HARMONKLER

Harmonik Eleminasyonu

Abdullah ARDIBA
11567101
Kontrol ve Otomasyon Mhendislii Yksek Lisans
stanbul, 2015

HARMONKLER
- Harmonik problemlerinin balca sebebleri olarak, ebekeye direkt etki
eden g elektronii elemanlar, transformatrler ve dner makinalar
gsterilebilir.

- Genel olarak harmonik sorunu, elektrik sistemlerinde dorusal olmayan

bileenlerin varlndan kaynakl, temel frekanstan farkl akm ve gerilim
sinsoidal dalga ekillerinde srekli hal bozulmalar tespit edilmesidir.

- Sinzoidal olmayan dalga biimleri, periyodik olmakla birlikte sinzoidal

dalga ile frekans ve genlii farkl dier sinzoidal dalgalarn toplamndan
olumaktadr. Temel dalga dndaki sinzoidal dalgalara harmonik
bileen ad verilir.

HARMONKLER
- Kaynan non-sinsoidal veya ykn non-linear olmas
harmonik oluum iin yeterlidir.

letme Tr

Harmonik Bileenler

Kaynak

Yk

Gerilimde

Akmda

Aklama

Sinsoidal

Linear

Yok

Yok

Bu durumda harmonik bileen

yoktur

Sinsoidal

Non-Linear

Yok

Var

Yk nedeniyle akmda harmonik

bileen oluur

Non-Sinsoidal

Linear

Var

Var

Gerilim ve akmda ayn harmonik

bileenler oluur

Non-Sinsoidal

Non-Linear

Var

Var

Ayn veya farkl harmonik

bileenler bulunabilir

HARMONKLER
G sistemindeki sinzoidal dalgann simetrisinden dolay 3., 5., 7.,11,.... gibi
tek harmonik bileenleri bulunur. ift harmonikli bileenler bulunmaz. Temel
bileen ve harmonik bileenler gsterilmitir.

Harmonik Kaynaklar

- Transformatrler

- Dner makineler

- G elektronii elemanlar

- Doru akm ile enerji nakli (HVDC)

- Statik VAR generatrleri

- Ark frnlar

- Kesintisiz g kaynaklar

- Gaz dearjl aydnlatma

- Elektronik balastlar

- Fotovoltaik sistemler

Enerji sistemlerinde harmonikler ile gerilim ve akm dalga

ekillerinin bozulmas ok eitli problemlere yol
amaktadr. Bunlar maddeler halinde yle verilebilir:

- Generatr ve ebeke geriliminin bozulmas

- Gerilim dmnn artmas

- Kompanzasyon tesislerinin ar reaktif yklenme ve dielektrik zorlanma

nedeniyle zarar grmesi

- Enerji sistemindeki elemanlarda ve yklerde kayplarn artmas

- Senkron ve asenkron motorlarda moment salnmlarnn ve ar snmann

meydana gelmesi

- Endksiyon tipi sayalarda yanl lmeler

- Uzaktan kumanda, yk kontrol v.b. yerlerde alma bozukluklar

- ebekede rezonans olaylar, rezonansn neden olduu ar gerilimler ve akmlar

- Koruma ve kontrol dzenlerinde sinyal hatalar

- zolasyon malzemesinin delinmesi

- Elektrik aygtlarnn mrnn azalmas

Enerji sistemlerinde harmonikler ile gerilim ve akm dalga

ekillerinin bozulmas ok eitli problemlere yol
amaktadr. Bunlar maddeler halinde yle verilebilir:

- Sesli ve grntl iletiim aralarnda parazit ve anormal alma

- Mikroilemciler zerinde hatal alma

- Elektromekanik cihazlarda ve kablolarda snma

- Makinelerde mekanik titreimler (vibrasyon)

