Mykola Krykun

Between Warfare and Treaty

The Cossacks of Right Bank Ukrain
in the Second Half of the 17
and the Early 18th Century
Studies and Source Materials

Krytyka
Kyiv 2006

XVII XVIII

cizarion-o

(Hurtom.com)

2006

 63.3 (4)
58

,

.

1679 , ,
.
,
,
.
-
1711-1712 ,
.

()

( )

.
- -
-

ISBN 966-7679-92-6

, 2006
, 2006

........................................................................................................ 7
1.
XVII . ............................................... 13
2. 1659 ............................ 67
3.
1664 ................................................................................................... 99
4. (),
1665 ................................................. 175
5.
1666 ............................. 205
6. 1669 .................................................... 249
7.
1669 ......................................................... 283
8. - .................311
9.
........................................................................335
10. 1674 ...................... 351
11.
1711-1712 (
)................................................................................... 393
....................................................................445
........................................................................................................447

1968 ,
( - ) ()

1. ,
, .
-
, (. .)
1711 - 1712 . .
, ,
, - .
25 , ,
.
. - ,
1714 .,
.
- 1993 . .
,
1709-1713 .
.
, . , , ,
, .
,
. (-)
,
( 1714 .) .
1 .: . .
XVII . // . . , 1973.
. 9. . 78-89.

1993 . ,
-
1965 .
XVII-XVIII . ,
1659 ., ,
. ,
.

, 1659 . ,
, .
,
, .

, ,
,
.
1659 . ,
1648 1649 . 1676 . ,
, ,
( - 1995 ., )
.
1995 .
.
2. (- .)
.
1659 .
, (1659 . )
(, , ).
, ,

,
.
2

. : //
. (, 12-13 1995 .) / . . ;
, 1996. . 116-144. ,
.

, ,
, (
),
, .
,
III 1674 .:
- ,
, - .

- 1675 . 1679 .
. - 1996 .
.
, , ,

.
-
,
(1677 .),
,
(1675 .).


18 (. .) 1856 . ,

( ).

XVII ., ,
.
1995 . ,
() ,
- 1669 .,
. ,
,
, .

.
. 1997

- -, ,
9

-
(, ) .
. ,
, ,
. , ,

,
, -
,
, ,
.
.

-
1664- 1666 . (
), 1669 .
. ,
,
1664 .,
, -
. ,
, -.
.
1996 ,
,
,
1674 .
29 (. .) 1675 .
.
, , ,
.
, ,
, ,
.
,
, 1665 .
. ,
1649 .
. :
, ,
10

,
. - .

.

1679 .,
1711
1712 . 3
(21 ),
.
1663 . ,
.
, ,
. ,
,
. , ,
.
,
, -
. XVII . : ,
, , , , (
), , , (), ( ), ( ),
17111712 . -, , ,
, , .
( ) 50 . . .
,
. ,
, ,
. , ,
.
, .
, .

, 2006
3

( ) .: . //
. . 2002. . 37. . 1. . 35-56.

1

XVII .

,
, . ,
.
- .
, , XVIXVIII , , , -

.
.
.

.
:
, ,
, , ,
- .
1, 2, ,
60- 90- XX .3, 4.
1

. . [ .] . . , . ., 1854.
. 1; . ,
. ., 1856. . 1. . 3.
2 . XVII XVIII .,
. . // . ., 1875. 13- (1875). . 451;
( - ). ., 1902. . 16. II. . 7.
1

- . // . -; ;
-, 1953. . . . 40-42; . //
. -; , 1967. 3/4. . 85-87; Stilman L. Nikoaj Go
gol and Ostap Hohol // Orbis scriptus Dimitrij Tschizewskij zum 70 Geburtstag. Miinchen,
1966. S. 813-814; H. - // . 1991.
2. . 78-83; . . -

13

5
(1654-1675 ),
.
- , ,
, , ,
.
- , , ,
- , , .
, .

, , -
6.
***
.
, , - . ,
,
7.
1617.: .
.
, 1617 .
(generosus)
(magnifica) ,
(1648-1679 .) // ( 400-
). 36. , . ., 1995. . 142-158; .
. -
// . 1997. 1. . 94-100; .
: // XVII
. -
(, 12-13 1995 .). ; , 1996. . 123-142.
4

Encyklopedia Powszechna. Warszawa, 1863. . 12. S. 3336; Wielka Encyklopedia Powszech

na Ilustrowana. Warszawa, 1901. . XXIX. S. 194-197; Polski Sownik Biograficzny. Wrocaw;
Warszawa; Krakw, 1960. . IX. S. 579-580.

: . ...
. 142-154; . ... . 123-142.
6

.: . ... . 78-83.

, , (
. . - 1648
// . . . . , 1993. . 159).

14

7. ...
, (nobilis) .
,
.
(haeredissa),
- (possessor) 8.
1618 . (1617 .
) ,
(locator) , , ,
- (villula nova novae
radicis)9. , ,
1617-1618 , , ,
10.

, ( )
.
- -
1617 ., , .
, ,
11.
8 ( - ),
. 37 ( ), . 1, . 35, . 551.-552.
9

. . 36, . 244.

10

XVIII . (locatio) (ante) 1617 .

(Bazyli) (
( - ), . , . 5 (), . 1,
. 3268 , . 1, . 647-648). . XVII .
.: , . 4 ( ), . 1, . 2,
. 214-217. (1644.; ); . 44 (
), . 1, . 2, . 338-338., 641-644. (1645 .; ); Wag
ner . Kadra oficerska armii koronnej w drugiej poowie XVII wieku. Toru, 1992. S. 16, 36
(1654 .); Archiwum Gwne Akt Dawnych w Warszawie (-AGAD w Warszawie), dzia85,N 70,
k. 172-174 v., 191-192 v. (1654 .).
11

- . . . 37. ,
-
( 1603 ., 1635 .; Rodzina.
Herbarz szlachty polskiej / Opracowany przez Seweryna hrabiego Uruskiego przy wspudziale
Adama Amilkara Kosiskiego, wydany staraniem i kosztem crek autora. Warszawa, 1910.
. VII. S. 316; Herbarz Polski. Cz. I: Wiadomoci historyczno-genealogiczne o rodach szla
checkich / Uoy i wyda Adam Boniecki. Warszawa, 1907. . XI. S. 353),
, 1620- .
(Rodzina... 1908. . V. S. 160; Herbarz Polski. Cz. . 1905.

75

,
, 12.
: ,
, ,
13.
***
1912 .
(
) 3
. VII. S. 297), , ( , ).
, , .
,
, , ,
.
12 ,
{Lipiski W. Stanisaw Micha Krzyczewski. Z dziejw walki szlachty
ukraiskiej w szeregach powstaczych pod wodz Bohdana Chmielnickiego (R. 1648-1649) // Z
dziejw Ukrainy. Ksiga pamitkowa ku czci Wodzimierza Antonowicza, Paulina wicickiego
i Tadeusza Rylskiego / Pod redakcj Wacawa Lipiskiego. Kijw, 1912. S. 296; .

// . . , 1980. . 2. . 209; . . 1657-1659.
XVII- 11 . .
1991. . 3. . 152). , , . .,
: /. // HTLLI.
, 1931. . CLI. . 123; Polski Sownik Biograficzny. . IX. S. 579.
13

, ,
(- ). ., 1879. . XI: 1672-1674.
1657. . 739 ( 29 (. .) 1657 .);
(; - ), . 68 ( ), on. 1,
. 3, . 13 ( 13 (23) 1660 .); ,
. ., 1859. . IV. III:
(1660-1664). . 462-463 ( 11 1661 .).
( ),
- ( 11 1664 .
, 1944 .,
18 1675 . ).
. -

. . : Herbarz
Polski Kaspra S. J. Niesieckiego, powikszony dodatkami z pniejszych autorw, rkopismw,
dowodw urzdowych i wydany przez J. N. Bobrowicza. Lipsk, 1839. . III. S. 43; Herbarz Polski.
Cz. I. . VII. S. 297; Rodzina... . V. S. 160.

16

1. .

[1648 .], -, 14.

, (,
, .
, -
): Nad Uszycz wszytkie miasta wsi rebellizowali z Hoholem z wszi
[...]* Humana kozacy pancerni; co ywo biey ..." taborami pieszo konny15.
,
, ,
()
16. ,
,
1654 . , ,
1648 . . 17.

- 1635 .
1646 . ( 1652 .).
,
,
1648-1672 ,
( , , ,
1670- ; ).
,
, (pod
danych puk humaskich mia by przyj)18. ,
13
.
,
1648 .
14

Lipiski W. Stanisaw Micha Krzyczewski... S. 296.

* .
wszyscy, , 2 .
z wszitkiego?
*' , .
15 Archiwum Pastwowe w Krakowie ( - ), zesp. Zbiory Rusieckich, N 41, k. 225.
16

Lipiski V/. Stanisaw Micha Krzyczewski... S. 296.

Ojczyste spominki w pismach do dziejw dawnej Polski. Dyaryusze, relacye, pamitniki i t. p.
suy mogce do objanienia dziejw krajowych, tudzie listy historyczne do panowania krlw
Jana Kazimierza i Michaa Korybuta oraz listy Jana Sobieskiego, marszaka i hetmana wielkiego
koronnego, z rkopismw zebrane przez Ambroego Grabowskiego. Krakw, 1845. . I. S. 139.
. 140 .
18 Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 40.
17

2-6-1279

I?

,
: -
- 3 19.
20,
, .
3 ,
;
, .
, ,
.
,
. 1649 . ,
(, 1648-1649 )
(
, , )
(Hohul owczarz przyszed do godnoci):
, , .
,
(z takich pocztkw zosta na
potym Chmiel pukownikiem, Woyska Zaporowskiego podolskim stranikiem)21.
,
(
, XIX . - -) ,
, 22.
, 23.
,
, 24.
19

Lipiski W. Stanisaw Micha Krzyczewski... S. 296.

20

. ... . 209; . ... . 152.

21 Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 11.
22 Ibid. . 11 v.
23

XVII . .: . XVII .: ,
, , // : , ,
. , 1998. 5: . ,
60- . . 353-365.
24

(Ibid. . 152).
, 1649 .

18

7. ...
:

(Hoholowi zleci dokucza w Podole)25.
.
, 1648 . 1649 .
() (,
), .
: 1648 . ( -
), ,
26 (, ).

(. - . .) ( . .
// . , 1990. . 77-78).
, .
25 Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 43v.
, ,
(
) ( . ., . .
. . ., 1994. . 151).
, :
,
, .
26

. ^ . ., 1926. . 52,54; . '

,
, ... ' , ' ,
... 1710 / . ., 1854.
. 51, 68; , . . ., 1856. . I.
. 60; //
: ,
/
. ., 1878. . 221-222; ,
, . ., 1888. . 8, 146-147;
... 1848. . I / . . III: .
. 160; , . ., 1898.
. I. . 310; Arma Cosacica conscripta a Samuele Kuszewicz cive leopoliensi (1648-1655) //
-. , 1913. . VI: /
. . III: . 1648-1657. . 6, 63; Historya panowania Jana Kazimierza z Klimakterw Wespazyana Kochowskiego przez wspczesnego
tmacza w skrceniu na polski jzyk przeoona, wydana z rkopismu w roku 1840 przez Edwarda
Raczyskiego, teraz podug oryginau poprawiona i powtrnie wydrukowana. Pozna, 1859. . I. S.
48, 102; Kronika miasta Lwowa od roku 1634 do 1690 obejmujca dzieje dawnej Rusi Czerwonej
a zwaszcza History arcybiskupstwa lwowskiego w teje epoce. Napisana spczenie w jzyku
2

19

27,
28.
1648-1649 .
***
,
,
29. , .
, 1654 .
. ,
, 1654 .30 ( 1655 .)
()31.
1654 .32
( 33).
1648 1649 . -
aciskim przez X. J. Tomasza Jzefowicza. Teraz z oryginau ... przeoona. Lww, 1854. S. 123;
Jakuba Michaowskiego wojskiego lubelskiego a pniej kasztelana bieckiego Ksiga pamitnicza
z dawnego rkopisma wydana... Krakw, 1864. S. 95; Joachimi Pastorii ab Hirtenberg Historiae
Poloniae plenioris partes duae... Dantisci, 1686. . I. . 100-101; Zubrzycki D. Kronika miasta
Lwowa. Lww, 1844. S. 316.
27 M. -. .; , 1922. . VIII. . :
(1648-1650) / . , . . 49; Polski Sownik Biograficzny. . IX.
S. 579; Dbrowski J. Pochodzenie spoeczne i drogi kariery wyszej starszyzny kozackiej w latach
1648-1657 // Zeszyty naukowe uniwersytetu Jagielloskiego. Krakw, 1993. MXLIX: Prace His
toryczne. Zesz. 101. S. 62. . .: . /
. . , 1991. . 1. . 83.
28

( . ... . 143).
Lipiski W. Stanisaw Micha Krzyczewski... S. 296\ . ... . 209;
. ... . 152.
30 /. ... // . . CLI. . 133.
(Dbrowski J. Pochodzenie spoeczne...
S. 62) . (Gajecky . The Cossack Administration of the Hetmanate. Cambridge, Mass.,
1978. Vol. II. P. 625,691). . : , , . 5, on. 1, . 5769
III, . 862 (
1 1654 ., (Goh) ).
11 ' /. ... // . . CLI. . 133; Gajecky G. The Cos
sack Administration... Vol. II. P. 625.
32 1653 ., , {
. ... . 144).
33 .: .
... . 120-140. { . ... . 144).
29

20

1. ...

;
1649 .34. ,
, .
,
, 1654 .,

, 18 35.
1654 . 17, 36.
1654 . .

1673 . (
,
). , 1654 .
( - , -
)
( ), ( ), " (; )
(, ) ,
37. , - 1648-1672 ,
, , ;
38. ,
39. ,
54

. ... . 116-122.

35

, ,
/ . //
( - ).
., 1897. . 4(187). . 36.
36

. 1878. . X ( III ). . 239-240; ..

, , //. 1905. . 2 (213). .
. 28-31; . 1654 //
. 1929. , 1930. . 299-305; . -. ., 1931.
. IX. ( 1654-1657). . 734-736;
. 3- . ., 1953. . III: 1651-1654. . 517-518.
31 . / , ,
. . , . . . ., 1992. . 232.
38 . . 28.
39 ( . ...
. 133), ,
.

21

, ,
: -
, 1654 .40.
, ,
- 41. (
)
1655 ., - .
,
, 1734 .42.

: 27 (. .) 1656 .
, 43.
, , , 44.
40

. . 11 . .
. ., 1904. . IV. . -. . 585-586; .
-. . IX. . . 1019, 1025; , ,
. 5, on. 1, . 189, . 733. , ,
, ( , ),
, , , { . ...
. 97; . -. . IX. . . 1018-1019;
, , . 5, on. 1, . 189, . 733; Historya panowania Jana Kazimierza...
T.I.S. 192).
41 /. ... // . . CU. . 126; Dbrowski J. Po
chodzenie spoeczne... S. 56. ,

{ . . (
). , 1909. . 61-73) .
42

. . 242.
XVIII . , , - (Scherer J.-B. Annales de Petite-Russie ou Histoire de cosaques-saporogues et de cosaques de TUkraine
ou de la Petite-Russie... Paris, 1788. T. 2. P. 67) {Engel J.Ch. Geschichte der Ukrain und der ukrainischen Kosaken. Halle, 1796. S. 196). ,
,
1655 . {. . [ .] . . ... . 1 \ .
... . 1. . 2).
1655 . . : . ... . 116;
, ... . 15; ..
. . 587; . -. . IX. . . 10411042; , , . 5, on. 1, . 5769 III, . 1055; Historya panowania
Jana Kazimierza... . I. S. 200-201.
43

M. -. . IX. . . 1207;
. . ( - ), . II (
), . 15561, . 143.

22

7. ...

- - 29 (. .) 1657 .
, ( )
. ,
^,
, ( ):
,
45. ,
,
1657 .46.

1658 . - . ,
1664 . , , 1657
1658 . ,
, 47.
31 1658 .,
( )
: Teodor Michayowicz,
44

. ,
1656 . (Gajecky G. The Cossack Administration... Vol. II. . 646), .
1656 . (Dbrowski J. Po
chodzenie spoeczne... S. 62).
45 . . XI. C. 739. ,
: 1657 . ... (
. - . .) ( . 77.
1648-1654 . // . ., 1966. . 2. . 143).


, , () ,
( . . XI. . 741). .
10 (20) 1657 . ( .
. 716; . 1648-1657 / .
. . ., 1961. . 607).
46

. ... . 164. ,
.

47

. . ,
. . ., 1876. . I: .
. 703; I. 77. ... . 144; . 1648-1654 . //
. 1982. 7. . 91; Gajecky G. The Cossack Administration...
Vol. II. . 646.

23

Pukownik Podolski, stranik pograniczny, Gubernator Zamku Midzyboskiego.

,
: Pisanie do WMPana bez bytnoci moiey od Pana Daniela
Stepanowicza, Assawua Puku mego Nakanego na ten czas dirigowane.
, Nakanego ( )
Puku, Assawua.
, 31 1658 . (
) ;
, ,
- ,
() 49.
,
, 1658 .
20 50 , ,
,
, 51.
, ,
-
, , , , ,
52.
6(16) 1658 .?
.
, ,
48

... 1852. . III. . III: . . 207-209.

.: Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 611, s. 793-794.
49 M. ... . 126-127.
50

. 1892. . XV: 1658-1659. . 253.

51

. 1863. . IV: 1657-1659. . 159; 1872. . VII: 1657-1663. 1668-1669. . 253;

. XV. . 253,276-277; . . : 18 . ., 1991. . VI:
. . 11-12. . 33; . . ., 1888. . 5.
. 105; . // 1. 1909. . LXXXIX.
. 75-76. , .
18 (28)
1658 .:
, ( . . XV. . 253).
, , , ( ,
, ). , . ,
.

. . XV. . 276. . : . . . 5. . 117.

24

1.3 ...

53. , ,
54. , ;
, ,


55.
,
, ,
.
, . ,


, , ,
: 1456. ,
.
.
17 (27) 1658 .,
,
,
( , , . - . .)
, 57.
,
.

. , ,
53

. 1660 . // . 1913. . . . 46.

54

Lipiski W. Stanisaw Micha Krzyczewski... S. 296; . ... . 209;

. ... . 152.
55

. ... . 145.
. . VII. . 253; . XV. . 383; .
XVII . , 1994. . 122; Latopisiec albo kroniczka Joachima Jerlicza / Z rkopismu
wyda K. W. Wjcicki. Warszawa, 1853. . II. S. 13; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz.
rkopisw, rkps 151, s. 402.
57 . . XV. . 53. , ,
, , , , , ,
, (), .
. ,
, , , -
.
56

25

. ,
.
11 (21) 1658 .
,
,
(
) . 9 (19)
, , , ,


,
58.
:
.
, 22 2 1659 .,
( )
59.7(17) 1659 .
.

:
, 1 (11)
; ,
60. ,
.
, 17 (27)
1659 . ,
,
, ,
. , ,
61.
58

. . 282-288.
Volumina legum. Petersburg, 1859. . 4. S. 297-301; . .
, 1842. 3. . 172-180; . . IV. . 211-214; Biblioteka Czartoryskich w Kra
kowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 249-251.
59

60

. . XV. . 405; 406.

,
( - ). ., 1828. . IV. . 51;
( - ). 1-. ., 1830. . I. . 493;
... / ...
61

26

1. .

, ,
,
.
20 62
25 1659 .63 ,


. ,
, , . ,
:
, *.
,
,
,
( ) '
( ,
. - . .)
( . - . .) ,
64.
, , .
18- ,

65.
, 66.
- ,
*. , ,
1785-1786 . ., 1847. . 4. . 29;
, . . - . . ., 1858. . I: 1649
1687. . 106; . . IV. . 273; . ... . 224.
62
63

... . III. . III. . 362-363.

. . 368-369.

, ,
, , .
64 . ... . 239.
65 . . IV. . 58; . . 1-. . . . 499-500; ... . 4.
. 38; ... . I. . 113; . .
. 3. . 197; . ... . 235.
66 , . 124 ( ), . 1,1659 ., 19, . 1-51.
, , .

27

- ( ), , , .
1222 , 41 - 1049 (
, , )67. ,
.
, ,
120
:
, - .
35 .
15 1660 .
, , ,
(Zadnieprskim) (
,
) .
, ,
,
- 68.
(. .) 1660 . , ,

, 18 . .
,
,
, 69.
- , -
: ,
, 70.
67

. (215 ),
, .
** Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 369-379 (
15 1660 . (
)).
64

3(13) 1660 .:
. . VII. . 317-319; ,
. . ( - ). ., 1901. . III:
. . 1660-1664. . 36-37.

70

... . IV. . III. . 2 ( : Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz.

rkopisw, rkps 153, s. 645) ( 14 1660 .
, ,
25 ); Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 98 v.

28

. ...

,
(, ) :
, ,
. , - 71.
,
8 . 72. 73.
(. .) 1660 . ,
. , ,
() -

74. ,
.
13 (23) 1660 .
, , -

, (1658)
. ,
:
() ^ ,


() ,
^),
() , ce6t .
> (!) ,
, ,
*, . ,
; ,
. I , , ,
#

71

Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 98-100 v.

Latopisiec albo kroniczka... . II. S. 40.
73 . . III. C. 36 (2 . ); Latopisiec albo kroniczka... . II. S. 40 ( 3 .); Ulryka Werduma dyaryusz wyprawy Jana Sobieskiego z r. 1671 / Wyda Ksawery Liske // Archiwum
Komisyi Historycznej. Krakw, 1878. . I. S. 233 (4 .).
74 . . VII. . 320. .
74
*


:
: (
) , , ,
.
72

29

.
_. .
. 0 .*
,
75. ,
, - 40-
(!), 76.
,
1660 . ,
.

, ,
, , , .
,
, , -
( ) (
) - .
( )
77.
17 1660 . ( )
, .
, , ,

,
78. ,
() :
,
7168.
, . 68, . 1, . , . 21; , 1920- .: ,
. II, . 15580, . 7-8.

75

76

, . 68, . 1, . , . 14, 20. 13-15

:
XV - XVIII .: 3- . .,
1968. . II: 1633-1673. . 440.

77

. . . 5. . 321.

Hniko A. Wyprawa cudnowska w 1660 roku. Warszawa, 1931. S. 5-10.

30

1. .

79. , ,
, ,
80. ,
: , , ,
; ,
81.
, , ,
82, .
, ,
, :

. ,
,
, 2(12)
1660 . . ,
(
; , )
84.
1661 . ,
, ,
, ,
85. ,
14 Bellum Polono-Moschicum ad Czudnow, Joanne Casimiro Rege, Stanislao Potocki Palatino
Cracoviensi et Georgio Lubomirski Regni Marschalco, ducibus, anno Domini 1660 expeditum
/ Wyda Wiktor Czermak // Archiwum Komisyi Historycznej. 1894. . VII. S. 41. .
: Wojna polsko-moskiewska pod Cudnowem, odprawiona za
panowania krla Jana Kazimierza pod wodz Stanisawa Potockiego, wojewody krakowskiego, i
Jerzego Lubomirskiego, marszaka koronnego, w roku paskim 1660 / Tumaczy oraz przypisami
i przedmow zaopatrzy Antoni Hniko. Warszawa, 1922. S. 92.
80

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 353.

81

,
, . ,
( . 1660 . // . 1913. . CXIV. . 61).
82

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 353.

83

Ojczyste spominki... . I. S. 160.

... . IV. . III. C. 68-71.
85 . . III. C. 318-319.
1661 . , (
. - . .), , , : ,
84

31

. , ,
.
, 2 18 1661 .,
-
; ,
( instancy)
(kommissy)86.
, 5(15)
87.

10 1661 . ,
88.
,
( , , )

( ,
- , - ,
- )89. ,
,
1649 ., -
. ,

.
, 1663 .
90.
, (Chrapowicki J. A. Diariusz. Warsza
wa, 1978. Cz. 1: lata 1656-1664. S. 279).

.
, .
86 Volumina legum. . 4. S. 359-360. 56
.: Volumina legum. . 4.
S. 299; M. -. ., 1936. . X. . I ( 1657-1658). . 360;
. // . ., 1911.
. VIII. . 35; . ... . 116, 128.
87

(-), , .
, . 2, 181/8, . 38 .

88

AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Sigillata, ks. 5, k. 36.

89

Ibid. K.28v 30v.,31v.

Historya panowania Jana Kazimierza... . II. S. 191.

40

32

1. ...

. (przestrogi) [] ]
[] , - 22
(. .) 1663 ., - ; ...
; , , ,
(. - . .),
91.
- .
, , ,
, : ( to wszytko
robi)92. ? ,
,
(factij), . , ,
, (expli
cabit)93.

,
1663 . 1663/1664
94. ,
: 9 1664 .
,
, , (dziwa ...
robi), - 95
( ). ,
( - , ,
, - ),
1664 .? , ,

, ,
:
, , , 96. ,
, ,
,
.
91

... . IV. . III. . 317.

.
93 .
94 Historya panowania Jana Kazimierza... . II. S. 236,288.
95 ... . IV. . III. . 396.
92

3-6-1279

33

, 1664 . 97.
, , ,
. 8 (18) ,
,
98.
.
1664 .:
,

, ,
99.
,
, , ,
, 100. ,
, .
-
. ; 20
( . 20
1664 .)*. , ,
1664 .101.
, 1664 .
: 11

102.
, , ,
:

- .
12 (22) 1658 .
.
96

Latopisiec albo kroniczka... . II. S. 85-86.

97

... . IV. . III. . 402 ( .

20 1664 .).
98 . 1867. . V: 1659-1665. . 151, 152.
" . . 199.
100

. . 151, 152.

. 97.
101 Latopisiec
102

albo kroniczka... . II. S. 85.

... . IV. . III. . 462-^63.

34

1. .

... , - , - ,

103.
7 ,
17 (27) 1659 . :
(. - . .) ,
.
.
:
... 104.
, ,
. ,
, . ,
, ,
.
30-
,
(. .) 1664 . ( ).
, , ,
(, , ) ,
. - ,
,
, 105.
,
. , ,
30 (. .) 1673 .
, , , ,
103

. . XV. . 59.
. . IV. . 56; . . 1-. . . . 497; ...
. . . 110-111; . . . 3. . 190; . . IV. . 269;
. ... . 231.
105 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 557. 30-
( ,
): Pukownikw w Woysku JEo . M. Zaporozkim lubo mai liberam za
wsze electionem puki, iednak aby praeuio sensu Hetmana skadano obierano, caueri lege ma,
gdy, aemulatie w te czasem wrzucaic in plebem, factie przychodz, zawzitoci, e publiczne
mieszai sprawy, kiedy yczliwemu pukownikowi sub specie wolney electiey zgotui ruin. Zaczym arbitrium circum instituendam na nowego pukownika electionem Hetmana antecedere powinne. Setnicy za ex arbitrio pukownika swego deponi et institui, byle ludzie w dziele rycerskim
dowiadczeni, mai.
104

35

(. - . .)
, , ,
... , (. -

.:.)106.
,
, , 1664 .
, .
(stu kony starsin)
107. ,
, .
( starsinstwo)108, , , ,
.



. ,
, :
1664 . ,
109. .
,
110.
106

. . XI. . 125.

107

, , . 5, . 1, . 189, . 1560. -
, 1666-1676 ? (Gajecky G. The Cossack Ad
ministration... V. II. . 642). 1664 ., .
108

, , . 5, . 1, . 189, . 1572. ,
, .: .
- XVII 11
. ., 2004. . 8/9. . 37-87.
109

Historya panowania Jana Kazimierza... . II. S. 288 ( ,

); , , . 5, . 1, . 189, . 1568
( , , pod sequerst). . : . . . ,
. 1663-1687 . // . .
. 1905. . VI. . XV. . 38 (
, ,
).
110 Historya panowania Jana Kazimierza... . II. S. 295.

36

1. ...

3(13) 1664 .
, , (
). ,

,
.
, ( - Ostap;
)111.
.
11 1664 .


.
, ,
, ,
"2.
10 - ,
, , ,
113. 6(16) 1664 .
- ,
114.
, - 1664 .
, ,
. ,
- 12 :
111 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 534.
, , , .: .
// - . ., 1928. . 76. . 221 -.
. / .
-, 1985. . 46; Lipiski W. Stanisaw Micha Krzyczewski... S. 306; Wielka Encyklope
dia Powszechna Ilustrowana. 1895. T. XV-XVI. S. 850.
112 ... . IV. . III. C. 462463.
113 HAH , , . 5, . 1, . 189, . 1574.
114 ... . IV. . III. . 458-459. ,
10 (20) ;
, ,
( . . V. . 162, 163, 164).

37

,
( tym przikadem bd drudzy pocignieni do poddastwa)115.
1664 .
. , 19 1665 .
, , ,

(ad obsequium)
116. (. .) 1664 .
-
,
"7.
1665 .
: 17 (27)
118, , .
, ,
,
. ,
( ?):
17 (27) ,
, ,
119.1 ,
( ) 120,
, - .
, , 121.
(
) -
, 122.
115

, , . 5, . 1, . 189, . 1575.

116

- , ,
, -. ., 1888. . II.
. 2: -
XVII . . 181.
117

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 586; .

... . 46.
. . V. . 264.
1,9 .
120 . . 264, 272.
121

. . 264.

122

. 1884. . XIII: 1677-1678. . 558. -

-, 1674 .

38

7. .

. , 1665 .
, .
123 .
, , , , ? , .
, 20 (. .) 1666 .
, ( )124. :
1664 . 1666 . -
, .
, 125,
,
.
,
- ,

, 126.
, , ,
, ,
(Dwa pamitniki z XVII wieku: Jana Cedrowskiego i Jana Floriana Drobysza
Tuszyskiego / Wyda, opracowa i wstpem poprzedzi Adam Przybo. Wrocaw; Krakw, 1954.
S. 60).
123 . . V. C. 272.
124

. - XVII-XVIII . . . II:
// (
- ). ., 1930. . 8. . 291 ( ,
1666 .); Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 633 (
,
). . : .
... . 75.
125 .: .
... . 128-131.
126 , , ,
, : 1665 .,
(, ),
(Gajecky G. The Cossack Administration...
Vol. II. . 583-584). , ,
, 1665 . (Biblioteka Czartoryskich w
Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 633).

39

, ,
,
127. ,
, 1667 .,
. : ,
, ,
, ( ) .
, , 16
19 1667 . , ,
, - -
- - .
, ,
, , ,
,
(z Multany)129.
1668 . . ,
25 (. .) 1668 . ,
130,
. 22 (. .)
,
, ,
,
. , , ,
8 (18) 131.
, ,
. ,
,
127

, 1666 . ,
,
, ,
, , , ,
, (Historya panowania Jana Kazimierza... . III. S. 84-86).
IM Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 152-152v.
129

AGAD w Warszawie, zesp. Archiwum Zamoyskich, N 3036, s. 209. , (

?) : 2 (?) 1667 . (?).
130

. . VII. . .
. XVII - XVIII (
). X., 1930. . 401-402.
131

40

1. .

132. 1668 . ,

. ,
; : Pasierb Hoholw, tyraski Leweniec133. ,
.
1669 . .
- , 134 (
).
, 15 (25) ,
, ... 135. ,
:
, 1669 . () (,
, . - . .)
(, , , )
()136. , , ,
, , ,
. ,
.

: , - ,
, , - , , 137.
, ,
138. , ,
;
,
132

Gajecky G. The Cossack Administration... Vol. II. S. 583-584.

133

Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 156v-157.

134 . 1875. . VIII: 1668-1669. 1648-1657. . 145; Archiwum Pastwowe w Gdasku
( - APG), zesp. 300-29 (Recesy stanw Prus Krlewskich), N 258, s. 377-378; 300-53 (Ko
respondencja m. Gdaska), N 105, s. 245; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw,
rkps 844, s. 83-84; . ... . 244-245.
135 . - XVII-XVIII . . // .
1926. . 6. . 420.
136 / . . . ., 1971. . 108.
137 . ... . 302.
138.

... . 256; APG, zesp. 300-53, N 105, s. 265; .

: Ibid. S. 269, 273.

41

. , ,
, .
- 1669 . ,
, :
17 :
(et aliis insigniis)
*, (
. - . .) (
, , . - . .).
, , (in limites) ,
(pro obsidibus)
139. ,
:
.
23 1669 .140. 21 1669 . ,

141.
1669 ., , -

. , ,
142, , ,
143.
1670 . ,
, 144.
'
.
119 APG, zesp. 300-53, N 105, s. 266; . : Ibid. S. 269, 273.
140 Ibid. S. 277.
141 Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego / Zebra i wyda Franciszek Kluczycki. Krakw, 1880.
. I. Cz. 1: Obejmujca pisma od roku 1629 do roku 1671. S. 459.
142 () -
(Gajecky G. The Cossack Administration... Vol. II. . 658).
.
141 . 1877. . IX: 1668-1672. . 71-72,75-77, 81, 126; , . 124, . 1,1669 .,
29, . 18-19; . . ... . 157.
144 . ... . 133.

, 1658 . (. 57),
, ;
.

42

1. .

,
22 (. .) 1671 .
*
,
. ,
- , -
145. ,
.
, ,
, .
1671 .
146, , ,
.
(, ,
1660 . ).
, . ,
, , ,
. , ,
.
,
. , ,
,
, 1667-1669
. 12 1671 .
145 . . . ? // . 1935. . CLIII. . 39-45;
Ojczyste spominki... . II. S. 305.
146 Pisma do wieku i spraw... . I. Cz. 1. S. 631 (
12 ), 635
( 25
), 644-645 ( 12 ; ,
(
) , , ,
, ,
- (destynowany) ; Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw,
zesp. IU-198 (Materiay Janusza Woliskiego), rkps 41, s. 282 (
16 , );
, . 9 ( ), . 1,
. 424, . 1083 ( 16 ,
).

43

147. ,
,
.
1671 .
,
.
10 (
) ,
148. , .
: 1671 .
149, ,
.
1671 . ,
,
150. ,
- .
, ,
.
- (postrzelony) ,
, 21
- , 151.
. ,
, , 152.
147 . ... . 134.
,
(Pisma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 662).
148

Ojczyste spominki... . II. S. 314.

149

M. ... . 134-135. ,
14 1670 . ,
? (APG, zesp. 300-29, N 165, k. 258; .
: Ibid. N 259, s. 591). 1670 . ?
150

.: Jaworski . Kampania ukrainna Jana Sobieskiego w 1671 r. // Studia i

Materiay do Historii Wojskowoci (-SMHW). Warszawa, 1965. . XI. Cz. 1. S. 69-130.
, -
.
151 Pisma

do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 693; Ojczyste spominki... . I. S. 178.

152

Pisma do wieku i spraw... . I. Cz. 1. S. 699-700; Ojczyste spominki... . II. S. 334-335; Ulryka Werduma dyaryusz wyprawy... S. 233-234; APK, zesp. Archiwum Pinoccich, N 372, s. 154;
Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, s. 383.

44

. ...

?
,
, , ,
, - (zween kosackische Obriste)153. ,
154.
. ( -
) ,
, ( ,
), . ,
, : ,
,
, .
,
. ,
, , ,
. ,
, , ?
, ?
(),
, ,
- , ,
() , ,
155.
,
- 1669 .
, .
, ,
156.
153 Ulryka Werduma dyaryusz wyprawy... S. 234.
,
- 13 1671 . (Pisma do wieku spraw... . .
Cz. 1. S. 699-700; Ojczyste spominki... . II. S. 334-335).
154 APK, zesp. Archiwum Pinoccich, N 372, s. 154, 156; Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rko
pisw, rkps 1070, s. 383.
Iss - 13 1671 . (Pis
ma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 700; Ojczyste spominki... . II. S. 335).
156 Ojczyste spominki... . II. S. 147 ( - 11 1671 .).

45

157. ,
.
1672-1673 .
10 1672 . ,
158. ,


, 1671/1672
159. , - ,
- , ,
.
,
.
1672 . . ,

, 160.
157 Pisma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 702 (
13 1671 .).
158 Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 474; .
... . 396.
159 .: .
... . 393; LiskeX. Cudzoziemcy w Polsce. Lww, 1876. S. 181; Woliski J. Materiay
do dziejw wojny polsko-tureckiej 1672-1676 // SMHW. 1964. . X. Cz. 1. S. 233; Demel J. Histo
ria Rumunii / Wydanie drugie, poprawione i uzupenione. Wrocaw etc., 1986. S. 187.
160

,. 79 ( ), . 1,. 143, . 111.-112., 114., 117.120.

( . J1. 117.). ,
1664-1666 . ,
, , ( .
... . 396), . ,
1671 . ,
,
,
(, . 79, . 1, 1671 ., 1,
. 216). , , :
: () ;
(
. ).
: (sic!) (. - . .) (. - . )
( . - . .) ...
( ).
, .

46

1. ..

,
, , (,
, , )
, , .
1672 . :
161. ,

(,
),
. , 1672 . 162.
, 21 1672 .
, - - - (prisonnier) 163. ,
. ,
, , ,
, - ,
164. ,
, ,
, , , 1672 . ,
, ,
; 165.

.
1672 . ,
(
1699 ., , 1673 . 1676 .
- , ),
. ,
, .
161

. ... . 136-137.

. . 135-136.
163 Documente privitoare la Istoria Romanilor culese de Eudoxiu de Hurmuzaki. Bucuresci, 1912.
Vol. XVI: Corespondenja diplomatica i rapoarte consulare francese (1603-1824) / Publicate dupa
copiile Academiei Romane de Nerva Hodo$. P. 21 ( 21 ).
164

,
, , , (Ibid.):
, ,
, .
145 Ibid. . 19 ( 14 ).

47

16 1673 . ( )
, , , :
166. , ,
. , , .
1673 .
(,
), - .
, ,
:
. ,
, 16 (26) 1673 .,
, 167.
, .
, ,

.

,
, . 13 1673 . ,
,

168, - .
, 10-11 1673 . (

-), ,
169.
, .
,
(
) 14 1674 .
,
166 Biblioteka

PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 606v.

167

, . 124, . 1, 1673 ., 12, . 26; . ...

. 138.
|6*

Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. 1964. . X. Cz. 2. S. 257.

169 Pisma

do wieku i spraw... 1881. . I. Cz. 2: Obejmujca pisma od roku 1672 do roku 1674.
S. 1313-1314 ( 21 1673 p.
).

48

1. .

170.
:
1674 . ,
.
1674 .
,

171.
,
,
172.
. , , ,
,
, , , 173.

5 (15) , 174.
, ,
, ,
, ,
, ...
, ...
ce6t
175.
170 . . XI. . 473 (
, ).
171 . ... . 406-407 (
2(12) ( )).
172 . ",., . 212-213; . . 276;
. ., 1777. . 116.
173 . ... . 407-408 (
6 (16) 1674 . - ); . ... . 212-213;
. . 117; . . 276-277; . . ...
. 243-244.
174

. . ... . 244.
. ... . 409 ( 6 (16)
). . : . . IV. . 301; . . 1-. . . . 968; . . XI.
. 387; ... . . . 251; . . ...
. 244.
175

4-6-1279

49

, 17 (27) 1674 .
(
,
),
.
, , ,
, , 176.
, ,
19 (29) , 177.
, ,
, , ,
, -178.
179.
.

, .
5(15) - ( )
,
, ,
180. ,
, 181,

. , :
,
, ,
176 .

. IV. . 303; . . 1-. . . . 970; . . XI. . 389-390;

... . . . 251.
177

. . XI. . 408-410. . ,
9 (19)
; ( . . 420-421).
10 (20) ,
( . . 421-424).
178

. . 118.

174
180

. ... . 318.

. . XI. . 470.

181

. . 472-474. , ,
7(17) : ,
, , ,
( . . 472). .

50

1. ...

, ,
, . ,
: ( ),
, ( ),
.
- 10 (20) 1674 .
, 182.
,
, . ,
. 14 :

(, ,
; , ,
183). ,
,
184.
1674 . , ,

185. ,
, 186.

.
.
, . 1

, ,
- - ()
( 187) -
182

. . 501.
. . 468 ( 18 (28) ).
184 . . 473-474.
185 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. 1966. . XII. Cz. 2. S. 284,286; Archiwum
PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. III198, rkps 53, k. 166.
183

186 . . , 1845. . 30. :

1673-1674 . . .
. . 191. . : Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070,
k. 707.
187 .:
Koodziejczyk D. Podole pod panowaniem tureckim. Ejalet Kamieniecki. 1672-1699. Warszawa,

4*

51

.
( -),
( )188. ,
- - (
). ,
, - 189.
: 17
( )
3 , 10 . ,
-
,
190.
191 (
,
- 192),
, .
, -
193,
194; .
,
( ) ,
-. ,
195. ,
1994. ,
, .: Stolicki J. Egzulanci podolscy (1672-1699). Znaczenie uchodcw z Podola w
yciu politycznym Rzeczypospolitej. Krakw, 1994; Akta sejmiku podolskiego in hostico 1672
1698 / Wyda i opracowa Jarosaw Stolicki. Krakw, 2002.
188

Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. III-198, rkps 53, k. 166.

189

Ibid.
Woliski J. Materiay do dziejw wojny. . . I I SMHW. . XII. Cz. 2. S. 284-285.

190
191

Ibid. S. 286.
. . 30. ... . 191 ( 18 (28)
,
, ;
).
193 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XII. Cz. 2. S. 284, 286.
1,2

194

Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 706v.-707.

195

. . XI. . 566-587; Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XII.

Cz. 2. S. 285; Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 706 v.

52

. ...

. ,
,
196. ,
III 1674 ., ,

(Woosz), 197.
, ?

. , ,
XVII - XVIII .,
. , ,
,
, ,
(.-. .), 198. ,
1674 . ,
. :
(. - . .) ,
. , , ,
(
. - . .)
199; , ,
, .
,
,
, ()
200 (, , ).
, ?
25 (. .) 1674 .: -
, , 201. 29 (. .)
IV -
|%

Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 706 v.

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 2114, s. 340 (
).
|,# . "... . 215.
199 . . 118.
200 . . 277-278.
' . . XI. . 544-546.
1,7

53

- 202.
, , ,
,
( ). ,
, , ,

. , 29 (. .)
, ( )
.
,
, 10 (20) 203.
( , ), ,
,
.
,
, , 204. ,
15 (25) , ,
- 6 (16) 205.
,
, - : , ,
. , .
,
( ?) 206.
202

, . 79, . 1, . 166, . 541 ( 29

(. .) 1675 . , ,
).
203. ... . 515.
204 . . ... . 252.
, ,
, ,
XI , , , .
205.

... . 507-508.
XI .
206 , 8 (18)
: ,
(- . - . .), (
. . XI. . 587-588). ,
:
, ( . - . . )

54

. .

, , 1674 .,
- , ,
207.

29 (. .) 1675 . 25 (. .) 1674 .
: , , , ,
..., , , , ,
. , , 208.

? , , , ,
, ,
, , (
1674 . -),
209.

: ,
, ,
210. 2"
.
,
. ,
212. :
( , ,
. - . .) ,
, , '
, ,
, ( . - . .) ( . . - ) , .
207 . . 529.
2011 , . 79, . 1, . 166, . 537.
204

. . XI. . 529.
. . 538 (
15 (25) ). . : Woliski J. Materiay do dziejw wojny... //
SMHW. . XII. Cz. 2. S. 296; , . 79, on. 1, 1674 ., 2, . 522.

210

211 Archiwum

PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. III198, rkps 53, k. 248.

1674 . ,
, ,
(Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, . 709 v.).

212

55

(. - . .), , .
, ,
, ;
, ,
, ,
, 213.
, ,
, .


, , ,
(. .) 1674 . . ,
(sic!) ,
-
. , - (
), - ,
, , . , ,
, , . ,
, , . :
, (. - . .) , ,
, , , (. - . .) , ,
, .
... ,
(. - . .) ... ,
, , , 214.
,
, ,
, . , ,
, .
,
. , ,
, 215.
9 (19) 216.
, 10 (20) ,
211

. ... . 217-218.
(. 278-279).
214 . 1882. . XII: 1675-1676. . 4-9.
215
216

. . 10.
. . 30. ... . 221.

56

1. ...

, -
(. - . .), ,
, 217. ,
7 , , : (
? - . .) ( . - . .), ,
218.
, 1674 .
,
.
, , :
, , , ,
, .
1671 . , ,
, ,
, , , , ,
.
, III
, .

, ,
22 (, )
.
,
1200 (ludzi) .
219,

-220.
,
- , , 221.
217 ,

. 79, . 1, . 166, . 541 .

218

Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XII. Cz. 2. S. 297.

2,9 Ibid. 1967. . XIII. Cz. 1. S. 230 ( (- ?) 23-24 ), 247
( 15 ); Dwa pamitniki z XVII wieku... S. 58; , . 79, on. 1,
1674 ., 2, . 643 ( - 24 ).
220Dwa

pamitniki z XVII wieku... S. 58.

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 423, s. 225.
III 28 1675 .
, ,
(Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. III198, rkps 108).

221

57

, , , :
Hoh, , -
. ,
, , , 22 :
, ,
.
(
, ,
XVII . ), -
( , , ,
): ,
, III,
, ,

,
, , ,
, ,
,
,
, ,
,
, ,
,
.
, , 222.
,
.
222

Przysigam P[anu] Bogu wszechmogcemu, w Trycy witey iedynemu, i naianieyszemu

Janowi III, z Boey askiey Krlowi polskiemu W[ielkiego] X[istwa] Lith[ewskiego],
naianieyszym iego krlewskim nastpcom, take Rz[eczy]p[ospoli]tey wiernym bd a do
ostatnie(g)o kresu ywota mego ostatni krople krwi moiey wyrzekam si protectiey tureckiey tatarskiey ani wicy przymowa bd, owszem cokolwiek sity rozumu mie bd, na
wykorzenienie bisurman z pastw I[ego] K[rlewskiey] M[oci], p[ana] m[ego] miociwego],
obrc wszytkim inszym kozakom, starszynie czerni do wiary sczeroci przeciw I[ego]
K[rlewskiey] M[oci] Rz[eczy]p[ospoli]tey powodem bd przykadem, osobliwie puk po
dolski bracawski miasta, sobie od Ilego] K[rlewskiey] M[oci], p[ana] m[ego] m[ilociwego],
powierzone, w wierze cnocie stateczney ku usudze Ilego] K[rlewskiey] M[oci], p[ana] m[ego]
miociwego], Rz[eczy]p|ospoli]tey trzyma tak sprawowa bd, iakoby przy dostoiestwie
Uego) K[rlewskiey] M[oci] na wykorzenienie bisurman a do ostatni krople krwi swoiey
stawali wiernymi beli. Tak mi P[anie] Boe dopom Syna iego niewinna mka.

58

1. ...

:
, ,
,
. ,
(jednowadnym) ,
, ,
, , , , , , , ,
, , , , , ,
.
, ,
(
, . - . .) . ()
, ,
.

223.
,
.
, ,
. , , :
,
(
). , ,
22 , :

224. ,
.
,
1674 . ( , ,
)
223

Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana. . XXIX. S. 195-196; Woliski J. Materiay do

dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 228-229.
. , , ,
, . III 22 1674 . (Woliski J.
Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 229).
224 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 228.

59

225. ,
. ,
, ,
, ,
, . :

? , , .

III .

,
.
,

.
1676 . ( 2 - 14 ),
III (, ).
, ,
226. ,
1674 . III
(Chocholius primus post
Doroszenkium Cosaccus)227.
225

rda dziejowe. Warszawa, 1875. . I: Krzysztofa Grzymutowskiego wojewody poznaskiego

listy i mowy /Wyda Aleksander Jabonowski. S. 63 (
27 ); AGAD w Warszawie, zesp. Archiwum Zamoyskich, N 3053, k. 76
( III 27 ); Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz.
rkopisw, rkps 431, s. 160-161 ( III
28 ); Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rko
pisw, rkps 1070, k. 720 ( III 28 ).
226 Woliski J. Relacja na sejm koronacyjny 1676 r. o pierwszym dwuleciu rzdw Jana III //
Przegld Historyczno-Wojskowy. Warszawa, 1938. . X. S. 128; Biblioteka Czartoryskich w Kra
kowie, oddz. rkopisw, rkps 174, s. 73-75. , 1676 .
,
, - (Volumina legum.
1860. . 5. S. 202). ,
, .
.
227 Relacye

nuncyuszw apostolskich innych osb o Polsce od roku 1548 do 1690. Berlin; Pozna,
1864. . II. S. 426 ( III , 7 1674 . ,
).

60

1. ...

, : ,
1674 . (, , ),
,
.
III ,
. , ,
, , ,
.
,
12 228.
, ,
, III
:
, ,
,
,
. ,
,
229.

(do Wooszczyzny) 230.
231,
, .
228

Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 240-243, 247-249, 252,
253, 256; Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. -198, rkps 79, k. 231v.-232;
, . 79, on. 1, 1675 ., 5, . 57.

2 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 239,248, 249, 354;
HAH , . , . 4 ( ), . 1, . 318, . 47. III

(Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 254; HAH
, . , . 4, . 318, . 47).
230 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 232, 239.
231

, , 1675 . , ,
, (Biblioteka PAN w Krakowie,
oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 122 ( 1675 .); Archiwum
PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. III-198, rkps 56, k. 68 (
19 1675 .).

61

6 1674 .
() , ...
. , ,
, ,
, . ,
,
,
.
232. 1784 -
()
.
, - 233. ,
, , 1674 .
, *,
.
, , - ,
234.
() 235, ,
, : ,
. , 236.3
. 237 238. ,
, , ,
239.
2,2 ... . 451; . . 16. . II. . 7.
.: . .
. X., 1990. . 17.
233 ... . 452; . . [ .] . .
... . 201.

* ,
- 1674 .
254 .. [.] . . ... . 1-2; .
... . 1. . 3.
5 . . 16. . . . 7.
236
237

. ... . 451.
Stilman L. Nikoaj Gogol and Ostap Hohol. S. 813-814.

23*

. . . 87. . 85-87
.

219

, . II, . 2390 (
18 (28) 1856 .).

62

1. .

, -
240. , , ,
. :
XVII . ,
( - ),
() ,
;
241.
, , , 24
1674 ., III ()
()
, , , , . ,
242, -
, ,
, , , . , ,
243.
, 4 1675 .
III ,
. 244.
, ,
, , , , (horodom). ,
, .
() (,
- 22
1674 .). , 1674 .


. , ,
,
, III, .
: ,
, (
240

. . // . , 1933. . 2. . 291.

241

Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 234.

242

( . ... . 152).
AGAD w Warszawie, zesp. Archiwum Zamoyskich, N 3053, k. 49.

245

244 ibid. K. 104.

63

245). , ,
- (dla lepszego
rzdu) , .
III ()
, .
, ,
, (. - . .) ,
, ,
, .
, 246
, XVII .247.

- ( ,
).
, ,
.
***
, 1654
1661, 1663-1669, 1673-1675 . ,
1662 1670 1671 ., ,
.
1654 - 1675 :
1665 ., 1671 ., 1672 .,
1673 . - , - 1671 . ,
245 , , ,
4 - .
;
( , . , . 4,
. 1, . 318, . 49).
246

,
, . : 4
( , . , . 4, . 1, . 318, . 49; Archiwum PAN
w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. III-198, rkps 56, . 108); ,
6 (Woliski J. Sobiesciana z 1675 . // Przegld Historyczno-Wojskowy. 1932. . V. S. 227-228; : Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz.
rkopisw, rkps 430, s. 210).
247

, , .: . .
... .

64

1. ...

1671 . 1672 . -
.
(, )
, 1664 . 1665 .,
(
).
,
1658 .
, , , .
1664 1674 .,
-
.

, ,
- - ,

1674 ., (
, ) , , 1669
. (, ,
). ,
, .
.
, , , , ,
. ,
- - 1658 . 1660 ., ,
1663-1664
. ,
. ,
1674 .,
. ,
.
1659 . , ,
1659 .
, 1658, 1659 1674
. , 1674 .,
:
- , - .
-
, , .
5-6-1279

2

1659

17 (27) 1659

.
1654 . ,

1.
.
.
, - , - , ,

( . - . .), -
, ,
2.
23 (. .) 1659 .
3.
-
.
1

. - XVII-XVIII . , 1934. . 61-80.

,
( - ). ., 1828. . IV. . 58;
( - ). 1-. ., 1830. . I. . 499-500; ,
,

( - ). ., 1863. . IV: 1657-1659. . 269; . %

3 . ., 1926. . 235;
... / ... 17851786 . .,
1847. . 4. . 38; , . . -
. . ., 1858. . I: 1649-1687. ..6.
3

. 1892. . XV: 1658-1659. . 274.

: ... (.
. 1-. . . . 508).
5

67

4;
, ,
. (), ,
. .
, ,
XVIII .: 1659 ., . 11. 8
, , ' ,
^ ^
)5. . ,
, .
1659 - , , ,
( ) XVII .
, 1654 .
,
6. ,

7.
101 ,
- , - . ,
4

(; - ), . 124
( ), . 1, 1659 ., 19.
: . XVII
. // . , 1997. . 1. . 410.
5 , , - (1737-1814) -
. 1762 .
, ,
( . ., 1900. . II. . 468-471;
. 4- . ., 1991. . I. . 204).
( 1832 .
( ))
.
6

. 1878. . X ( III ). . 781-800 ( ),

. 799-828 ( ). , ( . . 291-292), ,
1659 .
: 1654 .
/ . . , . . ., 2003.

. . X. . 291-296, 300-306.
( . . 296-300).

68

2. 1659

,
() 8 ,
() ^ ... ...
^. 11 (. .)
1659 . , ,
, 8 ()
- ,
.
: , -
, ... , - (,
, . - . .) , ,
8 . ,
.
,
-
. -
( . .). , 1660 ,
, 9.
.
( ()
). ,
() , -
.
- . ,
,
. 14 ,

, .
* , 17 (27)
1659 ., (. . IV. . 49-50;
. . 1-. . . . 262; . . IV. . 262; . ... . 221-222;
... . 4. . 27).
9 , 1659 .
( . - XVII-XVIII . . . II: //
. ., 1930. . 8. . 16). , ,
, . , , , .
, , .

69

.
, , -
, .
- , ,
, .
, ,
( ). , 1659
.
, 228
( ), - 144,
- 167, - 237, () - 275,
() - 191, - 1242 .
, 1222:
147, - 165, - 219, - 274,
- 189 .
,
. ,
, 1649 1654 , , 50-
60- XVII ., ,
( ), 1649 1654
. 1649 .,
, (1296 ),
- (1483), - (1958),
2072 () 3473
() 10. ,
1654 . ,
5095 , - 33802, - 304813,
- 11950 14.
: , 1649
22 , - 19, - 17;
, 1654 9, -
10

. -. ., 1931. . IX. (
1654-1657). . 1523.
11 . . X. . 296.
12

. . 302.

13

. . 798.

14

. . 300, 838.

70

2. 1659

16 15. , 1651
14 (chorgwi)16.
- , ,
*. , 220 ,
- 227, 111, - 46, - 604.
, 602, - 215,
- 230, - 110, - 47.
, ,
, (
). , ,
1659 . ( ) .
, , ,
, , , . ,
, ,
( ). ,
, ,
. , , .
, ,
, , , ,
, -
.
. 17 1658 .
, (iure
haereditario) 17.
15 /. . 1648-1654 . //
. ., 1966. . 2. . 134-138.
16 . ( -
), . , . 5 (), . 1, . 2286II, . 147.

( ):
, (.
11 ).
17 - , ,
, - ( -
). ., 1894. . VIII. . 2: XVII-XVIII . . 94-95; Powiat hylowski w gubernii Podolskiej. Opis geograficzno-historyczny wszystkich miast, miasteczek, wsi,
przysikw, futorw, sowem zaludnionych miejscowoci w tym powiecie, z dodaniem odpow
iednich dokumentw / Zebra i opracowa Wadysaw Pobg-Grski. Krakw, 1903. S. 38-39.

1658 .

71

,
4 1659 .18, , , 19.
, 17
1659 ., :
,
20.
,
, . ,
,
, , 21. ,
22.
, , .
, :
(
, . - . .), ,
()(). XVIII .
, , ,
*.
- (
) .

( ) ( ) - ,
, -
23.
,8

. . VIII. . 2. . 97-103; Powiat Mohylowski... S. 39-43.

19

Volumina legum. Petersburg, 1859. . 4. S. 302. . : . .

(XV-XVIII .). ., 1894. . 324-326.
20

. . IV. . 56; . . 1-. . I. . 497; . ... . 231;

. . VIII. . 2. . 267; ... . 4. . 35.
21 ,
1664 . ( . . VIII. . 2. . 107-109; . ... . 325
330,333).
22

. ... . II. . 16.

* ,
, , ,
. ,
, ;
.
21 . - X V-XVIII .
. ., 1993.2- . . 6-47 +
XV-XVIII ..

72

2. 1659

().
: (,
), -
( ). ,
, 120
,
35 .
, , - 38 ,
, - , - (
()). ,
. , XVII .
,
, - , 24.
(
, , ).
, ,
, 36 ,
. ,
.
, 38 663
, , , 662.
, , 2509 ,
- 2486. ( )
2271 . 41 ,
, 39 (
- - 25, - 11, - 3) - (
). - , ()
- , 36 - , ()
XVIII . , (. 16
), ( )
(. 13 14 ).
,
, ,
24

. . // XVII . ., 1979. . I. . 167.

: , ,
. ( ).

73

1:1,03 (1222:1264). ,
- - 1:0,86 (1222:1049). ,
1654 .
1:1,16 (3048:3538)25, - 1:1,06 (6380:6747)26,
- 1:0,72 (11950:8617)27. ,
, 1654 ., -
.
1659 .
. ,
, , , ,
. , 1659 .
(, , , - )
, ,
.
,
. ,
, , , , ,
, . .
, , , , :
- , - ( - , - , - ), - .
, : ,
- , ,
( ), - , - 28.
36 38 , , ,
33 ( ), (
) - . 15 , 1 2 -
, - , - , , .
, 29.
.
25

. . X. . 798.

26

. . 302.
27 . .-300, 833.
2,1 XVII . .:
- . // . 1868. . CXL.
. 802-810; . . XIV-XVII . .
, 1993. . 377; 378, 332, 387; 388.
29

XVII . .: . . . 1954.
. 360, 361.

74

2. 1659

.
-
(160 , 74,42% ),
(131 , 69,31%), (124 , 45,26%), (96
, 43,84%), (63 , 42,86%) .
(29 221, 12,72%).
,
. -
. , , (),
.
.
1659 .
30: , () ,
, ,
-
.
-
XVII . 31. .

,

(, )
^

^ . ! ^
, 88
^. 1,
2
3, , 8< 4 8
30

,
1654 .
, ,
( . . X. . 781-828).
31 . : . ., . .
. ., 1966. . . 53,55-56,58.

75

2. 1659

2. ' 1659

2. 1659

2. 1659

 Kdukvh

2. 1659

2. 1659

2. 1659

2. 1659

1 ( - 1680) -
. 1619 . 1629 .
. 1646 .
. 1647-1648
. ,
1654 . .
() .

. 1659 .
1659 . ( /
. . . , 1891. . 123-141).
2 ( - 1682) -
. 1637 . 16491652 - . 1653 . .
1655 . 1658-1660 - .
1659 .
1660 . , .

92

2. 1659
1681 ( . , 1911. -. . 136-159).
3 ( - 1682) -
. 1653 . ( )
, .

1654 . 1654-1656 -
. . 1656
, 1665 - .
1659 . ,
. ,
1677 1678 . (
. , 1918. -. . 84-113).
4 ( ) -
. 1610 ., - 1676 .
1630 , 1632 . -
. 1633-1634 1644-1645 - .
(1649-1650). 1650-1651
. 1651 1666 .
, 1653-1654 -
. 1654 1659 . 1667-1669
- . 1676
. . XV-XVII . , 1975. . 299-300).
5 ( ) - .
1638 . . 1648-1649
- , 1649-1664
( ) - . 1659 .
1661-1662 - , 1664-1669 -
, 1670-1673 - .
( . . ... . 131).
6 .
7 ( - 1679) - 5070- XVII . 1654-1661,1663-1669 1673-1675 , ,
1662 1670-1671 ( ,
1664 . 1665 ., ,
). - 1671 . - , . 1675 .
1678 . - ,
III . 1659 .
(
, ,
) - (, . - . .)
(. . IV. . 51; . . 1-. . . . 494; . . IV. . 273;
. ... . 224; ... . 4. . 29). ,
,

93



( )
, (. . ...
231).
8 - ( ) ,
. XV-XVIII . - ()
( . ...).
9 , - - ,
. XVII . (oppidum) ( .
XVII .: , , , // :
, , . , 1998. 5: .
, 60- . . 353
365).
10 - -
. XVII .
. 1651 . (Powiat Mohylowski...
S. 176).
11 , , :
. , ,
, XVII . ,
XV-XVI XVIII . ,
1659 . , .
, ,
.
, .
XVII . ,
XVIII . 1640- - , (
( - ), . 37 (
), . 1, . 43, . 49., 374).
12 - -
. XVII . (Powiat Mohylowski... S. 176), ( . 1890. . VII. . 2:
- . . 516).
13"14 .
, .
, ,
- .
15 - -
.
16 XVII .: (Powiat Mohylowski... S. 176),
(Archiwum Gwne Akt Dawnych w Warszawie, zesp. Archiwum Skarbu Koronnego ( AGAD w Warszawie, ASK), dzia I, ks. 71, k. 403v.). 30-60- XVII .
( . . VII. . 2. . 516; , . 37, . 1,
. 41, . 362.; . 42, . 251). 1730 .
(Archiwum Pastwowe w Krakowie, zesp.

94

2. 1659
Archiwum Podhoreckie Andrzeja Potockiego, XI, 1/28), 1659 .
, , .
1742 . ( , . , . 145 (),
. 134, . 171). XVII . , , , .
,7 - -
.
,8 -
.
,9 - -
. 20- XVII . ( , . 36
( ), . 1, . 2, . 19; . 37, . 1, . 287).
20 - - .
21 - -
.
22 - -
. XVII . .
23 - .
- - ,
. XVII . (
, . 37, . 1, . 38, . 218), ( . . 41, . 137), (
. . VII. . 2. . 510), ( , . 36, . 1, . 2, . 18; Powiat
Mohylowski... S. 108, 176; . : . ... . 185).
24 - -
.
25 -
.
26 - . XVII .
(Powiat Mohylowski... S. 108; , . 36, . 1, . 2, . 41; AGAD w
Warszawie, ASK, dzia I, ks. 71, k. 404).
27
- -
. XVII . (
, . 37, . 1, . 43, . 20,436.; , . , . 141 (
. ), . 45). 1655 . - (Powiat Mohylowski... S. 88).
^ - . XVII . (Powiat
Mohylowski... S. 164; , . 37, . 1, . 35, . 289.;
, . , . 141, . 45).
29 -
. XVII . .
^ - -
.
31
, , - ,
. 1637 .
( , . 37, . 1, . 40, . 138).

95


32 -
. XVII . ,
( , . 36, . 1, . 4, . 11; . 37, . 1, . 38, . 50,
230; . 40, . 93; . 43, . 411).
33 -
.
34 -
. XVII . ( . . VII. . 2. . 515;
AGAD w Warszawie. ASK, dzia I, ks. 71, k. 403v.; , . 36, . 1, . 4,
. 11) ( , . , . 141, . 45).
35 - -
.
36 - -
. , , -
,
.
37 - -
.
38 -
. 1636 . ()
( , . 37, . 2, . 40, . 319.; . : Powiat
Mohylowski... S. 258).
39 -
. XVII . - ,
( , . 37, . 1, . 35, . 49, 465; . 36, . 107,
., 510, 826; . 40, . 405; Powiat Mohylowski... S. 85).
^ - . -
. XVII . ( , . 36, . 1, . 2, . 23; . 4, . 11; . 37, .
1, . 27, . 169; . 31, . 348; . 38, . 46., 455.; Powiat Mohylowski... S. 258).
4, -
. XVII . , XVIII .
; , ( , . 37, . 1, . 34, . 36; . 36, . 563.;
. 37, . 263.; . 40, . 201, 258., 416; . 44, . 110; AGAD w Warszawie, zesp.
Metryka Koronna, dzia XVIII, Lustracje, ks. 74).
42 -
. XVII . - .
43 - . - -
.
44 - .
45 -
.
46 - .
XVII . (Powiat Mohylowski... S. 176; ,

96

2. 1659
. 36, . 1, . 2, . 36; . 37, . 1, . , . 157.; . 35, . 53;
, . , . 141, . 45).
47
- - .
XVII . - .
48 - -
.
49 -
. XVII . ( . . VII.
. 2. . 512; , . 36, . 1, . 2, . 48; . 37, . 1, . 32, . 64.;
. 37, . 20; . 38, . 92; AGAD w Warszawie, ASK, dzia I, ks. 71, k. 395).

7-6-1279



1664

1663 . ,

,
. ,

1663 - 1664 . , , ,
, , -
, - . , , 1664 .
,
.
- 1664 . .
, .
( )
XVII ., .
,
, , -
. ,
, - .
, , ,
.
- .
-
,
, ,
.
.
1
.
1

, .: 1) :
9 (19) 1632 . ( .
7*

99

, XVII .
402
. 545-586,
.
, ,
. , .
( ). ., 1883. . 1. :
. . 405-407);
6 1632 . ( - ,
, ,
- ( - ). ., 1863. . . . 1: (1500
1648 .). . 338-342); , 17
1648 . (, . ., 1848.
. I / . : . . 126-130);
14 (24) 1649 ., ( . . 372-376);
, 1649 . ( . 1914.
. III. . 4: , . . 362-365);
10 (20) 1650 ., ( / .
I. I. . ., 1961. . 159-161); , ,
1650 . ( . . 200-201); ,
1653 . (... 1852. . III. . III: . . 53-56);
, , 9 (19) 1660 . (... 1859. . IV. .
III: (1660-1664). . 54-60); ,
, 27 (. .) 1660 . ( . . 74-77); 5 (15)
1661 ., (
(-; - ), . , .
, . 2, 188/8, . 38-40); ,
, 8 (18) 1661 . (... . IV. . .
. 121-124); , ,
28 1662 . ( . . 160-167); ,
, 13 (23) 1662 . (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw,
rkps 402, s. 413-418); , , 10 (20) 1662 . (...
. IV. . . . 239-246); , , 22 (. .) 1663 . (Bib
lioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 469-476;
. ( - ), . ,
. 4 ( ), . 1, . 272, . 258-260; . 5 (), . 1,
. 1411, . 686-689; Biblioteka Zakadu Narodowego im. Ossoliskich we Wrocawiu, oddz.
rkopisw, rkps 237, k. 81-84); , , 13 (23) 1663 .,
14 (... . IV. . III. . 254-258); ,
, 30 (. .) 1664 . ( . . 441-444); , ,
28 (. .) 1664 . ( . . 449-451); , ,
8 (18) 1664 (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 525526); 2) : ,
, 20 (. .) 1666 . (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw,

100

,
* 1664 . (, , ()
,
"), ,
.
- ,
(Swientosaw) (Samuel)
. , 26 1664 . 7
1665
rkps 402, s. 615-634; .
1666 // . , 1999. . 2/3.
. 318-327); , 1669 . (Archi
wum Gwne Akt Dawnych w Warszawie ( - AGAD w Warszawie), zesp. Archiwum Branickich z Suchej, N 33/46, s. 2-4; Archiwum Pastwowe w Gdasku, zesp. 300-53 (Korespondencja
m. Gdaska), N 105, s. 259-261; Monumenta Ucrainae Historica /
. , 1966. . III (1650-1670). . 305-311; .
1669 11
XV-XVIII . - . 100-
/
. , 1998. . 203-205); ,
, 3(13) 1669 . (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps
402, s. 677-684, 688; M.
1669 . . 205-209); ,
, 2(12) 1670 . ( .
XVII-M / . ., 1851.
. . . 227-232; , ,
( - ). ., 1877. . IX: 1668-1672.
. 300-311; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 729-740);
, , 4 (14) 1671 . (AGAD w Warszawie, zesp. Me
tryka Koronna, Libri Legationum, ks. 25, k. 307-309v.; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz.
rkopisw, rkps 402, s. 707-711; , . , .5,. 1,. 1411,. 175177); , , 6 (16) 1671 . (Biblioteka Czartoryskich w Kra
kowie, oddz. rkopisw, rkps 168, s. 460-462); ,
, 26 (. .) 1672 . (AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna,
Libri Legationum, ks. 25, k. 346v.-349; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw,
rkps 402, s. 691-694).
* - , - ,
.
, (
) 1648-1664 , ,
(., 1848-1859).
2
Chronologia sejmw polskich 1493-1793 / Zestawi i wstpem poprzedzi Wadysaw
Konopczyski // Archiwum Komisji Historycznej. Krakw, 1948. . IV (Oglnego zbioru XVI).
3 . S . 154.

