlji, nedovoljna obuenost upravljakog i laboratorijskog osoblja,
nedovoljna ekonomska motivisanost laboratorija za ulazak u sistem akreditacije (visoki
trokovi ulaska i zadravanja u sistemu akreditacije uz nedostatak zahtjeva za
laboratorijskim
kontrolama),
rijetko
uee
u
meunarodnim
programima
meulaboratorijskih poreenja, itd.
U BiH je registrovano oko 50 javnih i privatnih laboratorija koje se bave kontrolom hrane, te
veterinarskim i fitosanitarnim kontrolama. Od ukupno 33 laboratorije akreditirane prema
ISO 17025 u BiH, njih 12 se, uz ogranien broj akreditiranih analitikih metoda, bavi
kontrolom kvaliteta hrane. Prema podacima BATA-e, ovih 12 akreditiranih laboratorija
koristi 411 akreditiranih analitikih metoda. Od ovog broja, ak 175 metoda je preuzeto iz
pravilnika SFRJ, ili su predratne JUS metode koje nisu meunarodno prihvatljive. Donekle
ohrabruje injenica da je u laboratorijama akreditirano i 113 BAS EN ISO ili BAS ISO metoda.
Oito je da bez regulatornih zahtjeva za uspostavljanje konzistentnog sistema kontrole
kvaliteta i zdravstvene sigurnosti hrane, kojeg bi, kroz redovne i posebno planirane
aktivnosti odravale, inspekcije i laboratorije ni u narednom periodu nee biti ekonomski
motivisane da ulaze u sistem akreditacije. Iako je stanje u pogledu laboratorijskih kapaciteta
nezadovoljavajue, moda je i ozbiljniji problem nepostojanje funkcionalnog sistema
kontrole i sljedivosti u svim fazama proizvodnje i prometa hrane uspostavljenog prema
modelu promovisanom u EU, a kojeg je BiH ve u procesu EU integracija obavezna
uspostaviti i provoditi.
Veoma kasnim donoenjem dva pravilnika o slubenim kontrolama u cilju verifikacije
provoenja propisa o hrani i kontroli proizvoda animalnog porijekla, koja se najee
smatraju dijelom tzv. "higijenskog paketa" propisa94, stvorene su regulatorne pretpostavke
za uspostavljanje sistema kontrole i sljedivosti, te donoenje i provoenje viegodinjeg
nacionalnog plana slubenih kontrola hrane. Zahtjevi "higijenskog paketa" i prateih propisa
ukazuje na potrebna dodatna sredstva iz budeta sa svih nivoa, ili iz programa meunarodne
podrke.
Za realizaciju odredbi pravilnika o slubenim kontrolama bie potrebno donoenje jo nekih
provedbenih propisa, ali i snana koordinacija i potpuna posveenost sistemu kontrole
kvaliteta i zdravstvene sigurnosti hrane svih nivoa vlasti, vladinih agencija i uprava,
inspekcijskih tijela, laboratorija sve do proizvoaa i uvoznika hrane. Uspostavljanje i
efektivna primjena sistema kontrole zdravstvene sigurnosti i kvaliteta hrane je uslov bez
kojeg se svi proizvoai hrane u BiH uskoro mogu nai u jo teem poloaju.
7.8.
Transfer znanja
Savremeni transfer znanja u poljoprivredi ini niz sistemski uvezanih procesa naslonjenih na
obrazovanje, poljoprivredna istraivanja, primjene informacionih tehnologija, stalno
usavravanje savjetodavaca, itd. U FBiH postoje fragmenti ovog sistema za transfer
novostvorenih ili evaluiranih znanja u poljoprivredi (obrazovne i istraivake institucije).
Nema, meutim, institucionalnog i regulatornog okvira i kapaciteta koji bi omoguili
realizovanje ak i zastarjelog pristupa transferu znanja u poljoprivredi, koji se, gotovo u
potpunosti, oslanja na djelovanje poljoprivredne struno-savjetodavne slube prema modelu
povremene obuke i obilaska poljoprivrednika. Pri ovom, obuke poljoprivrednika uglavnom
obuhvataju apsolviranje dobrih poljoprivrednih praksi sa elementima transfera tehnologija,
a obilasci se svode na prijedloge za rjeenja nekog od akutnih problema poljoprivredne
proizvodnje posjeenog farmera. Poseban problem je tek sporadino postojanje ogranienih
domaih fondova za aplikativna istraivanja u poljoprivredi, prenos ijih rezultata bi trebao
biti u centru aktivnosti sistema transfera znanja prema proizvoaima.
Zakon o poljoprivredi FBiH iz 2007. godine utvruje mjere institucionalne podrke, meu
kojima su i: podrke strunom osposobljavanju za rad u poljoprivredi, osnivanje i djelovanje
agronomske komore, osnivanje i djelovanje vijea za istraivanja u poljoprivredi i osnivanje i
Pravilnik o slubenim kontrolama koje se provode radi verifikacije postupanja u skladu s odredbama propisa o
hrani i hrani za ivotinje te propisa o zdravlju i dobrobiti ivotinja ("Slubeni glasnik BiH", br. 5/13) i Pravilnik o
organizaciji slubenih kontrola proizvoda ivotinjskog porijekla namijenjenih ishrani ljudi ("Slubeni glasnik
BiH", br. 103/12)
94
djelovanje poljoprivredne savjetodavne slube. Sve ove mjere se mogu svrstati u mjere
podrke transferu znanja u poljoprivredu, ali je u proteklom periodu zabiljeena tek njihova
djelimina ralizacija. Agronomska komora i vijee za istraivanja u poljoprivredi nisu
uspostavljeni, a kroz programe podsticaja izdvajana su simbolina sredstva za struno
osposobljavanje za rad u poljoprivredi. Savjetodavna ili struna poljoprivredna sluba u FBiH
tokom posljednjih godina gotovo da se nije razvijala, pa se konstatacije o njenom stanju,
iznesene prije sedam godina u Srednjoronoj strategiji razvoja poljoprivrednog sektora u
FBiH (2006-2010), i danas mogu smatrati aktuelnim. Poljoprivredno savjetodavstvo u FBiH
je jo uvijek fragmenirano na kantonalne nivoe, sa elementima koordinacije iz Odsjeka za
struno-savjetodavne slubeu okviru Sektora za poljoprivredu FMPV. Upravna organizacija
FBiH za posljedicu ima razliite naine organizovanja kantonalnih poljoprivrednih
savjetodavnih slubi. Na poslovima savjetodavstva je u svih 10 kantona FBiH u 2013. godini
bilo zaposleno 41 lice, veoma esto angaovano na administrativnim poslovima izvan
poljoprivrednog savjetodavstva.
7.9.
Zadrugarstvo u Federaciji BiH
Zadrugarstvo u FBiH ima dugu tradiciju. Iako je njihovo djelovanje obiljeeno usponima,
stagnacijom ili padovima, zadruge su dokazale svoju vitalnost i popularnost. Krajem 1991.
godine u BiH je bilo registrovano ukupno 190 zadruga. Posljednjih nekoliko godina broj
zadruga u FBiH stalno raste, posebno nakon usvajanja Opeg zakona o zadrugama BiH.
Prema podacima registracionih sudova, u FBiH je registrovano 230 poljoprivrednih i 40
ostalih zadruga, u kojima je udrueno 12.000 zadrugara i oko 45.000 kooperanata.
U poreenju sa stanjem prije desetak godina, najvei broj zadruga se odlunije okrenuo
organizaciji proizvodnje i otkupa poljoprivrednih proizvoda, umjesto nekad dominirajue
prometne funkcije. Najbrojnije su zadruge u ijoj je stvarnoj strukturi djelatnosti, u manjoj ili
veoj mjeri, otkup mlijeka, povra, voa i ljekobilja, uz snabdijevanje poljoprivrednika
repromaterijalima i opremom. Priblino 50% zadruga u svojoj strukturi imaju vlastitu
proizvodnju (voe, povre, ita, rasadniarska proizvodnja, proizvodnja brojlera, sira, vina,
itd.).
S obzirom na naznaenu proizvodnu orijentaciju zadruga, naglaen je problem nedostatka
savremenih skladita, hladnjaa, frigo vozila, pakeraja, brend ambalae, preraivakih
kapaciteta i poljoprivredne mehanizacije. Najvei problem u poslovanju zadruga je
nedostatak povoljnih kredita za tekuu proizvodnju i investicije, nedostatak obrtnih
sredstava, kao i nerijeen status zadrune imovine. I pored brojnih inicijativa iz zadrunih
saveza, rjeavanje ovog pitanja nije na vidiku. Lo odnos drava prema zadrugarstvu se
ispoljava kroz onemoguavanje povrata zadrune imovine, te su zadruge liene zemljita,
preraivakih kapaciteta, poslovnih prostora i drugih nepokretnosti. Nakon usvajanja Opeg
zakona o zadrugama, najvei broj zadruga su zadrunim pravilima, u skladu sa Zakonom,
uspjeno uredile prava i obaveze organa upravljanja i rukovoenja. Skuptine zadruga, po
odredbama Opeg zakona o zadrugama ine svi zadrugari.
Zadruge i zadrugare u FBiH je potrebno pripremiti za ono to ih eka na tritu EU, uz
pojaanu konkurenciju u uslovima slobodne trgovine. To zahtijeva edukaciju menadmenta
zadruga sa ciljem shvatanja sutine evropske zadruge i koncepta Zajednike poljoprivredne
politike EU.
Zadruni savez BiH i Zadruni savez FBiH imaju dosta problema u poslovanju, od nedostatka
kadrova do materijalno-tehnike neopremljenosti, finansijske ovisnosti i nelikvidnosti. Nema
dovoljno koordinacije u aktivnostima zadrunih saveza entiteta i Zadrunog saveza BiH.
Nizak obim saradnje zadruga u zajednikom nastupu na tritu je jedan od uzroka njihove
poslovne neefikasnosti i nekonkurentnosti. Iako na ovim prostorima dominiraju mikro
zadruge, nema ozbiljnijih nastojanja na stvaranju sekundarnih zadruga, zadrunih preduzea
i zadrune poslovne mree, a neznatan je i broj zadrunih poslovnih saveza. Meuzadruna
saradnja se svodi na dvije-tri zadruge iste ili susjednih opina, a zajedniko nastupanje
djelimino se praktikuje putem pojedinih zadrunih saveza i njihovih preduzea. Ugovaranje
poslovne saradnje je izuzetak i kratkoronog je karaktera, a najee je vezano za jedan
posao. Uzroci ovako nepovoljnog stanja su: tradicionalna orijentacija zadruga na lokalno
poslovanje, nedostatak iskustva u meuzadrunoj poslovnoj saradnji, neshvatanje znaaja
ove saradnje za poboljavanje konkurentske pozicije na tritu, nedovoljno meusobno
povjerenje, finansijska i druga ogranienja i nedostaci regulative. Jaanje meuzadrune
saradnje, na iskustvima evropskih zadruga, jedan je od prioritetnih poslova zadruga.
7.10.
Udruenja poljoprivrednika u Federaciji BiH
U BiH su udruenja poljoprivrednika formirana na dravnom, entitetskim i na niim

novoima. Na nivou BiH registrovano je krovno "Udruenje poljoprivrednika BiH" sa
sjeditem u Sarajevu. U njegovom fokusu su kljuna sektorska pitanja kao to su: dravni
zakon o poljoprivredi, nepostajanje dravnog ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja,
pravni status farmera, zatita i poticanje domae proizvodnje, smetnje u boljem koritenju
poljoprivrednog zemljita, bolje funkcionisanje i ujedinjenje trita, i sl.
Na nivou FBiH egzistiraju dva udruenja: "Savez poljoprivrednih udruenja FBiH" i
"Koordinacija poljoprivrednih udruenja i saveza FBiH". Osim ovih krovnih entitetskih i
jednog dravnog udruenja, na niim nivoima, kako kantonalnim, regionalnim tako i
opinskim, registrovan je veliki broj udruenja koja djeluju samostalno. Prilikom formiranja,
ova udruenja imaju zajednike ciljeve kao to su: unapreenje proizvodnje, edukacija
proizvoaa, rjeavanje problema plasmana poljoprivrednih proizvoda, uticaj na agrarnu
politiku na kantonalnom i entitetskom nivou, itd.
Ne zna se taan broj aktivnih poljoprivrednih udruenja u FBiH, jer ne postoji jedinstveni
centralni registar. Saradnja i komunikacija meu udruenjima je slaba, ona vrlo rijetko
nastupaju jedinstveno, sa zajednikim zahtjevima, a stavovi pojedinih udruenja esto su
dijametralno razliiti. Iako postoji veliki broj udruenja, njihova aktivnost je na niskom
nivou. Razlog se moe traiti i u injenici da vremenom mnoga udruenja postaju "drutvo
jednog lica", gdje pojedinci preko udruenja ostvaruju line interese. Veina udruenja je u
poetku veoma aktivna, ali vremenom zanemaruju prvobitnu funkciju i postaju neaktivna. S
obzirom na nefunkcionalna poljoprivredna udruenja, ne moe se oekivati njihov znaajniji
uticaj na sektor u FBiH.
7.11.
Poljoprivredna statistika i nedostajue informacije/podaci
Statistiku poljoprivrede za FBiH vodi Federalni zavod za statistiku kroz etiri oblasti:
poljoprivredna proizvodnja (statistika biljne i stoarske proizvodnje); poljoprivredne
strukture; koritenje zemljita i zemljine povrine i poljoprivredni rauni i cijene (agromonetarna statistika). Zastarjele metode prikupljanja podataka ne osiguravaju stepen
pouzdanosti statistikih podataka publikovanih na nivou BiH i njenih entiteta. Adekvatnu

statistiku poljoprivrednih struktura e osigurati tek popis poljoprivrede, koji je planiran po
okonanju popisa stanovnitva provedenom u 2013. godini. Popis poljoprivrede e
omoguiti i uspostavljanje statistikog registra farmi i okvira za izbor uzoraka i uvoenje
istraivanja poljoprivrede na uzorcima.
Na nivou FBiH, od 12 zakonom predvienih registara i evidencija za sektor poljooprivrede, u
potpunosti su uspostavljeni samo registar poljoprivrednih gazdinstava, registar klijenata
(korisnici poljoprivrednog budeta FBiH) i registar proizvoaa sjemena i sadnog materijala
(sve u okviru Federalnog ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva), uz
djelimino uspostavljenu evidenciju o podsticajnim sredstvima u poljoprivredi i pedolokim
osnovama zemljita.
Pored odreenog broja obuenih slubenika, postoji svjesnost sektorskih institucija da je u
procesu pridruivanja EU potrebno uspostaviti posebne informacione sisteme i registre
(IACS, LPIS, FADN, registar krupne i sitne stoke, eventualno poljoprivredni trini
informacioni sistem). Meutim, zbog ogranienosti sredstava, ali i razliitih politikih
stavova o njihovom formiranju i funkcionisanju, teko je oekivati skoro uspostavljanje ovih
zahtjevnih sistema.
8.
PESTLE I SWOT ANALIZA
PESTLE ANALIZA
Svrha PESTLE analize je pripremiti okvir za sagledavanje situacije u kojoj se nalazi sektor,
odnosno utvrivanje kritinih faktora koji e oblikovati razvoj sektora i koji shodno tome
oblikuju mogunosti za realizaciju sektorskih potencijala, odnosno ometaju iste. Kroz ovu
analizu se na sistematski nain analizira politiko, ekonomsko, socijalno, tehnoloko,
legislativno i okolino okruenje. Prvo se identificiraju karakteristike svakog od nabrojanih
podruja, a potom se definiraju najkarakteristiniji faktori, te se ocjenjuje nivo i intenzitet
njihovog uticaja. Na ovaj nain se omoguava svim uesnicima u kreiranju strategije da
sektor i mogunosti njegovog razvoja posmatraju kroz iste naoale. Drugim rijeima,
PESTLE analiza omoguava uesnicima procesa kreiranja da sagledaju uticajne faktore, uoe
njihovu vanost, snagu i intenzitet djelovanja, kako bi izdvojili one najvanije, kljune koji
definiraju budunost sektora. Dodatno, ova analiza omoguava uoavanje i onih faktora, koji
ponekad imaju i najznaajniji uticaj, ali na koje nije mogue djelovati jer se nalaze van
uticajne zone Sektora. Ovih faktora treba biti svjestan, ali ih istai samo u smislu opasnosti i
rizika na koje Sektor nema uticaja. Identifikacija tih faktora fokusira napore uesnika na
faktore na koje Sektor ima uticaja. Na taj nain su ponuena rjeenja, strateki pravci i
operativni ciljevi fokusirani na stvarne realno rjeive probleme, to poveava izglede za
uspjenu implementaciju kreirane Strategije.
Na osnovu analize uticaja faktora okoline moe se konstatovati da je teko izdvojiti faktore
koji imaju izraen pozitivan uticaj na Sektor. To znai da ne moemo identifcirati jasne,
karakteristike okruenja na osnovu kojih Sektor moe uspjeno graditi razvojnu strategiju.
Procesi EU i STO integracija, kao i neiskoriteni resursi i kulturna raznolikost (postojanje
lokalnih, tradicionalnih i tipinih proizvoda/proizvodnji), rast komplementarnih privrednih
grana, rast agregatne tranje, promjena strukture tranje i olakan pristup regionalnom (ili
potencijalnim tritima) i relativna dostupnost znanja i strunjaka predstavljaju
karakteristike okruenja koji imaju pozitivan uticaj na sektor, te trebaju biti osnov daljeg
razvoja sektora. Drugim rijeima, sektor mora jaati svoje sposobnosti kako bi mogao
kapitalizirati ove pozitivne uticaje.
Najnegativniji uticaj imaju dvije grupe faktora: politiko i institucionalno okruenje. Duboka
politika kriza naeg drutva se, prije svega, reflektira u nedostatku politike volje i
nespremnosti za provoenje sutinskih reformi koje bi u konanici rezultirale
demokratizacijom drutva, modernizacijom javne uprave, kao i nivoom transparentnosti
donoenja odluka i upravljanja. Upravo nepostojanje politike volje i jasne podjele
nadlenosti i odgovornosti meu institucijama uzrokuje jasno izraenu slabost cjelokupnog
institucionalnog sistema. Nerazvijen, nekapacititiran i neefikasan institucionalni okvir
predstavlja najveu prijetnju za razvoj sektora. Takav institucionalni okvir onemoguava
koritenje ansi za razvoj, a posebno onih koje kreiraju STO i EU integracije, rast agregatne
tranje i potencijalnih novih trita, neiskoriteni resursi i kulturna raznolikost. Sektor nema
kapacitet da direktno utie na ove faktore, te bi zbog toga trebalo primijeniti soft strateke
mjere koje bi trebale ublaiti snagu uticaja ovih faktora. Soft strateke mjere
podrazumijevaju naglasak na pripremi svake od reformi, odnosno jaanje svijesti svih
drutvenih aktera o vanosti i potrebi provoenja reforme, identificiranje kljune politike
figure koja e biti zastupnik i promotor reforme, isticanje koristi koje reforme nose, te
finalno jaanje saradnje svih aktera u sektoru kako bi se stvorio adekvatni pritisak javnosti.
Ovakav pristup ne garantira uspjeh, ali bar smanjuje negativni uticaj ovih faktora.
Analiza pokazuje da postoji visoki rizik daljeg tehnolokog zaostajanja sektora, odnosno
produbljivanja postojeeg tehnolokog jaza. Produbljivanje tehnolokog jaza je posljedica
nepostojanja ureenog, organiziranog sistema transfera znanja i tehnologije, s jedne strane. S
druge strane, nepostojanje poduzetnikog duha, otvorenosti za saradnju, spremnosti za
promjene, te inovativnog kapaciteta u ruralnim podrujima ograniavaju, prije svega,
usvajanje novih tehnologija, a potom i potranju za njima. Prvi korak u izgradnji efikasnog
inovativnog i potrebama sektora prilagoenog sistema transfera znanja, jeste jaanje
povjerenja i kulture interesnog povezivanja i saradnje, to je preduslov za razmjenu
informacija, znanja i ideja. Naravno, moraju postojati i institucije koje e olakavati kreiranje,
aplikaciju i razmjenu znanja i ideja, te koje e initi osnovnu potku mree zainteresovanih
strana, a time i sistema transfera znanja, tehnologija i informacija. Naravno, uz to je
neophodno unaprijediti dostupnost kapitala, ali i obezbijediti priliv tako potrebnih svjeih
sredstava iz razvojnih fondova EU, ali i fondova koji podravaju bilateralnu saradnju.
Nerazvijen sistem upravljanja prirodnim resursima onemoguava njihovo racionalno
koritenje i, na taj nain, onemoguava razvoj sektora. Sektor nije spreman da prihvati
filozofiju ozeljenjavanja, odnosno investiranja u istije tehnologije, obnovljive izvore
energije, koritenje otpada i razvijanje usluga koje unaprjeuju kvalitet okolia. Uz to se
problemu klimatskih promjena pristupa vrlo tradicionalno, odnosno smatra se da je dovoljno
obezbijediti zatitu od sua, mraza, poplava i grada, dok se alternativne tehnike i tehnologije
uope ne razmatraju. Sve ovo moe usporiti razvoj sektora. Strateki odgovor bi trebao biti
vezan za promjenu pristupa ovim izazovima, odnosno jaanje svijesti kod svih aktera
sektora, ali i drutva, da oni mogu biti ansa za razvoj i tako potrebnu modernizaciju sektora.
Socijalni kapital, civilno drutvo, socijalna infrastruktura, kao i spremnost za saradnju nisu
razvijeni u dovoljnoj mjeri da bi postali pokretai razvoja. Dodatno, lokalne zajednice nisu
spremne ni sposobne da preuzmu odgovornost za razvoj i da kapitaliziraju resurse i
potencijale kojima raspolau. Ovo je dodatna oteavajua okolnost u smislu osiguravanja
breg razvoja sektora. Naravno, strateki odgovor bi svakako trebao biti kreiranje i
implementiranje mjera ruralne politike i koritenje EU fondova za unapreenje sposobnosti
lokalnih zajednica, razvoj socijalnog kapitala i infrastrukture.
Tabela 30 - PESTLE analiza
Red.
br.
P1
P2
P3
P4
P5
P6
Faktori
POLITIKI
Politika nestabilnost
Nepostojanje spremnosti za sutinskim organizacionim i
institucionalnim reformama formirane institucije
nemaju nadlenosti, operativnu mo niti adekvatna
sredstva za ispunjenje svojih misija/zadataka
Neodgovarajui politiki tretman sektora poljoprivrede na
svim nivoima vlasti (entitet, kantoni, opine)
Kanjenje u ispunjavanju preuzetih meunarodnih
obaveza drave Bosne i Hercegovine
Zaostajanje u pribliavanju EU integracijama u odnosu na
zemlje regiona
Neharmoniziranost
poljoprivrednih
politika
na
entitetskom nivou i Brko Distrikta, odnosno dostignuti
razliiti nivo prilagoenosti sa ZAP-om
Nepostojanje dugoronog planiranja razvoja sektora (po
ugledu na ZAP) i nedostatak prakse i sistema monitoringa i
evaluacije
politika nizak nivo transparentnosti
Trajanje
Uticaj
Vjerovatnost
Pravac
Snaga
Ukupno
-40
-45
-28
-40
-45
-45
-45
P7
P8
E1
E2
E3
E4
E5
E6
E7
E7
E8
E9
E10
E11
S1
S2
S3
S4
S5
S6
S7
S8
S9
S10
S11
S12
S13
S14
S15
implementacije politika
Korupcija
Pribliavanje EU i STO integracijama
EKONOMSKI
Stagnacija ekonomskog rasta drave BiH i Federacije BiH
Potencijal neiskoritenih resursa (zemljite, voda, ljudi,
preraivaki kapaciteti)
Visok nivo unutranjih dugovanja (problem likvidnosti i
solventnosti)
Nepovoljna investiciona klima
Nedovoljna direktna strana ulaganja
Trend rasta cijena inputa na globalnom tritu
Trend rasta cijena hrane i potranje za hranom na
globalnom tritu
Velika zavisnost od uvoza
Ulazak Hrvatske u EU
Rast turizma i drugih komplementarnih grana
Nizak nivo konkurentnosti na domaem i inostranom
tritu
Niska produktivnost ekonomija obima
SOCIJALNI
Nepovoljna demografska slika - generalno
Depopulacija i naputanje ruralnih prostora
Nepovoljna obrazovna struktura stanovnitva, posebno u
ruralnim podrujima
Nizak nivo rodne ravnopravnosti
Nedovoljna spremnost za promjenama dominirajui
tradicionalni pristup u gotovo svim aspektima ivota
Civilno drutvo kao kljuni pokreta promjena na niskom
nivou
Otpor prema udruivanju i zajednikim akcijama
Dominantna uloga poljoprivrede kao socijalni amortizer
Poljoprivreda kao glavno zanimanje nije izbor ve rezultat
trenutnih okolnosti (nerazvijena i neobnovljena
ekonomija)
Promjena potroakih navika
Smanjena kupovna mo
Postojanje regionalnog trita sa istim ili slinim
prehrambenim navikama potroaa
Imid sektora i ruralnih oblasti u drutvu
Pristup medijima politika medija, njihova ozbiljnost kao i
cijene iznajmljivanja medijskog prostora
Bogatstvo postojanja lokalnih, tradicionalnih i tipinih
proizvoda/proizvodnji
D
D
10
9
5
4
-50
+36
-36
+45
-45
D
D
D
9
9
7
5
5
3
-45
-45
-21
-18
D
K
D
D
10
6
6
9
+
-
5
3
3
4
-50
-18
+18
-36
-36
D
D
7
7
4
4
-28
-28
-40
-15
-45
-40
D
D
7
7
4
3
-28
-21
-28
D
D
6
8
+
-
3
5
+18
-40
+32
-24
-24
+28
-45
-45
-40
-45
-45
-32
-32
+32
-45
10
-50
S16
T1
T2
T3
T4
T5
T6
T7
T8
L1
L2
TEHNOLOKI
Tehniko-tehnoloko zaostajanje sektora za regionom i EU
Trend sustainable intensification postizanje sve veih
prinosa uz koritenje sve manje inputa ili uz koritenje
potpuno nove tehnologije i smanjenje GHE
Nedovoljan nivo znanja o najnovijim pristupima i
tehnologijama cjelokupnog sektora i drutva
Nepostojanje institucionaliziranog sistema transfera
znanja, tehnologija i informacija, kao i sistema koje potiu
inovacije
Nepostojanje automatiziranog sistema prikupljanja,
obrade i i analize relevantnih podataka o sektoru
(Poljoprivredni informacioni sistem i sl.)
Nedovoljno, netransparentno i nefokusirano ulaganje u
razvoj aplikativnih istraivanja
Nepostojanje transfera znanja - kulturne saradnje izmeu
centara znanja i privrednih subjekata odnosno farmera
Dostupnost znanja i strunjaka
LEGISLATIVNI/ZAKONODAVNI
Nedovrena privatizacija i restitucija
Neodgovarajua zemljina politika motivacija za
koritenje poljoprivrednog zemljita i institucije koje
omoguavaju uspostavu trita zemljom
L3
L4
L5
L6
L7
L8
L8
Zakon o nasljeivanju zemljita i pitanje usitnjenosti

