MODYUL 1: Heograpiya at mga Sinaunang Kabihasnan sa

Daigdig
PANIMULA
Isa ang HEOGRAPIYA sa mga salik na nakaaapekto sa daloy ng
kasaysayan. Sa katunayan, malaki ang bahaging ginampanan ng heograpiya sa
pag-usbong at pagbagsak ng isang kabihasnan. Ito rin ang humubog at patuloy
na humuhubog sa pag-unlad ng kabuhayan at paglinang ng kultura ng tao.
Sa Yunit na ito, mauunawaan ang ugnayan ng heograpiya at ng
kasaysayan. Maiisip kung paano nilinang at ginamit ng mga prehistorikong tao
ang kanilang kapaligiran upang matugunan ang mga pangangailangan at
tuluyang mapaunlad ang kanilang pamumuhay. Dahil sa kanilang mahusay na

D R A
4
MF aT r c h
2 4 , 2 0 1
pamayanan at kalinangang kultural na tinawag na kabihasnan.

Ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, partikular sa Asya, Africa, at

America, ay nag-iwan ng mga kahanga-hangang pamanang maipagmamalaki sa
pakikiayon
sa
na
bigyang
d
aan
lahat ng panahon
atkapali
nakapagbigaygiran,
ng malaking
kapakinabangan
sa
pamumuhay
maipamamalas ang pag-unawa sa kahalagahan ng mga pamanang
ipinagkaloob ng mga sinaunang kabihasnang nagtagumpay sa mga
hamong dulot ng kapaligiran.
ang

ng pagtat
mga

taoatag
s ng amaunlad
k
naasaluk

uyan. Sa

Mga Aralin at Sakop ng Modyul

Aralin 1 Heograpiya ng Daigdig

Aralin 2 Ang mga Sinaunang Tao
Aralin 3 Ang mga Sinaunang
modyu
l na i
to, sus
Kabihasnan

uriin k

ung p

aano

Sa modyul na ito, ay inaasahang matututuhan ang mga sumusunod.

Nasusuri ang limang temang heograpikal bilang kasangkapan
sa pag-unawa sa daigdig
Aralin 1

Aralin 2

Aralin 3

Nasusuri ang katangiang pisikal ng daigdig

Napahahalagahan ang natatanging kultura ng mga rehiyon,

bansa, at mamamayan sa daigdig, kabilang ang
lahi,
pangkat-etniko, at relihiyon.
Nasusuri ang kondisyong heograpikal sa panahon ng mga
unang tao sa daigdig
Naipaliliwanag ang uri ng pamumuhay ng mga unang tao sa
daigdig
Nasusuri ang yugto ng pag-unlad ng kultura sa panahong
prehistoriko
Naiuugnay ang heograpiya sa pagbuo at pag-unlad ng mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig
Nasusuri ang pinagmulan at batayan ng mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig.

D R A F
March
T
2 4 , 2 014

politika, ekonomiya, kultura, relihiyon, paniniwala, at

lipunan
Napahahalagahan ang mga kontribusyon ng mga sinaunang

kabihasnanNasusur
i ang mga
sinaunan
g
sa daigdig

kabiha
snan
sa daigdig
batay
Basahing
mabuti ang
bawat
tanong
at sa
piliin ang wastong sagot mula sa
mga pagpipilian. Letra lamang ng wastong sagot ang isulat sa sagutang papel.

PANIM

1. Alin sa isa sa limang tema ng heograpiya na tumutukoy sa bahagi ng

daigdig na may magkakatulad na katangiang pisikal o cultural? (K)
A. lokasyon
C. paggalaw
ULANG
PAGT
ATAYA
B. lugar
D. rehiyon
2. Anong panahon sa kasaysayan ng daigdig ang itinuturing na
pinakamaagang panahon sa pag-unlad ng tao batay sa mga ginamit
na kasangkapan at naging hudyat din ng pagtatapos ng Panahong
Pleistocene ? (K)
C. Neolitiko
A. Mesolitiko
D. Paleolitiko
B. Metal

3. Ano ang tumutukoy sa maunlad na pamayanan at mataas na antas ng

kulturang kinakitaan ng organisadong pamahalaan, kabuhayan,
relihiyon, mataas na antas ng teknolohiya, at may sistema ng
pagsulat? (K)
C. kalinangan
A. imperyo
D. lungsod
B. kabihasnan
4. Ano ang
tanyag na gusali sa Babylonia na ipinagawa ni
Nebuchadnezzar para sa kaniyang asawa at kabilang sa Seven
Wonders of the Ancient World ? (K)
A. Alexandria
C. Pyramid
B. Hanging Gardens
D. Ziggurat
5. Suriin ang mapa at sagutin ang tanong.