101

: (. 545-576),
(supplementum; . 577-580), (. 581-582),
(. 583-585), (. 585-586), (. 586).
77 , 75 , -
( 49 76,
). - , -
: (12 ), (29 ),
(munitia) (8 , 49),
(Podzikowanie) (3 ), (Petita) (23 , 76).
.

1664 .
, .

.
, , ,
. ,
.
, .
,
, , , ( 4).
,
( 6).

( 16).

( 17).
, ( 21).
, .
,
; .
,
( 22). ,
,
;

;
( 23).
,
102

3.

( 24).
,
, ( ).
,
,
- , , , ,
( 31).
( 33 37).
, (
) (naymita),
( 34).
,
() ( 36).
, ( 38).
, ,
. -
; - ,
( 41). :
24 ( 44),
( 45)
( 46). -
, - . ,
, (
). .
,
(). (
; (76)).
, ,
1664 .
, ( 53).

( 54-58, 60, 61), ( 59).
,
, .

( 73-74). - ,
, .

103

,
, , .
: - ( ),
(
, ), (
, , - ), (
, ) , (
(, . - . .),
[] ] []), , ,
(, . - . .). ,
,
, , (,
, ).

. ,
(supplicato) 21 1665 .,
.
3.
:
4 5
, 6.
7.

, , , s, z
3

Litterae nuntiorum apostolicorum historiam Ucrainae illustrantes (1500-1850). Romae, 1967. V.

XI: 1664-1669 / Collegit, paravit, adnotavit editionemque curavit Athanasius G. Weykyj, OSBM.
P. 78.
4 Lipiski W. Stanisaw Micha Krzyczewski. Z dziejw walki szlachty ukraiskiej w szeregach
powstaczych pod wodz Bohdana Chmielnickiego (R. 1648-1649) // Z dziejw Ukrainy. Ksiga
pamitkowa ku czci Wodzimierza Antonowicza, Paulina wicickiego i Tadeusza Rylskiego / Pod
redakcj Wacawa Lipiskiego. Kijw, 1912. S. 304-306.
5 . // - .
., 1928. . 76: .
. . 214.
6

, ,

( /. :
// . . -,

1997. . 142-143 . 143-144).

7

. :
, 1654-1665 . ., 2001. . 422-443 ( 18:

104

3.

. ,
.
, , , ,
.
-
1664 . (
1663 .) , 3 (, . .) 1664 .
*.
8.

, 9, ,
. ,
.
,
15 1664 . 10.
. , ,
3 1664 ., ,
11. ,
, .
,
.
1663-1664 .
. . 1664 .).
. : 1) - :
1664 // . 2000. 1.
. 40-61; 2) .
- 1664 . // , - : /,
... // . . . ., 2004. . 139-149.
* - , - ,
.
8

Korzon . Rec.: - . .
XVII XVIII . ., 1898 // Kwartalnik Historyczny. Lww, 1899. R. XII. S. 810; Ejusd.
Dola i niedola Jana Sobieskiego. 1629-1674. Krakw, 1898. . I. S. 495; Lipiski W Stanisaw
Micha Krzyczewski... S. 306;. .
/ . . -, 1985. . 46.

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 533-534.

. IV. . III. C. 409-411.
11 / . . . ., 1971. . 95.
( . . .
9

10 ...

105

1
1664 ., (. .). .
,
,
26
Instructia na seym walny Warszawski, w roku 1664 dana ode mnie, Hetmana,
wszytkiego Woyska JEKr. Mci Zaporozkiego posom naszym p.p. Michayowi Radkiewiczowi,
obonemu generalnemu, Samuelowi Frydrychowieowi, pukownikowi Biaocerkiewskiemu,
Swientosawowi Krzywieckiemu, pisarzowi Woyska JEKr. Mci Zaporoskiego, w obozie pod
Lisiank, mca nouembra dnia trzydziestego.
1. Naprzd. Po pocaowaniu rki Paskiey wiemey poddaskiey oddaniu pod nogi Maiestatu JEKr. Mci veneratiey pokorne oddadz solenniter dziki za nieaowan podeszych
lat JEKr. Mci, Pana naszego mego Paskiey Monarszey osoby, fatig przez Ukrain, kiedy
od kilku wiekw inauditam a nam desideratam, vspakaiaic poddanych swoich pomieszkania
vtwierdzaic kraiw securitatem, przenis praesentiam, nadto nieprzyiacielskie na swe
Pastwo, ad ipsam famam ogoszonego Pana in armis swym assistere granicom, auersit potgi
acz iniurio caeli jesienney zimney reuolutiey krlewsk wygod w polu praecisam, atoli, z
wrodzoney do obrony poddanych inclinatiey na stumienie, by sam w polu car moskiewski
compareret, quaesitam, na wylot przez Pastwa swoie venerabuntur occasionem belli'1.
2. Gdy summa miaa po deditiey ledwo nie caego Zadnieprza, pod nogi Maiestatowi
JEKr. Mci skonionego, vigore w Vkrainie tranquillitas z wiosn 2 residuum obstinatorum
przy zimnego Monarchi protectiey sczciem JEKr. Mci a rk mnego//rycerstwa infringi 2,
3 poskacz na niedol et fatales po niezarosych JEKr. Mci cieszkach, ktre Vkrainne JEKr.
Mci Pastwo afflixerunt, calamitates, gdy sub specie cia do boku JEKr. Mci, Pana naszego
mego, niebosczyk Pan Wyhowski, woiewoda kiowski, wyszedszy z Baru, snuic si dugo
po podeyzrzanych miastach miasteczkach, w narodzie vkrainnym, nouandarum rerum chci
wym, mouet bunt tumulty staliste prawie vincula conclusit w Szawulisie coniurati'3,4*iako
szerzey wyraa confessata zdraycy Sulimki, tey roboty instrumentum*4.

Religia Grecka
3. A e od wielu wiekw pod sczliwym Krlw JchM, Panw naszych mcwych dzi
panuicego, panowaniem wiara nasza grecka, nie w vniey bdc, ale pod posuszestwem
, . 16631687 . II . . . . ., 1905. . VI.
. XV. . 27).

106

3.
Stolice Apostolskiey Konstantynopolskiey, suis zawsze cieszya sczyci immunitatibus,
pokorn pp. posom zlecamy do Krla JE0 Mci caey Rptey supplik, aby Paskiey ebrzeli
clementiey w zachowaniu praw, narodowi religiey naszey nievniatskiey sucych, ile aby
ad liberum, ktre tey Rptey, coaeuum w Pastwach JEKr. Mci exercitium religiey naszey
nievniatskiey cerkwi, nam, nievniatom, od oycw vnitow w Koronie w WmXeLm in conuulsionem praw naszych pozabieranych, bya5. Tandem 6 tak wiel seymw JEKr. Mci, Pana
naszego mcgo, caemu wiatu iawnemi assecuratiami obiecana restitutio'6, gdy po te czasy
nasze duchowiestwo tylko cieszy askawemi JEKr. Mci obietnicami, a oycowie vnici beneficia7//y cerkwie dzier. Powabi ta aska JEKr. Mci Rptey w buntach bdce 8*Woyska
Zaporozkiego scissie'8 ad unitatem z nami, gdy usysz, i innata regnantibus clementia, nie
patrzc na ich errores przeciwko Maiestatowi swemu Rptey, na prob nas, ktrzymy z
vtrat zdrowia ostradali oguem wszytkie za dostoiestwo Maiestatu JEKr. Mci Rptey,
cao mienia powrci naszemu duchowiestwu nievniatskiemu kae lege scripta samym
skutkiem 9*od vnitow w Koronie w WmXcLm zabrane archiepiscopie, episkopie, archimandrie, cerkwie, manastery iakiekolwiek ritus nostri fundatie'9. O co gdy od pocztku JEKr.
Mci Panowania koatamy I0 obietnice, seymowemi constitutiami utwierdzone*10, odbieramy,
niednego episkopstwa Przemyskiego, iescze pactis conuentis sczliwey electiey coronatiey
. pamici Krla JE Mci Wadysawa Czwartego, brata Krla JE Mci, vindicatam1*, nie
moemy od oyca Chmielowskiego, vniatskiego wadyki, iniusta competentia in potiori parte
osignionego, dwign, wolno et vsum naszemu vniatskiemu2* episkopowi11. Koata tedy
do aski Krla JE Mci Rptey iak o wolno rwno rzymskiemu w Koronie w WmXeLm
naboestwa naszego nievniatskiego, tak o restituti w Koronie w WmXeLm archiepiscopii, episkopii, archimandryi, cerkwi, monasterw naszemu duchowiestwu nievniatskiemu,
supplikowa pokornie bd pp. posowie nasi.
4. 12' A e w przeszey constitutiey napisano si commissarzw, ktrych zwodzi do od
bierania naszych cerkwi esset immensum, zwascza kiedy ta constitutio absentiarum wtrcia
obstacula u nas niektrzy rozumiei, e ta liczba gromadna commissarzw//excludit effec
tum aski JEKr. Mci Rptey w restituty cerkwi naszych ruskifch nievniatskich duchowiestwu
naszemu ruskiemu, nievniatskiemu12, prosi bd o czterech commissarzw tylko, z Korony
dwu a z Litwy dwu, ieden rzymskiego, drugi naszego ruskiego nievniatskiego wyznania, z Ko
rony w Litwie administrare mai t commissi, a z Litwy w Koronie, na przyszym seymie
sub paenis3* swey commissiey dane rationes. Czas po seymie commissiey w puroku decidi,
prosi bd.
5. Jako nouitates starych porzdkw immutatie zwyky confundere si w kodym sta
nie, tak aby wedug dawnego zwyczaiu nieprzerwanym a saeculo toczcego4* si torem do
l3collatury episkopii prawosawnych13, pogotowiu metropoliey Kiowskiey, nie w vniey z
rzymskim kocioem, ale pod posuszestwem Patriarchy Konstantynopolskiego, bdcych,
vindicati ( episkopstwa)
nievniatskiemu
3* poenis
4* toczcym
2*

107


zwierzchno adna duchowna rzymskiego naboestwa posuszestwa nie interessowaa
nie naleaa, iako to l4*Jm. Xdz arcybiskup lwowski co za praetext do episkopiey naszey
Lwowskiey, nie w vniey bdcey, usurpowa*14, ale l5 sam Krl JE M iako supremus arbiter
praeuia electione legitime et immediate do niey cleru nalecego, iako diplomata wolnoci religiey naszey sonant jus patronatus collationis exigit, by collatorem15. W czem aby lege scripta
caueatur dawny porzdek a niesuszne praecidantur, iako to Jm Xdza arcybiskupa lwowskiego
innych Jch Mciw ad collationem et praesentam16 praetensie, imponimus p.panom posom
naszym u JEKr. Mci Rptey staranie. Wic l7*wsi Perehiska toties obiecan restituti episcopiey Lwowskiey17 ta sollicitudo p. posw naszych pokornie u JEKr. Mci Pana naszego
stanw Rptey exposcet, gdy dosy iusta petit ta cathedra od dawnych czasw, gdy sdu
Paskiego ebrze.//
6. Poniewa metropolita kiowski iest directe et immediate pasterzem Vkrainy mia by per
omne ius et '"-aequum electem*1* decidi Woyska JEKr. Mci Zaporozkiego rwno z szlachec
kim duchownym stanem gosami, vpraszac bd pp. posowie nasi, ,8 aby per legem scrip
tam caueatur samotrzynastego Hetmana rwno z szlacht do electiey metropolity kiowskiego
sensus gos wolny, to iest Hetman, obony, pisarz Woyska, sdziowie, assawuowie sze
pukownikw, poniewa niey na sze pukw dzielimy Woysko, a te gosy porwnane z sta
nem szlacheckim, directe do obrania metropolity nalecym, prdsz facilitabunt na iednego
zgod Woyska non derogabitur do tego posuszestwa pasterza nalecego honori'18.
7. W Vkrainie rzek staww monastyrw kiowskich19 wszytkiey Vkrainy oby zawia
iakimekolwiek praetextem w ich wtrca vsum nikt nie way, lege caueri prosimy, ile
kiedy fortec na Zaporou gdzie indziey erigentur achnliby participowa monasterw
poywienie wygod.
8. Niemao na tym kraiw tych porzdkowi naley, aby md erudiri moga, czym by
samym ad saniorem mentem w doyrzalszym kody mg powabie si wieku. Zaczym aby
akademia20 szkoy kiowskie21 byy immunitatibus, academiom in Regno suacmi, insig
nitae nasi w niey professorowie nievniaci byy promotie22, academiom zwyczayne, inualeant, supplikowa bd, iako o to, 23 aby oycowie jezuici nigdy szk nie fundowali ani
erigowa przez si albo subordinatas personas nie wayli w Kiowie, iakoby md reigiey
naszey greckiey spokoynie moga erudiri wolnoci academickich cieszy vsura, gdy oycw
jezuitw szkoy musiayby tylko tumultw przy//niepodobney z akademi nasz zgodzie by
okkazi, adne szkoy rzymskiego naboestwa ad proportionem collegy albo academiey
eby w Kiowie nie byy*23, o constitutiey warunek vpraszac bd.
9. Wic przy academiey i moe stan burss et semmariorum na studentw fundatia,
vpraszac bd pp. posowie, aby kodemu chccemu erigowa fundowa wolno pospoli
tym prawem, w constitutiey wyraonym, caueatur.
10. W Wielkim XcLm i te szk naszych reigiey greckiey 2**nie w vniey2* dotd nigdzie
non instaurata erectio nie pozwala modzi reigiey greckiey, nie w vniey bdcey, wyzwol
aequam electionem
,
bdcey.

2*-2*

108

3.
onych uczy nauk24, sollicite prosi bd, aby academi wolno byo fundowa nievniatsk, mi
anowicie w Mohilowie Litewskim25, w niey professorowie ad proportionem kiowskiey akademiey byli, ktra temi, iako kiowska, cieszy si ma academiom sucemi immunitatibus,
burss et seminariorum na studenty aby przy tey akademiey lege pozwolona bya institutio.
Take oycw jezuitw adnych szk rzymskiego naboestwa ad proportionem collegy
albo academiey eby w Mohilowie erigowa fundowa nie wolno byo, lege decidatur.
11. 26*Lubelskiey cerkwie commissia, ktra iu effectualiter z aski JEKr. Mci stana
nasi nievnici tey cerkwie ciesz vsu, aby podpisana bya od JEKr. Mci, Pana naszego mego*26,
pokornie u Maiestatu JEKr. Mci instabunt pp. posowie nasi.//
12. Wrodzona JE0Kr. Mci, Pana naszego mego, clementia zawsze narodu ruskiego religiey naszey greckiey nievniatskiey osobliwemi releuabat askami indemnitatem, teraz aby
z teye dobrotliwey nasze nie byo wyczone in genere duchowiestwo aski, prosimy: gdy
iako kodey reigiey w tym nay wicey vertitur immunitas, aby duchowni mieli suam obseruantiam, tak za naszemi nievniatskiemi wiesczennikami - popami w Koronie w WmXeLm, in
stabunt pp. posowie nasi, aby per constitutionem eximantur od wszelkich exacty onierskich
domw ich securitas iako chwakw wielkiego Imienia Bozkiego bya porwnana z szla
checkimi w Koronie w WmXcLm domami et immunitatibus, iako o gwatowny naiazd, aby
eodem sdzili si z kodym inuastorem1* iudicio na seymie za episkopa swego instanti; iako
szlachta w Koronie w WmXeLm, a mianowicie w dziedzicznych panw maitnociach rwno
z chopami do powinnoci aby nie byli pocigani episkopom aby o to z panami wolno byo
agere na seymie za mandatem z kodym szlachcicem, prawo vprosz.
13. Poniewa te po . pamici oycu Kossowie, metropolicie kiowskim27, trzydziestu
tysicy w gotowinie summa na reparati cerkwi S. Sophiey cathedralney w Kiowie zostaa,
krom inszych splendorw ruchomych, cessit successori . pamici oycu Baabanowi, met
ropolicie take kiowskiemu28, a nie przyszo opatrzenie tey cerkwie do namnieyszego skutku
owszem ociec Baaban in usum suum krewnych swoich t obrci summ, zaczym prosi
Woysko JEKr. Mci Zaporozkie, aby t summ successori29 krewni niebosczyka oyca met
ropolity restituant a in defectu//na dobra zeszego pasterza authoritate seymu introducatur executio w summ, a za eby successor z tey summy albo z dbr, w summie obitych, wypeni
intenti niebosczyka oyca Kossowa okoo reparatiey cerkwie S. Sophiey, cauendo to, aby
odtd ecclesia w niey successores metropolitowie, iako episcopi, po kodego zeyciu
wszytk pozostao, excludendo krewnych (poniewa u nas zakonnicy tey cerkwi Boey na
sobie mai dostojestwa), zabierali dziedziczyli, krom dbr ziemskich ich wasnych, ktre
metropolita episcopi pro libitu suo mdz bd disponere.
14. A e z temi rzeczoma, ktre religi nasz nievniatsk conseruunt iey duchowiestwo,
non temera2* mente supplikuiemy do JEKr. Mci, Pana naszego mego, ale dobrze zwaywszy,
quanta ztd Rptey ma accedere pociecha, kiedy duchowiestwo nasze suis cieszy bdzie
immunitatibus z clementiey Paskiey md erudiri w akademikach swoich, ktra dzi, arti!*
2

inuasorem (. 16)
temere

109


bus liberatibus non exculta, wszystko sobie audere pozwala persuasyi 1* naysusznieyszych
excludit considerati.

Wolnoci Woyska
15. Wolnoci Woyska JEKr. Mci Zaporozkiego iako s od Naianieyszych Antecessorw Krla JE0 Mci samego Krla JE Mci, Pana naszego mcgo, nam mcwie nadane
seymowemi constitutiami utwierdzone, tak aby wszytkich praw, przywileiw, wolnoci, nam
sucych, stana na ninieyszym seymie//innouatia approbatia, unienie prosi bd tak dla
nas, ktrzy persistimus in fide, iako 30*y tych alliciendo, ktrzy rospaczai w clementiey JEKr.
Mci Rptey, aby mieli cieszy si wolnoci przodkom sobie nadan vsura*30. Wolnoci za
naszego2* ta iest interpretatio.
16. Naprzd. Aby domy, futory nasze z szlacheckimi w Koronie w WmXeLm in securitate
porwnane byli3* przez constituti onierz, ktryby way stanowi si u Kozaka, pro inuasore by sdzony.
17. Jeliby szlachcic Kozaka regestrowego zabi, lubo w Woysku merens stipendia lubo
nie, cauemus to sobie, eby o ten crimina popeniony na gardle by karany peremptorie przez
31*decret grodu kiowskiego'31, nie upatruic 32*cadenty roczkw'32, tylko ad requisitionem Het
mana albo pukownika, gdzie si owe stanie zabystwo. Ktremu grodowi kiowskiemu aby
publica lege w sprawach criminaw kozackich dana bya suprema nad kodym zabyc sine
ulla appellatione executiey33 na gardle facultas, rzecz nam Rptey poyteczn widzimy,
gdy tak wntrzne diffidentie a z tego na szkod Rptey motus compescentur.
18. In casu za na zabyc vcieczki z gorcego vczynku eby 34*infamia grodzka kiowska
publikowana tak bya wana, iako trybunalska'34, trybuna35 nie mg decretw grodowych
w sprawach kozackich znosi, lege cautionem.
19. Similiter in ciuilibus36 publicowana banitia37 w grodzie aby te miaa wag, iako w
trybunale, banitus38, kiedy mu kto zada w trybunale albo in quocunque Regni subsellio, nie
mia locum standi, poko nie dosy uczyni stronie.//
20.39'Na grd za, w niedosy czynieniu sprawiedliwoci ieliby zwleka executi, aby
paenae4* vstanowione byy, doyrz o forum z grodem za mandatem przed Krlem JE Mci
o sd nieprawny, iako o zwok sprawiedliwoci uprasza bd*39.
21.
^'Wdowy kozackie wedug dawnych praw, zwyczaiw, porzdkw przywileiw
Naianieyszych Krlw Polskich teranieyszego, nam panuicego, nadanych*40, aby byli5*
wolne od stanowisk onierskich do kozackiey naleeli jurisdictiey, a nie do zamkowey41.
42*Hetman za z starszyn sub fide et consistentia doyzrze et decidere ma naleyt usug
woienn, czynic tak, iakoby plenus dwu tysicy z puku kadego na usug JEKr. Mci by
numerus-42. 43*A wdowy kozackie cakiem wolne by mai podug dawnych praw przy
wileiw*43.
'* .
naszych
3 byy
4* poenae
5* byy
2*

110

3.
22. W sdy kozackie44 adna wtrca si nie powinna jurisdictia, ale w kodym puku
samego pukownika sd wszystkie discernere sprawy powinien cum appellatione libera do
hetmaskiego sdu, a to midzy Kozakami tylko; a ieeli midzy miesczaninem a Kozakiem
sprawa o iakiekolwiek praetensie, poswary, ranienia, zabystwa, w gruntach rnic, w
stawach, pasiekach, futorach inno1* excessus, nie powinna sama decidere starosty iurisdictio45, ale 46*sd compositi judicy'46 z pukownikiem albo hetmaskim wysanym.
23. Co do electiey Hetmana. I sub specie wolnego obierania bunty wsczyna zwyky,
gdy iedno co w niespokoyney in plebe zaczwaa gowie, zaczym libera electio aby bya w
granicach swoich opisana prawem pospolitym. To iest 47*eby Hetman od seymu do seymu nie
by skadany, ale po seymie//zieda commissarz od JEKr. Mci Rptey przesucha starszyny
woyska, ieli zmian promouent Hetmana; ktrego przy commissarzu in locum deponentis
hetmastwo2* substituere mai; nie pierwo iednak zupen poda mu wadz pan commissarz
ma nomine JEKr.Mci, a JEKr.M ostrzee o elekcie ieli bdzie Panu do smaku, ma od
JEKr. Mci functi insignire, ieli nie, ma Krl JE0 M proponere suffragio powagi swey Het
mana, byle iednak z Woyska Zaporozkiego w nim bene meritum Panu oyczynie; ieliby,
nie czekaic seymu, wayli si zoy bez commissarza obra drugiego, za buntownikw
rozumiani by mai'47.
24. Widzi to Woysko JEKr. Mci Zaporozkie zatrzymaniu dobra pospolitego proficu
am3*, aby hetmaska residentia nie bya w Czehrynie na pograniczu, gdzie zawsze Hetman
iak w pod obuchem w osobie iego musi periclitari vniuersitas tych kraiw, mnoc a do
uszkodzenia Rptey caey trudno48, ale in meditullio Vkrainy w Bialey Cerkwi49. Ile gdy
Czehryskie starostwo50 z wszytk intrat cessit praesidio51, ktre tam potrzebne w tym miescu,
otwierajcym zamykaicym od pl Vkrain Zaporoe, przeto starostwo Biaocerkiewskie
potrzebnie z wszytk intrat cedere ma Hetmanowi, czemby sam cum sua mg y
assistenti, posw przyjmowanie odprawowanie na goci expensa zbywa, Rptey nie
przykrzc o impensas. A zosobna kody Hetman propter assistentiam, ktra przy hetmanach
gromadnieysza, boni publici iest wielkim strem, powinien bdzie mie lege impositam sobie
szeciudziesit dragoniey52 pod chorgwi przy boku swoim perpetuam frequentiam na to
koszt impendi ma z starostwa teye intraty, na hetmanw obrconey, Biaocerkiewskiego.
25. A e pisarz woyskowy, sdziowie dwa, assawuowie inni consiliarze, muzyka woyskowa s eo necessitio, bez ktrego hetman aden subsistere nie moe, z tego//providebit tych
sug JEKr. Mci Rptey starostwa poytkw.
26. Jescze z tey ratiey w iaeycerkwi hetmanw promouemus residenti, e w Czeh
rynie Chmielnicki stary53 instituowa swe mieszkanie, na tatarskiey innitens przyiani i na ich
colligationes braterstwo, na szkod Rptey zapatrzony; teranieyszy za Hetman, Maiestatowi JEKr. Mci wiemy Rptey yczliwy, aby in contrarium w Biaeycerkwi subsistat suc
cessores, oyczyzny utile upatruiemy.
'* inne
Hetmana
3* proficuum

2*

Ul


27. Wic e w Biaeycerkwi na ingruentia1* w owym kraiu oppositum praesidium peri
cula, zaczym te gdzieindziey dosy opportune ex importandis niey2* legalibus przeniesie,
poniewa hetmaska residentia w swey osobie wszytkim zaoy si niebezpieczestwom cum
sua assistentia.
54Szlachta
28.
biaocerkiewska, ktra naleaa antiquitus do jurisdictiey zamku
Biaocerkiewskiego, a mianowicie Lesiewicze, Kowszowata, Nastaska, Skarewka, Mazepince, Kierdany inne ktrekolwiekby pokazay ktokolwiekby tych dbr cieszy vsu cieszy
teraz praw swych porzdkiem stringitur naley54, aby, gdy nie wtpimy o mcwey JEKr.
Mci Rptey asce, e cedet residenty hetmanw starostwo Biaocerkiewskie ta szlachta
osobliwym prawem w posuszestwo do vsugi JEKr. Mci Rptey hetmanom militet iako
starostom swoim zawsze, gdy Hetman na woyn wsiada bdzie na ko, oni w porzdku, u
nich zdawna za wszytkich starostw biaocerkiewskich zwyczaynym, armis se accingant przy
boku Hetmana, prosi bd pp. posowie nasi o constituti.//
29. Poniewa za 55 starostwo Biaocerkiewskie iest tanti in Republica herois, Janie
Owieconego Xcia JE0 Mci Dmitra Korybuta na Zbarau Wiszniowcu, woiewody bezkiego-55, unienie prosimy, aby naszey non imputet tak wielkich w oyczynie zasug woiennik ani
Hetmana teranieyszego nieostronoci, e, u way wszy tych kraiw securitatem z residenty
Hetmana dzisieyszego nastempcw, nie respectem osoby teranieyszego Hetmana, ale
buawy directiey tego Woyska w Biaeycerkwi, Rptey yczc post tot fluctus gruntownego
uspokoienia, o t3* starostwo prosimy w nagrod Czehryskiego, pewni bdc, e wielkiemu
senatorowi, walecznemu woiennikowi, Krl Jm, Pan nasz mcwy, wszytka Rpta intratnieyszym nagrodzi starostwem.
30. Pukownikw w Woysku JEKr. Mci Zaporozkim, lubo mai liberam zawsze elec
tionem puki, iednak aby praeuio sensu Hetmana skadano obierano, caueri lege ma, gdy,
aemulatie w te czasem wrzucaic in plebem, factie przychodz, zawzitoci, e publiczne
mieszai sprawy, kiedy yczliwemu pukownikowi sub specie wolney electiey zgotui ruin.
Zaczym arbitrium circa instituendam na nowego pukownika electionem Hetmana antecedere
powinne. Setnicy za ex arbitrio pukownika swego deponi et institui, byle ludzie w dziele
rycerskim dowiadczeni, mai.
31. A iako widzi Woysko JEKr. Mci Zaporozkie liczb Woyska, w wielki comput extendowanego, sobie szkodliw tey woyny domowey rozruchw by po wielkiey czci
przyczyn, tak 56 aby iu stana przez ppvv commissarzow, do nas zesanych, pewna w po
tomne czasy nieodmienna dwunastu tysicy liczba, dzielc na sze pukw Woysko a puk
kody we dwa tysica regestrowych, zamiescza//ic Kozakw iudicio Hetmana starszyny,
ludzi rycerskich. Puki za te by mai: Czehryski, Czerkaski, Korsuski, Pereasawski,
Kaniowski, Biaocerkiewski56.
32. W pukowych miastach przez woyn na usudze JEKr. Mci Rptey albo mier
naturaln numerus decrescens aby adimpleatur z tyche miast z ludzi, do boiu Hetmana iudicio
'* ingruenti
, .
3* te

2*

112

.
zgodnych, constituti prosimy na . starostw paenas1*, inquantumby sw wadz temu
Hetmana wpisowi dobrania zupeney dwu tysicy ludzi w kodym puku liczby, z kogo bdzie
rozumia Hetman supplere suby woienney defectum, przeszkadzali.
33.57*Wic i w woiewdztwach Brasawskim Czemihowskim, tak w dobrach Krla JE
Mci, iako ziemskich, nie bywaa Woyska Zaporozkiego consistentia*57 teraz, do starych
porzdkw zwyczaiw Woysko JEKr. Mci Zaporozkie obracaic sensum, w iednym woje
wdztwie Kiowskim cauet sobie teraz w potomne wieki consistenti szeciu pukw58, kt
rych defectum w liczbie dwu tysicy realney kodego puku, poniewa s zdezelowane, aby
wolno nie tylko z pukowych, ale innych tego wojewdztwa supplere starostw krlewsczyzn z Niyskiego starostwa59, lubo iest w woiewdztwie Czemihowskim, cauemus sobie
lege caueri uprosi mai p. posowie nasi. ^Kiw iednak Czemihw same iako grodowe
miasta*60 od consistenty Kozakw Woyska naszego excludimus mie w samych miastach
adney namnieyszey liczby, cedendo wczasowi 6l*publicznych ziazdw w tych dwu miescach*61, nie chcemy.
34.62*Disciplinae militaris i w tym Woysku ten inualuit error, e za chorgwi zaraz nie
id Kozacy, lecz ledwo drugi w tydzie za pukownikiem albo setni//kiem na woyn zbierze
w drog, tedy aby Hetmanowi, przywodzc w dobry porzdek te Woysko, ktoby za chorgwi
zaraz nie wyszed tego dnia, iako pukownik albo setnik, sine legali impedimento nie tylko z
tey woienney suby wolno byo excludere bez przeszkody pp. starostw substituere inszego,
dbalszego swey powinnoci onierza, z tego miasta wsi, ale by na gardle kara, gdy
przez omieszkany popiech dla niezgromadzonego na czas naznaczony woyska si woiennych zwyko miesza si sczliwoci. Takowym e sposobem kara praefigi, ieliby si przez
naymita way regestrowy Kozak, a nie sam, na woynie by*62. Y 63*ieliby pukownicy albo
setnicy taili vrzdy, za dowodem przed Hetmanem traci mai wszelkiemu woyskowemu,
podug hetmaskiego rozsdku, podpadn karaniu*63.
35. Pukownikw2* i z pisarzem asawu w kodym puku musi by publicis negotys
intenta consistentia, zaczym aby panowie pukownicy kody w swego puku starostwie na si
mieli wyczono po mynie po drugim na pisarza, asawu innych officialistw swoich,
supplicabunt pp. posowie.
36. Dobra in genere wszystkie duchowne wszelakiego wyznania Woysko JEKr. Mci Za
porozkie z pobonoci swoiey usugom Boym lego chwale witego imienia fundatiom
od consistenty swoich, iako dziedziczne, wycza perpetuis temporibus w te dobra, aby nie
nisczeli przez to miesca wite, ktrym su te imiona, nie chc miesza swemi siedliskami
poddanych errory augere ku panom z swoiey tam consistenty.
37. Poniewa tedy 'przenosi do swych consistenty z dbr ziemskich duchownych,
iako z dbr Krla JE Mci, w woiewdztwie Brasawskim musz Kozacy'64, waraie to so
bie Woysko JEKr. Mci Zaporozkie, aby grunta, domy, zasiewki, stawy, // pasieki, futory
wszytk zgoa maitno swoi libere bez adney przeszkody od panw ich namienikw
od wypisu intra medium annum sprzeda, zamienia, da, darowa wolno byo, iako sw
'* poenas
pukownikowi

2*

8-6-1279


wasno; ieliby 65*dziedzic albo dzierawca dbr Krla JE Mci*65, z ktrych excludetur
consistentia Kozakw, mia wycie z caoci substantiey impedire albo sprzedania si z grun
tami, pasiekami, futorami, stawami, domami nie dopuci, z takowym kodym aby na seymie
za mandatem Krla JE Mci Hetmanowi wolno byo Woysku Zaporozkiemu agere iako cum
violatore pospolitego pokoiu, o prawo constituti prosi vnienie imponimus pp. posom
naszym.
38. Jako wszytkie woyska porzdkami stoi a nieporzdkami nisczei, tak naszego
Woyska, w liczbie dwunastu tysicy bdcego, chcc cieszy rzdn spraw, w kodym roku
chcemy mie w kodym puku raz 66 vizi Woyska naszego, ktra lustratia ludzi rycerskich-66,
do boiu zgodnych, ich ora ma przez Hetmana czyniona by, w czem starszyny z Het
manem fides et conscientia obligatur1*. Wolno te Hetmanowi bdzie niezgodne albo2* zym
orem excludowac subiecta a do usugi JEKr. Mci sposobnieyszemi dopeni. W czem na
adne zapatrowa si corruptie eadem flde et conscientia Hetman starszyna obligantur.
39. Niemao na tym Woyska JEKr. Mci Zaporozkiego okkaziom woiennym, gdy iu
minuitur liczba, naley do dzielney sprawy, aby 67 przy kodym puku chorgiew kwarciana
practicato przed woyn bya exemplo 67, w ktrey powinien bdzie compleri stu dwudzi
estu koni numerus, krom Biaocerkiewskiego puku, gdzie 68chorgiew szlachty tameyszey
supplebit'68, ktrzy z gruntw Nastaskich, Lesiewickich, Kowszowatskich, Kierdanowskich,
Mazepiniec, Szkarowki innych przy hetmaskiey//bd kod woienn usug osobie iako
starosty swego.
40. Chorgwie za kwarciane, do pukw przydane, mai iako effectiuum mie stu dwudzi
estu koni numerum, sub sigillo testimony, ieli completa liczba, od Pana Hetmana naszego do
JEKr. Mci Rptey, tak, aby rotmistrze assistant chorgwiom, nie udalaic si nigdzie, prosi
bd lege caueri. Sub paenis3* i pod czyi commend zostawa bd4*, aby si z Jm Panem
Hetmanem znosi5* do woiennych stawa okkazyi na kode Pa Hetmana zawoanie z wszytk
gotowoci, zasaniajc Rptey periculum w osobie Hetmana, supplikowa bd pp. posowie.
41. Jeliby kto chcia z szlachty by w regestrze kozackim vsug JEKr. Mci midzy
Kozakami tractowa, ten, by naystaroytnieyszey by familiey, lubo sdowi hetmaskiemu
subesse powinien, poko tu zostaie. Jednak gdy w Koronie albo w Wielkim XcLm comparebit,
porzuciwszy t sub, aby, e by w regestrze Kozackim, nie szkodzio nie derogowao nic
honorowi iego. Take nobilitowani Kozacy69, iako sczyc kleynotem szlachectwa koronnego,
aby wolno byo porzuci6* t posug wszytkich honorw w kodym woiewdztwie pow
iecie byli capaces, lege caueri prosimy.
'* obligantur
ze.
poenis
4* chorgwie.
5* rotmistrz.
6* .
2*

114

3.
42. Wic to Rptey, vpatruic utile, widzimy potrzebno, aby woiewdztwa vkraiskie
mieli lege assignatam sobie obrony obrad gotowo na woienne wszytkie okkazie pod
czyi commend nieprzyjacielskim resistent potgom, lege caueatur.
43. Poniewa Woysko JEKr. Mci Zaporozkie stanie regestrowe dwunastu tysicy, iako
byo patne za Naianieyszych Przodkw JEKr. Mci, tak aby dzi panuicego nastempcw nie zagadzona bya na te Woysko aska. Zachcajc ie do yczliwych posug woiennych,
prosimy, aby stipendium we dwie lecie z kodego seymu, iako ziedzie commissarz, miao po
zotych dzieciu1* na osob. Iednak teraz Rptey folguic impensis, o ten pacenia porzdek2*,
aby si zaczyna a za cztery lata a trwa perpetuo.//

Munitia70 Woyska Zaporozkiego

44. Armata71 Woyska JEKr. Mci Zaporozkiego aby miaa sw ordinati. Liczb iey
dwadziecia cztery sztuki continuo abymy mieli w Woysku naszym na okkazie woienne, ma
lex3* praescribi. A jeeliby walnieysza potrzebowaa Maiestatowi JEKr. Mci Rptey posuga
przyczynienia, za wiadomoci JEKr. Mci augere wolno cauemus z fortece Czehryskiey72,
na ktrey munitia Woyska Zaporozkiego z zawiadowania Hetmana naszego excludi niema,
poniewa oney tam w Czehrynie subsistentiey naysposobnieysze miesce, a manowicie na pro
chy, wzgldem sklepu murowanego, sposobna depositia.
45. Przy Hetmanie Woyska lubo z pukw mogaby ordinowana by assistentia, iednak ae
quius osdzilimy mie piechoty trzysta zwyczayney mercenariorum Rptey naszey, na wybr
kozackiey zooney z ludzi Hetmana starszyny iudicio, yczliwych Krlowi JE Mci,
ktrzy si by nigdy od armaty nie oddalali byli w zupeney liczbie, w czem obligabitur fi
des pa obonego naszego. Tey za piechocie viuende Hetman z starostwa Biaocerkiewskiego
prouidebit, a Rpta quotannis, nie uchybiaic terminu roku, roczne na osob po zotych
dwudziestu exoluet stipendium, pukownikowi po zotych dwiecie, asawule zotych sto, set
nikom dwum po zotych pidziesit, pisarzowi zotych pidziesit, chorym po zotych
trzydziestu.
46. Cieszy si iu 73'Woysko JEKr. Mci Zaporozkie ask Maistatu Paskiego, e ma
Lisiank za przywileiem JEKr. Mci cum attinentys na armat woyska, to iest na muniti
wszytkie in genere potrzeby, do artileriey nalece, dan, aby etiam lege publica ta JEKr.
Mci Woysku Zaporozkiemu militet donatia73, pokorn do JEKr. Mci Rptey wnios supplik.
Gdy iako artileria z tey//intraty sufficientiam na wszytkie woyny, ktre tu silere nie mog,
mie bdzie za dozomym Hetmana starszyny staraniem, tak wychowanie obony, asawu,
pisarz armatny, chory, puszkarze, armaszowie, szyposze74, kowale, stelmasi, rymarze,
ktrzy wedug zwyczaiu Woyska Zaporozkiego powinni ustawicznie by przy armacie iey
inserdare4* vsug swoi, requisitum. Z teye intraty koni pod armat furmanw albo raczey
** dziesiciu
prosimy.
3* lege
4* inservare
2*

8*

115


wonic suppleri bdzie musiaa potrzeba conseruatia vsudze. Jednak nie sam obony bdzie
o tey wiedzia intracie, lecz Hetman z wszytk starszyn powinien verificowac percepta et
expensa, intraty roschd, inquiruic exquisitissime, disponowa temi poytkami Lisianki
sam Hetman ad usum artileriey za wiadomoci starszyny, przy sobie bdcey, ex communi
catis consilys bdzie.
47. W Samaru, Orelu75 innych kozackich rzeczkach vchodach76, zdawna usum1*
Woysku naszemu sucego2*, aby nie way nikt zawadza przeszkadza - starostowie,
dzierawcy na praesidiach commendanci, lecz3* ad arbitrium Hetmana z starszyn te byy
vchody kozackie, prosiemy.
48. Naley na tym niemao do porzdku tych Pastw Krla JE Mci, Pana naszego
mcgo, pogranicznych, aby od JEKr. Mci Rptey zesany by z seymu na visi wszytkiey
w Vkrainie artileriey commissarz, ktryby tak bdce ustawicznie w Woysku widzia dziaa,
iako na zamkach Czehryskim Biaocerkiewskim, w ich dawnieyszey teranieyszey
przeyzrza liczbie, eby zabiera nikomu z zamkw miast nie wolno byo bez osobliwey na
to JEKr. Mci woli, uprasza bd.
49. 77'Monastyr Trechtemirowski, z dawnych czasw od Krlw Ich Mciw, Panw
naszych mcwych dzi Panuicego, yprzywileiowany, naszego Woyska postrzelanych laty
zeszych na vsudze JEKr. Mci Rptey bdc szpitalem'77, aby swe mia seymow constituti
warowane w potomne czasy immunitates, prosi bd.//
(49a.) A i expensa hetmanw niema u nas potrzebui spcze4*, pokornie prosi bd o
te prawo w constitutiey, aby Hetmanom Zaporozkim wolno byo w starostwie Czehryskim
robi szmalcugi potasze, krom 78-Subotowa Nowosielicy iako dbr ziemskich'78.
50. Te tedy wolnoci Woyska Zaporozkiego interpretati dobrze zwaylimy e tym spo
sobem subsistere dzieo Woyska naszego conseruatiey w powinnym Maiestatowi JEKr. Mci
Rptey poddaskim posuszestwie moe5*, ex adaequalis6* sdzilimy rationibus. Pokornie
tedy prosi bd, aby suppliki nasze, na stron dobra pospolitego formowane, pomylny aski
JEKr. Mci Rptey sortiantur skutek.

Podzikowanie
51. Lubo nieznonemi w tym teranieyszego zamieszania razie afflixit nas tumultw wz
budzona nawalno calamitatibus, iednak releuauit one czua 79 wielkiego w oyczynie wodza
directia Janie Wielmonego JE0 Mci Pana Stephana na Czarney Tykocinie Czarnieckiego,
woiewody generaa ziem Kiowskich, regimentarza woysk JEKr. Mci Rptey koronnych'79,
ktry longo vsu, quaesita et acquisita experientia belli, na szedziwy wos, na spracowane
lata, cum dispendio fortun, nieosczdn zdrowia resoluti vpadaice Vkrainy Maiestatowi
ad usum
sucych
3* aby.
4* spcz
5* mog
6* adaequalibus
]*

2*

116

3.
JEKr. Mci obsequium zatrzyma nieleniwe, we wszystkie contaguione buntowniczey pestis
zaraone Vkrainy kty daic pamitny przykad, iako bella momentis constant, czyni gressus
woiennych czynw, iako w nas wyrazi gratam tak wielkiego woiennika recordationem, tak
na nieprzyjacielskich karkach triumphw Maiestatowi JEKr. Mci accumulauit aceruum, po
kornie tedy podzikui Krlowi JE0 Mci, Panu naszemu mcmu, za tak dzielnego, mnego
odwanego wodza in subsidium tych kraiw, pochylonych ku vpadowi, przysanie.
52. 80*Woyska koronne vstawicznoci woienney roboty za Dnieprem w oczach Maiestatu JEKr. Mci spracowane na t Dniepra stron przeszedszy'80, iako wielki day swey ku
oyczynie mioci dowd, gdy miasto gotowanego spoczynku tantis et tot sudoribus classi
cum canere tak na nowo zaczli toncey diffidentiami rostargnioney poday dextram Uk
rainie, w ktrey plebs, wzbudzone motus nie mogc inaczey pokn,//do postronney caeco
impetu lepia protectiey*81. Tak prac, trudw, borowania, odwag znacznych strat Ich Mciw
napatrzywszy, sphoruice Woyska JEKr. Mci Zaporozkie dzikui Maiestatowi JEKr. Mci
za tak mne nieustraszonego serca woyska, ktrym, i JEKr. Mc Rpta, iako wasnym
synom, lubo nie wtpi, zgotowaa pamitn w potomne wieki wdziczno, iednak my pros
imy, aby tak odwanie suce oyczynie Woyska ask JEKr. Mci Rptey releuent swoie z
uwered substantiey dispendio zdrowia poronione krwawe posugi.
53. Nie tayna JEKr. Mci wierno yczliwo Jm Pana Pawa Tetery, Hetmana Woyska
naszego, 82 ktrr, iako eluxit, przodkuic przed wszytkimi reflexi do Pana oyczyzny od zim
nego Monarchi dosy sobie sodzoney aski, da Krlowi JE0 Mci uberrimam naonczas kasz
telan woyski, a dzi woiewoda czemihowski Jm Pan Bieniowski in facie Rptey na seymie re
lationem*82, 83 iako go w confidenti, ktrey tu, podzieliwszy z Koron, horrebant wspomnie
accessum, wprawi83, iako swoi w Woysku naszym naonczas powag mouit niebosczyka
Wyhowskiego, bywszego Hetmana, nas wszytkich sensum, abymy do przyrodzonego Pana
nad nami panowania obrcili serca, od moskiewskiey, ktra dzi nas nisczy, wyrzekli pro
tectiey, pokaza z siebie ten yczliwoci Maiestatowi JEKr. Mci oyczynie dowd, e
84pierszy z Vkrainy transtulit animum siebie do Korony84 tam, rne posug swoich Krlowi
JE Mci dawszy specimina, w Vkrain znowu wol JEKr. Mci Rptey potrzeb skierowany,
wszystko Woysko Zaporozkie w powinney Krlowi JE0 Mci utwierdza wierze cnocie, aby
oycowsk dobrotliwego Pana w serca nasze wpoi mio. 85Vproszony potym albo raczey
przymuszony za Hetmana*85, aby swoi wiernoci wszystkie woyska do Pana Rptey prae
cideret, niesmaki iedynie usiowa nad to na tym kopotliwym vrzdzie hetmaskim, egit to,
co competebat czuoci wodza, nie osczdza zdrowia na wszytkie woienne//actus, wasnych
fortun, hoynym by szafarzem na zatrzymanie moskiewsk protecti zaraoney Vkrainney
prouinciey, kiedy w niebytnoci woysk koronnych, iedney niemaic in subsidio chorgwi86,
nieprzyjacielskim siebie opposuit potgom wszytkiey zadnieprskiey swawoli, 87*sprowadzi
sotanw nieaowan wielk spcz gromadne kilkudziesit tysicy ordy rok cay pretio
utrzymywa*87, aby dotrzyma Vkrainy zmieszan2*, bez succursw koronnych, faciem w wi-

2*

ktrey
zmieszaney

117


emym Krlowi JE0 Mci poddastwie, iescze 88strasznym ordzie restitit komyckim militiom, gdy tym ciey, im mniey spodzianie, na Cebulniku sposzyli ordy88, 89*bunty, iako
dzi krwi gasimy przez iednego pawoockiego wzbudzone rospop, in herba zgasi"89 i cale
hetmask cura et sollicitudine * Sczliwego Krla JE Mci, Pana naszego mcgo, przy
bycia dotrzyma Vkrainf'90. Y teraz, gdy Pan Wyhowski, woiewoda kiowski, zapali tumultw
incendium staliste in plebe na szkod Rptey spracticowa vincula, lubo 9,*depozyta swoie w
Bracawiu zabrawszy, ktrych lekko na million bona fide et conscientia kadzie strat*91, sama
suadebat ratio 92*ustpi do Polskiey oyczystych si wiksz uspokoienia Vkrainy aggredi
opus freuenti, zwascza gdy w kilku chorgwi zbuntowaney Vkrainie resistere nie podobno
byo. Wola t milliona strat ponie a proprio periculo zatrzyma Vkrain, ni na Dnieprze
potymby samey zimy resoluti nieprzyianym1* woysko koronne wda w to periculum, aby
na przeprawie, iako mia intenti, wykona zastp woysku z Sulimk zczony niebosczyk
Wyhowski lubo by przeszo woysko do oguem zbuntowaney Vkrainy, nie zastawszy in
meditullio iey yczliwego Krlowi JE0 Mci Hetmana, nieprzystpne by musiay odyskania
Vkrainy aggredi opus*92. Y teraz acz wynisczony cudze pocieraic kty, iednak non defficit
w swoiey do usugi wiemey Maiestatowi JEKr. Mci Rptey zawzitoci. Podzikui tedy
p. posowie Mtowi JKr. M., i suffragio swey Paskiey powagi promouit do nas takiego
Hetmana, ktry y takroczne compescere vmia bunty w teranieyszym rozerwanych nas diffidentiami a non practicato exemplo cikim nie odstpi nas razie,//ale wszytkie na to czuoci
hetmaskiey impendit molimina, aby wasnego ycia strat substantiey reszty hoynym
szafunkiem na ord piechoty93 od tey tu ciany redimat oyczyczny tranquillitatem. Czego
sphoruicy Jm Pan woiewoda kiowski94 woyska koronne s viuo testimonio za te tedy
tak wielkie Maiestatowi JEKr. Mci Rptey merita, za tak znaczne straty wynisczenie swoie
dla Rptey, aby mia ex distributiua JEKr. Mci iustitia leuamen caey Rptey wyraon w constitutiey ad perennaturam w oyczynie recordationem gratificati, pokorn pod nogi Paskie
zo supplik p.p. posowie nasi.

Petita
54.
Poniewa starostwo Biaocerkiewskie na buaw zaporozk aby cedat, prosimy nie
wtpimy, i JEKr. Mci Rptey w tem uznamy inclinati. Nie moemy silere za Hetmanem
dzisieyszym naszym, Maiestatowi JEKr. Mci Rptey yczliwym, Jm Panem Pawem Teter,
naszey suppliki, aby w nagrod iego wiernoci, ktr nas, Vkrain w wiernym JEKr. Mci
conseruowa poddastwie, daley gruntownego vspokoienia z odwag zdrowia kosztw
roni indefesso studio sudores, ieli mniey wdzicznemu JEKr. Mci aski Rptey, ale nieprzyiacielowi, ktry tu teraz buntami wzbudzonemi wzruszy zerwa pospolity pokj, 95*by
dany Wyhowskiemu Bar Lubomi*95 96-woiewdztwa kiowskiego insignitus by*96, eminenter
temu, tak yczliwemu, tak wiernemu, tak nieogldaicemu si na adne za dostoiestwo Maiestatu JEKr. Mci Rptey cao pericula, iako probauit wiel swoiey poddaskiey powinnoci
dowodw, sudze JEKr. Mci Rptey, aby sam cieszy y successores za dotrzyman cnot
wiar Panu oyczynie, by z mcwey JEKr. Mci conferowany caey Rptey aski ieden
nieprzyian

118

.
przynamniey Lubomi. Clementia Paska Korony Polskiey na yczliwo Hetmana naszego
obeyzrzenie si przywiedzie, etiam reprobos ad saniorem sensum, gdy obacz wiaw, iako
yczliwa wierno od JE0Kr. Mci Rptey osobie naszego Hetmana w nim, w potomkach
iego zapaci.
55. Wiadoma caey Vkrainie Pana Hetmana naszego wszytkiego oguem mienia za
wierno Maiestatowi JEKr. Mci Rptey strata, kiedy od niezboney wzbudzoney rebelliey
97 krom strat w bo//gatych gumnach, w gromadnych oborach, w stadach, bawoach, wielbdach,
gospodarskich sprztach porzdkach, potaszach, pasiekach97, w 98samey gotowinie, w
kleynotach, w zocie, srebrze, wicey ni million w Brasawiu98 ponis uszkodzenie. Aby za
t ruin substantiey swoiey, niemniey za to, e kilkadziesit tysicy ordy z sotanami dwiema
w przeszym roku wasney fortuny trzyma pretio1* usudze JEKr. Mci Rptey, reiestrem
donie zleci Pan Hetman posom naszym, czego powiadczy attestatia Jm. Pana woiewody
kiowskiego", iako wielkie tak rok teraz erogowal summy, o induct100, ktra tu przez te
wszytkie czasy iescze nie przy takiey desolatiey nie czynia w wojewdztwach Kiowskim,
Brasawskim Czemihowskim nad sze tysicy roczney intraty, Panu Hetmanowi, in casu
mierci successorom iego, ieli nie daley przynamniey do dwudziestu lat od daty constitutiey
militet, w tych tylko woiewdztwach trzech, vnienie prosimy.
56. ,0, Olchowiec z Hulaypolem w starostwie Biaocerkiewskim, wie Szanderowka cum
attinentys w Korsuskim, za przywileiem JEKr. Mci teraz w possessiey Pana Hetmana
bdce, prosi bd, aby zasugom iego w oyczynie stana seymem onych wiecznoci donatia cum approbatione wsi, mu przeszym seymem danych, Demidowka, Litwinowka in
nych, w przywileiu constitutiey wyraonych, w woiewdztwie Kiowskim lecych, take
Soroczyniec za Dnieprem, aby perpetua stana donatia*101, prosi bd.
57. Rozumiemy, i sama uolando fama zaniosa notitiam Steblowa, maitnoci Pana Het
mana, tak wielk ruin, i nie tylko ludzi, mw niewiast z wszytkim wybraa orda mien
iem same niemowitka kopytami knskiemi stante depraedata, ale ledwo miesca z gruntu
spalonego extat pami, zaczym 102 aby, poniewa to Pan Hetman Zaporoski kupi za niema
summ prawa ziemskiey przeday, stana na grunt approbatia102, pokornie do aski JEKr.
Mci Rptey supplikowa bd pp. posowie nasi.//
58. Jescze odwaamy wnie supplik nasz za Panem Hetmanem Zaporozkim, ,03 aby
Brasawskie starostwo z kilk iedno wiosek, do Brasawia nalecych, gdy inne wsi wszyt
kie tego starostwa s pooddawane osobliwymi JEKr. Mci caley Rptey przywilejami, od
stanowisk ciarw onierskich do dwu ywotw iego maonki eximatur103. Jako bow
iem same woyska JEKr. Mci koronne widz y, rozumiem, powiadcz w swoiey instructiey
Pana Hetmana naszego pracom, trudom, horowaniom odwagom z sob indefessi study, tak
osobliwie Janie Wielmonych Jch Mci PPanow 104 hetmanw koronnych, ktrych to competit
wadzy asce, tak teranieyszych104, iako post sera, day Boe, fata Jch Mciw nastempcw
rycerstwa wszytkiego, pokornie prosimy, aby uniona instantia nasza repulsy nie odniosa.
59. Wic przy unionych supplikach t iescze krzywd, szkod al Pa Hetmana Za
poroskiego przypominami do JEKr. Mci Rptey politowania, e Pan Gralewski, 105 gdy tu
'* .
119


na usudze JEKr. Mci by Pan Hetman105, regiment106 Pa Korffw przez Polesie prowadzc,
107funditus Midzyrzecz, majtno onego naonczas, znisczy*107 barziey, ni nieprzyiaciel,
depraedans, czego regestra w grodzie poprzysione na dwadziecia cztery tysice szkody
authentico s argumento, poniewa spali cz miasta w jassyr kilkanacie niewiast zabra.
e tedy Pan Hetman, urzdu swego zabawny publiczn hetmask vsug ustawiczn a w
odlegym kraiu functi, nie moe tey sprawy poprze effectum, vpraszamy, aby mu decretem
seymowym imponatur satisfactio.
60. 108 Dworek w Lublinie Pa Hetmana Zaporozkiego na Podzamczu, ktry tam dla przyiazdw swych wygody naby u Dawida Konstantynowicza, miescza//nina podzameckiego,
aby porwnany by z wolnoci inszych domw szlacheckich, w Lublinie bdcych, nie
podpadajc wicey pod adne in genere jurisdictie ich ciary, o libertati seymow prosi
bd*108.
61. Nad te suppliki l09*za Pani Hetmanow Zaporozk, ktrey w Brasawiu wszytka
take zalega fortuna*109, wnios prob, 110*aby iey successorom prawa wieczystego na Subotw wie Nowosielice z wszytkiemi lasami, pasiekami, gruntami, sianociami, stawami,
mynami innemi attinentiami tak, iako ociec iey zaywa Bogdan Chmielnicki, stana donatia*110.
62. Jako wiemy, i pod nogoma JEKr. Mci, Pana naszego Mcgo Maiestatu, zmiescz
utrapienia w teranieyszym zamieszaniu starszyny, yczliwey przy boku Pana Hetmana, nie
tylko ad fortunae, ale y ad vitae dispendia horuicych1*, tak rozerwaney111 dla miast in fide
conseruatiey, osobliwie za temi, ktrzy112 z Vmania, Kaniowa, take Periasawia Mirgroda,
ony swe ostradawszy dostatki wiernoci swoiey Krlowi JEKr. Mci Rptey, emendicatis
yic suffragys, cile dochowuj, aby ich Paska non deserat clementia owszem declaratia
asW releuet utrapienia. Nadto ta starszyna, ktra z onami, lecz z dostatkw wszytkiego mienia za cnot wierno swoi cale wyzuta, aby do tego Paskiego zmiecia si
miosierdzia, prosi bd. Take Panw pukownikw starszyn pukow z miast yczliwo
ci - Czehrycw, ktrzy odwanie restiterunt nieprzyiacielskim obleniom wszytkim
nastpom teraz resistunt; Czerkascw, ktrzy na spalonych popieliskach od nieprzyjaciela,
znowu swe instaurowawszy siedlisko, nie tylko sami nieprzyiacielskiey opdzai potdze,
ale za Dnieprem za dostoiestwo Maiestatu JEKr. Mci tameysz swawol, moskiewsk
zmieszan protecti, min znoszc rk, //odwanie stawai; Korsucy, gdzie kilk cla
dibus z nieprzyjaciela, z woyska koronnego parti oblali swe siedlisko y, iako pierwo, nie
zmazali powinney Maiestatowi JEKr. Mci wiary cnoty, nieli woyska koronne weszli z Jm.
Panem woiewod kiowskim113, tak teraz mnie continuunt fidem; Kaniowa cum praesidio
woyska koronnego oppositi Brzuchowieckiego114 na Pastw JEKr. Mci ruin imprezom;
Biaocerkiewcy, ktrzy z pukownikiem swoim miasta yczliwoci gromadne hultayskie
zebrane Wyhowskiego in subsidium na szkod Rptey zamysom sczciem JEKr. Mci rozsy
pali kupy. Takowych tedy cnot, yczliwoci poddaskiey, strat wszytkiego mienia, odwag ryc
erskich aby JEKr. Mc, Pan nasz mcwy, caa Rpta Panom starszynie wszytkiemu Woysku
horuicey
120

3.
JEKr. Mci Zaporozkiemu declaret caa Rpta gratam recordationem wzgld w takowym
ich teraz vtrapieniu, pokornie p. posowie supplikowa mai.
63. A e iednych ony, drugich synowie bracia inni krewni z Woyska naszego dostali
si za dostoiestwo Maiestatu JEKr. Mci Rptey w wizy nieprzyiacielskie s iednych1 *po
miastach zadnieprskich do wizienia porozsyani, a drugich2* a do Moskwy pozawoeni, po
kornie do miosierdzia JEKr. Mci politowania nad wiememi poddanemi supplikowa
caey Rptey bd, aby przez zamian albo JEKr. Mci Monarsze instantie do cara moskiews
kiego albo iakim inszym z aski Paskiey na wiernych poddanych wrodzoney clementiey
sposobem mogli by dzwignieni z niewoli.
64. 115Danin, od JEKr. Mci Rptey zasuonym z Woyska JEKr. Mci Zaporozkiego
danych115, iako ta iest pociecha, i wierni z tey Paskiey ciesz aski teraz, statecznie onerati
JEKr. Mci beneficys, persistunt in fide przy Panu Hetmanie Zaporozkim, a li rumpuntur
odio, tak pokornie prosi bd, aby seymowa constitutia wszytkie dane z Woyska Zaporoz
kiego bene meritis lege publica nada//niny approbet prawa.
65. Nie trzeba wywodu, iako wielkie elucescunt wrodzoney cum dispendio fortun mioci
ku oyczynie dowody w osobie Janie Owieconego Xcia JE Mci Pana woiewody bezkiego116,
kiedy tu do Pana Hetmana naszego boku z wiosny dwie chorgwie jazdy ludzi rycerskich117,
complete zoone, chorgiew dragosk118, od boku swego odczywszy, pod sam rozruch
zapalonego buntw ognia przysa w Vkrain, to iest chorgiew Jm Pa Wrzes- cza Jm Pa
Zarudnego, rotmistrzw Xcia JE Mci, dragosk kompani3*119, iako obibant odwanych
munia onierzw, nieli Jm Pan woiewoda kiowski120 accelerauit popiech z woyskiem ko
ronnym, gdy w osobie naszego periclitabatur Rpta od tey tu ciany Hetmana, ci ludzie Xcia
JE Mci stra czuyn, mstwem nieustraszonym restiterunt nieprzyiacielskim imprezom
potym, gdy woysko koronne zczyo z Panem Hetmanem naszym w odyskanie Vkrainy,
zaraoney buntami, ad obsequium JEKr. Mci, ci ludzie kwarcian powinnoci121 Hetmana
naszego astiterunt wszytkim woiennym czynom122. Zaczym aby im JEKr. M Rpta dwie
czwierci suby123 przyznaa do przyszey commissiey zapaty woysku exoluti naznaczya,
pokornie supplikuiemy.
66. 124'Dragonia niebosczyka Wyhowskiego, woiewody kiowskiego124, a teraz Pana Het
mana naszego, sto dwadziecia ludzi, iako swey nieustraszoney dzielnoci po wszytkie czasy,
rwno z woyska koronnego pracuic ustawicznoci, dali dowd w krwawych mnie opa
lali boiach, tak aby take czwierci dwie za krew przelan, poniewa Jm Pan woiewoda
kiowski125 swoi attestati euincit ich prace woienne, mieli przyznane, gdy naII dalsze usugi
JEKr. Mci Rptey przy boku Pa Hetmana desudant ochotnie nieosczdn zdrowia swego
stawai resoluti, prosi bd p. posowie nasi.
67. Lubo s insze wielkie wysokie w oyczynie zasugi Janie Wielmonego Jm Pana
Stanisawa Kazimierza Bieniowskiego, woiewody generaa czemihowskiego126, iednak my,
onierze sudzy JEKr. Mci Rptey, non praeterimus milczeniem tak wielkiego w Koronie
iedni
drudzy
3* kampani
]*

2*

121


Polskiey senatora127, ktry zdrowia swego odwagami, mdremi persuasiami zatwardziae
niektrych do wiernego JEKr. Mci poddastwa persuasit geniusze. Jako tedy wiekopomn
cieszy Korona Polska tak mdrego w niebespieczestwach vkraiskich ochronionego pro
bono publico senatora ma pamici, tak gdy pamitamy wielkie koszty w legatiach128 oone,
zdrowia, odwagi, czuyne starania okoo vspokoienia mdre persuasie, a tylko iednym ,29'
cieszy z aski JEKr. Mci starostwem Bohusawskim*129, teranieysz woyn zruinowanym z
gruntu, imponimus p. posom naszym pokorn do JEKr. Mci Rptey supplik, aby, zachcaic
Jm Pana woiewod do dalszych posug odwag, strat dla Rptey, distributiua JEKr. Mci sa
tiet iustitia.
68. Pewnimy tey JEKr. Mci Rptey aski, e w tey unioney do JEKr. Mci Oycowskiego miosierdzia supplice uznamy clementi, kiedy 130*za JE0 Mci oycem Tukalskim,
episkopem biaoruskim, za oycem Gedeonem Chmielnickim Panem Hrehorym Hulanickim
vnienie prosimy, aby z tego zatrzymania, w ktrym teraz s, uwolnieni byli*130
69. Doznawa Woysko JEKr. Mci Zaporozkie w swoich do JEKr. Mci cancellariey131
recursach per suffragia aski ,32*Pana Stephana Hankiewicza, pisarza decretowego woyskie
go*132, facilitatem mdremi radami wszytkich spraw swoich releuat grauitatom. Aby tedy
gratificatia od Woyska naszego stan moga tych prac, ktre impendit dla nas, zawiaduic
Metryk woiewdztw ruskich133, pokornie 134*supplikuiemy o kleynot koronnego// szlachectwa
onemu134, aby tak godnemu cedat na tym seymie z aski JEKr. Mci Rptey sudze, ,35 o
libertati, z dworw szlacheckich comformem, kamienicy iego, w samym miecie Warszawie
bdcey, gdy prdsze porzdne y snadnieysze expeditie, po ktre my woiewdztwa ruskie
recurrimus, gdy excludetur z kamienicy onego stanowisk innych niewczasw praepeditia,
odbiera bdziemy*135.
70. Jm Pan Stpkowski, rotmistrz JEKr. Mci136, da iescze za Dnieprem, gdy ze mn ko
ronne woyska JEKr. Mci pod directi Jm Pana chorego koronnego137 odbierali Maiestatowi
JEKr. Mci ,38*z deditiey miast zadnieprskich triumphos138, nieustraszonego serca dzielnego
mstwa dowody, czego, gdy krwawe farbuic odwagami rycerskimi poboiowiska, by cisym
strem iako swey onierskiey powinnoci, w trybunale stanli na condemnaty139. Lubo
tedy te sama eximit z swey wagi suby woienney ratio nullitatem ich arguit prawa koron
nego institutio, iednak my za tak odwanym prosimy kawalerem, aby constitutia seymowa
relaxowaa cale zniosa na in quocunque subsellio decidowane condemnaty.
71. S tego respectu yczliwe Maiestatowi JEKr. Mci w bywaniach tu u nas w Vkrainie
Pa Bazylego Korendowicza140 posugi godne, aby szlachectwa koronnego kleynotem insignitus
by za sw wierno yczliwo Maiestatowi JEKr. Mci. Ktrego Pask clementi zawsze
tu depraedicabat pleno ore, ktremu wiele ludzi naszych wierzao ze deserebant do inszey
protectiey zawzitoci iako iednego naboestwa czowiekowi. Pokornie tedy prosi bd,
aby authoritate seymu teranieyszego otrzyma nobilitati.
72. Do aski JEKr. Mci Rptey zalecam nomine Woyska naszego Jm Pana Ludwika
Woroszy, chorego ytomirskiego141, aby za swe praeclara facinora yczliwe Maiestatowi
JEKr. Mci z brata siebie posugi daniny, sobie za Dnieprem nadaney, cieszy vsu et roboratione prawa.//
122