posjeda
Nestimulativna poreska politika
Neefikasan rad inspekcijskih slubi
Nepostojanje zakonske regulative specifine za pojedine
proizvodnje, podsektore (npr. organska proizvodnja,
pelarstvo, stoarstvo)
Nizak nivo harmonizacije sektorske legislative sa EU
legislativom (sve ono to DEI pretpostavlja da mora biti
uraeno, a nije)
Potreba da farmeri postanu registrirani poslovni subjekti
Nepostojanje selektivne agrarne politike prema manje
povoljnim podrujima
10
-50
D
D
9
9
5
5
-45
-45
-45
-36
-36
-36
-45
-45
-40
-45
-40
-36
L9
E1
E2
E3
E4
E5
E6
EKOLOKI/OKOLINI
Neadekvatni sistemi upravljanja prirodnim resursima
Degradacija poljoprivrednog zemljita (prirodni i ljudski
faktor)
Nespremnost prema izazovima klimatskih promjena
Nizak dostignuti nivo usvajanja-implementacije EU
direktiva iz oblasti okolia (nitratna direktiva, dobrobit
ivotinja, emisija staklenikih gasova i sl.)
Neadekvatno upravljanje otpada i otpadnih voda
Nizak nivo razvijenosti fizike, drutvene i uslune
infrastrukture
SWOT analiza
SWOT analiza je metoda koja se, prilikom izrade stratekih dokumenata na razliitim
nivoima, veoma esto koristi da bi se utvrdile najznaajnije karakteristike vanjskog
okruenja sektora, poslovnog subjekta ili oblasti, te njegovih unutranjih snaga i slabosti.
Ona je od velike pomoi u utvrivanju faktora koji bi mogli odrediti budunost subjekta za
koji se analiza radi, na taj nain olakavajui proces stratekog planiranja. Kada se ispravno
koristi, SWOT analiza moe pruiti dobru osnovu za formulaciju strategije, na nain da
omogui usklaivanje internih snaga i slabosti sa prilikama i prijetnjama koje vladaju u
okruenju. Jednostavnost SWOT analize za izvoenje se ponekad navodi kao njen nedostatak,
jer se esto radi neispravno i od strane nedovoljno kompetentnih osoba, tako da ne slui
svojoj svrsi, no, i pored toga je ona snaan alat kojim je mogue znaajno olakati procese
donoenja stratekih odluka. Nakon to sumira unutranje snage i slabosti, te vanjske
prilike i prijetnje SWOT analiza prua osnovu za zakljuivanje o tome koje su to prilike koje
trenutno, zbog nedostatka resursa ili kompetencija, nije mogue iskoristiti, te koje su to
prijetnje koje bi mogle ugroziti razvoj ili napredovanje sektora.
Izrada SWOT analize za potrebe Strategije uraena je uz potovanje sljedeih principa:
-
Obezbijeen je uesniki pristup, odnosno identificirane su zainteresirane strane koje su

zatim uestvovale u izradi grupnih SWOT analiza po definiranim oblastima (animalna
proizvodnja, ratarsko-povrtlarska proizvodnja, voarstvo i vinogradarstvo, prirodni
resursi i okoli, institucije i zakonodavstvo), a zatim je, na osnovu ovih analiza
kompilirana zajednika SWOT analiza sa cjelokupan sektor;
SWOT analiza je podrazumijevala definiranje specifinih faktora bez uopavanja i
davanja generalnih ocjena;
SWOT analizom su obuhvaeni i faktori koje nije mogue kvantificirati, a imaju znaajan
uticaj na sektor.
S - Prednosti (Strenghts)
Razliite agro-klimatske zone omoguavaju

raznovrsnu biljnu proizvodnju,
Velike neobraene obradive povrine;
Velike travnate povrine pogoduju razvoju animalne
proizvodnje,
Postoje ekstenzivne umske i neobraene povrine
bogate umskim, samoniklim, ljekovitom i
aromatinim biljem;
Raspoloiva radna snaga ;
Raspoloivi vodeni resursi za navodnjavanje;
Tradicija u proizvodnji i preradi na farmi (demovi,
sokovi, rakije, sirevi);
Postojanje kapaciteta za prihvat i preradu;
Sauvane autohtone pasmine domaih ivotinja i
sorte voa i groa;
Modernizacija sortimenta u biljnoj i pasminskog
sastava u animalnoj poljoprivrednoj proizvodnji;
Pojedine grane pokazuju konkurentnost
(proizvodnja vina, jagodastog voa, ribe, staklenika
proizvodnja);
Postojanje odreenog broja velikih komercijalnih
proizvoaa;
Rastua svijest o postojanju standarda u proizvodnji
i potrebi njihovog uvoenja u praksu;
Rastua svijest o potrebi modernizacije institucija;
Rastua motivacija za saradnju i koordinaciju;
Postojanje uspjenih, izvozno orijentisanih
kompanija;
Postojanje internacionalno prepoznate
certifikacijske kue (OK)
W Slabosti (Weaknesses)
-
este tete na usjevima nastale kao posljedica prirodnih

nepogoda (sua, poplava, grad, mraz);
Izrazita usitnjenost posjeda;
Niski prinosi u svim granama primarne proizvodnje i niska
produktivnost radne snage;
Loa tehniko-tehnoloka opremljenost velikog broja farmi;
Nestabilnost prinosa i visoke fluktuacije cijena;
Nedovoljno koritenost poljoprivredne mehanizacije;
Koritenje necertificiranog sjemena u biljnoj proizvodnji;
Generalno nizak nivo tehnolokih, marketinkih i
menaderskih znanja proizvoaa;
Nizak udio navodnjavanih u ukupnim obradivim
povrinama;
Nizak nivo specijalizacije i trinosti proizvodnje;
Nezadovoljavajui nivo primjene higijenskih i okolinih
standarda;
Niska svijest o potrebi horizontalnog i vertikalnog
povezivanja proizvoaa;
Mali udio komercijalnih proizvoaa koji bi mogli biti
konkurentni i doprinijeti stabilnom ruralnom razvoju;
Visoke cijene inputa negativno utiu na konkurentnost
domae proizvodnje;
Veliki dio proizvodnji cjenovno nekonkurentan;
Nepovoljna starosna, obrazovna i socijalna struktura ruralne
populacije;
Odlazak radno sposobne i obrazovane populacije iz seoskih
sredina;
Nedovoljno radne snage u pojedinim regionima;
Neureena oblast zemljine politike;
Lo imid poljoprivrede kao djelatnosti;
Velika ovisnost o uvozu inputa i repromaterijala;

Lo vanjskotrgovinski bilans najveeg broja poljoprivrednih i
prehrambenih proizvoda;
Neadekvatna poljoprivredna statistika i nerazvijen
informatiki i analitiki sistem;
Nefunkcionalan sistem savjetodavne i strune pomoi;
Odsustvo saradnike poslovne politike i dijaloga;
Nedostupnost javnih usluga;
Neravnomjerna pokrivenost FBiH skladinim i
preraivakim kapacitetima;
Odsustvo horizontalne i vertikalne povezanosti u sektoru;
Prehrambena industrija tehnoloki zastarjela, neefikasna i
nekonkurentna;
Nizak nivo prilagoenosti zahtjevima trita;
Nizak stepen iskoritenja kapaciteta u prehrambenoj
industriji;
Institucionalni i zakonodavni okvir nije usklaen sa EU
praksom i standardima.
T Opasnosti (Threats)
-
O Mogunosti (Opportunities)
-
Raspoloivi EU fondovi za pretpristupno

prilagoavanje i jaanje poljoprivrednog sektora
kroz jaanje konkurentnosti poljoprivrede, odrivog
upravljanja resursima i ruralnog razvoja, te za
investicije, jaanje kapaciteta, uspostavu novih i
reformu postojeih institucija;
Poljoprivreda je definisana kao razvojni prioritet u
FBiH;
Postojanje fondova za podrku poljoprivredi na vie
nivoa (Federacija, kanton, opina);
Porast potranje za hranom na globalnom nivou,
Rastua potreba prehrambene industrije za
sirovinom;
Pristup regionalnim tritima kroz CEFTA;
Trend rasta potranje za tradicionalnim, autohtonim
te proizvodima sa oznakom porijekla;
Jaanje komplementarnih privrednih grana (turizam
i ugostiteljstvo);
Investiranje u izvore obnovljive energije, istije
tehnologije i poslove koji jaaju i tite ekosistem;
EU integracijski procesi pomiu poljoprivredu ka
fokusu interesa donosioca politikih odluka.
Globalne klimatske promjene;

Loe upravljanje vodenim resursima rukovoene interesima
elektro-industrije moe dovesti do poplava ili sua;
Razvoj drugih grana privrede bez istovremenog razvoja
poljoprivrede, moe uticati na dalju depopulaciju i
neiskoritavanje prirodnih resursa;
Politika nestabilnost i loe poslovno okruenje ugroavaju
SDI;
Smanjuje se interes i izvori iz donatorskih fondova;
Neadekvatno poslovno okruenje;
Agrarna i ostale razvojne politike nedovoljno harmonizirana
sa EU pravnom steevinom;
Mjere potpore su nedovoljno transparentne, procedure
prijave sloene, a monitoring utroka sredstava
neadekvatan;
Zaostajanje u EU integracijskim procesima spreava sadanji
i ozbiljno ugroava budui pristup EU fondovima;
Na domaem tritu kapitala ne postoje kreditne linije
prilagoene specifinostima poljoprivrede (dui grace
period, nia kamatna stopa, dui rok otplate);
Loa finansijska situacija nauno istraivakih institucija i
nedostatak sredstava za razvojno orijentirane naunoistraivake projekte;
Nestabilnost cijena inputa;
Neadekvatna granina kontrola rezultira prisustvom roba
sumnjivog porijekla i kvaliteta;
Loa ekonomska situacija u zemlji rezultira smanjenom
kupovnom moi stanovnitva;
Loe razvijena transportna i komunikacijska infrastruktura,
osobito u ruralnim podrujima oteava razvoj poljoprivrede;
Globalna ekonomska kriza utie na smanjenje agregatne
tranje i jaanje konkurencije na tritu;
Nesposobnost lokalnih vlasti da preuzmu odgovornost za
razvoj, obnovu povjerenja
Na globalnom nivou lo imid BiH zbog proteklog rata,
politike nestabilnosti i ekonomske nerazvijenosti.
SWOT analiza ima vremensku dimenziju. Ono to je u ovom momentu definirano kao
pozitivan unutranji ili vanjski faktor od znaaja, u budunosti moe dobiti negativan
predznak i obratno. Zbog toga je preporuljivo periodino ponovo uraditi SWOT analizu, jer
bi informacije tako dobivene mogle pomoi prilikom eventualne revizije Strategije, kao i u
redovnom procesu monitoringa implementacije.
LITERATURA
Agencija za statistiku BiH (2013): Statistika robne razmjene sa inostranstvom No12, Sarajevo, BiH.
Agencija za statsitiku BiH (2010): Sapotenje o proizvodnjama, Sarajevo, BiH.
Agrolink BH Info centar za poljoprivredu: Poljoprivredna komora FBiH zapela na Sudu: Sporna
registracija, 30. 12. 2011.(www.agrolink.ba, april, 2013.)
Agronomski i prehrambenotehnoloki fakultet Sveuilita u Mostaru (2009): Operativni program
razvoja svinjogojstva u FBiH, Mostar, BiH.
Agronomsko i prehrambeno-tehnoloki fakultet Sveuilita u Mostaru (2011): Osnove ureenja
zemljita - program navodnjavanja i program ukrupnjavanjam posjeda u FBiH, Mostar, BiH.
ANTEJA (2013): Competitiveness assessment of three agribusiness value-chains in Federation of Bosnia
and Herzegovina, Final report, International Finance Corporation, IFC, Sarajevo, BiH in printing.
Bajramovi, S., Butkovi, J. (2009): Jaanje politike ruralnog razvoja u funkciji prilagoavanja BiH
zajednikoj agrarnoj politici EU. Radovi Poljoprivredno-prehrambenog fakulteta Univerziteta u
Sarajevu. Godina LV, Broj 60/1, Sarajevo, BiH.
Bajramovi, S., Butkovi, J., Nikoli Aleksandra (2010): Analiza budetskih transfera u poljoprivredni
sektor Bosne i Hercegovine primjenom OECD indikatora, Agroznanje, Vol. 11, Br. 1, Poljoprivredni
fakultet Univerziteta u Banja Luci, Banja Luka, BiH.
Bajramovi, S., Ognjenovi Dragana, Nikoli Aleksandra (2008): Izazovi poljoprivredno-prehrambenog
sektora Bosne i Hercegovine u procesu pribliavanja Evropskoj uniji. Agriculture in Westen Balkans and
EU integration. DAES. Ljubljana, Slovenija.
Bajramovi, S., Ognjenovi Dragana, Nikoli Aleksandra (2010): Review of Agriculture and Agricultural
Policy in Bosnia and Herzegovina, Agriculture in the Western Balkan Countries, Chapter 3, ed. Volk Tina,
IAMO, Halle.
Bajramovi, S., Ognjenovi Dragana, Nikoli Aleksandra, Beirovi, E. (2010): Indikatori ruralnog razvoja
Evropske Unije i njihova dostupnost u Fedraciji Bosne i Hercegovine, Radovi Poljoprivrednoprehrambenog fakulteta Univerziteta u Sarajevu, Godina LV, Broj 60/1, Sarajevo, BiH.
Bajramovi, S., Ognjenovi Dragana, Nikoli Aleksandra, Selak, V., Boguanin, H. (2009): The assessment
of development level of agro-food sector in Bosnia and Herzegovina with respect to its European
integration, Third Inter-cathedra meeting of agro-economists, Ohrid, Macedonia.
Beirovi, E., Nikoli Aleksandra, Bajramovi, S., Ognjenovi Dragana, Krili Alejna, Maka Merima
(2012): Foreign Trade of Bosnia and Herzegovina in Milk and Dairy Products Trends and Perspectives,
Proceedings of 22nd International Scientific-Expert Conference of Agriculture and Food Industry,
Sarajevo, Izmir, pp. 198-201.
Blesi, M. (2003): Politika i zakonodavstvo EU u oblasti proizvodnje i prometa hrane. Poljoprivredni
fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, BiH.
Bogdanov Natalija (2007): Mala ruralna domainstva u Srbiji i ruralna nepoljoprivredna ekonomija,
UNDP, Beograd, Srbija.
Cantore Nicole, Kennan Jane, Page Sheila (2011): CAP reform and development Introduction, reform
options and suggestions for further research, Overseas Development Institute, London, UK.
Catalys (2014): Program ruralnog razvoja za Federaciju BiH, period 2015-2020, Draft verzija, Federalno
ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, Sarajevo, BiH.
Christie, E., (2001): Potential Trade in Southeast Europe: A Gravity Model Approach, dostupno na:
http://www.wiiw.ac.at.
European Commission (2013): Commission staff working document Bosnia and Herzegovina 2012
Progress report, Communication from the Commission to the European Parliament and the Council,
Enlargement Strategy and Main Challenges 2012-2013.
Council of The European Union (2013): Reform of the Common agricultural policy (CAP) Main
elements of the Council position, 8005/13, PRESSE 137, Brussels.
DG Agriculture and Rural development (2012): The Common Agricultural Policy, A partnership between
Europe and Farmers, Luxembourg, Belgium, http://ec.europa.eu/agriculture/50-years-of-cap.
Direkcija za ekonomsko planiranje (2010): Makroekonomske projekcije 2011-2013, Sarajevo, BiH.
Direkcija za ekonomsko planiranje BiH (2010): Strategije razvoja BiH, Sarajevo, BiH.
Direkcija za ekonomsko planiranje BiH (2011): Bosna i Hercegovina - Ekonomski trendovi, Sarajevo,
BiH.
Direkcija za ekonomsko planiranje BiH (2012): Bosna i Hercegovina - Ekonomski trendovi, Sarajevo,
BiH.
Direkcija za ekonomsko planiranje BiH (2013): Izvjetaj o razvoju BiH 2012., Sarajevo, BiH.
Direkcija za europske integracije BiH (2009): Pribliavanje zakonodavstva (Approksimation of
Legislation/Raprochement des legislations), Sarajevo, BiH.
iki Mirha, Gado Drena, Kari Lutvija, Gai, F., Jerki Irena., Gavri, T. (2007): Preserving of plant
genetic resources in the Southeast European countries. In: Meki, F., Ibrahimefendi, S., Zuko A.,
Kurtovi M. (eds). Book of abstracts of the V symposium of Agriculture, Veterinary, Forestry and
Biotechnology, Travnik/Vlai, BiH, pp 148.
Ekonomska komisija Ujedinjenih naroda za Evropu (2011): Pregled Stanja okolia Bosne i Hercegovine.
Drugi pregled, Ujedinjeni narodi, Njujork i eneva.
Emerging Markets Group (2005): Tourism in BiH: An assessment of key market segments, Contract No.:
APF - I - 00 - 03 - 00029 - 00, T.O. #800, USAID, Sarajevo, BiH.
Erjavec, E., Rednak, M., Bajramovi, S. (2010): Zajednika agrarna politika Evropske Unije i izazovi koji
oekuju Bosnu i Hercegovinu, Radovi Poljoprivredno-prehrambenog fakulteta Univerziteta u Sarajevu,
Godina LV, Broj 60/1, Sarajevo.
EU FP6/ADEG Okvirni program EU (2004 2007): Napredni decentralizirani sistemi za proizvodnju
energije u zemljama zapadnog Balkana, Mainski fakultet Sarajevo, BiH.
EU FP7/CEUBIOM Okvirni program EU (2008 2011): Klasifikacija potencijala biomase u Evropi
koritenjem kopnenog i satelitskog pracenja), Poljoprivredni fakultet Sarajevo, Sarajevo, BiH.
European Commission (2011): CAP Reform An explanation of the main elements, MEMO/11/685,
Brussels, Belgium.
European Commission (2012): Reform of the CAP and the new challenges for IPA/IPARD post 2013
http://ec.europa.eu/agriculture/cap-post-2013/communication/index_en.htm
European Commission (2013): Overview of CAP Reform 2014-2020, Agricultural Policy Perspectives
Brief, No 5, Brussels
European Parliament Committee on Agriculture and Rural Development (2011): Draft report on the
proposal for a regulation of the European Parliament and of the Council establishing rules for direct
payments to farmers under support schemes within the framework of the common agricultural policy,
2011/0280(COD).
European Union: Estimates of Support to Agriculture, OECD Database, Paris, France.
Europska komisija (1995): Bijela knjiga Pripreme pridruenih zemalja centralne i istone Europe za
integraciju u unutarnje trite Unije, Brisel, Belgija; Ministarstvo vanjskih poslova Bosne i Hercegovine,
Sarajevo, 2000.
Evropska komisija (2009): Predstudija o izvedivosti poljoprivredno-prehrambenih inovacijskih centara
u zemljama Zapadnog Balkana, ADRIA-FOOD QUALITY PROJECT, INTERREG/CARDS-PHARE Program,
dostupno na www.adriafood.eu.
Evropska komisija (2011): Izvjetaj o napretku Bosne i Hercegovine u 2011, Prilog uz Saopenje
Komisije Evropskom parlamentu i Vijeu, Strategija proirenja i kljuni izazovi 2011-2012., Brisel,
Belgija.
FAO (2012): Analysis of economic diversification in Bosnia and Herzegovina, FAO Regional Office for
Europe and Central Asia.
FAO (2012): TCP Project TCP/BIH//3301 Support to the Preparation of a National Land Consolidation
Strategy and a Land Consolidation Pilot Project in Popovo Polje area Bosnia and Herzegovina, Outline
paper.
FAO (2012): The Cereals Sector in Bosnia and Herzegovina, FAO Regional Office for Europe and Central
Asia.
FAO (2012): The Fruit and Vegetable Sector in Bosnia and Herzegovina, FAO Regional Office for Europe
and Central Asia.
FAO (2012): The Meat and Dairy Sector in Bosnia and Herzegovina, FAO Regional Office for Europe and
Central Asia.
FAO (2012): The Wine Sector in Bosnia and Herzegovina, FAO Regional Office for Europe and Central
Asia.
FARMA (2012): Assessing the Export Potential of Bosnian and Herzegovinian Honey to the European
Union, USAID, Sarajevo, BiH
Federacija Bosne i Hercegovine (2012): Energetska efikasnost i obnovljivi izvori energije od teorije do
prakse, ZEPS, Zenica, BiH.
Federalna uprava za inspekcijske poslove: Saopenje za javnost, Sarajevo 26. 09. 2008. godine
(preuzeto sa: www.fuzip.gov.ba, april, 2013.)
Federalni hidrometeoroloki zavod (2013): Studija klimatolokih karakteristika ireg podruja Tuzle,
Sarajevo, BiH.
Federalni hidrometeoroloki zavod: Baza i arhiva podataka.
Federalni hidrometeoroloki zavod: Meteoroloki podaci 61-90, Baza i arhiva podataka.
Federalni zavod za programiranje razvoja (2010): Strategija razvoja Federacije BiH 2010 2020.,
Sarajevo, BiH.
Federalni zavod za programiranje razvoja (2011): Poreska politika u funkciji investicija i zapoljavanja,
Sarajevo, BiH.
Federalni zavod za programiranje razvoja (2012): Izvjetaj o razvoju FBIH 2011/2012, Sarajevo, BiH.
Federalni zavod za programiranje razvoja (2012): Lakoa poslovanja 2013., Sarajevo, BiH.
Federalni zavod za programiranje razvoja (2013): Socio-ekonomski pokazatelji po opinama u
Federaciji Bosne i Hercegovine u 2012. godini, garajevo, BiH.
Federalni zavod za statistiku: Bilten industrijske proizvodnje u FBiH (2003-2012).
Federalni zavod za statistiku: Statistiki bilten Biljna proizvodnja (2003-2012).
Federalni zavod za statistiku: Statistiki godinjaci/godinjaci (2003- 2012).