DRAFT
M

Indonesia

14

arch 24, 20

http://www.outline-world-map.com/outline-transparent-world-map-b1b

Alin sa sumusunod ang maaaring maglarawan sa klima ng

Indonesia? (P/S)
A. Tropikal na klima
B. Maladisyertong init
C. Buong taon na nagyeyelo
D. Nakararanas ng apat na klima

6. Alin sa sumusunod ang suliraning maaaring idulot ng pagkakaroon ng

maraming wika sa isang bansa? (P/S)
A. Mahirap makamit ang pag-unlad ng ekonomiya.
B. Maraming sigalot sa mga bansa.
C. May posibilidad na maraming mamamayan ang
hindi
D. magkakaunawaan.
Walang sariling pagkakakilanlan ang bansa.
4

7. Alin sa mga sumusunod ang may wastong pagkakasunod-sunod ng

prosesong naganap sa mga sinaunang tao sa Panahong
Prehistorya?
(P/S)
I. agrikultura
III. labis na pagkain
II. kalakalan
IV. pangangaso
A. IV, I, III, II
B. II, I, IV, III
8.

C. IV, I, II, III

D. I, II, III, IV

Aling pahayag ang may maling impormasyon tungkol sa mga yugto

ng pag-unlad ng tao ?
A. Pinakinis na bato ang gamit noong panahong Neolitiko.
B. Umunlad ang sistema ng agrikultura sa panahong Paleolitiko.
C. Ang sistema ng agrikultura ang nagbunsod sa pagkakaroon
ng
D. kalakalan.
metal.

D R A F
March
T 24, 2014
9. Unawain ang mapa. Sagutan ang tanong pagkatapos. (P/S)
D

mga

umami an

g maaarin

g gawin

ng

tao nang gumamit na sila ng

mrsommerglobal10.pbworks.co
m

Batay sa mapa, ano ang pagkakatulad ng mga sinaunang

kabihasnang umunlad sa Mesopotamia, Egyptian, Indus, at
Tsino?
A.
B.
C.
D.

Magkakatulad ang kanilang relihiyon at sining.

Nanirahan ang mga sinaunang tao sa tabi ng ilog.
Umunlad sa isang kontinente ang mga nabanggit na
kabihasnan. Itinatag sa gitna ng disyerto ang mga sinaunang
kabihasnan.

10. Buuin ang tsart ng sanhi at bunga sa pamamagitan ng pagtatala ng

angkop na dahilan at epekto tungkol sa pinagmulan ng kabihasnan sa
Mesopotamia. (P/S)

w. Natuklasan ng mga nomadikong tao ang matabang

lupain sa pagitan ng Euphrates at Tigris.
x. Sinalakay ng mga Assyrian ang Imperyong Babylonia na
tuluyang ikinabagsak nito.
y. Nanaig ang mga Chaldean laban sa mga Assyrian.
z. Permanenteng nanirahan ang mga sinaunang tao sa
Mesopotamia at pinaunlad ang kanilang pamumuhay sa
lugar na iyon.
A. w at z
B. x at y

C. y at z
D. z at w

D R A
Marc
F hT 24, 2014
(P/S)

11. Aling pahay

imporm

A. May pagkakapantay-pantay sa lipunang

ay waston
g
Egyptian noong
sinaunang panahon.
B. Ang mga alipin at mangangalakal ay may
pantay na karapatan sa Egypt.
C. Mas mataas ang posisyon ng mga paring
Egyptian kaysa sa mga mandirigma.
D.
Ang
ataynasa
Pharaoh,
sa diyagram?
maharlika,
atng
magsasaka
ang
mataas
na antas
lipunang
Egyptian.