3.
73. Lubo to constat wszytkim nam niebosczyka Pa Wyhowskiego, woiewody kiowskiego,
deliquium nie tayny error przeciwko Panu oyczynie, e zmiesza wzbudzonemi tumultami
Vkrain wzruszy pospolity poky, jednak i JEKr. Mci, Pana naszego mego, wrodzoney
confidimus clementiey caey Rptey, pokornie prosimy, aby, poniewa iu luit paenas!*executi
nad sob kary mierci, przynamniey w synie142 nie by karany, gdy nie rozumiemy, aby na
tego sieroty ostatni upad mia ostrzy appetit, koronnego syna nie moe to strawi gieniusz, aby dziedzictwo iego odbiera odway si, a mianowicie, gdy concipimus, i iako od
^niewdzicznika Paskich ask Rptey143 bdzie udalona Baru Lubomia danina, eby 144*
wieczyste dobra kupne, iako to Ruda, zastawne Braiw144 lege publica byli2* l45'a jure caduco
excipowane successori w pami JEKr. Mci Rptey clementiey zostawione145.
74. Wic e Pan Hetman Zaporoski zwyk generositate przy yczliwoci swoiey Maies
tatowi JEKr. Mci z naywikszym swoim certare nieprzyiacielem, chcc etiam post fata
niebosczykowi Panu Wyhowskiemu, l46pamitaic iura spokrewnioney przyiani'146, i mia
rodzon iego sociam thori147, dobr odmierzy przyiani za kamie odda chlebem, syna
swey opiece, aby non corruat przez krewnych, akomszych na mienie, ni staranie o nim, aby
erudiatur, wzi chc3* Rud, Braiw, ieliby wyszych ludzi nie bya wola eam obi
opieki prouinciam.
75. Z ktrych maitnoci oyca Chmielnickiego, poniewa nie wtpimy, i4* deliquium
leuitatis suae w modoci bdzie do aski JEKr. Mci Rptey restituowany cum socys148,
swego sequestru dug szeciudziesit tysicy z wiadomoci wszytkich ludzi tuteyszych, od
niebosczyka in usum suum wzity, aby by na tyche dobrach assecurowany oycu Chmielnick
iemu siestrze iego rodzoney, Paniey Hetmanowey naszey, gdy constat to nam dobrze, e t
summ niebosczyk Pan Wyhowski, na swe obrciwszy usus y//woyska koronnego, z Jm. Pan
em obznym koronnym149 naonczas bdcego w Vkrainie, satiauit potrzeb, iednak w skarbie
seymow constituti assecuratam odzyska summam, aby tedy na iego dobrach niebosczyka
ta bya lege cauta summa, pokornie Woysko nasze prosi.
(76.) Jako zawsze bene meriti w Woysku JEKr. Mci Zaporoskim Maiestatowi JEKr.
Mci Rptey do szlacheckiey accedebant eminentiey, tak teraz Woysko z Pm Hetmanem na
seym vprasza unienie o niey mianowane rycerstwo, aby nobilitati z tego seymu otrzymali
w potomkach swych za cnot sw tym kleynotem szlachectwa cieszyli nie umierali w
pamiciach ludzkich: Pa Theodora Duaia, pukownika Czerkaskiego, Pu Hrehorego Pododni,
pukownika Korsuskiego, Pa Samuela Frydrychowicza, pukownika Biaocerkiewskogo,
Pa Jarosza Hrycyn, pukownika Pawoockego, Bazylego Chelkiewicza, ukasza Bukiewicza,
Jana Sohurkiewicza, Jana Kucewicza, Dania Jeewskiego, Grzegorza Sitkowskiego, Jana,
Daniela Hrehorego Sienkiewiczw, Athanazego Hrebienickiego, CharitonaTarasowicza, Jozepha Kuryowicza, Philipa Skorohodowicza, Hrehorego Poowca, Konstantego Masiut, Jana
'* poenas
2*

byy
chce
4* za.
3*

123


Butrym, Jana Hrycyn, Jana Czorniszewicza, Jakoba Krzysztopha Charkiewiczw, Kon
drata Wasilewicza, Leona Robacha, Alexandra Kuniewicza, Hrehorego Suckiego, Michaya
Herbowskiego, Jana Kodenskogo, Eliasza Hir, Kom Kucewicza, Awerkia Antonowicza.
Nie wtpimy tedy, i JEKr. Mci, Pana naszego mego, caey Rptey accedet ta aska, e
t braci nasz na tym seymie1* cnoty ich rycerskie dotrzyman2* Maiestatowi JEKr. Mci,
zachcaic inszych sudores, potka nobilitatia, kleynot koronnego szlachectwa, o co pokorn
p. panom posom naszym do JEKr. Mci stanw Rptey zlecamy supplik.//
In supplementum instructiey. Lubo extra sphaeram actiuitatis naszey podawa Maiesta
towi JEKr. Mci Rptey do zatrzymania Vkrainy in obsequio JEKr. Mci do buntw ledwo
nie wieczney niespokoynym subiectom tamy sposoby, jednak poddaskiey3*, co iedno nasza
zdoa moe longo usu quaesita et acquisita w tych kraiach experientia belli, maic za to, i
acz JEKr. M Rpta powanemi swemi lepiey doskonaley consulet4* dobru pospolitemu
obradami, atoli nasze mcwie przyimie rozumienie, czyniemy dosy powinnoci.
Naprzd. Znaic rozumieic, quanto Rptey incommodo z Zaporoa wynika swawola
confundit vniuersitatem Vkrainy na Koszu alias Sieczy fortecy erectia tam tysic piechoty
niemieckiey5*150, a folguic kosztom Rptey, przynamniey szeciuset perpetui praesidy institutio
iako rzecz potrzebn wielce JEKr. Mci Rptey proponimus, te albowiem praesidium raz utamuie licenti, ktra confluit do Sieczy z tey strony z Zadnieprza ztamtd classicum canit,
druga - moskiewskiey protectiey, ktra teraz libere goci, excludet accessum teraz na potym,
nadto przyia z Tatary utwierdzi, kiedy 151-excurssie w pola piraticas na morze*151 czuo
praesidy zabroni; do ktrego kozackich pukw regestrowych, po puku na czwier roku,
dodawa bdzie assistentia chorgwi iedney kwarcianey152. Zaczym 153*Kozakw wiernych
dwa tysica a z czeladzi pewnie trzy153, szeset niemieckiey piechoty chorgiew polsk154
na Koszu, perpetuo maic praesidio, atwo wszytkiey Rptey od tey tu ciany zatrzyma poky,
szlachta panowie, w Vkrainie bdcy, ledwo nie iak koo Wisy ycia swe, a periculo exclusa,
prowadzi bd. Effectiue tedy zawsze Rpta trzech tysicy tam zasoni ludzi praesidio; gdy
lubo utili practicatum Rptey dobra exemplo fortec w Vkrainie, teraz do6* Jm Pana woiewody155
z Panem Hetmanem naszym spoin namow poczynionych, instauratia, mdrze potrzebnie
barzo, iako wielki woiennik ,56-Jm Pan woiewoda te fortece praesidia na nich disposuit*
156, lecz te praesidia licenti cia na Zaporoe pohamowa cale nie mog, lubo s potrzebne
podczas niebezpieczestw, gdy od buntw do Korsuskiey innych fortec confluere moe
nobilitas wierni Kozacy, iednak sam commendant w miecie ustrzed nie moe, kto si
wyrwie na Zaporoe, aby tam swawoli instituowao si classicum. Daleko barziey niepodobna
z kilkunastu miasteczek wsi, do miasta zamku nalecych, wiedzie kogo na swawol do
'* za.
.
3* .
4* consulent
5* praesidy.
6* do .
2*

124

3.
Zaporoa idcego, bo pod rn farb moe w t drog utai swy zapd. Lecz praesidium na
Zaporou tak potne zastawszy, pewnie deseret sw zawzito, ta nasza ratio promo//uet te
praesidium na Zaporou, na ktre kto zaydzie bez Hetmana, pukownikw y commendanto w
wiadomoci, bdzie karany.
,57Biaocerkiewska forteca poniewa iest dalsza a periculo a nie wtpiemy, e na vnion
supplik nasz cedet te starostwo hetmanw zaporozkich residentiey1M57, nie rozumielibymy,
aby te miesce, Hetmana assistenti osob securitatis summae, potrzebowao praesidium
koszt Rptey na to exhauriri mia.
W Korsuniu poko Rpta w tey woynie z Moskw persistit protectia moskiewska sodzi
do siebie, l58*recurss na zamku dwiecie piechoty158 dla zbiegw samey szlachty aby byo,
uwaylimy rzecz potrzebn.
W Czehrynie teraz, w potomne czasy, iako w miecie, ktre otwiera zamyka od pl
Zaporoa Vkrain, dwiecie piechoty aby na zamku Czehryskim perpetuo declaret Rpta
praesidio, proponent pp. posowie.
Zadnieprza iako nie wtpiemy redituram fidem, iako tak rok niemal wszyscy pod nogi
Maiestatu JEKr. Mci inclinarant2*, kiedy Paska comparuit podana Krlw Panw od kilku
wiekw w Vkrainie praesentia, tak rozumiemy concernere Rptey utile fortecy tam iedney
na caym Zadnieprzu in meditullio Zadnieprza w Mirgrodzie erecti y praesidy perpetui na
zamku tameyszym ludzi piciuset declarati, ludzi pieszych, ex sensu Rptey dotrzymaniu tey
fortece destinowanych; szlachta wierni poddani JEKr. Mci tey fortecy powabem tuli do
Mirgroda bd inni na Zadnieprzu, gdy przy id do refflexiey, non recalcitrabunt do swawoli
inszey protectiey tak atwo, iako teraz po odeyciu na t stron woyska czyni, zapatrzeni po
tym in euentum belli z t fortec.
Bdzie tedy praesidiariorum do zatrzymania Vkrainy ztd Pastw JEKr. Mci gbszych
securitatis l59 na wszytkich mianowanych miescach putora tysica'159, ktrym z skarbu Rptey
od a prouiant z tych obmyla musi kraiw.//
Na Koszu alias Sieczy na Zaporou ataman koszowy, Kozak staroytny, Krlowi Panu
wiemy dobrze zasuony, ma by od Hetmana z rady wszytkiey starszyny instituowany,
przysigy ad libitum et sensum czasu zostawania tego Hetmana z t starszyn Rad Woys
ka Zaporozkiego.
A e pod praetextem na ryby na Zaporoe kozackich wypraw zwyka confluere na
swawol plebs, tedy prosimy na Hetmana naszego o prawo, aby nie way listw dawa
na ryby proszcym si Kozakom naszym komukolwiek, chyba ludziom poufaym w cnocie
wiernoci Krlowi Panu z ktrych by nie mg bunt wzbudzi, te iednak pozwolenie a
te barzo niewielom praevio sensu wszytkiey starszyny uczyni na mieyscach, mniey podob
nych do buntw. Inaczey za zdrayc ad delationem Pana commendanta zaporoskiey fortece do
JEKr. Mci, gdyby obaczy zych tam sub specie uowienia ryb mnoy, ma by rozumiany.
Lubo Kodacka forteca160, iako wielkim ludziom zdao, iest potrzebna na brzegu
Dnieprowym, niemaym Rptey kosztem stanowiona, iednak nierwn potrzebnieysz w samey
* residenti
inclinaverunt

2*

125


Sieczy rozumiemy. Poniewa Kodak tylko idcych wod broni cia na Zaporoe a potem
z t ow Dniepra stron libere zachodzi mogli, atoli aby Kodak miesce to nie byo cale
opusczone, poniewa wod idcego1* przecie przeszkadza bdzie. Ieli Krlowi JE Mci
Rptey zda bdzie to, aby na Kodaku dwiecie piechoty niemieckiey locowano byo perpetuo
praesidio, tym wiksze rozumiemy utile, im gromadnieysza swawoli praesidiorum zastpi
drog kupa. A ieli Rptey sfolgowa kosztom, tedy z tyche reiestrowych Kozakw, ktrzy
pukami na czwier roku na praesidium zaporoskie chodzi bd, po dwiecie z przysigym
nad nimi starszym dawa bdzie Hetman Zaporoski.
Byo to u nas disceptatum, aby w Vmaniu od Pl Bohu byo praesidium, lecz zway
limy, i ledwo w miecie commendant ustrzed moe, co dzieie si, a daleko wicey za sze
albo dziesi mil czy na swawol utamuie sw czuynoci zapd, rozumielibymy tedy,
yczc z Hetmanem naszym gruntownego Vkrainy Maiestatowi JEKr. Mci//y Rptey w pne
wieki uspokoienia, aby exemplo Zaporoa w Andrzeiowym Ostrowie161, dokd podniestrska
pobuzka wszytka confluit swawola, dwuchset a naywicey trzechset piechoty wprowadzone
byo praesidium, do ktrychby z reiestrowych Kozakw z tyche pukw, co na Zaporoe
porzdkiem swym na czwier roku chodzi bd, po stu albo dwiecie z dobrym starszym
wyczy do tego praesidium JEKr. Mci Pan Hetman nasz. A kiedy tam na Bohu stanie
praesidium, iako wszytkie przetn do swawoli recurssus z Pobua Zadnieprza, tak na bunty
by tu wzbudzone gotowa od Zaporoa. 162"z ord Krymsk, Perekopsk Oczakowsk, a od
Bohu z ord Biaogrodzk Tehisk*162 resistentia bdzie. Bdzie to z wiekopomn JEKr.
Mci Oycowskiey koo vspokoienia Rptey sollicitudinis pamici, i tak gruntownemi zamknie
Vkraina securitatis caey Rptey obradami.
Lubo nie iest naszey actiuitatis sposb dawa iakowego onierza freuenti, prdzey
Vkraina vspokoi, iednak z yczliwoci naszey pokornie supplikuiemy, aby na wiosn piechot
iako naywicey accumulet JEKr. Mci Rptey ordinatia, gdy acz kommuniki rescindunt
moskiewskie zczone z buntownikami siy, iednak gdy si zakopai piesz militi, zawzito
obstinata expugnari musi. Vpraszamy tedy JEKr. Mci, Pana naszego mego, iako o nay wiksze
pieszych ludzi na przysz wiosn posiki. A comy w tych wszytkich sposobach nad naleno
swoi z wierney yczliwoci radzili, prosimy, aby to aequo excipiat animo Krl JEM Rpta
errorem, ieli nie dobrze zwaylimy tych kraiw securitatem, nie nam, ale naszey imputet
nieumitnoci et pro libitu suo obradnieyszemi2* corrigat sposobem.
163 Na rejestrowych Kozakw wolno, iako to niestrawna potrawa juris caduci ad mae
narrata vproszenia u JEKr. Mci, Pana naszego mego, tak pokornie suppikowa bd, aby
lege praecidatur na to appetit otrzymane na Kozakw kaduki inualidentur na potomne
czasy vpraszac, , ieliby kto vprosi, nullitati podpada mai163.//
Po skoczoney instructiey, iako mi niespodziana z maitnoci mey afflixit wiadomo,
tak dawnieysze te do JEKr. Mci Rptey, poniewa omnium subselliorum sprawiedliwoci
seym iest gow, posyam suppliki acz nie iestem tak rudis w koronnym prawie, ebym
nie wiedzia, i in aequilibris iustitiae popenione criminay inne excessus vindicare mog,
2*

idcemu
obradnieyszym
126

3.
iednak i mi publiczna Maiestatowi JEKr. Mci Rptey na tym vrzdzie hetmaskim ex
emit a quaesta1* solitae juris viae posuga, tylko strusim odkiem poykam trawi2* oppressie moie. Raz, 164*gdym JEKr. Mci, Pana mego mego, imperio w Vkrain na residenti
by zasany164, Pan Gralewski z regimentem Pa Korffowym Midzyrzecz Korecki165, 166*dobra
moie naonczas zastawne, hostiliter, idc z regimentem, prawie znis, gdy miasta cz spali,
a nie tylko zrabowa kaza, iako krzywd poprzysiona w grodzie uckim na dwadziecia cz
tery tysice obductia sonat, ale iassyr bra, iako kilkanacie niewiast z sob zabra, o co gdym
na commissiey przez listy moie supplikowa, adna alu mego tak iawney krzywdy naymnieysza non reffocillauit satisfactia*166. Posaem potym przy sudze moim w pewnych potrze
bach janczara do Brzecia Litewskiego, tego burmistrz tameyszy cum comprincipalibus suae
carnificinae tyrasko zabi, ktrego ciaa zamordowanego iest obductia. Nad to teraz iescze
cisza afflixit mi niedola, kiedy ia w Polu167 horui, a pod moi maitno, pierzchnwszy
za kilkadziesit mil, Pan Boruchowski od straconego czci iego commendzie w Polesie3*
powierzonego woyska, nie pamitaic na boia Bo, ktra excludit na krwie niewinney prz
elanie appetit, artykuy woyskowe, zabi tyrasko sug mego Pa Adamowskiego pod domem
moim, na dobrowolney drodze idcego, na exanque powczeniem ciaa saeuiit cadauer
kilkaset czerwonych zotych na nim wzi. Tak tedy cika zadana mi rana a w niewinnoci
sugi mego zabitego 16R'testimonio samego powiatu Piskiego168, w ktrym resumebat Pan
Boruchowski na ludzi niewinnych zabystwa. Strawne w boiu serce, i nie moe vendicari
per jura Regni, kiedy ia sam z tey publiczney urzdu mego na czas uwolni nie mog,
ustawiczn woyn zabawiony, fun//ctiey, kiedy mi ani zima, woyn gotuica, ani wiosna,
wiksz aggredienda robot woienn, relaxoua moe, abym in competenti subsellio tak ciki
mg releuare przez sprawiedliwo z Panem Boruchowskim contempt my sugi mego
homicidium. Samego Maiestatu JEKr. Mci Rptey powaga aby decidat seymem te moie
mianowane wszytkie krzywdy, pokornie prosi impono pp. posom, gdy inaczey impune te
wszytkie zapa musiayby krzywdy moie, a ia tylko chyba zami pola4* moie te vtrapienia
na complices eiusdem facti, Jm Pa Omelskiego Jm Pa Lad, innych, im lepiey znaiomych.
O tene al Pa Hetmana supplikowa mai.
Pa Piotra Doroszenka, asawu generalnego Woyska JEKr. Mci Zaporozkiego169, iako
wielkie elucescunt merita, tak aby ich5* sudores satiet distributiua JEKr. Mci iustitia, ktre
impendit z odwag zdrowia ruin substantiey.
Pokornie prosimy o Ostapie170 za Dnieprem, aby mu ,71*ziemskim dane byo prawem*171,
iakoby w successorach za sw wierno, cile dochowan, cieszy JEKr. Mci ask Rptey,
take na myny dwa, ieden na rzece Sule za Dnieprem w Czehryn Dubrowie172, a drugi w
Steblowie173 na Rosi, aby mu aska JEKr. Mci Rptey ziemskie donet prawa et approbet
constituti, szwagrowi iego, Makarowi Baanenkowi174, starynnemu Kozakowi, myn eo
dem haereditario jure na rzece Korsunce w Korsuniu.
'* quaestu
trawi
3* Polesiu
4* musiabym mgbym.
5 iego
2*

127


Take ,75 rodzonych iego, Hrehorego Andrzeia Doroszenkw, ktrzy w wizach1*
zostai moskiewskich175, aby aska JEKr. Mci vindicet na swobod, szwagra iego Iwana
Saskowicza176, take 77*p Pawa Radkiewicza, synowca p. oboznego naszego177, w krwawym
boiu na vsudze JEKr. Mci Rptey wzitego, supplicabunt p. posowie nasi do JEKr. Mci
Rptey.
Dan ut supra.
Lubo iu po skoczeniu instructiey przyiecha P. pukownik czerkaski178, towarzystwo
iego, iednak ich supplik comitamur nasz prob o spalenia ich, politowanie z aski JKmci
Rptey sobod na cerkwi popalonych erecti, iako si iu JEKr. Mci sczyc przywileiem,
aby innouetur przewozw czerkaskich179 donatia.
Pawe Tetera, Het., mieniem
wszytkie0 Woy. JEKM Zaporozkie0

//

Supplika od nas, Starszyny Woyska Jkmci Zaporozkiego, powierzona ppm posom naszym
do JKMci, Pana naszego mwego, Rzptey.
Pokilkakrotnie widzielimy u Pana Hetmana naszego listy JKMci, ktre on podug zwyczaiu Woyska naszego praesentowa powinien, abymy pokazali pocztek, skd tak wielki
na zgub nasz kto zapali ogie. Zaczym poskar do politowania JKMci, Pana naszego
mwego, pod nogi Mttu Paskiego zo supplik, iako cikimi zmieszana tumultami od
nieboczyka Pana Wyhowskiego, woiewody kiowskiego, Vkraina stka niedolami przy conniuentiey a ledwo nie pomocy ,80'Jm Pana Sebestiana Machowskiego, pukownika JKrmci, dla
tego dla innych tumultw in herba haszenia zostawionego od JKMci na tey Dniepra stro
nie z pukiem180. Gdy nieli nieboczyk Pan Wyhowski wykona skutkiem buntw molem,
czst dosy z Jm Panem Machowskim, pukownikiem JKmci, przez posace listy certauit conferenti, 181'ktrych2* przyjmowa odprawowa suspectas v nas legationes*181 nad
wiadomo communicati z nami Pm Hetmanem naszym tak dalece, i Jm. Pa Hetmana
naszego l82'Jm. Panu Machowskiemu zasyane przestrogi od ruszenia iego do Baru*182, ktre183
pogranicznych PPW starszyny naszey subministrauerat yczliwo, in cassum szy; aby in
herba obueniret zemu radom naszym, iakoby ex condicto z Pm Wychowskim, buntuicym
pobudzajcym, iu ad motus miasteczka contrvarium3* opponebat sensum, practicuic
hetmastwo nasze, ktrego on przez wszytkie, by te naygorsze na Rzpt, ausus caeco am
biebat appetitu. W czem gdy contra mentem posuya fortuna, kiedy szczciem JKmci
rozsypane pod Biacerkwi, na iego imi wzbudzone hultayskie gromady iu widzia si
przychodzi do refflexiey, widzc iednak, e rozsypana po miastach swawola bunty zacza
na imi protectiey moskiewskiey, iako sam rospacza pocz, i kiedy mia tak wielkiego za
palonego ognia Mttowi JKMci Rzptey da rationes, tak Jm. Pan Machowski, wiedzc, i
mu demandata bya z Pm Hetmanem naszym nami, yczliw Krlowi Jmci starszyn, splwizieniach
posacw.
3* contrarium

2*

128

.
ney okoo dobra pospolitego obrady et vnius sensus prouincia, a nie z Pm Wyhowskim, ktry
dawno w chciwoci buawy u nas na szkod Rzptey suspectus by, post 184*deliberationem pod
Lisiank*184, aby potym iego conniuentiey obiecaney//promotiey do Hetmastwa nie byo
dowodu, wzi go do wizienia, mimo wszelk wiadomo Pa Hetmana nasz, potem 185*
pod Olchowcem sdzi executi nad nim czyni rozkaza185. Do czego my nie naleelimy,
do senatora polskiego186, ani te z Hetmanem naszym mieszali. Ale on187 da rationes, ieli
to dobrze albo le vczyni, poniewa nie sdem Woyska JKM. Zaporozkiego umar. Ktrey
conniuentiey, rad pomocy Panu Wyhowskiemu od Pana Machowskiego na szkod Rzptey
krwie przelanie powabem by 188-obiecany skarbami Pa Hetmana namwiony podzia, w
Bracawiu bdcemi-188, skd 189za rczy*189 zawsze, e lubo po miasteczkach snuie, ale o
tem nie myli Pan woiewoda, yczc w tem czasie, aby inualeret in plebe iego factia. Lecz
Krl Jm powrotem Pa Hetmana z Zadnieprza zmiesza Pana Machowskiego conferentie.
190*Nadto z Pm Hetmanem w targi wchodzi, iakoby chcc, aby redimeret v jego conseruati
swoi na tym vrzdzie, czego wasney rki Jmci powiadcza karta, gdzie Pana Hetmana re
quirebat, eby, iako Wyhowski nieboczyka Pana Potockiego, obznego koronnego a potym
woiewod Bracawskiego, trzydziestu tysicy u oyca Chmielnickiego wzit a potym w skarbie
odyskan, satiauit potrzeb summ*190. Iako 191*ociec Chmielnicki, wyrumowawszy vrzdnikw
Pana Chopickiego, dogodzi potrzebie z tyche vkrainskiey szlachty maitnocr191, tak barziey Pan Hetman nasz okupowa* si mu192 na hetmastwie, gdy Wyhowski z swoi iu otwar
chciwoci do tey buawy, czego iakomy widzieli niesuszny w Jm. Panu Machowskim1*
appetit, ktry na pi chorgwi woiewdztwa Kiowskie Bracawskie mia wydziaem. Tak
lubo Pan Hetman nasz yczy chcia z wrodzoney ku oyczynie mioci da summ, kupuic
v Pana Machowskiego, aby non inuertat nie zrywa gruntownego swoi conniuenti pokoiu,
lecz my obstitimus a teraz Mttowi JKMci supplikuiemy, aby naganiony ten by Jm., na szkod
Rzptey nasz ruin ausus, aby si eo exemplo drugie nie wzbudzay motus. Jeszcze bowiem
tey milcze nie moemy Jm. Pana Machowskiego nieaski, i Jm. Pa Hetmana//namawia,
aby nas desereret a do Bracawia szed, gdzieby skarbw go swoich satiaret podziaem. Na
co gdy obaczy contrauenire nasze starania, zabiera coraz do wikszych na ruin nasz Pa
Hetmana z Pm Wyhowskim cointelligenty. Iako pod Fastw193 gdymy przyszli z Pm Het
manem naszym, vsiowa, iakobymy194, z Wyhowskim powidawszy, ku Pawooczy195 obrcili
eludi mogli z Pm Hetmanem przez vpad Biaeycerkwie, bymy tylko za mil Wyhowskiego
od Fastowa odstpili. Take przypowiedne listy196 dawa na ochotnika w ten czas na szkod
Rzptey, mianowicie Bublikowi197, czego sam dobrym negare nie moe sumnieniem, gdy ta
swawola na nas potym nastpowaa. Bierzemy tedy Pana Boga naszego na wiadectwo, i
nie z iakiego rankoru, ale z uprzeymey naszey yczliwoci wiernoci Mttowi JKMci, bdc
requisiti, z czego ten in momento w Vkrainie buchn bunt, daiemy supplicatoriam relationem
na nieask na Vkrain, wiern na ten czas Mttowi JKmci, Pana Machowskiego, albowiem
sumnienia nasze w tem obowizuiemy, e gdyby ieden list napisa Pan Machowski, iakomy
prosili 198*do Pana Wyhowskiego, skoro leszcze z Baru ruszy*198, pewne by od swey superse'* wzbudzi.
9-6-1279

129


deret zawzitoci bunty w nadziei Pana Machowskiego przyiani wzbudza na Pana Het
mana nie odwaa, na szkod Rzptey; ktrelw z tey vrazy do Pa Hetmana promouebat200, e
mu201, gdy 202 oyca Chmielnickiego, non parcendo sanguini, zapewne lekkoci iego sowa,
do Lwowa odsya-202, monastera Mhliowskiego203, gdzie oyca Chmielnickiego fortuna bya,
204*zabra nie odpuci"204, poniewa ociec Chmielnicki, dla lekkoci mwienia swego, nie by
przekonany prawem iemu iego dispositiey iego1* competebat wasno, ta tedy przy in
nych vrazach na P* Hetmana w te przywioda Jmci Pana Machowskiego zawzitoci, e Pa
Wyhowskiego conniuebat factioni promouebat do buawy zaporozkiey, eby iego beneficio
quaesitam2*nabywszy, i Pa Hetmana potym gratificowa mu skarbw. Przekadamy tedy t
prawdziw narrati ad cognitionem Mttu JKrmci Rzptey iako wierni poddani.

Jan Krechowiecky,
swoym pisa nieumieicego
collegi imieniem, Pana Hermana
Haponowicza, sdziowie
gienieralni Woyska JEKr. Mci
Zaporoskiego
Samuel Fridrichowicz,
Pukownik WJKM. Bia. //
Michayo Chanenko, Puk.
Vmaski
Jarosz Hrycyna, Puk. Pawoocki
Tymosz Nosacz
Samuyo Zarudny
Hawryo Hodunenko, Puk.
Piechotny205
Pawe Janowic Chmielnicki, Puk.
Kiow.
Stephan Fedorowicz, Pukownik
JKm. Zaporozki, imieniem swoim
wszystkich Pukownikw,
ktrzy przyszli do posuszestwa
JKM.
Hawryo Lisowki, asawu

Michayo Radkiewicz,
obony W. JKM. Zapo. Jenera.
Piotr Doroszenko,
asau WJKM. Zapo. Jeneralny
Iwan upinenko, Asawu generalny
Swientosaw Krzywiecki,
Pisarz Generalny Woyska
JKm. Zaporoskiego
Fedor Korobka, Pukownik Czehryski
Za Fedora Dzuaia, Pukownika
Czerkaskiego, pisa nieumieicego,
podpisuie si Sawa Klewasky,
Pisarz Puku Czerkaskiego
Joan Demidenko, Puk. Kaniowski
Tymosz Chmura, Puk. Kalnicki
Hryhory Pododnia, Puk. Korsuski
Ostap Hohol, Puk. Brasawski

Po skoczoney cale a ledwo nie zawartey instructiey naszey przyiachali Pan asawu
generalny206 p. pukownik z starszyn z Czehryna207, gdzie przeoyli, i Pan commendant
tameyszy208 prochy, muniti nasz in priuatos obraca usus saletry zabiera. Zaczym pokornie
** .
quaesitum.
130

3.
supplikowa bd, aby Pan Hetman nasz non patiatur w tym gwat, ale lege publica pa commendanta praecidatur interessowanie do munitiey naszey na Czehrynie saletr robienia w
czehryskich polach excludatur z ppanw starostw in genere wszytkich commendantw
w Vkrainie participowania uywania, ale tylko samemu Panu Hetmanowi Zaporoskiemu
wszytkiego Woyska naszego uywaniu suya ta JEKr. Mci Rptey aska w saletr do artileriey woyska sposabianiu, vnienie supplikowa bd.
Pawe Tetera, Het.,
ymieniem cae Woyska
//
JEKM Zaporozkie0
Instructia od Woyska Zaporoskiego na seym walny A. 1664.
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 545-586. .

2
1664 ., 3. .
,
, ,

Confessata Dmitra Sulimki. Nieboczyka Pana Wyhowskiego instrumentum do wzbud
zonych w Vkrainie buntw. Przesuchane w obozie pod Stawiszczami od nas, Starszyny woys
ka Zaporozkiego, An 1664 Augusti d. 3.
1. Libere przyzna, i wszytkich buntw teranieyszych w Vkrainie motorem by
nieboczyk Pan Wyhowski.
2. O Wniebowziciu nasz. Panny Ruskiey209 przysa Fedora z Baabanowki210, Kozaka
poddanego swego, do Sirka211, eby mu by Bratem za wiar Chrzeciask z nim spoem
wzi si, obiecuic si by Oycem Vkrainy. Odpowied z rady Sirkowa bya, e nie nasze siy
ani rozum przeciwko Krla Jmci powstawa. Ale od iego przysza odpowied, e Ja wiem,
co czyni, oycowsko stan wam i (!) bior si iako Ociec za Syny swe; consenserunt
wszysci posa tego vdarowano suknem zielonym.
3. Drugi raz Jarem przysa, Baabanowskiego Kozaka, eby z Zaporoa wychodzili, e
ia za was, iako Ociec za Dzieci, bior si, rcz wam szlacheckim sowem; my posalimy
Kozaka Mirona Nahoreckiego, a przy sobie zostawilimy Jarem, chcc zrozumie, ieli nas
zwodzi albo nie; on przysig iemu: niech tylko przyiedai do mnie od Sirka znacznieysi
ludzie. Interea przyiacha Sulimka, Pawo Motowilenko z Babany212, Harasim Koomyiczenko
z Bukw213, Iwan Danczenko214 z Moszurowa215, Karp Niezabitowski, Michaylina216. Tene
Nahorecki Miron wysz mianowany, Wasil Turczynenko217 zostali si przymowani w rzod
masln218, vkazano im gospod, a w noc godzin przymowani, przy ktrey audientiey
4. Przysiga bya219 na tym, e Ja was iako Ociec nie odstpi za was wiar//prawosawn
bior si na Ewangeliey szabli; piciom dawa caowa Obraz nasz Panny; potym venera
tus osculo przysigi, obiecuic woiowa Lachw, tylko waruic, aby go Moskwie nie wydali.
9*

131


5. Declarowa to, e w tym razie, nieli wy co poczyniecie, Ja abym wiar mia Lachw
podiazdem pod Kiowem odezw.
6. Powiedzia, i tylko Armat wy opanuiecie, a Ja do was we stu koni stan.
7. Leybenka posali z Zwinogrodki220, daic zna, i zaczli bunt, kaza siebie i, a sam
by w Fastowie221.

Michayo Radkiewicz,
obzny Woy. JEKro. M. Zapo. Jeneralny
Piotr Doroszenko,
asau Wo. JEKr.M. Zapo. Jeneralny
Iwan upina, Asawu generalny
Swientoslaw Krzywiecki,
Pisarz Galny Woyska JEKr.Mti Zapr.
Fedor Korobka, Puk. Czehryski
Fedor Dzuay, Pukownika(l),
za ktrego nieumieicego pisa
podpisuie si Sabba Klewaski,
pisarz Puku Czerkaskiego
Hrehory Pododnia, Puk. Korsuski
Ostap Hohol, Po. Brasawsky
Stephan Fedorowicz, imieniem swoim
innych Pokownikow, ktrzy przyzli
do posuszestwa JEKr.Mci

Jan Krechowiecky,
imieniem swoym a P. Hermana
Haponowicza, sdziowie Woyska
JeKr.Msci Zaporoskiego
Samuel Fridrichowicz,
Pu. W. JKM. Biaocerkiewski
Michayo Chanenko,
Pko wnik Vmaski
Tymosz Nosacz
Samoyo Zarudny
Jarosz Hrycynenko,
Pokownyk Pawoocky
Pawe Janowicz,
Pok. Kiiewsky
Tymosz Chmura,
Pok. Kalnycki
Hawryo Hodunenko,
Pokownyk Pichotny

Testimonium zdrady Wyhowskiego, wdy Kiiowskiego, A. 1664 3 Augusti.

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 533-534. .

1.
veneratiey - ; solenniter - ( ); fatig - ();
inauditam... desideratam... praesentiam - ... ... ; securita
tem - ; ad ipsam famam - ; in armis... assistere - ... ;
auersit- ; iniurio caeli - ; praecisam - ();

*
132

3.
inclinatiey - ; compareret - (); qaesitam - (); vener
abuntur occasionem belli - .
2. summa... po deditiey... tranquillitas - ... ... ; vigo
re - ; resiiduum obstinatorum - ; infringi -
(); et fatales... calamitates - ... ; afflixerunt - ();
sub specie - ; nouandarum rerum - ; mouet - ;
vincula conclusit - ; coniurati - ; confessata - ; instrumen
tum - .
3. suis... immunitatibus-... (, ); clementiey-
(); ad liberum... coaeuum... exercitium - ... ... ;
in conuulsionem - ; tandem - ; assecuratiami -
(); restitutio - ; beneficia - ; scissie - ; ad uni
tatem - ; innata regnantibus clementia - ; erro
res - ; lege scripta - (); ritus nostri fundatie -
() ; pactis conuentis - ; vindicatam ( vindi
cati) - ; iniusta competentia in potiori parte - ; et usum -

.
4. esset immensum - (: ); constitutio absen
tiarum - ; obstacula - ; excludit effectum -
; administrare - ; sub paenis ( poenis) - ; ratio
nes - ; decidi - .
5. nouitates - ; immutatie - ; confundere - ; a saeculo - ;
praetext - ; supremus arbiter praeuia electione legitime et immediate -
; diplomata... sonant - ... ;
jus patronatus collationis exigit - ; lege scripta
caueatur - ; praecidantur... ad collationem et praesen
tant praetensie - ... ; imponi
mus - (); toties - ; sollicitudo... exposcet ... ; iustapetit - .
6. directe et immediate - ;per omne ius et aequum ( aequam)
electem ( electionem) decidi - ;
per legem scriptam caueatur... sensus - ... ; di
recte - ; facilitabunt - ; non derogabitur... honori - ... .
7. vsum - ; lege - ; erigentur ; participowa - .
8. erudiri - ; ad seniorem mentem - ; immunitatibus... in
signitae - (, ) (); promotie... inualeant - ... (); subordinatas personas - ;
vsura - ; ad proportionem collegy - .
9. et seminaiorum... fundatia - ... ; caueatur - ;
erigowa - .
133


10. non instaurata erectio - ; sollicite - ; ad proportio
nem - ; immunitatibus - (); lege... institutio - ...
; lege decidatur - .
11. effectualiter - ; vsu - ; istabunt - .
12. clementia - ; releuabat... indemnitatem - ... ;
gene-re - ; vertitur immunitas - (, );
suam observantiam - ; instabunt- ; per constitutionem eximan
tur - (); exacty - ; securitas - ; et im
munitatibus - (); eodem... iudicio - ... ; inuastorem
( inuasorem) - , ; za instanti - ( ); age
re - .
13. cessit successori - ; in usum suum - ;
restituant- ; in defectu - ; authoritate - ; introducatur
executio - ; successor - ; intenti - ; tiey - ; cauendo - ; successores - ; excludendo -
(); episcopi pro libitu suo - ; disponere -
.
14. conseruunt - ; non temera ( temere) mente - (:
); quanta... accedere - ... ; suis... immunitati
bus - ... (); erudiri - ; artibus liberatibus non excul
ta - () () ; audere -
();persuasyi... excludit considerati - ()...
(: ).
15. antecessorw - ; innouatia approbatia -
(); persistimus in fide - () ; alliciendo ; interpretatio - ; vsura- .
16. in securitate - (: ); pro inuasore - .
17. merens stipendia - , ; cauemus - ; perempto
rie - (); cadenty - ; ad requisitionem - ; publica lege ; suprema.. .facultas - ... ; sine ulla appellatione -
; diffidentie - (); motus compescentur -
.
18. in casu - ; infamia - (); lege cautionem -
(: ).
19. similiter in ciuilibus - ; banitia - ; banitus - ; in quocunque Regni subsellio - - ; locum stan
di - (: ).
20. ( poenae) - \ forum - : .
21. jurisdictiey - ; sub fide et consistentia - ; et de
cidere - ; plenus... numerus - ... .
134

3.
22. discernere - ; appellatione libera - ; tensie - ; excessus - (); decidere... iurisdictio - ...
; compositi judicy - () .
23. sub specie - ; in plebe - (); libera electio -
; promouent - (, ); in locum deponen
tis... substituere - (, )... ; nomi
ne - ; insignire - (: ); proponere suffragio (: ); bene meritum - .
24. proficuum ( proficuam!) - ; periclitari vniuersitas -
; in meditullio - ( ); intrat - ; cessit praesidio -
; cedere - (); cum sua... assistenti - ... ; ex
pensa - ; impensas - ; propter assistendam - ; boni
publici - ; lege impositam... perpetuam frequentiam -
()... ; impendi - .
25. consiliarze - ; eo necessitio - ; subsistere -
(); prouidebit - .
26. ratiey - ; promouemus - ; instituowa- ; innitens ; colligationes - ; in contrarium - ; subsistat - ;
successores - ; utile - .
27. ingruenti - ; oppositum praesidium pericula -
(. - . .) () ; opportune importandis legalibus ; sua assistentia - .
28. antiquitus - ; vsu - ; stringitur- (: );
cedet - (: ); militet - ; armis se accingant -

.
29. tanti in Republica herois - ; non imputet -
; securitatem - ; directiey - (: ); post
tot fluctus - .
30. liberam... electionem - ... ; praeuio sensu - ;
caueri lege - ; aemulatie - (); in ple
bem - ; factie - ; sub specie - ; arbitrium circa instituen
dam. .. electionem... antecedere - () ... ... ;
arbitrio... deponi et institui - ( )... .
31. comput extendowanego - (: ,
); iudicio - .
32. numerus decrescens aby adimpleatur - , (),
(); iudicio - ( ); paenas
( poenas) - ; inquantum - ; supplere... defectum - ...
(: , ).
33.
consistentia - (: ); sensum - ; cauet ; defectum - ; zdezelowane - ; supplere - ; 135


mus - (: ); lege caueri - ;
excludimus - ; cedendo - ().
34. disciplinae militaris... inualuit error - ... ;
sine legali impedimento - ; excludere - ; substituere ; praefigi - .
35. publicis negotiis intenta consistentia - ;
supplicabunt - .
36. in genere - ; fundatiom - ; od consistenty - ;
perpetuis temporibus - ; errory augere - (: )

.
37. consistenty - ; libere - (); intra medium an - ; excludetur consistentia - ; substantiey
impedire - ; agere - ; violatore - ; 'imponi
mus - .
38. vizi - ; lustrati - \ fides et conscientia... obligantur ( obligatur!) -
... ; excludowac subiecta - ; corruptie - ;
eadem fide et consistentia... obligantur - ... .
39. minuitur - ; practicato... exemplo - ... ;
compleri... numerus - (: )... ; supplebit .
40. effectiuum... numerum, sub sigillo testimony - ... ,
; completa - (); assistant - ; lege caueri -
; sub paenis - ; periculum - .
41. subesse - (); comparebit - ; derogowato - ; capaces - ; lege caueri - .
42. utile - ; lege assignatam - ; resistent - ;
lege caueatur - .
43. stipendium - , ; folguic impensas - ; petuo - ; munitia - ().
44. ordinati - (); continuo - ; lege ( lex!) praescri
bi - ; augere... cauemus - ... ; exclu
di - ; subsistentiey - ; depositia - .
45. ordinowana... assistentia - ... ; aequius - ; merce
nariorum - ; iudicio - ; obligabitur fides -
(); viuende - ; prouidebit - ; quotannis - ;
exoluet stipendium - , .
46. cum attinentys - ; in genere - ; etiam lege publica... militet
donatia- ... ; sufficientiam - ;
silere - ; inseruare ( inserdarel) - ; requisitum - ; suppleri ; conseruatia - ; verificouac percepta et expensa -
; inquiruiqc exquisitissime - ;
136

3.
disponowa... ad usum - ... ; communicatis consilys -

.
47. ad{\) usum - ; praesidiach - ; ad arbitrium - .
49. immunitates - ; expensa - .
50. subsistere - ; conseruatiey - ; adaequalibus ( adaequalis!)... rationibus - ... ; sortiantur - .
51. afflixit - ; calamitatibus - (); releuauit - ;
directia - ; longo vsu, quaesita et acquisita experientia belli -
, ; dispendio - ; resoluti - ; obsequium - (); contaguione... pestis - ...
; bella momentis constant - (, ) ;
gressus - ; gratam... recordationem - ... ; accumulauit ; in subsidium - .
52. tantis et tot sudoribus classicum canere -
; difftdentiami - ; dextram - ; plebs - ; motus ; caeco impetu - ; protectiey - ; releuent - ; z
uwered substantiey dispendio - .
53. eluxit - ; reflexiq - ; uberrimam... in factie ...re
lationem - ... ... ; confidenti - ; hor
rebant - ; accessum - (); mouit - ; sen
sum - ; transtulit animum - ; specimi-na -
(); praecideret - ; egit - ; competebat - ; ac
tus - ; szafarzem - ; in subsidio - ; opposuit - ; pre
tio - ; succursw - \ faciem - (); restiti.... militiom - ...
; in herba - ; cura et sollicitudine - ; incendium (); in plebe - ; vincula - ; depozyta - ; bona fide
et conscientia - ; suadebat ratio - ; aggredi
opus frequentiq - ; resistere - ; proprio pericu
lo - ; resoluti - ; periculum - ; intenti ; in meditullio - ; aggredi opus - ; non defficit-nt ;
suffragio... promouit - ... ; compescere - ; diffidentia - ; non practicato exemplo - ; impendit molimi - ; redimat... tranquillitatem - ... ; viuo testimonio -
(); merita - ; distributiua... iustitia leuamen - ...
; perennaturam... recordationem gratificati - ...
.
petita - .
54. cedat - ; inclinatiq - ; silere - ; conseruowa ; indefesso studio sudores - ; insignitus - ;
eminenter - ; pericula - ; probavit - ; successores - ;
conferowany - ; etiam reprobos ad seniorem sensum -
.
137


55. rebelliey - ; substantiey - ; pretio - ; attestatia - ;
erogowa ; desolatiey - ; in casu - ; militet - .
56. cum attinentys - ; w possessyi - (); donatia
approbatione - (); perpetua... dona
tia -... .
57. uolando/; extat - ; approbatia - ().
58. eximatur - ... notitiam - .... ; stante depraedata
- ; indefessi study - ; competit - ;
post sera... fata - ... ; instantia - ; repulsy - .
59.
funditus - ; depraedans - ; authentico... argumen
to - ... ; effectum - ; imponatur satisfactio -

.
60. in genere - ; libertati - .
61. attinentiami - ; donatia - .
62. ad fortunae... ad vitae dispendia - ... ; in fide seruatiey - ; emendicatis... suffragys - ... ;
non deserat clementia - ; releuet - ; restiterunt - ;
resistunt - ; instaurowawszy - ; cladibus - ; continuunt fi
dem - (: ); praesidio... op
positi - ... ; imprezom - ; in subsidium - ; de
claret - ; gratam recordationem - .
63. instantie - ; clementiey - .
64. onerati... benefcys> persistunt in fide - ... ,
; rumpuntur odio - ; bene meritis lege publica... appro
bet - ... ().
65. elucescunt - ; dispendio - ; complete ();
obibant... munia - ... ; accelerauit - ; periclitaba
tur - ; restiterunt - ; imprezom - ; ad obsequium -
; astiterunt - ; exolutiq - .
66. attestati euincit - ; desudant - ; resoluti - .
67. non praeterimus - ; persuasiami - ; persuasit - ;
pro bono publico - ; w legatiach - ; imponi
mus - ; distributiua... satiet iustitia - ... ()
.
68. clementi - .
69. recursach - ; per suffragia - ; facilitatem -
(); releuat grauitatom - ; gratificatia - ; impen
dit - ; cedat - ; comformem - ; expeditie... recurrimus - ...
; excludetur... praepeditia - ... .
70. poddirecti - ; deditiey - ; triumphos - ; condemna
ty - ; eximii... ratio - ... ; nullitatem... arguit -
138

3.
()... ; institutio - ; relaxowala - ; in quocunquo subsellio decidowane condemnaty - - .
71. respectu - ; insignitus - ; clementi - ; depraedicabat pleno
ore - ; deserebant - (); authoritate - .
72. praeclara facinora - ; vsu - ; roboratione - .
73. constat - ; deliquium... error - ... ; confidimus clementiey ; luitpaenas executia- ; appetit-;
concipimus - (); lege publica a jure caduco excipowane -
; successori - (); clem
entiey - .
74. generositate, - ; certare - ; etiam post fata - ;
- ; sociam thori - (); non corruat - ; erudiatur -
; ... - ... .
75. deliquium leuitatis suae - ; restituowany cum socys- ; sequestru-; in usum suum- ;
assecurowany - ; constat - ; usus - ; satiauit - ; assecuratam... summam - ... ; lege cauta summa - .
(76.) bene meriti - ; accedebant eminentiey - ;
accedet - ; sudores - .

supplementum - ; extra spheram actiuitatis - (:

); in obsequio - ; longo vsu quaesita et acquisita... experientia bel
li - () ... ; consulent
( consulet) - ; quanto... incommodo - ... ( ); confun
dit vniuersitatem... erectia - ()... ; perpetui praesidy
institutio - (); proponimus - ; praesi
dium - ; licenti - ; confluit - ; classicum canit - ;
libere - ; excludet accessum - ; curssie - ; pirati
cas - ; praesidy - ; assistentia - ; perpetuo... praesi
dio - ... ; a periculo exclusa - ; effectiue -
; praesidio - ; utilipracticatum... exemplo - ...
; instauratia - ; praesidia... disposuit - ... ; praesi
dia - ; licenti - ; confluere... nobilitas - ... ; instituowao si
classicum - ; deseret- (); ratiopromouet-
; a periculo - ; cedet - ; assistenti - ; securita
tis summae - ; - ; persistit - ( );
recurss - ; perpetuo declaret... praesidio - ... ;
proponent- ; redituram fidem - ; inclinauerunt ( inclinarantl) - ; comparuit... praesentia - ... ; concernere... utile ... ; inmeditulio- ( )\erectiy praesidy perpetui...
declarati - () ... ();

139


sensu - ( ); destinowanych - ; do refflexiey -
; non recalcitrabunt - ; in euentum belli - ; praesidiariorum - ; securitatis - ; instytuowany - ; ad libitum
et sensum - ; praetextem - ; confluere... plebs - ...
; praeuio sensu - ; ad delationem - ; sub specie ; libere - ; perpetuo praesidio - ; utile - ;prae
sidiorum - ; sfolgowa- ; disceptatum - ; exemplo - ;
confluit - ; recurssus - ; resistentia - ; solicitudinis - ; securita
tis - ; actiuitatis - ; frequentiq - ; accumulet... ordinatia ()... (); rescindunt - ; ti - ; obstinata expugnari - (); aequo excipiat ani
mo - () ; errorem - ; securitatem - ;
imputet - ; et pro libitu suo - ; corrigat - ; juris cadu
ci - ; ad male narrata - ; lege praecidatur -
; appetit- ; invalidentur - ; nullitati - .

afflixit - ; omnium subselliorum - ; rudis - ; in ae
quilibris iustitiae - ; excessus vindicare - ; exemit
a quaestu (" quaesta!) solitae juris viae - ;
oppressie - ; imperia - ; hostiliter - ; obductia -
; sonat - (: ); non reffocillauit satisfactia -
; comprincipalibus suae carnificinae -
; afflixit-; excludit... appetit-... ; que - ; saeuiit cadauer - ; testimonio - ;
resumebat - ; vendicare per jura Regni - ; ag
gredienda - ; relaxowac - ; in competenti subsellio -
; releuare... contempt - () ; homicidium - ; deci
dat - ; impono - ; impune - ; complices eiusdem facti -
; elucescunt merita - ; sudores satiet distributiua...
iustitia - ... ; impendit - ; substantiey - ; successorach - ; donet - ; approbet - ; eo
dem haereditario jure - ; vindicet - ; supplica
bunt - ; ut supra - ; comitamur - ; innouetur... dona
tia - ... .

conniuentiey - ; in herba - ; molem - ; certauit conferenti - ; suspectas... legationes - ... ; ti - ; subadministrauerat - ; in cassum - ; in herba obueniret - ; condicto - ; ad motus... contrarium (sic!) op
ponebat sensum - ... ; ausus caeco ambiebat -

140

.
petitu - ; contra mentem - ; do refflexiey - ; rationes - ; demandata... prouincia - ... ;
vnius sensus - ; suspectus - ; post deliberationem - ;
conniuentiey - ; promotiey - ; executiq - ; inualeret in
plebe - ; factia - ; conferentie - (); redimeret... conseruati - ... ; requirebat - ; satiauit - ;
appetit; non inuertat-wt ; obstitimus-; ausus-;
eo exemplo - ; motus - ; desereret - ; satiaret - ;
contrauenire - ; cointelligenty - (); eludi -; nega
re - ; rankor - ; requisiti - ; in momento - (
); supplicatoriam relationem - (: ) (); super
sederet - ; promouebat - ; non parcendo sanguini - ;/tuna - ; dispositiey - ; competebat - ; conniuebatfactio
ni - ; promouebat-; beneficio quaesitum ( quaesitaml) -
; gratificowa - ; narrati ad cognitionem - .

in priuatos... usus - ... ; non patiatur - ; lege pu
blica... praecidatur - ... ; excludatur -
; in genere - .

2
confessata - ; instrumentum - (); libere - ; consense
runt - ; interea - ; veneratus osculo - .

1-1 ( )

.
1663 .,
.
1664 ., , .
(Historya panowania Jana Kazimierza z Klimakterw Wespazyana Kochowskiego przez wspczesnego tmacza w skrceniu na polski jzyk przeoona, wydana
z rkopismu w roku 1840 przez Edwarda Raczyskiego, teraz podug oryginau poprawiona i pow
trnie wydrukowana. Pozna, 1859. . II. S. 231-267; . . ... . 9-22).
(residuum obstinatorum)
, , ,
, 1663-1664 . Zimny monarch - ; 53 .
3-3 ,

141


.

, 1659 . .
, 16 1664 .
( -
) ( . .
. 205-216; . . ... . 2630; Lipiski W. Stanisaw Micha Krzyczewski...
S. 304; Historya panowania Jana Kazimierza... . II. S. 265-266; Latopisiec albo kroniczka Joachi
ma Jerlicza / Z rkopismu wyda K. W. Wjcicki. Warszawa, 1853. . II. S. 87-88; ...
. IV. . III. C. 409-411; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402,
s. 533-544; HAH , . , . 5, . 189, . 1544 (
)). , (
, - ), -
(Latopisiec albo kroniczka... . II. S. 87). ,
, .
( , -
) , ,
(Rabucha), 15 1664 .
. ,
( ,
; . ) ,
(... . IV. . . . 409). . 184 ,
.
4-4 - 1664 . (13)

( ), (motorem)
(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 533-534.
. 2).
5 bya .
6-6 (), XVII .

, , , ,
, .: Volumina legum. Petersburg, 1859-1860. . 2-4; . 1861. . .
. 1: (1569-1654).
. 208-214). . , 1633
1650 ( . . II. . 1. . 223-227, 370-377; . Ul. . 4. . 382-386;
. 1878. . X ( III ). . 455-458).
XVII . .: .
( Volumina legum). , 198;0 /7. .
-, 1901-1912. . I ( 1609 .) - II (1609-1632 .); Chodynicki . Koci
prawosawny a Rzeczpospolita. Zarys historyczny. 1370-1632. Warszawa, 1934; Dzigielemki J. O tolerancj dla zdominowanych. Polityka wyznaniowa Rzeczypospolitej w latach panowania
Wadysawa IV. Warszawa, 1986.
7 beneficia - : , .
142

3.
- 1663 .,
- ,
. ,
- - . w buntach bdce
.
9-9 , ,
, 50- - 60- XVII .
. : (pismo),
, 22 - 5 1659 . ,
, 16 1658 . (...
. III. . . . 315-322); , , 1650- ( .
XVII . , 1994. . 130-132);
13 (23) 1662 .,
, 20 - 1 (
) (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 413-418).
,0~10 30 (. .) 1664 .
() , , ,
1648 p. (Volumina legum. . 4. S. 94),
1649 . (Ibid. S. 119) 1659 . (Ibid. S. 301).
1649-1650 , 12 1650 ., ,
, , ( . . II. . 1. . 370-377; . III. . 4.
. 382-386; . . X. . 455-458).
,
. 60- XVII .
. - , 1664 . - 22
(Harasiewicz . Annales ecclesiae ruthenae. Leopoli, 1862. . 333-334).
, ( 1652 .) ,
( 1650 . 1679 .)
. 1664-1669
(Bendza . Prawosawna diecezja przemyska w latach 1596
1681: Studium historyczno-kanoniczne. Warszawa, 1982). Pacta conventa -
- ,
. pacta conventa IV (Volumina legum. T. 3.
S. 363), 14 1632 .,
. IV 6 1633 .
,2"12 1658 ., 1659 ., : ,
, ;

(, , . - . .) ,
( . - . .) (Volumina legum. . 4.
S. 297. . : . -. , 1936. . X. . ( 1657
1658). . 355). , ,
, , , ,
.
143


1659 .
(Volumina legum. . 4. S. 301).
,
( , , )
, ( . - . .) -
, . (sic!),
(Ibid.). ,
.
, .
5(15) 1661 . :
(ritus romani),
- . ,
- , ( ,
) (, . , .
, . 2, . 181/8, . 39., 15).
.
14 (24) 1662 . (
) ,
,
( , - 1659 . - . /.),

, (, . - . .).
,
, (... . IV. . III.
. 177-178).
, 1662 .,
( .
. 180-181). , (
1659 . - . .)> . ,
, ,
5(15) 1661 . (
), , , 1664 .
.
|V|3 , - . ,

, - ,
.
, 1620 . - . , ,
(., .: .
1904. . . . 10: , - .
. 638 (
; 1666 .)). , -
.
, , 22 (. .)
1663 .,
(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 471-472).
144

.
14-14

- (
1654 . 1669 .) (Hierarchia Catholica. Monasterii, 1935. V. IV / Ed. P. Gauchat.
. 220).
, ,
,
, .
, ,
(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 471-472 (
22 (. .) 1663 ., )). ,
:
( . . 200-201 (
, 1650 .)).
(1641-1658)
: 1663 .
. 22 (. .) 1663 .
(, . - . .)

(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 472).
, , .
, , ,
? 1663 .
( . . . . 10. . 626), 1664 . -
, ( . . 632).
, .
7 1666 .
15-15 , , , 1632 . ,
, ,
. ,
, - pacta conventa (Volumina legum. . 3. S. 363).
Puncta assecurationis obywateli Korony i Wielkiego Xistwa Litewskiego ruskiego narodu,
wyznaczajcych greck religi - , ,
1 1632 . ,
. :
, ( . . II. . 1.
. 208-214), 1633 p. (Volumina legum.
. 3. S. 373; . . II. . 1. . 223-227 ( , 14 ))
1635 . (Volumina legum. . 3. S. 407). . : BendzaM. Prawosawna
diecezja przemyska...; Dzigielewski J. O tolerancj dla zdominowanych...
16
- : ()
( ) .
,7-,? ,
. -
- .
, () ,
() . 1664 .
10-6-1279

145


. ,
, 1539 . (
) (Sownik
geograficzny Krlewstwa Polskiego i innych krajw sowiaskich. Warszawa, 1886. . VII. S.
952). , (toties)
(restitutio - sic!) ,
. 1661 . ,
(Volumina legum. . 4. S. 332).
22 (. .) 1663 .
, . ,
,
(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 472-473). Ha
2 , ,
- , (...
. IV. . . . 278).
18-18 1632 .
. 6
.
19 1664 . ( ):
- , , , , ,
, - , , ( .
. ., 1868. . I-II; . . ., 1991).
20 ,
(Volumina legum. T. 4. S. 298).
, 1632 . (),
, 1664 , ( .
... 1669 . . 204, 207, 210). , 8 ,
, , , .
, ,
1650- 1660- (Jabonow
ski A. Akademia Kijowsko-Mohilaska. Zarys historyczny na tle rozwoju oglnego cywilizacji za
chodniej na Rusi. Krakw, 1899-1900. S. 137-140). , , 8
,
. 1701 .
.
21 1664 . XVII . .
22 - : , , , .
23-23 XVII . , - , . -
, ,
, . , 10, -
, ( .
).
24
() , - ,
, , . :
146

.
- , , , - , , ,
( .
XVI - XVII // . , 1996. . . . 17-42).
25 ,
,
, , (Volu
mina legum. . 3. S. 298).
26-26 - ,
1607-1633 . 5 (15) 1633 .
,
- .
, , { ., . . 360
. , 1993. . 11,
14, 19, 21, 22. . : . ... 1666
... . 334). 1659 . 1658 .,
,
(... . III. . III. . 317).
, .
27 , 1647
1657 .
28 , 1657-1663 .
29 1663 .,
,
( ) , - ()
- ( .: ...
. IV . . . 385-386 ( 14 (24) 1663 .), . 387-388
( 14 (24) ),
. 390-391 ( 15 (25) )).
( .: . XVXVII . ; ; , 1999. . V: () . 16521673 . / . . 321-323 ( ,
24 1663 . ); Bendza . Prawosawna di
ecezja przemyska... S. 172 ( ,
22 (sic!)); - .: Mironowicz A. Metropolita
Jzef Nielubowicz Tukalski. Biaystok, 1998. S. 65 (,
22 ); Historya panowania Jana Kazimierza... . II.
S. 289 ( )).
. ( )
. (succes
sori) .
30-30 , .
3,-31 - , .

- - - -


. ( - ),
. (
). ( )
1565 . 1764 . . 1648 . ,
, , - ,
( .
XVI - XVIII . // - . , 1992. . 75-78).
- , .
32-32 - , . , .
33 - : .
34-34 ( infamia - , , ) - ,
, (
. ).
.
35 ( )
,
- , . 1578 . (kadencye)
( ,
) ( ; ,
).
, , , ,
( . //
. . (XV-XVIII .). , 1996. . 555;
556).
36 .
37 - .
38 ( banitus, banita) - .
39-39 :
, , (, ), ,
, .
;
, .
40 -40 , , .
41 - . () , .
42^2 , .
43-43 , -
. , ,
,
, 17 1648 . (... . / . . III.
. 127), , ,
- 1659 . (... . III. . III. . 334).
28
1664 ., .
0

148

.
, - , - , [] ] []
, (zaszczyca si) .
( . - . .) (,
. - . .) , (ktrych mowie teraz wieo occur
rerunt), , ,
( ( - ), . 694
(), . 4, . 744, . 4). ,
, . , .
44 XVII ., ,
.
45 .
46-46 , (
) .
47-47 , , ,
() , (Volumina legum. . 4.
S. 300). 10 (20) 1662 . ,
(non per vota),
, , ,
(... . IV. . III. . 240).
48 , ,
.: /. // . 1931.
. CLI. . 138-139.
49 1664 . . (.
43-43 21)
28 1664 . : - 848, - 1000 ( , . 694, . 4, . 744, . 2.),
.
50 ,
12 1650 ., 1649 .,

( . . X. . 461-462).
(Volumina legum. . 3. S. 301), i
.
, 18 1663 . (
... . V. . 304-307).
51 (praesidium),
(. ... . 66).
52 XVII . - , ,
() () (autoramen
tu). , (
) - ,
- (Grski . Historya piechoty polskiej. Krakw, 1893. S. 59; WimmerJ. Wojsko
polskie w drugiej poowie XVII wieku. Warszawa, 1965. S. 283, 301).
53 .
149


54-54 XVII . , ( - ),
( - ) , , ( - ) ( XVII . () (., , 39 ),
) - . XVII .
, , , , , ( ) (Sownik geo
graficzny... 1883. . IV. S. 486-487 (); 1884. . V. S. 167 (); 1885. . VI.
S. 183 (), 928 (); Archiwum Pastwowe w Krakowie ( - ), zesp. Ar
chiwum Sanguszkw, 92, s. 167-168 ( 1629 .);
... . V. . 385-389 ( 22 1665 .
); . .
, 1864. . 420 ( 1663 . )).
1629 . :
(, zesp. Archiwum Sanguszkw,
92, s. 167). 28 1664 .
: , (servilium militare), (za obwieszc
zeniem) ( , . 694, . 4,
. 744, . 4.).
-168, - 25, (. - . .)
- 306, (,
. -M. .) - 380 ( . . 3). : ,
, - ,
- . ,
XVII . (, zesp. Archiwum Sangusz
kw, 92, s. 167 (1629 .); ... . V. . 385 (1665 .)).
55-55 - 1660 . ( 1678 .);
, 6 1663 p. (AGAD
w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Sigillata, ks. 7, k. 95 v.) ( 1682 .).
56-56 , ,
, , ( ,
, , ).
:
- , , , , ,
- , , () ,
, , - ;
: - ( ),
, , , ,
- .
, 1663 .
, .
, , - - ,
( 1664 .) . ,
,
( ,

150

.
1664 .); (
) . , ,
. , ,
, (Gajecky G. The Cossack Administration
of the Hetmanate. Cambridge, Mass., 1978. P. 287, 570, 586, 592, 606, 612).
, ( 12 .
), , , - . 1664

.
. ,
,
, ?
12 ; , 1646
IV , 1648

, .
.: . -. .; , 1922. . VIII. . II:
(1638-1648) / . . 143, 144; . : ... . . . .
. 126 ( IV, 17
1648 .; - 19 20 );
. . 125 ( 6 (16) 1649 .). .: ...
. . . III. . 126 ( , 17 1648 .);
. . 83 ( , 5(15)
1648 . ). . :
. -. ; , 1922. . VIII. . III:
(1648-1650) / , . .114. , ,
12 , ,
.
6(16) 1658 ., 1659 .,
30 . ,
( regestrze).
10- (zacine) , ,
(Volumina legum. . 4.
S. 299). , 6 (16) ,
, .
60 . , - (pienine)
, ( . 11
. , 1911. . VIII. . 35; . -. . X.
. . . 359). ,
, 60 .
( , , . - . .) .
( . - . .) , , 30-, 10 ( . -. . X.
. . . 365).
151


, 8 (18) 1658 .:
60 ., (reducetur) 30 . ( . ...
. 122). 1659 ., ,
60 (... . III. . . . 323),
- 1659 (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw,
rkps 402, s. 357, 360 ( 1660 .))
1661 (, . , . , . 2,
. 181/8, . 38., 6 (
5(15) 1661 .)).
57-57
( ) .
58 . 31 .
59 .