Federalno ministarstvo energije, rudarstva i industrije (2009): Strateki plan i program razvoja
energetskog sektora FBiH, Sarajevo, BiH.
Federalno ministarstvo okolia i turizma (2008): Strategija razvoja turizma FBIH 2008-2018, Sarajevo,
BiH, dostupno na http://www.fmoit.gov.ba/downloads/strategija.pdf
Federalno ministarstvo okolia i turizma (2008): Strategija za zatitu okolia FBiH 2008-2018, Sarajevo,
BiH dostupno na http://ekoakcija.ba/files/Federalna%20strategija%20zastite%20okolisa%20%20finalni%20nacrt.pdf
Federalno ministarstvo okolia i turizma (2011): Stanje okolia FBiH - Izvjetaj za 2010. godinu, FRAM
ZIRAL, Mostar, BiH.
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva (2008): Dosadanja poljoprivredna
politika i njen budui uticaj na razvoj sektora hrane u Federaciji BiH, Poljoprivredno-prehrambeni
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva (2011): Ekonomika primarne
poljoprivredne proizvodnje i mjere agrarne politike u Federaciji BiH, Poljoprivredno-prehrambeni
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva (2011): Izvjetaj o stanju poljoprivrede
u 2010. godini Zeleno izvijee, Sarajevo, BiH.
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva (2012): Izvjetaj o stanju poljoprivrede
u 2011. godini Zeleno izvjee, Sarajevo, BiH.
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva (2013): Program rada javne
poljoprivredne savjetodavne slube u Federaciji BiH u 2013. godini, Sarajevo, BiH. (preuzeto sa:
http://www.fmpvs.gov.ba; april, 2013).
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva (2006): Srednjorona strategija razvoja
poljoprivrednog sektora u Federaciji BiH 2006-2010, Sarajevo, BiH.
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva (2013): Izvjetaj pojedinih kantona o
poduzimanja adekvatnih mjera vezanih za poljoprivredno zemljite, Sarajevo, BiH.
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva (2012): Ruralna podruja u Federaciji
Bosne i Hercegovine (odreivanje i metodologija), Sarajevo, BiH.
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva (2011): Strategija gospodarenja
poljoprivrednim zemljitem, Mostar, BiH.
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva: Registar klaonica,
(http://www.fmpvs.gov.ba/index.php?user=ecfdb04210683fbc4676c371704326c1&sector=4&pageID=
232&pageOwner=196 ). Pristup: 18.04.2013.
Federalno ministarstvo pravde (1997): Ustavi Bosne i Hercegovine.
Federalno ministarstvo ureenja prostora (2011): Studija ranjivosti Federacije BiH, Sarajevo, BiH.
FIPA (2011): Doing business 2012, Sarajevo, BiH.
FIPA (2012): Direktna strana ulaganja u sektoru poljoprivrede
Food and Agriculture Organization of the United Nations (2013): Streamlining of agriculture and rural
development policies of SEE countries for EU accession, Regional Rural Development Standing Working
Group (SWG) and the Food and Agriculture Organization of the United Nations Project.
Frani Ramona (2000): Methodology of measuring state intervention in Croatian agriculture,
Agriculturae Conspectus Scientificus, Vol. 65, No. 2, Faculty of Agriculture, Zagreb, Zagreb, Croatia.
Gai, F., Kurtovi, M., Drkenda Pakeza, Salki, B., Skender, A., Hadiabuli, S., Malievi, A. (2010):
Primjena SSR markera u radu sa germplazmom autohtonih voaka u BiH - dosadanja iskustva i tekui
projekti. Zbornik saetaka za Prvi simpozij hortikulture u Bosni i Hercegovini, Travnik/Vlai, BiH pp.
34.
Gai, F., Kurtovi, M., Kalamuji, B., Pojski, N., Grahi, J., Kaiser C., Meland M. (2013): Assessment of
European pear (Pyrus communis L.) genetic resources in Bosnia and Herzegovina using microsatellite
markers. Scientia Horticulturae. DOI: 10.1016/j.scienta.2013.04.017.
Gai, F., Simon, S., Pojski, N., Kurtovi, M., Peji, I., Meland, M., Kaiser C. (2013). Evaluation of Apple
(Malus x domestica) Genetic Resources in Bosnia and Herzegovina Using Microsatellite Markers.
HortScience. 48(1):13-21.
Gai, F., imon, ., Pojski, N., Kurtovi, M., Peji I. (2010): Genetic assessment of apple germplasm in
Bosnia and Herzegovina using microsatellite and morphologic markers. Scientia Horticulturae Vol.
126/2: 164 17.
GFA (2011): Food Industry Study in Southeast Europe, Deutsche Investitions- und
Entwicklungsgesellschaft, DEG, Hamburg, Germany.
Glavi, M. (2012): GLOBALGAP standard osiguranje kvaliteta, higijenske i zdravstvene ispravnosti
svjeeg voa i povra, FARMA projekat.
Gregor, P., Ljua Melisa: Karakteristike Sistema identifikacije zemljinih parcela (LPIS) kao glavne
podkomponente Poljoprivrednog informacionog sistema, Izmir, 2012.
Halapija Kazija, D., Drkenda Pakeza, imon, S., ulj, M., Gai, F., Nikoli, D., Vujevi, P., Jelai, T.,
Milinovi, B., Kurtovi, M., Peji, I. (2013): Genetic identification of 'Bistrica' and her synonyms
'Poegaa' and 'Hauszwetsche' (Prunus domestica L.) using SSRs. Acta Hort. 976, pp. 285-290.
Hoffmann V., Gerster-Bentaya M. (2011): Landwirtschaftliche Kommunikations- und Beratungslehre
(Rural Communication and Extesion), Universitt Hohenheim. (preuzeto sa: www.uni-hohenheim.de,
april, 2013.).
http://dad.fao.org/
http://www.fmoit.gov.ba/download/Klaonice_krupne_stoke.pdf
http://www.komorabih.ba/index.php?searchword=uvoz&ordering=&searchphrase=all&Itemid=1&opti
on=com_search
IFAD: Stanje i oekivana proizvodnja mesa i mesnih preraevinau Bosni i Hercegovini do 2015. godine,
Sarajevo, BiH.
International Finance Corporation Anteja ECG (2012): Competitiveness assessment of three
agribusiness value-chains in Federation of Bosnia and Herzegovina. Final report Selection # 1062650 /
Competitiveness of three agribusiness value-chains in Bosnia and Herzegovina, Washington Ljubljana.
Ivankovi, M. (2003): Konkurentnost BiH proizvodnje vina na svjetskom tritu. Doktorska disertacija.
Sveuilite u Mostaru, Agronomski fakultet, Mostar, BiH.
Izvozno vijee BiH (2011): Nacrt Strategije rasta izvoza BiH od 2012. do 2015. godine, Izvozna
strategija za sektor prehrane i poljoprivrede, EU EXPRO 2, Sarajevo, BiH.
Jai, M. (2010): uvanje voa i povra u hladnjaama s kontrolisanim uslovima, PrintCom Grafiki
inenjering Tuzla.
Jai, M., Stajkovi, S. , Stahov, J. (2011): Analiza stanja i mogunosti prehrambene industrije u SI BIH,
NERDA, Tuzla, BiH.
Javno vodoprivredno preduzee Vodoprivreda Bosne i Hercegovine Sarajevo i Zavod za
vodoprivredu Sarajevo (1994): Okvirna vodoprivredna osnova Bosne i Hercegovine,, Sarajevo, BiH.
Kulelija, B. (2012): Ekonomika prerade mesa u Bosni i Hercegovini, Zavrni-master rad, Poljoprivrednoprehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevo, Sarajevo, BiH.
Kurtovi, M., Drkenda Pakeza., Kapur, L., Gai, F., Hadiabuli, S. (2005): Identification and conservation
of the autochthonic fruit gene-fond in Bosnia and Herzegovina. In: Kovaevi V., Jovanovac S., (eds).
Proceedings of the Croatian symposium on Agriculture, Opatija, Croatia, vol. 11 pp. 715-716.
Kurtovi, M., Gai, F., Malievi, A. (2004): Genbanka autohtonog genofonda voaka, Zbornik radova, II
simpozij poljoprivrede, veterinarstva, umarstva i biotehnologije, Biha, BiH, pp. 104.
Kurtovi, M., Memi, S., Gai, F., Gado Drena, iki Mirha, Kari Lutvija, Malievi, A., Grahi, J. (2011):
Plant breeding centres in Bosnia and Herzegovina. In Milenko Blesi & Belma Dui (ed.). Book of
Abstracts of the 22nd International Scientific-Expert Conference of Agriculture and Food Industry. pp.
18.
Lampietti, J.A., Lugg, D.G., Van der Celen, P., Branczik, Amelia (2009): The changing Face of Rural Space
Agriculture and Rural Development in the Western Balkans, The International Bank for Reconstruction
and Development / The World Bank 1818 H Street, NWISBN 978-0-8213-7931-8
Loza, D. (2008): Characteristics of the milk production and processing' status and development in B i H
in the period 2002 2006, Sarajevo, BiH.
Loza, D. (2013): Mlijeko u FbiH; Razvoj nakon rata i procjena trendova razvoja do 2020. Godine,
Milkprocessing d.o.o., Sarajevo, BiH.
Loza, D. (2012): Characteristics of the milk production and processing' status and development in B i H,
Sarajevo, BiH.
Luis, P. (2003): Methodology for the measurement off support and use in policy evaluation, Paris, OECD.
Marku, M., Demir Elma (2010): Analiza institucionalno-pravnog okvira i kapaciteta poljoprivrednog
sektora u Bosni i Hercegovi u cilju poboljanja konkurentnosti, kvalitete proizvodnje i pribliavanja EU
standardima. Inicijativa Graani/ke za Evropu, Sarajevo, BiH.
Ministarstvo poljooprivrede umarstva i vodoprivrede Republike Crne Gore (2006): Crnogorska
poljoprivreda i Evropska unija, Strategija razvoja proizvodnje hrane i ruralnih podruja, Podgorica, Crna
Gora.
Ministarstvo poljoprivrede, ribarstva i ruralnog razvoja Republike Hrvatske (2010): Reforma sustava
poljoprivredne potpore u hrvatskoj u razdoblju 2010-2013. Konceptualni okvir za poljoprivrednu
politiku u pretpristupnom razdoblju, Zagreb, Hrvatska.
Ministarstvo poljoprivrede, ribarstva i ruralnog razvoja Republike Hrvatske (2011): Strateki plan
2012-2014, Zagreb, Hrvatska.
Ministarstvo poljoprivrede, ribarstva i ruralnog razvoja Republike Hrvatske (2012): Strateki plan,
Zagreb,Hrvatska.
Ministarstvo poljoprivrede, ribarstva i ruralnog razvoja Republike Hrvatske Ministarstvo zdravstva i
socijalne skrbi Republike Hrvatske Dravni inspektorat Republike Hrvatske (2011): Viegodinji
nacionalni plan slubenih kontrola Republike Hrvatske za razdoblje od 01. srpnja 2011. do 01. srpnja
2015., Zagreb, Hrvatska. (preuzeto sa: www.mps.hr, april, 2013.)
Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa Bosne i Hercegovine (2002): Rezultati Urugvajske
runde multilateralnih pregovora o trgovini.
Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa (2010): Pregled registrovanih direktnih stranih
ulaganja u BiH po zemljama i drutvima od maja 1994. do 30.06.2010.godine (drutva sa kapitalom
preko 1 milion km), Sarajevo, BiH.
Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH (2010): Izvjetaj o meunarodnoj pomoi za
sektor poljoprivrede, prehrane i ruralnog razvoja 2009. u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, BiH.
Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH (2011): Izvjetaj iz oblasti poljoprivrede za
Bosnu i Hercegovinu za 2010. godinu, Godinji izvjetaj o stanju u sektoru poljoprivrede, ishrane i
ruralnog razvoja, Sarajevo, BiH.
Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH (2012): Izvjetaj iz oblasti poljoprivrede za
Bosnu i Hercegovinu za 2011. godinu. Godinji izvjetaj o stanju u sektoru poljoprivrede, ishrane i
ruralnog razvoja. Sarajevo, BiH.
Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH: Izvjetaj za 2012. godinu o registru
poljoprivrednih gazdinstava i registra klijenata, Sarajevo, BiH.
Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa Bosne i Hercegovine (2010): Izvjetaj iz oblasti
poljoprivrede za Bosnu i Hercegovinu za 2009. godinu. Godinji izvjetaj o stanju u sektoru
poljoprivrede, ishrane i ruralnog razvoja. Sarajevo, BiH
Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa: Izvjetaji iz oblasti poljoprivrede za BiH (20032012), Sarajevo, BiH.
Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa: Operativni program BiH za poljoprivredu,
prehranu i ruralni razvoj (2008-2011).
Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa: Strategija za smanjenje siromatva u Bosni i
Hercegovini.
Ministartsvo poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede Republike Srpske (2006): Strategija razvoja
poljoprivrede Republike Srpske do 2015. godine, Banja Luka, BiH.
MOFTER (2010): Road Map To Create Conditions To Enable Exports Of Products Of Plant And Animal
Origin, Bih Ministry Of Foreign Trade And Economic Relations, Sarajevo, BiH.
Mujkanovi Erna (2012): Ocjena uslova za pokretanje poslovanja u oblasti proizvodnje voa u BiH,
Master rad, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, BiH.
Musabegovi, M. (2012): Organska Kontrola OK certifikacijski program, Poljoprivredeno-prehrambeni
Nikoli Aleksandra, Boguanin, H., Selak, V., Bajramovi, S., Falan, V., Ognjenovi Dragana, Krili Alejna,
Maka Merima, Uzunovi, M., Lali, D. (2010): Public policies impact to the agriculture competitiveness
in Bosnia and Herzegovina Works oft he Faculty of Agriculture and Food Sciences, LV, No 60/1, Sarajevo,
BiH.
Nikoli Aleksandra, Vanzetti, D. (2011): Potential Impacts of WTO Accession on the Agribusiness Sector
in Bosnia and Herzegovina, presented at EAAE 2011 Congress Change and Uncertainty, Challenges for
Agriculture, Food and Natural Resources, ETH, Zurich, Switzerland.
Nikoli Aleksandra (2008); Konkurentska sposobnost industrije mlijeka u Bosni i Hercegovini,
Doktorska disertacija, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, BiH.
Nikoli Aleksandra, Bajramovi, S., Ognjenovi Dragana, Lali, D., Uzunovi, M. (2011): SEE trade
liberalisation new opportunity for B&H agrobusiness?, in printing British Food Journal, vol. 113 issue
1.
Nikoli Aleksandra, Bajramovi, S., Ognjenovi Dragana, Uzunovi, M., Lali, D. (2010): Implications of
Current Business Environment for Farm Development and Management in Bosnia and Herzegovina, 5.
DAES (Drutvo agrarnih ekonomista Slovenije) konferencija, Pivola, Slovenija, pp. 275-287.
Nikoli, G., Jovanovi, N., Todori, V. (2011): CEFTA 2007-2010, iskustva, potencijal i perspektiva,
Centar za novu politiku, Beograd, Srbija.
Odluke o uslovima kojima moraju udovoljavati objekti za klanje ivotinja, obradu prerade i uskladitenje
proizvoda ivotinjskog porijekla (Sl. list BiH, 27/05).
OECD (2004): Analysis of the 2003 CAP Reform, Paris, France.
OECD (2007): Agricultural policies in OECD countries: monitoring and evaluation (EU), Paris, France.
OECD (2008): OECD' s Producer support estimate and related indicators of agricultural support:
Concepts, calculations, interpretation and use (The PSE manual), Paris, France.
OECD (2008): Producer and consumer support estimate, OECD Database 1986-2011. Paris, France.
Ognjenovi Dragana, Bajramovi, S., Nikoli Aleksandra (2012): Economic performances of dairy
industry in BiH, 132 Seminar oft he EAAE: Is Transition in European agriculture relly over?, Skopje,
Macedonia.pe and ntral Asia
Oskam, A., Meester, G., Silvis, H. (2011): EU policy for agriculture, food and rural areas (ISBN 987-908686-118-7), Wageningen Academic Publishers, Wageningen, Netherlands.
Petek, A., Nikoli Aleksandra (2011): Role of traditional food in tourist destination image building:
example oft he city of Mostar, UTSM Journal of Economics, Vol 2, No. 1, University of Tourism and
Management Skopje, FYRM, pp. 89-100.
Podaci Corine 2006
Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Sarajevo i MPDL (2008): Studija izvodljivosti komasacije zemljita