ag ang m

asyon b

historyonthenet.co
m

12. Paano pinahalagahan sa kasalukuyang panahon ang mga pamana

ng
A.
maunladtao?
ang(U)
mga kabihasnan noon kung ihahalintulad sa
mgaMas
sinaunang
mga kabihasnan sa kasalukuyang panahon.
B. Karaniwan lamang ang mga nagawa ng mga sinaunang tao kung
kayat kaunti ang kanilang mga ambag.
C. Patuloy na hinahangaan at tinatangkilik ng tao sa kasalukuyan
ang mga pamanang ito.
D. Limitado lamang ang kakayahan ng mga sinaunang tao
upang makagawa ng mga kahanga-hangang bagay sa
daigdig.

13. Alin sa sumusunod na pahayag ang tumutukoy sa konsepto ng

lugar
A. Angisa
Germany
Union.
bilang
sa temaay
ngmiyembro
pag-aaralng
ngEuropean
heograpiya?
(U)
B. Malaking bahagi ng populasyon ng Pilipinas ang mga Kristiyano.
C. Ang Singapore ay isa sa mga bansang dinarayo ng mga dayuhang
mamumuhunan.
D. Matatagpuan ang Pilipinas sa kanluran ng Pacific Ocean, timog
ng
Bashi Channel, at silangan ng West Philippine Sea.
14. Paano mapananatili ang mabuting ugnayan ng mga tagasunod
ng
ibat ibang relihiyon sa kabila ng pagkakaiba ng kanilang mga
paniniwala?
(U)
A. Huwag pansinin
ang mga taong may ibang relihiyon.
B. Makisalamuha sa mga taong may magkatulad na relihiyon.
C. Gawing makatuwiran ang mga taliwas na paniniwala ng ibang
relihiyon.
D. Panatilihin ang paggalang sa bawat isa kahit may
magkakaibang

DRAFT
Marc h , 2014
2 4
15. Paano napakikinabangan sa kasalukuyan ang sistemang
agrikultura
r
na pinasimulan
ng mga sinaunang tao noong panahong Neolitiko?
(U)
B. Walang pagbabago sa sistema ng agrikultura upang magkaroon
A. Agrikultura ang tanging ikinabubuhay natin sa kasalukuyan.
C. Limitado ang karne dahil hindi marunong ang mga makabagong
tao na magpaamo ng hayop.
D. elihiyon.
Isa ang
agrikultura
pangunahing
kabuhayan at pinagkukunan
tayo
n
gsa
sapat
na
ng pagkain ng mga tao sa kasalukuyan.

pagkain

16. Ano ang kahalagahan ng kalakalan sa mga sinaunang tao

na
napakikinabangan
rin pag-unlad
sa kasalukuyan?
(U)
A. Nakasalalay ditopaang
ng agrikultura.
.
B. Dito lamang nakadepende ang yaman ng bansa.
C. Nagkakaloob ito ng kaayusan at katahimikan sa
D. lipunan.
Natutugunan nito ang ibang pangangailangan ng tao.

17. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng

ugnayang
heograpiya-kasaysayan?
(U) mga bansa malapit sa equator.
A. May klimang tropikal ang
B. Napaliligiran ang China ng malalawak na disyerto at
nagtataasang
C. bulubundukin.
Pinag-isa ni Haring Sargon ang mga lungsod-estado ng Sumer na
D. nagbigay-daan sa pagtatag ng unang imperyo sa daigdig.
Umunlad ang kabihasnang Egyptian dahil sa kapakinabangang
dulot ng Nile sa mga sinaunang taong nanirahan sa mga lambak
nito.
18. Kung ikaw ay isang Sumerian na nabuhay noong panahon
ng
kabihasnan sa Mesopotamia, aling sitwasyon ang hindi nararapat
na
maganap sa iyong lungsod-estado?(U)
A. Walang pagkakaisa ang mga lungsod-estado upang
hindi
magpapaunlad sa iyong pamumuhay.
madaling
masakop
mga upang
teritoryo
nito. sa kalakalan at sa iba
C. May sistema
ng ang
pagsulat
magamit
pang bagay.
D. May aktibong pagpapalitan ng mga produkto sa loob at labas ng
lungsod.

