Peserta Kepersisan Kejituan
PELAJARAN
4 B
Kepersisan,Kejituan, Kepekaan
dan Ralat
Pendahuluan
Ukuran yang tepat 100% tidak pernah
diperolehi.
Ukuran merupakan nilai perbandingan
di antara suatu objek yang hendak
diukur dengan skala piawai / teori.
Semua ukuran merupakan nilai
anggaran sahaja.
Oleh itu apabila membuat ukuran kita
mestilah mengetahui
kepersisan,kepekaan dan kejituan alat.
Pengertian Kepersisan, Kejituan,
Kepekaan
Kepersisan ialah kebolehan suatu
alat memberi bacaan yang konsisten
pada setiap kali ukuran dibuat.
Kejituan suatu ukuran ialah sejauh
mana sesuatu nilai pengukuran sama
atau menghampiri nilai sebenar atau
nilai piawai.
Rajah di atas merupakan hasil
tembakan empat peserta A,B,C dan D
dapat menerangkan dengan lebih jelas
perbezaan antara kepersisan dan
kejituan.
Rumusannya boleh dinyatakan seperti
jadual berikut:-
A Tinggi Rendah
Rendah Tinggi
C Tinggi Tinggi
D Rendah Rendah
Kepekaan ialah kebolehan suatu alat
bergerak balas dengan cepat terhadap
kuantiti yang diukur dan seterusnya
menunjukkan perubahan bacaan yang
besar terhadap perubahan kuantiti
yang kecil.
Kepekaan suatu alat juga bergantung
kepada pembahagian skala
terkecil,iaitu jika pembahagian skala
terkecil adalah sangat kecil, maka alat
itu lebih peka.
Contohnya Angkup Vernier adalah
lebih peka daripada pembaris
meter,kerana pembahagian skala
terkecilnya adalah lebih kecil.
Begitu juga sebuah miliammeter lebih
peka daripada sebuah ammeter.
Alat yang sangat peka tidak
semestinya sangat jitu.
Membandingkan Kepersisan
Secara Berangka – Sisihan relatif
Secara berangkanya boleh ditentukan
dengan mengira sisihan relatif.
Jika sisihan relatif bertambah,maka
kepersisan berkurangan.
Sisihan relatif boleh ditentukan seperti
berikut:-
Katakan set data ialah x1 , x2 , x3
,......xn
_
min, X = x1 + x2 + x3+...............xn
______________________
n
_ _ _
_
sisihan min D ={ I x1 - x I +I x2 -x I..I
xn - x I
n
 _
sisihan relatif = D x 100 %
_
X
Contoh 1
Ukuran I II III IV
Pelajar A 10.2 10.3 10.4 10.7
Pelajar B 10.4 10.5 10.3 10.0
Dua pelajar membuat pengukuran
sebanyak empat kali ke atas suatu
kuantiti fizik.Jadual di atas
menunjukkan data yang diperolehi.
(a) Tentukan sisihan relatif bagi
pengukuran yang dilakukan oleh
Pelajar A dan Pelajar B.
(b) Bandingkan kepersisan
pengukuran Pelajar A dan Pelajar
B.
Penyelesaian
Ralat bersistem dan ralat rawak
Sebarang kuantiti fizik yang diukur
mempunyai tidak ketakpastian atau
ralat dalam nilai yang diperolehi
menyebabkan nilai yang diukur
berbeza daripada nilai sebenar.
Ralat pada amnya terbahagi kepada
dua jenis iaitu ralat bersistem dan
ralat rawak.
Ralat bersistem ialah ketidakpastian
dalam pengukuran disebabkan
(i) oleh alat
(ii) pemerhati
(iii) persekitaran.
Ralat bersistem yang disebabkan oleh
alat ialah ralat sifar dan juga
ketidaksempurnaan alat .
Ralat sifar ialah bacaan yang bukan
sifar apabila bacaan sebenar adalah
sifar.
Ketidaksempurnaan alat di mana
semasa ditentukur di kilang keadaan
fizik seperti suhu, tekanan dan