u Popovom polju.
Pravilnik o organizaciji slubenih kontrola proizvoda ivotinjskog porijekla namijenjenih ishrani ljudi,
Slubeni glasnik BiH, br. 103/12.
Pravilnik o pogonima i postrojenjima za koje je obavezna procjena uticaja na okoli, i pogonima i
postrojenjima koji mogu biti izgraeni i puteni u rada samo ako imaju okolinu dozvolu, Slubene
novine Federacije BiH br. 19/04.
Pravilnik o slubenim kontrolama koje se provode radi verifikacije postupanja u skladu s odredbama
propisa o hrani i hrani za ivotinje te propisa o zdravlju i dobrobiti ivotinja, Slubeni glasnik BiH, br.
5/13.
Pravilnik o uslovima koje moraju ispunjavati ovlateni ispitni laboratoriji koji provode analize hrane i
postupku ovlaivanja laboratorija, Slubeni glasnik BiH, br. 37/09.
Prvi nacionalni izvjetaj o implementaciji Konvencije Ujedinjenih nacija o borbi protiv dezertifikacije i
degradacije zemljita u BiH.
UNFCCC (2009): Prvi nacionalni izvjetaj o klimatskim promjenama prema.
RENA (2012): Monitoring transposition and implementation of the EU environmental acquis, Progress
report Bosnia and Herzegovina.
Republiki zavod za statistiku Republike Srbije (2012): Prvi rezultati Popisa poljoprivrede u Srbiji 2012,
Beograd, Srbija.
Resulovi, H., ustovi, H., engi, I. (2008): Sistematika tla/zemljita, Udbenik -Nastanak, svojstva i
plodnost, Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, BiH.
Rezultati Pilot popisa poljoprivrede, IPA 2007 projekta Jaanje i harmonizacija informacionih sistema u
poljoprivrednom i ruralnom sektoru.
Selak, V., Boguanin, H., Bajramovi, S., oljic, K.,Ognjenovi Dragana, Ljubi, D., Kasapovi Sadida,
Nikoli Aleksandra, Falan, V. (2005): Agrarna struktura BiH i prijedlozi za njene promjene, Radovi
Poljoprivrednog fakulteta Univerziteta u Sarajevu, Vol. L, No. 55/2, Sarajevo, BiH.
Selak, V., Boguanin, H., Kolega, A., Bajramovi, S., Ljubi, D., Nikoli Aleksandra, Kasapovi Sadida, Sari
Dragana., Falan, V. (2003): Trite mlijeka i uloga obiteljskih gazdinstava u njegovom razvitku.
Agronomski glasnik, Br. 6, Zagreb, Hrvatska.
SESMARD (2007): Strateki plan BiH za harmonizaciju poljoprivrede, prehrane i ruralnog razvoja
(2008-2010)., Sarajevo, BiH.
Silva, C., H. M. de Souza Filho (2007): Guidelines for rapid appraisals of agrifood chain performance in
developing countries, FAO, Rome, Italy.
Sivakumar Motha: Managing water and climate risks in agriculture, Springer.
Skender, A., Kurtovi, M, Hadiabuli, S, Gai, F. (2013): Analyses of genetic structure within population
of chestnut (Castanea sativa Mill.) in Bosnia and Herzegovina using SSR markers. Proceedings of the
23nd International Scientific-Expert Conference of Agriculture and Food Industry: In press
Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju izmeu Evropskih zajednica i njihovih drava lanica, sa jedne
strane, i Bosne i Hercegovine, sa druge strane.
Statistiki bilten SRBiH, Sarajevo, juli 1991. godine.
Strategija integrisanja Bosne i Hercegovine u Evropsku Uniju.
Studija Energetske zajednice (EC) o potencijalu biomase u zemljama lanicama, ECS/CRES Centra za
energetsku efikasnost i obnovllive izvore energije, Grcka, 2010.
Study of the Organic Potential in South East Europe, 2012. GIZ.
Svjetska banka (2010): Studija o politici poljoprivrednog sektora u Bosni i Hercegovini, Studija o
politikama trgovine i integracije, Izvjetaj br. 57919-BA, Jedinica za smanjivanje siromatva i
ekonomsko upravljanje, Region Evrope i srednje Azije, SB, Sarajevo, BiH.
Swanson, B.E., Rajalahti, R. (2010): Strengthening Agricultural Extension and Advisory Systems:
Procedures for Assessing, Transforming, and Evaluating Extension Systems, Agriculture and Rural
Development Discussion Paper 44, The International Bank for Reconstruction and
Development/TheWorld Bank.
Tadi, B. (2008): Lanac dodane vrijednosti u sektoru voa u BiH, Izvjetaj, Banjaluka, BiH.
Tehnike upute (2008): Prehrambena industrija, sektor: Klaonice krupne stoke.
The Global Plan of Action for Animal Genetic Resources and the Interlaken Declaration, International
Technical Conference on Animal Genetic Resources for Food and Agriculture Interlaken, Switzerland, 3
7 September 2007.
UNCTD (2007): GLOBAL VALUE CHAINS FOR BUILDING NATIONAL PRODUCTIVE CAPACITIES, TRADE
AND DEVELOPMENT BOARD, Commission on Enterprise, Business Facilitation and Development, ,
Geneve, Switzerland.
UNDP (2009): Izvjetaj o humanom razvoju za BiH 2009. Drutveni kapital u BiH.
UNDP (2013): Ruralni razvoj u BiH: Mit i realnost, Nacionalni izvjetaj o humanom razvoju za 2013,
Sarajevo, BiH, dostupno na http://www.kudos.hr/NHDRBIH/BIH/NHDR_BiH_web_28102013.pdf
Uputstvo o jedinstvenoj metodologiji za razvrstavanje poljoprivrednog zemljita u bonitetne kategorije,
Slubene novine FBiH br. 78/09.
Uredba Evropskog parlamenta i Vijea (EU) br. 1151/2012 od 21. novembra 2012. godine o
programima kvaliteta za poljoprivredne proizvode i hranu
Uredba Komisije (EZ) br. 1120/2009 od 29. oktobra 2009. godine o detaljnim pravilima za provedbu
programa jedinstvenih plaanja iz glave III Uredbe Vijea (EZ) br. 73/2009, kojom se utvruju
zajednika pravila za programe direktne potpore za poljoprivrednike u okviru Zajednike
poljoprivredne politike i odreeni programi potpore za poljoprivrednike.
Uredba Komisije (EZ) br. 1121/2009 od 29. oktobra 2009. godine o utvrivanju detaljnih pravila za
primjenu Uredbe Vijea (EZ) br. 73/2009 u vezi s programom potpore za poljoprivrednike iz njenih
glava IV i V.
Uredba Komisije (EZ) br. 1122/2009 od 30. novembra 2009. godine o detaljnim pravilima za
provoenje Uredbe Vijea (EZ) br. 73/2009 u vezi s meusobnom usklaenosti, modulacijom i
integriranim sistemom upravljanja i nadzora u sklopu programa direktnih potpora za poljoprivrednike
predvienih navedenom Uredbom te za provedbu Uredbe Vijea (EZ) br. 1234/2007 u vezi s
meusobnom usklaenosti u sklopu programa potpore predvienih za sektor vina.
Uredba Komisije (EZ) br. 1216/2007 od 18. oktobra 2007. godine kojom se utvruju detaljna pravila za
provedbu Uredbe Vijea (EZ) br. 509/2006 o poljoprivrednim i prehrambenim proizvodima kao
garantirano tradicionalnim specijalitetima.
Uredba Komisije (EZ) br. 1235/2008 od 8. decembra 2008. godine koja propisuje detaljna pravila za
primjenu Uredbe Vijea (EZ) 837/2007 u pogledu aranmana za uvoz organskih proizvoda iz treih
zemalja.
Uredba Komisije (EZ) br. 1320/2006 od 5. septembra 2006. godine kojom se utvruju prelazna pravila
za potporu ruralnom razvoju predvienu Uredbom Vijea (EZ) br. 1698/2005.
Uredba Komisije (EZ) br. 1898/2006 od 14. decembra 2006. godine koja predvia detaljna pravila za
provedbu Uredbe Vijea (EZ-a) br. 510/2006
Uredba Komisije (EZ) br. 1974/2006 od 15. decembra 2006. godine o utvrivanju detaljnih pravila za
primjenu Uredbe Vijea (EZ) br. 1698/2005 o potporama ruralnom razvoju od strane Evropskoga
poljoprivrednog fonda za ruralni razvoj (EPFRR).
Uredba Komisije (EZ) br. 1975/2006 od 7. decembra 2006. godine kojom se utvruju detaljna pravila za
provoenje Uredbe Vijea (EZ) br. 1698/2005 u pogledu provoenja kontrolnih mjera, kao i unakrsnog
zadovoljavanja uslova u vezi s mjerama potpore ruralnom razvoju.
Uredba Komisije (EZ) br. 883/2006 od 21. juna 2006. godine kojom se utvruju detaljna pravila za
primjenu Uredbe Vijea (EZ) br. 1290/2005 u vezi s voenjem rauna od strane platnih agencija,
prijavama rashoda i prihoda, te uslovima za povrat rashoda iz EAGF-a i EAFRD-a.
Uredba Komisije (EZ) br. 885/2006 od 21. juna 2006. godine kojom se utvruju detaljna pravila za
primjenu Uredbe (EZ) br. 1290/2005 u pogledu akreditacije platnih agencija i drugih tijela i potvrde
obrauna Evropskog poljoprivrednog garantnog fonda (EAGF) i Evropskog poljoprivrednog fonda za
ruralni razvoj (EAFRD).
Uredba Komisije (EZ) br. 889/2008 od 5. septembra 2008. godine koja propisuje detaljna pravila za
provoenje Uredbe Vijea (EZ) br. 834/2007 o organskoj proizvodnji i oznaavanju organskih
proizvoda u pogledu organske proizvodnje, oznaavanja i kontrole.
Uredba Vijea (EZ) br. 1234/2007 od 22. oktobra 2007. godine kojom se uspostavlja zajednika
organizacija poljoprivrednih trita i donose posebne odredbe za odreene poljoprivredne proizvode
(Jedinstvena Uredba o ZOT-u).
Uredba Vijea (EZ) br. 1290/2005 od 21. juna 2005. godine o finansiranju zajednike poljoprivredne
politike.
Uredba Vijea (EZ) br. 1698/2005 od 20. septembra 2005. godine o potporama ruralnom razvoju od
strane Evropskog poljoprivrednog fonda za ruralni razvoj (EPFRR).
Uredba Vijea (EZ) br. 509/2006 od 20. marta 2006. godine o poljoprivrednim i prehrambenim
proizvodima kao garantirano tradicionalnim specijalitetima (van snage od 02. 01. 2013. godine;
provedbene uredbe ostale su na snazi).
Uredba Vijea (EZ) br. 510/2006 od 20. marta 2006. godine o zatiti geografskih oznaka i oznaka
izvornosti poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda (van snage od 02. 01. 2013. godine; provedbene
uredbe ostale su na snazi).
Uredba Vijea (EZ) br. 73/2009 od 19. januara 2009. godine o utvrivanju zajednikih pravila za
programe direktne potpore za poljoprivrednike u okviru Zajednike poljoprivredne politike i odreenih
programa potpore za poljoprivrednike, te o izmjenama i dopunama Uredbe (EZ-a) br. 1290/2005, (EZa) br. 247/2006, (EZ-a) br. 378/2007. te ukidanju Uredbe (EZ-a) br. 1782/2003.
Uredba Vijea (EZ) br. 834/2007 od 28. juna 2007. godine o organskoj proizvodnji, oznaavanju
organskih proizvoda i ukidanju Uredbe (EEZ) 2092/91
USAID SIDA (2010): The State of Laboratories in Bosnia and Herzegovina, Sarajevo, BiH. (preuzeto sa:
http://www.bosniafarma.ba)
USAID (2011): Analiza ranjivosti sektora voe i povre na suu u sjeveroistonoj BiH.
Uzunovi, M. (2010); Konkurentske prednosti prehrambene industrije Bosne i Hercegovine, Master rad,
Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Univerziteta u Sarajevu.
Vanjskotrgovinska komora Bosne i Hercegovine: Podaci o uvoz i izvozu u periodu od 2003-2012.
godine.
Varii, A. (2008): Zatita prirode/Meunarodni standard i stanje u BiH, Udruenje za zatitu okoline
Zeleni Neretva, Konjic, BiH
Vejzagi-Ramhorst Amra, Milin, V. (2010): EU Market Access Constrains for Agricultural and Food
Products form BiH, Contract No.168-C-00-09-00102-00 FARMA - Bosnia and Herzegovina (BiH),
Sarajevo, BiH.
Vejzagi-Ramhorst Amra, V. Milin (2010): The state of laboratories in Bosnia and Herzegovina, USAID,
Sarajevo office, BiH
Vijee ministara, Direkcija za ekonomsko planiranje: Strategija razvoja BiH 2010-2020.
Vlada Federacije BiH (2010): Strategija Razvoja Federacije BiH 2010-2020, Sarajevo, BiH.
Vlada Republike Srbije (2005): Predlog Strategije razvoja poljoprivrede Srbije, Beograd, Srbija
Vlahini, M. (2000): Hidroakumulacije, poljoprivreda i zemljino vodni menadment u BiH.
Meunarodni Simpozij ''Hidroenergija u odrivom razvoju BiH. Objavljeno u asopisu Voda i mi br. 27,
pp. 26-31.
Volk Tinca (2004): The impact of the agrarian policy on the development of agriculture in Slovenia in
the process of transition and accesion to EU. (ISBN 961-91094-1-4). The Association of Agro-economist
of Slovenia and the Association of Agro-economists of Serbia. Domale, Slovenija.
Volk Tinka S. (2004): Uticaj agrarne politike na razvoj poljoprivrede Slovenije u periodu tranzicije i
ukljuenjau Europsku uniju, Doktorska disertacija, Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Beogradu.
Vuenovi, A., Vako, . (2009): Finansiranje poljoprivrede, Agroznanje, Vol. 10, No. 4.
Vukmir, G. (2013): Napredak u borbi protiv klimatskih promjena u Bosni i Herzegovini, , UNDP BiH
Banja Luka, BIH.
Zakon o komasaciji, Slubene novine SR BiH 24/85 i 26/90.
Zakon o poljoprivredi u FbiH, Slubene novine FBiH br. 4/10.
Zakon o poljoprivredi u FBiH, Slubene novine br. 88/07.
Zakon o poljoprivredi u FBiH, Slubene novine FBiH br. 90/07.
Zakon o poljoprivredi, prehrani i ruralnom razvoju BiH, Slubeni glasnik BiH, broj 50/08.
Zakon o poljoprivrednom zemljitu, Slubene novine FBiH br. 52/09.
Zakon o prostornom planiranju i koritenju zemljita na nivou FBiH, Slubene novine br. 2/06; 72/07;
32/08; 4/10 i 13/10.
Zakon o vodama FBiH, Slubene novine FBiH, br. 70/06.
Zakon o zatiti okoline, Slubene novine FBiH broj 33/03 i 38/09.
Zakon o zatiti prirode, Slubene novine FBiH 33/03.
Zavod za vodoprivredu d.d. Sarajevo i Zavod za vodoprivredu d.o.o. Mostar (2009): Strategija
upravljanja vodama Federacije Bosne i Hercegovine 2010. 2022., , Sarajevo, BiH.
Zavoda za statistiku Crne Gore: Publikacija Popis poljoprivrede 2010, Struktura poljoprivrednih
gazdinstava V knjiga.
ulj Mihaljevi M., imon S., Peji I., Carka F., Sevo R., Koji A., Gai F., Tomi L., Jovanovi Cvetkovi T.,
Maleti E., Preiner D., Boinovi Z., Savin G., Cornea V., Mara V., Tomi M., Botu M., Popa A., Beleski K.
(2013). Molecular characterization of old local grapevine varieties from South East European countries.
Vitis. In press
PRILOZI
Prilog P-1.1. - Tabela: Osnovne karakteristike stanovnitva BiH (aktivnost i spol) - u milionima KM
Stanovnitvo
Ukupno
2010
Muki
2011
2012
enski
2010
2011
2012
2010
2011
2012
1.Ukupno (3+6+7)
3.130
3.057
3.038
1.533
1.098
1.485
1.596
1.559
1.553
2.Radno sposobno
2.597
2.561
2.566
1.260
1.244
1.238
1.337
1.317
1.328
3.Radna snaga(4+5)
1.158
1.127
1.130
714
695
698
444
432
432
843
816
814
531
513
514
311
303
300
4.Zaposleni
5.Nezapoleni
315
311
317
183
181
184
133
129
133
1.439
1.434
1.436
546
549
540
893
885
896
7.Mlai od 15 g.
533
496
472
274
254
247
259
242
225
8.Osobe 15-64 g.
2.101
2.062
2.049
1.044
1.032
1.018
1.058
1.030
1.031
Stopa aktivnosti
44,6
44
44
36,7
55,9
56,4
33,2
32,8
32,6
Stopa zaposlenosti
32,5
31,9
31,7
42,2
41,3
41,5
23,3
23
22,6
Stopa nezaposlenosti
27,2
27,6
28
25,6
26,1
26,4
29,9
29,9
30,7
Udio mlaih od 15 g.
17
16,2
15,3
17,8
17
16,6
16,3
15,5
14,5
Udio osoba 15-64 g.

67,1
67,5
Izvor: ASBiH, TB 10, Anketa o radnoj snazi 2012.
67,4
68,1
68,9
68,6
66,2
66,1
66,4
6.Neaktivni
30000
7.000
25000
6.000
5.000
20000
4.000
15000
3.000
10000
5000
KM
miliona KM
Prilog P-1.1. Grafikon: BDP, BDP po stanovniku i BDP poljoprivrede u FBiH i BiH za period 2006-2011
2.000
1.613
703
1.735
763
1.843
1.759
791
813
1.735
801
1.763
829
1.000
0
2006
2007
2008
2009
2010
2011
BDP (mil KM) BiH
BDP (mil KM) FBiH
BDP poljoprivrede (mil KM) BiH
BDP poljoprivrede (mil KM) FBiH
BDP/capita KM BiH
BDP/capita KM FBiH
Izvor: BHAS, FZS, FZPR - *BDP/capita FBiH je izraunat uz koritenje broja prisutnih stanovnika
Prilog P-1.2. Grafikon: Ukupni uvoz i izvoz poljoprivredno-prehrambenih proizvoda u i iz BiH u periodu 2006-2011
16.000
30,0
12.000
20,0
10,0
4.000
0
0,0
-4.000
procenti
milion KM
8.000
-10,0
-8.000
-20,0
-12.000
-16.000
-30,0
2006
2007
2008
Ukupni uvoz
Uvoz ppp
% uee ppp u uvozu
2009
2010
2011
Ukupni izvoz
Izvoz ppp
% uee ppp u izvozu
2012
Deficit
Deficit ppp
% uee ppp u deficitu
Izvor: VTK, BiH

Prilog P-1.2. - Tabela: Godinje stope promjene vrijednosti uvoza, izvoza i trgovinskog deficita
2006
2007
Ukupni uvoz
18,6
Ukupni izvoz
Deficit
2008
2009
2010
2011
2012
2012/2006
1,9
22,0
17,2
-24,2
10,3
14,0
33,9
25,6
36,5
15,0
13,1
-17,6
28,3
15,9
52,2
15,4
-15,9
27,9
20,3
-28,8
-4,4
12,0
18,8
Uvoz ppp*
1,2
-2,2
14,9
16,7
-8,3
4,3
11,2
45,0
Izvoz ppp
31,0
17,2
24,4
26,3
9,8
21,1
10,2
141,8
Deficit ppp
-1,7
-4,8
*ppp Poljoprivredno-prehrambeni proizvodi
Izvor: VTK, BiH
13,4
15,0
-11,9
0,2
11,5
29,2
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
40,0
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Broj zaposlenih (u 000) BiH
Broj zaposlenih (u 000) FBiH
Stopa zaposlenosti BiH
Stopa zaposlenosti FBiH
% zaposlenih u poljoprivredi BiH
% zaposlenih u poljoprivredi FBiH
Izvor: Anketa o radnoj snazi, BHAS
procenti
broj zaposlenih u 000
Prilog P-1.3. - Grafikon: Broj zaposlenih, stopa zaposlenosti i doprinos poljoprivrede ukupnoj zaposlenosti u BiH i FBiH
Prilog P-7.1. - Karta: Ruralna i urbana podruja Federacije BiH (2012.)
Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja (2013)

Prilog P-7.2. - Karta: Gustina naseljenosti po opinama u Federaciji BiH (2012)
Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja (2013)
Prilog P-1.3. - Tabela: Kantoni FBiH prema nivou ruralnosti (OECD tipologija, 2012)
Ukupan broj
Kanton
stanovnika
Broj stanovnika
u ruralnim lokalnim
Uee u %
zajednicama opinama
A) Predominantno ruralna podruja

Unsko-sanski kanton
Posavski kanton
Bosansko-podrinjski kanton
287.885
225.144
78,21
39.307
19.915
50,67
100,00
32.675
32.675
Srednjobosanski kanton
253.592
228.378
90,06
Hercegovako-neretvanski kanton
224.652
224.652
100,00
Zapadnohercegovaki kanton
81.487
81.487
100,00
Kanton 10
79.351
79.351
100,00
399.485
164.464
41,17
499.099
67.193
13,46
44.306
10,05
B) Znaajno (prelazna) ruralna podruja

Zeniko-dobojski kanton
C) Predominantno urbana podruja
Tuzlanski kanton
Kanton Sarajevo
440.744
Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja (2013) i vlastita izraunavanja
Prilog P-2.1. - Tabela: Sume odreenih temperaturnih pragova i trajanje
Naziv stanice
Prag 5C
Sume temperatura (C)
Prag 10C
Trajanje perioda
(dana)
Sume temperatura (C)
Trajanje perioda
(dana)
Livno
2.779
236
2.621
169
Sanski Most
3.548
253
3.097
189
Sarajevo
3.363
247
2.882
181
Biha
3.687
262
3.152
195
Gradaac
3.866
262
3.413
200
Tuzla
3.538
253
3.070
190
Bugojno
3.130
237
2.657
173
Zenica
3.578
253
3.139
191
Ivan Sedlo
2.645
215
2.149
151
Kupres
2.247
195
1.748
131
332
4.514
242
Mostar
5.165
Izvor: Federalni hidrometeoroloki zavod Sarajevo
Prilog P-2.2. - Tabela: Uporedni podaci veliine poljoprivrednih gazdinstava u FBIH iz dva izvora
Registar poljoprivrednih
Pilot popis poljoprivrede
gazdinstava FMPV (RPG)