- Ateleme devrelerinin anormal almas

- CAD/CAM terminallerinde hafzalarn silinmesi

- Elektronik kart arzalar

- G kondansatrlerinde g kayplar, delinmeler ve patlamalar

- Kompanzasyon sigortalarnda atmalar

- Kesici ve alterlerde amalar

- Rle sinyallerinin bozulmas ve anormal almas

- Enerji kayplar

HARMONKLERN SEBEP OLDUU REZONANS OLAYLARI

- Harmoniklerin en byk bozucu etkilerinden biri de rezonans etkisidir.
Endktif reaktansn kapasitif reaktansa eit olduu frekansa "rezonans
frekans" denmektedir. Bilindii gibi g sistemlerinde frekans arttka
endktif reaktans artarken; kapasitif reaktans azalmaktadr. Yani g
sisteminin frekans endktif reaktansla doru orantl, kapasitif reaktans ile
ters orantldr.

wL=2*pi*f*L

1/wC=1/2*pi*f*C

- Sistemin rezonans, harmonik frekanslardan birine yakn bir deerde

oluursa, ar seviyede harmonik akm ve gerilimleri ortaya karacaktr.
Harmonik seviyelerini etkileyen en nemli etkenlerden biri de rezonansn
seri ve ya paralel rezonans durumunda olmasdr.

Seri Rezonans Durumu

Elektrik devresinde endktif ve
kapasitif reaktanslarn birbirine eit
olmas sonucu meydana gelir. Seri
rezonans durumunda empedans
dk olduundan dolay devreye
dk bir gerilim uygulansa dahi
devreden yksek deerde rezonans
akmlar akacaktr.

Paralel Rezonans Durumu

Endktif ve kapasitif reaktanslar birbirine
paralel olduundan devrenin admitans
deeri dktr. Yani devreden kk bi
rezonans akm dahi ok byk gerilimler
meydana gelmektedir. zetleyecek
olursak paralel rezonans devrelerinde
empedans maksimum deer alr bundan
dolaydr ki devreden kk deerde bir
akm gese dahi, elemanlarn u
gerilimlerinde yksek genlikli ve tehlike
arz eden rezonans gerilimleri meydana
gelir.

Rezonansn Yapt Etkiler

Harmonikler sonucu oluan rezonans, genellikle sistemde ykn az
olduu zamanlarda daha fazladr. Genel olarak rezonans durumunda;

- L ve C elemanlarna ait gerilimler ykselir, ar akm geer.

- Devre elemanlarnda izolasyon zorlanmalar, kondansatrlerin

dielektrik malzemelerinde delinmeler, ar snmadan dolay kalc
hasarlar oluabilir.

- Harmonik gerilimlerin ykselmesi sonucu Toplam Harmonik

Distorsiyon(THD) deerinin artmasyla tketicilere uygulanan gerilimin
dalga ekli bozularak, enerji kalitesi olumsuz etkilenmektedir.

HARMONKLERN NEML ETKLER

Harmoniklerin Kondansatrler zerindeki Etkileri
Kondansatrler kendileri harmonik retmemelerine ramen, harmoniklerden
en ok etkilenen elemanlardan biridir. Harmonik etkisi genellikle paralel bal
kondansatr gruplarnda gzlenmektedir. Kondansatrler zerinde
harmoniklerin oluturduu rezonans olay sonucunda oluan ar gerilim ve
akmlar kondansatrlerin ar snmasna ve mrlerini ksalmasna sebep
olmaktadr.

HARMONKLERN NEML ETKLER

Harmoniklerin Transformatrler zerindeki Etkileri
G sistemlerinin olmazsa olmazlarndan olan transformatrler yap
olarak demir ekirdee sahip bobinlerden olumaktadr. Bu
bobinlerde bulunan demir ekirdeklerin mknatslanma karakteri
lineer olmad iin transformatrler doyuma gitmekte ve bunun
sonucunda harmonikler retmektedir.

Transformatrlerin belirlenen nominal deerinin altnda ya da

stnde almas nvenin daha fazla doyuma gemesine ve
harmonik akmlarnn hzl bir ekilde artmasna neden
olabilmektedir.