- , 25 1652 .
(AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, MK, ks. 192, k. 222 v. 223v.).
, 29 1664 . ,
, , (.Kaczewski W. W przededniu wojny domowej w
Polsce. Walka sejmowa lat 1664-1665. Lublin, 1984. S. 87-88; Ejusd. Jerzy Sebastian Lubomir
ski. Wrocaw; Warszawa; Krakw, 2000). 26 1665 p.
(AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Sigillata, ks. 9,
k. 15v.), , ,
, - .
60-60 , -,
() . ( ), ,
- -
( ),
. , (. 31-31
17), , (
, , ,
) ( . XV - XVIU
// . 1994. . CCXXVIII. . 112).
,
- .
, ( ; .
67 ) ( . . 117; . -
1621-1648 // XV - XVIII ... C. 115, 120; Volu
mina legum. . 3. S. 384-382, 410-411).
, (.
31-31 17).
61-61 - ,
( .: .
1595 // . 1996. . . . 415-426;
.
XVI - XVII . . . ... . . .
152

J.
, 2001). 1648 .
. , ,
- , 1652 1653 .,
1660- , - , ( .
. . . 1. . 349, 415, 426, 457, 473, 477; 1888. . 2:
XVII . . 1,4, 7, 15, 17, 39, 46, 85, 107,
117,177; . III. . 4. . 74, 336,411, 504,796). 1648 .
- , ( .
. II. . 1. . 426,473; . 2. . 4, 39,46, 85,117; . . . 4. . 336,796). ,
1648 .
, , ;
, ( - .:
Kulecki . Wygnacy ze Wschodu. Egzulanci w Rzeczypospolitey w ostatnich latach panowania
Jana Kazimierza i za panowania Michaa Korybuta Winiowieckiego. Warszawa, 1997.
.: . II . . ,
1999. . 34. . 527-531).
.
62-62 , ,
,
, , (naymita).
28 1664 .: , ,
( . - . .)
(. - . .) , , ()
() [] ] [] (. . .) [] , ,
, , (. - . .)
. ,
( , . 694, . 4, . 744, . 4).
- (, ),
.
63-63 , , ,
, ()
. , ,
, .
64-64 ,
(.
31 56-56).
,
(, , ).
65-65 - , - ()
() .
66-*6 - , ,
. - .
67-07 - ()
, 1560- ,
153


1569 . ;
autoramentu. .
, , -
, .
, .
,
1648 . (przed woyn), . 1648/1649
,
1649 . ,
:
200 , - 800, - 100
500 ( . 1862. . III: 1638-1657. . 280).
- :
, (. . -.
. VIII. . II. . 132). ,
1648 . .
, .
-* j|p0 . 28 54-54 . 39
, , , .
69 - ,
() . 1601 .
( !) .
( ) ,
. 1669 . .
70 Munitia - , .
71 - : .
72 . 24 51 .
73-73 1655 . ,
. 12 1658 . ,
()
(AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Sigillata, ks. 1, k. 109; . :
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 474 (
22 (. .) 1663 .)). 1659. ,
(Volumina legum. . 4. S. 302-303) 20 1659
. ( ... . V. . 165-168), ()
, (
, 29
( . ... 1666 ... .
342)). - 22 (. .)
1663 . (Biblioteka Czarto
ryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 474). ,
, (?) 12
1658 .
74 - .
75 - . ,
, - .
154

3.
, ,
, , , ,
, , ... , , -
( . JI. . ... ., 1990. . 37, 39).
76
- : (, , , ,
). - .
77-77 . (,
) - , XVI . - , XVI .
XVIII . - ( -
).
() , (,
, ) ,
. ,
(Sownik geograficzny... 1893. . XII. S. 453.
1575 .; // ,
/ . . . . , 1890.
. 1. (XVI .). . 161). , ,
1601 p. (Volumina legum. . 2. S. 401).
(szpital grodzki Techtymirw), , ,
, .
. XVII . ,
, . 1601 .
{ .
... 1666 ... . 344), ,
.
12 1650 .
( , . - . .)
, , ( . . X. . 459).
15 1652 . ,
(AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, MK, ks. 192,
k. 224 v. 225; . : Staroytna Polska pod wzgldem historycznym, geograficznym i statysty
cznym opisana przez M. Baliskiego i T. Lipiskiego / Wydanie drugie, poprawione i uzupenione
przez F. K. Martynowskego. Warszawa, 1885. . II. S. 580). 1659 p.
, (Volumina
legum. . 4. S. 302). , ,
, (warowane) ,
, . ,
, , ( )
.
78-78
, 1616 .
(Sownik geograficzny... 1891. . XI. S. 533).
, ( . . .
2- ., . . , 1990. . 42). 30- 40- XVII . ,
, ( . . 50, 51, 57-58).
155


1648 .
( . 186).
: ( )
(Sownik geograficzny... . XI. S. 524)
(AGAD w Warszawie, zesp. Metryka koronna, Sigillata, ks. 6, k. 30v (
- )).
, ,
. , , .
- .
79-79 (1599-1665) - . 1664 .
( )
,

( ). ,
22 1664 ., (
) - ( )
(ziem kiiowskich - ) (
... . V. . 369-372). 2 1665 . -
(Urzdnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku: Spisy / Opracowali K.
Chapowski, S. Ciara, L. Kdziela etc. Pod redakcj A. Gsiorowskiego. Krnik, 1992. S. 46).
80-8

, 1663 . 1664 .,
1664 . (. 1-1 1).
81-81 , (, ,
), 1664 . (, 1663 .),
:
,
.
82-82 ( - 1676) -
XVII . -
, , 1648/1649 1658 .;
, 6(16) 1658 . 1658-1660
. , 4 1660 . (
... . V. . 210-212),
. .: Polski Sownik Biograficzny. Krakw, 1936. . II. S. 70-71.
, ,
.
83-83 . , ,
,
.
84-84 , , ,
, - .
85-85
1663 .,
{ . XVII - XVIII
156

3.
( ). X., 1930. . 398-399 (
11 (21) 1663 .); . 1872. . VII: 1657-1663. 1668-1669. . 243,
244, 348, 349, 352; Gajecky G. The Cossack Administration... . 654). 18 1663 .
, (
(; - ), . 389 ( ),
. 1, . 220, . 155.156; AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Protokoy, ks. 364,
k. 146v.-148). .
, 22 1663 . (AGAD w Warszawie, zesp. Metryka
Koronna, MK, ks. 203, k. 270v.-271; Wjcik Z. Nieznane dokumenty do biografii Pawa Tetery,
Jerzego Chmielnickiego i Jzefa Tukalskiego // Przegld Historyczny. Warzawa, 1961. T. LII.
S. 524-525) , 24 1663 .
(, . 389, . 1, . 220, . 183.)).
53 ,
, 1653-1659 ,
1660 . 1663 . - (Gajecky G. The Cossack
Administration... . 290-291, 665). 1658-1662
.
86 , (. 39 67-67
).
87-87 .
, ,
.
, 1662 . (... . IV. . III. . 183,
190,206; .
13 (23) 1662 ., ( . . 213)).
( . . 216 (
17 (27) 1662 .)).
22 (. .) 1663 . :
- (
- ,
. - . .), -
(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 474-475) , .
,
1663 .
, - - (Historya panowania Jana Kazimierza... . II. S. 235).
- 1664 .:
( . - . .) (...
. IV. . III. . 427 ( 2 (12) ), 436 (
29 (. .) ); . 1867.. V: 1659-1665. . 200 (
18 (28) ), 201 (
; , , :
- ( - -. - . .) - - , ,
), 211 ( ,
157


); Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 525 (
8(18) )).
- 1663 . ,
, ,
(. ).
,
( . . V. . 171 ( 14 (24)
1663 . ), . 172; ... . IV. . III. . 308 (
12 (22) ), . 315, 326,327). ,
,
(... . IV. . . . 327 ( -
, 1663 .)). 1663 . ,

,
( . . 367-368 (
25 (. .)). - .
1664 .,
,
( . . V. . 157 ( 27 (. .)).
, , ,
. ordzie ordy .
- ,
(. ... . 95, 98).
89-89 Rospopa . .
, ,
,
, : , ,
. , ,
, .
, .
( . ' '&
, , ...
' , , ^ ... 1710 /
. ., 1854. . 183; .
. 92; Latopisiec albo kroniczka... . II. S. 74-75, 8081; ... . IV. . . . 326327, 329 ( 26 (. ) 1663 . ), 327-328 (
15 (25) ), 335 (
17 ); Historya pan
owania Jana Kazimierza... . II. S. 238; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw,
rkps 402, s. 499, 500. . : . //
. 1889. . XXV. . 570-577 ( ,
, );
. (3 XVU .) //
. , 1927. . VII. . 11-14 ( .
); . . ,
158

3.
1857 . ( . . ) 11 . . . ., 1876. . I: .
. 520-521).
. ,
( ):
( 1658-1664 )
(Gajecky G. The Cossack Administration... . 654). ,

. ,
. , 10 (20)
1663 . ( , .
-, 1883. . XII: . . 574; Polski Sownik Biograficzny.
Krakw, 1935. . I. S. 249. . : -
1600 1700 , 1874 / . . . ,
1891. . 877). ,
, ,
. (Samczenko)
15 (25) . ,

, , ,
. ,
, 17-18 (27-28) 1663 .
, 18 (28) (. . :
3- . ., 1990. . 2. . 252). 26 (. .):
,
(, , , (dostaniu)
).
15 (25) , -
rospopa. 15 (25) : , ,
(zeszego rospopy).
.
, 15 (25)
15 (25) 1663 . rospopa.
, . ,
. ,
(., : , . 694, . 744, . 4 (
28 1664 .)). ,

(), , .
, . .
, - ,
,
([] , // . 1889.
. XXVII. . 428-439). . ,
( . . . 3-11).
90-90 24 27 1663 .
,
159


, . 24 (
) , ,
. ,
27 ,
(, ,
(domek) ).
(ruskim jzykiem) - , (. - . .) ,
, ,
(. - . /.) .
(senatorowie)
( , . , . 5, . 1, . 189, . 1513).
9|-91 Lekko na million, , - , 55 (
, . 98-98),
, .
28 1663 . ,
(. - . .) (w misopusta swoie ruskie) 1663 . (
22 (. .); (325-2324)
(1583-2324)
/ . . , 1869. . 68)
(na mylyon
dali) ( HAH , . , . 5, . 1, . 189, . 1455. . : Lit
terae nuntiorum apostolicorum historiam Ucrainae illustrantes. 1965. Vol. X: 1569-1663. P. 309
( 29 1663 .); . . ...
. 26; . . . 205).
. 61 ,
(fortuna), ,
, .
, :
, , ,
(- .
(- ) // . -, , 1970. 1/3.
. 159). - 1664 .
(substanti) (... . IV. . III. . 427, 428 ( 2 (12)
), 438 ( 29 (. .)), , , . .
188-188 .
92-92 . ,
,
( )
.
9 1664 . (... . IV.
. III. . 396 ( )). 18 (28)
1663 . ( . . 392-394 (
- )). , ,
1664 . ,
,
160

3.
, . .
44 2.
93 , . .: Wimmer J. Wojsko pol
skie... S. 289, 291,291.
94 - .
1664 . (. 79-79 51).
, .
95-95 - : ,
. - ,
, - , .
17 1658 . ,
( . 1894.
. VIII. . 2: XVII-XVIII . . 94-95).
4 1659 . ( . . 97-193) 1659 . ,
(Volumina le
gum. . 4. S. 302). 4
1659 . ( ... . V. . 149-155. ,
, 2 ).
96 -% -
.
1659 ., . 9
(Dbrowski J. Senatorowie koronni na sejmach za
rzdw Jana Kazimierza Wazy (1649-1668). Krakw, 1998. S. 320, 596 ( ;
); . : Mironowicz A. Prawosawie
unia za panowania Jana Kazimerza. Biaystok, 1997. S. 172).
97-97 , , ,
,
( . . ... . 26), ,
(- .
... . 159). , ,
- , . ,
,
, - (. 91-91 53),
. . -,

. , - . -, - ,
. ,
( ).
98-98 . 91-91 53 188-188 .
99 .
100 - ,
{. ... . 59, 60, 62).
,0|-,
() . 10 1659 .
11 6-1279

161


( ... . V. . 120-121). 15
( .
. 140-142), 1661 .,
, (Volumina legum. . 4. S. 360).
1659 . (Ibid. S. 304) 8
(
... . V. . 168-169).
,
. , 1646 .;
, (
. . . ( - ), . 1, . 4104
(, 1424, 1430)). 1654 . :
- ( . . X. . 891), - ( . .
, , //
. , 1905.
. 2 (213). . . 29). ,
, .
, 30 1659 .,
, ( ...
. V. . 159). (sic!) 1699 .
( , . 103 (), . 400 ),
( . . 25 d, 2353).
56 . , ,
, , (!) - ,
(sic!), , - -,
, (sic!)
- .
102-102 XVII . .
1659 p. (Volumina legum. . 4. S. 303) , 20
( ... . V. . 127-130),
( ) , 1662
(Sownik geograficzny... . XI. S. 309).
, ,
(prawa ziemskiey przeday).
,
1665 . (Ibid. S. 310). - .
103-103 ()
.
, 26 1663 . (
... . V. . 314-316).
4-4 : -
( 1654-1667 ), -
( 1657-1664 ).
105-105 .
. 164-164 .
162

3.
106 - . ,
. 6-10 .
, , , , ,
, , , ( (),
), , , - , .
, - 6-7 , - 6 .
: , , , , ,
, , - , , - , ,
, (WimmerJ. Wojsko polskie... S. 291).
,07-107 - .
1662 .,
, (
. 1905. . VII. . 3: XVI-XVIII . . 117). 26
1663 . .
,
( ... . V. . 312-313); , , ,
. ,
, .
. -
. . 165
.
08-8 0 8 1662 . ,

4 , (Archiwum Pastwowe
w Lublinie, zesp. Ksigi miasta Lublina, jurydyka Podzamcze, 1, . 163v.-164).
8 1664 . ,
, ,
, , , (Ibid. . 235-235v.). , ,
, .
1667 . ,
- .
(Volumina legum. . 4. S. 445). (

- . - . ,).
-109 91-91 53.
1,0-110 . 78-78 (49). ,
,
.
1.1 rozerwaney ( ) - .
1.2
1663/1664 - -
1664 . ,
, , .
.
.

163


1,4

- 1663-1668 .
()
, .
116 . 55-55 29.
1.7 (jazdy), ,
() . (),
( ) (- ) , -
() () (Wimmer J. Wojsko polskie... S. 259).
, ,
- (. 52,67-67, 106 24, 39, 59).
1.8 . 52 24.
119 - .
120 .
121 kwarcian powinnoci ,
( , )
.
122 , 1664 . ,
,
,
, .
123 (). 1
1663 . XVIII . 1 , 1 , 1 , 1 ( 1 , 1 , 1 , 1 ) (Wimmer J. Wojsko polskie... S. 141).
,24"124 . 52 24.
125 .
126 . 82-82 53.
127 , , ,
(, , , ( )),
- .
.
128 -
- (. 82-82 53).
129-129 , ,
1658 . (AGAD w Warszawie, zesp. Me
tryka Koronna, Protokoy, ks. 365, k. 276v.-277).
- yci 0 ( -, ()
) 1664 .
, , , - ()
, (Historya panowania Jana Kazimierza... . II.
S. 289; . ... . 126; Polski Sownik Biograficzny.
Krakw, 1937. . III. S. 88-89).
. ,
16 1663 . ( ) , ,
( - ; Historya panowania
Jana Kazimierza... . II. S. 190). , :
115-115

164

.
20 (Litterae nuntiorum... V. X. . 297). ,
, 1 1664 .
( , . , . 5, . 1,
. 189, . 1366), , .

. ,
(Historya panowania Jana Kazimierza... . II.
S. 191). 21 ( , . , .
5, . 1, . 189, . 1367). , , ,
, (Historya panowania Jana Kazimierza... .
. S. 192). ,
,
. ,
, (Ibid.).
- 1663 .
( . 29 13).
131 () (),
, - , .
, ( ,
), ,
; ,
{Sukowska-Kurasiowa /. Polska kancelaria krlewska w latach 1447-1506. Wrocaw, 1967;
Krzyianiakowa /. Kancelaria krlewska Wadysawa Jagiey. Studium z dziejw kultury poli
tycznej Polski XV wieku. Pozna, 1972. Cz. I-II; Inwentarz Metryki Koronnej. Ksigi wpisw
i dekretw polskiej kancelarii koronnej z lat 1447-1795 / Opracowali I. Sukowska-Kurasiowa,
M. Woniakowa. Warszawa, 1975; Dokumenty krlewskie, ich funkcja w pastwie polskim za
Andegawenw i pierwszych Jagiellonw. 1370-1444. Warszawa, 1978; Kancelaria koronna a sejm
walny. Instruktarium / Opracowa W. Krawczuk. Warszawa, 1995). 69
, ,

, (. 132-132
133 69).
132-12 ( - 1704)
, , . 1640-
, 1649 . ,
1653 . - ( ).
, 8 1653 ., (
1673 . - . .) , (
... . V. . 48-49),
,
( . ). 1661
. .: Polski Sownik Bio
graficzny. Wrocaw; Warszawa; Krakw, 1960. . IX. S. 275-276; .
() XVII . // ...
. V. . 12-14; . () 1569-1673 .
165


. ; , 2002. . 7, 8, 10, 12-14,
31,33-38, 85,98,99, 111,122, 131 .
133 - ,
. , 1569-1673
, , 1620-1635 - - , 1635-1673 . - .
, 1620-
, , .
, , ,
, 1605 . , ,
, 1638 . ( .: Kennedy
Grimsted P: The Ruthenian (Volhynian) Metrica. Polish Crown Chancery Records for Ukrainian
Lands // Harvard Ukrainian Studies. Cambridge, Mass., 1990. V. XVI. N 1/2. P. 7-83;
. :
(1569-1673) // . 1989. 5. . 52-62; .
// () .
(, , , ) 15691673. , 2002. . 29139; . ()
// . .
. . , . , 1995. . 56-69; . ()
: , , // :
. , 1996. . 1. . 58-71; . ()
XVII . . 1028); . () ...
() .: ()
. ...
134-134 1655 0 ,
, -
( . ()
XVII . . 13). 1673 . ,
,
(Volumina legum. 1860. . 5. S. 76; . : /7. ()
XVII . . 13, 26).
135-135 , , ,
(rda do dziejw Warszawy. Rejestry podatkowe i taryfy
nieruchomoci. 1510-1770. Warszawa, 1963. S. 148, 172, 215; Volumina legum. . 4. S. 448).
, .
1650- -
(Drewno) ( /7. ()
XVII . . 13). 1661 .
, , ,
( ) , , ,
( . . 13-14,
26). , ,
:
,
166

.
. - , , ,

- () . ,
, ,
. 1667 .
, ,
(Volumina legum. . 4.
S. 448). 1659 1669
(rda do dziejw Warszawy... S. 148,178,215), 1669 . libertowana, .
136 .
137 (, ) ;
1656-1665 (Urzdnicy centralni nadworni Polski... S. 26).
138-13
1663/1664 .
139 - XVI-XVIII . , ,
, {Balzer .
Przewd sdowy polski w zarysie (Wykad uniwersytecki) / Wydanie pomiertne. Przedmow oraz
indeksem opatrzy Wojciech Hejnosz. Lww, 1935. S. 71, 88, 123, 186, 199, 213, 214).
140 .
141 1659-1665 ( 1653-1659
) (Urzdnicy wojewdztw kijowskiego czemihowskiego XV-XVIII wieku: Spisy / Opracowali E. Janas i W. Kaczewski. Krnik, 2002. S. 42,
109).
142 (; 1653 -
; .: - . ...
. 154, 164).
{Dbkowski . Z przeszoci Rudy Kochawiny // Ksiga pamitkowa 50-lecia gimnazjum im.
Jana Dugosza we Lwowie. Lww, 1928. S. 7;
( - ), . 7 ( ), .
1, . 16, . 33, 35). ( .
147 74) 1664 . ,
1664. ( , . 7, . 1, . 50, . 2633).
16 1664 . , (Powiat Mohylowski w gubemii Po
dolskiej. Opis geograficzno-historyczny wszystkich miast, miasteczek, wsi, przysikw, futorw,
sowem zaludnionych miejscowoci w tym powiecie, z dodaniem odpowiednich dokumentw /
Zebra i opracowa Wadysaw Pobg-Grski. Krakw, 1903. S. 46). ,
- - ,
, .
143-143 .
,44~144 XVII . (.: .
XVII
// ( )). ,
,
, (Powiat Mohylowski... S. 45).
167


- (Urzdnicy podolscy XIV-XVIII wieku: Spisy
/ Opracowali E. Janas, W. Kaczewski etc. Pod redakcj A. Gsiorowskiego. Krnik, 1998. S. 133),
- (Urzdnicy
centralni nadworni Polski... S. 195). XVII . .
1660 (Dbkowski P. Z
przeszoci Rudy Kochawiny. S. 7). -
, - .
145-145
Jus caducum - . :

, .
, .
: -,
, -, ,
(Listy Jana Kazimierza do Maryi Ludwiki z lat
1663-1665 / Wyda W. Czermak // Kwartalnik Historyczny. Lww, 1891. Rocznik V. S. 32).
, 1658 ., 1659 .,
() (Volumina legum.
. 4. S. 298). 1661 . (Ibid. S. 357).
.: . .
. () . -, 1897.
146-146 ,
, ( 1657 .), , ,
( 1659 .) , 1663 .
.
147 1656 . - ,
, . 3
1664 .: (
1664 .), , (olim) ( , . 7, . 1,
. 50, . 2630-2635).
148 , (sociis) ()
,
. .
130-130 68.
149 - , 16551661 . 1661 . 1663 . (Urzdnicy cen
tralni nadworni Polski... S. 94). . 190-190 .
150 () ,
, ? , -.
. ,
.
151-151 .
152 . 67-67 39.
153-153 :
50% .
168

.
154
, . ,
, (.
150 ). ,
- , .
, ,
- . , XVII .
( 100, 150, 200 ).
, - , - ,
, , , , (Wimmer J. Wojsko polskie... S. 286-287).
155
.
156-156 1664 .
, , (
. ... . 65, 67, 68; . 51 24).
157-157 > 24 .
158-158 jyT .
159-159 : 600 900
, .
.
160

.
1635 ., , 1639 .
. 1648-1654
(Dubiecki . Kudak. Twierdza kresowa
jej okolice. Monografia historyczna / Wydanie nowe, przejrzane i powikszone. Warszawa, 1930).
, , -
- . ,
?
161 , , ,
. (Andre Ostro)
, , - ( . . .
... . 476).
Andryiow ( /
. . , 1910. . II:
XVII . 9). . , ,
( . . .
// . . , 1926.
. II. 2. . 102). , Andryiow
, . ,
,
, , .
- . ,
20 1664 . ,
. , ,
(... . IV. . III. . 400).

169


162-162 , , ,
- .
, - , XVI XVIII .

. , ,
XVI . XVIII . ,
.
(- - - ,
- Dziarcrimenda), . - XVI-XVIII
. .
( ),
. .
(- ),
(. // . . 1784 . . JI. . ,
1991; . . 17301823. , 1838. . 2; . /. . 1990. . 1; Kapmoa . . - (1484-1595).
, 1992). , ( -
). , , 1664 .
. ,
, , ( )
, - .
163- , , ,
( . 145-145 73)
.
164-164 . 105-105 59.
165 - , 59 (. 107

107).
166-166

59. -

.
167

- :
,
, .
168-168
.
. . testimo
nio , ,
.
169 ,
. (.
... . 45).
7 - , .
7-*7 Ziemskie prawo - .
170

.
172 - XVII . . -
.
.
173 . 102-102 57.
174 - , .
175-175 - .
, - : 1660 .,
( , ) (. ... . 27, 41;
42, 60-61). 1663 .
- (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw,
rkps 402, s. 476 ( 22 (. .);
... . IV. . III ( 26 (. .) )),
, 1663 . .
176 , - .
(. ... . 27-29),
, , .
177-177
(. ). -
, .
178 - (.
).
179 .
180-180 ( - 1672?) - ,
1663 - - .
() (Polski Sownik Bio
graficzny. Wrocaw; Warszawa; Krakw, 1973. . XVIII. S. 637-638).
181-181 (. ).
182-182 ( ),
.
183 ktre przestrogi.
184-184 15 1664 .
(. 3-3 2),
(deliberatio) .
, . ,
.
. - ,
( . . . 212-213).
185-5 . 3-3 2. . 101-101 56.
186 (. 126 67).
187 .
)-188 ,
,
. . 91-91 98-98 53 55.
189-189 ,
.

171


|90~190 ,
, , ,
. , ,
( )
( ,
; .
149 75). ,
, .
m-m , (
), . ,
.
192 .
193 - , XVII-XVIII .
- (Sownik geograficzny... 1880. . . S. 661-663).
28 1664 .,
( )
- 269, - 402 ( , . 694, . 4, . 744,
. .). - , .
194 .
195 - , 1664 . -
( , . , . 4104 (, 1258 (1646 .)); Pamitniki Koniecpolskich.
Przyczynek do dziejw polskich XVII wieku / Wyda Stanisaw Przycki. Lww, 1842. S. 367
(1672 p.))* - .
196 : ,
.
197 - , .
?-198 . 3-3 2.
199 ktre bunty.
200 .
201 .
202-202 130-130 68.
lekkoci tego sowa dla lekkoci mwienia swego? ,
?
203 . ,
(). XVII .
,
(. ). 1661 .

(Volumina legum. . 4.
S. 360.
). , ,
. - .
, 1664 .
(Latopisiec albo kroniczka... . . S. 85-86). ,
- , .
?

172

.
204-204 <<zabra(< nie odpuci
205

.
, ,
.
, ( .
... 1666 ... . 327, 339-340).
206 (.
).
207 - (.
).
( .
... . 66).
209 15 (25) . 1663 .
2,0 - XVII . . 1664
( . 1890. . VII.
. 2: - . . 563). -
. - , , ,
, 15 1664 .
(... . IV. . III. . 409).
211 - .
2,2
- XVII . . 1664
( ). -
.
213 - XVII . . 1664
( . . 561). -
.
2.4 , 15 1664 .
( .
. 410).
2.5 - XVII . . -
.
2.6 (.
210 ).
2.7 (. 210
).
218 1664 . 15 (
... . 50).
2,9
(. 210 ) ,
. . 2 .
220 - XVII . , . - ,
.
221 ( . 193 )
11 1664 . (Historya panowania Jana Kazimierza...
. II. S. 275; Latopoisiec albo kroniczka... . II. S. 88). 1
, ,
(... . IV. . III. . 404405).

4
(),

1665

1665 . , ,
, ,
1663 . ,
, ,
,
()1. , , ,
( ). ,
, . , .
, 2,
(, )
, .
, .
,
, ,
, . ,
, .

, .
1 . . . , .
1663-1687 . // . . .
. ., 1905. . VI. . XV. . 45; 1.
XVII . // . , 1924. . CXXXIV-CXXXV. .

. . /
. -, 1985. . 48. . : . - XVII- / . .,
1851. . II. . 88 ( , ).
2 . ... . 51-54; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie,
oddz. rkopisw, rkps 3912, s. 1516; M.
1666 // .
, 1999. . 2/3. . 337-338. . ... . 73-74.

175

,
. ,
, , ,
. ,
, ,
, , .
,
, - , , .
3 4.
* * *

( - )
,
20 ( . .) 1666 .
5. , ,

. ,
.
,
6 - .
, 18 1663 . ,
.
, 7.
8.
3
4

. ... . 73-74.
. ... . 252.

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 629; M.

... 1666 ... . 325.
6 (; - ), . 389
( ), . 1, . 220, . 155.156; Archiwum Gwne Akt Dawnych w Warsza
wie ( - AGAD w Warszawie), zesp. Metryka Koronna, Protokoy, ks. 364, k. 146v.-148.
. ,
22 1663 . (AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, MK,
ks. 203, k. 270v.-271; Wjcik Z. Nieznane dokumenty do biografii Pawa Tetery, Jerzego Chmiel
nickiego i Jzefa Tukalskiego // Przegld Historyczny. Warszawa, 1961. T. LII. S. 524-525); ,
, . , 24 1663 .

(, . 389, . 1, . 220, . 183.).
.
7 . XVII - XVIII (
). X., 1930. . 399 (
176

4. ()

, ,
. 20 1649 .
,
, 9.
10, , ,
()11, -, , ,
, , 12.
- 20 -
-
Ioannes Casimirus Rex,
( , ,
. - . /)13. ,
, , .
, 1663 .); ,
, ( - ).
., 1872. . VII: 1657-1663.1668-1669. . 243,344,348; 349,352 (
, 1662 - 1663 .
( . .)).
8 , . ., 1859. . IV.
III: (1660-1664). . 295-296 (
22 (. .) 1663 .), 300-301 (
22 (. .) 1663 .), 307-308 (
12 (22) 1663 .).
9 ... 1848. . I / . 2-. . III: . . 319-320
( ). . :
/ . . . ., 1971. . 56; . ' '
, ,
..., ' , ^ , ...
1710 / . ., 1854. . 62; Histo
rya panowania Jana Kazimierza z Klimakterw Wespazyana Kochowskiego przez wspczesnego
tmacza w skrceniu na polski jzyk przeoona, wydana z rkopisu w roku 1840 przez Edwarda
Raczyskiego, teraz podug oryginau poprawiona i powtrnie wydrukowana. Pozna, 1859. . I.
S. 40; - . H. .
: 3- . / . 4-. .; .; X., 1903. . 148.
10 ... . I. . III. . 320.
11 . -. .; , 1922. . VIII. . III:
(1648-1650) / . , . . 142.
12 - . . ... . 148.
13 ... . I. . III. . 319-320. . : . . 56; .
... . 62; Historya panowania Jana Kazimierza... . I. S. 40; - . .
... . 148.
12-6-1279

177

, 1649 .
. , , , 24 ,
14. , ,
,
15. ,
16,
17. 18
19, . ,

20.

-
21. ,

20 22. -
24 1649 . .
, ,
, (
. - . .) , 23.
14

... . IV. . . . 377-378.

. -. . VIII. . III. . 119. ,
, :
- 15 (25) 1649 . ( . . 202);
,
, - 12 (22) 1649 .
( . 1862. . III: 1638-1657. . 351).
16 . . 56.
17 . ^... . 62.
18 . ... . 201-202.
19 . . 169.
20 ... . . . III. . 318.
21 . . .; , 1913. . 246.
22 . ^... . 62; Historya panowania Jana Kazimierza... . I. S. 40. . :
. -. . VIII. . III. . 119; . . III. . 35.
23 . -. . VIII. . III. . 154.
: ( .
. . 246). , 19
1648 . ,
: , ;
15

178

4. ()

8(18) 1654 .
,
-
() 24. ,
,
, -
25.
, , .
:
, .
1657 . ,
. ,
, ,
23 (. .)26. , . ,
,
27. - 26 (. .) 1657 . -

, 28.
29, 30.
... ; ;
( . ^ . ., 1926.
. 29). , , , , ,
. , , ,
, ,
( . -. .; , 1922. . VIII. . II:
(1638-1648) / . . . 166).
( . . // . . .
. 1904. . IV. . -. . 152).
24 . 1878. . X ( III ). . 228-229.
25 . . 229-231.
() . ,
() , -
( . . 229, 231-232). . : - . .
... . 205,526-527; . ... . 95; .
-. ., 1928. . IX. ( 1650-1654). . 767.
26 I. . . 2- ., . . , 1990. . 335. .
: . '... . 151-155; - . .
... . 129.
11 . ^... . 151-155.
28 . 1863. . IV: 1657-1659 (
31 (. .)). . : . . 14 (

, ,
. (16
1658 .) .
, , , ,
1658 . ,
1649 . , ,
. 1659 .

, , 31 ,
32. ,
, 33.
27 1659 . ,
,
,
, , . ,

34. ,
1654 .,
5 (15) 1657 .); . '... . 155-157;
. . 75-77.
29 . . IV. . 14 ( 5(15)
1657 .).
30 . '... . 156-157; . . 75.
, ,
,
, (. . ... . 174),
. : 16 (26)
1657 . ,
, ( . . 168).
, , ,
.
31 ... 1852. . . . III: . . 376-381 (
7 1659 . -
), 389 ( 10
1659 . - ). . : . . 408 ( ,
1659 . ); . ^... . 170; . . 82.
32 ... . III. . III. . 379 ( 7 1659 .
- ).
33 . . 381 (. ).
34 . ... . 235.
180

4. ()

. , ,
, .
, 1659 .
1654 . ( -
, ), ,

35. :
... , ...
:
36, -
37. , , ,

,
. , ,
, .
17 1660 . () ,

. . 21


38. , , ,
1649 . ,
. ,
.
* **

, 20 (. .) 1666 .
, 24 ,
, ,
(ozdoby, urzdowi temu (. - . .) suce), ,
35

. . X. . 448 ( 6 ).
. . IV. . 263 ( 4 1659 . ).
37 . -. . XI. . . 813; .
1654 .
- 300- (1654-1954). -, 1954. . 6768, 84, 95, 112.
38... . . . III. . 37-38, 40-41 (
7 23 , ).
36

181

39. -
, .

13 1667 .
. , ,
,
, 40.
,
. ,
*.
,
, 19 1667 .

4 '.16
, (
) ,
. ,
, ,
42. , , ,
, 43. .
, 10 1668 .
, , , - 44.
39

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 160, s. 378, 383; M.

... 1666 ... . 330, 332. ,
, , .
.
40 . . VII. . 100.
.
41 Pisma do wieku spraw Jana Sobieskiego / Zebra i wyda Franciszek Kluczycki. Krakw, 1880.
. 1. Cz. 1; Obejmujca pisma od roku 1629 do roku 1671. S. 292-293. : AGAD w Warsza
wie, zesp. Metryka Koronna, MK, ks. 206, k. 716v.717; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie,
oddz. rkopisw, rkps 162, s. 557-558.
42 Pisma do wieku i spraw... . I. Cz. 1. S. 301-302. : Biblioteka Czartoryskich w Kra
kowie, oddz. rkopisw, rkps 1376, s. 48-49; Archiwum Pastwowe w Gdasku ( - APG),
zesp. 300.29 (Recesy stanw Prus Krlewskich), N 256, s. 585-586, 619-620.
43 Pisma do wieku i spraw... . I. Cz. 1. S. 310 ( , 16
; , -
8 ). : Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1376, s. 108.
44 Pisma do wieku i spraw... . I. Cz. 1. S. 362 (
28 (. .) ). : Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw,
rkps 163, s. 251.

182

4. ()

13 1668 . , 5
, - ,
16 1667 . ,
, 19 45.
-
, .
,
1668 .,
46 (, ).
, 10 (20) 1668 .
( ), ,
,
- , 47. ,
, .
12 (22) 1669 . ,
(przy mnie)
(ad mentem). ,
(odebraem) , -
(w ruskie kraje),
48.
, 1669 .
*, ,
,
(, . - . .) 1665 .,
. , ,
( ? - . .)
, , ,
45 Pisma

do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 292-293.

w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, MK, ks. 206, k. 451 -452v.
() ( .
... . 181-185).
47 Pisma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 381. : Biblioteka Czartoryskich w Krakowie,
oddz. rkopisw, rkps 163, s. 345.
41 APG, zesp. 300.29, N 256, s. 505, 509.
* . , - .
** 1669 .
46 AGAD

183

49. ,
.
, 11 (21) 1669 . ,
-
,
50.
, ,
, 51.
, , , 52.

53. , ,
54.
,
55 - (,
),
49APG,

zesp. 300.29, N 160, k. 380v.; N 257, s. 106.

(AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum, ks. 25, k. 66 (
30 1670 . ,
); Biblioteka Czartoryskich w Krakowie,
oddz. rkopisw, rkps 404, s. 32 ( 23 1670 .
2 (12) 1670 . )),
. 16 1668 .,
, 19 1669 ., ()
, .
50 .: . 1669 11 .
1999. . CCXXXVIII. . 117-148.
51 APG, zesp. 300.29, N 258, s. 377 ( ); Biblioteka Czartoryskich w
Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 408, s. 557 ( 1669 .).
.: . ... . 144-146.
52 ,
1666 . . , ,
( . ...
. II. . 94-95). .: . ...
1666... .338.
53 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 844, s. 83 (
12 (22) 1669 . -
-; .: . ... . 146
147); . '... . 201; . 1875. . VIII: 1668-1669. 1648-1657.
. 137, 186,229, 266.
54 . 51.
55 . . 107; . '... . 201.
184

4. ()

.
.
,
(towarzysz), , ,
.
,
(nie trudno Woysku buaw buczuk)56.
, -
.
,
* 6 1669 .
, 57.
,
13 (23) 1669 . , 23 (. .)
, (
) 9 (19)
. , ,
(!) 58.
59 1665 .
. ,
. ,
, 1 (11) 1669 . ,
, ,
60. , .
56 APG,

zesp. 300.29, N 258, s. 378.

13 1668 .
.
57 Latopisiec albo kroniczka Joachima Jerlicza / Z rkopismu wyda K. W. Wjcicki. Warszawa,
1853. T. II.S. 139-140.
58 . . VIII. . 230; 1877. . IX: 1668-1672. . 164.
^ . ... . 252.
m Monumenta Ucrainae Historica / . , 1966. .
(1650-1670). . 310; APG, zesp. 300.53 (Korespondencja miasta Gdaska), N 105, s. 260 (
); AGAD w Warszawie, zesp. Archiwum Branickich z Suchej, N 33/46, s. 4
( ). . : .
1669 II
XV-XVIII . - . 100-
/
. , 1998. . 205.
185

,
.

, , . ,
,
. ,
, , , ;
.
, (
)
, - 12
(22) 1669 .
25
1669 . ,
, (,
, ) .
61.
- -
() - , , , ,
-
62.
, 23
.
,
, (, , ),
, , . ,
, 63.
61
. ... . 259; . .
. 1668-1669 . // . 1929. . CL. . 224.
62 . . IX. . 45 (
26 ), 131 (
); Documente privitore la Istoria Romanilor culese
de Eudoxiu de Hurmuzaki. Bucuresci, 1885. Vol. V. . I (1650- 1699) / Publicate sub auspiciile
Academiei Romane $i ale Ministeriului Culterol ji Instrucjiunei Publice. P. 77-78 ( .
26 ), 78-79 (
16 (26) ); Hammer J. Geschichte des Osmanischen Reiches, grossentheils aus
bisher unbenutzen Handschriften und Archiven. Pest, 1833. Bd. IX: Schlussrede und Ubersichten.
S. 461. . : . . 108; . '... . 201-202;
. ... . 259; . ... . 224;
. . ... . 155.
65 . . IX. . 45 ( 26 );
. ... . 258; . . ... . 155.

186

4. ()

1674 .
- .
.
,
,
. ,
.
(13) 1669 .
, , ,
... ... 64.
11 , 12 . 13-15
,
, ,
. ,
,
,
,
, .
65.
66,
.
, ,
, , , .
1670 .
- ,

. 1667
1669 , 67.
30 1670 . ,
. , ,
64

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 683; M.

... . 209.
65 . ...
. 195; Biblioteka Narodowa w Warszawie, oddz. rkopisw, rkps 1175, s. 389; AGAD w Warsza
wie, zesp. Archiwum Publiczne Potockich, N 35, s. 116.
66 Biblioteka Narodowa w Warszawie, oddz. rkopisw, rkps 1175, s. 389; AGAD w Warszawie,
zesp. Archiwum Publiczne Potockich, N 35, s. 116.
67 M. ...
. 189-195.
187

: ,
,
,
;
,
. ,
,
, 68.

1670 . ,
69.
(13) , , , ,
, 70.
,
20 , (sine ulla
mora) 71.
72.
,
, ,
73.
,
,
, , ,
, . , , , ,
,
74.
1670 .
,
68 AGAD

w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum, ks. 64, 65v.-66.

. ... . 299-308.
70 AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum, ks. 25, k. 53.
71 Ibid. . 54.
11
. ... . 305.
73 AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum, ks. 25, k. 56v. (
10 (20) 1670 . ).
74 . . IX. . 354; AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum,
ks. 25, k. 50v.; AGAD w Warszawie, zesp. Archiwum Zamojskich, N 3056, s. 213; 214.
64

188

4. ()

.
, ,
, , ,


. ,
,
75.
, ,
, ,
(. - . .)
. ,

(, . - . .)
76. -
,
, 1670 . ;
, 1669 .
. ,
, 2(12)
77.
75Pisma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 603 (
7 1670 . . : Biblioteka Czartorys
kich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 167, s. 225); Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw,
rkps 1070, k. 330v. ( 2 1671 .); AGAD w Warszawie, zesp. Metryka
Koronna, Libri Legationum, ks. 25, k. 193-193v. (
24 1671 p.), 195v. ( 24
1671 . ), 198v. (
,
, 3 1671 . : Biblioteka
Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1663, s. 428-429), 111113v. (
12 1671 . : Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw,
rkps 1070, k. 339v.); Biblioteka Raczyskich w Poznaniu, oddz. rkopisw, rkps 360, s. 162 (
12 1671 . ), 157; 158 (
14 1671 . ).
76 . ... . II. . 254, 258.
77 . . IX. . 310; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402,
s. 738.

189

, (,
(laska). - . .) 18 , .
18 1670 . ,
, , ,
, , ,
, 79. , ,
(
- 1670 .)80,
, ,
,
. ,
,
, 81.
, ,
. , , -
1670 .,
, ,
, 82.
, 23
, 2 (12) 83,
, , ,
78

APG, zesp. 300.29, s. 226 ( 1670 .). : Biblioteka

Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 170, s. 895 (
1672 .).
79 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 745 ( );
AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum, ks. 25, k. 57-58 (); Bib
lioteka PAN w Krniku, oddz. rkopisw, rkps 373, s. 17-18 ().
80 Volumina legum. Petersburg, 1860. . 5. S. .
1,1 6
1670 . (AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum, ks. 25, k. 190v.).
82 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 167, s. 258-259 ( ).
; 1670 .
. ,
(Ibid.), ,
. 15-20 .
83 Ibid. Rkps 404, s. 321; AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum, ks. 25,
k. 74.
190

4, ()

.
, .
1671 .
,
. 84, , ,
, (zwodzicielowi),
85.
:
( ca Ukrain) 24 1671 .
(czernieck) ,
- ,
. ,
, ,
86.
- ( ),
( . - . .) . , ,
, (dawno
jest z woyska wywoana)87.
.
,
27 (. .) ,
.
, , ,
, 88.
84

Pisma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 614 (

18 (28) ). : AGAD w Warszawie, zesp. Archiwum Publiczne Potockich, N 317, s. 36.
85 Ojczyste spominki w pismach do dziejw dawnej Polski. Dyaryusze, relacye, pamitniki i t. p.
suy mogce do objanienia dziejw krajowych, tudzie listy historyczne do panowania krlw
Jana Kazimierza i Michaa Korybuta oraz listy Jana Sobieskiego, marszaka i hetmana wielkiego
koronnego, z rkopismw zebrane przez Ambroego Grabowskiego. Krakw, 1845. . II. S. 306
( 27 (. .) 1671 .).
86 AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum, ks. 25, k. 192-193.
87 Ojczyste spominki... . II. S. 306 ( 27
(. .) 1671 .).
88 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 844, s. 33.
. :
, .
8,
8 . /, , , )
8
191

89.
, ,
, . ,
, ,
. , (inquizycy)
(, . - . .)
,
90. ,
. ,
, ,
- ,
. ,
. -
91 .
, .

. , ,
, ,
, 92. ,
.
13 :
, ,
, 8, 8 /, ,
8 , 8 .
, , .
, !.
, ,
. ,
8 8. , ()
. 8, 8.
89 Biblioteka Raczyskich w Poznaniu, oddz. rkopisw, rkps 360, s. 158 (
14 1671 ., ,
(in dies speratur) ).
90 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 168, s. 677-678; Biblioteka PAN
w Krniku, oddz. rkopisw, rkps 371, k. 99-99v.; .
( - ), . , . 5 (),
. 1, . 1411, . 137-138.
91 . .
92 Biblioteka Raczyskich w Poznaniu, oddz. rkopisw, rkps 360, s. 168 (
14 1671 .).
192

4. ()

, 93.
, , ,
, 94.
, :
? ? ( ?).
, ,
,
95.

, . 1671 .
, 96.
97.
, 19 , (?)
(), .
98. , ,
, ,
,
99. :
- ,
100. , ,
.
, ,
, . , ,
, , .
2 ,
93 Pisma

do wieku spraw... . I. Cz. 1 ( ). :

Biblioteka Narodowa w Warszawie, oddz. rkopisw, rkps 1175, s. 593; AGAD w Warszawie, zesp.
Archiwum Publiczne Potockich, N 317, s. 72.
94 Biblioteka Narodowa w Warszawie, oddz. rkopisw, rkps 1175, s. 593.
95 Ojczyste spominki... . II. S. 136-137.
96 AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum, ks. 25, k. 206-206v. (
, , ).
97 AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum, ks. 25, k. 218-218v. (
12 ), 218v.-219 (
).
58 Ojczyste spominki... . II. S. 309.
99 Ibid. S. 140,142 ( 24 ).
100
Ibid. S. 142 (. ).
'3 6-1279

193

,
101.1
, 8
( ?),
: ,
, ?102.
- ,
. ( ?)
, , ,
, ,
. , -
. , ,
, , -
. .
1671 . ,
, .

. ,
:
- () 103,
. ,
.
104.

.
. , 22 -
, ,
. , ,
, . ,
101 AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum, ks. 25, k. 221.
, -
-.
102
Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 359 (
8 1671 .).
103 Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 365-365v. (
21 ).
104 Ibid. . 377 ( 3
).

194

4. ()

, .
,
- . ,
, 105.
.
,
. , :
, ,
, ,
, .
(? - . .) ,
.
. ,
, .

, , ,
. , ,
, ,
, ;
, 106.
. 6
, ,

.
,
,
107. , ,

.
, 27 ( . .) (.
)108. , ,

105Pisma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 709. : Ojczyste spominki... . II. S. 339-340;

Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 384-384v.
'Pisma do wieku i spraw... . I. Cz. 1. S. 712. : Ojczyste spominki... . II. S. 342; Bib
lioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 385.
107 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 3912, s. 81 (
4 (14) 1671 .).
101
Ibid. S. 73-74. , ,
, - ;

195

, . :
- , , - , -
, - , , ,
, , - ,
- , - .
, , ,
.
.
4 (14) , ,
, , 109.
, 6 (16)
110.
, 19 111.
27 (. .)
23 , ( )112,
113.
,
.
27 1674 .
,
.
114.
, 81 (. ): AGAD w Warsza
wie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum, ks. 25, k. 300v.-301 (
, , .
105 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 3812, s. 81-82 (
, ); AGAD
w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum, ks. 25, k. 306v.-307v. ().
110 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 168, s. 459. : HAH
, . , . 5, . 1, . 1411, . 175, 177.
111 Ojczyste spominki... . II. S. 153 ( 23 ).
112 AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Libri Legationum, ks. 25, k. 157-158.
113 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 168, s. 562-563. :
HAH , . , . 5, . 1,. 1411, . 179.
114 . 1879. . XI: 1672-1674. : 1657. . 409-410 (
19 (29) 1674 .). . :
. -... . 213 ( ,
196

4. ()

, ,
, .
. ,
: , ,
;
, .
, , ,
. , , , ,
115. ,
, , 6 1671 .,
, , , .
, ,
, , ,
, ! !,
, ,
116 .
, ,
, - . ,
, ,
,
, , .
, , ,
, 117. ,
(,
) ( , , , ),
, 118.
, ,
, ,
. ,
,
); . . 118 ( ,
).
115
. . ... . 244.
116
. . 245.
111
. . XI. . 555-559 (
5 (15) 1674 .).
118 . . 386 ( 17 (27) ).
197

31 (. .).
, - 1 (11) ,
,
"9. , 21 (31)
120.
- . ,
,
: , ,
. . , , ,
- .
,
. , 1649 .
,
. .
, ,
, 1669 . -
. , , ,
.
, ,
. , ,
, .
* **

1901 .
(. 9), ,
1845 .121, , ,
.
, ,
(buawa, pstro zocona w jaszczur, bez kamieni Tetery, hetmana Zaporozkiego). : ,
, ,
.
119

. . 411-412.
. . 475 ( 21 (31) ), 477
( 23 (. .)
).
121 Marya Bogurodzica w Nazarecie na Jasnej Grze Czstochowskiej. Krakw, 1845. . II: Skar
biec, pamitki uchowane.
120

198

4. ()

, , , ,
, , 1665 . . :
1665 .,
, .
1671 .,
- , .
, ,
. , 1674 .,
, , ,
.
, ,
. :
(Cieciury), , , XVI
XVII . ( hodzie)
5 1661 .122 ,
- , , .
, 1661 . 123.
,
( , - ,
- ), ,
. - .
,
- . , ,
,
, .
.
* * *

,
. , 1665 .
, 26 1669 . .
1672 . 124,
122Jasnogrska
123

Bogurodzica. 1382-1982. Warszawa, 1982. Ilustracja 170.

Latacz E. Tymoteusz Cieciura // Polski Sownik Biograficzny. Krakw, 1937. . IV. S. 41.

124
Collectanea z dziejopisw tureckich rzeczy do historii polskiej sucych z dodatkem objanie
potrzebnych i krytycznych uwag przez 1.1. S. Skowskiego. Warszawa, 1825. . II. S. 119;
. 1882. . XII: 1675-1676. . 431 (
12 (22) 1675 . , ).

199

1674 .
125.
1676 . , ,
(), , -
- 126 ( 26
1669 ., 1672 ., 1674 .).
, ,

127. 1676.

,
.
, 128.
129.
,
. ,
, -
130. 131,
125 Collectanea... . II. S. 119; , . 79 ( ), . 1, . 166, .
542-543 (
29 (. .) 1675 . ).
126 . . XII. . 426 ( 5 (15) 1676 . ),
430 ( 12 (22) 1675 . ,
; , , , ()
), 450-151 ( ). . :
. . 121.
127

. . XII. . 450451 (. ).
. . 730 (

. :
, . . - .
., 1858. . 1: 1649-1687. . 263), 733 ( 19 (29)
), 750-751 (
27 (. .) ).
129 . . XII. . 743-744 (
12 (22) ), 750-751 (. ). . : .
. 122.
130 . . XII. . 763,765-766 ( ,
), 768 ( ).
131 . . 768.
128

200

4. ()

. ,
, , ,
; , ,
132.

1671., 27 (. .). .
,



,
,



, , .
( ^* ' ^ ,
, /, ( ,
, . ,
, , ,
. ,
. ., . ,
, , , *
* , * , ,
* . , j * ^,
, . , j *
, * , * . ,
, :
132 1900
132
1900

. ,
1888 .
, 130 . , ,
- ,
, .
, . () .
{
( . ( ) //
. 1900. : , , . . 9). ,
, , , ,
.
201


Ja, N. N., przysigam Panu Bogu wszechmogcemu, w Trjcy witey iedynemu, i na tym
urzdzie Hetmastwa Woysk JE0 Kr. Mci, mnie conferowanym, Naianieyszemu Michaowi,
z Boey aski Krlowi Polskiemu, Wielkiemu Xiciu Litewskiemu, Ruskiemu, Pruskiemu,
Mazowieckiemu, mudskiemu, Inflantskiemu, Kiiowskiemu, Woyskiemu, Smoleskiemu,
Siewierskiemu Czemihowskiemu, nastpcom iego wszystkiey Rzpltey, Korony Polskiey Wielkiemu Xiztwu Litewskiemu wiernym, yczliwym posusznym bd, wszela
kich protectiey postronnych Panw zarzekam si adney niemam obiera inney, oprcz
Krla JE0 Moci Rzpltey Polskiey, porozumienia adnego z postronnymi na szkod Krla
Je Moci Rzpltey mie, przymowa ani odprawia ani posya nie bd, przeciwko wszel
kim nieprzyiacioom Je0 Kr. Mci nastpcw Krlw Polskich, tudziesz za Koron Polsk
Wielkie X. Litewskie ochotnie odwanie ze wrzytkim Woyskiem Zaporoskiem zdrowie
moie nie mam, o wielkich niebespieczestwach nadchodzcych, o ktrych mi si dosta
nie wiedzie wczenie, JE0 Kr. Mci albo Ich MMw Panw Hetmanw Koronnych ostrzega
oznaymia mam powinien bd, zgoa co wiara, cnota powinno po mnie wyciga
bdzie, ku JE Kr. Mci nastpcw Krla JE Mci Rzpltey z kadey // occasiey owiadcza
bd. Tak mi Panie Boe dopom mka Chrystusowa.
' ^ / .

, .
8, 8
8, cfra
, ctra
, 8
,
,

1 , /
, . .
, . .
8, . .
, . .
, .
, c8dia . .
KZ .
.
* .

IwaHb , .
, 8
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 3912, s. 73-74. .
: Ibid. S. 77-78. .

202

4. ()

:
Jurament Michaa Chanenki, hetmana z Woyska Zaporoskiege, Krlowi Jm. dnia 27 octo
bra A. 1671, oddany przy cummissarzach a do Warszawey przez posw kozackich in decem
bre przywieziony. Inducowan do Metriky Koronney cancellariey mnieyszey.
Stefan Hankiewicz, JE Krl. Mci sekretarz
:
, , .

5

1666

, 1665 . ,
,
.
, ,
1665 .
.
- , () 20
(. .) () ; ,
,
. (. .) 1665 .
-, , , .

,
. 18 (28) 1666 .
, , ,
.
5 , , , ,
1.
, 18 (28) , ,
2,
: ,
3. , ,
30 1665 .,
17 1665 .4.
1

. . /
. . -, 1985. . 59-64.
2 . . 64.
3 . . 62.
4 Chronologia sejmw polskich 1493-1793 / Zestawi i wstpem poprzedzi Wadysaw Konop
czyski // Archiwum Komisji Historycznej. Krakw, 1948. . IV (Oglnego zbioru XVI). Ks 3.
S. 154.

205

,
. ,
, () 28 1666 .
; ,
5. , ,
. -
, , ,
,
6.
20 (. .) 1666 . :
1) 12 (22)
- ,
7;
2) - (),
22 (. .)
8. 25 (. .)
, ,
, ... ... 9;
5

. ... . 69.
. . 69-70.
7 . - XVII-XVIII . . . II:
// . .,
1930. . 8. . 291. ( . M.
: 15 . , 1961. . VI. . 11. . 178).
8 , ,
. ., 1869. . VI: 1665-1668. . 88 (
20 (30) 1666 . , ; ,
, , , 20
...).
9 . . 82. ,
22 (. .) ( . . . ,
. 1663-1687 . . .
. . ., 1905. . VI. . XV. . 67). ,
( - ) ,
( . .): ,
(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 627).
,
, , 1666 . ( . '
, ,
... , , ^ ... 1710
6

206

5. 1666

20 . ,
10.
.
, :
( , , , ), ,
(, ), ()
() (. 1 ). ,
.
, , ,
, , 11.
, , - ,
, , , ,
(, , , , ,
, , , , ),
,
( ) (. 1).
,
, .
, 12
- - (
).
. - ( . 18
). , ,
, , , , ,
( - )
, - 13.
- , , 14. , ,
/ . ., 1854. . 189-190).
Theatrum Europaeum (Frankfurt am Mayn, 1703. . X. S. 220).
10. ... . . . 291.
11 , (; ),
( . ... . 189-190).
12 25 (. .) 1666 .
( . . VI. . 82).
13 . ... . II. . 291.
14 , (
) .: . :
// XVII .
207

: 1665 .

15.
.
. ,

,
, ,
. ,
. ,
, ,
, .
. ,
,
.
: ,
, , ,
, , , ,
. ,
, .
,
. ,
, , ,
16.
, ,
; ,
, ,
,
17. 22 (. .) 1666 .
- , ,
, , ,
(. - . .)
(. - . .)
- (, 12-13 1995 .).
, , 1996. . 120-140.
15 . . VI. . 41,49, 50, 53, 54, 63.
16 . ... . II. . 291.
17 . . VI. . 82.
208

5. 1666
; , ,
18.
-
, ,
. ,
.
, .
: , , ,
19, ,
(. (
1) 20). , ,
, ,
21.
, , ,
. , ,
,
.
,
, ,

( , ).
, , ,
. , , ,
, ,
. , ,
,
.
,
10 22,
: ,
.
18

. . 88.
... . 52-53.
20 . ... . 190.
21 21 1669 .,
(Archiwum Pastwowe w Gdasku, zesp. 300.29
(Recesy stanw Prus Krlewskich), 258, s. 377; M. 1669
// . , 1999. . CCXXXVIII. 129-130, 144,145.
22 . ... . II. . 291.
19.

14 6-1279

209

, 11 1666 .
20
, 28 - 23.
- .
( 4 24), ,
.
,
25.
,
25 ,
- 26 26. ,
. ,
Theatrum Europaeum, ,
27, 9 .
, -
(przy zgromadzonych stanach Rzeczypospolitey).
, , ,
. 24 :
, ,
(przy odprawie).
, 402
23

. // . 1897.
. LVII. II. . 87, 88. .

( . ... . 76), , ,
. .
24 Chronologia sejmw polskich... S. 154. ,
, , , Theatrum Europaeum (. X. S. 225).
25
. , . 615 402
, ,
, , (
. ... . 75-76).
. , , , ,
( )
,
- . , ,
.
26 . ... . 87, 88.
27 Theatrum Europaeum. . X. S. 225.

210

5. 1666

. ,
. , 19 ,
( ),
. , , 36
, , , .
, 28.
,
XVIII . ( ),
. 160
- ,
, XVIII .
,
, , , XVIII .
18 , ,
, , , .
.
,
,
,
, .
. ,
, , .
,

; ,
. ,
, ,
,
.
:
- .
, ,
, .
( 33, 35) .
. ( 1,
2, 3, 4, 5, 6 1, 2, 3, 4, 5, 6 , 7
8 - 7), - ( 9,
24

. ... . 71-75.

14*

211

10,11,12,13,14,15 16, 17,18,19,20, 21,22,23,24 25, 26 27,28,29, 30,31,32,

34, 36 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14,15, 16, 17, 18, 19,20,
21, 22,23, 24, 25, 26, 27, 28, 30, 29 )29.
, ,
- , . ,
30 (. .) 1664 .
30, 31.
, ,
, .
:
-
, , (,
), .
, ,
- 32,
XVII . . ,
- 1666 .,
9 23 , , 33. ,
. ,
1666 .,

.
, 34.
29

, ,
( 7 8) (. ... . 72), ,
. ,
, ,
Theatrum Europaeum (. X. S. 220), , :
1) ; 2) ; 3)

; 4) 40 -
1649 . , ,
.
30 .: . 1664
// . , 2000. . 381-408.
31 . . 381-400.
32 Chronologia sejmw polskich... S. 154.
33 Ibid.
34 .: .
1669 // XV-XVIII . -

212

5. 1666

. , ,
.
, .
, .
,
, ,
.

1
1666., [ 20 (. .)]. . ,
, 17

Instructia wyrana od nas, wszytkiey starszyny, obonego, sdziw generalnych, pisarza
asawuw, pkownikw, setnikw, atamaniy, towarzystwa czerni Woyska JE Kr. Mci
wiernie przychilne0 Zaporoskiego, teraz z iednostayney Rady naszey ysiaskiey na seym
ninieyszy do Naianieysze0 Maiestatu JE Kr. Mci, Pana Naszego Wielce Mciwe0, wszyt
kiey Rptey posom naszym powierzona.
Naprzd. Przed pocaowaniem rki Paskiey mai powinni bd posowie nasi wierne
poddastwo, naynisze vsugi Pana Doroszenka, Hetmana, wszytkie0 Woyska JEKM. wi
erne0 do ng Maiestatowi JE Kr. Mci cum summa veneratione solleniterque odda, ktrzy,
ieliby ex innata simplicitate sua mieli Maiestat Naianieyszy JE KM. przywita, vfamy,
e to JE0 KM., Pan nasz wielce mciwy, swoi oycowsk askawoci mciw pokryie
clementi.
Po askawym za pocaowaniu rki Paskiey po oddaniu wiemey poddaskiey Maies
tatowi JE0 KM. veneratiey mai t nasz, wszytkie0 Woyska JE KM. Zapr., powierzon
de toto wyran instructi pod nogi Maiestatu JE KMci, Pana Nasze0 wielce mwe0, pub
lice w Senacie odda, w ktrey instructiey pokorne petita latius miemy do niezwycionego
JE0 KMci Maiestatu wszytkiey Rptey przez posw naszych donosi, nic nie wtpic po
mwey JE Kr. Mci clementiey, e askawe oycowskie odnios, co sama expostulat aequitas,
za krwawe zasugi nasze vkontentowanie.//
. 100-
. , 1998. . 190-215; 2 (12) 1670 . ( . 1877.
. IX: 1668-1672. . 300-311 ( ); Biblioteka Czartoryskich w Krakwie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 729-740 ( )).
213


(1.) Nie tylko staroytnych przodkw naszych czuo staranie w tem si nay wicey
fundowao zawdy, ale nas samych chrzeciaska powinno wiary naszey graecoruskiey
nievniadskiey pobudza zelus, abymy primario cerkwie naszey wschodniey obron jey
naboestwa wszytkie0 duchowiestwa nasze0 prawosawnego cao, wolno zaszczy
cenie super omnia fundowali tutissime mogli retinere. A e gwna przeszkoda zaraza
wschodnim cerkwiam naszym nievniackim, wierze duchowiestwu naszemu iest vnia,
ktra nie ustaie duchownych naszych, w posuszestwie Patriarchi Kostantinopolskiego
zostajcych, przeladowa pospolitych vciemia ludzi, tedy gorce pokorne proby
posowie nasi mai quam humillime wnie do Naianieysze0 Maiestatu JE Kr. Mci
wszytkich Jch Mciw PP. Senatorw, ,_aby wedug dawney niepoiednokrotney askawey
oycowskiey obietnicy, przywilejem konstituti confirmowaney, JE Kr. Mci wszytkie0
Senatu bya deleta cerkwiey, monasterw nam, dbr duchownych, ktre teraz possident
vniaci, ystpi*1. A ieliby pokorna proba nasza nie moga w tem z Paskiey dobrotliwoci
podane0 sobie otrzyma effectu, tedy przynamniey eby nie tylko w Vkrainie, ale w Koronie
w Wielkim Xztwie Litewskim gdziekolwiek graecoruski prawosawny nievniacki znayduie si nasz nard, do dbr cerkiewnych wszelakich duchownych, do cerkwiey naszych
nievniackich interessowa, popw pospulstwa ciemiy, take przewielebnych oycw epis
kopw prawosawnych naszych vniaci przeladowa wicey nie wayli si odtd adne0
do prawosawiey naszey z aski JE Kr. Mci, Pana naszego mcwe0, nie mieli pretextu
consensu.//
(2.) Jako zawsze od wiekw ex clementia naianieyszych krlw Jch Mciw, witey
pamici antecessorw JE Kr. Mci, tak teraz sczliwie nam panuicego JE0 Kr. Mci, Pana
nasze0 wielce mcwe0,2*Woysko JE0 Kr. Mci wierne Zaporozkie nie wtpi cieszy si w tym
ab omni adverritate zaszczyca sie wolnoci, prawem reigiey graecoruskiey, witobliwie
nadanym constitutiami approbowanym'2, supplicowa tedy mai posowie nasi do JE Kr.
Mci, Pana nasze0 wielce mcwe0, wszytkich stanw, aby (arbitry nostri libertatem roboratam
zachowywaic) adnemu dominare violenter JE Kr. ., Pan nasz wielce mcwy, in eadem
libertate reigiey et ecclesiey naszey nie dopuci iako supremus wolnoci swobd praw
naszych conditor et conseruator aby tak teraz, iako et in posterum, aden z duchowiestwa
violentus praeter liberam electionem na metropoli prawosawia nasze0 wocowany nie by,
oprcz ten, kogo iuxta liberae electionis jura legitime et vnanimiter obbierzemy, albowiem
3expressam teraz violentiam praw wolnociy cerkiewnych od przewielebne0 oyca Win
nickiego mamy, bo lubo JE M ociec Tokalski, metropolita, legitime electus od nas, dla
iakiey ku Maiestatowi JE0 Kr. Mci Rzeczyptey vrazy vdania subsistere do tych cza
sw nie moe, ktrego oycowskiey milociwey JE KM. recommendamus dementiey*3; lecz
przez to nie mogaby si nie miaa gwaci arbitry nostri libertas et libera electi0. Vpraszac
tedy powinni posowie nasi vsilnie a pokornie maiestatu JE0 Kr. Mci, Pna naszeo wielce
mcweo, aby teraz w przysze czasy miaa zachowaa wolno swoi religia cerkiew
nasza graecoruska nievnicka wszelk, w czym, iako dygnitarzowie duchownych wieckich
stanw ziemskich grodzkich, take bractwa, archimandrie, monastery teye reigiey graecoruskicy nievniackiey w Wielkim Xztwie Litewskim w woiewdztwach koronnych Kiiows214

5. 1666
kim, Bracawskim Czemihowskim mai przynaleyty zelus wiary y libertatis huius prawo
ad eligendum sibi nouum pastorem. Take y absque libera voce votisque et consensu y na(s),
Woyska JE Kr. M. Zaporoz.,//ktrzy immediatus* do electiey metropoliti kiiowskie0 naszeo
prawosawne0 naleymy, na metropoli electia valoru nie moe mie. Jeli tedy electus JE
M ociec Tukalski od tey praeeminentiey metropolitaskiey, quo iure et ratione nescitur, mia
by by abalienatus, recommendamus pilne staranie pokorne proby nasze posom naszym,
aby iuxta liberae electionis iura znowumy sobie electi zoyli obbierali, na kogo sam
scrutator cordis sprawi na tey electiey, ex omnium nostrum disponet consensum, na tego amplectemur wadz metropolitask nasze iako pastorowi posuszestwo oddamy. A tak aby
w przysze czasy aden violenter nie vsurpowal sobie absque libera electione nie tylko wadzy
metropolitaskiey, ale y post decessum metropolity episcopw dbr duchownych disposity
administraty, pokornie na to v Maiestalu JE Kr. Mci o przywiley confirmati instabunt
posowie nasi.
(3.) Consequenter zelus powinno wiary naszey chrzeciaskiey graecoruskiey wz
budza nas supplicowa za inszych generaliter stanw duchowiestwa nasze prawosawne0,
archimandriy, monasterw, bractw inszey duchowney praeeminetiey, znayduiacych si w
rnych powiatach mieyscach, ktre iakiekolwiek dobra cerkiewne swoie mai grunta,
mienia, pasieki, futory, jeziora, stawy, myny, bory inne przynalenoci, prawem przywileiami zdawna roborowane, tak od naianieyszych Krlw Ich Mciw antecessorw, iako
od sczliwie nam teraz panuiaceo JE Kr. M. Aby tedy z miociwey clementiey J K.M.
mogli tutissime zaywa cum omni libertate spirituali eby od prouiantw na praesidia,
take od stanowisk onierskich dobra duchowne same duchowiestwo wolne ex clementia
JE KM., Pana nasze0 wielce mcwe, Rzeczyptey zostawao, - na to posowie nasi nizko
vpraszac mai Maiestatu JE Kr. Mci, Pana nasze0 wielce mcwe0, o wyrany JE Kr. Mci
przywiley confirmati.
(4.) Cerkiew lubelska poniewa z woli clementiey JE Kr. Mci iawnie od vnitow odcita
wedug dawnieyszych praw przywilejw, iey nalecych,//przez wysadzonych Ich Mciw
pp. comissarzw nam, prawosawnym nievnitom, przywrcona oddana, tedy za to iako po
kornie Majestatowi JE Kr. Mci, Panu naszemu wielce mcwemu dzikuiemy. Tak unienie
posowie nasi powinni prosi JE KM. o potwierdzenie teye cerkwie lubelskiey praw, aby
byli constituti teranieysz seymow obwarowane4.
(5.) Boli to cerkwie naszey graecoruskiey, e monastyr Milecki, id est archimandria,
praw swoich ma naruszenie, i od onierskich distributw, stanowisk statiey w dobrach
swoich duchownych swoiey nie ma wolnoci; gdy ten monastyr fundowany jest od szlachty
na dobrach ziemskich, tedy miaby podlega zawsze iako z dbr szlacheckich subie woienney pod czas pospolitego ruszenia wedug porzdku woiewdztwa swego wiecznemi czasy.
Zlecami o tym posom naszym do JE Kr. Mci supplikowa, aby ex clementia JE Kr. Mci
tego monastera albo archimandriey Mileckiey prawa dawne wolnoci ninieysz constituti
seymow byli confirmowane eby od tego czasu z inszemi duchownemi dobrami adnym
ciarom onierskim Milce nie podlegali5.
*immediate
215


(6.) poniewa pacta Zborowskie mai w sobie expresse iako przywiley confirmatia aski JE Kr. Mci opiewa, i od Maiestatu JE KM. wszytkich Ich Mciw PP. Sena
torw petita Woyska JE0 Kr. Mci Zaporozkieo odnieli byli otrzymali to, e JE M ociec
metropolita nasz kiiowski z oycami episkopami prawosawnemi sedes swoie w senacie mia
mie*6, tedy pokornie o tym maia supplicowa do Maiestatu JE Kr. Mci posowie nasi, aby
z miociwey przyobiecaney constituti obwarowaney aski mieli zawsze w senatorskich
stkach sedem, liberam vocem et dignitatem suam spiritualem, tak sam JE M ociec metropolita//kiiowski, iako oycowie episkopowie prawosawni, nievniaci, adnych dishonorw.
(7.) 7*Kiiw albo szkoy kiiowskie, lubo to pod iarzmem moskiewskim zostai*7, lecz
yczliwo wierno nasza Woyska JE Kr. Mci wiernego Zaporozkiego sprzyia to, aby za
directi Naywysze0 Boga zastpw nie tylko Kiiw Zadnieprze oddao swoie vpokorzone
poddastwo, ale postronni nieprzle* pod nogi Majestatowi JE Kr. Mci, Pana naszego wielce
mwe, byli subiugati. Tey nadzieie bdc, wnosimy pokorne petita przez posw naszych,
8*aby kiiowskie szkoy, id est collegium, bractwa, aciskie nauki (gdy si czas otworzy) mogli
rozmnaa, eby przywileiem et constitutione tirmius stwierdzona roborowana bya w tym
oycom kiiowskim libertas*8.
(8.) Jeli kiedy moe pobona stan burs et seminarium na studentw fundatia, vpraszac
bd posowie nasi, aby kodemu chccemu erigowa fundowa wolno pospolitym
prawem, w konstitutiey wyraonym, caueatur.
(9.) 9*Wolnoci Woyska JE0 Kr. Mci Zaporozkiego, iako od naianieyszych praedecessorw antecessorw wtey pamici same Krla JE Mci, teraz sczliwie nad nami
panuice0, przez pacta Zborowskie s nadane seymowemi constitutiami vtwierdzone*9, tak
aby wszystkich praw, przywileiw wolnocy, nam sucych, stana na ninieyszym seymie
innouatia approbatia, vnizenie prosi bd posowie nasi nie tylko dla nas, ktrzy//persistimus infidae, ale tych alliciendo, ktrzy rospaczai o clementiey JE Kr. Mci Rzeczyptey.
(10.) Po danych przywileiach Zborowskich pact declaratia aski paskiey JE Kr. .
confirmatia teye declaratiey iako opiewa, tak miemy do ng Maiestatu JE0 Kr. Mci, Pana
nasze0 wielce mcweo, poda punctatiue wyrazi wszelakie dawne teraz suce wolnoci
kozackie, aby cae nienaruszone byli zachowane, sczodrobliwey clementiey JE Kr. Mci,
Pana nasze wielce mcwe0, vpraszac pokornie.
(11.) O komput Woyska JE Kr. M. Zaporozkie, iak wielce ma by, Maiestat JE Kr.
M turbowa niemiemy, poniewa rozerwane Woysko wiksza cz pod protecti cara
moskiewskiego vporczywie sie opponui9a.
(12.) Jednake ile gdziekolwiek wiememi, yczliwemi statecznemi mai, mog pow
inni znaydowa sie Maiestatowi JE Kr. Mci wszytkiey Rzeczyptey nie tylko w dobrach
JE Kr. Mci, ale dobrach szlacheckich duchownych Kozacy, aby od ich mciw panw
dziedzicznych, starostw, dzierawcw, ich namiestnikw, podstarosciw, vrzdnikw nigdy
na swoich wolnociach wszelakich, gruntach, mieniach, pasiekach, polach, domach, futorach,
mynach, stawach na wszelakiey kozackiey wasnoci nie ponosili, nie uznawali nulla praei* nieprzyiaciele
216