Broj
poljoprivrednih
gazdinstava
Bez zemljita
< 0,1 ha
Koriteno
poljoprivredno
zemljite, ha
3.694
Broj
poljoprivrednih
gazdinstava
Koriteno
poljoprivredno
zemljite, ha
4
4.466
247,86
47
1,4
0,1-<0,5 ha
13.043
3.564,06
120
28,3
0,5-<1,0 ha
8.765
6.340,45
85
57,0
1,0-<2,0 ha
8.486
12.035,75
67
96,2
2,0-<5,0 ha
7.260
22.198,25
55
158,5
5,0-<10,0 ha
1.829
12.146,55
20
126,8
10,0-<20,0 ha
442
5.799,59
11
142,1
20,0<30,0 ha
81
1.933,03
95,0
30,0<50,0 ha
28
1.053,12
50,0<100,0 ha
513,39
82,0
<100,0 ha
995,20
41,3
48.107
66.827,25
420
Ukupno
Prosjena veliina
gazdinstva u FBiH prema
koritenom poljoprivrednom
zemljitu
Izvor: Pilot popis poljoprivrede, MVTEO BiH, FMPV
1,39 ha
828,6
1,97 ha
Prilog P-4.1. - Tabela: Broj domaih ivotinja i proizvodnja stoarskih proizvoda u FBiH za period 2002-2012
Pokazatelj
Godina
Broj ivotinja (000)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Goveda (ukupno)
224
229
235
234
233
226
226
222
220
213
214
Krave i steone junice
165
173
179
179
180
173
173
172
170
162
160
Ovce (ukupno)
375
457
507
517
542
549
534
535
519
520
513
Ovce za priplod
276
332
370
386
416
422
409
410
406
406
398
Perad (ukupno)
4514
5178
4329
4177
5385
6098
6503
8368
8498
8788
9439
Koka nesilica
1728
1526
1528
1697
1501
1763
1457
1574
1513
1463
1604
Svinje (ukupno)
81
89
94
92
94
91
93
95
88
87
90
Krmae i suprasne nazimice
11
12
12
13
14
18
11
Konji (ukupno)
13
12
11
11
10
10
Kobile i dribljene omice
38
41
43
43
43
42
42
42
38
38
38
Govee meso (000 t)
12,3
13,4
14,0
16,2
16,1
19,0
21,0
17,4
16,8
16,2
17,6
Svinjsko meso (000 t)
3,4
3,9
4,3
4,7
4,5
4,3
3,8
4,4
5,1
6,1
6,0
Meso ovaca (000 t)
1,3
1,3
1,3
1,5
1,8
1,6
1,5
1,4
1,8
2,0
2,0
Meso peradi (000 t)
6,1
7,8
11,0
7,6
11,2
15,4
20,2
22,1
25,0
34,0
42,2
Mlijeko, ukupno (mil. litara)
280
292
314
320
328
330
338
336
333
330
330
Kravlje mlijeko (mil. litara)
Koze (ukupno)
Proizvodnja (ukupna)
268
279
299
305
312
313
322
321
317
315
319
Ovje mlijeko (mil. litara)
8,6
9,9
11,2
11,7
12,3
13,1
11,7
10,8
11,0
11,0
11,0
Kozije mlijeko (mil. litara)
3,6
3,8
4,0
3,8
3,7
3,8
3,9
3,9
4,3
4,2
Jaja (mil. komada)

276
283
266
Izvor: Federalni zavod za statistiku, Kantoni u brojevima
267
256
201
201
235
239
220
247
Prilog P-4.2. - Tabela: Prosjena proizvodnja mlijeka po muznoj ivotinji i prosjean prinos mesa po grlu u FBiH za
period 2002-2012
Pokazatelj
Prosjean
prinos
mlijeka
Litara/krava
Litara/ovca
Litara/koza
Prosjena netto masa
Kilograma/goveda
Kilograma/ovce
Kilograma/svinje
Kilograma/perad
Godina
2007 2008
2002
2003
2004
2005
2006
1879
38
160
1841
39
157
1974
36
162
2006
41
159
2023
38
161
2205
43
165
133
15
59
1,6
129
15
61
1,3
130
16
62
1,3
141
17
63
1,4
148
18
63
1,3
164
16
64
1,3
Izvor: Federalni zavod za statistiku, Kantoni u brojevima
2009
2010
2011
2012
2237
40
174
2267
36
190
2292
34
206
2362
48
194
2315
47
-
169
17
61
1,3
155
16
66
1,4
149
15
68
1,4
157
17
71
1,4
169
17
70
1,4
Prilog P-4.1. - Graf: Struktura mlijenih govedraskih farmi

u FBiH po broju grla
Prilog P-4.2. - Grafikon: Udio krava po kantonima FBiH u

2011. godini
Izvor: FMPV, Sektor za poljoprivredu, Odsjek za stoarsku

proizvodnju
Izvor: Nadlena kantonalna Ministarstva FBiH
Prilog P-4.3. - Tabela: Ponjevene povrine, ukupni i prosjeni prinosi ita u FBiH za period 2003-2012
Opis
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
A. Ponjevene povrine (ha)

Penica
Ra
Jeam
Zob
Kukuruz
21.879
20.184
21.328
20.015
19.622
19.604
19.011
17.282
17.836
18.866
1.775
1.514
1.577
1.449
1.297
1.628
1.354
1.378
1.583
1.893
11.077
9.040
8.902
8.867
8.660
9.520
8.278
8.012
7.622
8.591
3.405
3.136
2.838
3.132
2.999
3.680
3.444
2.658
2.790
3048
50.906
48.556
48.511
48.355
47.154
50.023
48.685
46.714
48.620
48.558
68.854
B. Ukupni prinosi (tona)

Penica
Ra
Jeam
Zob
Kukuruz
49.134
65.816
64.162
65.532
71.682
75.157
74.992
50.406
67.783
3.625
4.525
4.311
4.231
4.282
5.418
4.723
4.003
5.533
6.089
19.588
23.623
21.750
23.701
22.348
27.032
23.492
20.046
21.780
23.408
5.526
11.000
7.858
7.899
8.123
10.573
9.979
5.824
7.447
7.868
147.462
212.571
218.527
226.018
176.227
231.533
239.605
203.552
203.293
143.329
C. Prosjeni prinosi (t/ha)

Penica
2,2
3,2
3,0
3,3
3,71
3,81
3,9
2,9
3,8
3,6
Ra
2,0
3,0
2,7
2,9
3,3
3,3
3,5
2,9
3,5
3,2
Jeam
1,8
2,6
2,4
2,7
2,6
2,8
2,8
2,5
2,9
2,7
Zob
1,6
3,5
2,8
2,5
2,7
2,9
2,9
2,2
2,7
2,6
4,5
4,7
3,7
4,6
4,9
4,4
4,2
3,0
Kukuruz
2,9
4,4
Prilog P-4.4. - Tabela: Ponjevene povrine, ukupan i prosjean prinos industrijskog bilja u FBiH za period 2003-2012
Opis
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
A. Povrine (ha)
Duhan
1.538
1.246
1.339
940
893
814
601
573
571
595
Soja
570
435
751
874
1.027
985
879
894
1.060
1.558
Suncokret
160
239
215
356
226
250
206
441
n/a
n/a
49
141
580
1.022
1.587
853
680
639
772
315
1.465
1.312
1.482
1.095
996
869
613
479
595
373
2.313
Uljana repica
Duhan
Soja
845
919
1.730
2.198
1.465
2.059
2.336
2.007
1.990
Suncokret
82
154
99
374
165
292
182
366
n/a
n/a
Uljana repica
66
403
995
2.127
3.925
1.992
1.835
1.167
1.530
562
Duhan
1,0
1,1
1,1
1,2
1,1
1,1
1,0
0,8
1,0
0,6
Soja
1,5
2,1
2,3
2,5
1,4
2,1
2,7
2,2
1,9
1,5
Suncokret
0,5
0,6
0,5
1,1
0,7
1,1
0,9
0,8
n/a
n/a
Uljana repica
1,3
2,9
1,7
2,1
2,5
2,3
2,7
1,7
2,0
1,8
C. Prosjean prinos (t/ha)
Prilog P-4.5. - Tabela: Ponjevene povrine, ukupan i prosjean prinos krmnog bilja u FBiH za period 2003-2012
Opis
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
A. Povrine (ha)
Djetelina
1.500
14.95
3
13.95
0
14.22
8
12.90
2
12.75
0
12.62
8
12.95
8
12.62
2
11.20
2
Lucerka
14.42
3
14.87
9
14.32
2
14.59
1
13.51
0
12.98
3
12.93
9
13.68
0
13.12
7
11.29
8
Travno-djetelinske smjese
19.05
1
15.54
4
17.23
6
18.07
9
17.10
9
16.29
4
14.35
3
14.68
3
14.23
2
16.35
6
Kukuruz - zelena masa
6.991
9.402
12.67
3
14.32
1
15.34
1
16.38
5
16.71
7
16.56
3
18.40
8
19.13
5
Stona repa
1.122
1.248
1.117
1.279
1.235
894
911
836
892
722
Mjeavina trava i
mahunjaa
1.806
2.667
3.059
2.819
2.937
2.576
2.550
1.424
2.739
2.042
Djetelina
48.39
8
61.53
1
62.60
3
61.63
3
46.50
1
52.39
1
52.80
1
48.54
1
45.61
0
33.17
1
Lucerka
54.49
4
67.41
7
69.89
2
68.19
8
55.67
6
60.09
2
63.31
8
55.57
9
51.05
1
36.45
9
42.56
5
58.00
4
60.51
3
63.83
8
53.25
3
59.11
0
58.75
2
55.48
4
48.63
1
44.16
9
128.92
8
214.57
7
266.72
8
303.57
4
254.76
0
313.03
8
340.08
1
321.60
7
338.66
0
287.45
6
Stona repa
12.07
4
16.51
6
15.09
1
14.53
3
14.91
1
12.97
4
12.63
2
11.93
3
11.47
8
6.327
Mjeavina trava i
mahunjaa
4.459
4.787
6.329
5.520
4.842
6.804
6.630
3.710
7.614
5.197
Djetelina
3,2
4,1
4,5
4,3
3,6
4,1
4,2
3,7
3,6
Lucerka
3,8
4,5
4,9
4,7
4,1
4,6
4,9
4,1
3,9
3,2
C. Prosjeni prinosi (t/ha)
2,2
3,7
3,5
3,5
3,1
3,6
4,1
3,8
3,4
2,7
18,4
22,8
21,0
21,2
16,6
19,1
20,3
19,4
18,4
15,0
Stona repa
10,8
13,2
13,5
11,4
12,1
14,5
13,9
14,3
12,9
8,8
Mjeavina trava i
mahunjaa
2,5
1,8
2,1
2,0
1,6
2,6
2,6
2,6
2,8
2,5
Prilog P-4.6. - Tabela: Ponjevene povrine, ukupni i prosjean prinos povrtlarskih kultura u FBiH za period 20032012
Opis
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
A. Povrine (ha)
Krompir
25.368
25.794
24.268
24.141
23.450
23.756
21.450
21.418
22.142
21.833
Luk crni
3.236
3.208
3.164
3.200
3.148
3.105
3.125
2.986
3.162
3.253
Grah
5.027
5.006
5.065
4.763
4.907
4.983
5.253
4.926
5.224
4.495
Kupus i kelj
4.041
3.844
3.881
3.925
3.904
3.660
3.456
3.463
3.364
3.316
Paradajz
1.904
1.850
1.938
1.773
1.775
1.739
1.701
1.670
1.738
1.783
Paprika
zelena
1.347
1.382
1.443
1.559
1.442
1.403
1.377
1.319
1.351
1.422
B. Ukupni prinos (tona)

Krompir
178.01
0
222.49
1
228.56
9
228.04
2
210.46
7
237.37
5
237.55
5
213.82
1
234.70
2
176.30
8
Luk crni
18.787
23.653
23.510
25.829
22.397
25.142
27.392
25.926
28.055
22.518
3.634
6.389
6.946
6.989
5.453
7.203
7.998
6.599
6.800
4.268
Kupus i kelj
44.873
50.362
51.805
58.421
53.028
54.333
49.513
48.674
45.257
32.490
Paradajz
13.937
14.779
14.678
15.813
16.542
17.814
19.598
19.722
27.208
20.237
Paprika
zelena
10.105
10.248
13.295
14.120
13.269
13.991
13.758
13.432
12.953
11.771
Grah
C. Prosjean prinos (t/ha)

Krompir
7,0
8,6
9,4
9,4
9,0
10,0
11,1
10,0
10,6
8,0
Luk crni
5,8
7,4
7,4
8,1
7,1
8,1
8,8
8,7
8,9
7
0,9
Grah
0,7
1,3
1,4
1,5
1,1
1,4
1,5
1,3
1,3
11,1
13,1
13,3
14,9
13,6
14,8
14,3
14,1
13,5
9,8
7,3
8,0
7,6
8,9
9,3
10,2
11,5
11,8
15,7
11,3
Paprika
zelena
7,5
7,4
9,2
9,1
9,2
10,0
10,0
10,2
9,6
8,3
Kupus i kelj
Paradajz
Prilog P-4.7. Tabela: Broj rodnih stabala, ukupna proizvodnja i prosjean prinos jabuastog i kotiavog voa u FBiH
za period 2003-2012
Vrsta
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
A. Broj rodnih stabala (u 000 ha)

Jabuka
1.171
1.477
1.545
1.748
1.903
2.085
2.305
2.472
2.653
2.622
Kruka
703
828
862
847
967
1.008
1.069
1.106
1.175
1.147
ljiva
4.321
4.656
4.832
4.860
4.987
5.275
5.398
5.516
5.557
5.563
Trenja
372
366
376
387
401
422
420
4412
430
n/a
Breskva
249
297
388
401
403
477
478
515
460
443
15.751
B. Ukupna proizvodnja voa (t)

Jabuka
13.385
19.428
17.465
20.604
19.572
21.057
26.492
26.032
29.000
Kruka
5.973
8.200
8.034
7.875
7.457
8.280
9.890
9.053
9.963
5.846
25.087
53.841
26.334
37.950
45.276
35.043
53.434
56.556
57.232
35.312
Trenja
2.833
3.635
4.015
3.995
4.563
4.805
5.314
5.335
6.191
4.282
Breskva
843
4.275
5.640
6.580
6.942
7.757
8.064
8.037
7.871
7.257
13,2
11,3
11,8
10,3
10,1
11,5
10,5
10,9
6,0
5,1
ljiva
C. Prosjeni prinos voa (kg/stablu)

Jabuka
11,4
Kruka
8,5
9,9
9,3
9,3
7,7
8,2
9,3
8,2
8,5
ljiva
5,8
11,6
5,4
7,8
9,1
6,6
9,9
10,3
10,3
6,3
Trenja
7,6
9,9
10,7
10,3
11,4
11,4
12,6
12,1
14,4
n/a
14,5
16,4
17,2
16,3
16,9
15,6
17,1
16,4
Breskva
3,4
14,4
Prilog P-4.8. - Tabela: Povrine, proizvodnja i prosjeni prinosi jagodastog voa u FBiH za period 2006-2010
Opis
Godine
2006
2007
2008
2009
2010
A. Povrine (ha)
Jagoda
599
642
704
749
718
Malina
265
277
260
367
340
Jagodad
6.062
8.349
4.866
4.743
7.655
Malina
1.389
1.936
1.443
2.171
2.775
10,1
13,0
4,2
6,3
10,7
5,2
7,0
6,9
5,9
8,2
B. Ukupna proizvodnja (tona)
C. Prosjeni prinos ( t/ha)

Jagodad
Malina
Prilog P-4.9. - Tabela: Proizvodnja brana u FBiH za period 2005-2011 (tona)

Vrsta brana
2005
2006
2007
2008
Brano od penice ili suraice (od 2010. 103.518 114.821 134.144 133.094
dodato i brano rie)
Brano, kukuruzno
188
125
1.486
2.100
Brano, raeno
15
179
128
169
Prekrupa i krupica od tvrde penice
n/a
592
647
748
Prekrupa i krupica od obine penice i pira
2
4
0
0
Prekrupa i krupica od zobi, kukuruza, rie,
25
145
44
273
rai, jema i ostalih itarica (iskljuujui
penicu)
Izvor: Federalni zavod za statistiku: Industrijska proizvodnja FBiH 2011, Statistiki bilten 176.
2009
134.332
2010
137.998
2011
127.399
1.396
151
741
0
252
n/a
n/a
n/a
n/a
1.067
n/a
n/a
974
n/a
404
Prilog P-4.10. - Tabela: Proizvodnja pekarskih proizvoda u FBiH za period 2005-2011 (tona)
Proizvod
Svjei hljeb, penini
Svjei hljeb, raeni, ukljuujui i mijeani
Svjei hljeb, kukuruzni
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
30.923
27.824
28.869
28.385
24.846
28.078
24.837
545
685
560
683
595
n/a
n/a
n/a
69
117
67
55
49
n/a
Ostali pekarski proizvodi
5.724
6.537
6.154
5.960
5.341
n/a
n/a
Kolai i fini pekarski proizvodi
3.436
2.935
3.060
3.236
3.038
3.354
3.912
Braneno-konditorski proizvodi
3.949
4.506
4.451
5.080
7.873
7.540
6.477
Tjestenina
1.698
1.324
1.511
2.083
Izvor: Federalni zavod za statistiku: Industrijska proizvodnja FBiH 2011, Statistiki bilten 176.
1.518
1.463
1.565
Prilog P-4.11. - Tabela: Instalisani kapaciteti za proizvodnju destilisanih alkoholnih pia u FBiH
Naziv proizvoaa
Kapacitet (litara/godina)
Bobita Co d.o.o.
15.000.000
Vegafruit d.o.o. Gradaac
600.000
Erovin d.o.o. Ljubuki
100.000
Hepok d.d. Mostar
n/a
Mapex d.d. Maglaj
60.000
Biopoeia d.o.o. Kiseljak
10.000
Vitis d.o.o. itluk
150.000
Hercegovina produkt d.o.o. itluk
30.000
Podrumi Andija d.o.o. itluk
4.000
PZ Agroplod itluk
165.000
Dalmacijavino BH d.o.o. iroki Brijeg
n/a
Obiteljski podrum Brki itluk
5.000
Podrumi Mile Ostoji-Erui
20.000
Obiteljski podrum Rozi
1.600
UKUPNO
16.145.600
Izvor: Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
Prilog P-4.12. - Tabela: Osnovni podaci o proizvodnji groa u BiH (2010)

Pokazatelj
Izvor podataka
Agencija za statistiku BiH
Vinogradi (ha)
Proizvodnja groa (kg)
Prinos (kg/ha)
*Federalni agromediteranski zavod Mostar
FAMZ*
5.000
3.45795
19.800.000
24.199.000
3.960
7.000
Prilog P-4-13 Tabela: Struktura povrina pod vinogradima u BiH (2005-2011)