HARMONKLERN NEML ETKLER

Harmoniklerin Transformatrler zerindeki Etkileri

HARMONKLERN NEML ETKLER

Harmoniklerin letim Hatlar zerindeki Etkileri
Enerji iletim hatlar denirken belirli bir
empedans deeri hesaplanarak kullanlan
hatlar iin bu empedans deeri baz
alnmaktadr. Sistemde var olan harmonikler bu
empedans deerinin artmasna neden
olmaktadr. Dolaysyla empedansta oluacak
bu art hem hat kayplarna neden olacak hem
de hat zerindeki gerilim deerini arttrarak
dielektrik zorlanmay arttracaktr.

HARMONKLERN NEML ETKLER

Harmoniklerin Koruyucu Sistemler zerindeki Etkileri
Koruma elemanlar belirli bir akm ve gerilim deerleri baz alnarak imal
edilmektedirler. Harmoniklerin koruyucu elemanlar zerinde yaratt en
skntl durum mesafe koruma rlelerinde grlmektedir. Mesafe koruma
rleleri hattn empedans deerine gre almas sz konusu olduundan
frekans deeri rlenin dzgn almas iin nemli bir niceliktir.
Harmoniklerin frekans bozucu etkisi direkt olarak hat empedansna etki
ettiinden koruyucu sistemler dzgn almasn engellemektedir.

HARMONKLERN NEML ETKLER

Harmoniklerin Dner Eleman (Motor-Generatr) zerindeki Etkileri

En byk doal harmonik reticileri generatrlerdir. Generatrler, alan

ekline ve manyetik devrenin doyuma ulamasna ya da manyetik direncin
deiimine bal olarak harmonik retmektedirler. Bundandr ki generatr
sarglarn balan ekli harmonik sorununu ortadan kaldrmak iin ok
nemlidir.
Harmonik etkisinde kalm bir dner makinada oluan harmonik momentler
nedeniyle makina, titreimli ve grltl almaktadr. Ayn zamanda akm
harmoniklerine maruz kalan makinalarda; artan bakr kayplar ve gerilim
harmoniklerine maruz kalan makinalarda artan demir kayplar sonucu
makinalarn verimi de dmektedir.

Harmoniklerin Eleminasyonu
Harmoniklerin Transformatrlerdeki Eleminasyonu
Transformatrlerin mknatslanma zelliinden kaynaklanan ve n
kat olan harmonikler u yollarla yok edilebilmektedir:
Transformatrn sarglarnn balan tarz (balanma grubu)
Primeri yldz balanm sarglarda, yldz noktasnn ebekenin
ntrne balanp balanmamasna,
Transformatrlerde mknatslanmann serbest veya zorunlu olmasna.
Buna ramen ebekeden 5. Ve 7. Harmonikler gemeye devam eder. Bu
tr harmonikler rezonansa sebep olmaktadr. Buna nlemek iin
ebekedeki mknatslanma akm drlp, magnetik endksiyounu
minimumda tutmaktr.

Harmoniklerin Eleminasyonu
Harmoniklerin Dner Elemanlardaki Eleminasyonu
Generatrn balant ekilleri de harmonik frekansnda belirleyici zellie sahip
olduuna dair rnek vermek gerekirse;

Statorun sargs yldz balanmsa, ve n kat frekansl harmonikler faz

gerilimlerinde bulunabildii halde fazlar aras gerilimlerde bulunmazlar.

Generatr sarglar gen bal olduu takdirde bu sarglarda n katlar

frekansl bir sirklasyon akm gemektedir. Bu akm yke bal olmad halde
sarglarda byk kayplara neden olmaktadr.

Yldz balanm bir generatre fazl ve dengeli bir tketici balanp; yldz
noktas generatrn yldz noktasna balanmazsa, ve n kat harmonik
akmlar gemez. Yldz noktas ntre balanm bir ykte ise, faz iletkenlerinden
ve n kat frekansl akm, ntr zerinden de bunlarn toplam olan kat
deerde akmlar geecektir.

