Pojam bogeografije

Biogeografija je analitiko sintezna nauka koja prouava

rasprostranjenost ivih bia na zemlji.

Ona prouava migracione tokove ivih bia od nastanka

ivota na zemlji od prije vie miliona godina.

Od prvih ljudi (Homo sapiens) javlja se potreba za

posmatranjem prirode i izvoenjem odreenih zakljuaka.
To je zasnovano na misaonim aktivnostima i to je jedan
poetak prabiogeografije.

 U prvim periodima ivota ljudi su se bavili

sakljupljakim aktivnostima u prirodi (dijelovi
biljaka, plodovi, sjeme i dr.). To sakupljanje nije
bilo nasumice ve su i tada prvi ljudi znali
osnove ekologije i biogeogarfije.
Dakle znali su gdje odreene biljke i ivotinje
ive, kada treba da se koriste i sl. Tako su znali
za eerni sok (Acer saharinum slatki javor).
Tako su prvi ljudi i bez obzira na neznanje
uspjeli da preive.

 Kasnije ljudi prelaze na drugu fazu lova i ribolova i drugu

fazu poznavanja prabiogeografije a zatim se upoznavaju
sa stoarstvom i zemljoradnjom i tada ovjek postaje
ekoloki i biogeografski mnogo moniji.
ovjek se poinje baviti i naukom jer od divljih ivotinja i
biljaka stvara domae za ta mu je ve tada bilo potrebno
da poznaje ekologiju i biogeografiju, a danas na
savremenim principima se oslanja na genetiku radi
ukrtanja i selekcije biljnih i ivotinjskih vrsta.
Prvi ljudi u okviru bavljenja umjetnosti slikanja crtaju prve
slike iz lova i to je faza petroglifa gdje je potreba bila
didaktike prirode a zatim se tei stvaranju glinenog sua
tzv. grnarije.

 Pored razvoja biogeografije i prve umjetnosti razvijaju se i

odreene duhovno filozofske karakteristike koje se
manifestuju u religijskim oblicima kao npr. vjerovanje
sjeveroamerikih indijanaca u odlazak u vjena lovita kod
vrhovnog boga Manitua a indijanci su bili pre svega lovci.
U tom periodu se intenzivno razvija ekologija
biogeografijate saznanja o zatiti ivotinja i biljaka.

Moderna biogeografija se razvija uporedo sa razvojem

civilizacije. Mi uglavnom za nae prilike govorimo o
evropskoj biogeografiji i civilizaciji meutim u naim u
slovima to nije uvje tano ni ispravno jer su se mnoge
civilizacije i biogeografija poele razvijati i mnogo godina
prije Hrista kao npr. Egipatska, Grka, Rimska, Kineska,
Inka, Maja, Acteka, Moiha, Indijska i dr.

 Velika je teta to mnogi od tih naroda nisu imali pisma

a mnoga nismo deifrovali a neprocenjiva je teta
spaljivanja Aleksandrijske biblioteke gdje su spaljeni ko
zna kakvi zapisi o biogeografiji i ekologiji toga doba.
Namee se logino pitanje zar je mogue da Inke i
Maje nisu nita znali o bioegeografiji i ekologiji a da su
istovremeno stvorili takva dela iz svih oblasti ljudskog
ivota.
Dugo su evropljani smatrali da smo mi jedan svet
samostalan i da smo jedini . Isto su smatrale civilizacije
sa krajnjeg istokaa slino i Amerikanci dok nije se desilo
otktie Kolomba.

 U stvari stvaranje jedinstvene biogeografije vezano je za

putovanja i otkriaovjeka. Najznaajniji su Kristofer Kolombo,
Marko Polo. Zahvaljujui njima biogeografija postaje
sveobuhvatnija i globalnija i obuhvata sve vei zemaljski
prostor. Kolombo poetkom avgusta 1492 god poinje svoje
putovanje od zapande obale Evrope preko Atlanskog okeana
da bi doplovio do istonih obala Indije kako kako je mislio. On
u stvari nije bio svejstan da jeotkrio novi kontinent Ameriku.
Nakon prvih otkria novi putnici postaju sve smjeliji i odvaniji
a neki putuju i na najvee planinske vrhove do Himalaja (Mont
Everest i Homo Lunga). Tu se pojavlju i Amerigo Vespui,
zloinaki Kortez koji je unitio civilizacije Inka, Maja i Acteka,
zatim Aleksandar fon Humbolt, Vasko de gama, arls Darvin,
Nobile, Magelan i dr. Za ekologiju i biogeografiju posebno
vano mjesto imaju naunici koji istrauju prostor i iva bia
na tom prostoru gdje su posebno vani Humolt i Darvin.

 Svi su danas opinjeni biogeodiverzitetom na zemlji,

ivom i neivom prirodom.
Ta raznovrsnost ivog i neivog se uoava u
horizontalnom i vertikalnom rasprostranjenjuna svakom
koraku a raznovrsnost posebno ivog sveta zaokuplja
noge istraivae da se bave problematikom
biogeografije.
Tako se sreu stabla visine i preko 100 m kao npr.
Sequoje i Eucaliptusi ali i jako sitni organizmi i
sukulentne biljke veliine nekoliko cm. Sreu se statine
gotovo nepokretne ivotinje npr. puevi ali i ivotinje
poput Geparda koji je najbri od svih ivotinja na svijetu.

NAUKA O AREALIMA I
RASPROSTRANJENJU BILJAKA
(HRONOLOGIJA I AEROLOGIJA)

 U biogeografiji najznaajniji pojam je areal pod

kojim se podrazumjeva prostranstvo koje
zauzima neka biljna ili ivotinjska vrsta na
povrini zemlje. To je dio kopna ili morskog
prostranstva gdje se nalazi neka biljna vrsta ili
grupa biljaka ili ivotinjska vrsta.
Dakle pojam areala sa moe primjeniti i na
ivotne zajednice ili biocenoze s obzirom da i
one imaju odgovarajue rasprostranjenje jer
zauzimaju odreene povrine na kopnu ili na
morima.

Kompleksna definicija areala

Aeral je osnovni objekat prouavanja biogeografije ali je
isto tako i jedan od najvanijih fenomena koje istrauje
nauka.
Pod arealom podrazumjevamo povrinu ili prostranstvo
na Zemlji koje je zauzeto nekom sistematskom jedinicom
(vrstom, rodom ili familijom) biljnog ili ivotinjskog
porijekla.
Sve definicije ne naglaavaju u dovoljnoj mjeri jedno
specifino jedinstvo izmeu vrsta i njenih populacija a to
jedinstvo je ekoloko, biogeografsko i istorijsko jedinstvo
prostora i vrste odnosno populacije i to je jedan specifian
i sloen bioloki, ekoloki i geografski kompleks, koji
upravo i ini areal.

 Dakle ono to neka vrsta naseljava je dio biosfere koja

se mora shavatati u istorijskoj projekciji.
Dakle areal mora biti shvaen kao jedan dinamian
kompleks koji se viestruko mijenja i u kojem postoje
razliita kretanja. Zato areal nije samo prostorni ve i
vremenski kompleks sistema vrsta dio biosfere.

 Areal neke vrste je odreen prostorno vremensko

bioloki na Zemljinoj povrini odnosno odreen je kao dio
biogeosfere u kome se vrsta preko svojih populacija i
jedinki realizuje kao prostorni i vremenski kontinuum.
Diferenciranja i divrgiranje vrste na nove vrste u toku
evolucionog procesa dovodi do sve veeg udaljavanja i
osamostaljivanja vrsta u svakom pogledu to nije vezano
za ekoloke odnose ve je vezano za funkcionalno
prostorne karakteristike.
Prema tome treba razlikovati areal roda, familije, reda,
razreda i dr. Njihov areal je daleko manje funkcionalno
prostorno jedinstven od areala vrste pa zato njihovi areali
nisu prostorno vremenski kompleksi u svojoj sutini.
Njihov areal je vie topografsko biogeografski pojam a
daleko manje funkcionalno dinamian.

 Nasuprot tome areal vrste je u velikoj mjeri integrisani dio

sistema i kompleks vrsta prostor kao dio biosfere
vrijeme.
Drugim rijeima izmeu areala vrste i areala viih
sistematsih kategorija od vrste postoji bitna i sutinskka
razlika. Areal viih sistematskih kategorija je prilino
apstraktan a s druge strane areal vrste je realan i
stvaran.
Problem areala naglaava jedinstvo izmeu vrts ei
prostora.

 U takvom jednom odreenom prostoru

biogeosfere vie ili manje ogranienom koji i
jeste areal date vrste vrsta je u neprekidnom
dinaminom odnosu sa drugim vrstama i ona je u
odreenim i sloenim odnosima sa drugim
ekosistemima u kojima se nalazi.
Areal neke vrste je odreen prstorno
vremensko bioloki kompleks na Zemlji
odnosno vie manje jasno ogranien dio
biogeosfere u kome se data vrsta preko svojih
jedinki i populacija realizuje kao prostorni i
vremenski kontinuum u skladu sa svojim
ekolokim i opte biolokim osobinama kao i
istorijskim razvojem vrste i dijela bisfere.

 U prostoru odnosno nekom arealu sama vrsta ini

najvaniji dio areala ili toga prostora. Svaki areal se
odlikuje osobinama:

Veliina
Oblik
Poloaj
Karakterom sredita ili centra areala
Krakterom rasprostranjenosti vrste (struktura areala)
Granicama areala i dr.

 Te osobine su rezultat djelovanja spoljanjih procesa u

rasprostranjenju vrste koje su uslovljene njenim
sledeim osobinama:
Ekoloke osobine vrste
Ekolokim potrebama i mogunostima vrste
Ekolokim uslovima sredine
Istorijski procesi rasprostiranja areala zavise od
uticajnih faktora koji mogu biti prirodni i vjetaki pa
shodno tome razlikuju se:
Prirodni i
Vjetaki areali

 Prirodni areali su obrazovani pod uticajem

prirodnih faktora (geografski, orografski,
klimatski, edafski i dr.)
Vjetake areale je obrazovao ovjek koji
date biljne vrste rasprostire namjerno ili
sluajno a takve areale imaju obino
kulturne i korovske vrste (introdukcija
biljnih i ivotinjskih vrsta)

Kartiranje i kartografija areala

Ako se areal neke vrste predstavi kartografski postaje
dostupan za odreena prouavanja i tada se razliiti
areali mogu uporeivati.
Preduslov da se areal predstavi kartografski jeste da se
vrsta ili individue populacije pronau na terenu u to je
mogue veem broju mjesta na kojima se nalaze u okviru
svoga areala te da se utvrdi to vei broj njenih nalazita i
lokaliteta na kojima vrsta ivi.
Osnovni metod predstavljanja areala je metod
punktiranja. Pri tome se svako mjesto, nalazite i lokalitet
svake vrste nanosi na odgovarajue mjesto na
geografskoj karti i to u obliku take, krstia ili kruia i sl.

 Ovakav areal da je podatke o:

optem obliku areala
njegovoj veliini
konkretnim mjestima na kojima se vrsta nalazi
gustini naseljenosti vrste
rasporedu lokaliteta
strukturi areala i sl.
Takasto predstavljanje areala ima smisla ako se
radi o krupnijoj razmjeri karte i jedino je prihvatljiv
nain ako areal vrste nije dovoljno ispitan.

 U sluajevima kada je areal neke vrste dovoljno

prouen i kada ima evidencija o velikom broju
lokaliteta tako da nova nalazita nee promjeniti
u sutini mnogo sliku o arealu primjenjuje se
konturni metod (metod konture). Ovim metodom
se povezuju sve krajnje take rasprostranjenja i
granina nalazita jednom linijom ili konturom.
Prednosti ovog naina su jasne ali se gube
podaci o konkretnim takama i lokalitetima od
kojih se polo pri kartiranju areala. Zato se
najee primjenjuje kombinacija takastog i
konturnog metoda. Predstavljanje areala pomou
sjedinjavanja punktiranog i konturnog metoda
treba priznati kao najsavremeniji.