Vinogradi (ha)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
BiH
2218
2409
2539
2723
2967
3336
3500
FBiH
2173
2293
2413
2580
2766
3093
3250
45
116
126
143
201
243
250
BiH
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
FBiH
97,97
95,18
95,04
94,75
93,23
92,72
92,86
2,03
4,82
4,96
5,25
6,77
7,28
7,14
RS
Vinogradi (%)
RS
Izvor: Federalni
agromediteranski
zavod
Izvor: Federalni agromediteranski zavod
95
Podatak se odnosi na procijenjene povrine pod vinskim sortama groa
30,00
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
milion KM
25,00
20,00
15,00
10,00
5,00
0,00
Izvoz
Uvoz
Pokrivenost uvoza izvozom
Izvor: VTKBiH
Prilog P-4.14. Tabela: Broj konica, ukupna proizvodnja meda i prinos po konici
Godina
Ukupan broj
Ukupna proizvodnja
Prosjena proizvodnja
konica
meda (t)
meda po konici (kg)
2003
137.311
1.150
8,38
2004
148.552
1.325
8,92
2005
158.344
1.451
9,16
2006
168.287
1.602
9,52
2007
175.580
1.538
8,76
2008
185.866
1.444
7,77
2009
198.541
1.870
9,42
2010
204.581
1.695
8,29
2011
207.595
1.630
7,85
1.901
9,10
2012
208.446
12000
10
10000
8000
6000
4
4000
2000
0
0
2007
Ukupno
2008
2009
Prehrambena industrija
2010
% uee prehrambene industrije
Izvor: CBBiH
Prilog P-5.1. - Tabela: Instalirani kapaciteti prehrambene industrije u FBiH
Grana prehrambene industrije
Jedinica
Broj
2011
Kapacitet
procenti
milionikma KM (na kraju

perioda)
Prilog P-5.1. - Graf: Direktne strane investicije u BiH (2007-2011)
procenti
Prilog P-4.13. - Tabela: Vrijednost izvoza i uvoza ribe i proizvoda od ribe
mjere
Mlinska industrija
pogona
tona/god.
25
392.500
000 lit
29
262.000
Prerada mesa
11
60.000
Prerada voa i povra
34.150
Proizvodnja keksa i vafla
25.100
Prerada mlijeka
Proizvodnja piva
hl
1.500.000
Proizvodnja mineralne vode
000 lit
22
420.000
Proizvodnja bezalkoholnih pia
000 lit
27
310.000
Proizvodnja vina
000 lit
43
26.400
7.000
Proizvodnja cigareta
Izvor: FMPV, 2010.
Prilog P-5.2. - Tabela: Output prehrambene industrije FBiH po granama proizvodnje (miliona KM)
HS
Naziv proizvoda
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Index
2012/05
10.11.
Proizvodnja i konzerviranje
mesa
43,6
40,0
48,8
64,3
65,8
70,1
67,9
69,3
159,2
10.12.
Proizvodnja i konzerviranje
mesa peradi i zeijeg mesa
10,8
8,4
9,5
6,1
3,1
3,4
3,9
8,7
81,2
10.13.
Proizvodnja proizvoda od
mesa i mesa peradi
106,4
112,2
98,2
153,1
168,5
149,3
160,9
165,6
155,6
10.31
Prerada i konzerviranje
krompira
7,0
10,8
9,6
3,5
2,3
0,6
0,8
0,6
8,6
10.32
Proizvodnja sokova od voa i

povra
12,4
12,0
11,1
10,3
7,4
4,8
5,7
6,8
55,3
10.39
Prerada i konzerviranje voa i

povra, d.n.
17,3
16,4
12,7
12,5
8,2
3,6
3,6
6,4
36,9
10.42
Proizvodnja margarina i
slinih jestivih masti
1,0
2,3
3,5
3,9
2,5
0,0
4,0
0,0
0,0
10.51
Proizvodnja mlijeka, mlijenih

proizvoda i sira
93,1
98,4
116,2
139,4
147,3
148,0
145,2
125,2
134,4
10.52
Proizvodnja sladoleda i drugih

smrznutih smjesa
3,7
1,9
3,2
2,8
3,0
3,9
4,1
2,2
57,8
10.61
Proizvodnja mlinskih
proizvoda
63,6
66,7
81,8
108,7
95,2
91,4
116,7
115,1
181,1
10.62
Proizvodnja skroba i
proizvoda od skroba
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
10.71
Proizvodnja kruha, peciva,

svjee tjestenine i kolaa
67,2
58,5
68,0
76,0
71,9
67,0
71,7
67,9
101,0
10.72
Proizvodnja dvopeka i keksa;

proizvodnja trajnih peciva i
kolaa
17,0
19,0
19,8
23,1
36,5
40,5
39,2
43,7
256,8
10.73
Proizvodnja makarona,
rezanaca, kuskusa i slinih
proizvoda od brana
3,2
3,9
3,6
4,5
4,3
3,2
3,8
3,6
112,4
10.82
Proizvodnja kakaa, okolade i

konditorskih proizvoda
4,9
14,6
9,6
15,2
14,5
14,6
9,2
5,1
104,9
10.83
Prerada aja i kafe
8,7
21,9
29,4
32,6
33,0
27,8
20,4
21,7
249,0
10.84
Proizvodnja zaina i drugih

dodataka hrani
2,6
3,5
2,8
3,0
2,8
25,5
3,6
4,3
160,8
10.85.
Proizvodnja gotove hrane i

jela
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
13,2
13,3
0,0
0,0
10.86
Proizvodnja homogenizovanih
prehrambenih proizvoda i
dijetetske hrane
0,0
0,0
0,0
0,0
2,7
3,4
3,5
3,5
0,0
10.89
Proizvodnja ostalih
prehrambenih proizvoda, d.n.
2,1
1,2
1,2
1,3
1,2
1,4
1,6
1,7
83,7
10.91
Proizvodnja priprmljene
stone hrane
6,6
12,2
15,0
13,6
14,1
18,6
18,1
19,4
295,6
11.01
Proizvodnja destiliranih
alkoholnih pia
0,0
14,8
13,4
12,0
1,6
0,1
0,3
0,6
n/a
11.02
Proizvodnja vina (groe)
11.05
Proizvodnja piva
11.07
Proizvodnja mineralne vode i

osvjeavajuih pia
12.00
Proizvodnja duhanskih
proizvoda
Ukupno
5,1
6,7
5,7
6,4
7,6
7,1
8,0
7,3
144,1
91,3
85,3
93,0
95,7
86,3
78,8
75,4
68,5
75,0
115,8
135,3
151,3
166,3
174,8
181,8
196,7
203,6
175,7
87,6
103,7
105,5
104,9
143,5
113,9
106,1
87,2
99,6
771,0
849,6
912,8
1058,9
1098,3
1071,8
1083,8
1038,1
134,6
Prilog P-6.1. - Tabela: Vanjsko-trgovinska razmjena poljoprivrednih proizvoda izmeu zemlja CEFTA-e i BiH za period
2005-2012 (u milionima KM)
Godina
Uvoz
Izvoz
Bilans
Pokrivenost uvoza
izvozom (%)
2005
851,36
154,42
-696,93
18,14
2006
891,81
178,75
-713,06
20,04
2007
1.136,61
229,10
-907,51
20,16
2008
1.240,00
304,38
-935,62
24,55
2009
1.198,00
315,24
-882,76
26,31
2010
1.281,20
361,36
-919,84
28,20
2011
1.344,14
446,16
-897,98
33,19
2012
1.392,51
483,67
Izvor: Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH
-908,84
34,73
Prilog P-6.2. - Tabela: Ukupna trgovinska razmjena poljoprivrednih proizvoda izmeu BiH i Hrvatske za period 20082011 ( u milionima KM)
Godina
2008
2009
2010
2011
Uvoz
625,36
595,83
609,73
655,86
Izvoz
153,48
154,41
171,72
199,33
Izvor: Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH
Bilans
-471,88
-441,42
-438,01
-456,53
Pokrivenost uvoza
izvozom (%)
24,54%
25,92%
28,16%
30,40%
Prilog P-6.3. - Tabela: Vrijednost uvoza poljoprivredno-prehrambenih proizvoda (2002-2012)

Tarifna grupa
Uvoz miliona KM
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Indeks
2002=100
ive ivotinje
97,0
88,0
63,2
64,4
40,9
57,1
108,0
98,6
92,1
96,8
98,5
101,6
83,5
55,4
61,6
84,1
64,4
65,1
104,2
116,4
105,6
126,9
131,1
156,9
Ribe i ljuskavci
15,5
17,0
17,2
18,4
21,5
21,1
25,5
22,1
20,3
21,7
24,1
155,9
117,2
114,2
114,2
122,4
105,6
121,3
137,7
135,0
151,2
169,2
170,5
145,5
Proizvodi animalnog
1,2
1,2
1,4
1,6
1,4
2,0
1,9
2,0
2,0
1,6
1,7
144,3
ivo drvee i biljke
13,7
16,6
17,6
18,6
14,9
17,8
20,9
20,9
16,6
15,5
14,9
108,7
Povre
31,9
46,7
50,1
51,1
52,4
55,2
59,3
54,8
54,4
60,6
59,7
187,2
78,8
109,5
104,3
112,9
104,6
104,6
113,0
109,5
104,1
97,6
110,1
139,7
Kafa, aj, zaini
46,9
45,8
53,2
57,5
74,1
77,1
78,2
70,6
73,2
109,3
117,6
250,6
10
itarice
100,7
184,5
200,5
173,9
149,8
221,0
228,3
148,7
190,3
250,8
238,1
236,3
11
Proizvodi mlinske
19,0
18,8
21,1
26,2
26,4
54,6
76,3
41,3
43,8
61,4
56,1
295,6
12
Uljarice
19,6
32,1
42,8
47,1
39,9
67,5
101,4
70,8
99,2
73,9
86,7
443,5
13
Smole i biljni sokovi
1,6
1,2
1,4
1,2
1,0
1,2
2,1
1,0
1,0
0,8
1,7
108,5
14
Biljni mat. za pletarstvo
0,0
0,2
0,2
0,2
0,4
0,2
0,2
0,4
0,4
0,6
0,9
15
Masti i ulja
107,0
96,8
110,1
97,8
90,2
96,2
125,6
111,1
103,5
146,5
171,6
160,4
16
Mesne preraevine
63,6
76,7
87,2
100,3
92,7
89,2
98,7
106,8
105,8
109,3
120,3
189,2
17
eeri, proizv.od eera
128,3
132,4
126,4
136,7
134,4
134,4
141,2
141,4
188,0
261,7
204,6
159,4
18
Kakao, proizv. od kakaa
79,6
86,1
99,2
105,8
102,9
110,5
125,4
123,2
126,0
127,5
129,4
162,6
19
Proizvodi od itarica
67,5
76,1
100,1
110,9
120,5
131,1
157,2
152,6
156,9
161,8
167,9
248,8
20
32,1
42,6
52,4
52,2
41,3
46,2
51,8
46,7
48,5
48,3
53,9
168,0
21
Razni preh. proizvodi
134,6
148,7
145,9
159,2
152,8
175,5
197,1
192,5
195,6
205,4
210,8
156,6
22
227,7
209,7
223,8
218,1
264,6
295,4
320,3
305,3
289,7
301,2
311,6
136,8
23
Stona hrana
69,6
88,6
85,7
86,7
93,5
128,7
153,3
148,3
156,9
162,5
187,8
269,7
24
Duhanski proizvodi
140,2
153,4
165,1
121,5
133,4
138,3
154,0
146,9
142,4
134,6
117,5
83,8
1676,3
1841,8
1944,5
1968,1
1924,1
2211,3
2581,6
2366,6
2467,5
2746,2
2787,0
166,3
Ukupno 1-24
Prilog P-6.4. - Tabela: Struktura vrijednosti uvoza poljoprivredno-prehrambenih proizvoda (2002-2012)

Tarifna grupa
Uvoz %
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Indeks
2002=100
ive ivotinje
5,8
4,8
3,2
3,3
2,1
2,6
4,2
4,2
3,7
3,5
3,5
61,1
5,0
3,0
3,2
4,3
3,3
2,9
4,0
4,9
4,3
4,6
4,7
94,4
Ribe i ljuskavci
0,9
0,9
0,9
0,9
1,1
1,0
1,0
0,9
0,8
0,8
0,9
93,8
7,0
6,2
5,9
6,2
5,5
5,5
5,3
5,7
6,1
6,2
6,1
87,5
Proizvodi animalnog
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
86,8
ivo drvee i biljke
0,8
0,9
0,9
0,9
0,8
0,8
0,8
0,9
0,7
0,6
0,5
65,4
Povre
1,9
2,5
2,6
2,6
2,7
2,5
2,3
2,3
2,2
2,2
2,1
112,6
4,7
5,9
5,4
5,7
5,4
4,7
4,4
4,6
4,2
3,6
4,0
84,0
Kafa, aj, zaini
2,8
2,5
2,7
2,9
3,9
3,5
3,0
3,0
3,0
4,0
4,2
150,7
10
itarice
6,0
10,0
10,3
8,8
7,8
10,0
8,8
6,3
7,7
9,1
8,5
142,1
11
Proizvodi mlinske
1,1
1,0
1,1
1,3
1,4
2,5
3,0
1,7
1,8
2,2
2,0
177,8
12
Uljarice
1,2
1,7
2,2
2,4
2,1
3,1
3,9
3,0
4,0
2,7
3,1
266,8
13
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,1
65,2
14
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
15
Masti i ulja
6,4
5,3
5,7
5,0
4,7
4,4
4,9
4,7
4,2
5,3
6,2
96,5
16
Mesne preraevine
3,8
4,2
4,5
5,1
4,8
4,0
3,8
4,5
4,3
4,0
4,3
113,8
17
7,7
7,2
6,5
6,9
7,0
6,1
5,5
6,0
7,6
9,5
7,3
95,9
18
4,7
4,7
5,1
5,4
5,3
5,0
4,9
5,2
5,1
4,6
4,6
97,8
19
4,0
4,1
5,2
5,6
6,3
5,9
6,1
6,4
6,4
5,9
6,0
149,7
20
1,9
2,3
2,7
2,7
2,1
2,1
2,0
2,0
2,0
1,8
1,9
101,0
21
8,0
8,1
7,5
8,1
7,9
7,9
7,6
8,1
7,9
7,5
7,6
94,2
22
13,6
11,4
11,5
11,1
13,8
13,4
12,4
12,9
11,7
11,0
11,2
82,3
23
Stona hrana
4,2
4,8
4,4
4,4
4,9
5,8
5,9
6,3
6,4
5,9
6,7
162,2
24
Duhanski proizvodi
8,4
8,3
8,5
6,2
6,9
6,3
6,0
6,2
5,8
4,9
4,2
50,4
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Ukupno 1-24
Prilog P-6.5. - Tabela: Vrijednost izvoza poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda (2002-2012)

Tarifna grupa
Izvoz miliona KM
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Index
2002=100
2008
2009
2010
2011
2012
ive ivotinje
0,39
0,20
0,20
0,00
0,39
0,98
2,45
1,96
7,63
6,85
5,87
1499,42
5,09
2,15
2,74
2,93
1,96
2,74
4,46
8,61
13,30
16,82
18,69
367,51
Ribe i ljuskavci
5,67
9,00
9,39
11,54
15,06
17,21
19,86
19,56
15,84
18,39
16,74
295,10
3,72
5,48
11,93
22,89
30,12
42,25
56,92
65,13
83,13
87,43
93,60
2518,46
Proizvodi animalnog
0,20
0,39
0,98
0,78
0,78
0,59
0,78
0,59
0,00
0,39
0,83
422,52
ivo drvee i biljke
0,20
0,98
0,59
0,78
0,59
0,59
0,78
0,78
1,56
2,93
3,86
1973,26
Povre
12,91
14,08
11,93
15,06
15,84
18,78
15,41
20,34
30,51
27,58
25,52
197,67
9,39
14,28
14,47
17,02
22,69
24,45
27,75
41,86
45,57
47,14
38,42
409,18
Kafa, aj, zaini
1,56
2,54
2,35
3,33
4,11
4,50
6,12
6,65
8,02
5,67
7,17
458,23
10
itarice
0,59
0,78
1,17
0,98
0,78
1,76
2,03
9,58
28,36
5,28
4,58
780,02
11
Proizvodi mlinske
0,20
2,35
3,13
6,06
2,74
2,35
3,39
1,76
2,35
5,09
6,28
3208,34
12
Uljarice
1,96
4,50
4,50
4,11
3,52
4,30
6,15
4,89
5,67
6,65
5,77
295,02
13
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,59
3,24
0,00
0,00
0,00
0,05
14
0,00
0,20
0,20
0,00
0,20
0,20
0,15
0,00
0,20
0,00
0,04
15
Masti i ulja
3,13
1,76
11,74
24,25
22,69
37,16
47,55
44,40
55,35
61,42
75,80
2422,03
16
Mesne preraevine
6,65
6,06
8,80
13,30
15,84
21,91
38,33
45,57
43,42
39,32
45,14
678,73
17
2,74
4,69
8,80
20,93
25,82
33,64
35,45
33,25
54,77
115,40
114,94
4197,29
18
4,50
4,69
7,43
7,82
11,54
11,34
11,09
13,30
16,82
14,67
19,96
443,71
19
10,76
14,28
18,58
22,49
25,43
30,51
38,41
39,51
37,95
43,42
53,15
494,01
20
11,34
18,19
19,56
19,95
21,91
23,86
25,30
23,86
19,56
20,34
19,68
173,45
21
7,63
8,02
9,58
11,74
9,98
15,45
21,04
16,04
18,00
20,15
18,26
239,43
22
16,63
17,02
18,00
14,87
18,78
21,12
25,65
31,69
34,43
41,08
40,77
245,19
23
Stona hrana
24
Duhanski proizvodi
Ukupno 1-24
0,00
0,59
3,13
4,11
8,02
10,17
19,45
14,47
20,54
16,43
19,32
12,32
16,04
7,04
6,06
11,34
9,78
12,85
22,30
20,93
18,58
18,98
154,06
118,10
148,46
176,04
230,61
270,32
336,24
424,60
466,11
563,91
621,42
653,40
553,26
Prilog P-6.6. - Tabela: Sruktura vrijednosti izvoza poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda (2002-2012)
Tarifna grupa
Izvoz miliona KM
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Indeks
2002=100
2008
2009
2010
2011
2012
ive ivotinje
0,3
0,1
0,1
0,0
0,1
0,3
0,6
0,4
1,4
1,1
0,9
271,2
4,3
1,4
1,6
1,3
0,7
0,8
1,1
1,8
2,4
2,7
2,9
66,5
Ribe i ljuskavci
4,8
6,1
5,3
5,0
5,6
5,1
4,7
4,2
2,8
3,0
2,6
53,4
3,1
3,7
6,8
9,9
11,1
12,6
13,4
14,0
14,7
14,1
14,3
455,5
Proizvodi animalnog
0,2
0,3
0,6
0,3
0,3
0,2
0,2
0,1
0,0
0,1
0,1
76,4
ivo drvee i biljke
0,2
0,7
0,3
0,3
0,2
0,2
0,2
0,2
0,3
0,5
0,6
356,9
Povre
10,9
9,5
6,8
6,5
5,9
5,6
3,6
4,4
5,4
4,4
3,9
35,7
7,9
9,6
8,2
7,4
8,4
7,3
6,5
9,0
8,1
7,6
5,9
74,0
Kafa, aj, zaini
1,3
1,7
1,3
1,4
1,5
1,3
1,4
1,4
1,4
0,9
1,1
82,9
10
itarice
0,5
0,5
0,7
0,4
0,3
0,5
0,5
2,1
5,0
0,8
0,7
141,1
11
Proizvodi mlinske
0,2
1,6
1,8
2,6
1,0
0,7
0,8
0,4
0,4
0,8
1,0
580,3
12
Uljarice
1,7
3,0
2,6
1,8
1,3
1,3
1,4
1,0
1,0
1,1
0,9
53,4
13
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,2
0,8
0,0
0,0
0,0
0,0
14
0,0
0,1
0,1
0,0
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
15
Masti i ulja
2,6
1,2
6,7
10,5
8,4
11,1
11,2
9,5
9,8
9,9
11,6
438,0
16
Mesne preraevine
5,6
4,1
5,0
5,8
5,9
6,5
9,0
9,8
7,7
6,3
6,9
122,8
17
2,3
3,2
5,0
9,1
9,6
10,0
8,3
7,1
9,7
18,6
17,6
759,1
18
3,8
3,2
4,2
3,4
4,3
3,4
2,6
2,9
3,0
2,4
3,1
80,2
19
9,1
9,6
10,6
9,8
9,4
9,1
9,0
8,5
6,7
7,0
8,1
89,3
20
9,6
12,3
11,1
8,7
8,1
7,1
6,0
5,1
3,5
3,3
3,0
31,4
21
6,5
5,4
5,4
5,1
3,7
4,6
5,0
3,4
3,2
3,2
2,8
43,3
22
14,1
11,5
10,2
6,4
6,9
6,3
6,0
6,8
6,1
6,6
6,2
44,3
23
Stona hrana
0,0
0,4
1,8
1,8
3,0
3,0
4,6
3,1
3,6
2,6
3,0
24
Duhanski proizvodi
10,4
10,8
4,0
2,6
4,2
2,9
3,0
4,8
3,7
3,0
2,9
Ukupno 1-24
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
27,9
100,0
Prilog P-6.7. - Tabela: Tabela P-6.7. Vanjskotrgovinski bilans poljoprivredno-prehrambenih proizvoda (2002-2012)
Tarifna grupa
miliona KM
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Indeks 2002=100
2008
2009
2010
2011
2012
ive ivotinje
-96,6
-87,8
-63,0
-64,4
-40,5
-56,1
-105,6
-96,6
-84,5
-90,0
-92,7
95,9
-78,4
-53,2
-58,9
-81,2
-62,4
-62,4
-99,7
-107,8
-92,3
-110,1
-112,4
143,3
Ribe i ljuskavci
-9,8
-8,0
-7,8
-6,8
-6,5
-3,9
-5,6
-2,5
-4,5
-3,3
-7,3
75,1
-113,4
-108,8
-102,3
-99,6
-75,5
-79,0
-80,8
-69,8
-68,1
-81,8
-76,9
67,8
Proizvodi animalnog
-1,0
-0,8
-0,4
-0,8
-0,6
-1,4
-1,1
-1,4
-2,0
-1,2
-0,9
88,7
ivo drvee i biljke
-13,5
-15,6
-17,0
-17,8
-14,3
-17,2
-20,1
-20,1
-15,1
-12,5
-11,0
81,7
Povre
-19,0
-32,7
-38,1
-36,0
-36,6
-36,4
-43,9
-34,4
-23,9
-33,1
-34,2
180,1
-69,4
-95,3
-89,8
-95,8
-82,0
-80,2
-85,3
-67,7
-58,5
-50,5
-71,7
103,3
Kafa, aj, zaini
10
itarice
11
-45,4
-43,2
-50,9
-54,2
-70,0
-72,6
-72,1
-64,0
-65,1
-103,7
-110,5
243,5
-100,1
-183,7
-199,3
-172,9
-149,0
-219,3
-226,2
-139,1
-162,0
-245,5
-233,5
233,1
Proizvodi mlinske
-18,8
-16,4
-18,0
-20,1
-23,7
-52,2
-72,9
-39,5
-41,5
-56,3
-49,8
265,2
12
Uljarice
-17,6
-27,6
-38,3
-43,0
-36,4
-63,2
-95,2
-65,9
-93,5
-67,3
-81,0
460,0
13
-1,6
-1,2
-1,4
-1,2
-1,0
-0,6
1,2
-1,0
-1,0
-0,8
-1,6
105,4
14
0,0
0,0
0,0
-0,2
-0,2
0,0
-0,1
-0,4
-0,2
-0,6
-0,9
15
Masti i ulja
-103,9
-95,1
-98,4
-73,5
-67,5
-59,1
-78,0
-66,7
-48,1
-85,1
-95,8
92,2
16
Mesne preraevine
-56,9
-70,6
-78,4
-87,0
-76,9
-67,3
-60,3
-61,2
-62,4
-70,0
-75,1
132,0
17
-125,6
-127,7
-117,6
-115,8
-108,6
-100,7
-105,7
-108,2
-133,2
-146,3
-89,6
71,4
18
-75,1
-81,4
-91,7
-98,0
-91,3
-99,2
-114,3
-109,9
-109,1
-112,9
-109,5
145,8
19
-56,7
-61,8
-81,6
-88,4
-95,1
-100,5
-118,8
-113,1
-118,9
-118,3
-114,8
202,4
20
-20,7
-24,5
-32,9
-32,3
-19,4
-22,3
-26,5
-22,9
-28,9
-28,0
-34,2
165,0
21
-126,9
-140,6
-136,3
-147,5
-142,8
-160,0
-176,0
-176,4
-177,6
-185,2
-192,5
151,6
22
-211,1
-192,7
-205,8
-203,2
-245,9
-274,2
-294,7
-273,6
-255,3
-260,1
-270,8
128,3
23
Stona hrana
-69,6
-88,0
-82,5
-82,5
-85,5
-118,5
-133,9
-133,8
-136,3
-146,1
-168,5
242,0
24
Duhanski proizvodi
-127,9
-137,3
-158,0
-115,4
-122,1
-128,5
-141,2
-124,6
-121,5
-116,0
-98,5
77,0
-1558,2
-1693,3
-1768,4
-1737,5
-1653,8
-1875,0
-2157,0
-1900,4
-1903,6
-2124,8
-2133,6
136,9
Ukupno 1-24
Prilog P-6.8. - Tabela: Struktura vanjskotrgovinskog bilansa poljoprivredno-prehrambenih proizvoda (2002-2012)