5. 1666
udicia, oppressionem et calamitates y aby od tyche vrzdow ich mciw panw dziedzic
znych Kozak aden wiemy w naymnieyszych sprawach sdzony nie by, ale eby swoiemu
prawu kozackiemu podlega: w kodym pku pkownika samego albo od inszey starszyny
swoiey zawsze aby byt sdzony, a osobliwie 10 w dobrach xizt Ich Mciw Wiszniewieckie,
Zbaraskich, Ich mciw panw Zamoyskich, Koniecpolskich'10 innych ich mciw aby Ko
zacy,//wierni, yczliwi JE Kr. Mci Rzeczyptey, cale takowey wolnoci kozackiey participes
byli adnych praeiudicy nie doznawali, vnienie JE KM., Pana naszego wielce mcwego,
Rzeczyptey vpraszac.
(13.) A lubo to 11przeszego roku niektre miasta miasteczka po tey naszey stronie
Dnieprza deyneckicmi gromadnemi incursiami moskiewsk chitroci Brzuchowieckieo
zdradliw obud skonne byli powabione, przez ktrych musielimy chudoby nasze, zd
rowie, mienia rne, ony, dzieci straca innumerabilibes stracili'11, iednak suebnicze ser
ca, sumnieniem poddaskim dobrym obowizane, w prtkim odwrocie beneuole retrahendo
wierno nasz poddastwo Majestatowi Naianieyszemu JE0 KM., PN. mwego, ktre
doywotnie dotrzymywa obiecuiemy. Vpraszac tedy pokornie, wielce vnienie posowie
nasi mai niezwycione0 JE Kr. M Maiestatu, aby JE Kr. ., Pan nasz wielce mwy,
naszey to wasney nie raczy przyczyta rebellioni.
(14.) Poniewa za gow, dobrym rzdem, vsiownym staraniem codzienn prac pana
Piotra Doroszenka, Hetmana, vnanimiter teraz et libere obranego, iakomy wszyscy obywa
tele vkraiskie* tegoboczni Dniepru przyszli po rozrnionych czasiech do complanatiey
swoiey y ad vnitatem, tak za iego promoti pieczoowitym vsiowaniem wierno nasz
poddastwo Majestatowi JE0 Kr. . Rzeczyptey beneuole wznowi sczyrze na wiat
wyiawi vsiowalimy statecznie zachowa obligati iestemy. e tedy, patrzc na takowe
doznane Pana Piotra Doroszenka, Hetmana W.K.M. Zaporozkiego, argumenta yczliwe ef
fecta, chtnie wol nasz ziednoczone serca, tak Woysko JE Kr. Mci Zaporozkie, iako
y//pospulstwa vkraiskie wierne, nawracamy do JE0 Kr. Mci, Pana Nasze0 wielce mciwe0,
odmieni nigdy nie yczymy przy zachowaniu statecznego JE Kr. Mci, Pana naszeo wielce
mwego, Rzeczyptey poddastwa, zaczym posowie nasi vsilnie w tym pokornie vpraszac
mai Maiestatu JE Kr. Mci wszystkich stanw, aby ta wolno nasza Woyska JE Kr. Mci
Zaporozkie0, a temporibus vetustatis vrodzona, nie miaa offensionem nie odnosia cassatiey,
ale ,2*iakomy wszysci beneuole vnanimiterque duabus vicibus za Hetmana caego nasze0 Pana
Piotra Doroszenka obebralr12, tak eby przeciwko prawom dawnym wolnociam naszym
nie by deiectus, ale z oycowskiey clementiey v Maiestatu JE Kr. Mci, Pana naszeo wielce
mcwego, l3aby by acceptowany z teye miociwey paskiey askawoci aby by privilegiatus13, alias inszego adnego iako nie damy, tak nie yczymy. Przez co, vchoway Boe,
aby nie urs iaki motus, humillime JE Kr. M, Pana nasze wielce mwe, vpraszamy.
(15.) yczyliwo wierno nasza, vpokorzone0 Woyska JE Kr. Mci Zaporozkiego,
pragnie tego, aby na Zaporoe, kdy iest rebellionis caput bez ktrego nieatwo Zadnieprze
vpokorzy swy kark zapamitao, raczy JE Kr. ., Pan nasz wielce mwy, swoi zasa
miociw oycowsk clementi przez wyraony przywiley wolnociy kozackich listem
*

ukraiscy
217


Paskim askawym obesa onych, azaliby do vpamitania nawrcenia si do dziedziczne0
Pana wasne0, pod ktrym staroytni antecessores zostawali wierne oddawali poddastwo,
przyszli, albowiem mamy czste z Zaporoa wiadomoci, e, gdyby vznali JE Kr. Mci aski
ogoszone wolnoci kozackie starodawne lub przez listy, przyi pragn do nawrcenia si
w poddastwo Krla JE . Moskw wyk tam lec zamyszlawai14.//
(16.) Wszak car moskiewski albo Brzechowiecky15 nie czym inszym Zaporoe
Zadnieprze, woiennych pospolitych ludziy, jako naybardziey swoiemi czstemi obudnemi
omamia zwodzi hramotami16. Prosi tedy pokornie, aby JE Kr. M roskaza wyda z kancellariey swoiey przychilne ,7'vniwersay dwoiakie lub troiakie*17 na Zaporoe na Zad
nieprze do rnych miast pkw, przez co azaliby conscientias swoie ad bonum wzbudzali
kierowali,7a.
(17.) Nie dla iakich inszych przyczyn piechotne kozackie pki serdeniackie18 zaporoz
kie, ktrzy1* za dostoiestwo Maiestatu JE Kr. Mci Rzeczyptey znacznie odwanie krew
swoi rozlewali, postrzay rany dotychczas cierpi, pod Brasawiem, pod Raszkowem
wszdzie na Zabuu, na Podniestrzu, powskramiaiac niesczsne motus, musieli si collocowa,
tylko naybardziey dla tego, aby od Zaporoa z Bohu rzeki z inszych polowych mieysc, o
ktrych si teraz byo zaio omne malum, iako naypilniey iako naostroniey przestrzegali
hamulcem zostawali, zwascza na takowych pogranicznych niebespiecznych pasach locowane, dlatego, dowiatczaic nowovskromionych miast miasteczek na Zabuu Podnies
trzu, ludziy, kmobmych stateczney poprzysioney cnoty, wiary, yczliwoci poddastwa,
ku Majestatowi JE Kr. Mci doskonaego, a czci dla wythnenia po pracach, trudach,
fatigach, ktre przez cae lato ronili za dostoiestwo Maiestatu JE Kr. Mci, musiao si
locowa. Prosi o to vnienie imponimus posom naszym, aby JE Kr. M, Pan nasz wielce
mcwy, priuatam adney vsurpatiey nie raczy przyczyta, e tam niektre onierskie
chorgwie nie zmiecili si19.//
(18.) A iako 20 za antecessorw hetmanw naszych starostwo Czehryskie z clementiey
Paskiey JE Kr. M na buaw hetmana Zaporozkie0 cedebat'20, ktre teraz barzo zniszczone,
zruginowane w wielu miasteczek odcitych vbogie zostai2*, gdy za przywilejami JE Kr.
M rni rnie sobie povpraszali, iako to 21Kapitanowke, Woronuwk, Buyn. Kryow
inne, a pustek nie rachujemy21, oprcz same0 22 Czehryna, Medwedowki abotyna*22, tak
tedy wielce vnizenie prosi posowie mai, 23-aby od Maiestatu JE Kr. Mci Czehryskie
starostwo ze wszystkiemi miasteczkami przynalenociami byo conferowane przywileiem
nowym constituti stwierdzone na buaw, hetmastwo, zkd eby Pan Hetman nasz mg
mie na rne posy wielkie expedita woyskowe pomoc poratowanie 23.
(19.) Wedug dawney aski clementiey JE0 Kr. Mci, Pana nasze0 wielce mciweo,
poniewa ysianka iest ferowana na armat Woyska JE Kr. Mci Zaporozkie0 za przywileiem
JE0 Kr. M cum omnibus attinentys, ale etiam lege publica ta JE Kr. M Woysku Zaporozkiemu militet donatia, pokorn do JE0 Kr. Mci Rptey wnios supplik, eby z nieodmienney
l*
2*

ktre
zostaie
218

5. 1666
clementiey oycowskiey tene przywiley, teraz v JE0 M Pana Tetery, przeszego hetmana,
zatrzymany, by Woysku oddany constituti seymow confirmowany24.
(20.) Praesidia JE Kr. Mci, na Vkrainie lece25, ile ubztwo nasze zmagao, prouidowalimy prouiduiemy26, lecz widzi Bg wszytkiemu wiatu teranieysze w Vkrainie
naszey desolatie, ruiny, znisczenia ludzkie, wielkie vbztwo, czego sami Ich M Pan
owie kommendanci27 dowiatczyli dowiatczai, zaczym przez//posw naszych nie tylko
my, wszystkie Woysko JE0 Kr. Mci Zaporozkie wierne, ale wszystkie posplstwa ndzne
paczliwie a pokornie Nay wyszy Maiestat JE Kr. Mci bagamy nizko prosimy, aby przy
namniey iak1* moglimy otrzyma z clementiey oycowskiey vlenie na ieden rok, pkibymy
znowu za sczliwym JE Kr. Mci nad nami panowaniem do poprawy ndzy naszey przyszli,
a eby te praesidia z skarbu JE Kr. Mci, Pana nasze0 wielce mcwego, Rzeczyptey byli
prouidowani, albowiem przy vbstwie niesczsnym naszym wydawane tak od Kozakw, iako
od pospolitych ludziy prouianty nie tylko si ludziom bidnym poprawi nie dai, ale, gdzie
si rzadko ich zostao, ci rnie si roschodz, owo zgoa blisza Vkraina do caych ostatnych pustek, anieli od2* obfitoci. Wielce tedy pokorne w tym iterato do ng Maiestatowi
JE0 Kr. Mci, Panu naszemu wielce mwemu, wnosimy proby, aby odnie mogli oycowsk
askawo miociw z politowaniem wiernych vbogich poddanych clementi.
(21.) Naley na tym niemao do caoci wolnociy Woyska JE0 Kr. Mci, Pana naszeo
wielce mciwego, porzdku dawne0 woysko we0, i 28*armata woysko wa nasza, beneuole
na zamku Bialocerkiewskim bdca*28, bez woli consensu JE0 Kr. Mci, Pana naszeo
wielce mwego, nie moe Woysku JE Kr. Mci Zaporozkiemu by przywrcona. Prosi tedy
bd posowie nasi pokornie, aby z osobliwey woli roskazania JE Kr. Mci, Pana nasze0
mcweo, moglimy z tego zamku wasne swoie dziaa odszuka kleynotami29 woyskowemi
si cieszy.
(22.) I monaster Trechtemirowsky, z dawnych czasw od Krlw Ich Mciw Panw
naszych dzi sczliwie Panuicego vprzywileiowany,//Woyska naszego postrzelonych
laty zeszych Kozakw na vsudze JE0 Kr. Mci Rzeczyptey bdc szpytalem, aby swoie
mia warowane seymow constituti w potomne czasy immunitates, prosi bd30.
(23.) Lubo to 31 Hetman nasz teranieyszy cz Woyska posya na affectati przysug
chanowi JE0 Mci Krimskiemu'31, iednak non absque consilio et consideratione JE Mci Pana
chorego koronnego32 inszych Ich Mciw, na ten czas pod Brasawiem bdcych, take,
33*powaaic braterstwo nierozerwan przyia JE0 Kr. Mci z chanem krimskim, posyane
byli pkw dwa odprawili vchwalone officium*33. Tedy vnienie posowie maia vpraszac,
aby JE0 Kr. M, Pan nasz wielce mciwy, nie mia tego v maiestatu swego naianieyszego za
vraz przeciwn suspiti. Pan zastpw wiadkiem jest, ze Pan Hetman nasz my wszysci,
Woysko JE0 Kr. Mci Zaporozkie wierne, adney namnjeyszey nie mamy z chanem JE0 M.
Krimskim conspiratiey mie nie mylimy, nie tylko z chanem, ale z adnym postron
nym Panem, oprcz JE Kr. Mci, Pana naszeo wielce mwego dziedziczneo, Rzeczyptey.
'* iakie
do

2*

279


Y aczkolwiek czasem listy do chana JEo M. od Hetmana naszego od nas posyai si, lecz
nie w adney zey materiey, ale w powanych potrzebnych zawsze caoci pospoliteo dobra
dostoiestwu Maiestatu JE Kr. Mci, Panu naszemu wielce mcwemu, suce Rzec
zyptey.
(24.) Woysko nasze piechotne, pki serdeniackie Zaporozkie, poniewa ludziom znisczonym vkrainskim stanowiskami dokuczali wicey o godzie, anieli o chlebie trwai, prosi
mai posowie JE Kr. Mci o dalszy proceder woienny, iako kdy te piechoty obrci
ordinowa, zwascza, e iu czas woienny, id est wiosna, nastpuje34.//
(25.) Wrodzona JE Kr. Mci, Pana naszeo wielce mcwe0, clementia zawsze ma to,
kodemu za wierne vslugi ask swoi nagradza oycowsk, zachcaic na dalsze wierne
przysugi. Wiadoma tedy wierno, yczliwo odwane vsugi pko w Woyska JE Kr.
Mci Zaporozkiego serdeniatskich zaporozkich, ktrzy iak znaczne iu y ieszcze obligan
tur za dostaiestwo Maiestatu JE Kr. Mci, Pana nasze0 wielce mwe, nieodmiennie przeci
wko kodego JE Kr. Mci nieprzla1* stawa, krew rozlewa y vmierac. Zaczym przez posw
naszych wnosimy prob, aby z nami, Woyskiem JE Kr. Mci Zaporozkiego2*, iako wierni
rwney aski paskiey vznawali wedug doznaney JE Kr. Mci dobrotliwoci czymkolwiek
z skarbu JE Kr. Mci Rzeczyptey mogli by askawie opatrzeni miociwie vkontentowani35.
(26.) A e iednych ony, drugich synowie bracia inni krewni z Woyska nasze0 dostali
si za dostoiestwo Maiestatu JE Kr. Mci Rzeczyptey w wizieniu niewoli moskiewskiey, osobliwie rodzeni dwa brata Pana Hetmana naszego36, pokornie tedy do miosierdzia JE
Kr. Mci politowania nad wiememi poddanemi supplicowa caey Rzeczyptey bd prosi,
aby przez zamian albo JE Kr. Mci monarsz do cara moskiewskiego instanti albo iakim
inszy(m) sposobem z aski Paskiey na wiernych poddanych wrodzoney clementiey mogli
by eliberowani.
(27.) Wdowy kozackie wedug dawnych praw, zwyczaiw, porzdkw przywileiw
Naianieyszych Krlw polskich teranieysze0, nam sczliwie panuicego JE Kr. Mci,
nadanych, aby byli wolne od stanowisk statiey onierskich we wszem do kozackiey
naleeli iurisdictiey, a nie do zamkowey37.
(28.) Generaliter wnosimy te pokorn prob za pukiem Humaskim, aby z clemenciey JE KM. z miociwego wzgldu otrzyma mg na ninieyszym seymie confirmati
na assecurati incorporati, take na wyrany przywiley pod czas szczliwey JE KM.
bytnoci za Dnieprem pod dat z pod Siwska,//stosuic si tedy do dawney woli clemen
tiey oycowskiey. Y nizko pokornie posowie nasi mai uprasza na ten puk Vma()ski o
confirmati y in constitutione imponere38.
(29.) Poniewa 39'starostwo Czehryskie bardzo iest znisczone w miasteczkach odcite*39,
a maic codzienne Pan Hetman nasz expensa woyskowe na rne posty ludziy, do tego znac
znie swoi straciwszy chudob, zatrzymuic bonum publicum cao wierne0 poddastwa
Maiestatowi JE Kr. Mci, prosimy vnienie, ^'aby w woiewdztwie Brasawskim Kiiows'* nieprzyiaciela
Zaporozkim

2*

220

5. 1666
kim conferowana bya inducta na poratowanie sza expensow woyskowych, tak, iako za
antecessorow hetmanw naszych, na ktr induct o inuocati przywiley wyrany, seymow
constituti approbowany immunitatem na to maicy, prosi posowie nasi mai vnienie
Maiestatu JE0 Kr. Mci Rzeczyptey40.
(.) I to nas, wszystkiego Woyska, wiernego Maiestatowi JE Kr. Mci, niemniey boli, i
4, JE M Pan Tetera, przeszy hetman nasz, dla swoich naybarziey priuat, a nie dla iakiego
niebespieczestwa, od nas z Vkrainy vstapil, nas osierocaych porzuci'4142-w nieopisannych
zych terminach*42, 43 ktre my iednak za asko1* Bo za sczliwym JE0 Kr. Mci pan
owaniem potuszywszy, zgodliwym pokoiem przewrotnych ludziy vporczywych vtwierdziwszy, do wiernego a szczerego poddastwa maiestatowi JEKMPNWM. nawrcilimy*43. A
e 44*JE M Pan Tetera woyskowe na ten czas pozabiera z sob przywileia, confirmatie,
declaratie aski Paskiey, wszystkie kleynota, armaty skarby, od kilkanacie lat krwawo tak
antecessorow naszych, iako nas samych nabyte*44, wielce pokornie vpraszac posowie nasi
powinni maiestatu JE0 KM., aby ex clementia dobrotliwoci oycowskiey byli nam, Woysku
wiernemu Zaporozkiemu, totaliter przywrcone oddane, z cze bymy si mogli cieszy nie
tylko teraz, ale et in posterum.//
(31.) 45*Lubomy wolno nasz specificowali w pierwszych naszych punctach, iednak
bole na to musi Woysko JKM. Zaporozkie, ze wiee nieznone dziei si praeiuditia Koza
kom w woiewdztwie Brasawskim. Mianowicie w Niemirowsczyznie w Winnickim powiecie,
w Szarogrodzkim Mohilowskim kluczu, nie tylko na chudobach, dobrach, ale na samych
Kozakach, ktrzy o mier potaiemna przychodz*45. Vpraszac tedy posowie nasi bd. aby z
woli JEo KM. wysokiey vwagi Ich Mciw Panw Senatorw, Ich Mciw dziedzicznych, do
swoich starostw podstarociy, wszelakich vrzdnikow pisa serio raczyli, eby takowych ans
do rozerwania, vchoway Boe, caego pokoiu wite0 pospolite0 dobrego nie zadawali, czego
my z naszey strony powinnimy iako naypilniey przestrzega powskramia. 46*Odwaamy
si przy tem supplicowa0 na JE M pana Strzakowskie0 za winnickiemi kozakami, ktrzy
iakie od JE Mci vcierpieli oppressiones, Bg widzi, tak na sobie, iako na onach*46. Co
wszystko oycowskiey pokornie polecamy JE0 KM. clementiey.
(32.) Do teye aski Paskiey JKMPNWM. miemy supplik nasz kaata calamitates
Kozakw JKM. obiani, ktre odnosz od praesidiy vkraiskich. Vpraszac pokornie pow
inni posowie nasi, aby przynamniey wierni, yczliwi vpokorzeni Kozacy z clementiey JE
Kr. Mci PNWM. mogli by od prouiantw eliberi w gruntach swoich, pasiekach, dworach
we wszytkich in genere substantiach adnych nie ponosili szkd oppressiy, a mianowicie
w Czehrynie pukach ynszych47.//
(33.) Te tedy wolnoci Woyska Zaporozkie0 interpretai2* dobrze zwaywszy tym spo
sobem subsistere dziel0 Woyska nasze0 conseruatiey w powinny(m) Majestatowi JKM.
Rzeczyptey poddaskim posuszestwie moe, pokornie tedy prosi bd posowie nasi, aby
suppliki nasze, na stron dobra pospolitego formowane, pomylny z aski JE KM. Rzec
zyptey sortiantur skutek.
'* ask
interpretati

2*

221


(34.) Koczc te nasz instructi pokorne do ng Majestatu JKM. wnisszy desideria
nasze, vpraszamy, 48*aby JKM., Pan nasz ., raczy nas vkontentowa nie nobilitatiami, nie
maitnociami ani adnemi priuatami, iako przeszych seymw niektrzy ludzie z Woyska
JKM. Zaporozkiego posowie nasi sobie tylko samym, non bono publico, v Maiestatu JKM.
Rzeczyptey rne donatie wyprawowali, o czym wierne Woysko JKM. Zaporozkie nigdy
nie wiedziao ani ich po to posyao przez to vkontentowane nie byo, owszem przez ta
kowe subiecta chciwo priuat ich co si zego dziao w Vkrainie dotychczas niespokoyne
vrastali motus, bowiem dziesi albo dwadziecia ludziy donatiuami, od JKMPN. mi. vkontentowanemi bdc, nam, wszytkie0 Woyska JE KM. Zaporozkiego, przyrodzone a od wiekw
nalece psui przez to wolnoci iawne swoie do niezgd podai ansy, e za promoti
instanti Woyska Zaporozkiego JKMPN. mi. onych kontentuie, a zatym takowi te Woysko
JKM. Zaporozkie condemnui, z Woyska nasze vroy (sic!) ludmi'48. Zaczym iako primario
pokornie vnienie Naianieyszego Maiestatu JKMPN. Mi. vpraszamy o wasne, a tempori
bus vetustatis suce, wolnoci cerkwie//Christusowey graecoruskiey prawosawney naszey,
nieuniackiey wszytkie0 duchowiestwa naszego praerogatiwy, take o naszey wszystkiego
Woyska wiernego, JKM. przychilnego, Zaporozkiego dawne teraz w tey tu instructiey
wyraone wolnoci, desideria naynisze proby, ktre aby z miociwey JKM. clementiey
oycowskiey dobrotliwoci swoie odnieli przez podany skutek dosicvczinienie y sczodrobliwe vkontentowanie ebymy w iedney klubie, wierne Woysko JKM. Zaporozkie, zostaic
pari ex vberante gratia przynalecemi nam cieszyli sie naszemi wolnociami, obiecuic to
po sobie przy wiernym a nieodmiennym poddastwie za dostoistwo Naianieyszego Maies
tatu JKMPN mi. zawsze szczerze, odwanie, wiernie na kodym placu, w kodey occasiey
z kodym nieprzlem* JK. Mci Rzeczyptey stawa, bi si vmiera.
(35.) Pokorne zasyamy proby nasze do WKM., PNW. mi., za naszemi posami, ktrzy
aby askawie, oycowsko iako przyici byli, tak z vkontentowaniem we wszytkich petitach
naszych miociwie expediowani do Woyska WKM. Zaporozkiego wiernego bez omiesz
kania odpuszczeni byli, zwascza z dobr nadziei askaw WKM., Pana naszego wielce
miowego, clementi. Przy tem tego Maiestatu JKM., Pana nasze0 miwego, do ng wszyst
kie Woysko JKM. Zaporozkie iako naypokomiey nizko vpadamy.
(36.) al nasz, nie tylko Woyska JKM. Zap., ale posplstwa, wielki pobudza pokornie
iak naynisze do Maiestatu JE KM., PNW. mi., supplicowa, i 49*pod czas zburzenia
miasta JKM. Korsunia nie tak od deyneckiey wyrzutney szabli ludzie zacni, Kozacy sawni a
wierni JKM. poddani, id est Pododnia, pkownik, Dubina inszych niemao, pogino, ale od
samego na ten czas p. kommendanta residuice0 mierci haniebn ywot postradali sine vlla
causa, drudzy wizieniem nieznony(m) wprzd przypaciwszy, wiat poegnali'49, na co gdy
insi wspominamy, trwoliwe0 a prawie niebespiecznego musiemy zostawa zdrowia o sobie
kody powtpiwa, ieli clementia oycowska JKMPN. mi. nie okreli nie utwierdzi nas,
Woysko JKM. wierne Zap., wszytkich obywatelw vkraiskich. O co yterato posowie nasi
mai powinni JE Kr. M prosi.//
* nieprzyiacielem

222

5. 1666
Piotr Doroszenko, Hetman JE Kr. M. Woyska Zaporozkiego
Iwan Dimidenko, obony W.WKMZ.
Michayo Suliczycz, sdziowie egeralni (sic!)
Semen Bohaczenko, J WJKMZ.
Jan Czekaowsky, pisarz W.WJKMZ.
Pawe Aposto, 1 asawuowie
Demian Pilay, f W. WJKMZ.
Prokop Bereecky, pkownik W. JKMZ. Czehrysky
Bohdan Kalistrat, plk. WJKMZ. Czerkasky
Ihnat Vlanowsky, pk. WJKMZ. Korsusky
Charko Tatarenko, pk. WJKMZ. Biaocerkiewsky
Jarosz Hricenko, pk. WJKMZ. Pawoocky
Hrihory Biohrud, pk. WJKMZ. Humasky
Stephan Szczerbina, pk. WJKMZ. Torhowicky
Wasily oboyko, pk. WJKMZ. Kalnicky
Micha Zelensky, pk. WJKMZ. Brasawsky
Jewstafiey Hohol, pk. WJKMZ. Podolsky
Fedor Michaylenko, pk. WJKMZ. serdeniacky
Matfiy Kaniowiec, pk. WJKMZ. serdeniacky
Wasil Wooszyn, plk. WJKMZ. serdeniacky
Semen Korsuniec, pk. WJKMZ. Zaporozky
Filip Iwanowicz, pk. WJKMZ. Zaporozky
Iwan Czomobil, pk. WJKMZ. Zaporozky
Sawa, setnik Pku WKM. Krzemeczuckiego

Instructia Woyska Zaporozkie0, dana posom na seym 1666, in martii zoony.

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 615-634. .

2
1666 ., 24. .

,
,
17
Respons od Je Kr.Mci Woysku Zaporowskiemu na punkta, w instrukcyey, przez posw
od tego Woyska podaney, wyraone, dany w kancellaryi Jego Krlewskiey Mci Koronney w
Warszawie dnia 24 miesica maja Ru Paskiego 1666.
Ponowienie poddastwa wiernego od Woyska Zaporowskiego, przez posw swoich obsz
ernie owiadczone, nie mogo byd tylko wdziczne Jego Krlewskiey Moci, tego mianowi223


cie czasu, ktrego zewntrznym pastw tuteyszych zamieszaniem niektrych woiewdztw
zawzit przeciwko Jego Krlewskiey Moci nieustroci poniekd nieposuszestwem
Oycowskie Jego Krlewskiey1* serce alem napenione zostaie. Jako tedy wdziczen Jego
Krlewska Mo owiadczenia si z wiar ochot stateczn Woyska urodzonego hetmana
Zaporowskiego, wywiadczy to Jego Krlewska Mo przydan publicznie przy zgromad
zonych stanach Rzeczypospolitey tyme posom audyencyey, powtrzy przy odprawie
onyche.
(1.) Jako kodemu narodowi, wadzy swoiey powierzonemu, dotrzymuie Jego Krlewska
Mo praw wolnoci, one wcale zachowuic wzgldem wiary reigiey kodego, ktre
tylko Rzeczpospolita za przodkw Jego Krlewskiey Moci do siebie przyia z niemi
zczona zostaie, tak te narodowi Ruskiemu wiary greckiey prawosawney staroytney
prawa swobody wzgldem wiary nie s od Jego Krlewskiey Moci ani Rzeczypospolitey
za panowania jego w ni w czym naruszone, teye oblig na sumieniu Jego Krlewskiey Moci
zostaie wedle przysigi, przy szczliwce Koronacyi swoiey50 wykonaney, iako wszystkim
poddanym swoim, tak te unitom, z kocioem naszym katolickim w iednoci zostajcym,
praw prywileiw, od przodkw Jego Krlewskiey Moci onym nadanych, dotrzymywa. A
e Woysko Zaporowskie o zniesieniu tey uniey prob swoi na Jego Krlewsk Mo nalega,
iako tego nie ma w mocy swey aden monarcha ziemski panowa sumieniu ludzkiemu, tak t
trudno2* prob Woyska odkada Jego Krlewska Mo do wszystkich stanw Rzeczypospo
litey zgromadzenia przyszego, poniewa ten seym nie stan. Gdzieby iednak uniaci dobrom
cerkiewnym albo samym//osobom nieuniackim krzywd albo szkod iako3* czynili, kodemu
JeK. M przez urzdy swoie sprawiedliwo z nich dostateczn administrowa gotw, lubo
adnych skarg na tyche unitw stan rycerski nieuniacki, w niemaey liczbie w wojewdztwie
Ruskim innych nayduicy si, do Je K. Mci nie przynosi, tylko od samego Woyska Zapor
owskiego chodz51.
(2.) Nie uznawa Jego Krlewska Mo, aby si iakie naruszenie prawa zwyczaiu dzia
miao stanowi duchownemu albo wieckiemu pomienioney reigiey prawosawney w elekcyi metropolity kiiowskiego. Na ktrey legitime zooney, e wielebny Ociec Winnicki,
przeszy episkop przemyski, naleycie prawdziwie zosta obranym metropolit kiiowskim, Jego Krlewska Mo wedle prawa swego utwierdzi onego promocy swoi pask
u Patryarchy Konstantynopolitaskiego wspar zaleci generalney konfirmacyey Jego iako
zasuonego w Cerkwi Wschodniey Bogobynego Pasterza. T tedy elekcy, e Patryarcha
Konstantynopolitaski potwierdzi zwierzchnoci swoi, JeKM inney skada nie moe. A
poniewa wielebny ociec Tukalski, episkop biaoruski (52do ktrego Jego Krlewska Mo
z inney//okazyey uraz swoi mia t iu iemu odpuci52), 53deklarowa si, e tey duchowney zwierzchnoci nad cerkwi wschodni nie yczy nie yczy tey konkurencyey cale
ustpi*53, 54*trzyma Jego Krlewska Mo o skromnoci powolnoci Woyska Zaporowskiego,
e w tey materyey proby swoiey powtarza nie bdzie pasterza swego, w duchowiestwie
'* Moci.
trudn
iak

2*

224

5. 1666
naypierwszego, legitime ustanowionego, za pasterza z powinn rewerency przyimie uzna
iako godnego zdolnego tey zwierzchnoci Cerkwie Wschodniey*54.
(3.) Aby dobra duchowne, archimandryi, manasterzw cerkwi, w Ukrainie nayduicych
si, od prowiantw stanowisk onierskich miay swoie obron, zleci to Jego Krlewska
Mo wielmonego woiewody krakowskiego, hetmana wielkiego koronnego baczeniu55.
(4.) Na cerkiew lubelsk wydana iest z rozkazania Je Krlewskiey Moci kommissya
do skutku przywiedziona, gdy w possessyey disunitw zostaie tasz cerkiew, kommisyi approbacya nie moe byd, tylko na seymie dokoczonym.
(5.) Monaster Milecki susznie aby by take wolnym od ciarw onierskich, iako w
dobrach ziemskich fundowany, daie tedy Je KM uniwersa swy do onierzw, innego
subsidium obrony natenczas temu monastyrowi obmyli nie mogc u wielmonego woi
ewody krakowskiego, hetmana wielkiego koronnego nie bdzie odmwiona tasz obrona.
(6.) 56 Pakta Zborowskie e przypomina Woysko wedle nich mieysca w senacie duch
ownym swoim, osobliwie dla Metropolity Kiiowskiego upomina si; lubo te pakta przez
same Woysko Zaporowskie wzruszone przy Cudnowskiey tranzakcyi deklarowao si, e w
godnoci mnieysza onych nie potrzebuie56, atoli odkada t prob Jego Krlewska Mo
do przyszego seymu.
(7.) Nie iest bronna aska Jego Krlewskiey Moci Woysku Zaporowskiemu albo raczey
duchowiestwu religiey Greckiey nieuniackiey, aby szkoy ruskie w Kiiowie byy otworzone
seminaria studentom byy tame fundowane, te iednak intencye duchownych do czasu spokoynieyszego y primario do otworzenia bram kijowskich na imi Jego Krlewskiey Moci
wasnego pana zawiesza.
(8.) Nie psuie Jego Krlewska Mo ani Rzeczpospolita wolnoci praw Woyska Za
porowskiego owszem onych przyczynia, iako//to 57*polednieysze kommissye*57 wiadcz,
ktre Woysko take wzruszao przez ponowione bunty, atoli iednak prob Woyska, ktr
wnosi o renowacy wolnoci, w czym iey bdzie potrzeba, do seymu Jego Krlewska Mo
on odkada.
(9.) Cokolwiek Jego Krlewska Mo osobliwych ask przywileiami swemi Woysku nada,
tych potwierdza temu Panu nie iest zwyczaiu ani powagi58, a jeeli przywileia poginy, tedy
w aktach publicznych znale si mog.
(10.) Oznaczenie determinowanie komputu Woyska kozackiego, to naley do uwagi
zezwolenia wszystkich stanw Rzeczypospolitey, a naprzd zawiso na uspokoieniu przy
wrceniu caey Ukrainy pod wadz Je K. Mci59.
(11.) I to niemniey trudna do wykonania Je K. Mci Rzeczypospolitey woyskowa
proba, aby w dziedzicznych dobrach byli Kozacy futory swoie wydzielone mieli, iednak
do powszechney zgody stanw Rzeczypospolitey zachowuie to Jego Krlewska Mo do
wynalezienia sposobw, za ktremiby dziedziczni panowie od Rzeczypospolitey byli akkwietowani. Obietnice swoie, niektrym pukom na pimie//eo nomine dane 60, przywodzi do
skutku Je Krlewska Mo ofiarnie, przy stateczney Woyska pukw tych, ktre si w do
brach Panw ukrainnych znaydui, wierze posuszestwie.
15 6-1279

225


(12.) Nie wspomina Jego Krlewska Mo z askawoci swoiey tey nagany, ktre(y)
zasuyy byy niektre miasta za wpuszczenie do siebie zadnieprzan. Y lubo przez t
niestateczno ich Rzeczpospolita w Woysku swym, ktre obozowa dugo musiay1*, dla tey
sweywoli znaczne szkody odniosa, Jego Krlewska Mo nieprzebran sw klemency to
pokrywa, maic za to, e polednieysz wiernoci yczliwoci nagrodz te miasta swy
wystpek.
(13.) Uwanie przyznaie Woysko Zaporowskie, e za gow rzdem dobrym wszelkie
zgromadzenia bywaj mocne nierozerwane, gdyby w rzeczy samey rozumney tey dyrekcyey
iednostaynie sucha zawsze chciao. A przeto probie Woyska stawiaic si Jego Krlews
ka Mo askawym przychylnym, lubo urodzony Tetera, hetman przeszy Woyska Za
porowskiego, dobrze si na swoim urzdzie sprawowa wadn nim umia, iednak i si
gwatem z niego//wyprosi dla sabego zdrowia swego, tedy, 61*kontentuic Jego Krlewska
Mo Woyska prob, tene urzd hetmastwa urodzonemu Doroszenkowi (ktrego cnota
wiara ku nam acz dobrze przedtym wiadoma, iednak teraz przez pomienionego urodzonego
Pawa Teter zalecona)'61 konferuje 62*przy wielejem swoim onego utwierdza, a inne ozdoby,
urzdowi temu suce, przez kommissarza swego wkrtce odele*62.
(14.) Spuszczajc si Jego Krlewska Mo na dzielno staranie tego urodzonego
hetmana Zaporowskiego, e za rzdu swego bdzie chcia przyczyni sawy Jego Krlewskiey
Moci sobie przysugi, ktraby niemnieysza ztd urosa, gdyby oderwanych zadnieprzan
iako czon tego ciaa znowu przyczy, na rozsdny szafunek iego posya Jego Krlewska
Mo uniwersay swoie do zadnieprzan na Zaporoe one rozesa63.
(15.) Przyczyny urodzonego hetmana Zaporowskiego, dla ktrych przeszey zimy
na Zabuu Podniestrzu puki serdeniackie zaporoskie lokowa, miay mieysce u Jego
Krlewskiey Moci. Zleca oraz Jego Krlewska Mo//te puki baczeniu hetmaskiemu, aby
one zatrzymywa zachca do usugi dalszey sposobami, iakie si wynale mog. Gdy
lubo Jego Krlewska Mo mia to w intencyey posikowa te puki ze skarbu w nadzieje
dokoczenia seymu przeszo rozerwanego, poniewa seym nie stan skarb nie moe bespiecznie kredytem szafowa, ma to iednak w pamici swey Jego Krlewska Mo przez kom
missarza swego zachci te puki szczodrobliwoci swoi.
(16.) Czehryskiego starostwa nie oddala Jego Krlewska Mo od urodzonego Hetmana
Zaporowskiego, z dobrami dochodami, do niego nalecemi, to przydajc, aby tam praesidi
um na zamku z ludzi Jego Krlewskiey Moci Rzeczypospolitey, iakie teraz jest, zostawao
prowiant albo justentament swy dostateczny z tyche dochodw miao.
(17.) ^ Lisiank zostawuie Jego Krlewska Mo przy Woysku podug przywileju, danego
na armat, na ktr, lubo w Biaey Cerkwi bespiecznie osobliwie teraz za ufortyfikowaniem
iey przez ludzie Rzeczypospolitey, iednak inne apparamenta potrzeby armatne tame bd
miay swoie zoenie schowanie'64. 65 Przywiley na t Lisiank// urodzony Tetera, starosta
bracawski66, gdy o to imieniem Woyska bdzie requisitus, przywrci obieca Woysku, jeeli
z drugimi iego substancy, przez buntownikw w Bracawiu zabran, nie zgin~65.

226

5. 1666
(18.) Ludzie Jego Krlewskiey Moci Rzeczypospolitey, na miastach zamkach
ukrainnych osadzeni, nie dla czego inszego, tylko dla obrony tyche mieysc, nie tylko od
postronnego nieprzyiaciela, ale te sweywoli domowey, eby nie mogli byd bez ucienia
woyska mieszkacw tamecznych poywieni, przypa na to Jego Krlewska Mo z
panami Radami swemi nie mg, uwaaic wielko liczby zostawionych tame regimentw
pieszych, pogotowiu te prowiantowa onych ze skarbu Rieczypospolitey nie podobna, kiedy
67-iu trzeci seym zerwany*67 od tak dawnego czasu adne do skarbu niewniesione pienidze.
Niechay w tym cierpliwe bdzie Woysko do dalszego pomiarkowania, wszake przedtym
samo Woysko ofiarowao si te praesidia sustentowa.
(19.) Armaty, w Biaey Cerkwi kollokowaney, przeniesienie nie widzi Jego Krlewska
Mo potrzebne ani te przyczyny suszney od Woyska, dla iakiey dzia, prochw//y innych
armatnych rynsztunkw, na tamtym mieyscu, teraz osobliwie ufortyfikowanym, mie nie
yczy, ile e Biaa Cerkiew iest porednie mieysce Ukrainy po tey strony Dniepru, z ktrego
na wszystkie strony do miast miasteczek obrona posiek nayprdszy byd moe dany.
Iako tedy w mieyscu tym iest iawne bespieczestwo armaty, tak przeniesienia oney same
Woysko, gdy si lepiey na myli nie bdzie prosio, gdy na tamtym mieyscu niedalszego in
nego, tylko dla obrony woyska zamku iest osadzona68.
(20.) Monasteru Trechtymirowskiego pobona fundacya na Kozakw, w okazyach wojen
nych pokaleczonych w leciech podeszych, aby miaa swoi trwao, iako przywileiem
swoim, tak te konstytucy intency fundatorw ztwierdzi Jego Krlewska Mo obiecuie
na seymie przyszym69.
(21.) Niepomau si tym Jego Krlewska Mo turbuie, e obiecanego ze skarbu pukom
serdeniackim Zaporowskim nie przesya dotd posiku. Albowiem Jego Krlewska Mo
zawiedziony na dokoczeniu zupenym tego seymu rozerwanego w innych nadzieiach omylony, przeto urodzonego hetmana Woyska da Jego Krlewska Mo, aby w cierpliwoci
dalszey te puki zatrzyma ludzkoci swoi, ask Jego Krewskiey Moci onych przecie
upewniajc szczodrobliw, ktr pewnie bd mieli doznai na blisko przyszym seymie.
(22.) O winiach, w Moskwie z Woyska Zaporowskiego zostaicych, mianowicie braci
urodzonego hetmana Woyska Zaporowskiego, zleci Jego Krlewska Mo kommissarzom
swoim t pami, gdy do szczerego rzewcgo traktowania Moskwa o poky przystpi,
nie zapomni Kancellarya Jego Krlewskiey Moci kommissarzw zagrza pisaniem, aby
o te wyzwolenie winiw starali si owych wyranie upominali, choby na zamian
moskiewskich70.
(23.) I wdowy kozackie, mianowicie ktre na woyn wyprawui wyprawowa bd,
aby przy wolnociach zachowane byy pod juryzdykcy kozack zostaway, pozwala Jego
Krlewska Mo.
(24.) Wniesiona proba za pukiem Humaskim//o potwierdzenie przywileiw przez
konstytucy seymow, tych, ktremi si tene puk nad inne szczyci, poniewa seym nie stan
konstytucy nie otrzymana, niech iednak o asce Jego Krlewskiey Moci tene puk nie
wtpi, e one swego czasu uzna.
(25.) I za urodzonym Doroszenkiem, hetmanem, przyczyna woyskowa o darowanie indukty, od towarw z woiewdztw ukrainnych do skarbu naszego Rzeczypospolitey nalecey,
15

227


wniesiona, miaaby mieysce u Jego Krlewskiey Moci. Gdyby ten publiczny prowent by
w szacunku samego Jego Krlewskiey Moci, ale e naley do caey Rzeczypospolitey, poz
wolenia przywileiem swoim onego pomienionemu urodzonemu hetmanowi Zaporowskiemu
konferowa nie moe.
(26.) Co si tknie urodzonego Tetery, przeszego hetmana Woyska Zaporowskiego,
bracawskiego, niiskiego71 teranieyszego starosty, ten Jego Krlewskiey Moci wyiachania swego z Ukrainy da suszne przyczyny, zwaszcza dla poratowania zdrowia swego, na
ten czas sabego. A e Woysko pretenduie//zabrane byd sobie przez tego urodzonego het
mana skarby iakie woyskowe onych si przez posw swoich usilnie upominao, tedy,
aby Jego Krlewska Mo w tey probie Woysko ukontentowa dostateczn w niey mia
informacy, naznaczy 72przy Janie Welmonym Przewielebnym w Bogu Xiedzu kanclerzu
wielkim koronnym 72 innych deputatw, take z senatu, iako te z stanu rycerskiego73, aby
przy posach Woyska Zaporowskiego inquizycya uczynili, ieeli iakie znaczne summy albo
deposita przy urodzonym starocie bracawskim zostay. Wywiedziono tedy Jego Krlews
kiey Moci z justyfikacyey tego urodzonego bracawskiego starosty innych dokumentw
autentycznych iasnych, ze adnych skarbw od Woyska Zaporowskiego nie odbiera, okrom
omiudziesit tysicy zotych polskich summy pobonego Jerzego Chmielnickiego, zakon
nika, onemu samemu iako sukcessorowi po oycu nalecey, ktr to summ iako swoi wasn
tene pobony zakonnik czci z affektu swego ku urodzonemu starocie bracawskiemu,
czci te na expensa//woyskowe, ktrych potrzeb gwatown natenczas widzia, cale iemu
darowa. I z tych tedy pienidzy urodzony starosta bracawski da dobrowolnie deputatom
Jego Krlewskiey Moci dostateczny rachunek, z ktrego si dowodnie pokazao, e urodzony
Tetera nie tylko t summ, ale drug tak z wasnego podczas urzdu swego nabytego zbioru
wyda na potrzeby posyki woyskowe, nie rachuic straconego w Bracawiu w pienidzach,
srebrze zocie depozytu, 74 ktre Sierko, z buntownikami napadszy, zabra z niemi si w
Humaniu z wiadomoci Woyska podzieli"74, sami niektrzy z teranieyszych posw,
bdc obecni, dobrowolnie przyznawali. Przy tak iasney tedy tego urodzonego Tetery, sta
rosty bracawskiego, justyfikacyey nie uzna Jego Krlewska Mo rzetelney w tym punkcie
do niego od Woyska pretensyey albo suszney skargi, a zatym aby onego wicey o te skarby,
ktrych mu nie oddawao, nie turbowao, tego iest Jego Krlewska Mo zdania.
(27.) Tak rozumiejc Jego Krlewska Mo, e to nieponna na obywatelw stanu// rycer
skiego woiewdztwa Bracawskiego skarga od Woyska zaniesiona na oppressye potaiemne
morderstwa w kluczach powiatach woiewdztwa, Jego Krlewska Mo uniwersaem swoim
obywatelom pomienionego woiewdztwa obele napomni surowo, aby Kozak bespieczny
tame zostawa. Co strony urodzonego Strzakowskiego, rotmistrza Jego Krlewskiey Moci,
tego Jego Krlewska Mo a raczy Wielmony Hetman wielki Koronny nieosdzonego kara
nie moe, sprawiedliwoci iednak z niego drog zwyczayn doydzie, kto si czuie byd skrzy
wdzonym.
(28.) Przez uwolnienie samych Kozakw od prowiantowania ludzi, pro praesidio na mia
stach zamkach zostajcych, tym wiksze ucienie innych mieszkacw ludzi robotnych;
uway Jego Krlewska Mo niepodobiestwo, aby sami ci wydoa mogli temu ciarowi,
228

5. 1666
a zatym Kozakw uwolni od niego nie moe, aby innych ludzi bardziey nie obciy. Znony
iednak bdzie ten ciar, kiedy Woyska koronne nie zimoway ani teraz w Ukrain nie
wchodz.
(29.) Skarga na urodzonego kommendanta Korsuskiego lubo u Jego Krlewskiey Moci
ma mieysce, sprawiedliwoci iednak czynienie naley 75do urodzonego Stachurskiego iako
generaa starszego nad wszystkiemi regimentami, w Ukrainie na fortecach bdcymi*75, pod
ktrego kommend zostaie teneto obwiniony, u tego tedy abo u wielmonego hetmana wiel
kiego koronnego sprawiedliwoci niech dochodz korsuscy.
(30.) A e przedtym szczodrobliwego dosy Jego Krlewskiey Moci uznawali, ktrzy
tylko o co Jego Krlewskiey Moci prosili z Woyska Zaporowskiego, dla zachcenia onyche
do stateczney wiernoci ochoty teraz na probe Woyska oszczdnieyszym ask swoich stara
si Jego Krlewska Mo obiecuie nie bdzie onych rozdawa, tylko tym, ktrzy zalecenie
od samego Woyska hetmana bd mieli.
Lubo teraz Woysko Zaporowskie nie we wszystkich probach swych pomylne odno
si ukontentowanie, niech tego nie przyczyta nieasce Jego Krlewskiey Moci iakiey ani
skpem(u) szafunkowi, ale teranieyszym czasom nieprzyianym zamieszaniu//w Pastwach
Jego Krlewskiey Moci zewntrznemu. Ani te o tym niech nie powtpiewa Woysko, e na
tamt cian bdzie mia Jego Krlewska Mo baczenie staranie o iey bespieczestwie, byle
Pan Bg Jego Krlewsk Mo z tych domowych trudnoci uacni, okoo czego wszelkiemi
sposobami maiestatowi klemencyey Jego Krlewskiey Moci przyzwoitemi nalecemi
stara si bdzie.
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 160, s. 371-388.
( ), .

*
1

summa veneratione solleniterque - , ;
innata simplicitate sua - ; clementi - (
); veneratiey - ; publice - ; de toto - ; petita latius -
; clementiey - (); expostulat aequitas - .
(1.) zelus - (); primario - ; super omnia - ;
tutissime ... retinere - ... ; quam humillime - ;
confirmowaney - ; deleta - (; ); possid
ent - ; effectu - , ; pretextu consensu - .

.
229


(2.) clementia - (); antecessorw - ; ab omni adverritate - ; supplicowa - ; arbitry nostri libertatem robora
tam - ; dominare violenter - ; in eadem
libertate religiey et eclesiey - ; supremus... conditor et conser
vator - ... ; in posterum - (); violentus praeter
liberam electionem - () ; wocowa - ; iuxta liberae electionis jura legitime et vnanimiter -
; expressam ... violentiam - ... ,
; legitime electus - ; subsistere - , ; recommendamus dementiey - ; arbitry nostri libertas et libera electio -
; zelus - (); libertatis huius . . . a d
eligendum sibi nouum pastorem - ... ; absque
libera voce votisque et consensu - ; immediatus
( immediate) - ; electia valoru - ; electus - ; nentiey - ; quo iure et ratione nescitur - , ;
abalienatus - ; recommendamus - ; iuxta liberae electionis - ; scrutator cordis - ; omnium nostrum
disponet consensum - ; amplectemur - ; vio
lenter - ; absque libera electione - ; post decessum -
; disposity administraty - ; confirmati -
(); instabunt - ().
(3.) consequenter zelus - (); generaliter - ; eminentiey - ; roborowane - ; tutissime ... omni libertate spirituali ... ; praesidia - ; maiestatu - ;
confirmati - .
(4.) warowane - .
(5.) distributw - .
(6.) pacta - ; expresse - ; confirmatia - ; maiestatu ; petita - ; sedes - ; sedem, liberam vocem et dignitatem suam
spiritualem - , ; dyshonorw - .
(7.) directi - ; subiugati - (: ); petita - ;
collegium - ; constitutione tirmius - ; libertas - .
(8.) erigowa - ; caueatur - .
(9.) praedecessorw antecessorw - ; pacta - ; innouatia
approbatia - ; persistimus infidae - ; allicien
do -.
(10.) punctatiue - .
(11.) komput - ; opponuiq - .
(12.) nulla praeiudicia, oppressionem et calamitates - ,
; participes - ; praeiudicy - .
(13.) incursiami - ; innumerabiles - ; beneuole retrahendo ; rebellioni - , .
230

5. 1666
(14.) vnanimiter...et libere - ... ; complanatiey . . . a d vnitatem -
... ; promoti - ; beneuole - ; effecta - ; a tem
poribus vetustatis - ; offensionem - ; cassatiey - ; be
neuole vnanimiterque duabus vicibus - ; deiectus - ;
acceptowany - ; privilegiatus - ( ); motus, humil
lime - , .
(15.) rebellionis caput - () .
(16.) conscientias . . . a d bonum - ... .
(17.) motus - ; collocowa - ; omne malum - ; imponi
mus - ; priuatam - .
(18.) cedebat - (.: ); expedita - .
(19.) ferowana - ; cum omnibus attinentys - ; etiam
lege publica - ; militet donatia - .
(20.) praesidia - ; prouidowalimy prouiduiemy - ;
desolatie - ; prouidowani - ; iterato - .
(21.) beneuole - ; consensu - .
(22.) immunitates - ().
(23.) affectati - ; non absque consilio et consideratione -
; officium - , ; suspiti - ; conspiratiey - .
(24.) id est - .
(25.) obligantur '; vkontenowani -
(26.) instanti - ; eliberowani - .
(28.) generaliter - ; confirmati assecurati incorporati -
; in constitutione imponere - .
(29.) expensa - ; bonum publicum - ; inducta - ; ti - ; immunitatem - .
(30.) priuat - ; terminach - ; confirmati - ; totaliter -
; in posterum - ().
(31.) praeiuditia - ; oppressiones - .
(32.) calamitates - ; praesidiy - ; eliberi - ; oppressiy - .
(33.) interpretai ( interpretati) - ; subsistere - ; conseruatiey - ; sortiantur - ().
(34.) desideria - ; priuatami - ; non bono publico -
; subiecta - ; motus - ; donatiuami - ; za promoti
instanti - ; condemnui - ; primario - ;
a temporibus vetustatis - ; vberante - ; siey - .
(36.) sine vlla causa - ; yterato - .

231

1-1

, , .
, , . (
, XVII
., . : .
( Volumina legum). , 1908. . 122-325; .
. ., 1901-1912. . I (
1609 .) - II (1609-1632 .); Chodynicki . Koci prawosawny a Rzeczpospolita. Zarys histo
ryczny. 1370-1632. Warszawa, 1934; Dzigielewski J. O tolerancje dla zdominowanych. Polityka
wyznaniowa Rzeczypospolitey w latach panowania Wadysawa IV. Warszawa, 1986). ,
:
, .
2-2 . .
3-3 1663 .

(7-1679) () (7-1675). , . -,
, . 1664
,
. , -
() ().
, , (iakiey urazy),
.

-, 1665 .
(. ... . 59). 1665 .
1666 . ( . . 59-60, 62). 29
1665 . - ( () ),
, ,
, , , , ,
(sic!) , ( . . 63; Wjcik Z. Nieznane
dokumenty do biografii Pawa Tetery, Jerzego Chmielnickiego i Jzefa Tukalskiego // Przegld His
toryczny. Warszawa, 1961. T. LII. S. 523-526).
5 1666 . ,
1666 ., , (. ... . 63).
, .
.
1663 . .
, , ,
.
232

5. 1666
4 - . , ,
XIV . 1607-1633
, 5 (15) 1633 .
, IV
- . 1635
. 1638 .,
, ,
( ., .
. 360
. , 1993. . 11, 14, 19, 21). 1641 1642
(Monumenta Ucrainae Historica /
. , 1974. . XI (1633-1659): Supplementum. . 278-279, 282). 1645 .
(. ., . ... . 21).
,
7 (17) 1649 . , ,
( /
. . . , 1961. . 129). 12 1650 .
, ,
. , (zmurowan)
( - ,
, ,
- ( - ). , 1861. . II. . 1:
(1569-1654). . 373; 1914. . III. 4.4: ,
. . 384). ,
1655 ., , ,
(. ., . ... . 22).
1659 ,
1658 .,
(, . , 1852.
. III. III: . . 317).
30 (. .) 1664 . , ,
: ... (effectualiter ... stana),
, (Bib
lioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 550). ,
1666 . .
, ,
. 1695 ., 1875 . ,
( ., . ...
. 22, 24, 26, 29, 31, 34, 36, 38, 40).
5 .
( - ).
XV . XVI . ,
( 1620-1634 .
, 1625-1634 .
) ( JI.

233


// - . , 1863. . 4. . 2. . 45-54;
. ( XV - XVII ):
. ( )). 1673 .,
, 16 , 18 . : , , ,
, , , ( , . 25
( ), . 1, . 340, . 1026). 1682
(Monumenta... 1975. . XII (1660-1701: Supplementum. . 494496).
, XVI-XVII . - ( -
). .
, , 1622 .
. 1639 .
(. . ,
// . , 1867. 6.
. . 97).
6-6 - , 8 (18) 1649 .
. -
(
, . ., 1822. . . . 451454; . -. ; , 1922. . VIII. . :
(1648-1650) / . , . . 215-217). - ,
12 1650 .
... ( . 1878.
. X ( III ). . 456-458). - (approbacya)
(Volumina legum. Petersburg, 1859. . 4. S. 130).

, .
, .
, ()
, 7 (17)
1649 . .
() ( . -. . VIII. . III, . 213;
. . 129). , ,
, , (Volumina legum. . 4. S. 298).
, .
7-7 1654 . 1660-
( . , 1986. . 2:
/ . . . . . . 10).
8-8 1666 . - , ,
. 1666 .
(. . . XVII . , 1895. . 29-34. .
: Jabonowski A. Akademia Kijowsko-Mohilaska. Zarys historyczny na tle rozwoju ogl
nego cywilizacji zachodniej na Rusi. Krakw, 1899-1900. S. 139). 9 (19) i 12 (22) 1666 p.
,
234

5. 1666
( - ),

( , ).
, ,
.
, 1(11)
, , ,
( . . VI. . 93). , ,
, . ,
,
, .


: ,

( : ), ()
1670 . ,
() , (Jabo
nowski . Akademia Kijowsko-Mohilaska... S. 140).
1660- . , , ,
.
.
9-9 ,
,
( ... . III. . 451; . -.
. VIII. . . . 215).
,
( . . X. . 453-454). , ,
, 12 1650 .
( . . 456).
9 , 1663 . ,
:
,
.
, , ,
.
,
, , 60- XVII .
11 , - 10. ,
.
- ,
, .
,1 , 3 4 (. .)
1665 . ( .
... . 75). , ( .
235


1867. . V: 1659-1665. . 266-267, 269, 271-272), ,
. ,
1665 ., , .
. . 49-49.
12-12 , ,
(duabus vicibus) . ,
(. .) 1665 . ,
, ,
( . ... . 51-53, 54; Biblioteka
Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 585). , 18 (28)
,
,
( ) ,
. :
/ . ()
, , . 8. Wm4a
.
, , 8^, 8, , ,
8 8, *, 8 8 ,
8 , , ' ^
. ., , , ,
8
; ^
, , . ,
, . ,
. .
, ^
. , , ,
. , , 8,
, , , 8, , ,
, . , , .
8 8 , 0.
,
.
- , ,
, ( 20 (. .)
1666 . - ), ( - ),
, ( - ),
, , ;
- , , ;
- ( - ), ( - ),
( - ); ; -
, . ,
(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 3912, s. 15-16).

236

5. 1666
, ,
. , 18 (. .) 1666 . ,
, :
( . - . .) ,
, , (. ... . 53).

, .
, () 1 (11)
1665 . - -
... ... , , Bcfe
; ,
, '
( . XVII- /
. , 1851. . . . 89-90).
6(16) 1666 . - -
,
1665- ,
, - , ,
( . . 94-95).
, ,
: , ,
, .
. , ,
- , , -
.
, .
13-13 , 30 1668 .
,
(Archiwum Gwne Akt Dawnych w Warsza
wie ( - AGAD w Warszawie), zesp. Metryka Koronna, MK, ks. 206, k. 452^452v.
. . ... . 184-185).
,
1669 . (. ... . 184).
,
( ),
( . . 184, 252). , , ,
( .
(), 1665 // . , 2000.
. CCXL. . 133-157).
14
.
15 (7-1668) - 1663-1668 .
16 .
,7"17 , , .
. 20 (30)
1665 .
237


,
(. ... . 59).

( . . 61). ,
(, ) .
,
( . 62).
, , , - ()
.
18
- , ,
, ,
. , , , ,
, . ,
() ,
XVII - XVIII .
(), ,
XVII . ( . ()
XVII 11 . 1993. . CCXXV. . 232-257).

24 (. .) 1665 . - (
- ). ,
(piechota serdeniatw) (
?) (Biblioteka Czartoryskich w Kra
kowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 603).
1666 . 18 (28)
(. ... . 64). ,
.
( . . 247 255 (1669 .), 413 (1672 .) . .),
( . ^... . 215 (1674 .)).
( ) , ( . . ... . 261).

XVIII . ,
1739 . ( -
). - (
. 1727-1744 / , .
-, 1875. . 158). ,
- - (
. . ... . 261). ,
, . ,
, (.
... . 65). .
,
238

5. 1666
, .
,
( ).
19
( ).
, ,
- , (, ,
), ,
- . ,
, , ,
(, ,
).
,
. , , ,
, , ( . ...
. 60, 64).
20-20 ,
(
(; - ), . 389 ( ),
. 1, . 210, . 142-144 ( 1631 . ,
); AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Ko
ronna, MK, ks. 182, k. 141-142 (
, 1636 .); Biblioteka Czartoryskich w Kra
kowie, oddz. rkopisw, rkps 1080, s. 19, 78, 150 (
1636, 1642, 1649 .))*
(, 1616 ; .: . 1869. . V. . 1:
. 32). 1648 ., 6
19 ,
,
, ( /. -. . VIII.
. III. . 114). , , ,
( ...
. . . 453; . -. . VIII. . III. . 216; . . X.
. 457). , 12 1650 .
, ( .
. X. . 461-462). 1658 .
(Volumina legum. . 4. S. 301),
.
, , -
, , , ,
(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie,
oddz. rkopisw, rkps 402, s. 555, 556, 567 (
30 (. .) 1664 .)).
1669 . (Monumenta... 1966. . III (1650-1670). . 309 ( (
) 1 (11) 1669 . ,
239


2 -19 ); AGAD w Warszawie, zesp. Archiwum Branickich z Suchej,
33/46, s. ( ); Archiwum Pastwowe w Gdasku. 300.53 (Ko
respondencja m. Gdaska), 105, s. 260 ( )). 1676 .,
,
. 1685-1712 .
( . 17111712 ( ) // . 1996.
4. 1. . 42-88), 1714 . , .
21-21 , ,
( XVII . - ),
, (?)
, . ,
30-40- XVII .: 1629 . (Ar
chiwum Pastwowe w Krakowie ( - ), zesp. Archiwum Sanguszkw, 92, s. 147), a
1645 . (
. . . ( - ), . , .
4104 ( 745)). (rda dziejowe. Warszawa, 1877. .
V: Lustracje krlewszczyzn ziem ruskich Woynia, Podola i Ukrainy z pierwszej poowy XVII
wieku / Wyda Aleksander Jabonowski. S. 133 (1622 .); 1629 .).
, :
1653 . ( .
3- . , 1953. . III: 1651-1654. . 302), 1654 . - ,
, ( . . , ,
//
. , 1905. . 2 (213). . . 28).
(
/ . . , 1910. . II:
XVII . 9, 39). ,
( , . 11 ( ), . 1, . 8
(1630 .); , . , . 4104 ( 592) (1633 .)). 1672 .
(Pamitniki Koniecpolskich: Przyczynek do dziejw pol
skich XVII wieku / Wyda Stanisaw Przycki. Lww, 1842. S. 366). XVIII .
( ) (.
), XVIII . ,
1775 . - ( . 1890. . V. . 2: .
. 213; Magazin flir die neue Historie und Geographie / Angelegt von D. A. F. Biisching. Halle.
1788. . XXII. S. 257).
, .
22-22 -
(Urzdnicy centralni nadworni Polski XIV-XVIII wieku: Spisy / Opracowali . Chapowski,
5. Ciara etc. Pod redakcj A. Gsiorowskiego. Krnik, 1992. S. 175)
(,. 1, . 4104(11131,1514; 1646 .)), 1672 .
(Pamitniki Koniecpolskich... S. 366). XVIII .
(.
). : -
, - .
240

5. 1666
23-23 1668 ., 13-13,
(AGAD w
Warszawie, zesp. Metryka Koronna, MK, ks. 206. k. 452). .
, , .
24 XVII XVIII .
( - , ).
1620- . ( . . V. . 1. . 135-138) 1650- .
,
. 12 1658 . ,
(AGAD
w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Sigillata, ks. 1, k. 109; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie,
oddz. rkopisw, rkps 402, s. 474). 1659 ., (Volumina legum.
. 4. S. 302-303) 29 (, . 389,
. 1, . 220, . 76-77), ,
( 1659 .) .
22 (. .) 1663 .
(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie,
oddz. rkopisw, rkps 402.. s. 474). ,
.
,
12 1658 ., , 1665 . (.
65-65). 1664 . ,

.
30 (. .) 1664 .
(): , , , , , , ,
, , , (). , ,
, -
. , ,
(assistentia), (, ),
(mercenatoriorum), .
,
200 , - 100,
- 50, - 50, - 30, - 20 . ,
24 (sztuk) (Ibid. S. 562-563). ,
5(15) 1666 . ,
,
(. ... . 97). 12
. , 1666 .
. XVIII
. .
25 - , 1665 . ,
,
, ,
. 1665 . ( . ...

16-6-1279

241


. . . 88), - 1667 . ( . ...
. 65, 67, 68). 1666-1667 . ,
.
26 , .
. - (. .) 1665 .
( . . 59, 60, 61, 62).
27 1666 . (. 75-75), - ( . . 65-66).
.
28-28
(13) 1669 . , ()
(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz.
rkopisw, rkps 402, s. 683). , ,
,
(beneuole), , .
29 .
30 . (,
) - , XVI . - , XVI
XVIII . - ( -
).
, (, ,
) , .
, . ,
(Sownik geografizny... 1893. . XII. S. 453; .
1594 .: // ,
. . . . . , 1890. . 1
(XVI .). . 161). 1601 . (Volu
mina legum. . 2. S. 401). (szpital grodzki Techtymirw,
, , , .
.
XVII . , ,
. , ,
, : ,
. 1601 .
(. XVII .:
- / . ,
1908. . VIII: . 1631. . 145 (1614 .); Zbir
pamitnikw historycznych o dawnej Polsce z rkopismw, tudzie dzie w rnych jzykach o
Polsce wydanych, oraz z listami oryginalnymi krlw i znakomitych ludzi w kraju naszym. Lww,
1833. . VI. S. 112-113 (1617 .); . 1863. . III. . 1: (1500-1648).
. 236-237 (1618 .); ... . VIII. . 254 (1621 .; , ,
, ); rda dziejowe. 1894. . XXI: Ziemie Ruskie. Ukraina
/ Wyda Aleksander Jabonowski. S. 323 (1624 p.))* ,
.
242

5. 1666
( , , )
12 1650 .
(, ) , ,
( . . X. . 459). , .
15 1652 .
(AGAD w
Warszawie, zesp. Metryka Koronna, MK, ks. 192, k. 224v.-225; Staroytna Polska pod wzgldem
historycznym, geograficznym i statystycznym opisana przez M. Baliskiego i T. Lipiskiego /
Wydanie drugie, poprawione i uzupenione przez F. K. Martynowskiego. Warszawa, 1885. . U.
S. 580). 1659 p. ... (do
bra) (... . III. III. . 324).
, -
. ,
(Volumina legum. . 4. S. 302).
, 30 (. .) 1664 .
, , (warowane)
(immunitates) , ,
(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402. s. 563).
, , , (
) .
. , 1664 .
XVIIJ . , (
, ,
, , , .
. . , 1864. . 593), 1734 .
(, zesp. Archiwum Sanguszkw, 511, s. 4). XVII .
. , ,
, XVII . XVIII . ,
,
- ( ...
. 591). .: . ,
// . . [], 1922. . 6,8;
... . 593-594.
3,-31 ,
1666 .
, .
32 , 16651667 ., (Urzdnicy centralni... S. 28).
33~33 . 31.
34 35 . 18.
36
-
( 1660 .) ( - ).
1666 . .
15 1666 ., - 1667 . (
. ... . 42, 60-61, 62, 64, 97, 147). ,

6*

243


. 1668-1674 .
, 1668 . - . ,
1668 . , 1673-1674 . - .
37 21
(. .) 1664 . (Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz.
rkopisw, rkps 402, s. 554). ,
. , ,
, - - .
38
1663 . 1663/1664 .
. ,
.
, ( -
), .
10 1664 .,
(Zbir pamitnikw do dziejw polskich / Wyda W.
hr. de Broel-Plater. Warszawa, 1859. T. 4. S. 151-153), i 18 ,
(AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Sigillata, ks. 8, k. 4v);
- 19 , (Ibid. K. 6v.), 26 ,
(Zbir pamitnikw do dziejw polskich.
T.4. S. 153-154).
,
.
, , (Gajecky G. The Cossack Admin
istration of the Hetmanate. Cambridge, Mass., 1978. V. 2. S. 626).
. ,
. , ,
,
. , ,
(szczyci) .
39-39 . 21-21.
40^ - .
( ) - . 20 (30)
1665 . ,
, (,
, , ),
.
(. ... . 59).
26 (. .) ,
, ,
( . . 60). 1665 .
, , ,
, , ( . . 62).
, , .
244

5. 1666
4 1665 . ( . . 48) ,
, ,
, . .
, ,
, , ,
(?) . , ,
, (Theatrum Europaeum.
B. X. S. 225).
42-42
1665 .:
, ,
. . .
( . ... . II. . 88),
.
43-43 ()
.
44^4 1665 .,
, , , .
.: . . ... . 45;
. .: 1.
XVII . // . 1924. . CXXXIV-V.
C. 73-74.
45^5 -
. 60- XVII .
( . 1890. . VII. . 2: . . 563 (1664 .); Urzdnicy wojewdztwa beskiego i ziemi chemskiej XIVXVIII wieku: Spisy / Opracowali H. Gmiterek i R. Szczygie. Pod redakcj A. Gsiorowskiego.
Krnik, 1992. S. 72). -
.
(AGAD w Warsza
wie, zesp. Archiwum Skarbu Koronnego, dzia I, ks. 402 (1662 .); Pamitniki o Koniecpols
kich... S. 368 (1672 p.)), - ,
, , , ( . XVII .:
, , , // : ,
, . , 1998. 5. . 356-357). , ,
, (, ),
. ,
- .
46-46 - 1663-1676 . (Urzdnicy
wojewdztwa beskiego... S. 158).
1666 ., .
1666 . (, ') ( . . VI. . 125, 158). ,
, .
47 . , 25, 26 27.