RASPORED (NASELJENOST) VRSTE U AREALU

Biogeografski i ekoloki veoma je vana injenica da vrste
prostor svojih areala ne naseljavaju u potpunosti.
Uvijek u svakom arealu, makako inae on bio gusto naseljen
svojom vrstom, postoje vei ili manji meuprostori u kojima
se data vrsta ne nalazi.

Areal
Abies alba

Ovakva nepotpuna naseljenost vrste u arealu rezultat

je kombinovanog dejstva dva faktora:

nehomogenosti teritorije areala, koja od mjesta vie

ili manje varira u pogledu ekolokih uslova koje
prua ivim biima i

vee ili manje ekoloke ogranienosti date vrste,

koja zbog svojih ekoloko biolokih osobina nije u
stanju da ivi na svakom mjestu u okviru svog
areala

Biotiki faktori, vie ili manje specifian na svakom

datom mjestu, u velikoj mjeri odreuje topografiju vrste.
Vaan uticaj biocenoze kao cjeline, tako da se data vrsta
u nekim djelovima svog areala ne moe naseliti jer je u
tome ograniava postojea biocenoza.
Ukoliko
je
teritorija
areala
jednostavnija u pogledu reljefa
utoliko e i naseljenost, odnosno
raspored vrste u njemu biti gui i
homogeniji.
Najravnomjerniji
raspored se zato i moe oekivati
prije
svega
u
prostranim
ravniarskim predjelima.

Nacionalni park Tarangire u Tanzaniji

tipina suna savana

Prak prirode Papuk

Park prirode Telaica

PORJEKLO AREALA
Moemo rei da je formiranje svakog areala vie ili manje
dugotrajan istorijski proces, koji se odvija na bazi
ekolokih i biogeografskih zakonitosti i odnosa, pa da je
pitanje o porijeklu danas postojeeg areala u stvari
pitanje o prvim fazama njegovog formiranja i daljem toku
tog procesa, sve do dananjih dana.

Formiranje areala se ostvaruje u toku ivota bezbrojnih

pokoljenja jedinki i populacija date vrste, od njenog
nastajanja odnosno njenog evolucionog vrhunca i
stabilnog trajanja, pa sve do njene propasti i iezavanja
kada iezava i njen areal.

U procesu formiranja areala treba uoiti dvije faze:

irenje areala do krajnje moguih granica pod datim
uslovima i
ouvanje tih granica, odnosno osvojene teritorije u
prethodnoj fazi, s obzirom na fluktuiranje ekolokih
uslova i konkurenciju drugih vrsta.

Areal je istorijski uslovljen. Pitanje o porjeklu areala

neraskidivo je povezano sa pitanjem o porjeklu vrsta. U to
nas ubjeuje naturalizacija mnogih vrsta u podruja u
kojima se do sada nije nalazila. Te vrste ovjek je iz njihove
postojbine prenio namjerno ili sluajno, u nova podruja, u
kojima se ranije nisu nalazila, a potom su se one tu dobro
snale, naselile su ta nova podruja, naturalizovale su se, i
tako stvorile svoj novi areal ili novi dio svog areala, koji
sada zbog toga moe biti disjunktnog tipa.

U vezi sa svim ovim mogunostima Paoski

razlikuje sedam tipova areala bliskih vrsta:

1. zajedniki,
2. samostalni (razdvojeni ili takvi koji
neposredno nadovezuju,
3. djelimino naleui,
4. dvostruko prileui,
5. prekopojasni,
6. razdvojeni sa ostrvastim ukljuivanjem i
7. ukljueni.

se

Zakon migracije, od izuzetnog je znaaja. Upravo se na

osnovu tog zakona moe objasniti porjeklo areala
osamostaljenih vrsta koje se prostorno zamjenjuju (vikarne
vrste).

Za formiranje areala veliki znaaj imaju procesi vezani za

postanak vrsta. U tom smislu formiranje novih vrsta, koje
predstavljaju sloenu genetiku pojavu koja u raznim
sluajevima tee na razliit nain.

 Za formiranje novih areala veoma je interesantno i

znaajno stvaranje novih vrsta putem poliploidije.
To je numerika aberacija pri kojoj dolazi do
uveanja broja ukupnih garnitura hromozoma. Ako
se u tjelesnoj eliji nalazi vie od dve, a u polnoj
vie od jedne garniture hromozoma onda su
takve elije poliploidne.
To znai da dolazi do dubokih promjena u elijskom
jedru roditeljske vrste. Pri tome dolazi do
umnoavanja normalnog broja hromozoma, tako da
od prvobitne diploidne vrste nastaju tetraploidne,
heksaploidne itd. Te promjene dovode do stvaranja
vie ili manje izraenih novih osobina kod
poliploidne vrste.

GRANICE AREALA
Ve smo vidjeli da se oblik i veliina areala mogu predstaviti
zatvorenom linijom izmeu krajnjih, graninih taaka
(lokaliteta) do kojih je rasprostranjena data vrsta. Ta linija
predstavlja u stvari granicu areala, odnosno granicu
rasprostranjenja date vrste.

Neka vrsta ne moe proiriti svoj areal uslijed odreenih

mehanikih prepreka, npr. planinskih lanaca, morskih
prostranstava ili pustinja.

U izvjesnim sluajevima, vrsta je u stanju da savlada nove

barijere zahvaljujui raspostranjenju sjemena i plodova
posredstvom vrlo aktivnih agenasa (ptice).

 Areal smre (Picea abies)

Veliki broj vrsta biljaka ogranien je u svom rasprostranjenju

stvarnim granicama, pa granice njihovih areala predstavljaju
zaista i krajnje mogunosti njihovog irenja s obzirom na
uslove sredine. To je obino sluaj u vezi sa klimatskim
granicama.
Moe se rei da dva klimatska faktora, temperatura i vlaga
imaju odluujui znaaj za rasprostranjenje biljaka.

Klasifikacija arealskih granica (Staninski):

Stativne granice: impeditne, stacione, rivalitatne, reliktne.
Tranzitne granice: progresivne i regresivne (granice se
mjenjaju poveavanjem i smanjivanjem areala)

 Impidentne granice su uslovljene sadanjim prisustvom

takvih fizikih barijera koje sadanje vrste nisu u stanju da
preu (mora, okeani, jezera, planine i dr.).
Stacione granice uslovljene su odsustvom odreenih
stanita koja su potrebna datoj vrsti za ivot. Dakle neka
vrsta se rasprostire tano sa granicama odreenog
stanita (livada, uma, stepa i sl.).
Rivalitatne granice granice koje su uslovljene prisustvom
druge vikarne vrste koja je ekoloki i bioloki bliska vrsta
koja kroz borbu za opstanak ne dozvoljava datoj vrsti da
se rairi u njenoj oblasti.
Reliktne granice to je ostatak iz prolosti i rezultatnta
djelovanja nekih uzroka u prolostikoji se u savremenim
uslovima teko mogu objasniti

 U principu postoje dva razliita tipa arealskih granica kod

sasvim formiranih areala: mehanike i ekoloke. Ako se radi
o mladoj vrsti, koja je jo uvijek u fazi prostorne ekspanzije,
ekoloke granice su vrlo promjenjive i vrsta e se iriti sve
dok ne zauzme sva stanita koja joj odgovaraju.
Potrebno je imati u vidu da su granice areala gotovo uvijek
rezultat dugotrajnog istorijskog procesa.
Nema sumnje da klimatske prilike spadaju meu
najznaajnije faktore koji determiniu prirodne i istorijske
granice areala, izuzimajui one sluajeve kada mehanike
barijere onemoguavaju datoj vrsti da realizuje granice svog
areala u skladu sa svojim ekolokim mogunostima. Moe
se rei da dva klimatska faktora, temperatura i vlaga imaju
odluujui znaaj za rasprostranjenje biljaka.

 Klimatske granice razliitih vrsta bie razliite, neke e biti

odreene visokom temperaturom, a neke naprotiv niskom,
a drugim u vezi sa izobilnom vlagom.
Sjeverne granice rasprostranjenja jednogodinjih biljaka
odreene nedovoljnom toplotom u zimskom periodu, i to
nedovoljnom sumom toplote, poinjui od dana kada je
temperatura dovoljna za poetak vegetacije date vrste i
zavravajui danom u kome je ona toliko niska da se
vegetacija prekida.
to se tie njihovih junih granica, one su odreene
nedostatkom vlage za vrijeme ljeta.
Osim klimatskih faktora, granice areala su odreene i
drugim ekolokim faktorima, npr. pedolokim, a takoe i
biotikim i antropogenim.

Granice areala:
1. Mehanike granice
2. Ekoloke granice

klimatske granice

edafske i geoloke granice

biotike granice

3. Istorijske granice
4. Antropogene granice

OBLIK AREALA (ILI TIPOVI AREALA)

Areali se u pogledu oblika (tipova) meu sobom veoma
razlikuju. Tako npr. neki su u obliku traka (trakasti areal) i
pruaju se du rijenih tokova. Oni svojim oblikom ukazuju da
je njihov areal vezan za vlane uslove rjenih dolina uz rijeni
tok. U nekim zemljama, sa manje ili vie suvom klimom, uzan
pojas du rijeka zauzimaju tzv. galerijske ume, koje su
izgraene upravo od vrsta drvea koje imaju trakaste areale.
Dva osnovna tipa areala:

Kompaktan (jedinstven) i

Disjunktivni (nejedinstven razjedinjen).

Kompaktni areali sastavljeni su od jednog jedinog dijela.

Disjunktivni areali, naprotiv, sastavljeni su od dva ili vie
dijelova.
S obzirom da su disjunktni areali izvanredno znaajan
fenomen u fitogeografiji, izdvajamo:
1.Evroazijsko-sjeverno amerika disjunkcija
2.Sjeverno atlantska disjunkcija
3.Sjeverotihookeanka disjunkcija
4.Pantropska disjunkcija
5.Paleotropska disjunkcija
6.Neotropska disjunkcija
7.Junotihookeanka disjunkcija
8.Junoatlantska disjunkcija
9.Antartika disjunkcija

VELIINA AREALA
Veliina biljnih areala moe biti veoma razliita: od onih
ogromnih koji obuhvataju gotovo itavu zemljinu loptu, pa sve
do onih najmanjih koji se prostiru na svega nekoliko km2. U
prvom sluaju to su kosmopolitne vrste sa kosmopolitskim
arealom, dok su u drugom sluaju u pitanju vrste sa vrlo uskim
rasprostranjenjem.
To su endemine vrste sa endeminim arealom. U stvari,
biljnih kosmopolita u bukvalnom smislu rijei nema, jer u
stvari ne postoje vrste koje bi mogle da na zemlji ive svuda
gdje je ivot mogu.

RELIKTI

U vezi sa endemizmom je i pojava reliktnosti tj. mnoge

endemine vrste su istovremeno i reliktne. Reliktna vrsta od
latinskog relictus onaj koji je ostavljen, ostatak je u stvari
ostatak iz prolosti nekad daleko rasprostranjenije vrste sa
daleko manjim arealom nego u prolosti, na vrhuncu svog
rasvjeta (reliktni areal). Zadrala je svoje ranije ekoloke
osobine ne uspjevi da se dovoljno brzo prilagodi novonastaloj
situaciji.
Kao nesumljivo reliktnu vrstu treba istai Ginko biloba (tzv.
ivi fosil), koji je nekad bio iroko rasprostranjen u Sjevernoj
Americi i Evroaziji, a danas je njegovo stanite svedeno samo
na neka mjesta u zapadnoj Kini

ELEMENTI FLORE

Pod elementima flore podrazumjevaju grupe biljnih vrsta sa

vie ili manje slinim geografskim rasprostranjenjem svojih
areala, pri emu svaka takva grupa, predstavlja poseban florni
element.

VRSTE ELEMENATA FLORE

Prema Valteru moemo razlikovati slijedee elemente flore:

1.