Tarifna grupa
Deficit %
2002
ive ivotinje
2
3
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Indeks
2002=100
6,20
5,19
3,56
3,70
2,45
2,99
4,90
5,09
4,44
4,23
4,34
70,0
5,0
3,1
3,3
4,7
3,8
3,3
4,6
5,7
4,8
5,2
5,3
104,6
Ribe i ljuskavci
0,6
0,5
0,4
0,4
0,4
0,2
0,3
0,1
0,2
0,2
0,3
54,9
7,3
6,4
5,8
5,7
4,6
4,2
3,7
3,7
3,6
3,8
3,6
49,5
Proizvodi animalnog
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
64,8
ivo drvee i biljke
0,9
0,9
1,0
1,0
0,9
0,9
0,9
1,1
0,8
0,6
0,5
59,6
Povre
1,2
1,9
2,2
2,1
2,2
1,9
2,0
1,8
1,3
1,6
1,6
131,6
4,5
5,6
5,1
5,5
5,0
4,3
4,0
3,6
3,1
2,4
3,4
75,4
Kafa, aj, zaini
2,9
2,6
2,9
3,1
4,2
3,9
3,3
3,4
3,4
4,9
5,2
177,8
10
itarice
6,4
10,8
11,3
10,0
9,0
11,7
10,5
7,3
8,5
11,6
10,9
170,3
11
Proizvodi mlinske
1,2
1,0
1,0
1,2
1,4
2,8
3,4
2,1
2,2
2,7
2,3
193,7
12
Uljarice
1,1
1,6
2,2
2,5
2,2
3,4
4,4
3,5
4,9
3,2
3,8
335,9
13
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
-0,1
0,1
0,1
0,0
0,1
76,9
14
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
15
Masti i ulja
6,7
5,6
5,6
4,2
4,1
3,2
3,6
3,5
2,5
4,0
4,5
67,3
16
Mesne preraevine
3,7
4,2
4,4
5,0
4,6
3,6
2,8
3,2
3,3
3,3
3,5
96,4
17
8,1
7,5
6,6
6,7
6,6
5,4
4,9
5,7
7,0
6,9
4,2
52,1
18
4,8
4,8
5,2
5,6
5,5
5,3
5,3
5,8
5,7
5,3
5,1
106,4
19
3,6
3,7
4,6
5,1
5,7
5,4
5,5
6,0
6,2
5,6
5,4
147,8
20
1,3
1,4
1,9
1,9
1,2
1,2
1,2
1,2
1,5
1,3
1,6
120,5
21
8,1
8,3
7,7
8,5
8,6
8,5
8,2
9,3
9,3
8,7
9,0
110,7
22
13,5
11,4
11,6
11,7
14,9
14,6
13,7
14,4
13,4
12,2
12,7
93,7
23
Stona hrana
4,5
5,2
4,7
4,8
5,2
6,3
6,2
7,0
7,2
6,9
7,9
176,7
24
Duhanski proizvodi
8,2
8,1
8,9
6,6
7,4
6,9
6,5
6,6
6,4
5,5
4,6
56,2
Ukupno 1-24
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Prilog P-6.9. - Tabela: Pokrivenost izvoza uvozom poljoprivredno-prehrambenih proizvoda (2002-2012)

Tarifna grupa
Pokrivenost uvoza izvozom (%)

2002
0,22
2004
0,31
2005
0,00
2006
0,96
2007
1,71
2008
ive ivotinje
Ribe i ljuskavci
Proizvodi animalnog
ivo drvee i biljke
1,43
5,88
3,33
4,21
3,95
3,30
3,72
Povre
40,49
30,13
23,83
29,50
30,22
34,04
25,98
11,91
13,04
13,88
15,08
21,68
23,36
24,55
Kafa, aj, zaini
3,33
5,56
4,41
5,78
5,54
5,84
10
itarice
0,58
0,42
0,59
0,56
0,52
11
Proizvodi mlinske
1,03
12,50
14,81
23,13
10,37
12
Uljarice
10,00
14,02
10,50
8,71
13
0,00
0,00
0,00
14
0,00
100,00
15
Masti i ulja
2,93
1,82
16
Mesne preraevine
10,46
17
2,13
18
5,65
5,45
19
15,94
18,77
20
35,37
42,66
21
5,67
22
23
Stona hrana
24
Duhanski proizvodi
Ukupno 1-24
0,40
2003
2,27
2009
2010
2011
2012
Indeks
2002=100
1,98
8,28
7,07
5,95
1.476,3
6,09
3,89
4,44
3,49
3,04
4,20
4,28
7,39
12,59
13,25
14,26
234,2
36,71
52,87
54,55
62,77
70,00
81,48
77,88
88,50
77,88
84,68
69,49
189,3
3,17
4,79
10,45
18,69
28,52
34,84
41,32
48,26
54,98
51,68
54,90
1.730,9
16,67
33,33
71,43
50,00
57,14
30,00
41,74
30,00
0,00
25,00
48,80
292,8
3,74
9,41
18,99
25,93
1.815,3
37,14
56,12
45,48
42,75
105,6
38,21
43,80
48,30
34,88
292,9
7,82
9,42
10,96
5,19
6,09
182,8
0,80
0,89
6,45
14,90
2,11
1,92
330,1
4,30
4,44
4,27
5,36
8,28
11,19
1.085,5
8,82
6,38
6,07
6,91
5,72
8,99
6,65
66,5
0,00
0,00
50,00
155,19
0,00
0,00
0,00
2,86
100,00
0,00
50,00
100,00
69,03
0,00
50,00
0,00
4,84
10,66
24,80
25,16
38,62
37,86
39,96
53,50
41,92
44,18
1.510,3
7,91
10,09
13,26
17,09
24,56
38,85
42,67
41,04
35,96
37,53
358,7
3,55
6,97
15,31
19,21
25,04
25,11
23,51
29,14
44,10
56,19
2.632,9
7,50
7,39
11,22
10,27
8,84
10,79
13,35
11,50
15,42
272,9
18,55
20,28
21,10
23,28
24,44
25,90
24,19
26,84
31,65
198,5
37,31
38,20
53,08
51,69
48,84
51,05
40,32
42,11
36,51
103,2
5,39
6,57
7,37
6,53
8,81
10,68
8,33
9,20
9,81
8,67
152,9
7,30
8,12
8,04
6,82
7,10
7,15
8,01
10,38
11,88
13,64
13,08
179,2
0,00
0,66
3,65
4,74
8,58
7,90
12,69
9,76
13,09
10,11
10,29
8,79
10,46
4,27
4,99
8,50
7,07
8,34
15,18
14,70
13,81
16,16
183,9
7,05
8,06
9,05
11,72
14,05
15,21
16,45
19,70
22,85
22,63
23,44
332,8
Prilog P-6.3. - Tabela: Isplate za investicije u FBiH po djelatnosti, organizacioni princip (20072011) u 000 KM
Djelatnost
Godina
Indeks
2011/07
2007
2008
2009
2010
S v e u k u p n o (a + b)
3.527.339
4.207.898
3.036.284
2.804.366
2.906.670
82,4
a) Pravne osobe ukupno
3.478.499
4.152.177
2.975.969
2.742.769
2.849.848
81,9
36.973
45.231
50.111
36.354
34.636
93,7
605
1.356
388
168
1.610
266,1
48.840
55.721
60.315
61.597
56.822
116,3
S v e u k u p n o (a + b)
100
100
100
100
100
98,6
98,7
98
97,8
98
1,4
1,3
2,20%
Pravne osobe ukupno %
100
100
100
100
100
- Poljoprivreda, lov i umarstvo
1,06
1,09
1,68
1,33
1,22
- Ribarstvo
0,02
0,03
0,01
0,01
0,06

b) Poljoprivredna gazdinstva
2011
Udio djelatnosti u %
b) Poljoprivredna gazdinstva
Izvor: - FZS, SB 177/2012.

- Vlastita izraunavanja
Prilog P-6.4. - Tabela: Isplate za investicije po osnovnim izvorima finansiranja i djelatnostima u FBiH 2011. godine
Ukupno
u 000
KM
S v e u k u p n o (a+b)
- Ribarstvo
b) Poljoprivredna gazdinst.
Vlastita
sredstva
Udruena
sredstva
Finansijski
krediti
Finansijski
lizing
Sredstva
fondova i
budeta
Ostali
izvori
82.797
53.873
970
13.015
1.650
2.832
10.456
80.186
52.394
970
12.065
1.650
2.832
10.274
2.622
1.889
332
401
65
1.977
745
1.232
Udio djelatnosti u %
S v e u k u p n o (a+b)
100
100
100
100
100
100
100
96,8
97,3
100
92,7
100
100
98,3
b) Poljoprivredna gazdinst.
2,4
1,4
9,5
100
100
100
100
100
100
100
3,3
3,6
34,2
3,3
- Ribarstvo
0,1
Pravne osobe ukupno %
Izvor: - FZS, SB 177/2012.

- Vlastita izraunavanja
Prilog P-6.5. - Tabela: Kamatne stope u BiH po ronosti i valutnom klauzulom
Kamatne stope kredita prema

ronosti u KM i valutnoj klauzuli
Kratkoroni krediti
- Privatna preduzea
- Stanovnitvo
Dugoroni krediti
- Privatna preduzea
- Stanovnitvo
Kratkoroni krediti s valut. Klauzulom
- Privatna preduzea
- Stanovnitvo
Dugoroni krediti s valutna klauzulom
- Privatna preduzea
- Stanovnitvo
Depoziti po vienju
- Privatna preduzea
- Stanovnitvo
tednja na oroene depozite
- Privatna preduzea
- Stanovnitvo
Godina
2009
2010
7,93
7,89
9,68
9,75
2007
7,17
9,62
200
6,98
9,53
2011
7,44
9,73
2012
6,73
9,84
7,41
10,51
6,9
9,77
6,72
9,13
8,44
8,92
7,6
8,58
7,72
8,07
7,82
9,37
8,21
10,75
8,75
10,2
8,28
10,13
7,99
9,82
6,94
9,13
8,02
8,91
8,27
9,28
8,08
10,22
7,77
9,11
7,52
8,53
6,94
8,36
0,35
0,38
0,33
0,35
0,32
0,28
0,21
0,19
0,16
0,12
3,55
3,56
3,25
3,49
3,96
3,6
2,59
3,16
2,25
2,8
Izvor: BiH, Ekonomski trendovi, Godinji izvjetaj 2011., april 2012.
Prilog P-6.6. - Tabela: Prosjene prodajne cijene meke

penice u EU 27 i FBiH (/t)
Zemlje
Godine
Zemlje
Prosjek
2009
2010
2011
2009/2011
Belgija
110,5
155,8
198,3
154,87
Bugarska
107,6
125,0
167,1
133,23
eka
109,3
134,2
204,9
149,47
Danska
120,9
131,6
193,3
148,6
Njemaka
112,6
149,5
206,7
156,27
Estonija
104,4
156,0
186,7
149,03
Irska
104,8
Grka
135,0
164,6
225,0
174,87
panija
142,4
173,4
211,7
175,83
Francuska
111,1
160,5
213,2
161,60
Italija
153,8
182,4
248,6
194,93
Cipar
Latvija
113,1
Litvanija
Luksemburg
Maarska
163,4
196,5
157,67
114,7
162
206,1
160,93
100,3
158,6
181,5
146,80
106,2
142,3
182,9
143,80
Malta
Nizozemska
Prilog P-6.7. - Tabela: Prosjene prodajne cijene

kukuruza u EU 27 i FBiH (/t)
110,5
161,0
193,5
155,50
Austrija
83,2
184,1
157,2
141,50
Poljska
111,6
150,0
199,3
153,63
Portugal
136,5
149,3
199,9
161,90
Rumunija
110,9
140,1
207,6
152,87
Slovenija
119,3
135,7
193,1
149,37
Slovaka
103,3
136,1
179,4
139,60
Finska
132,0
147,4
196,9
158,77
vedska
107,4
169,9
199,3
158,87
Velika Britanija
122,9
152,8
210,4
162,03
Federacija BiH
124,8 141,1 196,3
154,1
Izvor: Vlastita izraunavanja na osnovu podataka SG FBiH i
FAO
Godine
2009
Belgija
2010
Prosjek
2011
2009/2011
Bugarska
106,8
141,6
173,6
140,67
eka
105,9
129,8
191,4
142,37
Danska
Njemaka
Estonija
120,7
156,9
206,2
161,27
Irska
Grka
150,9
207,6
214,5
191
panija
144,2
182,8
216,9
181,3
Francuska
109,0
159,2
210,4
159,53
Italija
131,3
167,9
227,7
175,63
Cipar
Latvija
116,6
180,6
180,8
159,33
Litvanija
Luksemburg
Maarska
Malta
132
162,2
182,4
158,87
104,1
136,5
175,3
138,63
141,33
Nizozemska
113
Austrija
96,3
178,9
148,8
Poljska
103,3
148,2
165,2
138,9
Portugal
138,9
205,1
206,3
183,43
Rumunija
158
168,6
235,9
187,5
Slovenija
98,8
155,1
170,3
141,4
Slovaka
97,7
148,9
167,1
137,9
Finska
vedska
Velika Britanija
Federacija BiH
122,7
182,5
193,3
166,17
Izvor: Vlastita izraunavanja na osnovu podataka SG FBiH
i FAO
Prilog P-6.8. - Tabela: Prosjene prodajne cijene krompira u EU 27 i FBiH (/t)

Zemlje
Godine
Prosjek
2009/2011
2009
2010
62,2
127,2
58,2
82,53
Bugarska
235,8
222,2
231,4
229,80
eka
124,9
167,6
210,7
167,73
Danska
231,0
161,1
261,7
217,93
Njemaka
111,1
157,9
191,8
153,6
Belgija
Estonija
2011
Irska
Grka
485,7
480,6
471,3
479,20
panija
140,1
252,8
203,8
198,90
Francuska
205,6
255,8
317,9
259,77
Italija
343,6
382,2
395,2
373,67
Cipar
407,2
Latvija
134,5
147,5
192,8
158,27
Litvanija
138,7
168,8
2351,8
Luksemburg
336,6
458,1
377,8
390,83
171
226,1
182,7
193,27
289,4
272
266,1
275,83
Nizozemska
94,0
127,5
153,5
125,00
Austrija
98,6
172,7
136,5
135,93
Poljska
93,7
127,3
120,3
113,77
Portugal
167,1
249,6
233
216,57
Rumunija
287,7
322,9
394
334,87
Slovenija
123,9
156,8
150,8
143,83
Slovaka
197,3
273
290,8
253,70
Finska
144,6
118,9
190,8
151,43
vedska
221,0
284,4
297,1
267,50
Velika Britanija
133,5
157
168,7
153,07
Federacija BiH
253,6
243,4
217,3
238,10
Maarska
Malta
Izvor; Vlastita izraunavanja na osnovu podataka SG FBiH i FAO
Prilog P-6.9. - Tabela: Prosjene prodajne cijene jabuka u EU 27 i FBiH (/t)

Zemlje
Godine
Prosjek
2009
2010
2011
2009/2011
Belgija
354,7
378,4
519,4
417,50
Bugarska
361,5
415,2
306,1
360,93
eka
295,4
340,4
400,8
345,53
Danska
531,8
549,2
675,1
585,37
Njemaka
381,4
402
498,6
427,33
Estonija
Irska
Grka
672,2
612,4
625
636,53
299
344,6
342,2
328,60
panija
Francuska
412,6
Italija
400,7
404,0
339,2
381,30
Cipar
1.142,9
773,3
968,10
Latvija
214,8
367,4
271,0
284,40
95
359,9
448,7
301,20
Litvanija
Luksemburg
1.170,0
1.240,0
1.240,0
1.216,70
Maarska
177,8
281,.90
345,7
268,47
Malta
359,3
345
346,7
350,33
Nizozemska
360
450
540,0
450,00
359,8
335,7
457,4
384,30
Poljska
73,7
160,1
205,3
146,37
Portugal
576,7
591,3
647,7
605,23
Rumunija
523,6
512,8
618,1
551,5
Slovenija
434,5
410,6
452,0
432,37
Slovaka
338,8
393,9
397,0
376,57
1.199,5
1.475,7
1.585,9
1.420,40
vedska
517,0
678,4
660,0
618,47
V. Britanija
705,1
764,2
816,1
761,80
Federacija BiH
257,2
367,6
367,6
330,80
Austrija
Finska
Prilog P-6.10. - Tabela: Prosjene prodajne cijene teladi u EU 27 i FBiH (/t)

Zemlje
Godine
Prosjek
2009/2011
2009
2010
2011
Belgija
1.525,6
1.265,3
1.439,9
1.410,3
Bugarska
1.170,5
1.181,4
1.284,7
1.212,2
eka
2.075,8
2.298,0
2.354,0
2.242,6
Danska
Njemaka
Estonija
Irska
Grka
2.395,6
2.446,3
2.552,2
2.464,7
panija
2.006,9
1.948,4
2.074,8
2.010,0
3.200,0
3.512,0
3.356,0
2.812,1
2.879,7
2.846,2
Francuska
Italija
2.846,8
Cipar
3.980,6
3.030,3
3.505,5
868,8
839,7
955,3
887,9
Litvanija
1.248,9
1.325,8
1.949,1
1.507,9
Luksemburg
3.516,0
3.617,0
3.593,0
3.573,3
Maarska
1.823,2
1.995,2
2.788,9
2.202,4
Latvija
Malta
1.594,2
1.887,8
1.731,0
Nizozemska
2.363,0
2.475,0
2.790,0
2.542,7
Austrija
2.942,3
3.020,3
3.248,3
3.070,3
Poljska
2.127,6
2.208,9
2.164,9
2.167,2
Portugal
2.567,4
2.664,3
2.694,6
2.642.1
Rumunija
1.155,7
1.213,1
1.273,9
1.214,2
Slovenija
2.229,3
2.182,3
2.193,6
2.201.7
Slovaka
2.000,0
2.140,0
2.190,0
2.110,0
Finska
vedska
V. Britanija
2.556,5
2.454,2
2.796,3
2.602,3
Federacija BiH
Prilog P-6.11. - Tabela: Prosjene prodajne cijene svinja u EU 27 i FBiH (/t)