D
Ma r c h 2 4
R
A
F
T
4 ,2 0 1
B. May ma

husay

1 umunlad
9. Bakit
ka
rapat-d
sa Mesoamerica?
(U)

an

apat hang

aan

A. Dahil itinatag ang mauunlad na kabihasnang ito sa America.

B. Dahil higit na mataas ang antas ng pamumuhay ng mga tagaMesoamerica kaysa sa mga kabihasnang itinatag sa Asya at
Africa. pinunong
na
mamam
ahala sa
lungsodDahil
nananatili
pa
rin
ang
kanilang
kabihasnan
hanggang
sa
C.
g mga
sinau
nang
kabihas
nang
kasalukuyang panahon.
D. Dahil nagtagumpay ang mga katutubo na makapagtatag ng
mahusay na pamayanan sa kabila ng mga hamon ng
kapaligiran
estado na
sa kanilang buhay.

20. Ano ang isang patunay na kapaki-pakinabang ang mga pamanang

inihandog ng mga sinaunang kabihasnan sa kasalukuyang
panahon?
(U)
A. Limitado lamang ang naiwang pamana ng mga Olmec dahil sa
pagnakaw ng mga kayamanan at pagkasira ng mga estruktura
nito.
B. Patuloy pa ring ginagamit ang papel, compass, at imprentang
naimbento ng mga sinaunang Tsino.
C. Madaling unawain ang cuneiform at hieroglyphics na dapat
maging asignatura sa mga paaralan sa kasalukuyan.
D. Umanib sa mga relihiyong itinatag noong panahon ang mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig.

ARALIN 1: Heograpiya ng Daigdig

Sa iyong pag-aaral ng kasaysayan ng daigdig, malaki ang bahaging
ginagampanan ng heograpiya sa paghubog ng pamumuhay ng tao mula pa noong
sinaunang panahon. Sa pagbubukas ng bagong asignatura sa ikawalong
grado, una mong pagtutuunan ng pansin ang pag-aaral ng heograpiya ng daigdig.
Tatalakayin sa araling ito kung paano nakaaapekto ang heograpiya sa pamumuhay
ng mga tao.

DRAFT
Ma r c h 2 4
, 2 0 1 4
Hal

ina a

ALAMIN

at

t simu

lang tuklasi

n ang p

isikal

Sa pagsisimula ng iyong paglalakbay sa unang aralin ng yunit na ito, pagtutuunan

mo ng pansin ang dalawang gawaing pupukaw sa iyong interes. Bukod dito, ipakikita sa
mga gawaing ito ang iyong dati nang alam tungkol sa heograpiya, gayon din ang antas ng
kahandaan
ng bawat
paksang nakaloob
dito.dig.
Simulan mo na.
kultural
na heo isa sa mga
grapiya
ng daig

Gawain 1. GEOpardy!
Suriin ang kasunod na GEOpardy board. Pagkatapos, bumuo ng tanong
na ang sagot ay salita o larawang makikita sa GEOpardy board. Isulat
sa sagutang papel ang nabuong tanong at ang sagot nito.
9

Pacific Ocean

Antarctica

gubat

lahing Austronesian

globo

bundok

compass

bagyo

Tropikal

Ano ang pinakamalaking karagatan sa buong daigdig?

DR A T
M F
c h 2014
2 4,
Halimbawa:

Gawain 2. Graffiti Wall 1

(P

acifi

Isulat sa Graffiti Wall 1 ang iyong sariling ideya tungkol sa tanong sa

Paano maipapakita ang pag-unawa sa kahalagahan ng mga

pamanang ipinagkaloob ng mga sinaunang kabihasnang
nagtagumpay
saan)
hamong
dulotong
ibaba. Masasagot
c Oce
ito
any
ngkapaligiran nito?

pangu

ngusap

o guhi

t.

Sa pagbabalik-tanaw sa mga nalalaman mo tungkol sa daigdig,

sisimulan ang pagtalakay sa mga konsepto at klasipikasyon ng heograpiya
bilang asignatura. Bukod dito,tatalakayin ang katangiang heograpikal ng
daigdig bilang planeta at tirahan ng lahat ng organismo, kabilang ang tao.
Sasagutan mo rin ang mga mapanghamong gawaing magbibigay ng
karagdagan at wastong kaalaman tungkol sa heograpiya ng daigdig.