Geoelement ili geografski element flore

2.

Genetiki element flore

3.

Hronoelement ili istorijski element flore

4.

Migroelement ili doseljeniki element flore

5.

Cenoelement ili biogeocenoloki element flore

6.

Ekoelement ili ekoloki element flore

GEOGRAFSKI ELEMENTI FLORE

1.

Evropski element flore

2.

Arktiki element flore

3.

Sjeverni ili borealni elementi flore

4.

Srednjoevropski element flore

5.

Atlanski element flore

6.

Mediteranski element flore

7.

Pontijski element flore

8.

Turanski element flore

9.

Planinski (alpijski) element flore

Evropski elemenat flore

Ovdje pripadaju vrste koje se nalaze u itavoj Evropi
Imaju manje vie ravnomjerno rasprostranjenje u
itavoj Evropi

Arktiki elemenat flore

Ovdje pripadaju vrste koje se nalaze na krajnjem sjeveru
To su podruja kontinentalnih tundri i arktikih ostrva
(zapadno arktiki i istono artiki florni elementi)

Sjeverni ili borealni elemenat flore

Vrste iz sjeverne zone etinarskih uma (evroborealni
elementi, subborealni elementi i dr.)
Picea exelsa, Larix sibirica, Betula pubescens (Sjeverni
elementi flore)
Pinus silvestris, Juniperus communis, populus tremula,
Sorbus aucuparia, Rubus ideaus (Subborealni elementi
flore)

Srednjeevropski elemenat flore

To su vrste iji se areali nalaze u sredinjem dijelu
Evrope (Quercus robur)
To je uglavnom podruje irokolisnih liarskih uma
umjerene zone
Ovo podruje je znatno toplije nego podruje etinarskih
uma (Carpinus betulus, Fagus silvatica, Quercus
petraea, Dentaria bulbifera, Acer pseudoplatanus

Atlanski element flore

Obuhvata primorske oblasti Evrope od srednje Norveke
do Portugalije
Tu je prisutna ekstremna okeanska klima
Razvijene su listopadne ume sa mnogim zimzelenim
vrstama drvea i bunja

Mediteranski (sredozemni) elemenat flore

Pripadaju vrste koje su rasprostranjene u

mediteranu, a odlikuje se podruje sa
odsustvom hladnog zimskog perioda i
ljetnjim periodom sue i visokim
temperaturama (Quercus ilex, Arbutus
unedo, Salvia officinalis, Olea sativa,
Buxus sempervirens

Pontijski elemenat flore

Vrste koje se nalaze u juno ruskim i
juno sibirskim stepama.
To je kontinentalni florni elemenat, vezan
za stepu, prisutna tvrdolisna vegetacija
Period mirovanja vegetacije je uslovljen
jako izraenom kontinentalnom klimom

Turanski elemenat flore

Rasprostranjen je u srednjeazijskim polupustinjama i
pustinjamaTuranske nizije oko i istono od Kaspijskog
jezera.
(Artemisia maritima pelen)

Planinski elemanat flore

To su ekoloki specifine planinske oblasti
Ekoloka izolovanost najviih podruja planina uzrokuje
nastanak specifine ruderalne vegetacije (Lilium
martagon)

OSNOVNI POJMOVI EKOLOGIJE

Ekologija je nauka koja prouava odnose
organizama
(biljke,
ivotinje
i
mikroorganizmi) i ivotnih zajednica
(biocenoza) prema uslovima spoljanje
sredine, kao i odnose koji postoje izmeu
samih ivih bia u biocenozama.
Ojkos (gr.) dom, stanite
logos (gr.) - nauka

EKOLOGIJA

FITOEKOLOGIJA
ekologija biljnih zajednica
(fitocenoza)

ZOOEKOLOGIJA
ekologija ivotinja i
ivotinjskih zajednica
(zoocenoza)

EKOLOGIJA

IDIOEKOLOGIJA
ekologija pojedinanih vrsta

SINEKOLOGIJA
ekologija ivotnih
zajednica (biocenoza)

 Ekosistem je takva ekoloka cjelina koja

obuhvata ivotnu zajednicu i prostor u
kojem se ona nalazi, prostor sa svim
spoljanjim uslovima (klima, edafski
faktori, orografski faktori, biotiki faktori ).
Ekoloki sistemi su uglavnom veliki
makrosistemi a takva je upravo biosfera.

Ekoloki odnosi kroz borbu za opstanak

Sve biljke i ivotinje se razvijaju pod uslovima spoljanje
sredine i u tim uslovima one prolaze kroz borbu za
opstanak. Zbog toga biljke i ivotinje stiu osobine okje
e im pomoi da preive u okrutnim uslovima spoljanje
sredine
(niske
temperature,
visoke
ekstremne
temperature, velika vlaga i dr.)
Ta borba ivih organizama za opstanak je aktivna a
najee se izraava kroz potrebu vrste da proiri svoj
areal odnosno da povee povrinu na kojoj je naseljena.
Tako nastaju meusobni sukobi i konkurencija izmeu
biljnih i ivotinjskih organizama (borba izmeu
mesodera, borba biljaka za prostor, biljoderi i dr.)

 Takoe je karakteristian odnos livadske

vegetacije i nove ume koja nastaje na livadi i
kada biljne vrste travne vegetacije na mogu da
opstanu nakon irenja ume na livadama.
Znaajan je istorijski faktor i vrijeme koji
zajedniki utiu na meusobnu adaptaciju
organizama i pomaganje jedni drugima. Tako se
neke biljne vrste ne bi mogle razvijati bez
prisustva drugih . Najbolji primjer su nae
mjeovite ume sastavljene od heliofita i sciofita.

Osnovni pojmovi ekologije

Spoljanja (ivotna) sredina podrazumjeva se kompleks faktora

ive i neive prirode koji na biljke i ivotinje djeluje na onom mjestu
na kojem one ive.

Osnovni ekoloki faktori su klimatski, edafski, orografski i biotiki

faktori.

Biotop (ivotno stanite) podrazumjeva se naseljeni prostor koji

se odlikuje specifinim kompleksom i kombinacijom ekolokih
faktora i predstavljaju osnovne topografske jedinice u ekologiji
(potok, jezero, uma, pustinja i sl.).

Biocenoza podrazumjeva se iva bia koja vode zajedniki ivot

u vidu ivotnih zajednica u biotopima. Meu njima postoje jasne
fizionomske razlike (bara, livada, uma i sl.). Biocenozu ine
populacije razliitih biljnih i ivotinjskih vrsta.

 Populacija to je grupa jedinki iste vrste kaja naseljava

odreeni prostor i koje pripadaju odreenoj biocenozi i koje
imaju jedan skup istih nasljednih faktora.
Jedinke su povezane odnosima razmnoavanja i ukrtanja.
Populacija se odlikuje slinim adaptivnim mogunostima i
slinim ekolokim potrebama. To je grupa jedinki sa nizom
zajednikih genetikih i ekolokih osobina.
Populacija se odlikuje nizom osobina:

Gustina
Brojnost
Prostorni raspored
Natalitet
Mortalitet
Uzrasna struktura
Biotiki potencijal
Tok rastenja i odravanja
Brzina rastenja i dr.

 Gustina populacije predstavlja broj individua neke vrste

na jedinici povrine ili zapremine.
Brojnost populacije koja odreuje njenu gustinu zavisi od
odnosa izmeu prirataja raanjem i smrtnosti. Velika
brojnost se javlja npr. kod gradacije insekata (gubara,
potkornjaka i sl). Praenje brojnosti populacije ima veliki
praktini znaaj.
Unutranji potencijal populacije koji regulie poveanje
populacije zove se biotiki ili reproduktivni potencial.
Jedan par domae muve za godinu dana imao bi
potomstvo od 1524 jeidnki.
Meutim ovom biotikom potencijalu se suprostavlja
sredina i to je faktor koji ne dozvoljava maksimalno
mogue
razmnoavanje
i
maksimalnu
brojnost
populacijepa je brojnost populacije rezultat djelovanja
otpora sredine i biotikog ptencijala.

 Za regulisanje brojnosti veliki znaaj imaju i konkurentski odnosi

izmeu jedinki iste populacije (borba za hranu) ali i
konkurencija izmeu razliitih populacije koje naseljavaju isti
ekosistem.
Takoe su znaajni i fizioloki procesi (stres) koji se javljaju
upravo u uslovima velike brojnosti i prenamnoenja kada dolazi
do izraenih konkurentskih odnosa.
Natalitet populacije je produkcija novih jedinki u populaciji u
odreenom vremenu (raanje, piljenje, isklijavanje, deoba i sl.).
Za odravanje vrste potrebno je da kapacitet razmoavanje
neke vrste u itavoj njenoj istoriji bude takav da obezbjedi veu
produkciju jedinki nego to je njihovo uginjavanje to znai da
stepen preivljavanja mora biti dovoljan u nizu uzastopnih
pokoljenja uprkos nepovoljnim spoljanjjm faktorima i
neprijateljima tj. uprkos otporu sredine.

 Potencijal razmnoavanja je maksimalna mogua

plodnost date vrste koja bi se mogla ostvariti u optimalnim
spoljanjim uslovima.
Stopa nataliteta je produkcija novih jedinki u populaciji
izraena u jedinici vremena to znai da je to broj jedinki
roenih u populaciji u toku odreenog vremena (dan,
mjesec, godina i sl.).
Fizioloki natalitet je najvee mogua produkcija novih
jedinki s obzirom na fizioloke mogunosti date vrste.
Ekoloki natalitet je stvarna vrijednost tj. produkcija novih
jedinki ostvarena u datim ekolokim uslovima spoljanje
sredine u biocenozi.

 Moratlitet je smrtnost jedinki u populaciji koja se izraava

brojem uginulih jedinki u jedinici vremena i to je negativan
faktor rastenja populacije.
Stopa mortaliteta je broj uginulih jedinki date populacije u
jedinici vremena i to je opta stopa mortaliteta. Postoji i
specifina stopa mortaliteta koj apodrazumjeva stopu
smrtnosti jednog pola, starosne kalse, uzrasta i sl.
Fizioloki mortalitet je smrtnost usljed fizioloke starosti
jedinki, rijetko se ostvaruje jer postoje problemi spoljanje
sredine a za nju su potrebni optimalni uslovi spoljanje
sredine.
Ekoloki mortalitet se realizuje pod postojeim ekolokim
uslovima koji su veoma promjenljivi i nerijtko i nepovoljni.

Biogeocenoza biocenoze u sloenim procesima prilagoavanja i

konkurencije stupaju u odnose sa ivotnim stanitem obrazuju i izgrauju
biogeocenozu (ekosistem), kao vrhovnu sintezu u ekologiji (makrosistem).

BIOGEOCENOZA
EKOSITEM

BIOTOP
(ivotno stanite)

KLIMATOP

EDAFOTOP

BIOCENOZA
(ivotna zajednica)

FITOCENOZA

ZOOCENOZA

MIKROBIOCENOZ
A

PODJELA EKOLOKIH FAKTORA

Na nekom stanitu, ekoloki faktori djeluju
kompleksno, kao cjelina.
Oni se uzajamno uslovljavaju i mjenjaju,
tako da je samostalno dejstvo jednog
faktora nemogue.
Sve ekoloke faktore moemo podjeliti na
abiotike i biotike.