245


48-48 0 TCj 1659 1661 .
- -
() , (Volu
mina legum. . 4. S. 302-305, 359-360) . ,
1661 . , (Ibid.
S. 359). , , ,
, . ,
.
, .
49'49 . . 11-11. (?) -
. ()
, 30 (. .) 1664 .
(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw,
rkps 402, s. 586; Lipiski W. Stanisaw Micha Krzyczewski. Z dziejw walki szlachty ukraiskiej
w szeregach powstaczych pod wodz Bohdana Chmielnickiego (R. 1648-1649) // Z dziejw
Ukrainy. Ksiga pamitkowa ku czci Wodzimierza Antonowicza, Paulina wicickiego i Tadeusza
Rylskiego / Pod redakcj Wacawa Lipiskiego. Kijw, 1912. S. 304). - ,
, , 1657 . (
, . ., 1884. . 8.
. 1244).
, , . 27
, 1665 . .
50 II ,
20 1648 ., 17 1649 .
51 ,
.
60- XVII . ,
(stanu rycerskiego nieunickiego) ,
.
52~52 , - ,
. 3-3.
53-53 .
54-54
.
55
1658-1667 .
1654-1667 . (Urzdnicy centralni... S. 43, 195).
56-56 - (, , ), 17 1660 .
( -
, )
. ,
1 . ,
(
). ,
2 - 18 1661 p. (Volumina legum. . 4. S. 357-359; ... 1859. . IV.
. III: (1660-1664). . 17-24; Bellum polono-moschi246

5. 1666
cum ad Czudnow Ioanne Casimiro Rege, Stanislao Potocki Palatino Cracoviensi et Georgio Lu
bomirski Regni Marschalco, ducibus, anno Domini 1660 expeditum / Wydal Wiktor Czermak //
Archiwum Komisyi Historycznej. Krakw, 1894. . VII. S. 44-45; Wojna polsko-moskiewska pod
Cudnowem, odprawowana za panowania krla Jana Kazimierza pod wodz Stanisawa Potockiego,
wojewody krakowskiego, i Jerzego Lubomirskiego, marszaka koronnego, w roku paskim 1660
/Tumaczy oraz przypisami i przedmow zaopatrzy Antoni Hniko. Warszawa, 1922. S. 98-100;
. 1660 . // . 1913. . CXIV. . 67).
,
, , ,
, (wzruszone).
.
57-57 ( ) 1658 .
1660 . .
58 : , ,
.
59 ,
9.
6- , , .
61^1 , ,
. ,
-.
(ozdoby, urzdowi temu (. - . .) suce) . 13-13.
62^2 . 13-13.
63 , ,
.
64-64 , , ()
, , .
65-65 . ,
, 1665 .
.
, .
66
26
1663 .,
(Wjcik Z. Nieznane dokumenty...
S. 523; , . 389, . 1, . 220, . 160.). ,
: 1664 .,
( . . VII. . 2. . 563).
67-67 , 17 - 4
1666 . , , ,
, - (26 1664 . - 7 1665 .) (12-28
1666 .) (Chronologia sejmw polskich... S. 154).
68
,
.
247


69 ,
, - , ,
,
(. ). ,
, -
( ). .
70
,
, .
71 26
1665 . (AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, Sigillata, ks. 9, k. 15v.).
, ( ) :
, .
72-72 1658 . 1666 .
(Urzdnicy centralni... S. 56).
73 : - , .
74-74 , :
, ,
, , (
. . ... . 45).
75'75 () 1665-1668 .
, , , - (. ... . 65, 209).
(. 26) , ,
.

6

1669

, 1669 .,
,
, .


. 1,
, ,
.
. XVII - XVIII .
2. , ,
,
3.


1

. . . , .
1663-1687 rr. II . . .
. ., 1905. . VI. . XV. . 149-150; . .
: 3- . .. 1990. . 2. . 309-310; . .
. 1668-1669 . // 1. , 1929. . CL. . 213-215;
. . /
. -, 1985. . 243-248; DoroScnko D., Rypka J. Hejtman Petr Dorosenko
a jeho turecka politika // asopis Narodnfho Musea. Praha, 1933. Ro. CV1I. Sv. prvnf a druhy.
S. 22-24. . : M. XVII - XVIII
( ). X., 1930. . 299.
2 / . . . ., 1971. . 107.
3 ( 1668-1669 .) ,
,
( - ) (., 1875). . : .
- XVII-XVIII . . // . ., 1926. . 6. . 420.

249

,
.
. ,
,
, .
* * *

,
, 1666 . , ,
: , 20 (. .)
1666 . , ,
4. , (
. - . .) ,
5. , , -,
, -,

. , 1666 .
- - ,
6.1 ,
. ,
, ,
... : ,
,
, 7.
1666 .
,
, ,
8. ,

, ,
,
9.
4

. . : 15 . ., 1961. . VI. . 11-12.

. 178.
5
6

. ... . 79.

DorosenkoD., RypkaJ. Hejtman PetrDoroenko... S. 10.

... . 80-81.
. . 81.
. . 89.

1 .

8
9

250

6. 1669

-
. 1666 . ,
() (
, - 10;
, ,
) , (. - . .) ,
11; ,
, 12.
() 1667
, 13 1668 .
, 9 1667 . IV
13,
, 14.

: - 15.
.
, 10

. . 95.
. 1869. . VI: 1665-1668. . 177 (
15 (25) 1667 .;
1666 .). ( . . ?)
1666 ., (. ...
. 95), , .
12 . . VI. . 158 ( 2 (12)
1666 . ).
13 , . (Pamitnik dziejw polskich.
Z aktw urzdowych lwowskich i z rkopisw zebra X. Sadok Barcz dominikan. Lww, 1855.
S. 80). 29 (. .) 1667 .
- , ( ),
, ( . . VI. . 185).
, ,
, .
, ()
, , 1667 .
.
14 Pamitnik... S. 80; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 162, s. 162 (
: Archiwum Gwne Akt Dawnych w Warszawie ( - AGAD w Warszawie), zesp. Metryka
Koronna, MK, ks. 206, k. 805). . : Dorolenko D., Rypka J. Hejtman Petr Doroenko...
S. 13; - . H. .
. ., 1993. . 264 ( 1903 .).
15 DoroSenko D., Rypka J. Hejtman Petr DoroSenko... S. 13.
11

251

1667 .16, (
) - 15 1668 .
17.
1668 .
.
- (
) ( ) ,
().
, , ,
, 28 (. .) 1668 .
:
,
, ( ? - . .) ,
;
, - , -
( . - . .)
( . - . .)
18. (,
),
, , ,
,
.
,
19 .
16

Katalog dokumentw tureckich. Dokumenty do dziejw Polski i krajw ociennych w latach

1455-1672 / Opracowa Zygmunt Abrahamowicz. Pod redakcj Ananiasza Zajczkowskiego.
Warszawa, 1959. . 1. S. 351-352.
17 Ibid. S. 356.
18 . 1872. . VII: 1657-1663. 1668-1669. . 30-31.
19 : Zbirpamitnikwzdziejw polskich/WydaW. S. hrde
Broel-Plater. Warszawa, 1859. . IV. S. 158 ( ( ?) 14
1668 . -
); Pisma do wieku spraw Jana Sobieskiego
/ Zebra i wyda Franciszek Kluczycki. Krakw, 1880. . I. Cz. 1: Obejmujca pisma od roku 1629
do roku 1671. S. 391 ( -
5 1668 .
- (skribent)
. : Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw,
252

6. 1669

6 1668 .20, ( ?)
13 21.
- 22.
:
, -
23. ,
, , , ,
24.
1668 .25 , ,
()26,
,
. 5 27,

( , 8(18)
rkps 1376, s. 128); Archiwum Pastwowe w Gdasku ( - APG), zesp. 300.29 (Recesy stanw
Prus Krlewskich), 256, s. 590 ( . ( ?)
29 1668 . -
). ,
, Zbir pamitnikw..., ,
( .
... . 172). ,
, .
20Zbir pamitnikw... . IV. S. 158. , ,
,
28 15 1668 ., ,
27 - (APG, zesp. 300. 29, 256, s. 596). ,
.
21 APG, zesp. 300.29, 256, s. 596 ( , ).
22
( . . 104; - . . ... . 271).
, ,
( . . ... . 106).
23 APG, zesp. 300.29, 256, s. 596.
24 Ibid. S. 576 ( 26 1668 .
), 590, 596; Pisma
do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 391, 394. .
( . . ... . 114. , ,
).
25 . . ... . 114.
26 Pisma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 391; . . ... . 114.
27 Pisma do wieku i spraw... . 1. Cz. 1. S. 391-393.
253

), 28 - .
,
29.
30.
,

.
31. 2(12) 1668 .
32
, , , ,

. , - , - (
. - . .) , ,
, *.
(
16),
. 10 (20)
, ,
33. - 34
, , ,
, 35. ,
24

Ibid. S. 378 ( (?) ,

, ).
29 Ibid. S. 379.
3(1 . . VII. . 78 ( 1668 . ); : ,
. . - . . ., 1858. . I:
1649-1687. . 201.
31 . . VII. . 104 ( 27 (. .) 1668 .
, ).
32 . . 154.
* ,
.
33 . . VIII. . 218.
34 Documente privitore la Istoria Romanilor culese de Eudoxiu de Hurmuzaki. Bucuresci, 1885.
Vol. V. . I (1650-1699) / Publicate sub auspiciile Acdemiei Romane i ale Ministeriului Culturol $i
Instrucjiunei Publice. P. 74-76.
35 . . 218-220; ... . I. . 208-212; Biblioteka
Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 2110, s. 427-429.
254

6. 1669

.
, 1669 .36,
, -
37.
, - 38.
, ,
: ,
,
, ( ) ,
. ,
,
, 39.
1668 . , (,
. - . .) . - ,
40,
, , . ,
(. - . .) ,
( . - . .) ,
( . - . .), , 41.
,
42. -
, -
43.
36

. . VIII. . 218.
. . ... . 150,152.
38 Documente privitore... Vol. . . . . 74.
.: . . ... . 150-152; -ckuu . . ... . 277-278;, . ...
. 214-216.
40 . . VII. . 154.
41 . . 103 ( 27 (. .) 1668 . ),
154.
42 . . 103, 154.
43 . . 93 ( 25-30 (. .) 1668 .
, ), 153 (
2 (12) 1668 .
); . VIII. . 229 ( 23 (.
.) 1669 . , 13 (23)
37

255

44 (. - . .),
(. - . .) (. - . .) , ...
45. ,
(!) , ,
46.
,
. ,
47.
* **

8 (18) 1669 . ,

().
8 (18) , ,

( (13)
). :
, 48. ,
, 22 (. .)
49.
- ( ) ,
; : . 1877. . IX: 1668-1672. . 162); Pisma do
wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 418. ,
( . . 107);
( . ... . 299).
( .
: // XVII
. - (, 12-13
1995 .). , , 1996. . 134).
44 . . VII. . 153.
45 . . 93.
46 . , , , , , -
( . . 154).
47 . . VIII. . 142 (
(13) 1669 . ).
48 . . 127.
49 , '&' , 1669 .
22 (. .) (.: (325-2324)
... / . . , 1869. . 7, 52, 72).
256

6. 1669

50. 15 (25)
22 (. .). ,

51.
,
52. , ,
. ,
, ,
53.
12 (22) 1669 .
, - 54.
(), , ,
10 55, - 10056. ,
50

. . VIII. . 127. ,
, . : . . 121 (,
-
( . .); , );
. ... . 309 ( 1669
).
51 . . VIII. . 128.
52 . . 118 ( 20
(. .) ; : . . VII. . 173 (
, 19 (29) ); . VIII. . 122 (,

( . .)). . : . . VIII. . 229 (
23
(. .); : . . IX. . 162). ,
( . . VIII.
. 130 ( 20 (30) ), 137 (
5(15) )).
53 . . VIII. . 118 ( 20 (. .)); :
. . VII. . 173 ( , 19 (29) ).
54 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 844, s. 83.
( . . VIII. . 118) ( .
. VII. . 173). , 1 (10)
,
- - ( . . VIII. . 138).
5 (15) ( . . 137),
.
55 . . VIII. . 137.
56 . . 118; . VII. . 173. -
50 ( . . VIII. . 138).
17-6-1279

257

25 (. .) , 5(15)
, (sic!)
,
,
57.
(sic!) 1(10)
, 24 (. .) .
, 15 .
, , ,

58.
,
59.
:
60. ,


. ,
- (
-)

( ) 61.
. ,
62. ,
,
.
,
63. ,
, , 64,
57

. . VIII. . 137.
. . 138.
59 . . 137.
60 . . 138.
61 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 844, s. 83.
62 . . VIII. . 138; . ... . 420; APG, zesp. 300. 29,
258, s. 378.
63 . ... . 420.
64 APG, zesp. 300.29, 258, s. 377.
58

258

6. 1669

- 65.
, 66.

, ^
67. ,
68. ,
. 69. ,

.
, , . ,
, ,
, ,
. ,
, .
* * *

11 (21) 1669 ., :
15 (25) ,
,
70 ( 11 (21) 71), ,
, 21 72.
73.
?
, ,
.
,
65

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 844, s. 83.

. . VIII. . 137, 138.
67 . ... . 309.
68 . . 307-311.
. ... . 244.
70 . ... . 420.
71 ... . 7, 52,72.
72 APG, zesp. 300.29, 258, s. 377-378.
73 . . VIII. . 130 ( 20 (30) , ,
12 (22) ). : . . ...
. 149; . ... . 299. ,
(. .) (. ...
. 244). , 10 (20)
, , -

. , ,
(13) 1669 . , 6 (16)
,
. ,
,
, .
,
(), 8cfe ,
74. , - , ,
, - , , ( ). ,
,
.
75.
,
76.
21 (. .) 1669 . ,
, , ,

( - ),
77.

, ,
. ,
( )
. ,
( . . 245). , ,
, 11 (21) : , ,
, , . ,
, . (. .)
(. . . . 2.
. 310). : (
. . 107), , ( 22 1669 . (.
.)).
74 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 844, s. 83 (
12 (22) 1669 . . ).
.: JI. ...
75 . . VIII. . 137.
76. ... . 245.
77 . . VIII. . 120; .: . . VII. . 173.
260

6. 1669

() .
:
78. : , , ,
79. , , ,
, ,
. ,
(zadnieprskich) ,
, 80, ,
.
. 16 (26) ,
,
,
: ,
- ( )81.
, -
. , ,
,
82. ,
, :

, 83. ,
84.
,
85 .
1 (10) , ( ,
1668 . ;
78

J1. ... . 420 ( 15 (25)

1669 . ).
79 .
80 APG, zesp. 300.29, 258, s. 378.
81 . . VIII. . 145.
82 .
83 . . 202 ( 14 (24) 1669 .
,
).
84 . ... . 420.
85 . . VIII. . 145.
84 .: . . . ...

261

86) 70 .
, (
. - . .) ,
. 70
, , 87.
, , ,
- , 88.
,
, (w pole nie
wyiedali)89. ,
(. - . .) 90. 3
,
, ,
, ,
; ,
91. -
.
* **

,
. 21 , , ,
, ( kobiercu)
, , ,
, , :
, . (?) 92,
, :
, ,
, 93.
.
:
87

. . VIII. . 138.
. ... . 420.
APG, zesp. 300.29, 258, s. 378.
90 . . VIII. . 138.
91 APG, zesp. 300.29, 258, s. 378.
92 , ...
( . ...
. 332).
88

262

6. 1669
,
94.
1669 . , (
. - . .) 95. 22 1669 .
, 2 19
,
, .
,
96.
, ,
, . , ,
, , . ,
, ,
, . ,
. , ,
, .
, , , , ,
,
. , , , ,
,
... , ,
97. , - , -
( . - . .) ,
,
98.
. - ,
( )

, .
, (,
, , )
93

APG, zesp. 300.29, 258, s. 377.

. . VIII. . 145.
95 . . IX. . 173. , ...
(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 2110,
s. 463).
96 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 404, s. 214; rkps 408, s. 557.
97 . . VIII. . 137.
98 . . . ... . 215.
94

263

: ,
, , ,
( . - . .) .
, , :
,
99.
Ocina ,
: ,
, , ,
(. - . .)
, ,
. , ,
, , 100.
:
, ,
. ,
,
, , ,
101.
, -
, ()
102,
, 1669 .
( ,
).
, ,
, , ,
, ( obiecali
uczyni).
() . ,
,
.
99

. . VIII. . 137.
. . 138.
101 :
( . - . .), ...
( . . 137).
102 . ... . 246 (
26 1669 . ).
100

264

6. 1669

, ,
, .
, :
, ,
: ? (. - . .),
? ? : ,
, (pod Turczyna).
: , (. - . .)
, , (
. -. .) (protectiey).
,
. , , ,
: .
, - , -
: , ?
: ,
. ,
, .
( , ),
.
, , , , , ,
40 ( . - . .),
(submissi) .
, 103, , .
, ,
.
: , ,
, , 104.
,
12 (22) 1669 . :
,
'
105. (
1669 .
103 APG,

zesp. 300.29, 258, s. 377.

. . ... . 48.

105 Biblioteka

Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 844, s. 83.

265

106) , , (
- , 107).
, (, )
40
108. ,
.
, . , ,
, : ,
, , (. - . .) ,
. ,
, ,
109.
, ,
. ,
16 (26) 1669 . ,
() , ,
, ,
110. , , ,
12 (22) .
,
( . - . .), ...

111. , ,
, ,
,
, . , -
, ( ,
106

.: Ibid. Rkps 164, s. 170 ( ); rkps 404, s. 49 (

); rkps 408, s. 577 ( ); Biblioteka PAN w Krniku, oddz. rkopisw,
rkps 316, s. 309 ( ).
107 . ... . 420.
108 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 164, s. 285-286 (
40 , 40 ); rkps 408, s. 557; Biblioteka PAN w Krniku, oddz.
rkopisw, rkps 316, k. 309.
109 APG, zesp. 300.29, 258, s. 378.
110 . . VIII. . 145.
111 . . 229; . IX. . 162.
266

6. 1669

), ,
112.
(), 1645-1669 . ,
. :
( . - . .) ,
( . - . .) "3.
, ,
.
8, ',
..., , 8 , 114. , .
,
. ( . - . .) (
. - . .), -
.
115. , (!) ,
, (),
()
( ), ,
. , , (
. - . .) , , ,
, 116.
, ,

. ,
, ''/
117. , ,
, .
, .
,
118. ,
112

JI. ... . 420.

113

.
Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 844, s. 83.
115 JI. ... . 420.
116 . . 107.
117
.
118 JI. ... . 420.

114 Biblioteka

267

, , ,
, 119.
, .
,
. 1 (10)
,
120. , , 6 (16)
: ...
, , 121.
1669 . 22 :
( imi tureckie)122. - , ,
, - .
16 (26) :
, ,
123. 20 () :
, , ,
124; :
... , 125 (, ,
). :
,
126. : ,
127.
,
, . -
-
119

. . VIII. . 145.
. . 138.
121 . . 186.
122 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 164, s. 170.
121 . . VIII. . 145.
124 . . 130.
125 J1. ... . 420.
126 . . ... . 150.
127 . ... . 248.
|2 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 844, s. 83.
129 Ibid. Rkps 166, s. 11.
120

268

6. 1669

- .
-
. 12 (22)
,
. , ,
128. ,
, ,
, ,
. ,
. ,
,
- . ,
1669 .
, 129.
, , .
,
, 18 (28) 1669 .
, , ,
, : ,
, ',
.
: ,
^ 130.
-
. , , .
131,
, , , .
,
, : ... ,
132.
, -
, , ,
: , ,
. - ,
130

. . VIII. . 153.
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 166, s. 11.
132 . ... . 248.

131

269

, , , , - ,
.
, ,
, ,
.
,
.
, - ,
, ,
.
, , ,
,
1668 . ,
, , 10 (20) ,
, , 134. ,
, ,
- ,
.
, (towa
rzysz) -
, ,
. ,
(nie trudno woysku
buaw buczuk)135. , ,
- ,

, . ,
, 1665 . , ,
133 . . VIII. . 153.
( . . 161,168).
134 , ,
, ( .
. VIII. . 138). 1668 .,
.
135 APG, zesp. 300.29, 258, s. 378. 1669 .: Biblioteka
Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 408, s. 557; Biblioteka PAN w Krniku, oddz.
rkopisw, rkps 316, s. 309.

270

6. 1669

136.
1668 ., , - ,
137.
. ,
,
138.
, 19 1667 .

139.
, ,
, ,
,
( - . - . .)
140. .
, .

, , -
,
. , ,
, ,
. , ,
,
141. ,
.
* **

,
12 (22) 8.
136.

... . 48; . . VIII. . 164.

w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, MK, ks. 206, k. 452-452v.
( . ... . 184-185).
, 1669 ., .
, , 1669 .
( . . 252). .:
. (),
1665 // . 2000. . CCXL. . 132-157.
138 . . VIII. . 145.
. ... . 140; 141.
140 . . VIII. . 145.
141 .
137 AGAD

271

, .
, ,
. , 22 ,
.
(1669 . - . .) ,
, : 22 1669 ()142.
, 22 , . ,
14 (24) 143, .
,
- 144. , 10 10
145, .
,

146.
147 - 148. ,
- -
29 (. .) 1667 .
.
23 (. .)
1669. . ,

149, . ,
, ,
142 APG,

zesp. 300.53 (Korespondencja m. Gdaska), 105, s. 245.

. . VIII. . 145 ( ~)\ .
... . 244.
144 . ... . 334; 335.
145 . . VIII. . 137 ( ), 138 ( );
. ... . 244.
146 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 844, s. 83.
147 . . VIII. . 137,138 ( ), 186, 226 (), - 229 (
), 266 (); . IX. . 162 ( );
.
, , ... ,
" , ; ... 1710/
. ., 1854. . 201 ().
148 . . VIII. . 138, 266.
( . . 229; . IX. . 162); , .
149 . . VIII. . 229; . IX. . 162.
272

6. 1669
150. ,
60 - ,
. , ,
, 9
: , ,
, . ,
. ,
151.
,
(submissi) .
.
, .
, ,
. ,
, 152,
, () - .
153.
.
, ,
, -
. , ,
150
. . VIII. . 186; . . 107. . : Gajecky G. The Cossack Administration of the Hetmanate. Cambridge, Mass., 1978. Vol. II. . 661. 16 (26)
,
, ,
, , ,
, ( . . VIII. . 145).
,
(. ... . 420). , , -
, , 1671 , - (Gajecky G. The CossackAdministration... Vol. . . 575-576, 662).
151 12 (22) 1669 .
, .
, ,
( . . VIII. . 266).
.
152
. . 107; . '... . 201.
153 1669 ., 22 , ,
(Biblioteka Czartoryskich
w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 164, s. 170; rkps 404, s. 49). .
18 6-1279

273

, , ,
,
, , 154.

. -
6 (16) ,
. ,
,
(, . - . .) ,
, 155. ,
.
, ,
,
.
, 156.
,
12 (22) :
(. - . .) 8 157.
,
, ,
- . ,
158
, , ,
159.
(. .) 1669 . ,
,
160. .
, , ,
, - ,
154 . . IX. . 173; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 2110,
s. 46.
155 . . VIII. . 186.
156 . . 138.
157 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 844, s. 83.
158 . 1. . . 2. . 312.
159 . . VIII. . 187.
160 . . 161.

274

6. 1669

- ,
161.
. ,
, :
, ,
162.
,
,
163. ,

. , ,
,
, 164,
. ,
, , .
,
(. - . .) , (
. -. .), , , 165.
:
( . - . .) ,
166.
, ,
167.
* **

,
168, , .
, , , , ,
,
(), , ,
161

. . 187.
.
163 .
164 APG, zesp. 300.29, 258, s. 377.
165 Ibid.
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 468, s. 557.
167 . . VIII. . 161.
168 . . 145.
162

18*

275

: ,
169.

. ,
170,
,
. , ,

, .
25
1669 . .
() - , , -
171.

,
,
, , , .
,
.
,
, .
.

,
,
, , -
. ,
. ,
.
, . ,
, , .
,
,

, - ,
169

. . 138.
... . 249.
171 . . 259.
170.

276

6. 1669

, .
,
.
* **

,
.
,
.
, .
- . ,
, ,
1669 . .
.
.
, ,
. ,
, , . ,
, ,
. ,
172. , ,
. , ,

26
173.

1671- 1676 ,
.
, , , . ,
, , , ,
, . .
, -
- . ,
,
. .
172

. . VIII. . 145.
... . 243.

173.

277

, ,
,
.
,

, - -
( , )
,
.
1668- - 1669 .174 ,
,

, .
- -.

,
.

1
[1669 ., 22 ].
, 21 1669 .
, ,


Memoria odprawioney w Korsuniu Rady Kozackiey
roku 1669 d[nia] 21 marty
Wyiachawszy w pole hetman Zaporowski w dzie czwartkowy zasiadszy w radzie,
pooy na kobiercu buaw buczuk, mwic w ten sens: Panowie pukownicy sotnicy.
Miaem dotd ten kleynot Woysk Zaporowskich w rkach moich, ale patrzaic na wasze za
mieszanie, wam go samym na tey radzie oddai. Wy za, komu chcecie, oddaycie. Krzyknli
wszyscy: Niechcemy nikogo, tylko ciebie, Piotra Doroszenka.
Za tak ich zgod przyi znowu buaw buczuk rzek: Iakocie mi za hetmana
obrali, tak ia wam wszytkim suy bd, ale wy mnie wszyscy suchaycie, inszych nie
mianuic hetmanw. Co uczyni obiecali.
Potym si dali pyta Doroszenko: Gdy mnie daiecie ten kleynot Woyska Zaporowskiego,
teraz chc wiedzie, panowie pukownicy sotnicy Woyska Zaporowskiego, przy kim chcecie
174

. . 211, 217-222.
278

6. 1669
zostawa: czy przy dziedzicznych panach swoich? czy przy Moskwie? czy przy Turczynie?
Zawoali wszyscy: Ani pod swemi panami, ani pod Moskw, ale cale pod Turczyna si poddaiemy. Rzek na to hetman: Iest tu pose turecki, wic go zwoa opowiedzie mu, niech
powie cesarzowi tureckiemu, i go macie za pana cale si iego protectiey oddawacie.
Przypadli na to konia po posa tureckiego posali, aby do nich w pole do Rady przyiacha.
Ktry przyiachawszy, pyta si, po co by tu po niego przysali? Rzekli pukownicy sotnicy
z Rady swoiey: My si Turczynowi poddaiemy mamy go za Pana. Podzikowa im za to
pose turecki, pyta si zatym: Kogo midzy sob macie za hetmana, abym cesarzowi swemu
opowiedzie umia.
Zawoali pukownicy sotnicy, e: My inszego nie mamy za hetmana, tylko Piotra Doroszenka. Co Turczyn usyszawszy od Rady, darowa onemu kaftan ferezy zotogow,
teletem biaym podszyt. I tak hetmana w biae tureckie ubrawszy szaty (do czego onego
przymusili, iego suknie z niego zdarszy), z Rady do miasta wprowadzili.
Ni si iednak z Rady roziachali, obieca Turczyn Kozakom ludzi, armat munitiey, ile im
bdzie potrzeba, z t iednak condyti, aby 40 Kozakw znacznych wysali, eby t submissi
swoi Porcie poprzysigli. Po ktrey przysigi wykonaniu wrzytkie im wolnoci od cesarza
obiecowa.
A po tey Radzie zaraz iacha na Zaporoe, listy wziwszy od tey Rady, aby Zaporoe
tosz uczynio. Ztamtd ma iacha do Ordy, obiecuic, e im wszytek iaser, po te czasy zabrany,
odda Orda //
Doroszenko rozesa uniwersay po pukach miastach wszytkich, aby wszyscy wiedzieli,
e Turczyna mai za Pana. Zadnieprskich pukownikw, ktrzy si przy Moskwie wi
przy Mnohohresznym, tam nie byo.
Kiedy towarzysz J[ego] m[oci] p[ana] Hetmana W[ielkiego] Korfonnego] powiedzia
Doroszenkowi, e od J[ego] m[oci] p[ana] Hetmana prtko pose z kleynotami woyskowemi
bdzie przysany, odpowiedzia Doroszenko: Nie trudno woysku o buaw buczuk.
By przy tyme Turzcynie pose wooski radzi, aby si Turczynowi poddali, mwic,
e: Nam, Wooszy, z tym dobrze, i w iego zostaiemy protectiey, a to przy dobrey monecie
przy wolnociach naszych zostaiemy.
By metropolita kiiowski Tukalski Chmielniczenko w miecie pod czas tey Rady, ale w
pole nie wyiedali.
Przed Rad iednak w Czehrynie w cerkwi na kazaniu prowadzi discurs Ociec Tukal
ski, zkd si to panowie, a zkd poddani wzili. Rzek, e: Moc (?) oyciec iednego syna
przeklm [sic!], aby drugim braci suy. To nie wszyscy suy powinni my wolnemi
byd moemy, tylko chcieymy iednostaynie. Daliey si rozwodzc, rzek, od bayki pewney
impet wziwszy, ze Polska Wychowskiego ziada, dla tego e iey sczerze suy spowiada
si Polakom, ktrzy mu pokazali za to rany kwiatek, a ten si w trucizn obrci. I tak mu
si nagrodzio, e Polsk z Szwedami, Moskw Tatarami uspokoi. Skoczy, e Polakom
wierzy ufa nie potrzeba.
Archiwum Pastwowe w Gdasku, zesp. 300.29 (Recesy stanw Prus Krlewskich), 258,
s. 377-378. .
279

2
1669 .,
22
,

[...] Relatia odprawioney rady kozackiey czytana, w ktrey Doroszenko, Hetman Woyska
Zaporozkiego, pukownikom setnikom oddawa buaw w pou pooy i na kobiercu
przed sob, gdzie wszyscy zawoali, e inszego hetmana mie nie chc, tylko Piotra Doro
szenka. Wzi tedy znowu buaw, potym pyta ich, pod kimby zostawa chcieli - czyli pod
dziedzicznymi pany, czyli pod Moskalem, czyli pod Turczynem. Krzyknli wszyscy, e pod
Turczynem. Powiedzia im zatym, e tu iest niedaleko pose turecki pyta, ieeli mia po niego
posa. Zgodzili si posa po niego konia. Pose turecki, przyiachawszy w pole do rady Ko
zakw, pyta si, po coby po niego posyano. Odpowiedzieli, e si Turczynowi pod protecti
poddai. Podzikowa im za to pose, pyta potym, kogoby za hetmana mieli. Odpowiedziano,
e nikogo inszego, tylko Piotra Doroszenka. Temu tedy zaraz od cara tureckiego odda ferezy
zotogow. Przy tym obieca wolnoci wielkie od cara tureckiego woyska cokolwiek bdzie
potrzeba, byle oni czterdzieci znacznych ludzi wysali do cara na oddanie tey submissiey. Do
Tatarw posa obieca, aby jasyr zabrany by powrcony. By na ten czas u Kozakw pose
wooski, ktry im radzi, aby si poddali Porcie, wolnoci niezwyczayne take obiecowa.
Potym przyiecha pose J[ego] m[oci] p[ana] Hetmana koronnego towarzysz, opowiedzia
Doroszenkowi, i od J[ego] mfoci] p[ana] Hetmana przywiezione byd miay insignia woyskowe. Odpowiedzia Doroszenko: nie trudno w Woysku o buaw o buczuk.
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 408, s. 557. .

3
1669 ., 12 (. .). .

- -
,
( ),
,
,


8 naurfc, 8, , ,
* * 8,
.
280

. 1669

7


1669

1665 ,

. ,
, ,
( 1660 . ()
) .
(
),
, -
. :
,
.
.
, , ,
.
, .

1666 . 1.
, 20 ( . .)
1666 2.
1669 . ,
- .
1 . . /
. -, 1985. . 61,62.
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 615-633.
. .: .
1666 // . ,
1999. . 2/3. . 311-327, 333-347.

283

,
,
1667 .
. 13
,

,
,
3. ,

. ,
- 4.
1667 .
,
, 5.
16
, ,
,

6. 19
, ,
, , ,
7.
3

, ,
( - ). ., 1872. . VII: 1657-1659. 1668
1669. . 100.
4 , , 1658 p. (Volu
mina legum. Petersburg, 1859. . 4. S. 297-301).
5 Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego / Zebra i wyda Franciszek Kluczycki. Krakw, 1880.
. I. Cz. 1: Obejmujca pisma od roku 1629 do roku 1671. S. 252. 21 1669 p.
, , -

() ( . 1669 // . , 1999.
. CCXXXVIII. . 117-148).
6 Pisma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 287. : Biblioteka Czartoryskich w Krakowie,
oddz. rkopisw, rkps 162, s. 555; Archiwum Gwne Akt Dawnych w Warszawie ( - AGAD
w Warszawie), zesp. Metryka Koronna, MK, ks. 206, k. 717v.-718.
7 Pisma do wieku i spraw... . I. Cz. 1. S. 291. : Biblioteka Czartoryskich w Krakowie,
oddz. rkopisw, rkps 162, s. 559,560; AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, MK, ks. 206,
k. 715v.-716.
284

7.
16 1667 .
-
(
).

(supplik) , ,
, 8.
- , ,
, .
,
, ,
, ,
, - , - ,
.
9. 25 1667 . ,
10.

: ,
(desideria) ,
,
". , , ,
,
24 7 1668 . , , 12.
13 , 5
- , ,
, , 13.
,
. ,
8 Pisma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 301-302. : Biblioteka Czartoryskich w Kra
kowie, oddz. rkopisw, rkps 1376, s. 48, 49; Archiwum Pastwowe w Gdasku ( - APG),
zesp. 300.29 (Recesy stanw Prus Krlewskich), Nr. 256, s. 585.
9 APG, zesp. 300.29, 256, s. 586. : Ibid., s. 620-621; Biblioteka Czartoryskich w Kra
kowie, oddz. rkopisw, rkps 1376, s. 50-51.
10 Pisma do wieku i spraw... . I. Cz. 1. S. 303.
11 Ibid. S. 309 (
8 1667 .). : Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1376,
s. 106-107. . : . 1869. . VI: 1665-1668. S. 233.
12 APG, zesp. 300.29, 256, s. 478,479; Pisma do wieku i spraw... . I. Cz. 1. S. 254.
L1 Pisma do wieku i spraw... . I. Cz. 1. S. 292.

285

14. , :

.
, 9
1669 . 15. , ,
16.
,
. ,
28 (. .) 1668 .
, 17. ,
, ,
18.
, .
10 (20) , -
( ), :
(zaniecha) . : 8 (18)

. , ,
,
, ()
,
19. , 27
16 1668 . ,
.
14 AGAD w Warszawie, zesp. Metryka Koronna, MK, ks. 206, k. 451-452v.
() ( .
... . 181-185).
15
. ... . 184.
16 . (),
1665 II . 2000. . CCXL. . 133-157.
17 Pisma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 361. .
6 (16) 1668 .
,
(APG, zesp. 300.29, 160, s. 292;
257, s. 155).
18 Pisma do wieku i spraw... . I. Cz. 1. S. 363.
19 Ibid. S. 382, 383. : Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1376,
s. 97,98.

286

7.
(. .) 1668 .
,
, - ,
20. ,

,
21.
, , . ,
. , ,
6(16) 1668 .
(. 16),
, 22.
22 1669 . ,
( ),
(. .) 1668 . , ,
(cum postula
tis)23. 5 - 6 1668 .
*, 24.
25 , ,
- ,

26. ( , )
12 (22) 1669 . ,
27.
, 2
, ,
28.
20.

... . 209.
Pisma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 404. : Biblioteka Czartoryskich w Krakowie,
oddz. rkopisw, rkps 1376, s. 105, 106.
22 APG, zesp. 300.29, 160, s. 292; 257, s. 155.
23 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 408, s. 556.
* .
24 APG, zesp. 300.29, 256, s. 505, 509 ( -
12 (22) 1669 .).
25 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 426, s. 673-724.
24 Ibid. Rkps 408, s. 233.
27 APG, zesp. 300. 29, 256, s. 505, 509.
* Ibid. 160, s. 380; 257, s. 105, 106.
21

287

16 (26) 1669 .
,

. , ,
11-12 (21-22)
29,
, (
. - . .)
. ( . - . .)
, ,
, , (. - . .)
.
, - , -
,
*
, 30. 6 (16) 1669 .
,
,

. ,
- (),

, , ,
31. 13 (23) 1669 .
,
, , (
) 9 (19) . ,
, 32.
, ,
2 - 19 1669 . , 19 ,
.
- -
.
29

. 1669 .

1669 15 (. .).
. 1875. . VIII: 1668-1669. 1648-1657. . 145.
31 . . 186.
32 . 1877. . IX: 1668-1672. . 163, 164.
30

288

7.
, ,
, . ,
1 (11) 1669 . .
, , ,
19 33.
, .
, ,
(memoriale)34.
, ,
. - Desideria
posw kozackich35, - (, XVIII .)
Excerpt krtki wszytkich punctw supplikiey na electi nayianieyszego
krla Michaa36. ,
, - .
, , ,
, , .
,
1 - 12 1669 . .
,
. , (13) ,
: -
37, - (, XVIII .)
( ?)38. , 7
33

, (Cosaci post electionem plane...

cum supplici libello... supervenere),
, 1669 .
( ) (Monumenta Ucrainae His
torica/ . , 1975. . XII (1660-1701). Supplementum.
.
224). , ,
(Ibid. . 224,225).
34 Monumenta... 1966. . III (1650-1670). . 305-311.
Memoriale Petri Dorosenko, ducis Cosacorum.
, Memoriale .
35 APG, zesp. 300. 53 (Korespondencja m. Gdaska), Ns 105, s. 259-261.
36 AGAD w Warszawie, zesp. Archiwum Branickich z Suchej, 33/46, s. 24.
37 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 677-684.
3* AGAD w Warszawie, zesp. Archiwum Branickich z Suchej, Nr. 33/46, s. 6-13.

1669 . ( .
19-6-1279

289

, .
(oppressie swoie krzywdy),

, .
, , ,
39, . ,
7 24 ,
: , (
), (in jus et imperium)
( )40.
, : 11
41. 13-15
1669 . ,
- ,
.
,
, ,
42.
, 43,
,
44. 1 1669 .
, 45.
XVII- / . ., 1851.
. II. . 227-232). 2 (12) 1670 .
, 9 - 31
( . . IX. . 300-311 ( ); Biblioteka Czartoryskich w
Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 729-740 ( )).
39 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 165, s. 163. : Biblioteka
Raczyskich w Poznaniu, oddz. rkopisw, rkps 360, s. 41.
40 APG, zesp. 300.29, 163, k. 163.
41 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 688.
42 AGAD w Warszawie, zesp. Archiwum Publiczne Potockich, Nr. 35, s. 116.
, ,
(Pisma do wieku spraw... . I. Cz. 1. S. 461. : APG,
zesp. 300. 29, 163, k. 378).
43 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 165, s. 380; rkps 408, s. 272; Bib
lioteka Raczyskich, oddz. rkopisw, rkps 30, s. 185.
44 APG, zesp. 300.29, 163, k. 380v.
45 Ojczyste spominki w pismach do dziejw dawnej Polski. Dyaryusze, relacye, pamitniki i t. p.
suy mogce do objanienia dziejw krajowych, tudzie listy historyczne do panowania krlw
290

7.
: ,

; , ,
, 46.
* **

,
, .
:
, () ( )
. ,
.
47: 1)
, ,
(supplicem libellum),
1', 2* 3*,
, ; , ,
, ,
, ; 2) ,
(
. ,
. , , ,
(idiomate graeco et slavonico), (cum eccle
siis), , 4* ; 3) ,
,
, .
Jana Kazimierza Michaa Korybuta oraz listy Jana Sobieskiego, marszaka i hetmana wielkiego
koronnego, z rkopismw zebrane przez Ambroego Grabowskiego. Krakw, 1845. . II. S. 6. Te
: Biblioteka Raczyskich w Poznaniu, oddz. rkopisw, rkps 360, s. 43.
46 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 426, s. 821 (
, (. .) 1669 . ); rkps
827, s. 1 ( 16 (26) 1670 . ).
47 Monumenta... . . . 305, 306.
'* .
2* .
3
.
4 - () .
19*

291

(. 2): 1) (,
, ); 2)
,
,


( - , , , -
).
,
.
, 48: 1) , (
. -. .) (
, ),
(. - . .)
; ;
2) , ,
(captivitatem), -
; , ,
, ; 3)
,
pacta conventa ( ,
. - . .),
1*.
,
, ,
. -


(. 1).
49 ,
,
48

Monumenta... . III. . 310, 311.

' .
49 Monumenta... . III. . 306-309.
2 , , , - , ,
. , ,
, , -
, - , .
292

7.
2*. .
(pacificari) ,
, ,
1*, 2*,
3*, 4*, 5*
.
, 6*
( . - . .).
(commissionem).
7*, , ,
( . - . .) ,
. , -,
, , 8*.
,
(studiosi)9*, .
10* .
(
. - M. .), 11*,
,
12*,
- .
- .
3* .
4* - .
5* - ,
1669 . - .
* - 1670 . () .
7* , (1657-1659), 1659 .
.
8* , ,
.
9* (vacuum spa
tium), , . , ,
(, , , , ) .
1*

2*

0*

1581 .
, , ,
.
2* .
,3* ,
, 9 23 1666 .
*

293

13* ,
. 1* 2*,
. (
. - . .)
(dilaniata) .
(desideria) ,
, , .
-
.
.
, , ,
(sic!) , , (superioratibus).
, , ,
, , , - .
. ,
- , ,
, , , , , , , , , , , , . - , . ,
( . - . .).
, , , ,
, , , , , ,
, , ;
,
(plebeiae personae),
(iuxta canones) , .

50:
;
(, , );
(apparamenta),
(
'* - .
- 1656-1659 .
50 Monumenta... . III. . 307-309.
3* ( 1578 .) .
2

294

7.
. - . ., 3*
, ,
,
( . - . .,
(erigantur) , 1*,
;
(clausula) -
- ;
, (

( . - . .))\
, .
51.
.
(a militibus). - - ; ,
, ; ,
(audimus),
2* (52);
(de doctrina et conversatio
ne) . 3*, ,
, ,
4* , ,
(religiosos) ;
(fortalitium) ,
,
5*, , - , ,
, ;
;
(praesidium) . ,
'* .
Monumenta... . III. . 308-310.
.
52 Monumenta... . III. . 308.
- (1663-1665).
4* , ,
Kamoviensis.
5 .

51

295

, (facinorum)1, (cassen
tur nullitatique subiacent) , .

(Rutheno idiomate),
. (successores)
2* .
, ,
, 3*
.
, 4* (!), .
( 5,
, , 6*, 7*)
. (. - . .)
, , .
.
,
, , .
, ,
, 16 ,
.
1. , .
,
.
2. , , ,
, , ,
, , , (. - . .)
, ;
'* ,
.
*' - (1658-1668). 1676
. , .
3* .
4
1664 . 1659 .
, , .
5 .
6* .
7* .
296

7.

20 - 10
.
5. (. - . .)
, , ,
(. - . .) , .
.
6. ,
(. . .) , (. - . .)
.
7.
, .
8. , ,
.
,
, (, . - . .)
.
10. ( . - . .)
.
11. .
12. (,
. - . .) (dialectem).
15.
.
16.

.
17 , ,
, , .
, ,
. .
, .
12 : 1 1, 5 2, 6 3, 7 4, 8 5, 9
7,16 9, 11 10, 12 12, 14 13, 15 14, 17 16.
(2, 3, 10) (4, 13). ,
, .
2. , ,
,
297

,
, , .
3. (
. - . .) -- .
4. , ,
. , ,
. ,
, ;
,
( . - . .).
5.
, , ( .
. . (23 ) ),
- ( . . . (29 )
). .
6.
, .
(
), - -
, , ,
.
9.
.
10. (), , ,
, .
14. (),
, , ,
. ,
( , , . - . .).
15. , (? - . .)
^ ,

,
, , .

, .
298

7.

16.
, ,
() .
, -
,
, -
.
-
,
.
, ,
,
.
***

. , .
.
, , ,
. , ,
,
. .

1

,
1 (11) 1669 .
,

Excerpt krtki wszytkich punktw supplikiey
na electi nayianiejszego Krla Michaa
(1.) '-Upominai si tego, eby podug pact hadziackich ci, ktrzy s albo chc byd uni
tami, posusznymi byli kocioowi rzymskiemu. A za ci, ktrzy w greckiey reigiey zostai,
aby si mogli pod posuszestwo patriarchy constantynopolskiego-1. To iest takim sposobem,
eby unitowie nie interessowali si do adnych fimdaciey kocioa greckiego, 2_ktryby pan
299


w majtnociach swoich, w ktrych cerkwie s ruskie, chcia unitw przechowywa, cerkwie
im wstmpuic, aby od maitnoci tych, kdy cerkwie s, odpad wiecznie-2.
(2.) 3~Skar si na trybunay, koronny WXaLitt, e nie dochodz prtkiey
sprawiedliwociey, zaczym potrzebui ossobnego trybunau 4~dla woiewdztw Kijowskiego,
Ruskiego, Woyskiego, Bracawskiego, Czemiechowskiego, Podolskiego, Beskiego, Pod
laskiego, powiatu Chemskiego, Braskiego, Drohickiego, ziemie Bielskiey"4 gdzie tylko
religia Graecoruska cerkwie iey znaydui si, take w WXLitt. Biaey Rusi. Ktry to
trybuna ma mie dwadziecia deputatw, to iest dziesici duchownych, a dziesici wieckich,
religiey greckiey, nieunickiey'3.
(3.) Prosz, aby wszytkie dobra religiey greckiey, nieunickiey od chlebw, przechodw
wszelkich ciarw woyskowych przez constituti seymow byy uwolnione.
(4.) Prosz o to, aby apparaty metropolitaskie z Biaey Cerkwie byy powrcone.
(5.) Take fundacie Akademiey w Kijowie y collegium w Choszczy5. Take o consens
fundaciey wolnego otwarcia szk na Biaey Rusi, w miecie Mohylewie6, z t conditi, aby
tam adnych inszych nie byo szk, a mianowicie oycw jezuitw, eby dobra wszytkie, do
tych akademiey szk nalece, od wszelkich exactiey onierskich wolne byy.//
(6.) Chc tego, aby z pact hadziackich wymazany by punct ten, aby lutrzy kalwini
inszey religiey magistrowie w akademiach szkoach ruskich nie uczyli7, bo oni chc, ze
wszytkimi y w zgodzie.
(7.) Aby wszytkie vacanse duchowiestwa greckiego tym tylko byli rozdawane, ktrzy
per liberam electionem bez adnego respectu na urodzenie szlacheckie prezentowani bywai.
(8.) Qaerulantur na tyrannidem commendanta przeszego korsuskiego8, ktry nie tylko
ludzi niewinnych tyrasko zabiia, uciekaicych si pod iego protecti od zoci deyneckiey9,
ale tesz cerkwiom nie przepuci; take nieboszczyk pan woiewoda ruski10 wiele srebra
zota apparatw cerkiewnych pobra. Tedy w nagrod tego o fortec czehrysk, na monaster rezydency archymandryty kaniowskiego na wychowanie zakonnikw o starostwo
Czehryskie.
(9.) W nagrod za starostwa Czehryskiego, ktre naley do buawy, prosz o starostwo
Biaocerkiewskie ze wszytkimi zdawna przynaleytociami eby praesidium z tey fortecy
zprowadzone byo.
(10.) Prosz o approbati wszytkich praw swoich podug commissiey hadziackiey o
approbati amnestiey11, ktrey niedosy si dzieie, bo do rnych za przesze rzeczy pocigani
by wai processw.
(11.) Skar si na archiua, e przez nie eneruantur ich prawa, zaczym prosz o to, aby we
wszytkich skriptach, co id ad archiuum, dokadano saluis iuribus praw, wolnoci swobd
ludziom religiey greckiey, nieunickiey, duchownym wieckim.
(12.) Scandalizui si za tym, ze adnego nie mai w senacie ani na urzdach ziemskich
czowieka e decreta, tak trybunalskie,//iako zadwome12, greckim dialectem, iako przedtym bywao, nie wychodz. Zaczym prosz o to, eby stoki senatorskie urzdy ziemskie
ludziom greckiey wiary rozdawano eby pisarzw w cancellariach tak zadwomych, iako
trybunalskich chowano eby instructie od Krla JeMci ruskim dialectem wychodzili
wzaiemne responsa odbierane byy.
300

7.
(13.) Skar na pana Teter zabran successi oyca Baabana13.
(14.) Na tego pana Teter uskarai si o zabranie kleynotw woyskowych inszych
rzeczy14.
(15.) Suplikui za potomstwem nieboszczykw Wyhowskich, woiewody kiiowskiego
brata iego, aby przy Lubomlu Barze zostawali15.
(16.) Chc tego, aby, uchodzc zaczepek z Kozakami, ktrzy wicey do rycerskiego
rzemiesa, nili do poddaskiey powinnociey s sposobnymi, Rzpta odgraniczya ich, to
iest wojewdztwa Podolskiego poowic, Kiiowskie Bracawskie cae, eby pod naszymi
zostaway zaogami16.
Narzekai, e musz protectiey szuka u Porty, a to dla tego, emy z Moskw przeciwko
nim lig czynili, teraz obawiai si, ebymy ich do protectiey tureckiey nie ubiegli.
Uskarai si na oycw Jezuitw, ktrzy ich na kazaniu udai, e chc protectiey tureck
iey e si im podoba niewola turecka, woai. A sami turbatores pokoiu pospolitego, wszytko
ze nam wyrzdz, gorzey, ni po turecku, w pastwie chrzeciaskim religi nas samych
Ru wszytk trapic iawnymi s zoczycami, ktrych ieeli Rzpta nie poskromi, pewnie do
tey, od ktrey nas wszytkich uchoway Panie Boe, przyczyn bd niewoli.
Archiwum Gwne Akt Dawnych w Warszawie, zesp. Archiwum Branickich z Suchej, 33/46, s. 2-4.
. : Archiwum Pastwowe w Gdasku, zesp. 300-53 (Korespondenja m. Gdaska),
105, s. 259-261 (: Desideria posw kozackich). .

2
1669., (13) (?).


. ^
, , ,
18 8, 8 8 , 8,
8 , 8 ^* ,
.
. 8 8
. . * ^8 8
8 ., ,
* . 8 8 * .
, 8 , : ,
^ , 8
pocnjcKoro 8.
'

301

302

7.

2*

303

304

7.

20-6-1279

305


8 , , e/n,
88 8 , : 8, ,
8. 8 *, 8
8, , 88 , 8
8 8 8.

, * *

[ ]: 8 * .
Instructia Woyska JKM Zaporoskiego przez posw oddana JEKr. M. w Krakowie die XI mensis
novembris anno Dni 1669. 3.8 bris.
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddzia rkopisw, rkps 402, s. 677-684 (), 688
( ). .

1-1

1658 ., 1659 .,
(Volumina legum. Pe
tersburg, 1859. . 4. S. 297), , .
, , ( . // . , 1911. .
VIII. . 31). , ,
.
2-2 , , ,
.

-
.
3-3 ,
, ,
(Volumina
legum. . 4. S. 299-300).
4-4 , 1669 .
, ,
. ,

7.
5 , (erigowac)
(Volumina legum. . 4. S. 298), 1669 . ( )
.
, . ,
,
1632 ., 1660- , ,
(Jabonowski A. Akademia Kijowsko-Mohilaska. Zarys historyczny na tle rozwoju ogl
nego cywilizacji zachodniej na Rusi. Krakw, 1899-1900. S. 137-140). ,
. 1632 1633 .,
- . 1672 .,
(Ibid. S. 24, 120, 122, 124). ,
,
. ,
, 1669 ., .
6 1619 .
, 1619 . , .
IV 1633 . 30- XVII .
( . . XVI -
XVII . , 1988. . 223). , XVII .
.
7 , (
, , , )
, (Volumina le
gum. . 4. S. 298).
8 ,
1664-1666 . (. ... . 67).
.
9 , ,
, 1665 .
1666 . :
,
, , (pod czas zburze
nia) , -
, (Biblioteka Czartoryskich w
Warszawie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 622, 632). ,
3 4 (. .) 1665 .
(. ... . 75). ,
, ( . 1867. . V: 1659-1665. . 266-267,
269,271-272), ,
. , 1665 ,
, 1657-1658 . ,
^ (
. ., 1971. . 3. . 480).
10 ,
1657- 1664 ., (Urzdnicy

20*

307


wojewdztwa ruskiego XIV-XVIII wieku (Ziemie halicka, lwowska, przemyska, sanocka): Spisy
/ Opracowa K. Przybo. Wrocaw etc., 1987. S. 162). ,
, , ,
1663-1664 ., .
11 , ,
, .: Volumina legum. . 4. S. 298.
12 - .
13 (successi)
, .
(1663) , (1665).
14
1665 ., .
.
15 1658 . ,

( - ,
, , -. ., 1894.
4. VIII. . 2: XVII-XVIII . . 94,95).
1659 . ( . . 97-103),
(Volumina legum. .4.
5. 302). 1664 . ( )
. (1665-1667),
(1667-1669), (1670-1672) ( . .
(XV-XVIII .). ., 1894. . 333, 334).
16 , , , .
17 1660- -- , , , .
: ,
(
( . - . ., 1884. . 2. . 395-396)).
1669 . , - , ( ,
1669 .). , - .
is- .
9-9 .
- 1620- . 1624 .
( ). .
1580- . 1585 .

. - 1640
( /. -- (1576-1636). , 1990. . 21,
70). . , 1624 . ,
(Zaski S. Jezuici w Polsce. Kolegia i domy
zaoone w drugiej dobie rzdw Zygmunta III i za rzdw Wadysawa IV. 1608-1648. Krakw,
308

7.
1905. . 4. S. 1269). , , ,
. , 1621 . ()
(Kardaszewicz S. Dzieje dawniejsze miasta Ostroga. Materiay do historyi Woynia / Z przedmow
A. Jabonowskiego oraz yciorysem autora przez H. Mocickiego. Krakw, 1913. S. 157).
21
- (1665-1668),
, - - ( . ...
. 65,209). 1668 . (
. . 209, 482).
22-22 , - ,
. 1635 .
(graece et latine docere non unitos permittimus),
(,Jabonowski A. Akademia Kijowsko-Mohilaska... S. 89,
91, 99, 101, 102). , , . , 1634 .,
(Ibid. S. 89). -,
,
,
, 1667 . ,
1670 . -
, (Ibid. S. 140). ,
1669 . .
-
.
23-23 , , ,
.
, , 1669 . .
-. ,
, - , - ,
- , - , -
, - , - .
24-24 , , .
25 () - ,
- . - ,
( , ,
, ),
, . -
( , ) , , , ,
, . - (
) , , , , , , ,
, ,
- .
26 1632-1647 .
27 1647-1657 .
309


28-28 0
23 (. .) 1665 .
,
, ( 17 (27)
1659 . - . .), ,
( . 1869. . VI:
1665-1668. . 64).
29-29 , , (!)
. 1664 ., 1668
, 1669 . . ,
,
(Sownik geograficzny Krlestwa Polskiego i innych pastw sowiaskich. Warszawa, 1897.
. XIV. S. 116, 117). 1664 .
30 , , -
(
. -. , 1931. . IX. ( 1654-1657).
. 1021, 1117, 1123, 1200, 1210, 1300-1304, 1309, 1310, 1321, 1324, 1412, 1419, 1424-1426,
1428, 1429, 1434, 1437, 1439, 1467, 1469; 1936. . X. . . ( 1657-1658). . 64, 65, 74,
83, 138, 246, 334, 341, 379). , .
.
24 (. .) 1669 .

( ) , (, 1665 .,
. - . .) ,
( . . 1931. . CLI. . 182).
31 , ( )
,
, . ,
,
, ,
. ,
( .
11 . 1926. . CXLIV-CXLV. . 111, 112).

8
-

-
. 1654-1675 . ,
(, ), 1675
1678 . - .
1,
2.
, - ,
,
.
4 1675 . III
,
, , .
, ,
1674 .,
3.
,

, ,
.
1 . XVII .
// . , 1997. T. . . 398-^41.
. - // . 1991. 2. . 78-83; . . -
(1648-1679 .) // ( 400-
). 36. , . ., 1995. . 155-158; . . -
// . ., 1997. 1. . 100-102.
3 Archiwum Gwne Akt Dawnych w Warszawie ( - AGAD w Warszawie), zesp. Archi
wum Zamoyskich, 3053, k. 104; Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. 198 (Materiay Janusza Woliskiego), rkps 56, k. 106-106v.; M.
... . 438; 439.

311

, , ,
,
. 22 1674 .

,
4.
: --
, . ,
,
, .
22 1674 . ,
3 ,
1676 . .
, , ,
. , ,
, , ,
.
. ,
: - , , 1671 .
5.
:
1675 . - 1676 . 1676 . - 1678 .
, -
. ,
, , , ,
- . ,
, , .
,
,
, ,
.
, ,
, ,
, , ,
6. , ,
4

. ... . 433-438.
. . 422,423.
6 AGAD w Warszawie, zesp. Archiwum Zamoyskich, 3053, k. 104; Archiwum PAN w Warsza
wie, oddz. rkopisw, zesp. -198, rkps 56, k. 106v.; M.
... ..438; 439.
5

312

8. -

, , ,
, (dolegliwoci)
, ,
. ,
,
7.
4 1675 .
, , (Se
menw), ( )
, - . ,
, ( ),
,
(wooskich granic) .
(,
8) 600 (moojcami),
( ) , , (
).
,
.
,

. ,
,
, 9 (
). , , ,
(
) . , , ,

,
. ',

. ,
7

AGAD w Warszawie, zesp. Archiwum Zamoyskich, 3053, k. 104; Archiwum PAN w Warsza
wie, oddz. rkopisw, zesp. IU-198, rkps 56, k. 106v.-107.
8 M. ... . 402.
9 . , . , . 4
( ), . 318, . 49; Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw,
zesp. -198, rkps 56, k. 107v.-108.
313

,
. ,
, , 10.
, 6 1675 . ,
, ( ), () -
( ) (
). - ,
, , , , ,
- ,
11. , - 6 ,
,
( , ,
, , , ,
, , , ),
( , )12.
27 1675 . ,
13.
, , , ,
. ,
14.
- 1675 .
, ,

, , ,
15. 1675 .
. ,
10

. .
Woliski J. Sobiesciana z 1675 . // Przegld Historyczno-Wojskowy. Warszawa, 1932. . V.
S. 187, 188; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 430, s. 211.
12 Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 725.
13 Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. III198, rkps 56, k. 138.
14 , , , ,
: 1668 ., --
(Biblioteka PAN_w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 156v.-157; M.
... . 420). , ,
- ( .
// . .
, 1998. . 33. . 261, 262).
15 Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 727v. (
1 ; : Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. III198,
11

314

8. -

16 . ,
,
, 17.

, (?)
18. 18 ,
10- (!) (
. - . .) (
. - . .) 1 9 -
( ?).
, , , .

21 (. .) :
,
, , ,
, (. - . .) ,
20. 1675 . (?)
rkps 56, k. 197); Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw III198, rkps 56, k. 200
( 5 );
(; - ), . 79 ( ), . 2,
. 183, . 1. ( III 20 ;
: Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 173, s. 334, 335; Archi
wum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. UI-198, rkps 56, s. 259); Woliski J. Sobiesciana z 1675 r. S. 231 ( IU
25 ; -: Woliski J. Materiay do dziejw wojny polsko-tureckiej
1672-1676 // Studia i Materiay do Historii Wojskowoci ( - SMHW). Warszawa, 1969. T.
XV. Cz. 1. S. 279); , ,
( - ). ., 1882. . XII: 1675
1676. . 161 (
2 ).
16 . . XII. . 175 ( ,
(. .)).
17 . . 236,237 ( ,
, 2 (12) ), 240 (
3(13) ).
18 , . 79, . 1, . 173, . 389. (
,
, III 8 (18) ).
19 Archiwum Pastwowe w Gdasku, zesp. 300.53 (Korespondencja m. Gdaska), 117, s. 159.
20 . . . . 283.
315

( ) .
, ,
.
- 21.
, 1675 ,
,
, . , ,
( )
(, ), -
( )22. ,
1675 . , ,
, . ,
, ,
.
7 1675 . (
) ( -
) .
,
(
),
23.
, 10 (
): ,

24.
18 , , , ,
21

Listy Jana Sobieskiego do ony Maryi Kazimiery wraz z listami tej krlewskiej rodziny i innych
znakomitych osb przez Jerzego Samuela Bandtkiego z oryginaw z archiwum niegdy Sobies
kich przepisane / Uporzdkowa i dalszemi a do roku 1737 dochodzcemi pomnoy, tudzie
przypisami objaniajcemi zaopatrzy A. Z. Helcel. Krakw, 1860. S. 262 (
III
1675 .).
22 . . XII. . 236, 243,433.
23 Matwijowski . Pierwsze sejmy z czasw Jana III Sobieskiego. Wrocaw, 1976. S. 51.
24 Akta grodzkie i ziemskie z czasw Rzeczypospolitey Polskiej z tak zwanego archiwum
bernardyskiego we Lwowie ( - AGZ). Lww, 1914. . XXII: Lauda sejmikowe. . III: Lauda
wiszeskie. 1673-1732 / Opracowa Antoni Prochaska. S. 13.
316

8. -

, 31 25.

. ,

26 (. 1).
,
27, , , 2 - 14
1676 ., . ,
.
,
28, .

, , . , ,
,
29, . 1676 .,
- , 30
.
:
, , ,
, , ,
, ,
, 31.
.
.
- , , ; - ,
, 1671 . 32.
25

Chronologia sejmw polskich 1493-1793 / Zestawi i wstpem poprzedzi Wadysaw

Konopczyski//Archiwum Komisji Historycznej. Krakw, 1948. . IV (Oglnego zbioru XVI).
3. S. 157.
26 AGAD w Warszawie, zesp. Archiwum Publiczne Potockich, 47, t. III. S. 16, 17.
27 AGZ.T.XXII.S.38,41.
28 . . XII. . 365 (
12 (22) 1675 .).
.
30 1661 p. (Volumina legum. Petersburg,
1859. T. 4. S. 359, 360); . ... . 413.
31 Volumina legum. 1860. T. 5. S. 202.
32 M. . . ? // . 1935. . CLIII. . 42;
Ojczyste spominki w pismach do dziejw dawnej Polski. Dyaryusze, relacye, pamitniki i t. p.
317

, , , ,
. ,
,
,
. ,
.
, ,
.
,
2 (12) 1676 . ( ), ,
( )
( ) ,
, (), ,
( ,
14 , ).
, : ,
( . - . .), ,
, ; : ,
; ,
, ,
. , -
, - ( . - . .) 33.
, ,
,
III, .
, , .
,

. 11 (21)
1676 .
,
(, ),
.
, 600 34.
suy mogce do objanienia dziejw krajowych, tudzie listy historyczne do panowania krlw
Jana Kazimierza i Michaa Korybuta oraz listy Jana Sobieskiego marszaka i hetmana wielkiego
koronnego, z rkopismw zebrane przez Ambroego Grabowskiego. Krakw, 1845. . II. S. 305.
33 . . XII. . 533.
34 . . 579.
318

8. -

1676 . III,
(
,
1672 .), 4000 ,
,
35.
,
6 10 36.
1676 . III
( (1669-1674),
, 1674 . - )
. , ( , ) ,
.
, 37.
, .
1676 .
,
- ( ),
, 38. 1676 .
.
12 (22)

39.
, -
. ,
:
, , ,
,
35
36

Woliski J. Przyczynki do wojny 1676 . // Przegld Historyczno-Wojskowy. 1930. . II. S. 146.

Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. 1970. . XVI. Cz. 1. S. 280.

37

. 1884. . XIII: 1677-1678. . 45, 46.

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 174, s. 243, 244 (
21 ). : Ibid., rkps 421, s. 283; , . 79, . 1, 1676 ., 5, .
32 ( ). . : Pamitnik Mikoaja
Jemioowskiego, towarzysza lekkiej chorgwi, ziemianina beskiego, obejmujcy dzieje od roku
1648 do 1679, spczenie porzdkiem lat opowiedziane. Lww, 1850. S. 256 (
).
39 , ,
. ., 1853. . V: 1633-1699. . 140.
38

319

( ), (
)40.
- ,
1676 . ,
III, , .
- ,
,
, 2000
41. , ,
. III 42, , ,
12
43. , 12
, 2000 500 ,
44.
- , . ,
(),
() ()
45. , , ,
40

. . 140-141; . . . , . II ( ), . 14076.
41 Zbir pamitnikw historycznych dawnej Polszcz z rkopismw, tudzie dzie w rnych
jzykach o Polszcz wydanych oraz z listami oryginalnemi krlw i znakomitych ludzi w kraju
naszym przez J. U. Niemcewicza / Wydanie nowe J. N. Bobrowicza. Lipsk, 1840. . V. S. 212 (
( ) 4 ); Woliski J. Materiay
do dziejw wojny... // SMHW. 1970. . XVI. Cz. 2. S. 244 ( III
8 - ; : Biblioteka Czartoryskich w Krakowie,
oddz. rkopisw, rkps 174, s. 335), 247 ( - 8 ), 248 ( -
8 ).
42 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... II SMHW. . XVI. Cz. 2. S. 244 ( : Biblioteka
Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 174, s. 235, 244,248).
41 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XVI. Cz. 2. S. 250 (

12 - ).
44 Ibid.
45 1654 . 150 ( .
1872-1875 . ., 1877. . VI. . 35), 1683 ., 22 ( - , ,
, -. ., 1890. . VII.
. 2 : - . . 499).
320

8. -

23 1676 .46.
, ,
,
(
) .
(, )
, .
, .


,
, , , .
: ,
, , ,
( ),
,
, 1677 .,
47. 8
,
500 , 48 (
, , ,
- ).
- 1676 .
: 24 (. .) -
,
,
49. , ,
, , ,
44

,
. , 9 ( , , , , , ,
;
), , ,
(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps
844, s. 91, 92). .: AGAD w Warszawie, zesp.
Archiwum Publiczne Potockich, 48, s. 1,2.
47 . . XII. . 789-792.
48 . . 788,789.
45 . . 819, 820.
21-6-1279

321

. ,
, (. .)
, 13 (23)
, : ,
, 50.
, , ,
, . ,
, ,
, , .
, .
, 14 26 1677 .,
(, ,
), ,
60 . ,
, 51. , , ,
,
. ,
.
,
,
.
52.
50

. . 830, 831.
Volumina legum. . 5. S. 224.
52 , XVII - XVIII .,

, , III ( ,
) 1676 .
( .
, , ...
, , ... 1710 /
. ., 1854. . 222; /
. . . ., 1971. . 124. .
XVIII .: II
: ,
/
. ., 1878. . 281; ,
. . ., 1856. . I. . 30, 119; ,
,
// , 51

322

S. -

.
, ,
.
. 6 (16) 1676 .
,
,
. , , ,
( -
,
. - . .). , , ,

,
... (
. - . .) ,
53.
, 10 (20) (
?), ,
: , , , , ,
, ; (. - . .),
, , , 54.
55.
1677 .56; ,
, .
,
() - . , ,
. 29 (. .) 1676 .
,
. ., 1888. . 30. ,
. , ,
1780- . ,
1677 ( . . .
. 137)).
53 . . XII. . 824; . . . ,
. 1663-1687 . // . . .
. ., 1905. . . VI. . XV. . 285.
54 . . . . 838.
55 . . 835 ( 16 (26) ).
56 . . XIII. . 58, 68.
323

, ,
, 500 57.
:
( )58,
59 -
.
,
. , ,
.
, 17 (27) 1677 .
.