10

PAUNLARIN
Paksa: Katuturan at Limang Tema ng Heograpiya
Malaki ang bahaging ginagampanan ng heograpiya mula pa noong
sinaunang panahon hanggang sa kasalukuyan. Ang idinikta ng
katangiang pisikal ng lugar kung saan nanirahan ang mga sinaunang tao ang
humubog sa
kanilang
pamumuhay. Bagamat hindi maitatangging nagdulot din ang
heograpiya ng mapanghamong sitwasyon sa buhay ng mga sinaunang
tao,
malaki pa rin ang naging epekto nito sa pagkakaroon ng maayos na pamumuhay
ng mga prehistorikong tao hanggang sa tuluyang pagkakamit ng mauunlad na
pamayanang tinawag na kabihasnan.
Nagmula ang salitang heograpiya sa wikang Greek na geo o daigdig at
siyentipikong
pag-aaral ng katangiang
pisikal ng
graphia o paglalarawan.
Samakatuwid,
angdaigdig.
Heograpiya ay tumutukoy
sa

D R A F
MaTrch 24, 2014
Ipinakiki
HEOGRAPIYA

ta sa Diya

anyong
lupa

gram 1.1

likas na yaman

ang sakla

w ng

flora (plant
life)
klimatubig
at panahon
fauna (animal
life)
distribusyon at interaksyon ng tao at
iba pang organismo sa
kapaligiran nito
at anyong

pa

http://digital-vector-maps.
Globe.htm

sakla
w
g-aaral
ng heograpiya:
ang

com/WORLD/GL-1068-Asia-

Basahin at unawain ang teksto gayon din ang diyagram tungkol sa limang
tema ng heograpiya.
na

Taong 1984 nang binalangkas ang limang magkakaugnay na temang

heograpikal sa pangunguna ng National Council for Geographic Education at ng
Association of American Geographers. Layunin ng mga temang ito na gawing
mas madali at simple ang pag-aaral ng heograpiya bilang isang disiplina ng
agham panlipunan. Sa tulong ng mga temang ito, mas madaling
mauunawaan ng tao ang daigdig na kaniyang ginagalawan. Unawain ang
kasunod na diyagram.
Diyagram 1.2 Limang Tema ng Heograpiya

11

Limang Tema ng Heograpiya

Lokasyon: Tumutukoy sa kinaroroonan
ng mga lugar sa daigdig
na may dalawang
pamamaraan sa pagtukoy

Lugar: Tumutukoy sa mga katangiang

natatangi sa isang pook

Lokasyong Absolute na gamit ang

mga imahinasyong guhit tulad ng
latitude line at longitude line na
bumubuo sa grid. Ang pagkukrus ng
dalawang guhit na ito ang tumutukoy
sa eksaktong kinaroroonan ng isang
lugar sa daigdig
Relatibong Lokasyon na ang batayan
ay mga lugar at bagay na nasa
paligid nito. Halimbawa ang mga
anyong lupa at tubig, at mga
estrukturang gawa ng tao
Katangian ng kinaroroonan tulad ng
klima, anyong lupa at tubig, at likas
na yaman

na may dalawang

D AFT
March
R 2 , 201
4
4
pamamaraa
Rehiyon:
Bahagi ng n sadaigdig na
pinagbubuklod ng magkakatulad na
katangiang pisikal o kultural

ang kaugnayan ng tao sa pisikal na

pagtu

koy

Paggalaw: ang paglipat ng tao mula

sa kinagisnang
tungo sa ibang
Interaksiyon
ng lugar
Tao atpaKapaligiran:
lugar; kabilang din dito ang paglipat ng
mga bagay at likas na pangyayari,
tulad ng hangin at ulan
katangiang

taglay

kinaroroonan

ng

kaniyang

Katangian ng mga taong naninirahan

tulad ng wika, relihiyon, densidad o
dami ng tao, kultura, at mga
sistemang politikal

Kapaligiran bilang pinagkukunan ng

pangangailangan ng tao; gayon din
ang pakikiayon ng tao sa mga
pagbabagong
nagaganap
sa
kaniyang kapaligiran
may tatlong uri
ng distansiya ang isang lugar

(Linear) Gaano kalayo ang isang lugar?