Tm bu nedenlerden dolay, generatr sarglarnn yldz balanmas ve yldz

noktasnn yaltlmas tercih edilmektedir.

Harmoniklerin Eleminasyonu
Harmonikleri bastrmann veya en azndan etkilerini azaltmann eitli
yollar vardr.

a) Olumu harmonik akmlarn azaltma

- ok bobini:

G kaynana seri olarak 3 fazl bir ok bobini taklmaktadr (veya

frekans deitirici iin DC hattna entegre edilmektedir). Hattn akm
harmoniklerini (zellikle de sayca fazla olan harmonikleri) ve bylece de
enversr balant noktasndaki bozulmay ve akm tketiminin RMS
deerini azaltmaktadr. ok bobinini, harmonik reticisini etkilemeden
takmak ve ok bobinlerini birden fazla tahrik iin kullanmak mmkndr.

Harmoniklerin Eleminasyonu
-Tesisat deitirme:

1) Duyarl ykleri filtreler ile duyarl hale getirme

2) Tesisatn ksa devre gcn artrma

3) Cihazn g deerini azaltma

4) Kirletici ykleri denetim altna alma

5) Koruyucu cihazlar ve kondansatrlerin gereinden byk

boyutlandrlmas

Harmoniklerin Eleminasyonu
- 12 fazl dorultucu kullanma:

Burada, akmlar birletirilerek 5 ve 7 gibi dk sradaki

harmonikler ebeke tarafndan ortadan kaldrlmaktadr
(genellikle byk genliklerden dolay en fazla kesintiyi bunlar
yaratmaktadr). Bu zm bir trafo ile iki sekonder sarm
(yldz ve gen) gerektirmektedir ve sadece 12k1 sayl
harmonikleri retmektedir.

Harmoniklerin Eleminasyonu
- 12 fazl dorultucu kullanma:

Anti-Harmonik ok bobininin tesisat empedans zerinde etkileri

Harmoniklerin Eleminasyonu
b)Filtreleme
Gh/Sn > %60 olduunda uzmanlar harmonik filtresini hesaplamal ve takmaldr.

Gh: Toplam non-linear yk Sn: Datm transformatr anma gc

1) Pasif filtreleme

Bu, pasif bileenleri (endktans, kondansatr, diren) kullanarak, genlii drlecek

olan frekanslara dk empedansl bir by-pass balamay gerektirmektedir. Farkl
bileenleri ortadan kaldrmak iin birbirine paralel bal trdeki pasif filtreler
gerekebilir.alma mant olarak; paralel kol olarak tasarlanan pasif filtre dzenei,
tasarland harmoniin frekans deerinde seri rezonans oluturarak harmonik
akmn sisteme zarar vermeden topraa aktarr. Harmonik filtreleri boyutlandrlrken
ok dikkatli olunmaldr; kt dizayn edilmi pasif bir filtre rezonansa yol aabilir ve
filtrenin montajndan nce kesintiye neden olmayan frekanslar ykseltebilir.

Harmoniklerin Eleminasyonu
2) Aktif filtreleme

Bu, yk tarafndan tketilen harmoniklerin analiz edilmesiyle

ykn yayd harmonikleri ntr hale getirmekten ve ayn
harmonik akmn uygun fazla yeniden eski durumuna
getirmekten ibarettir. Temel olarak alma mant; aktif
filtre devreye baland noktadaki akm lerek,
ieriindeki g elektronii devresi ile tespit ettii
harmoniin tam ters iaretlisini kendi tetikleme devresi ile
reterek sisteme enjekte eder.

Harmoniklerin Eleminasyonu
3) Karma filtreleme

Hibrit filtre olarak da bilinen bu yntemde, gerekli reaktif gc salayan hakim harmonik
(rnein 5) sras iin bir aktif filtre ve bir pasif filtre setinden ibarettir.

Teekkrler