ABIOTIKI FAKTORI
Pod abiotikim faktorima se podrazumjevaju fizikohemijski uslovi sredine.
U abiotike faktore spadaju:
Klimatski faktori odreuju karakter klime neke oblasti.
Klimatski faktori obuhvataju svjetlost, temperaturu,
vlanost i vazduh.
Edafski faktori obuhvataju fizike, hemijske i bioloke
osobine zemljita
Orografski faktori obuhvataju osobine reljefa (nagib,
ekspozicija, nadmorska visina i kupiranost terena)

1. KLIMATSKI FAKTORI

Tempreatura

Za rast i razvoj svake biljne ili ivotinjske vrste

neophodna je odreena minimalna koliina toplote.
Biljke su vie
temperaturama.

prilagoene

niskim

nego

visokim

Prema karakteru prilagoenosti na temperaturne prilike,

razlikujemo dvije grupe ivotinja:
poikiloterme (hladnokrvne)
homoterme (toplokrve)

 Voda i vlanost
Za ivi svijet voda ima ogroman znaaj. Osnovni ivotni
procesi u eliji ne mogu se ni zamisliti bez vode. Kao
ekoloki faktor, voda je vrlo znaajna i za vodene i za
suvozemne biljke.
U odnosu na vodni reim razliitih stanita i na karakter
biljnih adaptacija, moemo razlikovati sljedee ekoloke
forme biljaka:
hidrofite (vodene biljke)
higrofite (biljke na veoma vlanim stanitima)
mezofite (biljke na umjereno vlanim stanitima)
kserofite (biljke na suvima stanitima)

 Svjetlost
Jedini vaan izvor prirodne svjetlosne energije na Zemlji
je Sunevo zraenje. Kvalitet i intenzitet svjetlosti
mjenjaju se idui od ekvatora ka polovima.
Za formiranje svjetlosnih uslova bitna je i nadmorska
visina. Moemo razlikovati sljedee vrste:
heliofitne ( ne podnose zasjenenost)
skiofitne (nalaze se u uslovima vee ili manje zasjenenosti)
poluskiofitne (uspjevaju najbolje u uslovima pune dnevne
svjetlosti i izvjestan stepen zasjenenosti)

 Jaa svijetlosti ima uticaj na poveanje

temperature vazduha, smanjivenje relativne
vlanosti vazduha a u Skandinaviji jaa svijetlost
ima uticaj na bolju humifikaciju i mineralizaciju.
Prizemna flora sciofita:

Oxalis acetosella,
Dentaria bulbifera,
Convallaria majalis,
Mercurialis perennis,
Aspidium filix-mas,
Athyrium filix-femina,
Hepatica triloba,
Paris quadrifolia,
Orobus vernus i dr.

 Prizemna flora hHeliofita:

Calluna vulgaris,
Epilobium sp.,
Senecio sp.,
Galium vernum,
Salvia glutinosa,
Festuca ovina i dr.

Pojava ovih vrsta ne zavisi iskljuivo od

svijetlosti ve i od ostalih ekolokih faktora, a
prije svega od od kiselosti zemljita.

 Na siromanijem zemljitu u hranljivim

materijama kao i na suvom zemljitu na
stanitima sa niskom temperaturom i sa
poveanjem geografske irine potreba biljaka za
svijetlom je sve vea.
Takoe poveanjem nadmorske visine raste
potreba za svijetlom.
Ako se biljke nalaze u povoljnim uslovima
sredine potreivae manju koliinu svijetlosti.
Odnos vrsta drvea prema svijetlosti zavisi od
uslova sredine i od starosti.

 Odnos umkog drvea prema svijetlosti utvrivan

je na bazi sljedeeg:
Anatomska graa lista
Brzina ienja debla od grada
Brzine prirodnog proreivanja
Koliine lia
Izgled podmlatka
Habitus
Prizemna flora

 Sva istraivanja pokazuju da se moe

prihvatiti klasifikacija vrsta drvea u
pogledu odnosa prema svijetlosti:
Heliofite (ari, crni bor, bijeli bor, munika,
hrastovi, breza, topole, vrbe, bagrem i dr.
Sciofite (tisa, jela bukva, smra, omorika)
Polusciofite (duglazija, molika, strobus, javori,
jaseni, pitomi kesten, brest, grab, lipa i dr.

VAZDUH
Vazduh djeluje na iva bia svojim fizikim
ihemijskim osobinama.
Hemijske osobine vazduha zavise od njenog
gasnog sastava.
Vazduh zapreminski sadri 78% azota, 21%
kiseonika, 1% argona i oko 0,03 % ugljen dioksida.
Za ivot biljaka i ivotinja najvie znaaja imaju
vlanost vazduha, temperatura vazduha, sastav
vazduha i vazduna strujanja.

Temperatura vazduha

Utvreno je da duina vegetacionog

perioda zavisi od geografske irine i
nadmorske visine, a promjenom ovih
faktora mijenja se i temperatura vazduha
(porastom geografske irine i nadmorske
visine vegetacioni period je sve krai).
Niske temperature u proljee zadravaju
otvaranje pupoljaka i listanje a niske
temperature u ranu jesen dovode do
ranijeg opadanja asimilacionih organa.

 Vegetacioni period poinje kada je srednja

temperatura vazduha vea od 10oC azemljita
vee od 5oC.
Duina vegetacionog perioda se odreuje
praenjem poetka i zavretka osnovnih
fenofaza i periodinosti u smjenjivanju razliitih
razvojnih faza.
Razvoj lisnih i cvijetnih pupoljaka predstavlja
poetak vegetacionog perioda, a opadanje lia
sa grana kraj vegetacionog perioda, dok u praksi
je kraj vegetacionog perioda kada lie uti.

 Pod
ekstemnim
temperaturama
podrazumjevaju se sve temperature koje
negativno djeluju na biljne organizme, a
naroito temperature u toku vegetacionog
perioda.
U tom smislu razlikujemo:
Ekstremno niske temperature (znaajne za
umu ako su manje od 0oC i
Ekstremno visoke temperature.

 U zavisnosti na koji nain dolazi do

sniavanja
temperature
vazduha
razlikujemo:
Advektivne mrazeve koji nastaju kada velike
mese hladnog vazduha dou idaljenih krajeva i
izazovu sniavanje temperatur evazduha ispod
0oC na velikim povrinama i
Radiacione mrazeve koji nastaju zavrijeme
tihih, mirnih i vedrih noi kada usljed zraenja
toplote iz zemljita doe do sniavanje
temperature ispod 0oC na manjem prostoru pa
su oni lokalnog karaktera i ei se deavaju.

Ovi mazevi su esta pojava skoro svake

godine u uskim dolinama koje su vlane i
zaklonjene pa nema kretanja vazdunih
masa i ta mjesta se nazivaju mrazita.

Njih karakterie inverzija temperature a tu

inverziju prati i inverzija vegetacije. Na
manjim nadmorskim visinama u tim
mrazitima javlja se zajednica Aceri
Fraxinetum, dok na veim nadmorskim
visinama javlja se zajednica Piceo excelsae
inversum (ume mrazine smre).

Primjer strujanja vazduha i nastanka mrazita

Hladne vazdune mase

su tee i idu nanie

Zagrijani vazduh je laki i

die se uvis

Rashlaeni vazduh je na 1-2 m visine i to se vidi po tetama na biljkama. Stradaju

izdanci, izbojci a mladi dijelovi su kao ogoljeni

Toplota usljed radijacije

 Prema otpornosti na ekstremno niske temperature sve

nae vrste du podijeljene u tri grupe:
Otporne: ari, borovi, breza, grab, brijest, topole, vrbe
Osjetljive: jela, bukva, hrastovi, jaseni, pitomi kesten,
bagrem
Srednje osjetljive: smra, omorika, duglazija, javori i
lipa.
Otporne vrste se na mrazitima ili na otvorenim
prostorima prve nasele kao pionirske vrste npr
Juniperus communis ili breza i trepetljika pa tek onda
dolaze vste koje su manje otporne.

uma i ekstremno visoke temperature vazduha

Ekstremno visoke temperature vazduha utiu na umu:
posredno i
neposredno.

Posredan uticaj se ogleda u poveanju transpitacije biljaka i

isparavanju iz zemljita.
Ovaj uticaj je izraen poslije istih sjeajer je velik priliv svijetlosti i
poveava se temperatura zemljita a to je negativno za ponik koji
propada.
Naime deava se da se insolacijom zemljite moe zagrejati do
+54oC i tada nastaje koagulacija protoplazme elija koje su u
vratu korijena mladih jednogodinjih biljakate ponik izgleda kao da
je pregaena ta pojava se naziva polijeganje ponika, jer su
unitene elije kambijuma.

 Neposredan uticaj se ogleda u tome da pod

uticajem insolacije pri temperaturi 45 do 55oC
dolazi kod mladih biljaka sa glatkom korom do
opaljivanja kore a izumiranjem elijica kambijuma i
do opadanja (odlubljivanja) kore (bukva, grab,
mlada stabla jele i smre i dr.).
Na ove tetne pojave otpornije su heliofite jer se
razvijaju u rijeem sklopu i imaju deblju koru za
razliku od sciofita koje se razvijaju u guem sklopu
i imaju tanju koru.
Ako o tome ne vodimo rauna pa npr. izvodimo jake
prorede kod sciofita ova oteenja se pojavljuju.

 Za razliku od svjetlosti gdje moemo na osnovu

fenotipa da zakljuimo o odnosu vrsta prema
svjetlosti kod temperature vazduha to nije
mogue.
Nemogue je doi do nekih kvantitativnih
pokazatelja ali ipak kaemo da u razvoju biljnog
organizma postoje tri kardinalne take:
Minimum kada pri toj temperaturi poinju ivotne
aktivnosti biljke
Maksimum kada pri toj temperaturi prestaju ivotne
aktivnosti biljke
Optimum
kada ivotne aktivnosti biljke dostiu
kulminaciju

 Najbolji primjer uticaja ume na temperaturu vazduha

iznad golih povrina u neposrednoj blizini ume ogleda
se ako analiziramo kruenje vazduha u toku ljeta i po
danu (slika ). Pri tome razlikujemo dva toka vazduha:
Prvi tok je iz ume na otvoreni prostor. Hladne vazdune
mase iz ume, kao specifino tee dolaze na gole
povrine i utiu da se zagrijani vazduh na golim
povrinama kao specifino laki podie uvis i hladi se u
visini kruna stabala u dodiru sa njima.
Drugi tok je sa otvorenog prostora u umu. Tako
rashlaeni vazduh prodire u unutranjost ume u visini
kruna stabala jer se tu nalazi topliji i specifino laki
vazduh to utie na sputanje hladnijih masa nanie.
Time je zatvoren krug kruenja vazduha izmeu ume i
golih povrina, a u toku noi i ljeti kruenje vazduha ima
suprotan tok.

u dodiru sa krunama vazduh se

hladi i sputa se nanie u umu

podie se uvis
topliji vazduh

I tok
hladne mase kreu se iz
ume na otvoreni prostor

SASTAV VAZDUHA

U vazduhu se nalazi:
azota 78.0 %
kiseonika 21.0 %
ugljendioksida 0.03 %
ostali gasovi i estice
Sastav vazduha se malo mijenja. Od posebnog
je znaaja ugljen dioksid jer je suva supstanca
drvne mase satavljena od 40 % ugljika. Ako se
koliina CO2 povea na 0.06 % to je dav puta
vea asimilacija pa je i prirast drvea vei npr.
kod bora.

 Izvori ugljendioksida
Ugljedioksida ima najvie u vazduhu a tu dolazi:

sagorijevanjem
erupcijama vulkana
disanjem
radom mikroba (njaznaajnije)

Stvaranje ugljendioksida u zemljitu i njegovo izbacivanje u

atmosfeu naziva se disanje zemljita. Taj proces je
suprotan od fotosinteze jer se vri destrukcija organske
materije:

C6 H 12O6 6O2 6CO2 6 H 2O 640000cal

Koliina ugljendioksida u zemljitu je do 10 puta vea nego
u vazduhu i tu glavna uloga pripada mikrobima. Koliina
CO2 se mjenja i ljeti za vrijeme kie ga ima najvie.

 tetni gasovi iz industrijskih dimnjaka unitavaju

umski pokriva. To je indikativno ko Borskog
rudnika gdje na oko 30 km nema praktino umske
vegetacije. Naroito su negativni CO3 i S3 (kameni
ugalj).
Oni kada dou u dodir sa asimilacionim organima
izazivaju velika oteenja i smanjuju prirast jer su
otrovni. ume na vlanom i plodnom zemljitu su
otpornije na tetne gasove.
Fabriki gasovi kada se spoje sa kinim kapima
nastaju kisele kie koje odlaze u zemljite (ispiraju
mineralne materije) a negativno djeluju na
mikroorganizme. Sva sumporna jedinjenja u
vazduhu H2S, SO2 utiu na ispravljanje modanih
vijuga.