(Time) Gaano katagal ang
paglalakbay? (Psychological) Paano
tiningnan
ang layo ng lugar?

12

Gawain 3. Tukoy-Tema-Aplikasyon
Panuto: Basahing mabuti ang
sumusunod na mga pangungusap.
Pansinin ang bawat sitwasyon
tungkol sa lokasyon, lugar, rehiyon,
interaksiyon
ng taonaatklima
kapaligiran,
1. May tropikal
ang Pilipinas.
at paggalaw.
2. Matatagpuan ang Pilipinas sa kanluran ng Pacific Ocean, timog ng Bashi
Channel, at silangan ng West Philippine
3. Sea.
Ang pangingisda ay isang aktibong kabuhayan ng mga Pilipino dahil
4. napalilibutan ng dagat ang bansa.
Libo-libong Pilipino ang nangingibang-bansa sa Australia at New Zealand
5. upang magtrabaho.
6. Kasapi ang Pilipinas sa Association of Southeast Asian Nations.
Ang lumalaking populasyon sa National Capital Region sa
Pilipinas ang nagbigay-daan upang patuloy na pagtuunan ng
7. pansin ang pagpapaunlad ng sistema ng transportasyon at ng
pabahay sa kalungsuran.
8. Ang mataas na antas ng teknolohiya ay nagpabilis sa pagpunta ng tao
9. sa mga bansang may magagandang pasyalan.
Islam ang ang opisyal na relihiyon ng mga mamamayan ng Saudi
longhitud.
Arabia. ang wikang ginagamit ng mga mamamayan sa
10. Espaol
Mexico.
Ang Sin
gapore a
y nasa 1
20 hil
agang
Sa pagpapatuloy ng gawaing ito, pumili ng isang bansa na bibigyangpansin ng iyong kapangkat. Suriin ang kalagayang heograpikal ng napiling bansa

D R A F
M aTr c h 2
4 , 2 01 4
heograpiya. Gamitin ang Flower Chart sa pagsagot sa gawain.
sa

la

[Lugar]kongkreton
tulong titud ng
at 103 50
mga
silangang

[Lokasyon]

halim

bawan

g naaa

[Rehiyon]

[Bansa]

yon sa

[Interaksyon ng tao
at kapaligiran]

liman

g tema

ng

[Paggalaw]

Pamprosesong Tanong
1. Magbigay ng sariling reaksiyon tungkol sa heograpiya ng bansang napili
ayon sa limang tema nito.
13

2. Bakit magkakaugnay ang limang tema ng heograpiya sa pag-aaral ng

katangiang pisikal ng bansa?
3. Paano nakatulong ang mga temang ito sa iyong pag-unawa sa
heograpiya ng isang bansa?
Pagkaraan matutuhan ang heograpiya bilang isang konsepto, susunod
na tatalakayin ang katangiang pisikal ng daigdig. Sa paksang ito, higit na
mauunawaan ang heograpiya ng daigdig bilang nag-iisang planeta sa solar
system na maaaring tirahan ng tao at ng lahat ng nabubuhay na organismo.
Simulan mo na.

Paksa: Ang Katangiang Pisikal ng Daigdig

DRAFT
Marc h , 2 4
2 4
0 1
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Planets2013.jpg

Nasaan
ang system?
plan
posisyon ng daigdig
sa solar

esystem

? Ano

ang

Isa ang daigdig sa walong planetang umiinog sa isang malaking bituin,

ang araw. Bumubuo sa tinatawag na solar systemang mga ito. Ang lahat ng
buhay sa daigdig halaman, hayop, at tao ay kumukuha ng enerhiya mula
sa
tang
daigdiGayon, ghalos
sa sollahat saar kalikasan at kapaligiran
iyon
g masas
abi sa
araw.
mula sa hangin,
alon,
ulan, klima, at panahon ay naaapektuhan ng araw.Mahalaga rin ang sinag ng
araw sa mga halaman upang mabuhay at maganap ang photosynthesis.
Samantala, ang mga halamang ito ay nagbibigay ng oxygen na mahalaga sa
lahat ng nilalang. Ang pagkakaroon ng buhay sa daigdig ay masasabing dulot ng
tiyak na posisyon nito sa solar system, patunay na ang pag-inog nito sa sariling
aksis at ang paglalakbay paikot sa araw bawat taon.