sebagainya mungkin berbeza apabila
alat itu digunakan di luar.Contohnya
panjang pembaris atau angkup vernier
mungkin berubah dengan suhu
manakala jam randik mungkin cepat
atau menjadi lambat.
Ralat bersistem yang disebabkan oleh
permerhati contohnya adalah masa
tindakbalas ,kecacatan disebabkan
oleh rabun jauh atau rabun dekat.
Masa tindak balas ialah sela masa
masa seseorang memulakan tombol
jam 'mula' dengan masa sesuatu
kuantiti mula dikira.
Ralat bersistem yang disebabkan oleh
persekitaran ialah membuat
anggapan yang salah mengenai
sesuatu kuantiti,contohnya iaitu
menganggap nilai sebagai 9.81 ms-2
pada semua tempat.
Ralat bersistem tidak dapat Bacaan sebenar = (bacaan
dihapuskan dengan mengambil min ketika
bacaan. terdapat objek
Ralat bersistem boleh dikurangkan diukur ) -
dengan merekabentuk dan ( ralat sifar)
menjalankan eksperimen dengan 2. Bagi ammeter,voltmeter atau
cermat dan mengulangi eksperimen galvanometer , ralat sifar boleh
dengan menggunakan alat-alat yang dibetulkan dengan
berlainan.Contohya semak bacaan menggunakan skru pelaras.
sifar angkup vernier atau semak masa 3. Untuk mengelakkan ralat paralaks
yang diambil oleh jam randik dengan ,
jam yang lain. garis penglihatan seseorang mesti
Ralat rawak ialah ketidakpastian berserenjang dengan skala alat
disebabkan oleh pemerhati semasa pengukur semasa membuat
membuat pengukuran . bacaan.
Ralak rawak disebabkan pemerhati Bagi ammeter,voltmeter atau
(i) salah membaca sesuatu skala galvanometer , ralat paralaks
(ii) salah membilang ayunan boleh dikurangkan dengan
(iii) Memberi tekanan berlainan setiap meggunakan cermin yang
kali rahang mikrometer ditutup terdapat di bawah jarum penunjuk
(iv) Ralat paralaks dengan memastikan imej jarum
(v) Perubahan suhu menyebabkan tidak kelihatan dalam cermin
bacaan diambil adalah lebih besar bermakna ralat paralaks sudah
atau lebih kecil daripada nilai diatasi.
sebenar.
Ralat paralaks adalah ralat kesilapan Kejituan Beberapa Alat
bacaan yang dibuat akibat kedudukan Pengukuran
mata pemerhati tidak tepat dengan
skala yang dibaca. Alat Kejituan/
Ralak rawak boleh dikurangkan Kepekaan/
dengan mengulangi bacan dan nilai skala
kemudian menentukan min bacan. terkecil
Pembaris meter 0.1 cm @ 1
mm
Angkup Vernier 0.01 cm @
0.1 mm
Tolok skru mikrometer 0.001 mm
@ 0.01 mm
Jam randik 1 pusingan 0.1 s
30 saat
Jam randik 1 pusingan 0.2 s
60 saat
Teknik khusus untuk Jam elektronik 0.01 s
mengurangkan ralat dalam Voltmeter (skala penuh 0.5 V
pengukuran pada beberapa alat. 15V )
1. Pastikan sama ada sesuatu alat itu Voltmeter (skala penuh 0.1 V
mempunyai ralat sifar. 5 V)
Jika terdapat ralat sifar bacaan Ammeter (skala penuh 0.1 A
sebenar adalah 5A)
seperti berikut: Ammeter (skala penuh 0.02 A
1A)
Termometer(skala 1o C A Alat yang jitu adalah alat yang
penuh 110o C) peka
Termometer(skala 2o C B Ralat paralaks tidak
penuh 360o C) mempengaruhi kejituan
NeracaTiga alur 1g C Kejituan bertambah apabila
Protraktor 1o ukuran yang dilakukan
menghampiri nilai sebenar