 Odnos umskog drvea prema tetnim gasovima u

vazduhu
Liari su otporniji jer na sebi ne zadravaju asimilacione
organe stalno. Zato je jela najosjetljivija.
Podjela vrsta drvee prema osjetljivosti je sledea:
Osjetljive jela, smra, omorika, molika, strobus,
jaseni, lipa
Srednje osjetljive duglazija, munika, bukva, grab,
bagrem
Otporne ari, crni bor, bijeli bor, hrastovi, javori,
brijest, topole i dr.

 Interesantna je podjela Krasinskog u Rusiji:

Bioloki otporne vrste koje regeneriu povreene
organe (Fraxinus americana i zova)
Morfoloko anatomski otporne vrste koje imaju
grau lista takvu da spreava prodiranje tetnih
gasova (imir, pajavac i razne sukulente)
Fizioloki otporne vrste kod kojih je pH vrijednost
elijskog soka vea (neutralna reakcija) pa su te vrste
jako otporne na tetne gasove (Lonicera, Cupresus,
Solanum i dr.).

ATMOSFERSKI TALOZI I UMA

Izvori vlage

Sva vlaga vodi porijeklo od mora i okeana

ali za umu neposredni izvori vlage su:
Atmosferski talozi,
Vlaga u vidu vodene pare i
Vlaga zemljita

porast
padavina

Dinaridi
smanjenje
padavina

 Poznato je da voda ini ak i 90 % od ukupne teine

biljke. Pored toga nijedan znaajniji fizioloki proces
(fotosinteza, disanje, transpiracija, ishrana i dr.) kod
biljaka ne moe se odvijati bez uea vode.
umsko drvee je organizam sagraen od organskih
jedinjenja gdje pored ugljenika i kiseonika se nalazi i
vodonik kojeg biljke uzimaju iz vode. Protoplazma sadri
do 80 % vode.
Engler je utvrdio da uma godinje ispari 3000 m3/ha
vode, a to je 3-4 puta vie nego na livadi ili otvorenom
prostoru. Voda ima znaajnu ulogu u procesima
humifikacije, pedogenetikim procesima, u hidrohoriji i
hidrofiliji a vlaga sa temperaturom utie na raspored
umske vegetacije (pojava tropske, subtropske,
pustinjske vegetacije kao i pojavu tajgi, stepa, tundri i dr.).

 Prema vlazi vazduha biljke se dijele razliito u

sljedee grupe:
Higrofilne vrste (vrste koje trae vrlo velike koliine
vlage > 80%) vrbe, topole, lunjak i poljski jasen
Mezofilne vrste (vrste koje trae velike koliine vlage
od 71 do 80 %) jela, duglazija, smre, omorika,
strobus, bukva, javori, bijeli jasen, grab i lipa.
Kseromezofilne vrste (vrste koje trae umjerene
koliine vlage od 61 do 70 %) omorika, bijeli bor,
kitnjak, pitomi kesten
Kserofitne vrste (vrste koje trae male koliine vlage (<
60 %) crni bor, munika, crni jasen, sladun i cer.

Vazduna strujanja - vjetrovi

Vjetrovi mogu da budu:

Dnevni (javljaju se u toku dana)

Periodini (javljaju se samo u odreenim

periodima godine)

Lokalni (lokalnog karaktera) i

Stalni (pasati i antipasati)

Postanak vjetrova
Vjetrovi nastaju kao posljedica promjene
vazdunog pritiska na zemlji i vazdune mase
se kreu iz zone visokog vazdunog prtiska u
podruja sa niskim vazdunim pritiskom.
To kretanje moe da bude:
Horizontalno
Vertikalno i
Turbulentno

 Dnevni vjetrovi ne,maju velikog znaaja za

umu a tu spadaju:
Vjetar s mora i vjetar s kopna koji su na
obalama mora
Dolinski i gorski vjetrovi

Lokalni vjetrovi
spadaju:
Bura
Jugo
Koava

su

najznaajniji

tu

Uticaj vjetra na aismilaciju i transpiraciju

Vjetar odnosi vazduh zasien vodenom parom i
omoguava dalju transpiraciju i time omoguava da u
biljku dolazi vea koliina hranljivih materija.
Vjetar odnosi i vazduh iz kojeg je iskorien CO2 za
asimilaciju i donosi novi vazduh zasien sa CO2. To se
sve pozitivno odraava pri brzini vjetra 0.1 do 0.3 m/s.
Meutim ako je brzina vjetra 3-4 m/s dolazi do suavanja
stoma i prestanka transpiracije te se tako smanjuje
asimilacija.
Ako vjetar pojaa transpiraciju na suvom zemljitu dolazi
do suhovrhosti i to se javlja npr kod smre na ivici ume
ili na osami.

Uticaj vjetra na druge ekoloke inioce

Ogleda se u odnoenju najfinijih estica zemljine strukture
(glina i pijesak).
Vjetar odnosi uanj i ne dozvoljava da doe do razlaganja
mrtve umske prostirke.
Vjetar isuuje zemljite naroito na grebenima i na
najstrmijim padinama.
Pozitivan je jr u mraznim jamama moe da odnosi hladne
vazdune mase.
Vjetar isuuje zemljite i smanjuje relativnu vlanost
vazduha.

tete od vjetra
Ako stabla u umi budu izloena uticaju prejakog vjetra
ona pruaju otpor ali tada nastupaju vjetrolomi i
vjetroizvale. Vjetar je tako u okolini Krivaje i Drinjae za
30 min. (ciklon) unitio 60 000 m3 drvne mase.
Vjetrolom nastaje kada je moment sile veliki a stablo jako
ukljeteno sa dubokim korijenom i ilom sranicom kao
npr. kod bora sa krtom drvnom masom.
Vjetroizvala nastaje ako je moment siele veliki a stablo je
ukljeteno povrinskkim korijenovim sstemom (smra) ili
npr. bor koji raste na plitkom zemljitu ili na zemljitima
sa visokim nivoom podzemne vode.
Ova pojava je esta u proljee kada se zemljite raskvasi
i omeka.

Odnos umskog drvea prema vjetru

etinari su u pravilu manje otporni od liara a
smra je najneotpornija. Od liara je najotporniji
hrast a trepetljika je zbog gnjilog srca neotporna.
Sve vrste umskog drvea se mogu s obzirom na
uticaj vjetra svrstati u sljedee grupe:
Otporne hrastovi, javori, jaseni, lipa, pitomi kesten,
brijest i ari
Osjetljive borovi, smra, omorika, grab i bagrem.
Srednje osjetljive jela, duglazija i bukva.

 2. EDAFSKI FAKTORI
Zemljite je osnovni supstrat iz koga
nadzemne zelene biljke crpe mineralne
materije i vodu, koje su im neophodne za
sintezu organskih materija i druge
fizioloke procese. Zemljite djeluje na
biljke
svojim
hemijskim
i
fizikim
osobinama. Najvanija fizika svojstva
zemljita su mehaniki sastav, vlanost,
propustljivost
za
vodu,
kapilarnost,
struktura, zbijenost, itd.

 OROGRAFSKI INIOCI I UMA

Oni uglavnom djeluju posredno mjenjajui druge faktore
(edafske i klimatske).

Nadmorska visina
Promjenom nadmorske visine mjenja se temperatura,
koliina padavina, vlaga vazduha, jaina vjetra, intenzitet
osvjetljenosti i dr.
Sa porastom nadmorske visine na svakih 100 m
temperatura vazduha opada u sjenci za 0.56 oC a kolebanja
temperature vazduha u toku dana su sve vea.
U subalpskim umama smre stabla su rasporeena
pojedinano ili u manjim grupama (slika Vitorog). Cilj je da
se dovede vie svjetla i tako se poveava temperatura.

 Na veim nadmorskim visinama vazduh je

rjei (manja je reflaksija zraka jer je manja
providnost, prozranost atmosfere) pa je
put zraka krai pa je zato uticaj direktne
insolacije 3 puta vei nego na manjim
visinama.
Na veim nadmorskim visinama svjetlost
sadri vie ultravioletnih zraka odnosno
zraka kratke talasne duine nego na
manjim nadmoirskim visinama.

 Znaajno je da se sa porastom
geografske irine (udaljenjem od ekvatora)
javljaju opet odreene zone po Majeru, pa
tako razlikujemo idui od ekvatora ka
polovima:
Palmetum tropske ume
Lanretum lovorove ume
Kastanetum (toplije) i Fagetum (hladnije)
Picetum, Abietum, Laricetum
Polaretum, a na veim visinama Alpinetum

Odnos vrsta prema ovom faktoru:

do 800-1000 m nadmorske visine: topole,
lunjak, sladun, cer, lipa, poljski jasen, brijest,
grab
do 1000-1300 m nadmorske visine borovac,
kitnjak, pitomi kesten, javori, bijeli jasen, crni
jasen
do iznad 1300 m nadmorske visine jela,
smra, omorika, bukva, duglazija, borovi, ari

Ekspozcija terena i uma

Pod tim pojmom podrazumjevamo stranu svijeta kojoj je
odreena povrina eksponirana, izloena, okrenuta.
Strane koje su izloene jugu i sjeveru predstavljaju u
pogledu niza ekolokih faktora dvije krajnosti. Koliina
svjetlosti i toplote zavisi od ekspozicije, ali i od nagiba.
Ako zraci koji osvjetljavaju neku povrinu padaju
upravnije utoliko e se vea koliina toplotne energije
doprijeti do i u zemljite.
To je zbog Lambertovog zakona koji glasi Intenzitet
toplotne
energije
koju
neka
povrina
prima
proporcionalno se mjenja sa sinusom ugla pod kojim
sunevi zraci padaju na vodoravnu povrinu.

 Zbog ovoga su june, jugozapadne i

zapadne strane uvijek toplije od sjevernih.
Na june strane zraci padaju upravnije, a
na sjeverne skoro paralelno.
Razlike u mikroklimi su toliko oigledne da
su se zbog toga june nazvale
PRISOJNE, a sjeverne OSOJNE strane.

 Vertikalno pojavljivanje vegetacije zavisi od

ekspozicije i usko je povezano sa nadmorskom
visinom i promjenom temperature vazduha.
Tako npr., karakteristino je da na veim
visinama bukva ide na jug, a na niim na sjever.
Sve vrste idu u veu visinu na jugu, ak do 500
m.
Graa lista juna ekspozicija kserofilna
graa lista.

 Na toplim junim i jugozapadnim: crni bor, bijeli

bor, munika, ari, kitnjak, sladun, cer, crni jasne,
pitomi kesten
Na hladnim sjevernim i sjeveroistonim: jela,
duglazija, smra, omorika, strobus, bukva
Na prelaznim: javor, bijeli jasen, brijest, lipa
Na svim ekspozicijama: molika, grab, bagrem
Na ravnim terenima lunjak, poljski jasen, topole
itd.

Nagib (inklinacija) terena i uma

Ugao koji ravan zemljita zaklapa sa horizontalnom ravni zove

se nagibom ili inklinacijom. On se izraava u % i stepenima.
vrlo blag nagib do 5% lunjak, poljski jasen, topole
blag-srednje blag nagib 5-15% grab, bijeli jasen, brijest, lipa
umjereno strm 15-25% jela, duglazija, strobus, bukva, jevor, cer, sladun,
kitnjak, pitomi kesten
vrlo strm 25-40% smra, molika, crni bor, bijeli bor, ari, munika, crni
jasen, omorika, pitomi kesten, kitnjak
vrletan preko 40% omorika, crni bor, bijeli bor
indiferentno prema nagibu bagrem

Konfiguracija terena i uma

To je opta slika uslova reljefa nekog kraja.U iske doline
sa strmim padinama direktna svjetlost vrlo rijetko i malo
dopre. Najnepovoljnije je kada se prua u pravcu istok
zapad ili sjeveroistok-jugozapad. T
akve doline su hladne esto i vlane nepovoljne
mikroklime. Tu je slaba cirkulacija vazduha i nastaju
mrazevi. Tu su este magle, a snijeg se sporo topi.
Zemljite je tu obino duboko sa povoljnom vlagom i tu se
uspjeno razvija grab. Stabla su sa intenzivnim rastom u
visinu zbog gornje svjetlosti.
Vea dubina, hranjivost i vlanost zemljita omoguava
pravilan i dobar rast u debljinu i velika je tehnika
vrijednost.