, 7 (17)
60.
, 61.
. , ,
-
. ,
.
.
, - ,
- , -
(. 2 3).

.
, , 1677 .,
,
(
57

, . 79, . 1, 1676 ., 21, . 1,2.

6 (16) 1677 .
. , , ,
( . - . .) ( . - . .)
,
( . . XIII. . 24).
59 . . 35 ( , 6(16) 1677 . ,
,
).
60 , . 79, 1677 ., 4, . 180-184.
61 . . 185-189.
58

324

8. -

). , - ,
62.

- .
() ,
1677 . ,
(, ),
63.
: 1677 . 64. -
- .
18 (28) 1677 . ,
. 23 (. .)
, 12 (22) 65; , ,
. 43
1677 .66. , .
1677 .
- , .
, ,
, ;
, ,
- ,
,
. ,
(?)
, (
, )
-. ,
(
62

. . 162.
. . XIII. . 91 ( 29 (. .)).
. . 374 (
).
65 . . 121 ( 23 (. .)), 142-144 (
12 (22) ).
. . 158, 159 ( 29 (. .) ), 178
( 12 (22) ).

325

), 67. - - -,
- , .
, , ,
.
,
,

68. , ,
,
69. ,
: (. - . .)
( . - . .), ,
, ?70
, 2000 ,
(,
), 71.
,
-.
,
- , , ,
,
72. ,
, ,
.
,
- ;
, - , -
73.
67

. . 226 ( 28 (. .)).
- (1683-1684).
68 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 175, s. 336 (, 23
(. .) ); : Ibid. Rkps 421, s. 423.
69 Ibid. Rkps 175, s. 337.
70 H. . ... . 297.
71 . . XIII. . 337 ( 1 (11)
).
72 . . 374.
73 . . ... . 297.
326

8. -

, - : ,
, ( . - . .)
74. 22 (.
.)75 1 (11) 76.
: 14 (24)
:
...
.

... , ,
77.
, 13 (23) (
, , , ),

, .
, (,
)
78.
24 (. .) ,
,
79. , .
1678 .
(, ),
, 80.
, ,
.
, 81, :
74

. . XIII. . 378 ( (. .)).

. . 353.
76 . . 337.
77 . . 411.
71 . . 412.
79 . . 430 ( , 29 (. .)
). 29 (. .) ,
( , )
2000 ( . . 436), 1500 . ,
, 3000 .
10 . . 430.
81 . . 431.

75

327

, ,
.
, . ,
,
, .
, , ,
1677 . 82. :
, 8 (18) 1678 . , -
, - : ,
83. -
.
, .
, 1678 .,
- -
84. 1679 . ,
. , (
. .) 85, 9 ( 5 )86 7 87.
, (
, , ), , -
- ,
1644 ., , , , , , ,
.
82

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 175, s. 512 (

25 ;
, (postanowienie),
); . . XIII. . 411 (
14 (24) ).
85 . . XIII. . 581.
84 1787 ., ,
. .: . .
// . . . ., 1877. . : : -,
. . 255-285; .
... ., 1864. . 5-8.
85 . , 1848. . 2. . 825.
86 .
/ JI. . .,
1887. . 26.
87 . . I. . 119.
328

8. -

,
[] [] []88.
, ,
() ,
1661 . ... [] (
. -. .)\
.
, ,
,
, III. ,
,
,
. , ,
.

1
1675 ., 18. .
-
,

,
Janie owieceni, wielmoni, wielmoni moi,
wielce moci panowie dobrodzieie
Nie tayne, rozumiem, iest w[aszmo]cium, wielce m[io]ciwym panom, po respicientiey
moiey przywruceniu si ad obsequium krula iego m[o]ci Rze[czy]p[ospoli]tey moie studi
um, iako zdrowie, dzieci substancya moia w maey byy mi cenie, wierne moie poddastwo
krulowi panu, yczliw usug Rz[eczy]p[ospoli]tey wicey, ni przez rok, w ustawicznym
czynieniu woiennym wywiadczaic, nie bez szkody zawsze w nieprzyiacieliu Krzya
witego, w oczach pod komend iego m[o]ci pana Rzewuskiego, pisarza ziem[skiego]
lwowskiego, mego wielce m[io]ci[w]ego pana. Stracona z gruntu substancya, siedliska opusczone krew wytoczona z mooicuw, kturzy na zasczyt usug Rz[eczy]p[ospoli]tey oni
pospou ze mn nie aowali larga flendi materia. Y ieeli pokorna ta moia supplika mieysca
nie naydzie u w[aszmo]ciuw moich, wielce m[o]ci panw! Otrzymaem z aski krula, pana
mego m[i][o]ciwego, w nagrod strat moich na on dzieci w ekonomiey Samborskiey
88 ... . 2. . 825.
'* .

329


reclinatorium. Teraz przychodz cum tot exulibus sam wygnaniec z vnion prob moi,
nie // wtpic, e ad publicas instantias to moie desiderium przyoycie, w[aszmo]c(i) moi,
wielce m[io]ciwe pastwo, a mizernym ruwno ze mn ludziom w opatrzeniu przytulenia iakiego albo pacy consolatiey na przyszym, da Pan Bug, seymie sufragari zechcecie. Przyda
inszym ochoty owiadczona aska w(aszmo)ciuw, mego wielce m[io]ci(w)ego pastwa,
bo pewnie do kilku tysicy dobrych ludzi na wiosn do mnie obruci si moe, ieeli tych,
w[aszmo]c[i], moie wielce m(io)ci[w]e pastwo, nie opucicie. We mnie za wzbudzicie,
w[aszmo]c(i), moie wielce m(io)ci[w]e pastwo, nieugaszony feruor zdrowiem moim. Y
ieeli co milszego nad zdrowie iest zasugiwa si w[aszmo]cium, wielce m[io]ci[wemu]
pastwu!
Zostaic na ten czas
wMidzybou, 18-ma D[ece]mbris 1675-to
W(aszmo)ciuw moich,
wielce m(io)ciwych panw
dobrodzieiuw, yczliwy nayniszy suga
Eustaphi Hohol, hetman nakany Woysk
Zaporowskich i [ego] kr[ulewskiey]
m[o]ci, m[anu] p[ro]p[ria]
Archiwum Gwne Akt Dawnych w Warszawie, zesp. Archiwum Publiczne Potockich, 47, t. III,
s. 16,17. . .

, , ,

, , , ,
, ,
, ,
, ,
,
, , .
, ,
.
, !
, ,
.
, ,
, , ,
,
, .
, , , ,
330

8. -
, , , , .
, , ,
. , , ,
!

, 18 1675-
,

,
,

,

2
1677., 17 (27). .



, , ,
, , ,
, ,
, ,
, .
, ,
.

, ,
, ;
,
,

,
,

,
,
, , .
.
, , ,
331


, , ,
. ,

. ,
, , , ,
, ,
, .
, , .
, , ,
, , ,
, ,
,

.

,
, , ,
, ,
.
17 1677 .
(), . 79 (
), . 1, 1677 ., 4, . 180-184. ( ( ?)).

3
1677., 27 . (?).





,
, .
, ,
, , ,
, , ,
, ,
, ,
, ,
.
332

8. -
, , ,
, , ,
.
, .
, . ,

, , ,
, , .
. , ,
, , .
, , .
. ,
,
, , ,
, , .
.
, , , .
, ,
, . ,
, ,
, ,
,
, ,
, , , ,
, , .
: ,
,
, .
, , .
(), . 79 (
), . 1., 1677 ., 4., . 185-189. ( ( ?)).

(18041873) - 1.
18
(. .) 1856 ., .
,
2; ,
. ,
.
. . . (. II ( ), . 2390).
, ,
.

, -
XVII .
1670- 3. .

, , ,
1 , , .: . . . .
( 150- ) // . ., 1954. 10.
. 55-64; . 1. ( XIX .).
., 1959; . . . . ., 1960; . .
( -, , . 1804-1873).
. ., 1969; . . . . - XIX . ., 1973;
. - . . . ., 1986.
. . 265 , .:
. . . . . 145-163.
2 , 1857 .
( . . . . //
. ., 1857. . 5. . . 38-64).
3 . . [ .] ,
. ., 1856. . 1. . 2,3.

335

1683 ., 1679 .
, . , - 1787 .
,

1644 ., , .

, 1861 . 1865 . (. 19, 21, 22
).
, ,
, ,
.
. -,
1784 . -,
,
, 1674 .
( ) . -,
- -
,
( )
(. 29 31 ).
, 1674 .,
1784 .,
. : ,
XVII .
- , . ,

. , ,
, 1668 . , 1674 . III ;
. ,
XVIIXVIII . ( , , , ,
1876 .) ,
4. ,
, ,
. ,
,

.
336

9.

,
.
,
,
. (, ), , .
1664 . (),
15 , ,
,
,
(pod sequerst) , (we
Lwowie na naukach zostaway)5. , ,
. - ,
, ,
11 .

(may) - (za
paszportem), , , ,
6. , , .
(1668-1679 .)
(. 31 ),
:
27 1675 . ,
7. ,
, , .

, 28 (. .) 1679 . , -
, ,
4

. . ,
// . . . ., 1876. . I.: . . 703.
5 . ( -
), . , . 5 (), . 189, . 1568. . : Historia
panowania Jana Kazimierza z Klimakterw Wespazyana Kochowskiego przez wspczesnego tlmacza w skrceniu na polski jzyk przeoona, wydana z rkopismu w roku 1840 przez Edwarda
Raczyskiego, teraz podug oryginau poprawiona i powtrnie wydrukowana. Pozna, 1859. . II.
S. 288.
6 , . ., 1859. . IV.
: (1660-1664). . 462,463.
7 Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. IU-198 (Materiay Janusza Woliskiego),
rkps 56, k. 138.
22-6-1279

337

. ,
,

8. .
,
.

1679 .
-
9.
- 10.
1674 .
(. 31 ).
, ,
, , , , :
. -
1784 . ,
( ,
, ),
"
( ). ,
, , .

12 . (103)
. , , ,
. ,
. , ,
. ()
, , .
, , ,
.
11

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 177, s. 479, 480 (

).
9 Ibid. S. 653,654.
10 Ibid. S. 782,784, 794.
" . XVII XVIII .,
. . // . ., 1875. 13- (1875). . 451, 452.
, 1661 . ,
( ,
.
.
338

9.

( ) 1

( . . ,
, 1856 .)
. ,
, !2
.
! ,
, .
, , 3.
, ,
. - .
, con amore; ; -, ,
, - // ,
, - ,
, ,
, 4. - , ,
5 - ,
, 6 ,
7, ,
(. 2). , ,
- ,
- , -
, - : ,
, ? -
; , ,
- 20 8 : // 9,
10, 11; - ,
12,
, 13, ,
14
,
15. : (!),
, , , .
, , ,
, .
,
.. .16.
22*

339


, ,
. . , 17 -
// 119 , : 1676.
.
1679 , 7 .18.
,
19. ,
1683 ; , ! -
, 20,
, - ,
, , ,
, - 1851 ,
, . , (
1787 ) -
. // - 21,
, : ,
, 22, - ,
, 23
( )24.
,
, , 25,

, - , , 18-
- 1644- ,
, , -
- 1679 (, )26.

, 1777 , 527, - // ,
1851 , ,
. - ,
28.
:
,
1784- -
?29 - ,
-, , ?..
,
,
(. 3), . -, ,
,
340

9.
1674 ,
//. ; ,
,
, ,
30; , ,
! 1674
1664-. ! ( , ,
,
, ,
- , ,
-: 1674 .)31
,
, ,
32 (. . ;
, 33,
//, , )34. -
, -
?
; - ,
; , , ,
, !..
. ?35
. ?36 - :
- 1663- , 37,
18 38 - 39,
40 41. -
, , 1850
,
42. // 20- ,
,
, , . .
, - -
: , , ,
, 1784 (
) . -
:
, ?.. -
, . -
, , , : &:
. : -.
// :
. - - 43; 341


, -. 44,
- . (
)45. (II. 29)40
. , ,
?47 ,
1850 . 48, , (
49 ), ,
( ); : .
- , ,
, - , ,
( ) , ,
( // ),
- 50,
51 . . (
1855 .)52.
, ,
- ,
. , , -
() : ,
1649 . , ,
: 53.
, ,
,
. , , ,
// - :
54 -
, 55.
, , , , -
- 56 57; , , , ,
59; , -
,
60 ( )
, .
, , ,
,
1784- .
.
1856 . 18 .

61

//

. . . , . II (
), . 2390, . -. .
342

9.

- - ,
1856-1860 .
2 : . . . . ,
. ., 1854. , ,
. 1-2.
....
3 - .
4 ( , )
1654-1661, 1663-1669 1673-1675 ., , 1662-
1670 . : //
XVII .
- (, 12-13 1995 .) /
. . . ; . 1996. . 116-144: .
XVII . // . .
1997. . . . 396-439.
22 1674 .
III (Woliski J. Materiay do dziejw wojny polsko-tureckiej 1672-1676 // Stu
dia i Materiay do Historii Wojskowoci ( - SMHW). Warszawa, 1967. T. Cz. 1. S. 228; Bib
lioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 423, s. 225),
1675 . (
- ) (
) (Woliski J. Sobiesciana z 1675 . // Przegld Historyczno-Wojskowy. Warsza
wa, 1932. . V. S. 227, 228; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 430,
s. 221; Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 725; , .
, . 4 ( ), . 318, . 49).
1679 .
1676 . ,

.
, 23 (Archiwum Gwne Akt
Dawnych w Warszawie ( - AGAD w Warszawie), zesp. Archiwum Publiczne Potockich, 48,
s. 1-2),
() .
. .: .
- // . , 1999. . 2/3,
. 37-58.
5 (1627-1698) -
(1665 -1676), (1657-1659), ,
(1665), (1665). 1676 . . . /
. -, 1985).
6 III (1629-1696) - (1674-1696),
(1665-1674), (1666-1668),
(1668-1674) (Wjcik Z. Jan Sobieski. 1629-1696. Warszawa, 1983).
343

12 1683 . - III ,
, .
8 , , 70 . .,
, , - 25 . (Gierowski J. A. Historia
Polski. 1505-1764. Warszawa, 1980. S. 346). ,
20 . : , ,
, - 5 . (. . .,
1991. . 328).
9 ( ; 1640- 1710) - (1685-1704, 1708-1710).
10 ( ; ) - (1685
1711), (1693-1704).
11 ( - 1708) -
(1696-1703).
12 () (-)
. ,
.
1787 . ( . .
. . . 1877. . II: -,
. . 255-285; JI.
... ., 1864. . 5-8). ( )
1630 . , , ( . .
. . . . ., 1971.
. 109). , , ,
.
13 .
14 1704 .
, ( 1708 .) .
15 ,
. ,
,
( . . . . 279).
.
16 2
....
17 ,
. (., 1856. . ),
(1857. III. . 7. . . 45-59; . : . . . . . I.
. 231-247).
(1833-1899) - .
18 119
: .
19 , , , -
1644 ., (
344

9.
. 26). , :
^... 1679 3 (sic!) []
, ,
, . . . (
. , 1848. . 2. . 825).
. ...
(
), .

, 27 (. .) 1679 .
. : (,
, . ., 1853.
. V: 1633-1699. . 115).
20 . 4.
21 .: . . . . 276.
22 . : . . 278.
23 ( - )
() - . -
,
. - ,
.
- .
24 - ( 1709 .,
) .
1787 . , -
( . . . . 277, 278). ,
, : ,
, : .
- (. :
. . / . . . . ., 19*84. . 70).
25 ( ; 1620-1690) - (1674-1690).
. 35 ,
. 1657 . .
1686 .
. 1687 .
( . : .
. 268,273).
26 . 19.
(. 276).
27 , , , .
23

... (. 693). ,
, , ,
, . . ,
345


XVI ., (.
... . 553, 554).
29 . . ...
(. 201) : 19 (. .) 1784 .
, , ,
1674 .
. , ,
. - 1788 . ( ...
. 452).
30 ,
.
31 3
- , . 1784 . .
( - ) .: . . ... . 451;
( - ). ., 1902. . 16.
II. . 7; . .
. X., 1990 ( 1933 .). . 17). ,
1674 . ( III
) ( , ,
, XVII . () ).
(.
: . // . -;
, 1967. 3/4. . 85-87).
(. . 16. . II. . 7). ,
6 1674 . - - ,
, ,
(Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 234).
, ,
. -, , ,
, ,
60- - 70- XVII . - ,
(Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1275, k. 157 (1668 .;
(pasierb); AGAD w Waszawie, zesp. Archiwum Zamoyskich, 3053,
k. 49 (22. XI. 1674); Woliski J. Materiay do dziejw wojny... // SMHW. . XIII. Cz. 1. S. 240
(10. XI. 1674); Archiwum PAN w Warszawie, oddz. rkopisw, zesp. III - 198, rkps 79, k. 232
(10. XII. 1674); Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 174, s. 243 (21. VIII.
1676), rkps 177, s. 479 (28. IV 1679)). 1671- 1674 .
, . -, ,
- 6 1674 ., 22
III (
) (AGAD w
346

9.
Warszawie, zesp. Archiwum Zamoyskich, 3053, . 49). ,
.
32 3
.... ,
.
33 ( , )
.
29 (. .) 1657 . (,
,
(- ). ., 1879. . XI: 1672-1674. 1657. . 739). ,
:
1658 . - ( . 1892. . XV: 1658-1659. . 287), 1660 . -
(... . IV. . III. . 71).
, , - ,
17 (. .) 1659 .
. (
( - ). 1-. ., 1830. . I.
. 493).
34 .
1664 .:
(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 402, s. 534, 586)
( . 1867. . V: 1659-1665. . 162).
, , - 1506
1770 (. 1777). (1742-1795) .
35 ( - 1663) - .
36 ( - 1663) - .
37 1663 . - ,
. 17-18 (. .).
, -
. , , ,
- . 1846 .,
1845-1846 .
( . . 1663 . , 1990. . 237, 238).
. 1857 .
38 ( - 1668) -
(1663-1668), .
, , 18 ,
, 18 (. .) 1663 . (.. /. : 3-
. ., 1990. . 2. . 252).
39 ( - 1663) - (1660-1663).
40 () ( - 1663) -
(1655-1656, 1659-1663).
347


41

( - 1663) - (1657

1663).
42 -
XVII . ( - ).
, (. . . . ., . . . 1).
.
43 () ( - 1664) -
(1654-1658), (1657).
44 - ( ) - (16541659).
45 ( ) - (1653, 1659-1660,
1662-1668). 1659 . (.
. 1-. . . . 493).
46 ( - 1728) - .
XVII - XVIII . ( .
- XVII- //
. ., 1848-1864. . IV). 1660-1686 .
47 ( ) - (16591660). 1659 . (. .
1-. . . . 493).
48 (1820-1908) - .
49 1660-1662 .
( . : . . ...
. 705).
50 ( ) - (1649-1652,1656-1657),
(1656-1657).
51 ( ) - (1648-1651).
52 . ,
1854
1855 . (. V. 17/18. . 145-158. .: . . . . . I. . 217
230).
, , .
. 152 ( . 223,224).
53 1649 . - ,
,
1649 16.
1874 . (.:
. . 2/3) 1875 . ( - 1874
.), , , . ,
.: : . , 1995.
( ) - (16691672). - (... 1875.
. 240; ... . 351); (1664-1667),
(1668).

348

9.
54 ( - 1652) - (1649
1652).
55 ... ,
XVII .
( . . . . . . . 722).
1650 . (Historia panowania Jana Kazimierza... 1859.
. I. S. 110). , ,
.
.
56 , - (. 5).
57 , - ( 1664) - (1650-1658) (1668-1664).
58 ( - 1659) - (1649,
1652).
59 (1640-1708) - (1687-1699),
(1699-1708) ().
60 - .
61 - ( -
). , 1845 .
.

10


1674

10-11 1673 .
( 1674 . III)
, -.

1672 . ,

,
1.

, IV.
:


* - () (
27 1674 . ,
).

.
, .
1674 . .
, -.
,
,
1 1669 . .: . 1669 //
. , 1999. T. CCXXXVIII. . 117-148.
"
, , .
.

351

2.
3, , ,
4. 1674 . :
,
, .
- : ,
- , . ,
, .
.
, .
-
, 5, 6.
- 7.
8 9 .
2

. . . , .
1663-1687 . . . .
. ., 1905. . VI. . XV.
3 Hammer J. Geschichte des Osmanischen Reiches, grossentheils aus bisher unbeniitzten Handschriften und Archiven. Pest, 1830. . VI: Von der Grosswesirschaft Mohammed Kprilis bis zum
Carlowiczer Frieden. 1656-1699.
4 . . .: 18 . ., 1991. . VI: .
. 11-12.
5 , ,
( - ). ., 1879. . XI: 1672-1674; 1882.
. XII: 1875-1876.
6 . . ., 1845. . 30. :
1673-1674 . . .
.
7 Woliski J. Przyczynki rdowe do kampanii 1674 . // Przegld Historyczno-Wojsko wy.
Warszawa, 1933. . VI; Ejusd. Materiay do dziejw wojny polsko-tureckiej 1672-1676 // Studia i
Materiay do Historii Wojskowoci. Warszawa, 1966. . XII. Cz. II.
8 .
, , ... ' ,
, ' ... 1710 /
. , 1854; / . . . ., 1971; .
- XVII- /
. ., 1851. . II.
9 Collectanea z dziejopisw tureckich rzeczy do historii polskiej sucych, z dodatkiem objanie
potrzebnych i krytycznych uwag przez 1.1. S. Skowskiego. Warszawa, 1825. . II.

352

10. 1674

1674 .
, .
,
29 (. .) 1675 .10, 11
. -,
. , , ,
: ,
, ,
1674 . 29 (. .) 1675 .
, ,
. , .
, ;
, , 1660 . 1*
2* . ,
() , -
. ,
, ,
, , (. - . .) .
, - , - , , 3*.
4.
1673 . , .
1674 . ,
.
, .
, , , ,
, - 12.
10 (; - ), . 79 (
), on. 1, . 166, . 515-533.
11 . J1.537.-545. : .
XVII . // . 1997.
T. CCXXXUI. . 431,433.
'* - , - ,
.
2 1660 .
.
3 , , .
4* 1669 . -,
( - ), 1645 .
12 , . 79, . 1, . 166, . 515-516, 533-533.

23-6-1279

353

,
.
, ,
:
, , .
.. ;
, ,
,
1674 .


- 1673/1674 .
, 1674 .
- , -1*
13.
, III
, 2*
. 20
, ,
17 ,
. ,

3*, (principaliora
capita) (jej...
nie yczy), , 14.
'* - - .
Collectanea... .. S. 103.
2* -
, .
3* () - 1674 .
, -
.
14 Woliski J. Przyczynki... S. 82. 17
III, 4 (Woliski J.
Materiay do dziejw wojny... S. 279).
(Collectanea... . II. S. 105) ,
25 (. .) , ,
( . . 30. ... . 187).
13

354

10. 1674

, , 15.
, 16 (
),
17. ,
, 18, ,
, , . 10 19. ,

,
11 20 21. III ,
22. , ,
- ,
- 23.
, , ,

15 Collectanea...

. . S. 105. ,
-,
( . . 30. ... . 187).
- ( - ) - .
16 Collectanea... . S. 105.
17 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... S. 279.
18 Collectanea... . II. S. 108.
19 4 III ,
, 10 (Wolis
ki J. Materiay do dziejw wojny... S. 279). ,
.
20 Woliski J. Przyczynki... S. 82 ( 20 ); Ejusd. Materiay
do dziejw wojny... S. 279 ( III 4 ).
21 . . 30. ... . 187 ( 25 (. .)
), 191 ( 18 (28)
- ,
, , .
, , ,
); Woliski J. Przyczynki... S. 82 (
20
); Ejusd. Materiay do dziejw wojny... S. 279 ( III 4 ).
, , 7(17)
,
( . . XI. . 472). .
22 Woliski J. Przyczynki... S. 82; Ejusd. Materiay do dziejw wojny... S. 279.
23 Collectanea... T. U . S . 110.
23*

355

24. . ,
, ,
, 15 (25)
: , , ,
, :
? .
25.
: ,

.
, ,

, (. - . .)
26. , ,
,
()
,
. , ,
27.


28, ,
29. , ,
24

. . . ... . 157 ( 17 (27)

,
, ).
25 . . XI. . 56 ( 5 (15) ).
26 , . 79, . 1, . 166, . 521 .-522.
27 . ... . 214; . . XI. . 467 (
18 (28) ), 516 ( 27 (. .)
-
), 491-493 ( 15 (25)
).
28 Collectanea... .. S. 107.
29 . . 30. ... . 191 (
18
(28) ); . . XI. . 588 (
,
15
(25) ).
356

10. 1674

30. :
, 31, 11 ,
- 13 32, - 18 33.
, .

, , , ,
, 250 34.
25
, ,

( , ,
). ,
. ,
. 9 , 15
- .
( )
30 . . XI. . 588 (
, 15 (25) ),
567 ( ,
2(12) ; : ,
, ).
31 . . 30. ... . 191 (
18 (28) ; ,
).
32 . . 189 ( 17 (27) - ; ,
, , (13 . - . .)
).
33 . . XI. . 577 (
6 (16) ( );
,
, , (sic!) 8(18) ), 588
( ; :
8 ).
34 , ( .
. . ... . 191 ( 18 (28) )),
: ,
, . , ,
28 (. .)
, , ( .
. . ... . 197).

357

, 35.
3 , ,
36. , , ,
, , , ,
25 : -
, 37.
, , , .
,
, 14 (- )

,
. , ,
. ,

, 38.
20 39. ,
,
40.
, (13) (, ,
)
, . (,
35

. . XI. . 467 ( 23 (. .) - ;
,
- ), 525 ( 12 (22)
, , , , -
(sic!) . : . . 30. ... . 212), 535
( 15 (25) - ), 575 (
27 (. .)), 559 ( 5
(15) ; - ),
36 . . XI. . 496 ( 23 (. .) -
).
37 . . 535.
38 . . 506-508, 510-512.
39 . . 491 ( 15 (25) -
). .
, : . 491-493 ( 15 (25) ),
516 ( 27 (. .) -
), 616 ( 14 (24)
); . ... . 214,215.
40 . . XI. . 498-505, 508-510.
358

10. 1674

, .) , -
, - (. - . .)
- 1000 ,
41.

. 7 . 12 (22)
,
, -
: ,
15 42.
.
. 1672 .
,
- 43.
, -
. ,
, ,
. ,
.
.
,
.
,
44.
13 , ,
: ,
45. ,
, ,
- 46.
, ,
,
41 ,

. 79, . 1, . 166, . 538-538.

. . XI. . 522.
43 Wjcik Z. Rzeczpospolita wobec Turcji i Rosji 1674-1675. Studia z dziejw polskiej polityki
zagranicznej. Wrocaw etc., 1976. S. 27.
44 Woliski J. Krl Jan III a sprawa Ukrainy 16741675. Warszawa, 1934. S. 9.
45 , . 79. on. 1, . 166, . 538.
44 . JI. 522.
42

359

, . ,
- -
-47.
, - , ,
48.
(20 ), ,
,
,

49. , , .
, , , ,
: ,
, ( . - . .) 50.
: ,
...;
(. - . .) ( . - . .)
(. - . .) ;
51. ,

, 52,
.
* - -53.
, 54,
.
47

Woliski J. Przyczynki... S. 82; , . 79, . 1, . 166, . 522.

18 (Woliski J. Przyczynki... S. 82),
,
- .
48 Woliski J. Porednictwo tatarskie w wojnie polsko-tureckiej 1674-1675 // Ejusd. Z dziejw
wojny i polityki w dobie Jana Sobieskiego. Warszawa, 1960. S. 142.
49 Collectanea... T.II. S. 110.
50 . . XI. . 541 ( ,
(. .)).
51 , . 79, . 1, . 166, . 539.
52 . JI. 539.
- - ().
53 Collectanea.... . S. 110.
54 Ibid.

360

10. 1674

,
. 12 (22)
:
55. ,
:
14 (24) , ,
, 56; ,
. , 23 (. .),
2 , 57, , ,
.

29 (. .), , ()
58.
20 , 2 ,
11-12 130 .
, . ,
, 59.
60, 27
(6 )61. , 62, -
63 (?). , ,
64.
55

. . XI. . 522. , , -
, - (. - . .)
( ). : ,
, , , ,
.
56 . . 612. , , .
57 , . 79, . 1, . 166, . 540.
ss . . XI. . 548,549.
59 . . 612.
. . 621 ( 31 (. .) - .
,
).
61 . . 572 ( , 2 (12)
; , 2(12 )
).
42 . . 621 ( 31 (. .)).
65 . . 612 ( 14 (24) ).
64 . 61.
361

, . ,
29 (. .)65. ,
, 66.
, ,
, ,
, , . ,
29-30 (8-9 ).
* 6(16)
, 110 . ,
,
7-8 .
, 67,
: 29 (. .)
, , ,

. ,
.
, ,
, ,
. 68. ,
,
69, , .
(, , ) :
65

, . 79, . 1, . 166, . 541.

66

Hammer J. Geschichte... . VI. S. 301.

' - .
Collectanea... . II. S. 111.
68 . . XI. . 542 ( 31 (. .)
- ), 612 ( 14 (24) ), 614 ( 14 (24)
), 621 (
31 (. .)).
69 . . 572 ( , 2(12)
;
), 633 (
8 (18) ); . . 30. ... . 204
( 17 (27) ), 205 (
7 (17) ),
217 ( 13 (23) ;
12 (22) ).
67

362

10. 1674

,
( ?): ?
(. - . .) , ,
, : ,
, .
1* , ,
. : - ,
: 70.
, -
.
, :
- , ,
- . 29 (.
.) 1675 . , ,
, 1674 . ,
, ,
52 . .
71: 1500 , - 3500, ()
- 3000, - 2600, - - 1500, - 1480, - - 3000, 2* - - 3200,
()3* - 3000, - - 1500, - - 1300,
- - 3000, - - 860, -- 1860, - 2500, () 72 - 160,
- 60, 4* - - 280, - 320, - 180,250, 320,260,200, 380 280
, - 60, 130 170 , 8000
73, 2000 5*, 3000 6*, 1200
'* ,
.
70 , . 79, . 1, . 166, . 540-540.
71 . JI. 523.-526.
2* , - , .
3* - , .
- - (Collectanea... . II. S. 113).
4* ?
13 (Ibid. S. 110).
s* , - .
6 - - .
363

() , 1000 .
, 100 . 74.
, .
, , ,
35 .,
75.

, 2
76. 10 (20)
, -
, :
, 6000
1500 77. - , ,
, , ,
, .
,
, , 78. - ,
.
79; ,
.
74

. . 30. ... . 189 (

17 (27) ; ,
), 191 (
18 (28) ; ,
).
75

, . 79, . 1, . 166, . 526.

2 (23 . .) ; . . XI. . 546 (
25 (. .) - ), 594-595 (
, 31 (. .)), 620 (
31 (. .) - ), 654 (
, 16 (26) ).
77 . . 603.
78 . . 530 ( 5(15) ), 631-634 (
17 (27) . : . . 30.
... . 204); Woliski J. Materiay do dziejw wojny... S. 296 (
7 ).
79 . . ... . 254.
. : . . XI. . 565, 566 ( 5 (15)
. : -. .
: . ., 1993. . 544
76

364

10. 1674

, , 50 .80,
-100 .81 . ,
100 . 82. , 50 ,
- 100 . ,
, .

.

83 , ,
, , -
40 ,
1*. .
,
45 55 . ,
,
2*.
29 III , 10 ,
( 1903 .)); . . ... . 254 (
).
80 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... S. 297 (
,
).
81 , . 79, . 1, . 166, . 539 .
82 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... S. 297; , . 79, on. 1, . 166, . 537.
83 . . XI. . 542 621 ( 30 31 ( . .)
),
612 615 ( 14 (24) ); . XII. . 5
( 30 (. .)
); . . 118; . ... . . . 351; ,
. 79, . 1, . 166, . 541; Woliski J. Przyczynki... S. 84 (
III 29 ), 86 (
, ,
30 ); Collectanea... . II. S. 112,113; Theatrum Europaeum. Frankfurt am Mayn,
1682. . XI. S. 563.
'* - , - .
2* ( - ), -
, - ,
.
365

15 . 84. ,
7-8 ,
, .
:
( , . - . .),
, .
,
. ,
, , ,
. ,
85.
(. .) ,
, , , 86.
, ,
, .
. ,
, , ,
87. , ,
. ,
88.
, , .
(Kopanicza) ,
, , , ,
, . , -
, , ,
89.
84

Woliski J. Przyczynki... S. 83, 84.

85

, . 79, . 1, . 166, . 528.-529.

. . XI. . 542, 621.
87 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... S. 301 ( 29
). . : . . XI. . 606 ( 11
(21) ; , ;
, , ,
).
88 Collectanea..... S. 113.
89 , (Ibid. S. 116.
. : Hammer J. Geschichte... . VI. S. 1), ,
.
86

366

10. 1674

, .
( , 70 ), .
, , :

.
, ,
, .
, , ,
(-), 90. ,
, ,
. , ,
,
.
91. ,
, , . ,
: ,
;
,
, -
.
, ,
.
,
. ,
, -,
250. ,
, . , ,
, 92. -
() ,

- .
. ,

90

Collectanea..... S. 114.
Ibid.
92 , . 79, . 1, . 166, . 527.

91

367

93, *
94. ,
95.
, , :
,
96, - ,
97. 10 (20)
- : ,
, ,
98. , 99,
100.
,
. ,
, : ... , ,
.
101. ,
93 . . 30. ... . 218 (
9(19) ) - ; . . XI. . 600 (
10 (20) - ); . XII. . 6 (
30 (. .)).
* - .
94 . . XI. . 600 (. . 92).
95 . . XII. . 6 ( 30 (. .)).
. ,
( . . XI. . 658).
96 . . XI. . 600 ( 10 (20) -
).
97 . . XII. . 6 ( 30 (. .)). ,
, 4000 ( ).
10 (20) - ,
500 ( . . XI. . 600). , ,
, -. ,
(4000 500) , , ,
, .
98 . . XI. . 600.
99 . . 658 (
, ).
100 .
101 , . 79, . 1, . 166, . 527. , ,
, ( . . XII.
. 6 - 30 (. .)), .

368

10. 1674

, 102.
,
103.
,
, ,
10 (20) . , ,
, ... ,
, 104,
6(16) .
, 105.
, , : ,
19 106.
107.
17 (27) -
(
, ),
( ) 9 (19) 108. ,
16 , .
, , 16 ,
- 19 109.
102

. . XI. . 606 (
11 (21) ); .
... . 218.
103 . ... . 218. ,
... ( . . XI. . 658 (
,
)), .
104 . . XI. . 600.
105 Woliski J. Przyczynki... S. 84 ( III 29
).
106 Hammer J. Geschichte... . VI. S. 301.
107 , . 79, . 1, . 166, . 527, 541.
108 . . 30. ... . 221.
| . Theatrum Europae
um, (. XI. S. 563),
11 (21) ( . . XI. . 606),
- 10 ( . . XII. . 8),
8 (18) - ,
, 11 ( . . XI. . 665), -
( . -... . 218). ,
24-6-1279

369

,
.
2,5 .110 6 ."1 , - 1 .112, -2 .113,
- 5 .114, Theatrum Europaeum - 4 . 115.
, ,
.
116.
, 20 117. ,
, , 20 118, ,
, ,
, 30 119.
, , ,
. , , ,
. -
-, 1674 . ,
, ,
24 120. , .
,
, , ,
.

, ,
, Theatrum Europaeum .
, .
( . ... . II. . 353);
.
1,0

. . XII. . 7.
. . XI. . 658.
112 Woliski J. Przyczynki... S. 84 ( III 29
).
113 Collectanea.... . S. 114.
114 . '... . 218.
115 Theatrum Europaeum. . XI. S. 653.
116 . '... . 218; . . 119.
117 . . XII. . 7.
118 Woliski J. Przyczynki... S. 84 ( III 29
).
119 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... S. 297.
120 Dwa pamitniki z XVII wieku; Jana Cedrowskiego i Jana Floriana Drobysza Tuszyskiego /
Wyda, opracowa i wstpem poprzedzi Adam Przybo. Wrocaw; Krakw, 1954. S. 61.
370

10. 1674

.
.
, ,
. , ,
, (. -..) ,
. , , ,
,
. ,
,
. , , .
( . - . .).
,
. , ,
- . .
.
. , ,
, , , ,
.
, 121 (, , ,
).
: ,
, , ; :
122.
.
, ,
,
, .
, .
.
.
, ,
. ,
.
.
,
.
, . 79, . 1, . 166, . 527-528.
122
24

. JI. 541.
371

.
,
. , (
. - . .) , ,
, .
, ,
.
,
. ,
. : , .
, ,
. ,
, .
,
. , .
, , ,
. ,
,
()
,
, , 123.
. , , ,
124.
. 11 (21)

,
.
, ,
, ; (. - . .) .
,
, ; (
. - . .) , , ,
- , 125.
123 . . XII. . 6-11 (
(. .)).
124 . . XI. . 658 (
, ).
125 . . 606, 607.

372

10. 1674

17 (27)
: ,
, , ,
, , 126.
.
.
, .
,
(niewolnikami) ,
(Barabasza). :
, , ,
,
. , .
. ,
(jasyrem) ,
,
. (?)
,
. 800 ,
. 170 ,
. 127.
Theatrum Europaeum. ,
. (Officirer*)
(in unterschiedlichen Ausfallen)
. , ,
.
(Besatzung) (in vielen Dingen darinnen
erauget), , (Commendanten)
.
(zween Geistliche),
, . ,
, , :
, (Bassen)128.
126

. . 30. ... . 221.

. II. S. 114-116.
, , .
121 Theatrum Europaeum. . XI. S. 563.

127 Collectanea...

373

. '
,
, , ...
, - ',
, ,
, ,
, . ...,
; , , ,
,
,
, -
... ,
, , , -:
. ,
... ,
;
, ,
129.
.
, , , (. . .) ... ,
.
.
(). ,
, ,
, ,
.
()
. ,
, ,
, , ,
, : , .
.
. ,
. , ,
... , , ,
129

. ... . 218.

374

10. 1674

, Bctx ' ,
. , ,
( ") ' ^
130.
. , ^ ,
, :
, ycfex 131.
,
. ,
, , , .
, ,
, ,
(
)132.
,
.
, , . ,
. , ,
.
,
( , ,
, )133
( )134.
,
19 135. .
.
-, ,
130

. ... . II. . 352, 353.

131

. . 119.
, ,
, : ,
,
, , (, . 79, . 1, . 166,
. 541.). ( .
. 30. ... . 204 ( 17
(27) )).
133 . . . VI. . 11-12. . 461.
134 . . ... . 253.
135 . . XII. . 9.
132

375

136. , 1675 .
137.

.

, -
, ,
. 2 ,
, 15 16 , ,
, ,
. ,
2 9 , , .

9 .
138;
, . :
( . - . .) 139.
, , .
,
?
300 ,
,
. 6-7 ( 2 8
9 )? ,
, ,
, , .
(, , ) : ,
.
19 ,

500 , , (. - . .)
, . ,
, , - 136

Dwa pamitniki z XVII wieku... S. 61.

. . XII. . 273.
138 , . 79, . 1, . 166, . 549.-551. . .
139 . JI. 550.
137

376

10. 1674

- 140. 22
, 141.
10 142, 23
143. 24
, 144 (
).
145.
(25 ?)
146 147.
17 (27) ,
, -
( . - . .)
148. ,
, 22 . ,
, .
-149. (
, -150,
140 . . XI. . 636 ( 17 (27) - ),
655 ( , 16 (26)
- ). . : . . 119.
141 . . XI. . 636 ( 17 (27) - );
. . 119. . : Collectanea... . II. S. 118; Woliski J. Przyczynki...
S. 84 ( III 29 ).
142 . . ... . 255.
143 . . XI. . 636 ( 17 (27) - ),
655 ( , 16 (26)
- ). . : . . 119.
144 . . XI. . 636-637 ( 17 (27) -
); . . . ... . 219 (
19 (29) ).
145 . . XI. . 637 ( 17 (27) - ).
146 . . 119-120; . ^... . 216.
147 . . XI. . 636 ( 17 (27) - ),
655 ( , 16 (26)
- ). . : Collectanea... . II. S. 118.
148 . . XI. . 637.
149 Collectanea... . II. S. 117. Woliski J. Przyczynki... S. 84. (
III 29 ); Ejusd. Materiay do dziejw wojny... S. 304 (
30 ).
150 . . XII. . 11.

377

, .)
151, 152
153, .
154. ,
: ,
155. , ,
,
, 156.
17 (27) , ,
, .
11 (21) 157 -
, . ,
,
- .
, ,
158. ,
159, . ,
20 (30)
160.
151 Woliski J. Przyczynki... S. 84 ( III 29 );
Hammer J. Geschichte... . VI. S. 302; , . 79, . 1, . 166, . 529-531, 541.
152

. . XI. . 650 (
18 (28) ); Woliski J. Materiay do dziejw wojny... S. 301 (
22 ); Theatrum Europaeum. . XI. S. 563, 564.
(, . 79, . 1, . 166, . 533),
, ( . . 529-531, 541.).
153 . ... . II. . 353, 354.
154 . . XI. . 650 (
18 (28) ); Woliski J. Materiay do dziejw wojny... S. 301 (
22 ), 304 ( 30 ); , . 79, . 1,
. 166, . 529.
155 Collectanea... . II. S. 117-118, 119.
156 , - Theatrum Europaeum,
, ,
(. XI. S. 653).
157 . . 30. ... . 221.
158 . . XI. . 658.
159 . ... . II. . 353.
160 , . 79, . 1, . 166, . 541.
378

10. 1674

, .
- , ,
. :
, [ ] 14 ;
[] ,
; 161. ,
. ,
162, , ,
.
, ,
, , . 80 .
, --,
, , -
. ,
: 20 , 25
26 .
,
26 27 163. 4 .
: III 29
164 ( 25
. .)165. , 9 10 . , 10 ,
, 166.
161

Dwa pamitniki z XVII wieku... S. 61.

II. S. 117.
163 , , III
29 , , (Woliski J. Przyczyn
ki... S. 84). , 19 20 . ,
: 4
. , , 16
. ,
. , ,
, 29 , .
' Ibid. S. 85.
1 . ... . II. . 354. 30
, 2 (Woliski J. Materiay do
dziejw wojny... S. 304).
. 163. , ,
, , . ,
( . . 119), , -
( . "... . 219).
162 Collectanea....

379

,
167. ,
168.
: 7 . 169, .
()170,40 .
171 , 40 . 172, 60 .
, 173.
, , :
2 .174, 30 . 175, 60 .176 , 0 .177, 100 .178, 130 .179,
( 700 )180.
,
:
( , 181,
), ,
, -
167

Woliski J. Przyczynki... S. 84.

168

, . 79, . 1, . 166, . 531 . Theatrum Europaeum ,

(sic!) (. XI. S. 563).
169 , . 79, . 1, . 166, . 529.
170 Woliski J. Przyczynki... S. 84 ( 29
).
171 . . XI. . 666 (
9 (19) - ).
( . . 538 ( 15 (25)
)); . ... . II. . 353.
72 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... S. 303 ( 28 ).
173
Woliski J. Przyczynki... S. 85 ( III 29
).

174
, . 79, . 1, . 166, . 530.
175
Woliski J. Przyczynki... S. 88 ( 9 ).
!7 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... S. 304 ( 30 ).
177 Pamitnik Mikoaja Jemioowskiego, towarzysza lekkiej chorgwi, ziemianina wojewdztwa
beskiego, obejmujcy dzieje Polski od roku 1648 do 1679 spczenie porzdkiem lat opowied
ziane. Lww, 18^0. S. 239.
178 Theatrum Europaeum. . XI. S. 564.
179 Dwa pamitniki z XVII wieku... S. 61.
180 . / , ,
. . , . . . , 1992. . 259.
181

, . 79, . 1, . 166, . 533.

380

10. 1674

Theatrum Europaeum .
.
.
.
.
, , .
, ,
. ,
. (sic!) .

. .
. ,
,
. ,
. : ,
.
.
,
, . .
2000 , .
,
. .
5000 .
. ,
,
, 50 ,
.
. , ,
.
. ,
, .
, , .
8 , 182.
: ,
, ,
, . ,
, , 183.
1

. . 529-531.
. . 541.-542.

183

381

29 .
.
( - . .) ,
. , 29 , :
, , -1000 -
, . (niewiast)
, 184.
28 . ,
. ,
.
(cum fraudulenta spe),
. ,
, , 183.
. , ,
,
, . ,
, , ,
186.
' ' ... .
(sic!), , ,
co6t ;
, " ,
. , ,
. ^,
, ^ ' .
, ,
, ,
187.
.
16 (), , ,
. 20 6
. ,
184

Woliski J. Przyczynki... S. 84.

185

Woliski J. Materiay do dziejw wojny... S. 303, 304 (

,
).
186 . . XII. . 11.
187 . ... . 259.

382

10. 1674

.
. ,
- , ,
188.
Theatrum Europaeum. ,
, , , .
, ,
. ,
. , ,
189.
. .. .^,
, , -
, yctx
. ,
. '
, , ,
. , '
, , " . "
, ,
, - ,
, , ,
, , , ',
, , , ,
M^crfe , yctx , ,
, ... ,
, ,
... (. - . .)
190.
. , ...
, , ', ,
,
..., -
, ,
, ,
Collectanea... . II. S. 117, 119.
Theatrum Europaeum. . XI. S. 564.
1,0 . . 119.

1,9

383

.
, ,
;

, - ,
191.
. ... ,
, , ,
;
,
... .
, , ,
, , ,
; ,
;
, , ,
, ,

.
,
,
.
,
,
... ,
. ,
, ,
.
, , .
, ,
...
,
... ... ;
, (
. - . .) .
,

191

. ... . 219.

384

10. 1674

, , .

192.
,
- .
,
( ?)
, .
.
, ,
. ,
. III
29 , , (,
22 10 ), ,
(, ,
).
, 193.
- -
, ,
.
, ,
194.
,
.
, ,
. ,
, ,
(1672 .), ,
. , ,
1.2
1.3

. ... . . . 352, 353.

Woliski J. Przyczynki... S. 84. ,

,
( . XVII - XVIII (
). X., 1930. . 321).
1.4
, ),
, (Wolis
ki J. Materiay do dziejw wojny... S. 297).
, .
25-6-1279

385

,
195. , , :
, , ,
, , ,
; , , 196.
, ,
, ,
197.
, 10 .198,23 .199,
30 .200,40 .201 , .
,
. 29 (. .) 1675 . ,
, 500 202.

,
()
(, ),
, . , , -
, -
, ,
, . , -
, - , , ,
.
, ...,
... ,
( . - . .),
,9S

Hammer J. Geschichte... . VI. S. 302.

1,6

. . . VI. . 11-12. . 461.

197

. . ... . 254. . : . .
/ . -, 1985.
. 522, 523.
198

Woliski J. Przyczynki... S. 85 ( III 29

).
199

. ... . II. . 354.

200

Pamitnik Mikoaja Jemioowskiego... S. 239.

. ... . 259.
202 , . 79, . 1, . 166, . 531.
201

386

10. 1674

.
. ,
, , (
. - . .) (. - . .) 203.
,
. ,
, -
,
. ,
, , ,
,
204.
29
, (,
) ,
, , ,
- . ,
(quo me vertere). , , ,
-1* ,
2*
15 . - .
, - , - 205.
, , , .
206.
203

. . 531.-532.

204

. . 1300-1600 / . . . . .,
1998. . 125; Koodziejczyk D. Podole pod panowaniem tureckim. Ejalet Kamieniecki 1672-1699.

Warszawa, 1994. S. 47.

'* - - () - ,
, , ,
1672 . . - -
,
1673 .
2 - -
.
205 Woliski J. Przyczynki... S. 85.
206 ,
1674 - , ,
, , ,
25

387

207. ,
. ,
, 18 208.
, - 21 209.
, ,
(. .) 210, .
, 8 (18) ,
- ,
( ). : :
, ,
... ,
. , ,
, 1 *. ... ,
, : ,
,
, 2*. (. - . .)
, , , .
: ? :
, , , .

, 211.
,
(do Wooch) (Pamitnik Mikoaja Jemioowskiego... S. 239),
.
207 Collectanea... . II. S. 120. ,
. III ,
(multanskiemu)
, (Woliski J. Przyczynki... S. 85). ,
, . ,
, .
208 Hammer J. Geschichte... . VI. S. 302.
209 Woliski J. Materiay do dziejw wojny... S. 305 ( 30 ).
210 . . . . VI. . 11-12. . 461.
'* , ,
,
.
2* , ,
, .
211 , . 79, . 1, . 166, . 542-543.
388

10. 1674

( ), ,
, ,
212. , ,
, - 213. , , , ,
214.

, ,
. ,
,
, ,
. 215.
,
- 21 216
29 217. , , ,


218. ,
,
219.
2,2

Collectanea... . II. S. 119.

Hammer J. Geschichte... . VI. S. 303.
2.4 ,
. ,
', .
: ,
, ,
, . ,
, , , ,
; , , ,
^ ', - ;
,
(. . ... . II. . 355).
2.5 . . ... . 258; . . XI. . 668 (
10 (20) ).
2.6 Hammer J. Geschichte... . VI. S. 302.
217 Woliski J. Przyczynki... S. 85 ( III 29
).
218 Ibid. S. 86 ( III 30 ), 84 (
III 29 ); Collectanea... . II. S. 117.
2,9 Woliski J. Przyczynki... S. 84 ( III 29
).
213

389

(,
): ..., ,
(. - . .) ,
(. - . .)
220, .
( , ), .
(),
( ),
.
,
.
221. ,
,
,
, , , , ,
", 222 (
). , 23 (.
.) 223.
9
, 224, 11
, , 225.
, 25 (. .)
226.
,
, 227.
, 4 (14)
220

Collectanea... . II. S. 117.

, . 79, . 1, . 166, . 543.
221 . ... . II. . 355. XVII .
, , .
223
, . 79, . 1, . 166, . 543.
224
Woliski J. Przyczynki... S. 88.
225
Woliski J. Materiay do dziejw wojny... S. 306.
226 , . 79, on. 1, . 166, . 543. ,
(Collectanea... . II.
S. 120).
227
Biblioteka PAN w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 1070, k. 712v.
390

10. 1674

, - 228.
, 10 229. ,
.
* * *

1674 ., ,

, , ,
, .
( ),
. :



.
- .

- .
. 1674 .,
, :
1676 ., -
.

1674 ., (. .). .



, ,
,

. ,
.
, // , ,
; ,
. ,
2
229

, . 79, . 1, . 166, . 545-545.

Collectanea... . II. S. 120.
391


, ,
, .
, ,
,
. , ,
// .
. . ,
. , :
, , , , ,
, . ,
, , ,
. .
, , //
, , , .
, ; ,
, .
. .
(), . 79 (
), . 1, . 166, . 549 . - 551. ( ,
).

11

1711-1712
(
)

, ,
. ,
1711-1712 .
1,
.
, ,
,
1 . . , .
., 1991 ( 1846 .). . 223 ( 1711 .); .
. ., 1842. . 2. . 540; - . . .
. ., 1993. . 418 (
1903 .); . . ., 1856. . 1. . 82,83 (
, 1711 .
); . .
11 . . . . .,
1905. . VIH. . XXI. . 870; .
// - ,
, , -
( - ). ., 1868. . III. . 2: (1679-1716). . 191-193;
. // . 1882.
. . . 48; - . .
XVII XVIII // . ., 1899. 4. . 359, 360; . . (- ).
, 1909. . 29\ . . ., 1991 ( 1933
1966 .). . 2 ( XVII .). . 157 (
1711 .); . (1672-1742).
. , 1937. . 71; - .
. ., 1993 ( 1976 .). . 2: XVII 1923 .
. 145,146; . . XVII
XVUI . ., 1963. . 199 ( , );
. . (1709-1714). ., 1990.
. 100, 116, 180; . ., . /. .
., 1991. . 20; Perdenia J. Stanowisko Rzeczypospolitej wobec sprawy Ukrainy na przeomie
XVII-XVIII w. Wrocaw; Warszawa; Krakw, 1963. S. 252, 253.

393

1709 . , ,
XVIII-XX ., , 1711-1712 .,
2.
()3,
- .
4 .
- ,
, , -
, ,
, .
- ,
1711-1712 .
* * *

1711-1712 .
. 1679 .

- 1678 ., -
.
, ,
5.
11 6.
2

:
... . , 1778-1779. . 3-4 ( ... ... ...); / . .
., 1855. . II: ;
. ., 1878. . 25: I . .
( - ...); 1711 ( ).
/ . 3. // - . ., 1898.
. 12; . . . - 1711 1712 . /
- . ... . 3. .
., 1898 ( - - ...); .
., 1962-1992. . 11 (. 1-2), 12 (. 1-2), 13 (. 1).
3 (; - ), . 9 (
), 11 ( ), 79 ( ),
89 ( ), 124 ( ).
4 , . , . ( ).
5 . . . , .
1663-1687 . II . . .
. 1905. . VI. . XV. . 317.
6 . . 317-324. , 1679 . 11 , ,
. , , , , ,
394

11. 1711-1712

, , .
,
XII 1709 .1*
- :
, - -7.
, - XVIII
. , - :
- ,
- . 2*
,
. ,
.
... ,
, , , , ,
1674 .: 1674 .
,
( ,
. ., 1828. . IV. . 93;
( - ). 1-. ., 1830. . I. . 573; . .
. ., 1905. . 5: . . 380. (
, ,
, ,
). , 1679 .
. 1679 . . : . .
. ., 1887. . I: . . 407.
1679- 1711-1712 .
1704 . , , ,
II
, (Otwinowski . Dzieje Polski pod pan
owaniem Augusta II od roku 1696-1728. Krakw, 1849. S. 63, 64). ,
,
. ,
. , (60-80-
XVII .)
, 1674- 1675 .,
( . . ... . 259-261. . : . .
XVII . // .
. 1973. . 9. . 78-89).
'* , , .
7 . . ... . 30.
2* 1704 .
395

. XII 1* ...
.
, , ,
2*
3*... , , ,
8.
XII, , ,
, .
. 20 1710 .
,
.
, , 9.
, - , -
, , , XII,
1710 . ...
... .
. ,
, ,
. ,
, , ,
, .
,
, . ,
, ,
,
'* , ,
XII.
2

(Desailleurs Pierre Puchot) -

XVIII .
.
3 - (1704-1712, 1733-1736). 1704-1706 .
II, 1733-1736 . -
III. XII, 1704 .,
, .
* . 1711 . ( )
// . . , 1934. 36. 4. . 173; .
: Perdenia J. Stanowisko... S. 249,250.
9 Perdenia J. Stanowisko... S. 250.
396

II. 1711-1712

. , , ,
10.
, XII 1710 .,

*...
,
... 11.
XII
12.
, ,
: ,
, ()
,
. - 1711 .
, XII,
, . ,
,
, ,
, .
,
13.

. , ,
. ,
10

. ... . 173, 174.

' - , XVIII .
.
" . ... . 30, 31.
12 . . .
13 .: . ... . 43-53; .
... . 172-189, : . . 11 . . .
. . VI. . XVI. . 738-741; . ...
. 187, 188; . 1. : 3 . ., 1991. . 3. . 369372; . . ... . 52-54; Feldman J. Polska a sprawa
wschodnia. 1709-1714. Krakw, 1926. S. 61, 62.
XII, (
XII, , , ,
, ,
/ . . ., 1847. . 38-41 ( - ...).

397

, . ...
.
, ,

. . 14.
13. ,
,
,
, ,
. ,
,
, ,

.
* * *

1711-1712 .
, .
(, ,
, ) -
( )16.
(. ).
XII (. 13), ,
17 (
), .
, -
18. ,
14

. ... . 55, 56.

15

,
: ... . II. . 52; ... . 12, 13,47,49,55,69,70,72-74,
78,79,81-83,85,94,229-231,329; ... 1962. . 11. . 1.. 73,74,216.
16 ... . 62, 73, 79, 81, 83, 107, 230, 259, 313; - ...
. 104; ... 1964. . 11. . 2. . 718,719 ( ).
17 ... . 40,41.
18
, - , ,
( . . ... . 179). :
1709 . ,

. ,
398

11. 1711-1712

, . ,
. ,
;
, 1648-1654 . 19.
, , .
1711 .
. - ( )
. , (
) 1711 .
. 20,
21. , ,

. - ,
() .
.

, .
( - 1734), ,
. 70- XVII .
,
. 1677 . , 1704 .
, 1711-1712 ., , ,
, .
, , ,
( - . ., 1909.
. 3: . ( 1708 - 1709) /
. . , . JI. . . 214, 216, 221-223).
, , ,
.
19 /. . 1648-1654 . // ,
. ., 1966. . 2. .
20 ... . 73, 79, 82, 83,329.
21 .: Polski Sownik Biograficzny. Wrocaw; Warszawa; Krakw, 1993. . XXXIV.
S. 451-454. 3. ,
, 1713 (!)
(Ibid. S. 453).
.: . . ,
. ., 1893. . 2: . . 187-189. ,
, 1711 . , ,
, .
399

, 22.
,
. 1710 . (
) -
. 1711. ,

' ...
( , - , -
)23.
( - 1748)
.
, 1706 . ,
. , ,
, .
1709 . - . 1709 .
, 1710 .
, ... ,
, 24.
() ( ) -
. 1706 . , 1708 .
25.
22

, , - ()
, .
, .
() ,
( ). ,
, ,
. ,
- ( . . -
XVII - XVIII . 1959. . 426, 427, 440, 443, 444, 446-448;
. () XVII
// . , 1993. . CCXXV. . 232-257). ,
XVIII . .
23 ... . II. . 150-152; . . III. . 2. . 748, 749; .
, . ., 1895. 2. . 53-58, 144, 145;
( . .). , (1712-1734). ( )
// . 1894. . XLV. . 146-148.
24 . ... 1902. . 3: . . 35;
. /. . . 3. . 327-332; . .
. ., 1908.1. . 220.
25 . . . 1910. II. . 179.
400

11. 1711-1712
* * *

,
. - 24
1711 . :
, , ;
26.
, - 3
, - , 1*,
27.

,
. ,
, ,
: 2
,
,
28.
8 ,
(
) ,
, , ...
. .
, :
,
2*,
,
3*.
. ,
, :

26

... . 81.
, .
27 ... . 11. . 1. . 216.
28 ... . II. . 37.
.
3
- 1677 1678 .
1679
26-6-1279

401

,
, ,
.
, - , - ,
,
29.
8 12 ,

, , ,
30. , ,
. 2 ,
: ,
, .
: ,
,
, 1*
. ,

,
: 31.
24 ,
:
, , , .
, - , - ,
32.
7 : ,
, ,
33.
, , ,
, :
29

. . 24,25.
. . ( 12 ).
* .
31 . . 37, 38.
32 ... . 81.
33 . . 24; ... . 11. . 1. . 225. ,
, .
30

402

11. 1711-1712

, , , *
34. .

12 1711 . ,
.
, , ,
. ,
, - .
, , :
, (. - . .) ,
,
35. (
)
. :
, (. - . .) , ,
- ,
. ,
(. - . .) 36. : loniae atque ei adhaerentibus Cosacis et Zaporoviensibus et iis Cosacis, qui Serenis
simo Hano Crymeae Domino Deulet Geraj confoederati sunt, ex parte Cari nulla in
posterum molestia fiat, sed ut a longa annorum serie nullum ius habuit in illis locis, ita
modo ex iis omnibus sese subtrahere debeat37.
,
(, , -
), - ,
( 38) , , -
.
. . : 15 . ., 1962. . VIII. . 15-16.
. 374; ... . 11. . 1. . 216.
35 ... . 267 (
); ... . 11. . 1. . 323.
34 . . 1-. . IV. . 716; , /
. . ., 1869. . 13.
37 ... . 50.
3* ,
1711 . , ,
(...
. 47-50 ( ); - ,
. ., 1916. . 2. . 87-90 (
); Subtelny . The Mazepists. Ukrainian Separatism in the Early Eighteenth Century. NY,
34

26

403

( , )39. ,
, 12 ,
40, .
-
,
1*.
: ,
, , 41. , :
42. ,
,
.
,

.
,
.
14
: , 2*, ,
, ,
, , , 43.
1981. . 211-213 ( )).
, .
39
:
(. : ... . 11. . 1. . 579), - .

, . , -
1711 . ,
, , ( ).
40 , , .: . . 327.
'* ,
.
41 ... . . . 1. . 325.
(!) : . . 1-. . IV. . 715;
... . .
42 14
( ... . 11. . 2. . 9).
2* , ,
, .
43 . : ...
, , . : ,
404

11. 1711-1712

.
, , .
,
, , , -
, -
. - , 27
,
13 ,
, :
, ? 28
: ,
, , ,
44. ,
, ,
. ,
, .
31 -
: , *,
, 45.
1711 . I ,
( )
( ).
,
, . 60- XIX .
()
46,
II
47, 48.
, 49.
, , , (. - . .)
, , , ( . . 355).
44 . . 46.
*
1711 .
45 . . 56, 73.
44 . . III. . 2. . 756,757. .
47 ... . 11. . 2. . 150,151.
48 . . . , . 2 (
), . 2081.
405

23 , - 27 . ,
- .
: , 27 - ,
, 27 , 50.
( ), , 23
. - , ,
, . , ,
23-, 27 , :
.
, ,
1686 .51 ,
1710 ., , 52,

53.
,
( ), ,
.
.
, ,
,
(). :
,

. , ,
- :
. ,
,
; , ,
. ,
49

( ... . 11.
. 2. . 150, 151). , .
50 . . 464.
51 1686 ., ,
-
(. . 1-. . II. 1186; Volumina legum. Petersburg, 1860. . 6. S. 76).
52 Volumina legum. T. 6. S. 73-82.
53 . . ... . 42.
406

11. 1711-1712

. 1686 ., 54,
: ,
55.
1*, , .
( . - . .) ,
, , ,
.
* * *

.
, , -
23 2*.
( ),
56,
:
57. ,
.
,
,
54

. . 1-. . II. 1186; Volumina legum. . 6. S. 76.

, 31 :
,
( ... . 11. . 2. . 56, 73).
** ( , )
1711-1712 . : , , ,
, , , , ,
.
2* - , -
.
56 9 ,
23 . :
,
,
(... ... ... . 3. . 69; ... . 11. . 2. . 555.
23
- ; .: ... . 25. . 330). ,
,
, .
55

57

... ... ... . 3. . 60.

407

31 58. 6 1711 .

. :
, ,
59; : ,
, ,
( )
60.
31 - .
, ,
, . XVIII .
, , , .
6
26 , 23 61.
.

, , ,
, .
:
... -
,
62. ,
. ,
. ,
, ,
, . , ,
(. - . .)
63. 10 ,

,
58

... . 11. . 2. . 55.

.
59 . . 235.
60 . . ...
/ . ., 1843. . 15. . 291; ... . 11.
. 2. . 243.
61 ... . 11. . 2. . 556.
62 ... . 2. . 347.
63 .
408

11. 1711-1712

64. 15 ,
, ,
- , ..., 65.
,

27 66- , XII,
,
( , ).
10 15
' ,
67. , - 15 , -
( ( XII. - . .)
)
68. ,
( , ,
) , ,
, , ,
. ,
.
, XII ,
. , ,
,
.
16 -
: ...,
, ,
, 69. -
,
,
. .
64

... ... ... . 3. . 91.

... . 210.
66 . . ... ., 1789. . 12. . 47; ... . 211;
... . 11. . 2. . 261, 262,269.
.
67 ... ... ... . 3. . 91, 92,94; ... . 11. . 2. . 615.
... ... ... . 3. . 94; ... . 11. . 2. . 615.
69 - ... . 103.

65

409

(Carl Ewald Rnne; 1663-1716),

, -
. ,
. 1702 . .
-. 1702 . - ,
1704 . - -, 1705 . - -.
, 1709 . - .
1711 . .
,
,
70.
71.
,
. , ,
; , .

(. ).
: , , ,
, ,,, ,;
72.

() 23 1711 .73.
26 , 74, 12 ,
75. ,

( )76. 1711
70

/ . . , . . . ., 1899. . 26.
. 576; . ., 1913. -. . 57-59;
. . ... . 15. . 167; ... . 10; -
... . 3; ... . . . 1. . 43.
71 ., .: , . 9, 2, . , . 1, . 16, . 212-214,222-223, 236-237.
72 - ... . 97; ,
, .
., 1880. . 1: 1711. . 308.
73 ... . 285,292, 293.
74 . . 285.
75 - ... . 97.
76 ... . 147.
410

11. 1711-1712

, .
15 -
, 77.
, 78.
,
, 79. ,
,
, , ( ,
).
6 1711 .
,
, .
, 6861 80
(, ). 15
, (
) ,
, 81.
, 1144 ;
, ,
, 5720 .
. -
, 1711 . 500 82 ( ,
)83 84.

15 . , , , (. - . .)
, -
- ,
77

... ... ... . 3. . 92, 94; ... . 210, 211;

... . 11. . 2. . 615.
78 - ... . 97.
79 .
80 ... . 1. . 308.
81 ... ... ... . 3. . 94; ... . 11. . 2. . 615.
82 - ... . 97; ... . 1. . 308.
83 ... ... ... . 3. . 74; ... . 11. . 2. . 575;
. . ... . 128.
84 - ... . 97; ... . 1. . 308.
411

(. - M. K.) t s , ,
, ,
86.
,
1500 , 87.
.

( I)88.
,
(!), , ,
, ,
. , , 89
, .
, , ,
. ( . . .), - , - , ,
,
, (. - . .)
( 2)90.

,
( )91.
, ...
, ,
, ,
( 4)92.
85

, (-
... . 104).
86 ... . 210.
87 . . 211.
88 - ... . 104.
89 , 1711 . .
- 9
: (
... . 95). ,
.
90 - ... . 404. XVIII .
.
91 . . 104, 105.
92 . . 105.
412

11. 1711-1712

-
,
- , , ,
, , , ,
(, ) - .
,
( )93.

-
( )94.
, (
) , :
, *, , ,
- , , , - ( ...
) ,
( 5)95.
, ,
( 2 )97,
( 10)96. ,
( 8)98.
, ,
- , (;
, ). ,
, .
,
.
. ,
.
,
. , -
93

. . 106.
. . 105.
( ).
95 .
96 . . 104, 105.
97 . . 107.
98 . . 106.

94

413

25 -
, ,
99.

() :
- 15-, - 20-, - 1712 .100
,
( ),
101.
.
,
. -
5 1712 .102
, ()
() ()
(, , ).
- ()
, 26 1712 .
( , , ,
-103). ,
; , 25
, 5 ,
.
, :
, ... ,
, , , , ,
,

... . II. . 349.

. . 350.
101
1711 . ( . . 345, 346).
102 , . 124, 1712 ., . 4, . 50. . , 5 ,
, ( .
. 54~54.; : . 56-56., 6161 .).
101 . . 54-54., : . 56-56., 61. , ,
, 26 : -
, 5
( . . 2, . 2.).
- (-. .
... . 418).
100

414

11. 1711-1712

,
, ,
, . :
,
,
,
, ,
.
15 .
( ), , ,
.
, ,
; ,
25 , , -
. , . ,

. , :

. ,
, ,
, , .
* * *

.
, 1711 ., ,
25 , , ,
. :
5 ...
104. (. .) 1712 .

: ,
(6 . . - . .) []
... . ,
, - 1*, 2* -
104 ...

... ... . 3. . 98; ... . . . 2. . 578.