6 Pernyataan yang manakah berikut

adalah benar?

A Pita pengukur lebih peka

daripada
TUTORIAL 4 pembaris meter
1 Kebolehan suatu alat memberi B Jam randek lebih peka
bacaan yang konsisten bagi setiap daripada
kali pengukuran dibuat disebut jam elektronik
sebagai C Termometer berdinding nipis
lebih peka daripada yang
A Kejituan B berdinding tebal
Kepersisan D Ammeter lebih peka daripada
C Kepekaan D Ralat sebuah galvanometer

2 Yang manakah di antara berikut

perlu bernilai kecil supaya
kepersisan bertambah?

A Nilai sebenar B Nilai

min
C Ralat relatif D Sisihan
relatif
7 Rajah A,B,C dan D menunjukkan
3 Kebolehan alat mengesan sedikit tembakan-tembakan di atas suatu
perubahan dalam kuantiti yang sasaran oleh lima orang peserta
diukur disebut dalam pertandingan
menembak.Tembakan yang
A Kepersisan B Kejituan manakah paling persis?
C Kepekaan D Ralat 8 Dalam suatu permainan''dart'
dalam suatu pesta ria empat
4 Kejituan suatu alat bertambah jika orang peserta A,B,C,D,telah
melontar anak panah ke sebuah
A bertambahnya bilangan angka papan sasaran.Peserta manakah
bererti menunjukkan lontaran paling jitu
B bertambahnya ralat relatif dan tetapi tidak persis?
C bertambahnya sisihan
relatif

5 Pernyataan yang manakah berikut

adalah benar?
 ialah 4.85 s.Peratusan ralat jam
elektronik itu ialah

A 0.6 % B 2.1 %
C 3.2 % D 5.2 %
E 7.7 %
13
Pelajar Bacaaan ukuran / cm

9 Ralat bacaan akibat daripada 1 2 3 4

kedudukan mata pemerhati yang
tidak tepat dengan skala yang A 5.25 5.25 5.25 5.25
dibaca disebut sebagai B 5.23 5.23 5.23 5.23
C 5.23 5.22 5.23 5.24
A Ralat sifar positif D 5.27 5.24 5.26 5.20
B Ralat sifar negaitif
C Ralat paralaks Panjang sebatang pensil ialah 5.23
cm.Jadual di atas menunjukkan
10 Masa 20 ayunan suatu bandul bacaan panjang pensil itu diukur
didapati sebagai 20.5 s , 20.2 s , oleh empat pelajar A,B,C dan D
19.9 s,20.5 s dan 20.4 s.Sisihan masing- masing membuat empat
min bagi bacaan tersebut adalah kali pengukuran. Ukuran pelajar
A 0.2 s B 0.3 s manakah paling persis dan jitu?
C 0.4 s D 0.5 s
E 0.7 s 14 Sebuah bandul ringkas didapati
membuat 20 ayunan lengkap
Bilangan Panjang rod dalam masa 20.35 saat.Catatan
eksperimen kaca/cm masa ini telah diambil dengan
1 26.0 menggunakan

2 25.5 A Jam randik meja

B Jam tangan analog
3 27.0 C Jam elektronik
D Jam randik tangan

11 Jadual di atas menunjukkan 15 Sebuah spring berbeban

panjang rod kaca yang dibuat diayunkan mengambil masa 15
pengukuran sebanyak 3 saat untuk berhenti.Jika
kali.Sisihan relatif untuk ukuran- pengukuran masa diambil dengan
ukuran tersebut ialah menggunakan jam randik,bacaan
itu mestilah ditulis sebagai,
A 1.8 % B 2.2 %
C 3.4 % D 3.8 % A 15 saat B 15.0 saat
E 4.2% C 15.00 saat D 15.000 saat

12 Masa yang diperlukan oleh suatu

jasad bergerak pada suatu jarak
tertentu ialah 5.01 s.
Apabila menggunakan sebuah jam
elektronik masa yang dicatatkan
 18 Berapakah bacaan suhu yang
dicatatkan oleh termometer di
atas?

A 96o C B 83.5o C
C 84.0 o C D 84o C

19 Kepekaan sebuah termometer

merkuri bertambah apabila
menggunakan perkara-perkara
berikut
16 Berapakah catatan masa yang Dinding Tiub Saiz
ditunjukkan pada rajah di atas? kaca kapilari bebuli
bebuli
A 11.52 saat A tebal luas besar
B 52.12 saat B nipis sempit besar
C 11 minit 52 saat C tebal luas kecil
D 11 minit 52.0 saat D nipis sempit kecil

20 Arus yang mengalir dalam suatu

konduktor logam ialah di antara
0.01 A hingga 0.05 A. Ammeter
yang manakah berikut adalah
paling sesuai digunakan?