BIOTIKI FAKTORI
Organizmi su u svom biotopu u najveoj mjeri
uslovljeni abiotikim, fiziko-hemijskim faktorima
sredine. Sve biljke i ivotinje, uslovljene se
ivotnom djelatnou drugih organizama.
Ovaj uticaj oznaen je kao biotiki faktor sredine.
Uzajamni odnosi biljaka
Uzajamni odnosi ivotinja
Uzajamni odnosi ivotinja i biljaka

Uzajamni uticaji biljnog svijeta

Uticaj biljnog svijeta moe da bude:
Posredan
Neposredan
simbioza)

(parazitizam,

saprofitizam

 Neposredan uticaj ogleda se kod gljiva koje parazitiraju

na stablima i dovode do oboljenja (Endotia parasitica,
Nectria sp. Microsphaerella alphithoides i dr.).
Meutim gljive su i neophodan inilac u ivotu drvea, jer
sa njima drvee esto gradi SIMBIOZU poznatu kao
MIKORIZA. Skoro sve vrste umskih drvea su mikorizni
organizmi, jer se na vrhovima korjenovih dlaica
ektotrofne i endotrofne gljive.
Ove gljive asimiliraju azotna jedinjenja iz zemlje i predaju
ih korjenovom sistemu, a korjenov sistem pomae
gljivama, jer ove iz njega uzimaju ovaj materijal. Micelije
gljeva razlae organska jedinjenja u ulminsku i
apokrensku kiselinu, i jednim dijelom koristi za sebe,a
ostalo predaje drveu. Samo leguminose i vrste iz roda
Alnus mogu da putem Baccterium radicicola da direktno
veu azot iz vazduha, a sve ostale vre putem ovog
simbiotikog osdnosa uzimanje azota iz zemljita.

 Kod pojave sirovog humusa je znaajan uticaj

gljiva, jer ove azotna jedinjenja pretvaraju u
amonijana, pa drvee podmiri potrebe za azot.
Micelije gljiva javlja se s proljeem i ostaje do
kraja vegetacionog perioda, a onda izezne sa
vrhova korjenovih dlaica.
Pored gornjih pojava znaajan je EPIFITIZAM
(liajevi i mahovine na umskom drveu). Ovi
organizmi ne crpe materije iz debla ve koriste
vodu i mineralne materije iz kore i ona im je
podloga na kojoj rastu.

 Znaajni su Cladonija i Usnea Barbata (guste

etinarske ume i sciofite). Na deblima bukve i
javora Lobaria pulmunaria (vee nadmorske
visine).
Na hrastu je mahovina Hypnum Cupressiforme.
na bukvi i drugim irokolisnim liarima Neckera
crispa. Epifite se javljaju ako je nepovoljno za
razvoj stabala (sjever i vlaga).
Negativan uticaj epifite je zadravanje vlage, kora
truli i oboljenja debla. Borba je proredno regulisati
sklop. Hedera helix obavija cijelo stablo, a
posebno mehaniko deblo, sprijeava mlada
stabla u razvoju.

 Posredan uticaj tu najzanajniju ulogu

ima ivi biljni umski pokriva (bunje,
zeljaste biljke, gljive, mahovine i liajevi).
esto puta pod sciofitama jelom i bukvom
nema svjetlosti pa ak ni Oxalis acetosela
ne moe da opstane. Kod heliofita rijedak
sklop dovodi do pojave veoma esto
korova.

Antropogeni inioci
ovjek djeluje na prirodu i procese u
prirodi:
svjesno
nesvjesno
posredno
neposredno
korisno
tetno

EKOLOKI FLORINI ELEMENTI

(EKOELEMENTI)
Biljne zajednice se razlikuju ne samo po floristikom
sastavu nego i po biolokom spektru koga grade ivotni
oblici. 10 osnovnih ivotnih oblika sa vie podoblika su:

fitoplankton
fitoedafon
endofiti
terofiti
hidrofiti
geofiti
hemikioptofiti
hamefiti
fanerofiti
epifiti

PREGLED VEGETACIJE NA
ZEMLJI

Tropske kine ume (Pluviisilvae)

Tropske kine ume predstavljaju najbujniju

vegetaciju na zemlji. Ujedno su i najsloenije
ume na zemlji to je nastalo ako posljedica:
izvanredno povoljnih uslova i
dugih evolucionih procesa jer su ove praume
najstariji tip ume na zemlji

 Tropske kine ume se nalaze u uslovima velikih

padavina i temperature u toku itave godine
(2000 do 4000 mm padavina a na podruju
havaja i preko 12000 mm taloga godinje).
Razlika u temperaturi najhladnijeg i najtoplijeg
mjesca iznosi svega 1 do 6 stepeni celzijusa.
Temperatura se kree u uskim granicama 25 do
30 stepeni a u najhladnijem mjesecu iznosi ak
u prosjeku oko 18 stepeni.
Maksimalne temperature ne prelaze 35 do 36
stepeni.

 U tim uslovima proizvodi se ogromna koliina

organske materije pa tako na ostvu Java akacije
postiu za 10 godina visinski porast do 35 m a
npr. kod nas bukvi treba za tu visinu preko 100
godina.
Te razlike se nabolje vide kod biljke Alibizzia
moluccana u tropskom podruju za 17 godina
dostigne visinu 44 m a u podruju alpa
Loiseleuria procumbens dostigne za 55 godina
stablo debelo svega 0.8 cm jer je to na visini
preko 2500 m a temperatura je 1.5 stepeni i
vegetacioni period traje 2.5 mjeseci.

 Tropske kine ume se nalaze oko

ekvatora, oblast rijeke Kongo, donji tok
rijeke Niger, oko Velikih Afrikih jezera,
istok Madagaskara, rijeka Amazon,
Gvijana, Mala Antilska ostrva, jugozapad
Indije, Malajsko poluostvo, Filipini i
Sudanska
ostva,
Nova
gvineja,
Tihookeanska
ostrva,
sjeveroistoni
dijelovi Australije.

 To je vjeno zeleni tip vegetacije, sa krupnim i

uglavnom sjanim listovima, pupoljci su bez
zatitnih ljuspi, prisutan je ogroman broj lijana i
epifita.
Tu se nalazi veoma veliki broj vrsta i velik je
biodiverzitet.
U brazilskim praumamam moe se na samo par
kvadratnih kilometara nai i do 400 vrsta drvea
dok se u itavoj evropskoj flori nalazi svega oko
250 vrsta drvea i krupnijih bunova. Na ostvu
Java u Buitenzorgske botanike bate nalazi se
na oko 280 ha priblino 250 raznih vrsta drvea.

 Karakteristika i to osnovna je da su ove ume

izgraene od velikog broja vrsta posebno u
spratu drvea (edifikatori).
To uzrokuje specifine strukturne osobine tako
da im je gornji rub predstavljen krivudavom
izlomljenom linijom. Na suprot tome nae ume
imaju manji broj edifikatora pa je gornja linija
kontura naih uma uglavnom pravna.
Boja gornjeg sprata ovih uma je areni mozaik
zelene, mrke, ute i dr. boja to je uzrokovano
cvjetanjem i bojama lia.

 Drvee u ovim umama je vrlo heterogenih visina od 5 do

50 m i nastaje 4 do 5 spratova za razliku kod nas gdje
imamao svega 1 do 2 sprata.
To omoguava da svijetlost prodire i u donje spratove i
tako se stvara bujan razvoj vegetacije lijana, epifita, bunja
i zeljastih biljaka.
Drvee j eobino slabo razgranato ili se uopte ne grana
(palme, drvolike paprati, i dr.). Zbog toga drvee u
praumama ima veoma malu rijetku krunu.
Zbog toga ista masa listova proizvodi znatno veu koliinu
organske materije u poreenju sa umama umjerene zone
to je posljedica neprekidne fotosinteze u toku godine.
Neko drvee kao npr iz roda Ficus ima tzv. daskasto
korijenje koje je visoko i do 2 ma a ima ulogu da povea
stabilnost stabala.

 Listovi su krupni, koasti i sjajni. Listovi esto

zauzimaju paralelen poloaj sa sunevim zrakama to
je posljedica borbe protiv prevelike insolacije i visoke
temperature.
Velika transpiracija i dug put vode od korijena do
listova ne bi se mogao nadoknaditi da nije ovih
kseromorfnih osobina koje ograniavaju transpiraciju.
Osobina listova je da voda se njih brzo otie a ako bi
se voda dugo zadravala deavalo bi se da na
listovima doe do razvoja epifitne vegetacije algi,
liajeva, mahovina i parazitskih gljiva.
Vertikalnim
poloajem
listova omoguava
spreavanje negativnog djelovanja jakih kia.

se

 U donjem spratu ume vlada velika vlanost vazduha jer

je zasien vodenom parom to uzrokuje prisustvo
velikog broja mezofitnih i higrofitnih biljaka.
Najvie ima paprati (familija Hymenophyllaceae) koje
imaju take listove koji svojom povrinom upijaju vodu.
Kod prizemne flore esto korijenov sistema gotovo da
izostaje to ukazuje na veliku vlanost.
Velika vlanost utie na oteavanje i smanjivanje
transpiracije a to bi se moglo negativno da odrazi na
priticane mineralnih materija.
Da bi se mogao regulisati normalan dolazak vode i
mineralnih materija biljke su prilagoene da odaju brzo
vodu preko ak posebnih cjevica na listovima i to su tzv.
hidatode na listovima.

 Osnovni faktor u borbi za opstanak je

svijetlost jer se vlaga i toplota nalaze u
izobilju.
Tu do izraaja dolazi borba za prostor pa
je svako mjesto iskorieno.
Tako lijane puu na velike visine da dou
do svijetlosti a epifite se nalaze na
stablima, granama, listovima i stvaraju
tako neke vazdune vrtove. To seve
uslonjava spratovnost prauma.

 Periodinost u tropskoj kinoj umi: Ove ume

pripadaju zimzelenom vjeno zelenom tipu vegetacije ali
lie tu ipak opada i to u odreenim vremenskim
razmacima npr. za 1 do 2 godine ili pak kod nekih vrsta
drvea opada sve lie odjednom. Kod mnogih vrsta do
opadanja listova moe doi i po 6 do 7 puta u toku
godine.
Opadanje listova kod ovih uma nije uslovljeno godinjim
dobom (fizioloka sua u umjerenoj zoni ili pak fizika
sua u podruju tropskih listopadnih uma Hiemisilvae).
Tako jedno drvo pored drugog moe imati lie a drugo
da nema ili grane jednog drveta ima lie a druge grane
namaju.
Dakle izraena je individualnost. Kod nekih vrtsa u ladosti
se zapaa da drvee odbacuje svoje lie svaki put pred
cvijetanje.

 Kao i kod listanja tako i kod cvijetanja i

plodonoenja se ogleda individualnost kod
drvea.
Neke vrste ili stabla cvijtjau i plodonose a neke
ne iako se nalaze blizo jedni drugih.
To je karakteristino naroito kod orhidejagdje se
cvijetanje odigrava u toku samo jednog jedinog
dana.
To cvijetanje se moe da dovede u vezu sa
naglijim sniavanjem temperature ili sa
elektrinim pranjenjima. Dakle i cvjetanje nije
vezano za godinje doba.