. , 1711 . ( . .
... . 116).
' . -
.
2 - .
415

105. , , ,
, . ,
() (Dessieur) -
. 21 (. .) 1712 .
,
( ), (aggrawuje) (chopw)1* 2*,
(domostwa)106.
, . ,
1712 . (
)
107. , ,
, . ,
. 3
27 : ,
,
... , , , ,
, . : , , ,
, , .
, 108. ,
. ,
,
1712 .: 10 ( ), 17- (
) 23 ( ) 109, -
. .
105

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 5845, list 16944.

'* , , .
2 . .
106 Ibid. Rkps 5795, s. 191, 192.
107 , . 9, . 2, . , . 1, . 16, . 222 (2 10 ), 212 (11 ); . 15, . 1056
(16 ); - ... . 123 (31 ).
3* , .
|0 , . 9, . 2, . , . 16, . 241.-242.
109 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 5931, listy 33904-33912.
, .
416

11. 1711-1712

1712 .,
. -
15 , ,
, ,
,
110. ,
- .
21 ,
: (
... ) 111.
, 1712 .
XVIII . , - , -
, ,
112. : (1712. - . .) ,
, -
' , ( . - . .) ^
"3.
3 1711. (
) ,
,
( 1711 .).
, ,
;
, - 114.
, , .
,
, ,
110 -

... . 130.
... ... ... . 3. . 130-131. ,
.
1712 .: 1 (, . 89, . 1,
1712 ., . 8, . 4-4.), 5 - ( . J1. 7).
112
// , . . ., 1856. . I. . 91.
113 , ,

// , ,
. ., 1888. . 51.
114 ... . II. . 348.
111

27-6-1279

417

, 1679 .
( , 1681 .115). ,
.
1711-1712 . ,
, , .

8 1712 .,
, . , ,
" ' ...
116.
.
1729-1730 . , ,
, (
), ,
117.
,
,
, 118.
. , 1665 .
( , , , ,
, ) ,
1712- ^ ,
,
119. 1738 .
,
, 27, -
. 120.
115

. . ... . 319-324.
, . 124, 1712 ., 34, . 1.
117 1729-1730 . / . .
// ( - ). ., 1893.
. 7. 3: . . 53.
118 1729-1730 . //
/ . ., 1931. . 4. . 22.
119 ( - ),
. 131 (- - ), . 30, . 7, .
1.-2.
120 . . XVII-XV1II . , 1926. . I.
. 2. . 98.
116

418

11. 1711-1712

, ,
,
.
, ()
( ) . ,
-
XVIII . . ,
, ,
10,5 . 1721 10
(59849) , (82620) 1:1,38121.
,
, 14,5 . -
, - .
25 . (, ,
), 125
.
. ,
, (. ):
122, 17,5
. . 123,
, 18 . . 124. ,
35,5 . 2. ,
125 . ,
3,5 1 . . ,
XVII-ro XVIII ., ,
, , , 3,5
1 . . ,
- 1711 .
121

. . ... 1963. . IX. . 17-18. . 627.

. - XVXVIII .: . ., 1993.
XVIII .. , .
123 35024 2 (Jabonowski A. Wstp // rda dziejowe.
Warszawa, 1894. . XX: Ziemie Ruskie. Ukraina (Kijw-Brahiw) //Wyda A. Jabonowski. S. 33;
Ejusd. Ukraina // rda dziejowe. 1897. . XXII. S. 43,44).
124 27,54. 2 ( . .
XVI - XVIII . // - .
36. , . 1992. . 80). .: . ... XVI-XVIII ..
122

27

419

. XII ,
(tot millia)
125.
, .

, 1711. ( 22
): ,
126.
1711.
19
:
( . - . .) ,
13000 127, ,
,
128.
, .
, ,
. ,
, (
) , ,
. ( 129): - 525,
- 336, -172; ( ): - 1228,
- 150, - 176130. ,
, , ,
.
125

... . 40.
, (1709-1711) /
. . //
. ., 1899. . 3 (190). 3: .
. 354. , 1711 .
, , , :
, ( ).
127 XVIII . - , 8
(. ., . . . 2- . ., 1975. . 111).
128 ... . 103.
129 - , ( / . . , . .
. 1903. . 38. . 736).
130 - ... . 108,109.
126

420

11. 1711-1712

,
, 125 . ,
36 ,
, . notatia131 (: , ), 1714 . (.
). 36 ( - )
, ,
(
), , , 1714 .
,
.
, .
8 (. .) 1712 . , ,
, ,
132.
()
,
. ,
, .
, ,
. ( )
, :

.
1711 . ,
, ,
1711 . ( - 1712 .).

(podymia), : , 36
5554, 12 - 4020,
24 - 1534133. , ,
131

, . , . 103, 46 Id, 3679, . 1-2.

, . 11, . 1, . 7, . 35-36 ( ); . 79, 1712 ., 5,
. -. ( ).
133 , , 1738 .
: ,
, ( sze tysicy)
, (zagarn),
( .
,
132

421

27,8 . ,
, .
5 . . , 1 . 5,56 .
, (35,5 .
. ), ,
197 . . , ,
, 197 .
,
1714 . .
, .
, - ,
, - 23 1711.,
100 . 134.
197 . , ,
, 100 , .
. 10 1712 .
: (Moci)
, 135.20
:
1711., " ,
,
136.
7 (. .) 1713 . :
(wybrany z ludzi)137.
. . . . ., 1890. .
1. . 95). . ( . . 91) ,
, gospodarzw . ,
, .: Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 591. S. 183 (
, ).
, , 1711-1712 . ,
, , , ,
.
134 . ... . 48. . 100 .
, , : 1764 , - , -
100 ,
( . . 49). :
- 1702-1704 ., , ,
1711-1712 .
135 ... . 59: immani illicito desertam, incineratam depopulatamque.
136 , . 124, 1712 ., 4, . 129 (), 43 ().
137 . . 11, . 1, 77, . 61 .
422

11. 1711-1712

15-16(. .) 1714. :
(depeuplee) ,
138. 25 1714 .,
, (de
populationem) ,
139. II : (sprowadzi) 140.
,
. (
),
( ), ,
, , , , ,
, , , (. ).
,
25 1716 . . :
, - , - (fundi
tus) , , (et id genus) ,
141. , ,
.
, - ,
. , , . ,
,
20 1712 . :
(. - . .)
142. , ,
|42. , ,
, .
. 23 (. .) 1712 .
, ,
(zagania)
. , ,
138

. ... . 106.
. . III. . 2. . 778.
140 Otwinowski . Dzieje Polski... S. 187.
141 . . . . 2. . 782.
142 , . 124, 1712 ., 4, . 129 (), 43 ().
42, . , ,
.
139

423

143. , (
tylko raz) , ;
, (zabiera) (.
).

.
5 1712 .
, (
) . , ,
: ,
(, . -. .)
( . - . .), , ,
, , , , (
. - . .) 144.
1712 .
145. 20 ,
, 146. 22
: ..., ,
, " ,


-
147. , :
, , ,
() 148.
143

. . 11, . 1, . 77, . 37-37.

... . II. . 350.
145 9 ( . . III. . 2. . 768-769). 8
(, . 124,
1712 ., 34, . 11 .).
146[] . ... . 149.
147 , . 124, 1712.,4,. 118 (), 34().
148 1 1714 . ,

,
( ). ,
1713 .
( , :
144

424

11. 1711-1712

. ,
, ,
.
1714 . (
)149,
() - ,
, , . 1712 .
,
300 , , 150.
,
, 151.
22 , ... ^
(
) ,
... , , 152,
, ( . - . .), ,
, ,
) -
(... . II. . 396, 397).
10 ,
, ...
,
( . 398, 399).
, :
.
,
. ,
, 17111712 .:
, .
149 . . . 3. . 36; . .
. 1. . 220.
150 ... 1975. . 12. . 1. . 287.
151 , . 124, 1712 ., 4, . 114 (), . ().
152 - , 1710 . -
( . . ,
//
1904 . ., 1907. . 17. . 120).
425

, 153. ,
, , ,
,
. , 1712 .154,
, -
(, ) ,

. 155.
, -
156.
* * *

.
. 10 1711 . , , (
157), . ,

, .

,
158.
3 , ,
153

, . 124, 1712 ., 4, . 118 (), 34-34. ().

. 2, . 4.
26 1712 . , ,
.
155 1729-1730 . . 34, 35, 37, 38,
39, 49, 52, 54, 55, 58, 59, 50; (1729
1730 .) / . /I . 1896. . 11. . 3. . 24, 27, 31;
1729-1730 . . 21, 22, 93, 94;
. . 17. . 78, 79; . ,
. 1892. 1. . 13, 14, 16, 17, 106, 108, 109, 114;
, . 124, 1712 ., 14, . 2-2.; 1716 ., 46, . 1;. 89, 1712 ., 20, . 79.
156 ... . II. . 207, 360-362, 364, 365;
(1729-1730 .). . 11, 12, 17.
157 ... . 12. . 1. . 323.
158 ,
, XII .
XII ,
, (Subtelny . The Mazepists... . 92).
154

426

11. 1711-1712

159.
- III,
25 28 1711 .,
,
160.
.
,
. 1712 .
,
,
161. ,
. , ,
(
),
.

: ,
, ,
,
162. ,
-, III
,
159 ...

. 61-66 ( ); Subtelny O.TheMazepists... . 214-220 (

).
.: .
(1672-1842). . ., 1991. . 32; .
//
. ., 1992. . 1. . 313; Subtelny . The Mazepists... . 92-94.
160 . ( ) //
. 1924. . CXXXIII-CXXXIV. . 80; 81 ( ,
), 85, 86 ( );
. ... . 318-320 (
), 309, 310 (
), 308, 309 (
, ).
161 . . ... . VIII. . 15-16. . 397.
162 Subtelny . The Mazepists... . 104.
427

163.
. , 29 1712 .
() (!) ,

( ): ?
: , ... , -
164.

,
. , - 21 , -
(. - . .) ,
... ,
. ,
, ,
, ,
, . ,

, , ,
, (
, (
. - . .) , ; ,
, ). , -
, - ,
165. 28
: :
,
; (
, , (
. -. .) ), ,
, ,
166.
163 - .: . .
XVIII . //
( - ). , 1889.
. 15. . 166.
164 - ... . 143.
165 , . 89, . 1, 1712 ., 6, . 82.-83.
|6

. JI. 87.-88.

428

11. 1711-1712

- . 27
:
- ,
, ,
167. ,
.
5 ,
(
) ,
1711 ., ,
( 5 ,
, )168.
5 ,
. , ,
. ,
, , : -
,
, - .
,
1712 .
169. 25-27
()
( ; Robert Sutton) ( ;
Jakob Koller).
170.
25
, ,
-, ,
167

. . . . 757, 758.
- ... . 2. . 75-77
( ); . II .
. , 1935. . 6. . 1-2. . 208, 209 ( ); Subtelny . The Mazepists... .220,221 ( ), 100 ( ); .
... . 307, 308 ( ), 313 ( ).
, .
IW ( )
XVIII . .: . . (1700
1714 .) // . ., 1961. 9. . 176, 177.
170 , . 89, 1712 ., 6, . 198-213. .
- XVIII . (., 1971. . 159-161).
168

429

() ( )
. ,

. ,
: , .
- ()
.
.
: , ,
, 171. ,
, - , - , ,
, ,
172. , -
20 ,
- ( - -
-).
27 , , 173.
.
, ,
, , . ,

- .
, :

, , , ,
.
26
,
( )
,
,
174. , , , ,
: ,
171

, . 89, 1712 ., 6, . 198.-199.

. JI. 199.
, ,
. , .
173 . . . . 757,758.
174 , . 89, 1712 ., 6, . 200-201.
|7:

430

11. 1711-1712

, ,
- ; ,
175. 27 -, ,
. ,
, : , ,
,
. ,
, (
(. - . .) ),
,
, , ,
176. , ,
.
, , ,
,
177. , 27 ,
. -
, , .
,
-178.

,

. 5 .
,
: ,
:
,
179. ,
175

. . 202. . : ... . 12. . 1.

. 192.
176 , . 89,1712 ., 6, . 204-204.
177 . J1. 205-205.
178 . JI. 208.-209.
179 . . 1-. . IV. . 826; ... . 12.. 1.. 204,205.
: exceptis vero Kyovia et oppidis ei
adiacentibus non debet czarus immiscere se possessioni Ucrainae ab hac parte Borysthenis cosacicae neque ullum ius sibi praetendere ( -
... . 2. . 83).
431

, ,
- .
.
, , ,
.
8 1712 .
, , :
. :
,
, , .
,
; , 180.
, ,
12
1712 . , :
,
, , ,
, .
, ,
, , 181.17
: , - ,
. , ,
(, . . .) , , -
, ,
, .
, - , -
182.
183,
.
, ,
, 184.
180
181
182
183

... . 12. . 1. . 498.

, . 89, 1712 ., 3, . 35-35.
. 6, . 673.
... . 12. . 1. . 202-208.
432

II. 1711-1712

, .
-
. -
-. 12 1712 .
: ,
,
, *,
(, . - . .), ,
, , (. - . .),
, ; ,
, (!),
, ,
. , ,
, ,
, , ,
, . , ,
, ,
, ,
, ,
,
185.

13 1713 . .
, 5 1712 ., ,
:
186.

, - . , ,
,
, , :

.
184 . . 493. ,
.
' 3 1712 . -.
185 , . 89, 1712 ., 63, . 124-125.
184 . . 1-. . V. . 39; ... 1992. . 13. . 1. . 183.

28 6-1279

433

, 1713 . -187,

. -
,

.

. 4 1712 .
,
,
188.
,
, 15 .
:
. , ,
. , , 189
(, ).
,
, XVIII .
190.
* * *

,
. 16
1712 . :
, , ,
,
, , , ,
. ,
, ,
187

. . ... . 164.
... 1977. . 12. . 2. . 385.
189 . . 387.
190 , , - , 1714-1717 . ,
(Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rkopisw, rkps 5812, s. 295297, 312, 313, 324, 325, 338-441, 535, 538, 539, 634, 635, 638, 639),
.
188

434

11. 1711-1712

; ,
, , ,
0 191.
23
: ,
;
,
.
, , ,
,
(. - . .), , , 192.
, , -. ,
,
, . , ,
, ,
, , ,
. ,

.
1713 .
,
193.
, ,
.
- , ,
. -
,
194.
1713 .
, ,
195,
. 11 1714 .
1 ,
191 ...

. . . 358, 359.
. . 50.
193 Subtelny . The Mazepists... . 104-113.
194 Ibid. . .
195 Ibid. . 114.
"* Ibid. . 119.
192

28

435

196.
197.
,
, , -
. ,
- 198.
1712 . ,
199.
. 2
1712 . , ,
( 500 )
, ,
,
. ,
,
, .
, - , -
200?
24 (. .)
. ,
... (ziarno), (skadaj) 201.
20 ,

,
(. -. .) .
,
.
,
1,7

Ibid; . . ... . 151; Perdenia J. Stanowisko...

S. 258.
198 Subtelny O. The Mazepists... P. 105.
199 - ... . 181,182 ( 4
( ),
); , . 89, 1712 20, . 73 ( -
16 ); . 124, 1712 ., 4, . 130 ( -
20 ), 78 ( - 20
).
200 ... ... ... . 3. . 167.
201 , . 11, . 1, . 77, . 38-38.
436

11. 1711-1712

, . ,

,
, 202.

, 1713 .
, 500 203;
- ,
250 204;
, , ,
205; ,
3000 206;
, 207; ,
208, 209.

: ,
.
. 20 1712 .
: ,

202

.. 124,1712.,4,. 131. :
20 ( . JI. 129 (),
43.-44 ()); - ,
( . . 89,1713 .,22, . 239-239.);
- 20
( . . 124, 1713 ., 4, . 78),
23 (... . II. . 50 (, , :
)), ,
1 (, . 89, 1713 ., 22, . 230.-240 ( ,
1000 ,
)), 24 1712 . (...
. 25. . 366, 367).
205 ... ... ... . 3. . 224.
204 ... . II. . 52.
205 ... ... ... . 3. . 222.
206 . . 228.
207 . . 239.
20,1 . . 252.
209 , . 89,1713 ., 19, . 218.
437

. :

, ,
210.
11 1713 . : (
. - . .) ..., ,
211.7
1714 . , ,

. :

,
212.

, , .
, . 26 1714 .
:
,
, ,
,
213. 17
1715 . ,
,
,
, , 214.
12 1715 .
,
215.
, ,
, -.
, , ,
. 1714 .
210

. . 124, 1713 ., 4, . 78.

... ... ... . 3. . 222.
212 . 4. 4. . 18, 19.
213 ... . II. . 234.
214 [] . . , , 1715-1774 . () //
. 1886. . 14. . 285.
215 ... . II. . 66.
211

438

11. 1711-1712

, (,
, ),
, : 35 603
4954 ( 11 - 507 3420, 12 - 96
1155, 12 - 379 )* (. ).
.
,
. ,
.
, 20 (. .) 1713 .
,
1712 .-
. ,
, , ,
. 1713 . ,
216,
(osadach), -
(?)217.
* * *

( 35 . . )
1711 . - 1712 .
23 1711 . ,

.
, , ,
,
. ,
,
1714 . .
. 16
1 1713 . : ... . . . 372,399; ... . 25. . 375.
217 , . , . 103, 46 Id, 3652. 29 1714 .
,
20 . .
,
- 1711 . ( , . 11 ( ), . 1,
. 20, . 97-97.).
216

439

,
1711 . .

,
( , ) .
.
, ,

. ,
,
. ,
,
, -
. ,
, ,
.
() .
-
.

, , ,
- .
. ,
, ,
200 . . ,
. ,
, . ,
, .
,
1712 . ,
.
. ,
, ,
. ,

. -,
, 1712.
,
440

11. 1711-1712

-

.
, .
. 1714
. :
, .
,
. ,
.
5) 5) 5)

- ,
. .

1714 ., . .
,
-,



,
,
1711 ., 1714 .
,
Connotatia wszytkich dbr w starostwie Korsuskim Janie Wielmonego JMci Pana
Chorego Koronnego, ktre przez woysko Naianieyszego Cara JMci, zostaice pod komend
Pana Pukownika Taskiego, zrujnowane spalone za Dniepr ludzi zagnano byda, take
wszytkie dobytki zabrano w roku Paskim tysicznym siedmsetnym iedenastym, gdzie
uczyniono suszn inuisycy przez ordynowanych na JMciw Panw Commissarzw od
Wielmonego JMci Pana de Boyen, Brygadyera woysk JKMci Rzpltey, Guwemiera fortec
Ukraiskich a Komendanta Biaocerkiewskiego, na co Jch Mosc Panowie Commisarze, na to
ordynowani, niey podpisuj. Datt. w Korsuniu d. 7. lObris 1714 anno.
1.
Miasto Korsu. W nim byo ludzi 600 podymia, to wszytko spalono zamek, Cerkwi
Boych pi, szsty manaster, dzwonw 16 do Trypola zabrano apperaty wszytkie nalece
do Chway Boey, ludzi za Dniepr zagnano, byda zabrano sztuk 1000 rogatego, koni 200,
kramy pozabierano, pasieki powybiiano, zboa z iam pozabierano.

441


2. Miasteczko Horodyszcze. Spalono, byo w nim podymia 400 dwie Cerkwi, ludzi za
Dniepr zagnano, wzito woow 700, koni 70, byda sztuk 2000, pasieki powybiiano, zboa z
iam powybierano, nowo osiadych chat iest 12.
3. Paanka Lebedyn. Spalono, byo podymia 50, ludzi za Dniepr zagnano, byda zabrano
sztuk 300, nowoosiadych chat 20.
4. Jagicz wies. Spalono, byo podymia 500, ludzi za Dniepr zabrano byda sztuk 1000,
pasieki powybiiano zboa z iam pozabierano, nowoosiadych podymia 15.
5. Miasteczko Derenkowiec. Spalono 100 podymia, ludzi za Dniepr zabrano, byda wzito
sztuk 150, pasieki powybiiano, nowoosadych chat trzy.
6. Miasteczko Drabowka. Spalono 90 podymia, ludzi za Dniepr zabrano, byda wzito
sztuk 150, pasieki powybiiano zboe z iam zabrano, nowoosiadych chat 12.
7. Wies Nieterebki. Pustinia, podymia byo 47, ludzi za Dniepr zabrano byda wzito
sztuk 60.
8. Wies Nabutow. Puste, podymia byo 12, wszytkich za Dniepr zabrano byda wzito
sztuk 30.
9. Wies Szenderowka. Podymia byo 100, ludzi za Dniepr zabrano byda wzito sztuk
150, pasieki wybito, zboe z iam powybierano, nowoosiadych chat 15.
10. Miasto Lisianka. Podymia byo 1000, spalono Cerkwi dwie, ludzi za Dniepr zabrano,
byda wzito sztuk 1500, pasieki powybiiano, zboe z iam zabrano, nowoosiadych podymia

100.
11. Miasto Samowka. Byo podymia 30, spalono, ludzi za Dniepr zabrano, pasieki powy
biiano, zboe zabrano, nowoosiadych chat 5. //
12. Wies Orobiiowka. Byo podymia 100, spalono ludzi za Dniepr zabrano ze wszytkim,
ktra teraz pusta.
13. Wies Komiowka. Byo podymia 60, spalono, ludzi za Dniepr zabrano ze wszytkim,
nowoosiadych chat 7.
14. Wies Kiczyncy Holanki. Byo podymia 40, spalono, ludzi ze wszytkim zabrano za
Dniepr.
15. Wies Kwitki. Byo podymia 150, ludzi zabrano za Dniepr, byda wzito 1500 sztuk,
pasieki powybiiano, zboe z iam zabrano, nowoosiadych chat 10.
16. Wies Browachy. Byo podymia 70, tych za Dniepr ze wszystkim zabrano, pasieki
powybiiano, zboe z iam zabrano, nowoosiadych chat 10.
17. Wies Hnoianki. Byo podymia 40, zabrano ze wszytkim za Dniepr, teraz pusta.
18. Miasto Kalne Bota. Byo podymia 500, spalono, ludzi za Dniepr zabrano, byda
wszystkiego z komi wzit (!) sztuk 4000, pasieki powybiiano, nowoosiadych chat 50.
19. Wies Suchyny. Byo podymia 30, ludzi za Dniepr zabrano, byda wzito sztuk dwiecie,
nowoosiadych chat 10.
20. Wies Huszki. Byo podymia 30, ludzi za Dniepr zabrano, byda wzito z komi
sztuk 150, pasieki powybiiano.
21. Wies Petruszki. Byo chat 25, ludzi za Dniepr zagnano, byda wzito 100 sztuk,
nowoosiadych chat 4.
442

11. 1711-1712
22. Wies Turkince, wies Zuie, wies Prutylce. Puste wszytkie, ludzi za Dniepr zagnano,
byda wzito sztuk 300, w tych wsiach byo chat 70.
23. Wies Kosmak Czerepin. Pustynia, ludzi za Dniepr zabrano, byda wzito sztuk 200,
pasieki powybiiano, byo w tych wsiach chat 40.
24. Miasto Zwinohorodka. Byo podymia 200, ludzi za Dniepr zabrano, byda wzito
sztuk 300, nowoosiadych chat 40.
25. Miasto Olchowiec. Byo podymia 300, ludzi za Dniepr zagnano byda wzito z
komi sztuk 200, pasieki powybiiano, zboe z iam pobrano, nowoosiadych chat 40.
26. Miasto Tarasowka. Byo podymia 150, ludzi za Dniepr zagnano, byda wzia Mosk
wa sztuk 200, nowoosiadych chat 25.
27. Miasto Steblow. Byo podymia 600, ludzi za Dniepr zagnano, byda wzito sztuk 400,
zboe z iam zabrano, nowoosiadych chat 200.
28. Wies Sydorowka. Byo podymia 100, ludzi za Dniepr zagnano, byda wzito sztuk
150, pasieki powybiiano, zboe z iam zabrano, nowoosiadych chat 8.//
29. Wies Chylki, Szczerbaszyncy Skrypczyncy. Byo podymia 90, za Dniepr ludzi zag
nano, byda wzito sztuk 150, nowoosiadych chat 10.
30. Wies Taraszczy. Byo podymia 30, ludzi za Dniepr zagnano, byda wzito sztuk 60,
pasieki powybiiano, zboe z iam pobrano, nowoosiadych chat 7.
To wszystko pod przysiga zeznali atamani starostwa Korsuskiego.
Alfonsus de Cloos, Major JKMci
Boiasawski, pierwszy Commissarz
Pawe Kopycki, Rotmisrz (!) JKMci
Wawrzeniec Niesuchowski, Kapitan JKMci
Joseph Dorion, Leytmant
F. Konnadi, Leytmant
Lubo w tey inquisytyi nie dooono, e J.P. Pukownik Taski nie tylko raz te dobra
ruinowa pali, ale powtrnie naiechawszy, gdziekolwiek sie byo ludzi zebrano osiado,
odziera, zabiera mczy ludzi, czego ia mam pewn wiadomo z Biaey Cerkwi.
. , . , . 103
( ), 46 Id, 3679, . 1-2. .

36 28, 27
- . : -
, , , - ,
( XVIII . - ), , - ,
, , , , , , , , ,
, , , , , , , ,
443


, , .
- .
8 , , . ,
, - ,
- .
- , , , , .
, , .

XVIII

1. XVII .

: . , 1997. T. CCXXXUI. . 398-441.

2. 1659
: . , 2000. T, CCXL. . 503-529.
3. 1664
: . , 2000. . 4/5. . 374-449.
4. (), 1665

: . , 2000. T. CCXL. . 133-157.

5. 1666

: . , 1999. . 2/3. . 311-349.
6. 1669
: . , 1999. T. CCXXXVIII. . 117-148.
7. 1669

: XV-XVI1I: . 100-
/ . . , 1998. . 189-214.
8. -
: . , 1999. . 2/3. . 37-58.
9.
: . . , 1998. . 33.
. 253-264.
10. 1674
: . . , 1999. . 34.
. 123-164.
11. 1711-1712 (
)
: . , 1996. . 1. . 42-88.

, . 162
II, 395, 396, 423
III, 427
- - ,
9, 54, 184, 250, 280,
353
, .
, 251,
369, 380
-, 57
-, 40, 278
, . 189, 251-253, 391, 431, 433
1712 . 432, 433
1713 . 433
, . 426, 427, 430
, . 170, 194
-, .
, 24, 61,
177,
200, 234,315, 356
-, - 186
-, 387
, 60
,
28
103, 169
, 363
284, 309
, 15

,
166
, 155, 242, 393,
397, 398
, , -
407,412,437
, 64, 312314,317
-, 363
, . 354, 355
, .
, . 173
, 29
-, -, - 430
, . 318
, 317,
318
, 171
, 29,
147,
159, 232, 296, 298, 305, 308
, ., . 173
(), 41, 44,
61-63,314,319,337, 338,346
( ) 54, 363
, . 95
- , 27, 67,
68, 177, 179, 200, 251, 253-255, 364, 393,
414

* , , 1659
.

447


, . 28, , 33, 43, 44, 57, 58, 63, 68-76, 94,
142, 161, 171, 173, 194, 297, 298, 303, 314,
315,
321,346
, 64,
312-314,318, 325
,
254,
255
, . 389
, . 147, 157, 176
71, 72, 94, 95, 148, 161,
308
, . 96
, . 191, 319, 323-327, 345
255
, . 278
, 26
, 253
, 196
152, 232, 296
, .
, . 314, 434
246
,
210, 236
(), . 28, 70, 73, 96
70, 74, 75, 96
143, 145,
170, 296, 309, 310
233
, 146
, . 95, 318
,
317,318
, . 314, 390
, 325, 326
,
356
170
410, 411
306
,
,
23, 29, 156, 164, 181,
264,
277, 294
, 295

, 338
, . 24, 75, 102, 105, 148, 149, 157,
159, 160, 162, 163, 169, 189, 206, 208, 239,
241, 247, 252, 257, 287, 294, 295, 299, 309,
314, 324, 326, 397, 408, 409, 411-414, 416,
417,421,423
, . 96
, .
, .
, . 59
, 236,
255-257, 272, 273
103, 162, 241
242, 247, 248, 295
11, 24, 25, 41, 68, 70,
74, 75, 148-150, 153, 159, 172, 285, 313,
394,
398, 405, 413, 418, 419, 423-425
150
, 210
( ), . 38, 55, 60, 94, 169,
170, 239, 357, 367, 378, 387, 388, 412, 413,
415,419
146, 435
, () 21, 22, 159, 342, 349
, 327
, . 259, 402, 413, 414, 437
164

340, 345
11, 398, 399, 411, 420
444
() 258, 259
, 48
, ,
441,
443
54, 278
,
, 155, 169,
170, 240
, . 191
, . 318
, . 61
448


, . 401,402
, . 322
, ., . 167, 168, 314
, .
, . 306
296, 306
146
,
77
,
76
, . 21, 22,45, 60, 61, 63, 64, 160, 171,
175, 194, 247, 248, 274, 311, 313, 314, 366,
412,420, 437
, .

11, 17, 19, 25, 28, 37,

38, 43, 47, 50, 54, 55, 61, 64, 72, 73, 103,
145,
150, 151-153, 166, 167, 169, 170, 173,
194, 232, 235, 239, 245, 296, 297, 306, 313,
314, 317, 318, 321, 325, 337, 343, 346, 355,
362, 366, 395, 398, 412, 416, 419, 432, 434
162, 247
11, 24, 25, 28, 34, 37, 41,
42,51,58,59,60,63,70,150,195,196,311,
312,
394, 405,412, 428
, .
410
, . 443
, . 40, 353
, . 94, 95
, . 87, 94
, ,
36, 38-40, 65, 143, 158, 159, 164, 206, 234,
237, 238, 245, 251, 253, 272, 286, 307, 341,
347
244
170
170, 278
, . 240, 413
(, ) ,
43-45, 255-257, 269,
270
, ., . 173, 362, 368
238, 351
29-6-1279

,
244
,
316
, 206-209,
238
, 196, 202
, 200
,
31
, .
, 180
, 93, 179
47, 319, 351, 387
, . 59, 73, 96
, . 96

449

, .
, 189
, . 9, 14, 42, 47, 48, 52, 57, 68, 104,
143, 147, 148, 154, 156, 161, 162, 165, 166,
182, 183, 185, 186, 188, 189, 190-196, 198,
205, 210, 212, 223, 239, 245, 247, 277, 284,
287,
289, 301, 310, 315, 320, 324, 332, 337,
354, 360, 393
1944 . 16
26, 32, 35, 38, 48, 72, 99,
100, 101, 106, 143-148, 151, 152, 166-168,
172, 175, 176, 184, 187, 189, 205, 209, 212,
213, 223, 233, 234, 239, 246, 247, 280, 283,
285, 286, 290, 293, 299, 306, 307, 314, 317,
322,406
, 210
, . 86
, . 90
, . 91
, . 88
, 77
, . 425
,
252, 253
, 411
46, 58, 60, 154,
168, 170,289, 293,296,299,309, 338, 364
, .


173, 185, 245, 247, 252, 286, 287, 291, 315,
, .
321,328,
, 19,
20,
22, 23, 27, 35, 67, 69, 72, 93, 94, 101, , 294
( ), .
175, 178-180, 184, 189, 237, 241, 245, 289,

323, 342, 348, 352, 265, 369, 370, 374, 375,
, . 336, 344
378-380, 384-386, 389, 390
, ., 267
9-11, 14, 19, 21-27, 30, . 415, 416
35, 37, 38, 43, 60, 67, 69, 70-72, 99-106,
, .
131, 142-147, 149, 151-159, 161, 163, 166,
, . 40
167, 170-173, 175-177, 179-191, 193, 194,
, . 96
201, 205-207, 209, 211-213, 223, 232-236,
,
238, 239, 241-250, 252, 254-256, 259, 261,
45
263-273, 275, 276,278,283-293,295, 297, . 418
299, 301, 306-310, 312, 313, 317, 321, 326,
, 209
331,
347, 348, 351, 357, 399, 400, 427
,
294, 309
158
309
, 295
, 164
(),
, . 293
, . 28, 62, 63, 70, 73, 96, 142, 162,
72, 160-162, 168, 296, 297
(),
171,336, 346
167, 168
() 70, 74,
, ,
75
13,
23-28, 30, 33, 37, 65, 71, 72, 99, 103- , . 14, 74, 307, 314, 318, 366
73, 94-97, 142, 161, 168,
105, 131, 142, 151, 156, 160-162, 164, 167,
168, 171-173, 179, 180, 232, 241, 262, 293,
173, 245,362, 365,415
, .
296, 297, 306-308, 324
, , 309
154,
294, 298
,
-- 162
308
146
- ,
74
, 143, 144, 147, 232, 246
IV, 143, 151,
, .
233,
307
, 251
410, 411
, . 298, 310
, . 418
, . 323, 328, 344
, 294
162, 345
, .
, . 40
161, 233
,
15, 28, 30, 43, 44, 152,
348
153, 163, 166, 170, 182, 194, 232-234, 295,
, ,
296,
308-310,319, 400, 407
, 13, 15, 16, 57, 165,234
, 150, 164,
, 57
450


- , 105,
393
, , 323
, 294
, . 153
, 294
72, 87
, .
16, 24, 29, 46, 52, 61, 65,
254, 274,318, 353, 395,410
, .
, .
, 424
, .
, . 200, 240
, 236
, . 162
II, . 162
,
167

, 236
, 317, 318
-,
255,256
,
168
, ,
168
,
206-208
, 24, 25, 31, 32, 37,
104,
142, 143, 152, 160, 171,247
(.
) 39,41,69,152,206,235,238,244,
245,
247-249, 260, 349,407, 419,440
, 46,
47
(),
342, 349
, 294
,
24-26, 32, 65, 71, 143, 144,
293
146,
147, 149, 151, 152, 168, 180, 233, 234, , 20
239, 247, 284, 293-298, 306-308
, . 256, 288,422, 423,436,437
407
260
, . 19, 152, 158, 160, 177, 206, 272, 322
260
415
, . 443
, . 97
, 261, 262,
, . 315
266-269, 271-273, 288
145, 320
, . 444
145
, . 183,286
145
, . 14-16
-, - , 13, 15, 16, 336
51, 52, 387
, 9, 62, 336, 338, 340 (), 342, 346
49, 56, 57, 235, 253,
, 15
261,307
, 329
, 375
, 15
, 352, 362, 369, 385,
, 9, 13, 22, 62,
388, 389
335-337, 339, 343-347
, (, ),
,
(, )
,
,
() ,
8,9, 11, 13-65,68,70, 76, 93,260, 261,

311-329, 335-337, 339-341, 343-347, 372,
165-167
375
29

451


15
- ,
62, 336,338, 341,346
() ,
342, 348
, . 85
, . 444
,
. 234
, 436
, 80
, . 305
,
426, 429, 430,437, 438
, 104
, . 310
, . 244,
418,436, 443
172,
, ., .
294, 304, 309
308
,
78
(), . 295, 297
307, 309
, .
, 19,
21,49, 53-56, 158, 159, 177-180, 184, 186,
196, 206, 207, 209, 238, 272, 273, 322, 342,
348, 352, 356, 358, 369, 370, 374, 375, 377,
379,
383-385
, ., .
, .
, 325, 326
, .
, . 87
, . 87
, 189,
210, 236
(), .

, . 162
,
144, 164, 165, 168,313,318

, .
, 315
-, 48,
351,355, 363
, . 313
- ( -),
. 355
, 20, 23
,
399, 400, 418, 425, 426, 436,
440
, 434, 439
, . 277
,
60
,
26, 257, 259, 268, 321
,
157,
278
, 163
, . 244
, 60, 366,
378
, 36, 37,
142, 160, 165
, ,
324
, ,
401,402,412, 424, 435-438
, , -
401, 402, 420
, , 414, 418,
422-426, 432, 434-438
, . 91
, . 90
, . II 89
, 239
,
239
, ,
155
,
239


, 173
, ., . 415
,
185, 186, 235, 255, 257, 266, 272, 273, 288,
342, 348
-, 403, 427-430,
433,
434, 436, 440
,
396
-,
257
, 130
(), . 161, 162
, . 443
, 29
294, 309
() ,
416
(),
185, 186
, . 83
, 318
, .

, .
436
, 171
, . 320-324, 328, 343, 345
--, 363
, ,
365, 366, 368-372, 375, 377,
382
, 81
, . 89
, 56
, . 11, 25, 31, 34, 36, 50, 141, 154-158,
160, 161, 169-171, 196, 197, 200, 206, 209,
242, 250-252, 261, 278, 306, 327, 338, 351,
356,
358, 377, 385, 387-389, 391, 394, 399,
401,402,404-415,418,419,421-425,427429,431-433,435, 436, 438, 440
170
154
, . 37, 44, 48, 54, 55, 95-97, 315, 360362, 390

319, 361
355
354
,
34, 35
, 20
, 196
154
306
, 357, 364
,
,
49, 171
,
,
, 42, 171
, 13,37-39,41,46,
54, 105, 149, 158, 161, 164, 169-171, 173,
175,176, 183, 185, 186, 188, 205, 206, 209212, 232, 235-239, 241-244, 248-251, 253,
255,
259, 260, 264, 268, 269, 271, 272, 276,
277, 283, 286, 307, 309, 344, 386, 393
, ,
9-11, 13, 35-51, 53-57, 61-65, 93,
105, 147, 149, 158, 159, 161, 164, 169-171,
173, 175, 176, 181-195, 197-201,205-212,
232,235-244, 246-278,281-291,295, 296,
298, 299, 301, 306-316, 318, 323-325, 331,
339, 342, 343, 349, 351, 355-360, 363-365,
367, 374-377, 383-389, 391, 395, 429, 438,
346
, ., . 443
, 166
() 167
- ,
38, 370, 375, 379
() 296
, 39,
207,239
, .
, .
, 222,
246
294, 309
234

453


, . 57, 185, 186
, . 342, 349
, 46, 56
, . 313
, . 52, 54, 55, 61, 170, 278, 325, 352,
354-357, 361,362, 386-389
, 46

145
,
145
, 40
168
294, 304, 309
, . 91, 96
, . 38, 148, 153
147, 149, 150, 154, 156, 161 163, 172, 246, 353
163,
165, 359, 395,396
246
395
168
, 22
, . 365, 377-380, 388, 389
397
, . 418
, , ()
294
293
321, 343
170
II, 405
, . 320, 332
,
, 234
, 353,
-
345
357
,
, 387
, 261, 262,
78
266-269, 271-273, 288
, 29, 33, 34, 142,
, . 293
293
158,
159, 172, 185, 186
, 368-370, 55
372, 378
,
315
182, 284
., 34, 169
, .
, . 240

,
, .
190-192, 194, 195,201
,
(), ., . 96
, . 94-97
, 296, 298, 309
, 146
, ,
, 308
342, 348
, , . 19, 151
, .
173,242
34, 103, 104, 158, 169, 173,
,
178,
190-195, 239, 245, 248, 261, 275, 278,
, 57,59,61, 314,
326, 347, 400, 435, 437
316, 330
, . 155, 242, 243
, 77
, 172
, ,
, 164

454


, 233, 294
234
, . 40
178
, 294
, . 151, 234
178
19, 21, 23, 32, 70, 149, 212,
234,
235, 239, 247
, . 173, 443
162, 173,421
142,444
() ,
43, 317
,
21-23, 32, 34, 39, 41,
49-52, 54, 55, 210, 356, 357, 359-361
, . 273
, . 14, 16,
40
(),
341, 347
, 405
, . 444

173,415
, . 194-196
, 395
, 83
, .
, . 357
, 329
418
, . 418,419,425,427
, . 325, 355, 356, 379, 390
,
344,
349
., 422
, . 318
, 345
146

, . 365, 389
410
- , 51
, . 36
, 28
-, 363
,
245
- (-) 325, 326
, . 86
, 245
, . II 89
,
, . 89
415,422
, ,
, . 89
17, 18
, . 90
, . 91
, 173
, 317,318
, 317
(), , . 28, 72, 73
, . 40, 55, 62, 63, 314, 346, 366, 369,
399-401,425, 426,440
372
, 327
11, 25, 28, 63, 70, 150, 311,
, 34
395, 398
,
(), . 401,443
327
, 393, 422
, 354, 355
, , 236
, . 17, 22, 23, 44, 46-48, 52, 199,
76
313-316, 385,387, 388, 390
, .
, 236 51
15, 28, 52, 72, 73
, . 96
455


-, .
, . 59
, . 317
240
, , . 267, 353
, . 40, 49, 315, 357, 361, 369, 373, 380,
413,414

295,297,
309,310
11,25, 70, 103, 150,285, 394,
398,408,411,420
155, 242, 349,444
, . 240
-, 252, 258, 363,
377
, . 94-96
,
315, 357, 361, 362
, ,

194,
365, 369, 370, 377-380, 382, 385-389
410,411
XII, 395-398, 409,
420, 426
( ), . 406
,
176
, 14, 15

345
, ., .
162
, . 92
,
364
,
253
, 64, 312-314,
318
, . 443
, . 160
, . 150
, 150
, . 310

- , . -

- 146, 234, 235,

307, 309
, . 24, 25, 141, 143, 146, 148, 151, 166,
233,
234, 250, 306, 309, 310, 324, 344, 345,
347, 362, 363, 386, 387, 391, 406, 417, 439
147, 307
145, 293, 345
105, 150, 162, 172, 345,443,
444
. 26,
298
11, 15, 24, 25, 30, 33, 35,
37, 38, 49, 60, 61, 101, 105, 142, 148, 150153, 155, 156, 162, 164, 166, 170, 172, 176,
180, 206, 232, 235, 240-242, 246, 291, 296,
297, 306, 310, 313, 314, 320, 321, 343, 353,
398, 413, 416, 419, 421-423, 434,
62, 336, 346
152
152
155, 206, 235, 239, 241, 242,
419
24, 25, 42, 70, 150, 313, 324,
407,418,424
, .
, .
146
, . 291
,
177
, 79
, 18, 29, 313, 315,
316,
320
, ., .
, 34, 251,
272
, . 365, 366
, . 443
186, 192, 437
, . 359, 361
, 321
418

456


() ,
310
,
316
, ,
301
, .
, . 150,413
, 169, 255, 256
169
, . 324, 327, 331, 332, 337
, . 95
, , ,
29
,
76
III, 320
, . 295
, ,
,
289, 293
(), .
, , 369,
373
,
429, 431
, . 365
, . 234
.,
253
240
,
240, 245
, 172
, . 338
, . 26, 104
26, 65
,
163
, . 53, 189, 250, 353, 394,
396,404, 426-430, 432, 435, 441
, . 59
, . 366
, - 348
30-6-1279

, . 319
163
, 294
, . 444
, 173,
236
164
, .
59, 60, 165, 166,
, . 314, 321, 353
, 317
,
236
9, 10,43, 181, 184, 185, 189,
209,249,250,258, 260-264, 267-270, 272278,280, 284, 288,351
149, 154, 155, 162,
239-241,421,438,441
11,25,41,70,103,150,162,
246, 285, 394, 398, 408,411, 420, 421
, . 49, 103, 147, 158, 165, 169, 175,
181, 184, 235, 241, 246, 256-260, 262, 280,
288,
307, 319, 401, 402, 413, 416, 417, 436,
437, 441,443
- 162, 443,444
() ,
, 42
, ,
158
, 298,
309
, 22, 36, 42, 49,
54, 105, 141, 142, 160, 161, 175, 179, 186,
197, 206, 238, 245, 248, 249, 253, 255, 259,
265, 268, 269, 323, 326, 351, 352, 364, 365,
375, 377, 385, 386, 389, 393, 394, 395, 397,
418,429,
430
, . 89
, . 180, 291
, 240
, 36, 40, 158,
164, 349
, ,
342, 345, 349

457


, 315
, ., 444
,
- 340,
345
,
32
, . 14, 36, 60, 100, 105, 154, 199, 210,
211,
246, 249, 277, 289-291, 317
146
187
, . 84
.,
201
, .
234, 400, 407
240
207
, .
,
101, 173
,
76
, . 95
,
236
365
, . 240, 413
, .
-, - 40, 278
53, 61, 65, 157, 170, 281,
282, 353, 359, 389, 395, 403-406, 428, 429,
434,435, 439
, 13, 16, 20, 22, 23,
64,71,74,100,149,155,175,176,179,233,
243,245,310, 399
, .
, 39
349
, 257-260, 263, 264,
272
348
, 393, 395-398,
423, 427
, . 418

, 196,202
, . 59
, .
, . 95
, ,
9, 13, 22, 62, 63, 159, 314, 335-336, 338,
343-347
, 154
326
, . 365, 366
, . 95
() , .

, . 28, 70, 71, 73, 74, 94

70, 75, 94
,
80
, .
, . 73, 94
, . 73, 94
, 38, 39
, . 194, 319
, . 10,54-57,195,196,200,260,362,
365-380, 382-389, 391
, 13, 62, 63,
338, 346, 348, 399, 400,425,426
397
, 236
, 444
, . 150
, 150
14, 18, 21, 23, 63, 72, 94,
245,296,318
293, 294, 309
, 233
, 163
, 42, 183,
252, 253,287, 291,390
, 16-18, 20, 25,
104
, . 73, 87, 94, 95
,
48,49, 52, 53, 57, 189, 202, 361,
362

458


, .
, ., . 35, 38, 39, 49, 56, 101, 103
106, 142, 154, 171, 173, 176, 181,206,212,
213,
233, 241, 247, 250, 257, 401, 413, 443
421
39, 207-210, 212, 233, 238,
239,
242, 243, 245
214, 154, 241
241
, . 161, 162
, . 95
() 7, 11,
32, 33, 40, 42, 65, 99, 141, 143, 147, 150,
151, 153, 156, 159, 160, 161, 164, 165, 167,
191, 235, 238, 240, 250, 252, 253, 260, 318,
323-325, 327, 328-348, 349, 357, 393-396,
399-401, 404-409, 411, 413, 417, 418, 422,
426, 427, 429, 431, 434, 435, 437, 439, 440,
446
() 356, 358
,
341,348
() 150
,

357,
358, 376, 391
410
, 236
, . 87
, ,
48, 49, 51
, 177
, 22
, 69, 93
150, 261, 273,407,418,424
, . 319,424,425,426,428
,
, ,
195, 201
, 317
, . 89
,
76
, 173
163, 234, 308

459

, ., . 18, 59, 96
, . 30
, . 436
, . 8, 14, 147, 148, 163, 208, 233, 256,
319, 343
153
148
,
30, 144, 152,162
, . 161, 297
161, 308
, . 94, 95, 96
, . 95, 96
,
21
, .
, 158, 159
, . 8, 11, 14, 16, 18, 19, 25, 33, 36, 37,
42, 43, 52, 64, 94, 100, 101, 141, 143, 147,
148, 149, 152, 153, 155, 157, 159, 160, 164,
166-168, 175, 176,178, 179, 185, 208, 209,
212, 213, 237, 243, 245, 249, 256, 283, 284,
311,
314, 317, 319,320-322, 337, 343, 351,
380, 382, 390,400,422,429,439
144-146
145
168
,
189, 257, 287, 309
,
257
, ,
, 54, 197, 324,342,344, 356360, 364, 395, 396,400,404,439
, 150
, 21
, . 418
, . 89
, . 88
,
366, 369, 372
, . 418
, 9, 23, 62, 158,
159, 314, 328, 335-338, 342-349


, . 172
148
10,39,41,54-56, 157,
IV, 53,251, 351,
197,
200, 206, 249, 254, 259, 261, 266, 268, -, 273, 274, 288, 322, 324-326, 352, 358, 361 - 360
366, 368-370, 372, 376, 377, 392
, . 240
( ) 16, 19, 22, 24, 26, 27,
, . 437
35, 49, 53, 56, 62, 100, 101, 177, 180, 233,
, . 23, 24, 30, 272, 296, 315, 316,
246,
322, 337, 340-342, 356, 393, 399, 400,
329,331,416
407, 425, 426, 440
416
, ., 164, 232, 252
24
,
-
79, 86
328, 329, 336, 340, 344, 345
,
(), . 103, 163,
369, 373, 378, 379
170
,
, . 298, 310
, 238
, 186
, . 390,436
, 236
173, 368
-, 157
, .
, - , III
235, 251, 254
316
, 291
, ,
-, 363
399
, 401,402,412
, 26, 27, 35, 393
,
, 196, 202
39, 40, 46
-, 363
146
, 315, 357, 361, 362,
, . 418
369, 380, 389
234
,
. 234
356, 358
, . 233, 234
, -
, . 234
52
, . 103, 169,
, . 89
150, 261, 273, 407
, . 90
162
, . 88
, 337, 338
, . 96

, 173
,
, . 59
354
, . 96
, 33, 104,

142, 160, 171-173
21, 146, 380
, 366,

, 342, 349
369, 372

,
, 82

23,
24
, . 348

,
-
46
341,345,348
460


, .
-, 363
, .
259
296
,
322
() ,
184, 235, 263, 288
, . 8, 9, 14, 16, 21, 22, 24-28, 30, 39,
, ., .
48, 54, 55, 65,67, 68, 92,93,141, 143, 147,
, 150
151, 152, 157, 162, 176, 179, 180, 181,

197-201, 206, 234, 235, 238-240, 244, 246,

,
248-252, 254, 255 257, 260, 261, 263, 265,
, ,
266, 276, 288, 292, 308, 312, 315, 322-326,
36,42,65,106,175,186,191,
192,194,206,
332,
333, 338, 343, 345, 351-353, 358-360,
249, 255-257, 260, 261, 269, 270, 273-275,
364, 377, 388, 392, 394, 395, 405, 408, 415,
323,
342, 348, 352, 394
416,423,427,430
, 100,
9, 10, 28, 30, 65, 67, 92,
147,233,
234, 298, 309
93,
141, 150, 263, 276, 284, 291, 306, 395
, . 18, 25, 28-31, 34, 36, 44-53, 55,
345
57, 59, 60, 61, 70, 71, 73-75, 94, 245, 313,
410, 411
314, 337, 398, 405
, . 314
- 73, 94-97, 245
, 43
-, .
,
28,70,73, 75-77
196, 202
62
, . 413
, ., .
245
294, 304
72, 87
, .
309
,.- 294, 308
-, 360,

, . 147, 295, 297, 307

363
, ., .
294, 308
307
, .
, . 59
,
, . 28, 50, 52, 72, 73, 95, 96
285
,
, . 298
296, 308
50-53, 56, 355, 362, 367, 368, 370-375
, . 96
, . 418
, .
, ., .
73,95-97
, .
- (),

16, 24, 44-46, 52, 61,

257, 258
-, 360, 363
65,72,75,170,188,254,258,274,313,315,
318,
353-355, 359, 361, 364, 387, 395, 396, -, 52, 355,
399,400,404,405, 409,435, 437,440
363
, .
, .

, . 345
, . 173
, . 243
461


, '
16
, . 365
, . 443
, . 88,95
, .
,
76
, 211
, 329
, ., . 150, 314
, .
- ,
(), 147, 164, 165, 232, 246, 252, 262
, . 245, 314, 318, 325, 366, 408, 409,
411, 412, 414, 415, 420, 423, 428, 433
412
245,412
245
, .
, . 96
, .
, . 443
, . 234
, 162
, . II
, .
, . 95
, . 158, 159, 315, 347,436
152, 248
68,70,74,75, 150, 364, 377,
407, 434
- 152
, .
, .
,
, 159, 319,
345,
357
309
166
, , . 155, 156, 163
63,73, 95,96
, 274,425

, 293,
294
,
46
, 13, 62, 63, 346
, 93
, 317,
318
, . 23,59, 63, 318, 346, 347
, 39, 41, 69, 72, 206209,
249, 257-262, 266-268, 272, 273
, . 91
, ,
160, 161, 162, 168
, 14, 15
, . 340,444
,
82
, . 96
II, . 95
, . 413
, ,
45,
46, 183, 189, 192-195,253
, . 400
-, - 354
, . 92
, . 327
, . 273
() ,
20
, . 52
, . 154, 155
, 393, 394, 396-399,
401-403, 405, 407, 419,420, 422, 423, 426,
427,429,
430,435, 436, 437, 439, 440
393,440
294, 308
(. ) 9,
10,47,51,61, 184, 186, 249,252, 254, 255,
262, 266, 276, 284, 288, 292, 351, 359, 362,
387, 389
397
, . 43,147,165, 166,184,187,188,190,
294,298, 308,319
462


1674 . 49, 50, 53, 196,
197,199, 351
150, 357, 367, 369, 373,
378,407,414,418
341, 342, 347
,
191,205,237
, .
, . 84
, 357
, . 323
, 169
, . 444
, .
309
, 21
146, 206, 257,
, . 87
321,355
, 171
, . 320
, 356
, .
, 436
,
, 319
285
11, 24, 25, 28,41, 148, 149,
, .
150, 153, 159, 172, 364, 395
40, 271, 285, 287, 288
, . 158, 159, 169, 172, 241, 291, 313,
, . 182, 183, 271, 284
314
, 163
, 186, 274
296, 306
() ,
, . 234
336, 344, 345, 395, 399,400
, 17
, 353
, 170, 296, 308
, . 234
60
, . 148
,
,
83
46, 315

, 325
,
, . 418
196
, . 437
, ., . 145, 146
, .
170, 194
8, 11,14,15,17-19,28,
170
32, 38,41,44, 47,48, 50-52, 55, 57, 64, 72,
, . 96
94, 95, 142, 145, 150, 161, 169, 194, 232,
316
245, 296, 297, 306, 308, 313, 314-316, 318,
143
319, 321, 336, 343, 346, 351, 387, 389, 398,
, . 27, 49, 51, 67, 94, 177, 178, 185,
416
198,
255, 257, 272, 288, 326, 356, 395,416
8, 11, 20, 21, 23-25, 27, 28,
1654 . 21,92, 93, 179
32, 34, 39-48, 51, 55, 58, 59, 63, 64, 67-75,
1659 . 8, 26, 27, 35, 65,
95, 207, 256, 311, 312, 336, 343, 395, 398
67-69, 72, 93, 180, 181, 310, 347, 348
309
190, 193, 194
, ,
15
, 294
, 395,423
, .
,
251
92
, . 170
, .

463


()
19, 69, 72, 73, 76, 239
, .

222, 246
, 170
, .
93
,
273
, . 390
, . 180, 353,407
308
293, 294, 298
294, 309
, . 273, 395-397
339, 393, 395, 398,403,410
162, 171, 348
70, 74, 150, 261, 273, 326,
342,407
,
320
, 294
, 27,
68, 69, 72, 73, 93
, .
8,10, 25,26, 27, 37,40,
48, 51, 57, 60, 99, 153, 156, 160, 164, 165,
168, 175, 182, 183, 189, 191, 192, 198, 199,
208, 211, 232, 237, 245, 247, 248, 250, 252,
255, 262, 264266, 271, 276, 277, 283, 284,
286, 290, 291, 298, 301-306, 308, 310, 314,
321, 331, 337, 343, 395, 396, 397,403,404,
406, 407, 422, 423, 426, 428, 434, 435, 440,
441
, .
, . 90, 95
, 159
,
436,437
,
, - 158, 159
, .
,
256,272-274

25, 93, 200, 249, 254,

255
,
76
, ,
27, 28, 168, 172,
180, 243,285
, *
168
,
, 20,21,
28,34, 162, 168,246, 308,337
, 397, 412
, . 87
() 7,
10,
11, 14, 36-38, 40, 52-55, 57, 61, 64, 65,
72, 99, 102, 103, 105, 141-143, 148, 150153, 156-161, 163, 164, 170, 171, 173, 186,
187, 191, 194, 200, 205, 208, 209, 235, 240,
244, 245, 248, 250, 288, 311, 313, 314, 319,
321, 323, 325, 338, 343, 344, 351-353, 356,
358-360, 362-364, 367, 376, 387, 389, 390,
391, 393-399, 401-403, 405-409, 411, 413,
415,417-420, 422,425-427, 429-441
,
27, 37, 147, 157, 158, 177, 206, 238,
248, 291
312
, . 417, 428, 438
70, 150, 257, 259, 400, 407,
426
, . 310
47, 61, 398
, .
, 233
, 294
, 28
, 157, 425, 436,
437
, . 61, 278, 325, 354, 355, 357
, . 444
394, 405,410
393, 403, 404, 407, 409,
426, 428,431,435,439
, . 183, 286

464


,
434
, 25
, 310
, 34,
169
, 7, 146, 391, 395, 397,
400-410,417,420,421,423, 427,432,438440
, 293, 308
, 264, 277, 320
, .
,
200
, 101,
171
(),
54,256,257,325,326,
356-358, 361,362, 368
, . 162
, . 298, 305, 310
, 261
,
193, 286
, . 38, 47, 59, 61, 314
, 408-413, 416,
417, 420, 423,440
296, 308
, 200
, . 389, 413
, . 94
234
, . 73, 94, 95
7, 9, 10, 25, 26, 30-33, 36-40,
44, 45, 47-50, 52, 55, 57-65, 72, 92, 93,
99, 100, 102, 103, 105, 131, 135, 141-145,
147-152, 154, 157, 161, 163-166, 168, 171,
175-178, 180-182, 184, 187-196, 198, 199,
201, 205, 208, 209-212, 232, 235, 236, 238,
241, 244, 246-248, 251, 263, 265, 271, 276,
277, 283-297, 299, 304-306, 308-310, 312,
313, 316-319, 321, 322, 324, 328-330, 337,
338, 343, 345, 351-354, 359, 360, 389-391,

393,
395-398, 406, 411, 415, 416, 421,422,
432,434436,439, 441
, .
410-412
93
150
,
, 195, 201
, 179
, , ,
,
26,
31, 40, 49, 53, 69, 93, 157, 158, 176,
196-198, 200, 351, 352, 357, 358, 360-365,
372,375-378,386, 387,391
, . 157, 259
244
(. ) 7, 65,
68, 69, 73, 92, 93, 393, 395-399, 403-410,
421,422,424-427,429-434,436,437,439441
, . 259, 340
, . 168
, 189
, 363, 382
, .
30
147, 165-167
9, 16,43, 44, 145, 152, 161,
168,182, 194,232,246, 296, 306, 309, 315317,
320, 329, 354,415,439
, 142, 171, 173
410
, 342, 348
, .
, 196, 202
, 77
,
182,284
, . 96
-, 157
, . 154, 155
, . 353
9, 316, 317, 329, 330
, 19, 40, 41,

465


43,
49, 50, 53, 105, 157-159, 176-178, 180,
184, 186, 197, 200, 249, 253, 256, 260, 267,
273, 317, 322, 352, 365, 370, 375, 377, 379,
383, 385, 386
, 9, 11, 35, 36,49-56,
65, 106, 175, 196-198, 200, 201, 206, 249,
312, 313, 315, 318, 322-328, 331, 338, 351,
352,355-365,367-369,374-377, 380, 385389,
391,394, 401,417
,
324
, ,
339, 340, 344, 346, 399
, 233, 294
, 233
-, . 32,93,100,142,159,168,
238,
343, 345, 347, 410, 414, 424
320
,
28
, 162, 294, 394,444
, . 444
, 260
, 171
,
429, 431
, .
- , .

- - 340
, . 257
-, 363
(), 432
-, - 52
-, 52, 157,
194, 351
, . 87
, . 90
, . 90
, . 91
, . 87
, . 90
, 79
, . 83

, .
, 354, 366
- , 13,
15,
160, 161, 167
,
368, 371
,
24, 35, 38
, . 15
, . 86
208,209, 238,239
,
208, 238, 239
, .
, . 95
, . 96, 97
, . 95
-, 157
, . 244
,
354, 355
, 252
,
15, 16
,
415, 416, 421^23,436
148
410
, . 313
, . 444
, 341,
348
, . 278
, . 234
, 436
- -,
363
, ,
34, 36, 54, 57, 158, 169, 173,
193, 194, 196, 245, 248, 261, 313, 326, 357,
358
, .
, . 96
, 150
, . 150

466


, 393, 394, 398,
400-402, 408, 414, 415, 417, 418, 422-426,
434, 436-440
, . 444
, ,
49, 157
, . 246
30-32, 65, 181, 246,
247,
283
396
294, 309
, . 310
, . 33, 172, 358
421
414,426
, 428,434
150, 151
, .
,
252, 253
, . 354
, . 60
, 257259, 262-264, 268, 270, 272, 274, 275
, . 413
, . 234
, 24, 206, 250, 352,
375,385,386,388,403,419,427
, 168, 294
, 9,
324,
327, 328, 331,337, 338
, 159, 341, 347
, .
(), . 45, 46, 360-363, 365, 390
, . 162
, 15
, 21, 380, 382,
386
- 147,
233
(), . 37, 105, 131, 142
, 32, 151, 306
, .
, 211, 229
,
396

, . 415
, .
, . 166
, .
, .
, . II
, .
, .
, . 413
, ., .
233
150,407
() , ,
-,
206,
248,252, 287, 303, 309
, ., . 155, 162,242,443
, . 88
, 14, 18, 19
, . 28
,
168
, 155, 242,
248
, . 91
, . 91
, . 91
, . 89
, 236
, . 355, 365, 391
(, ) , ,
245
, , ., . 155, 156,163, 258
, . 96
, . 316
, 161
, 37, 105,
131, 142, 160, 161, 173
, 236
, . 289, 308
294, 309
, . 298, 308
308
-, 360
, . 443

467


, . 365
, . 88
, 173
, 261
, 46
, . 86
, . 92
, . 44, 194
, 319
365
, . 426, 427, 430
, . 313
, . 358
11, 36, 42, 150, 380, 395,
142, 173
398
,
, . 71, 154, 241
399-401, 405, 413, 418, 419,
, . 291
421,423-426,440,441
353
, . 444
, ., . 155, 242, 243, 407,413
, . 444
155,
150
242,
243, 248
, 145 , .
, . 425,434
, 10,
, . 90
54-56, 200, 353, 356, 358-364, 366-371,
, . 91
375, 376, 378, 380, 381, 385, 386, 388, 390,
, .
397
, . 365, 390
, 258
362
410,411
291
170
289, 308, 309
(), . 170, 396,397,403,422,426,
, ,
428, 436, 437
26,92
44, 194
, ,
, .
, 51, 52, 352, 354-357, 362, 364, 368, 369,
143, 293
373,
375, 377, 378
,
, . 40
, ,
77
, . 19, 359
, ,

10,11,32-39,65,99,100,102-105,
365
140, 142-147, 149-152, 154, 156-165, 167,
9, 10, 29, 40-42, 47, 48, 52-55, 61,
65, 170, 184, 187, 189, 250-259, 261, 263,
168, 170-173, 175-178, 180-190, 198, 199,
212,
232, 237-239, 241, 242, 244-248, 270,
265-276, 280-282, 284, 290, 292, 319, 321,
271, 283, 286, 295, 296, 298, 308, 310, 337
325, 343, 351, 352, 354-356, 359, 387, 390,
394-398,402-406,409,426-430,432,433 , 268, 274,
435,440,441
275,288
, . 444
, ,
, .
365
, .
, ,
41,42, 65, 186, 249,
261-263, 274, 278
, 31
,
293
,
196

468


, 173
, 43
, 9, 315,
324-326, 332
, . 53, 376, 407
, .
, .
,
210, 236
11, 17, 21, 25, 28, 41, 63, 71,
150, 244,311,395,398,411
173
, 17
, . 10, 17, 18,21,22, 34,37,38, 55, 186,
189, 199, 205, 251, 276, 362, 363, 367, 376386,389, 391,414, 434, 436, 437
294, 309
,
148
155,
242
, . 18
, . 172, 173, 413, 414, 421
, . 89
, . 90
, . 90
, . 90
, . 86
, . 173
, 196
,
25,235
146
,
101
, 235

93
63, 73, 95, 96
, 9-11, 13, 14,
16-23, 25, 34, 63, 74, 92, 93, 100, 145, 148,
149, 151, 153, 154, 156, 177-180, 198, 233,
234,
239, 264, 310, 311, 322, 336, 337, 340,
342, 347, 399
, .

,
155
(), 2631,33,65,67,69,94,99,143,144,152,
156,
157, 159, 160, 161, 164, 165, 168, 172, 176,
179-181, 232, 246, 252, 262-264, 283, 310,
325,
326, 347, 394
, .

, -
17, 18, 20, 21, 22, 59,
70, 146, 151, 152, 177, 179, 234, 240, 296,
310,313,336
,
143
- ,
308
, . 159
161, 306, 308
296
, . 94
, . 50,238, 315, 351, 355, 359, 360, 378,
387
1673 . 48
, 31
, ., . 73, 95
, .
, . 59
, 52, 54, 354-362, 364, 379,
391
, 199
, . 158, 251

, ,
11, 25, 28, 32, 43, 45, 47, 48, 50,
186-199, 201, 244, 264, 267, 290, 319
154
, .
, . 444

, ,
,
156, 161-164, 169, 247, 307, 308
469


, 210
, . 198
52
294, 309
, . 444
, . 49, 358, 364, 377, 378, 392,413
, . 430
101, 142, 156, 162, 172,
173,
240, 241, 242, 349, 368, 394, 443,444
11, 25, 103, 150
, . 153
103, 150-153, 166,
235,291,296, 306
152
152
70, 150,407,417
, . 52, 53,59, 314
406
, . 38
, . 171,418
, . 22, 27, 31, 46, 49, 51, 53, 54, 63,
94, 102, 144, 149, 155, 157, 158, 169, 171,
182,
184-186, 188, 189, 191, 193,200,205,
208, 232, 237, 239, 241, 251-256, 258, 269,
271, 273-275, 278, 285, 287-291, 299, 301,
310, 320, 325, 326, 327, 356-358, 361, 362,
364, 365, 368, 369, 375-377, 385, 389, 391,
392,413,414, 436-438
418
189
297
149, 156, 239-241,
286,
295, 297
11, 25, 49, 50, 103, 150,
258, 364, 395,401, 408,420,421,436
156, 240
1663 . 159, 191, 347
, . 327
, 236
, . 314, 321
, . 316, 317
, .
158,400
, 294
, ., . 246, 353

25, , 31, 247

, .
, 20
, . 142, 173
,
341,
347
, . 161, 162,443
, . 40
, . 34, 52, 53, 59, 169, 245, 314
245
245
, ., .
, , - 404,407,
409, 426, 428-433
, .
84
, 437
92, 395, 397
, .
(),
29, 30
-, 22
, , -
394, 405, 407-417, 420, 422-426, 428, 434,
436-440
, ,
, 24-26,28,30,
69, 92, 353
, ,
409, 426,
429-433
, ,
40,
235, 249, 252, 257, 258, 261, 288
, 327
, 361,
362
, 196, 202
, .
, .
, .
(),
159
, 321, 325
,
310

470


, 36,
236, 260, 261
, . 444
, 36
,
341, 347
, 405
, 420
, . 92, 97
, . 89
-, 429
-, 253,
254, 363, 367, 368
,
421,439,441
,
, ,
146, 328, 365, 370, 385
,
167
, . 42, 315, 401,402
, .
, 55,
380,
384, 389
, . 444
, . 52, 313
, . 59

96
III , ,
-
,
9, 40, 42-49, 53, 57, 62, 93, 157,
167, 182-186, 189, 191, 193-195,252, 253,
270, 271, 277, 284-288, 291, 308, 310, 311,
336,338,343,344, 346, 351
, 10,62,71,155,
160,
175,184, 233,234, 237,248,292, 341
()- ,
32,236,
348
, 410
, . 92
, ., .
, . 40
, . 201
, . 353
, . 28, 59,70,71,74, 94
70,74, 75
, . 28, 59,70, 73,97
70, 74,75
., 251
198, 199
, . 42, 46, 47, 253, 258, 354, 357, 361,
391
, 158

XVII XVIII

20.08.2006. 70x90/1(S.
. . .
. . . 34,51. . . 34,98.
.-. . 38,79. 1000 .
6-1279.
: "
2189 18.05.2005
2690 21.04.1997
01001, -1, / 255
www.krytyka.kiev.ua,krytyka@krytyka.kiev.ua, office@krytyka.kiev.ua
: . + 38 044 278 85 41;
./ + 38 044 270 54 00;
: . + 38 0322 67 36 96; natalyasereda@ukr.net
3AT 1.
03151, -151, . , 60