Zemlje
Godine
2009
Belgija
Bugarska
eka
Danska
2010
Prosjek
2009/2011
2011
1152
1.105,1
1.132,3
1.129,80
1.131,3
1.076,4
1.165,7
1.124,47
844,7
874,1
961
893,27
Njemaka
Estonija
Irska
Grka
2.048,5
2.060,9
2.102,6
2.070,67
panija
1.114,6
1.125,3
1.232,4
1.157,43
1.298,9
1.465,7
1.382,30
1.838,5
1.806,4
1.828,4
1.824,43
Latvija
1.160,7
1.079,6
1.173,9
1.138,07
Litvanija
1.150,6
1.037,8
1.172,7
1.120,37
1.123,8
1.075,9
1180
1.126,57
992
967,5
1088
1.015,83
1.132,4
1.124,2
1.238,3
1.164,97
Francuska
Italija
Cipar
Luksemburg
Maarska
Malta
Nizozemska
Austrija
Poljska
Portugal
Rumunija
1.233,5
1206
1255
1.231,50
Slovenija
1.778,5
1.654,2
1.782,5
1.738,40
Slovaka
1.110,0
1.120,0
1.210,0
1.146,67
Finska
vedska
V. Britanija
1.224,4
1.209,2
1.185,9
1.206,50
Federacija BiH
1.789,5
1.927,1
1.467,9
1.728,2
Izvor: Vlastita izraunavanja na osnovu podataka SG FBiH i FAO
Prilog P-6.12. - Tabela: Prosjene prodajne cijene ovaca u EU 27 i FBiH (/t)
Zemlje
2009
Godine
2010
2011
Prosjek
2009/2011
Belgija
1.231,1
1114
966,5
1.103,87
Bugarska
1.286,2
1127,2
528,7
980,7
eka
167,9
167,8
167,8
167,83
Danska
532
465
498,5
Njemaka
Estonija
1.613,8
1926,7
1.770,25
Irska
1.302,1
1333,9
1356,7
1.330,90
Grka
311,3
327,1
426,8
355,07
panija
5.576,6
5.838,0
5.707,30
Francuska
Italija
3690,3
2914
3.302,15
Cipar
1.144,7
1166,8
1020,1
1.110,53
Latvija
1.320,2
1977,8
1870,1
1.722,70
Litvanija
Luksemburg
1.885,3
1556,8
1905,6
1.782,57
Maarska
Malta
1.210,0
1.210,0
1.471,0
1.297,00
Nizozemska
580,0
590,0
590,0
586,67
Austrija
1.548,0
1.667,1
1.821,5
1.678,87
Poljska
255,5
247,5
247,2
250,07
Portugal
1.040,1
916,4
1.448,4
1.134,97
Rumunija
Slovenija
620
650
810
693,33
Slovaka
Finska
vedska
1.551,4
1793,9
1.847,0
1.730,77
V. Britanija
1.533,9
2.386,2
1.227,1
1.715,7
Federacija BiH
Prilog P-6.13 - Tabela: Prosjene prodajne cijene utovljenih pilia u EU 27 i FBiH (/t)
Zemlje
2009
Godine
2010
2011
Prosjek
2009/2011
823,4
862,2
946,1
877,23
Belgija
951,5
924,8
962,1
946,13
Bugarska
781,5
805,8
899,2
828,83
eka
695,7
742,6
875,1
771,13
Danska
810,0
810,0
890
836,67
Njemaka
Estonija
853,8
860,5
991
901,77
Irska
1479,5
1495,7
1499,5
1.491,57
Grka
1005,9
976,2
1153,1
1.045,07
panija
1.566,0
1.762,0
1.664,00
Francuska
1.101,7
1.049,9
1.188,9
1.113,50
Italija
Cipar
Latvija
821,4
821,1
926,5
856,33
Litvanija
3.090.0
3.090,0
3.308,0
3.162,67
Luksemburg
767,9
775,6
893,5
812,33
Maarska
1.184,2
1.188,0
1.266,8
1.213,00
Malta
787,5
787,5
877,5
817,5
Nizozemska
916
916
933,5
921,83
Austrija
781
802,3
899,8
827,7
Poljska
548,1
432,4
526,3
502,27
Portugal
872,7
921,1
993,1
928,97
Rumunija
1.025,9
1.024,0
1.089,2
1.046,37
Slovenija
792,7
788,4
911,8
830,97
Slovaka
Finska
808,9
900,7
1057,6
922,4
vedska
V. Britanija
1.227,1
1.247,6
1.182,6
1.219,1
Federacija BiH
Prilog P-6.14 - Tabela: Prosjene prodajne cijene svjeih jaja u EU 27 i FBiH (/1000 kom)
Zemlje
Godine
Prosjek
2009/2011
2010
2011
Belgija
43,6
41,1
44,93
Bugarska
75,9
65,8
72,8
eka
64,6
58,1
62,73
Danska
62,8
59,7
61,87
Njemaka
106,0
126,3
Estonija
Irska
57,2
71,6
62,77
Grka
160,2
167,4
160,97
panija
69,5
73,3
75,67
Francuska
45,3
50,2
47,75
Italija
108,5
111,5
117,3
112,43
Cipar
105,9
110,4
108,15
Latvija
67,9
61
55,9
61,60
Litvanija
72,3
63,3
59,6
65,07
Luksemburg
147
148
149
148,00
Maarska
58
53,8
54,2
55,33
Malta
61,3
71,7
79,4
70,80
Nizozemska
62,5
42
43,5
49,33
Austrija
130,8
129,8
129
129,87
Poljska
58,1
48,2
43,4
49,90
Portugal
72
66,3
66,3
68,20
Rumunija
70,8
66,5
70,8
69,37
Slovenija
91,1
93,9
95,5
93,50
Slovaka
77,3
72,5
67,6
72,47
Finska
55,8
56,3
61,1
57,73
vedska
74,4
81,8
91,9
82,70
Velika Britanija
51,1
25,6
25,6
34,10
Federacija BiH
71,6
57,8
72,1
67,10
2009
50,1
76,7
65,5
63,1
146,6
59,5
155,3
84,2
Prilog P-6.15. - Tabela: Prosjene prodajne cijene kravljeg mlijeka u EU 27 i FBiH (/1000 l)
Zemlje
Belgija
Godine
Prosjek
2009
2010
2011
235,8
303,9
330,6
Bugarska
2009/2011
290,1
-
eka
Danska
288,7
338,4
359,7
328,9
Njemaka
252,5
312,3
351,9
305,6
Estonija
210,0
277
317,1
268,0
Irska
215,3
281,5
335,5
277,4
Grka
376,9
373,3
431,6
393,9
panija
291,9
295,6
308,7
298,7
370,7
374,6
433,8
393,0
Francuska
Italija
Kipar
Latvija
Litvanija
178,7
250,1
285,4
238,1
Luksemburg
259,9
299,5
329,6
296,3
Maarska
218,6
260,9
313,1
264,2
Malta
448,6
413,4
471,8
444,6
Holandija
267,0
339,0
382,5
329,5
Austrija
290,0
317,2
353,4
320,2
Poljska
207,1
266,8
294,1
256,0
Portugal
293,1
289,8
314,2
299,0
Rumunija
212,3
223,2
254,8
230,1
Slovenija
259,9
273,4
311,2
281,5
Slovaka
257,4
273,1
318,0
282,8
Finska
389,4
394,1
426,3
403,3
vedska
281,6
361,7
396,5
346,6
Velika Britanija
257,8
279,2
306,1
281,0
Federacija BiH
327,2
278,1
304,2
303,2
Prilog P-6.16. - Tabela: Prosjene veleprodajne cijene svjeeg povra BiH i zemljama okruenja u periodu 9 -14.7.2012.
godine (/kg)
BiH
Albanija
Srbija
C. Gora
Hrvatska
Kupus
0,48
0,23
0,19
0,35
0,33
Mrkva
0,43
0,32
0,34
0,68
0,59
Spana
0,76
0,8
0,98
1,05
Paradajz
0,53
0,4
0,6
0,64
Izvor: Weekly report for all countries-Bosnia and Herzegovina, Albania, Serbia, Montenegro and Croatia
1,12
Prilog P-6.17. - Tabela: Prosjene veleprodajne cijene svjeeg voa BiH i zemljama okruenja u periodu 9-14.7.2012.
(/kg)
Proizvodi
Jabuka, Golden Delicious
BiH
Albanija
Srbija
C. Gora
Hrvatska
0,6
0,75
1,03
0,85
0,79
Jabuka, Granny Smith
0,65
0,77
0,63
0,85
0,59
Groe crno
1,94
2,5
2,6
2,9
Groe bijelo
1,8
2,32
2,2
2,9
Breskva
0,72
0,59
0,71
1,19
Kruka
0,88
0,82
1,3
1,32
ljiva
0,72
0,89
0,78
1,32
Izvor: Weekly report for all countries-Bosnia and Herzegovina, Albania, Serbia, Montenegro and Croatia
Prilog P-6.18. - Tabela: Zakoni Federacije BiH u periodu 1995-2013. godine koji direktno reguliu sektor hrane
R.
br.
Naziv zakona
Slubene novine FBiH
1.
Zakon o posebnoj pristojbi na uvezenu robu
2/1995
2.
Zakon o podsticajnim i zatitnim mjerama domae proizvodnje
27/1997
3.
Zakon o zadrugama
28/1997
4.
Zakon o poljoprivrednom zemljitu
2/1998; 52/2009
5.
Zakon o ogranienoj upotrebi duhanskih preraevina
6/1998; 23/2006; 50/2011
6.
Zakon o lijekovima koji se upotrebljavaju u veterinarstvu
15/1998; 70/2008
7.
Zakon o mjerama za unaprijeivanje stoarstva
23/1998
8.
Zakon o posebnom porezu na kavu
6/1995; 51/1999; 52/2001; 37/2003
9.
Zakon o posebnom porezu na bezalkoholna pia
6/1995; 51/1999; 52/2001; 37/2003;

39/2004
10.
Zakon o posebnom porezu na alkohol
6/1995; 51/1999; 52/2001; 37/2003
11.
Zakon o posebnom porezu na pivo
6/1995; 51/1999; 52/2001; 37/2003
12.
Zakon o posebnom porezu na duhanske proizvode
6/1995; 8/2000; 13/2000
13.
Zakon o priznavanju i zatiti sorti poljoprivrednog i umskog bilja
31/2000
14.
Zakon o veterinarstvu
46/2000
15.
Zakon o sjemenu i sadnom materijalu poljoprivrednog bilja
55/2001
16.
Zakon o duhanu
45/2002; 51/2007
17.
Zakon o zemljinim knjigama u FBiH
58/2002; 19/2003; 54/2004
18.
Zakon(i) o izmj. i dop. zakona o pos. porezu na kavu,
37/2003
pivo, bezalkoholna pia i alkohol

19.
Zakon o novanoj podrci u primarnoj poljoprivrednoj proizvodnji
28/2004
20.
Zakon o slatkovodnom ribarstvu
64/2004
21.
Zakon o poljoprivredi
8/2007; 4/2010; 27/2012; 7/2013
22.
Zakon o novanim podrkama poljoprivredi i ruralnom razvoju
42/2010
23.
Zakon o vinu
55/2012
* Obuhvaeno vrijeme I-IV 2013.

Izvor: Slubene novine FBiH 1995 -2013.
Prilog P-6.19. - Tabela: Zakoni Federacije BiH u periodu 1995-2013 od ireg znaaja koji utjeu na sektor hrane
R. br.
Nazivi zakona
Slubene novine FBiH
Zakon o javnim poduzeima
4/1992 21/1992 13/1994 8/2005
Zakon o carinskoj tarifi
2/1995 19/1996
Zakon o carinskoj slubi FBIH
2/1995 46/2000
Zakon o kontroli cijena
2/1995 70/2008
Zakon o turisticko-ugostiteljskoj djelatnosti
19/1996 28/2003
Zakon o kontroli kvaliteta odreenih proizvoda pri uvozu i izvozu
21/1997
Zakon o zdravstvenom osiguranju
30/1997 7/2002 70/2008 48/2011
Zakon o doprinosima
35/1998 54/2000 16/2001 37/2001 1/2002

17/2006 14/2008
Zakon o vodama
18/1998 70/2006
10
Zakon o vlasniko-pravnim odnosima
06/1998
11
Zakon o federalnim robnim rezervama
46/1999
12
Zakon o mikrokreditnim organizacijama
24/2000 59/2006
13
Zakon o koncesijama
40/2002 61/2006
14
Zakon o porezu na promet proizvoda i usluga
49/2002
15
Zakon o trezoru
58/2002
16
Zakon o prostornom ureenju
52/2002 72/2007 32/2008
17
Zakon o obrtu i srodnim djelatnostima
52/2002 i 29/2003 35/2009 42/2011
18
Zakon o federalnim ministarstvima i drugim tijelima federalne

uprave
58/2002 19/2003 38/2005 8/2006 61/2006
19
Zakon o zatiti okolia
33/2003 39/2009
20
Zakon o zatiti voda
33/2003
21
Zakon o zatiti prirode
33/2003
22
Zakon o upravljanju otpadom
33/2003
23
Zakon o Fondu za zatitu okolia
33/2003
24
37/2003
25
Zakon o trgovini
64/2004 12/2005
26
Zakon o inspekcijama u FBiH
69/2005
27
Zakon o eksproprijaciji
70/2007 25/2012
28
Zakon o prostornom planiranju i koritenju zemljita FBiH
2/2006, 72/2007 32/2008 4/2010 13/2010 45/2010
29
Zakon o privatizaciji preduzea
22/2006
30
Zakon o porezu na dobit
97/2007 14/2008 39/2009
31
Zakon o Razvojnoj banci FBiH
37/2008
32
Zakon o turistikoj djelatnosti
32/2009
33
Zakon o ugostiteljskoj djelatnosti
32/2009
34
Zakon o unutarnjoj trgovini
40/2010
Izvor: Slubene novine FBiH 1995-2013
Prilog P-6.20. - Tabela: Zakoni Bosne i Hercegovine u periodu 2002-2012 godine koji direktno reguliu sektor hrane
R.br.
Nazivi zakona
Slubeni glasnik BiH
1.
Zakon o veterinarstvu u BIH
34/2002
2.
Opi zakon o zadrugama
18/2003; 55/2006
3.
Zakon o zatiti zdravlja bilja
23/2003
4.
Zakon o flairanim pitkim vodama BIH
45/2004
5.
Zakon o mineralnim gnojivima
46/2004; 76/2011
6.
Zakon o zatiti novih sorti biljaka BIH
46/2004
7.
Zakon o fitofarmaceutskim sredstvima BIH
49/2004
8.
Zakon o hrani
50/2004
9.
Zakon o sjemenu i sadnom materijalu poljoprivrednih biljaka BIH
03/2005
10.
Zakon o vinu, rakiji i drugim proizvodima od vina i groa
25/2008
11.
Zakon o poljoprivredi, prehrani i ruralnom razvoju BiH
50/2008
12.
Zakon o prestanku vaenja Zakona o flairanim pitkim vodama BiH
83/2008
13.
Zakon o GENETSKI modificiranim organizmima
23/2009
14.
Zakon o zatiti i dobrobiti ivotinja
25/2009
15.
Zakon o zatiti domae proizvodnje unutar Sporazuma CEFTA
49/2009
16.
Zakon o zatiti novih sorti bilja u BiH
14/2010
17.
Zakon o duhanu BiH
32/2010
18.
Zakon o zatiti oznaka zemljopisnog porijekla
53/2010
Izvor: Slubeni glasnik BiH 2002-2012.
Prilog P-6.21. - Tabela: Zakoni Bosne i Hercegovine u periodu 1995-2012. godine od ireg znaaja, koji utjeu na sektor
hrane
R.br.
Nazivi zakona
Slubeni glasnik BiH
Uredba sa zakonskom snagom o carinskoj tarifi
(Sl. list RBIH) 5/1995
Zakon o carinskoj politici BIH
12/1997; 57/2004; 93/2008; 54/2010;

76/2011
Zakon o carinskoj tarifi BIH
1/1998; 5/1998; 7/1998; 22/1998; 31/2002;

32/2004; 48/2005; 76/2006; 35/2009;
14/2010; 58/2012
Zakon o vanjskotrgovinskoj politici
1/1997; 7/1998; 35/2004
Zakonu o politici direktnih stranih ulaganja u BiH
17/1998; 13/2003; 48/2010
Zakon o meteorologiji
29/2000
Zakonom o osnivanju Instituta za standarde, mjeriteljstvo i

intelektualno vlasnitvo BiH
29/2000; 19/2001*
Zakon o standardizaciji BiH
19/2001
Zakon o mjeriteljstvu BiH
19/2001
10
Zakon o akreditiranju BiH
19/2001
11
Zakon o konkurenciji BiH
30/2001; 48/2005; 76/2007
12
Zakon o industrijskom vlasnitvu u BIH
03/2002
13
Zakon o statistici BiH
34/2002, 26/2004, 42/2004
14
Zakon o osnivanju Instituta za akreditiranje BiH
10/2002
15
Zakon o zatiti potroaa BIH
17/2002 44/2004 25/2006
16
Zakon o koncesijama BIH
32/2002; 56/2005
17
Zakon o ministarstvima i drugim organima uprave
5/2003; 42/2003; 42/2004; 45/2006; 88/2007
18
Zakon o nadzoru kvalitete odreenih proizvoda pri uvozu i izvozu
13/2003
19
Prijelazni zakon o spajanju carinskih uprava i osnivanju Uprave za

indirektno oporezivanje
18/2003
20
Zakon o sustavu indirektnog oporezivanja u BIH
44/2003; 52/2004; 34/2007; 49/2009
21
Okvirni zakon o registraciji poslovnih subjekata BIH
42/2004
22
Zakon o tehnikim zahtjevima za proizvode i ocjenjivanju usklaenosti
45/2004
23
Zakon o osnivanju Instituta za meteorologiju BiH
43/2004
24
Zakon o osnivanju Instituta za intelektualno vlasnitvo BiH
43/2004
25
Zakon o osnivanju Instituta za mjeriteljstvo BiH
43/2004
26
Zakon o osnivanju Instituta za standardizaciju BIH
44/2004
27
Zakon o nadzoru nad tritem u BIH
45/2004; 44/2007
28
Zakon o opoj sigurnosti proizvoda
45/2004; 102/2009
29
Zakon o Agenciji za unapreenje inostranih investicija u BIH
56/2004
30
62/2004
31
Zakon o akcizama u BIH
62/2004; 48/2005; 72/2005; 49/2009
32
Zakon o osnivanju Izvozno-kreditne agencije BIH
62/2004
33
Zakon o porezu na dodanu vrijednost
9/2005; 100/2008
34
Osnovni zakon o osnovama nauno-istraivake djelatnosti i

koordinaciji unutarnje i meunarodne nauno-istraivake suradnje
BiH
43/2009
35
Zakon o graninoj kontroli
53/2009; 54/2010
36
Zakon o sustavu dravne potpore u BiH
10/2012
37
Zakon o popisu stanovnitva, domainstava i stanova u BiH
10/2012
* Prestanak vaenja
Izvor: Slubeni glasnik BiH 1996-2012; Slubeni list RBiH 1995.
Prilog P-6.22. - Tabela: Broj, dinamika i struktura zakona donesenih na nivou Federacije BiH u periodu 2008. - april 2013.
godine
Izmjena i dopuna
zakona u
poljoprivredi
25
20
12
13
24
7,7
30,8
12,5
2010.
12
32
8,3
8,3
3,1
15,6
2011.
22
4,6
13,6
2012.
15
22
6,7
9,1
Zakona u
poljoprivredi
15
2009.
Zakoni
2008.
Zakoni
Zakoni
Izmjena i dopuna
zakona vezanih za
poljoprivredu
Udio u postotcima
Zakona vezanih za
poljoprivredu
Zakoni vezani za
poljoprivredu
Izmjene i dopune
zakona
Zakoni iz oblasti
poljoprivrede
Izmjene i dopune
zakona
Svi doneseni
zakoni
Izmjene i dopune
zakona
Godine
04/2013.
14,3
Svega
62
132
14
4,8
12,9
4,6
10,6
Izvor: Registri Slubenih novina Federacije BiH 2008- april 2013. godine
Prilog P-6.23. - Tabela: Broj, dinamika i struktura zakona donesenih na nivou Bosne i Hercegovine u periodu 2008-2012.
godine
2009.
23
47
2010.
11
17
2011.
14
2012.
17
61
116
Izmjena i dopuna
zakona vezanih za
poljoprivredu
Izmjena i dopuna
zakona u
poljoprivredi
Zakona vezanih za
poljoprivredu
Udio u
postotcima
Zakona u
poljoprivredi
21
Izvor: Registri Slubenog glasnika BiH 2008-2012. godine
Izmjene i dopune
zakona
20
Zakoni
2008.
Svega
Izmjene i dopune
zakona
Zakoni vezani za
poljoprivredu
Zakoni
Zakoni iz oblasti
poljoprivrede
Izmjene i dopune
zakona
Svi doneseni
zakoni
Zakoni
Godine
10
4,8
9,5
8,7
21,7
21,8
2,1
27,3
17,7
7,1
7,1
42,9
11,5
13,1
7,8

Srednjorocna Strategija Razvoja Poljoprivrednog Sektora U FBiH 2015-2019 BOS

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Srednjorocna Strategija Razvoja Poljoprivrednog Sektora U FBiH 2015-2019 BOS

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Srednjorocna Strategija Razvoja Poljoprivrednog Sektora U FBiH 2015-2019 BOS

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BOSNA I HERCEGOVINA

FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE

SREDNJORONA STRATEGIJA RAZVOJA POLJOPRIVREDNOG

Sarajevo, maj 2015. godine

I dio: Strateki okvir

Vanjsko okruenje ................................................................................................................................................................................... 39

Ekonomska globalizacija ............................................................................................................................................................ 39

Liberalizacija vanjske trgovine ............................................................................................................................................... 40

Proces EU integracija i zahtjevi vezani za poljoprivredni sektor .......................................................................... 41

Klimatske promjene i upravljanje vodama ....................................................................................................................... 49

Unutranje okruenje ............................................................................................................................................................................ 49

Raspoloivost i kvalitet resursa zemljite, kapital i ljudi ........................................................................................ 50

Produktivnost i tehnoloki transfer .................................................................................................................................... 56

Pristup tritu poljoprivredno-prehrambenih proizvoda ......................................................................................... 57

Konkurentnost poljoprivrednog sektora ........................................................................................................................... 58

Okolini problemi i dobrobit ivotinja ................................................................................................................................ 59

Ruralni razvoj .................................................................................................................................................................................. 61

Institucionalno-zakonodavni okvir ....................................................................................................................................... 62

Imid poljoprivrede ...................................................................................................................................................................... 63

Strateki pravci razvoja ........................................................................................................................................................................ 63

4. Osvrt na dosadanju poljoprivrednu politiku u Federaciji BiH............................................................................................................... 67

Uvodne napomene .................................................................................................................................................................................. 67

Obim i struktura podrke .................................................................................................................................................................... 67

Komparacija sa zemljama u regionu i EU ..................................................................................................................................... 70

Analiza poljoprivredne politike po stupovima/grupama mjera ....................................................................................... 75

Mjere trino-cjenovne politike .............................................................................................................................................. 75

Mjere direktne podrke proizvodnji direktna plaanja ........................................................................................... 76

Mjere ruralnog razvoja................................................................................................................................................................ 79

Mjere opih usluga u poljoprivredi ....................................................................................................................................... 81

Podrka poljoprivrednoj proizvodnji sa kantonalnog nivoa .............................................................................................. 82

Struktura budeta prema sektorima/proizvodnjama ........................................................................................................... 83

Analiza ciklusa agrarne politike Federacije BiH - .................................................................................................................... 85

Pojam ciklusa javnih politika ................................................................................................................................................... 85

Analiza ciklusa poljoprivredne politike u Federaciji BiH........................................................................................... 86

5. Vizija, ciljevi i prioriteti razvoja sektora ............................................................................................................................................................ 88

Vizija i strateki ciljevi razvoja sektora ....................................................................................................................................... 88

Principi kreiranja poljoprivredne politike .................................................................................................................................. 90

Podruja djelovanja i operativni ciljevi ........................................................................................................................................ 92

6. Mogui scenariji razvoja poljoprivrednog sektora Federacije BiH .................................................................................................... 112

Polazite i vrste scenarija ................................................................................................................................................................. 112

Polazite .......................................................................................................................................................................................... 112

Vrste scenarija ............................................................................................................................................................................. 113

Poljoprivredno zemljite .................................................................................................................................................................. 115

Biljna proizvodnja ................................................................................................................................................................................ 117

Proizvodnja ratarsko-povrtlarskih kultura ................................................................................................................... 117

Proizvodnja voa i groa ...................................................................................................................................................... 121

Animalna proizvodnja ........................................................................................................................................................................ 123

II dio: Program mjera i aktivnosti

Budetsko planiranje .......................................................................................................................................................................... 130

Principi kreiranja mjera po stupovima agrarne politike................................................................................................... 132

Zakonodavno-institucionalni okvir ............................................................................................................................................. 134

2. Lista mjera ..................................................................................................................................................................................................................... 135

Obim i struktura budeta ................................................................................................................................................................. 165

5. Pregled i opis aktivnosti ......................................................................................................................................................................................... 166

Teoretski i terminoloki aspekt .................................................................................................................................................... 173

Indikatori monitoringa i evaluacije ............................................................................................................................................. 173

Indikatori monitoringa ............................................................................................................................................................ 174

Indikatori evaluacije ................................................................................................................................................................. 174