 Lijane i epifite: Zbog borbe za svijetlost ove

biljke su se prilagodile da ive u gornjim
spratovima.
One omoguavaju da se iskoristi izobilje vlage i
toplote i da se iskoristi svaki prostor u praumi.
Lijane mogu da narastu u veliku duinu i to npr.
kod vrste Calamus duina debla dosstie 200 do
300m.
Za tu duinu potrebni su dugaki provodni
sudovi koji iznose 3 do 5 m. Prenik sudova je
veoma veliki od 0.35 do 0.60 mm.

 Postoje i epifite koje imaju ljuspice za upijanje vode, ili

npr. rezervoari za sakupljanj evode.
Epifite delimo u 4 grupe:
Protoepifite koje nemaju nekih posebnih prilagoenosti
Hemiepifite provode epifitni nain ivota samo
zavrijeme klijanja i u poetku ontogenetskog razvoja
pomou izgraenog korijenovog ssitema kojim dolaze
tada samo u poetku u dodir sa zemljitem
Gnjezdaste epifite sakupljaju znaajne koliine vode i
mineralnih materija uz pomo posebnih prilagoenosti
Epifite cisterne imaju slabo razvijeno korijenje koje
slui samo za uvrivanje na podlozi na biljci
domaina a ishrana se vri djelatnou listova

Tropske kine ume u Junoj Americi

Ove ume zauzimaju ogromnu oblas oko rijeke Amazon

u Brazilu kao i pritoke ove rijeke.
To je podruje Amazonije sa velikom vagom i to su
najrasprostranjenije kine ume na iatvoj Zemlji.
Temperatura se koleba izmeu 25,7 do 27 stepeni.
Najtopliji mjesec je novembrai ima srednju mjesenu
temperaturu 27 stepeni a najhladniji je mart sa 25
stepeni. Koliina padavina je oko 2000 do 3000 mm a
kolebanja temperature u toku dna nisu velika.

 Dominiraju biljke: Myrtaceae, Leguminosae,

Rutaceae, Lauraceae, Meliaceae, Palmae i dr.
Najznaajnije epifite su iz familije Bromeliaceae
(epifite sa rezervoarom gnjezdaste.
Razlikuju se dva tipa tropskih kinih uma i to:
Na niim poloajima, plavne hileje ili igapo
Na viim poloajima koji nisu plavljeni ete

 Rijeka Amazon esto u toku dana i sezone

mjenja nivo vode plavi teren oko rijeke i isuuje
ga zbog plime i oseke ali i zbog monsunskih
kia.
Dolina Amazona ima jezera, meandri, pa je
razvijene bujna vodena vegetacija npr. Victoria
regia sa ogromnim flotantnim listovima 1.5 m
duine.
Posebno su karakteristine brazilske hileje
iisiu (Attaletum Attaleae excelsae). Ima prvi
sprat Ceiba i Capaifera; drugi Hevea brasiliensis
i Ficus; trei palme i etvrti sprat su Violaceae,
Solanaceae, Myrtaceae, Bombaceae i dr.

Tropske kine ume u Africi

Najbolje su ume oko Gvinejskog zaliva i
pruaju se sve do Kamerunskih padina,
obuhvataju sliv rijeke Kongo, donji dio Nigera
i oblast Velikih jezera a dominira drvee sa
daskastim
korijenjem
iz
familija
Leguminosae, Moraceae, Euphorbiaceaekao
i mnotvoo epifita.

Azijske tropske kine ume

Najbolje su u Malajskom arhipelagu. Najznaajnije drvo

je Liquidambar altingiana i Compasia exelasa visine 50
do 80 m.
Mnogo je endeminih rodova kao npr. Rubiaceae,
Euphorbiaceae i Leguminosea. U Malajskom arhipelagu
ima oko 2000 vrsta. Postoji jo mnogo epifita i
rododendrona a od parazita najpznatija je Rafflesia
arnolfi iz hileje na Sumatri sa mesnatim ogromnim
crvenim cvijetovima u preniku 1.0 m.
Znaajan je kauukovac Ficus elastica sa ogromnim
vazdunim korijenjem.

Austarlijske hileje

To su manje oblasti u severno istonim

pacifikim priobalnim podrujima i sline
su malezijskim praumama.

VEGETACIJA MANGROVE Pluviifruticeta

VEGETACIJA MANGROVE Pluviifruticeta
Nalazi se na tropskim oblastima na obalskim
podrujimakoja su zatiena od neposrednih talasa i
vjetrova. To su lagune, zalivi i ua tropskih rijeka
(eustarije). Na ovim prostorime katakteristino djelovanje
plime i oseke, stalna promjene nivoa vode.
To je uglavnom bunasta vegetacija i zimzelena sa sjanim
i golim listovima i ponekim drvetom do 30 m visine.
Ova vegetacija je najbolje razvijen u podruju ekvadora.,
juna Kalifornija, Florida, Bermudi, Persijski zaliv, Crveno
more, Juni Brazil, Ekvador, Novi Zeland, Novi i Juni
Vels.

 Razlikujemo dvije oblasti:

Istonu (istona obala Afrike i Madagaskar,
juna i jugoistona Azija, ostrva Melanezija i
Mikronezijai Australija)
Zapadnu ( zapadna Afrika, istona, sjeverna i
sjeveroistona obala June Amerike, Srednja
Amerika sa ostrvima u Karipskom moru,
Meksiki zaliv)

 Istona oblast je bogatija florom (20 vrsta) od zapadne oblasti

(4 vrste) Najvanije su familije Rhizosphoraceae,
Verbenaceae i Sonneratiaceae).
Vegatcija moe sa svojim regenerativnim organima dugo da
ostane u vodi i da ih raznose morske struje na velike daljine.
Mnoge vrste imaju tzv. tulasto korijenje koje izdie biljke
iznad plavljenog dijela.
Zbog anaerobnih uslova postoji korijenje za disanje sa
pneumatoforama
koje
omoguavaju
snabdjevanje
kiseonikom. Vrste su pored toga halofite jer izdravaju veliku
zaslanjenost. Takoe su razvijeni potporni korijenovi za
uvrivanje biljaka u mulju.
Biljke su ekoloki diferencirane idui od obale mora ka suvljim
terenima i to se ogleda kod svih organa a naroito korijenja.
Potporno korijenje je razvijeno blie obali mora i kod roda
Rhizophora. Pneumatofore nisu razvijene kod potpornih
korijenova.

 Biljke su uglavnom halofite kod kojih je osmotski pritisak

u elijama korijena i listova jako visok i omoguava da
upijaju slanu vodu iz zemljita na morkoj obali.
Najvanije je da je osmotski pritisak u korijenju vei od
osmotskog pritiska u zemljitu. Viak soli se odstranjuje
preko specijalnih ljezda na listovima.
Sledea vana osobina kod ovih biljaka je pojava
viviparnosti tj. sposobnosti da klica klija bez perioda
mirovanja dok je jo u plodu i dok se jo nalazi u
materinskoj biljci.
Ta klica se zove rizogora i ona se dugo razvija na plodu i
do 1 m duine a na mjestu gdje treba da se pojavi
korijen tu ona zadebljava i zbog teine pada u mulj ili u
vodu i voda klicu nosi i to pomae da se biljka rairi na
veem prostoru.

TROPSKE
LISTOPADNE
UME
BUNASTE ZAJEDNICE - Hiemilignosa

Ove ume se nalaze u tropima gdje duvaju suvi i vlani

vjetrovi (monsuni). Zbog toga postoji dui ili krai period
sue i pojava listopadnosti vegetacije. Zauzimaju podruje
June i srednje Amerike, Afrike, Azije i Australije.
Vegetacije je vrlo raznovrsna i razvijene su monsunske
ume sa koliinom padavina oko 1500 mm i godinjim
kolebanjem temperature od 8 stepeni. Monsunske ume
su po bujnosti najblie tropskim kinim umama.
Sa manjom koliinom padavina 900 do 1500 mm razvijene
su savanske ume gdje suni period traje 4 do 6 mjeseci a
kolebanje temperature je oko 13 stepeni. U oblastima sa
jo manje padavina savanske ume prelaze u savane i
zajednice bodljikavaih bunova, kserofilnih uma za
razliku od monsunskih umakoje su mezofilnog karaktera.

Monsunske ume

To je tip uma koji je karakteristian za

Jugoistonu Aziju, Indoneanski Arhipelag, Indiju
(Dekan) i Indokinu (Burma). Listopad traje za
vrijeme suvog monsuna od poetka ljeta do
oktobra. Za vrijeme monsunskih kia od
novembra vegetacija se ponovo razvija i lista.
Mogu se izdvojiti:
mjeovite listopadne ume (Bombax sp., Dillenia
indicia, Santalum album, bambusi i niske palme i dr.)
monsunske ume tikovog drveta (Tectona grandis
za izradu brodova)

Savanske ume
Savanske ume nisu tako bujne kao
monsunske jer su prorjeenije, drvee je
manjih visinai vea koliina svijetlosti
prodire u donje spratove ovih sastojina.
Zato je razvijen donji sprat ztrava i
dikotiledonih biljakakao sprat buna
kserofilnog. Karakteristine su vrste sa
bodljikavim organima i to su kserofite,
zatim jako granato drvee zatim sukulente
sa kaktusolikim mljeikama.

 SAVANE Hiemiduriherbosa
Savane su tropski tip zeljaste kserofilne
vegetacije. Razlikuju se od stepa jer u
stepama nikako nema drvea a prekid
vegetacije u stepi je uslovljen hladnim
zimskim periodom a u savana je uslovljen
ljetnjom suom.
Zauzimaju povrine u Africi juno od
Sahare, Junoj Americi sjeverno od zone
kinih tropskih uma Venecueli i Gvajani,
centralni dijelovi Brazila, Indiji i Australiji.

 Koliina padavina je 900 do 1500 mm ali nije

ravnomjerna vee u kinom periodu padne
najvea koliina.
Temperaturini uslovi su ujednaeni tokom godine
i temperatra je dosta visoka. Temperatura kinih
mjeseci iznosi 18 do 21 stepen, sunih 14 do15
stepenii sl.
Od vegetacije dominiraju visoke trave 1 do 3 m
visine koje imaju kseromorfne osobine.
Karakteristino je prisustvo proreenog drvea
koje je nisko, vornovato i sa nepravilnim
stablom.

 Ali postoji i gorostasno drvee kakav je npr.

baobab (Adansonia digitata) koje dostigne visinu
25 m i prenik ak 10 m a starost 4 do 5000
godina.
U drvetu se skuplja velika koliina vode ime je
drvee se prilagodilo na teke savanske uslove
za ivot. Savansko drvee je kseromorfne grae
sa niz prilagoenosti na suu.
Tako je i forma krune ambrelasta i to je zbog
uticaja jakih vjetrova sa ciljem da se smnji otpor i
negatvan uticaj (Acacia spirocarpa). U Australiju
su prisutni eucaliptusi.

Vegetacija lovorovih uma

Lauri silvae
Lovorove ume zauzimaju relativno male povrine i nalaze
se u suptropskim oblastima u kojima uvijek postoje povoljni
temperaturni uslovi i velika koliina vlage.

Razvijene su na atlantskim, sjevernoafrikim ostrvima,

Kanarskim ostrvima, Portugaliji, sjevernoj i junoj Americi,
Novom Zelandu, Japanu.

Ove ume su vjeno zelenog tima, to znai da ne

postoji regularni sezonski listopad.

Drvee ima karakteristian list, lovorov tip, krupan,

ovalan, koasta liska sa sjajnom blistavom povrinom bez
dlaka. Ovakvi listovi slini su listovima drvea u tropskim
kinim umama, to ukazuje na ekoloku slinost. Postoje i
razlike, pupoljci lovorovih uma imaju zatitne ljuspe. Ova
pojava je u vezi sa niim temperaturama. Kod biljaka u
donjim spratovima nema zatitnih ljispi.