A Ammeter berjulat 0-1A

B Ammeter berjulat 0-5A
C Ammeter berjulat 0-10 mA
D Ammeter berjulat 0-50 mA

17 Berapakah bacaan yang

direkodkan oleh bacaan jam di
atas?

A 5.188 saat
B 5 minit 18.4 saat
C 5 minit 18.8 saat
D 5 minit 48.8 saat
21 Berapakah bacaan yang
ditunjukkan oleh ammeter tersebut?
A 2.4 A
C 0.48 A
(c) Lengkapkan jadual di atas
B 2.80 A
D 0.43A (d) Tentukan sisihan relatif

22 Fungsi skru pelaras dalam sebuah

ammeter adalah

A mengetatkan penunjuk
B membetulkan ralat sifar
C mengelakan ralat paralaks
D mengawal saiz arus yang 24 Sebuah jam elektronik yang
besar mempunyai kejituan 0.01 s
digunakan untuk mencatatkan
23 masa bagi seorang pelari
Panjang 18.6 18.6 1 18.7 18.4 100m.Pelari tersebut didapati
/cm 8.7 0 mengambil masa 12 saat untuk
Sisihan menamatkan lariannya.

(a) Nyatakan bacaan yang betul

Jadual di atas menunjukkkan yang mesti dicatatakan oleh
ukuran panjang suatu objek yang jam elektronik tersebut.
berbentuk rod.
(a) Bacaan yang manakah .................................................
mempunyai kejituan salah? ...................
(b) Semasa menggunakan jam
................................................. elektronik itu 'masa
................... tindakbalas' adalah penting
untuk meningkatkan
(b) Tentukan panjang min. kejituan.Apakah yang
 dimaksudkan dengan 'masa .................................................
tindakbalas' ...................
(c) Nyatakan prinsip yang
................................................. digunakan dalam termometer
................... ini.

(c) Berikan satu contoh 'masa .................................................

tindakbalas' yang lain dan ...................
kepentingannya dalam
kehidupan seharian. (d) Mengapakah tiub kapilari
yang digunakan mestilah
................................................. berdinding nipis?
...................
.................................................
................................................. ...................
...................
(e) Bagaimanakah kepekaan
(d) Nyatakan dua perbezaan termometer ini boleh
antara jam elektronik dan jam ditambah?
randek.
.................................................
................................................. ...................
...................

.................................................
...................

25
(f) Mengapakah merkuri dipilih
dalam termometer ini?

.................................................
...................

Rajah di atas menunjukkan sebuah .................................................

termometer merkuri. ...................
(a) Nyatakan bahagian yang
bertanda .................................................
...................
(i) P …………………………
…...........

(ii) Q ………………………
……........... (g) Tandakan pada rajah di atas
bagaimanakah kedudukan
(b) Nyatakan kejituan termometer mata pemerhati yang betul
itu. semasa membuat bacaan.
26 (c) Berapakah bacaan yang
ditunjukkan oleh ammeter
tersebut.

.................................................
...................

.................................................
...................

(d) Ammeter tersebut haruslah

dielakkan dari menyambung
terus ke bekalan kuasa.Berikan
sebabnya dan cadangkan satu
cara yang lebih baik perlu
Rajah menunjukkan sebuh dilakukan.
ammeter yang disambungkan ke
sebuah litar elektrik. .................................................
(a) Nyatakan bahagian yang ...................
ditanda pada rajah serta
fugsinya .................................................
...................
(i) A
...........................................… .................................................
….................. ...................
................................................. .................................................
................... ...................
(ii) B …………………………… .................................................
……….................. ...................
................................................. .................................................
................... ...................

(b) Nyatakan dua julat kejituan

yang
ditunjukkan oleh ammeter
tersebut.

.................................................
...................
.................................................
...................

.................................................
...................