 Lovorove ume sline su tvrdolisnim

umama, moe se rei da one ine
prelaznu vegetaciju izmeu tropskih kinih
uma i tvrdolisne vegetacije.

Lovorovi bunovi rasprostranjeni su

esto izvan zone rasprostiranja, u
umjerenim podrujima, gdje nalaze zatitu
u fitoklimi listopadnih uma.

Tvrdolisna zimzelena vegetacija

drvea i bunova
Durilignosa
Tvrdolisna zimzelena vegetacija rasprostranjena
je u suptropskim oblastima sa jasno izraenim
periodom sue.

Vegetacija
se
odlikuje
specifinim
zimzelenim listovima drvea i bunova, koji su
kseromorfni to je prilagoenost na suu. Ovi
listovi uslijed razvijenog mehanikog tkiva su
esto tvrdi i koasti sa dosta smenjenom
transpiracionom
povrinom,
ponekad
sa
bodljama. Listovi su mat, sivozeleni, uslijed
dlaka ili smole. Liska je postavljena koso prema
Suncu.

 Pupoljci su dosta slabo zatieni, kod

nekih vrsta zatitne ljuspe nisu ni razvijene
(maslina).

Rasprostranjena je na Mediteranu,
Kaliforniji, jugozapadnoj i jugoistonoj
Australiji.

Mediteranska klima je tipina za ovu

vegetaciju, oznaava se kao klima
masline. Srednja temperatura najtoplijeg
mjeseca je 22-28 C. Koliina padavina je
u prosjeku 500-7500 mm vodenog taloga.

Pustinjska vegetacija
Pustinjska vegetacija se karakterie veom ili manjom
prorjeenou biljnog pokrivaa (Otvoreni tip vegetacije), biljke
su meu sobom udaljene, pa je povrina podloge njima samo
djelimino pokrivena. U pustinjama vegetacija moe u
potpunosti da odsustvuje. Nalazi se u krajnje nepovoljnim
uslovima za ivot biljaka, karakterie se samo bunastim i
zeljastim biljkama.

Nepovoljni uslovi svode se na nedostatak vode ili na jako

oteano snabdijevanje vodom.

Postoji prava fizika sua, u oblastima sa minimalnom

koliinom padavina, i to su SUVE PUSTINJE. Meutim, u
drugom sluaju ne postoji fizika sua, jer je zemljite vlano,
ali uslijed vrlo niskih temperatura rad korjenovog sistema je
otean, te vladaju uslovi fizioloke sue, i to su HLADNE
PUSTINJE.
Kod hladnih pustinja, nepovoljni uslovi ogledaju se pored
fizioloke sue, itavim nizom nepovoljnosti (kratak vegetacioni
period, niske temperature tokom itave godine).

Suve i hladne pustinje predstavljaju zonalni tip vegetacije.

Stepe
(Aestiduriherbosa)
Pod stepama (u irem smislu) podrazumjevamo zeljastu
vegetaciju u kojoj za razliku od savana nema drvea.
Razlika je i u tome to vegetacija stepe traje preko ljeta,
dok se savane razvijaju tokom zimskog kinog perioda.

Vegetacija je zatvorenog tipa, u kojoj biljke po

pravilu potpuno pokrivaju zemljite.

Stepska vegetacija obrazovana je od kseromorfnih i

mikrotermnih zeljastih biljaka (biljaka otpornih na suu i
mraz). Karakteristine su busenaste trave.

Stepska vegetacija pripada zonalnoj vegetaciji i

zauzima ogromne oblasti u umjerenoj zoni Evroazijskogi
Sjevernoamerikog kontinenta, ali i u Africi i Australiji.

 Stepe su razvijene u onim oblastima u kojima vlada

kontinentalna i ultrakontinentalna klima sa relativno malim
koliinama padavina u toku ljeta. Stepsku klimu odlikuje
hladna zima i dosta suh vegetacioni period, u kome se
istie arko ljeto.Stepe su rasprostranjene na ernozemu.

Razlike izmeu pojedinih stepa uslovljene su

klimatskim razlikama, ali i razlikama u zemljitu.

Za stepe je karakteristina ivotna forma biljaka

kotrljana, manje vie loptaste biljke, koje poslije
sazrijevanja se kotrljaju po stepi rasipajui uz put svoje
sjeme.

Za stepu je karakteristino bogatstvo u vrstama, ali i

dinamine fenoloke promjene, koja se ogleda u brzom
smjenjvanju velikog broja razliitih aspekata u toku
vegetacionog perioda.

Stepe su
viespratna vegetacija. Ona je
polidominantna vrsta, to znai da u njoj uestvuju dva ili
vie edifikatora.

Vegetacija liarskih listopadnih uma

umjerene zone (Aestisilvae)
Liarske listopadne ume su rasprostranjene u
umjerenoj zoni sjeverne hemisfere i to prije svega u
oblastima koje su vie ili manje pod uticajem vlane
okeanske klime.

Najbolje su razvijene u zapadnoj i srednjoj Evropi

(uticaj Atlantskog okeana), na dalekom istoku i istonim
dijelovima Kine, sjevernim Japanskim ostrvima, te
zapadnim dijelovima SAD.

Preovlauju drvee i bunovi koji u hladno doba

godine u jesen sa velikom pravilnou zbacuje lie.

Klimatski uslovi odreeni su: najmanje 4 mjeseca u

godini imaju srednju temperaturu 10C, srednja
temperatura najtoplijeg mjeseca je 13-23C, a
najhladnijeg -6C. Padavine su tokom godine obilne.

Imaju iroke i krupne listove. Stablo i grane zatieni

su debelom korom.

 Razlikujemo svijetle i tamne liarske

listopadne ume, u tabne spadaju bukove,
a u svijetle hrastove ume.

Liarske listopadne ume mogu biti

iste, izgraene od jednog edifikatora ili
mjeovite, izgraene od vie edifikatora.

Za liarske listopadne ume tipina je

ekoloka grupa skiofitinih eutrofitnih i
mezofitnih dikotila.

U vlanim liarskim umama esto su

masovno razvijene paprati.

etinarske ume vantropskih

oblasti sjeverne hemisfere
(Aciculisilvae)
Na Sjevernoj Hemisferi, prije svega u umjerenoj zoni,
iroko su rasprostranjene etinarske ume.

Klimatske prilike sjevernog dijela sjeverne hemisfere

odlikuje se umjerenim ljetom i otrom zimom, sa relativno
velikim koliinama padavina.

etinarske ume zauzimaju sjeverne i kontinentalne

oblasti. One nastanjuju loija zemljita, npr. pjeskovito ili
siromano kiseonikom.

Razlikujemo tamne, svijetle i listopadne etinarske

ume.

Od velikog znaaja je pojava da etinarske ume,

naroito u sjevernim oblastima Evroazije su esto i na
velikim prostranstvima izgraene u spratu drvea samo
od jedne vrste ili od veoma malog broja edifikatora.

Vegetacija hladne zone, tundre i

hladne pustinje
Vegetacija tundre na Sjevernoj hemisferi obuhvata
ogromnu zonu sjeverno od polarne umske granice, kao
i planinske oblasti u zoni tajge iznad gornje umske
granice. Prostiru se u najsjevernijim dijelovima Evrope,
Azije i Sjeverne Amerike.

Vegetacija tundre razvija seu krajnje nepovoljnim i

surovim dijelovima arktike klime.

Osnovna karakteristika je odsustvo drvea, izuzev u

podzoni umotundre u kojoj se tundra mijea sa
prorjeenim drveem. To je specifina vegetacija
obrazovana od bunia, mezofitnih liajeva i mahovina,
kao i od zeljastih biljaka.

 Klima se odlikuje malom koliinom toplote,

kratkim i prohladnim vegetacionim periodom, a
dugom i hladnom zimom koja traje i do 8
mjeseci.

Za vrijeme zime u sibirskim tundrama,

mogui su mrazevi i do -50C.

Specifini uslovi zemljita imaju za tamonju

vegetaciju izvanredan znaaj. Zemljite je vrlo
hladno i obino se ve na maloj dubini nalazi
smrznuti sloj koji se nikad ne topi pa ak nj ljeti.
To je sloj vjeito smrznute podloge.

Biljke u tundri odlikuju se malim porastom,

tako da itava vegetacija, naroito na sjeveru
daje relativno malu produkciju organske
materije.

Visokoplaninska vegetacija

Planinske oblasti pruaju u odnosu na nizije, specifine uslove za

ivot biljaka, tako da se planinska vegetacija istie itavim nizom
karakteristinih osobina.

Osnovna pojava je da se s visinom, ekoloki uslovi mijenjaju

manje vie pravilno, pa se mijenja i vegetacija.

U planinama moemo razlikovati itav niz visinskih zona

vegetacija.

U niim planinskim regionima nalazi se pojas umske

vegetacije, sve do gornje umske granice, zatim u uslovima
nepovoljnim za razvoj drvea, pojas subalpijskih livada i sve do
granice vjeitog snijega.

Za karakter i raspored vegetacije od znaaja je nadmorska

visina, ali i geografski poloaj planinskog masiva, prije svega u
pravcu sjever-jug. Takoe od znaaja je i da li je planinski masiv
blie moru ili dalje od njega.

Livadska vegetacija
Livade predstavljaju tip vegetacije koji obrazuje meofitne
viegodinje biljke. U ekolokom pogledu nalaze se izmeu
stepa i movara. Livade su azonalna vegetacija s obzirom
da se nalaze u najrazliitijim vegetacijskim zonama.
DOLINSKE LIVADE zajednice koje se nalaze u rijenim
dolinama na aluvijalnom zemljitu pod uticajem poplava.
Predstavljaju
bujnu
visoku
zeljastu
vegetaciju.
Rasprostranjene su u zoni tundre, ume, stepe i pustinje.
Razvoj vegetacije uslovljen je dovoljnom koliinom vlage i
plodnim zemljitem. Na njima se razvijaju odline livadske
biljke kao stona hrana.
BRDSKE LIVADE nalaze se u uslovima razvoa na
padinama brdskog ili planinskog reljefa. Sline su stepskoj
vegetaciji.
Nastanak livada tj. njihovo porjeklo moe se objasniti
primarno i sekundarno. Livade na mjestima iskrenih uma
su sekundarne, a gdje poplave onemoguavaju razvoj
vegetacije tu su primarne.

 FLORISTIKE OBLASTI
Zapaaju se odreene pravilnosti u
klimatskom zoniranju tipova vegetacije
od ekvatora prema polovima. Meutim
ima sluajev kada se te zakonitosti ne
uoavaju i ne mogu se jsdnostavno
objasniti. Zbog toga postoji geografska
klasifikacija flore itavog svijeta radi
olakanja i snalaenja u sloenoj
floristikoj slici planete.

 Biljni svijet na zemlji se manifestuje u

dva oblika i to:
vegetacijskom i
floristikom

 Za formiranje odreene flore kao

posebne fitogeografske cjeline
odluujui je njen floristiki sastav a za
formiranje odreenog tipa vegetacije
bitno je udruivanje biljaka u odreene
biocenoze (fitocenoze) i odreene
ivotne forme biljaka (ekoloke tipove,
ekobiomorfe) koje biocenoze izgrauju.

 Pri klasifikaciji se primjenjuje

hijerarhijski princip subordinacije tako
da je itava flora zemlje podjeljena na
nekoliko najviih floristikih kategorija
(carstva ili oblasti) a oni se dalje dijele
na manje subordiniranih podoblasti a
one na jo manje provincije itd.

 Ta podjela je sljedea:
Holarktika floristika oblast (oblast sjeverne
hemisfere)
Paleotropska floristika oblast (floristika oblast
tropskih podrujaStarog svijeta, Afrike i Azije)
Neotropska floristika oblast (tropsko podruje
novog svijeta, June i Centralne Amerike)
Kapska floristika oblast (krajnji jug Afrike)
Australijska floristika oblast ( Australija i
susjedna ostrva)Antarktika floristika oblast
(antarktik, krajnji jug June Amerike)
Okeanska floristika oblast