14

Ipinakikita sa Diyagram 1.3 ang estruktura ng daigdig.

Ang daigdig ay binubuo ng crust,ang

matigas at mabatong bahagi ng planetang
ito. Umaabot ang kapal nito mula 30-65
kilometro (km) palalim mula sa mga
kontinente. Subalit sa mga karagatan, ito
ay may kapal lamang na 5-7 km.
Ang
mantle ay isang patong ng mga
batong napakainit kaya malambot at
natutunaw ang ilang bahagi nito.

http://www.rocksandminerals4u.com/earths_interi
o r.html

Tinatawag na core ang

kaloob-loobang
bahagi ng daigdi na binubuo ng mga metal
tulad ng iron at nickel.

Ang daigdig ay may

plate
o
malalaking
masa ng solidong bato
na hindi nananatili sa
posisyon. Sa halip, ang
mga ito ay gumagalaw
na tila mga balsang
inaanod sa mantle.

DRAFT
M
h
014
2
arc
2 4,
Estruktura ng Daigdig

http://en.wikipedia.org/wiki/Plate
_t
ectonics

AngaNorthern y may apat

globo (hemisphere):
(hemisp
Ang daigdig
Hemisphere atatSouthern
Hemisphere na
nahinahati ng equator,
at ang
angEastern
EasternHemisphere at
Western Hemisphere
Hemis
na hinahati
Prime
Meridian.
ng

http://www.studyzone.org/testprep/ss
5/b/c

a hating-

omcontocheml.cfm

Napakabagal ng paggalaw ng mga plate na Sa katunayan,

umaabot lamang sa 5 sentimetro (2 pulgada) bawat taon.
Gayunpaman, ang paggalaw at ang pag-uumpugan ng mga ito
ay napakalakas at nagdudulot ng mga paglindol, pagputok ng
mga bulkan, at pagbuo ng mga kabundukan tulad ng
Himalayas. Ito rin ang makapagpapaliwanag kung bakit sa loob
ng milyon-milyong taon, ang posisyon ng mga kontinente sa
daigdig ay nagbabago-bago.

Paano
nakaaapekto ang
mga plate sa
pagbabago
hitsura
ng ng ibabaw
ng

daigdi
g?

15

Talahanayan 1.1: Ilang Mahalagang Kaalaman Tungkol sa Daigdig

Tinatayang Bigat (mass)
Tinatayang Edad
Populasyon (2009)
Kabuuang Lawak ng Ibabaw ng Daigdig
Lawak ng Kalupaan
Lawak ng Karagatan
Pangkalahatang Lawak ng Katubigan
Uri ng Tubig
Circumference o Kabilugan sa Equator
Circumference o Kabilugan sa Poles
Diyametro sa Equator
Diyametro sa Poles
Radius sa Equator
Radius sa Poles
Bilis ng Pag-ikot

5.9736 x 1024 kg
4.6 bilyong taon
6,768,167,712
510,066,000 kilometro kuwadrado (km2)
148,258,000 km kwd (29.1%) (km2)
335,258,000 km kwd (km2)
361,419,00 km kwd (70.9%) (km2)
97% alat, 3% tabang
40,066 km
39,992 km
12,753 km
12,710 km
6,376 km
6,355 km
Lumiligid ang daigdig paikot sa araw sa
bilis na 66,700 milya bawat oras (mph),
107,320 km bawat oras

Orbit sa Araw

DRA F
M a Tr c h 2 4
4 , 2 0 1
loob ng 365 araw, limang oras, 48
minuto at 46 na segundo

Longitude at Latitude
Lumiligid
ang
Sa pagtatakda ng lokasyon ng isang lugar sa globo o mapa, mahalagang
mabatid ang ilang termino at konseptong may malaking kaugnayan dito. Sa

matukoy ang lokasyon nito sa globo o mapa sa paraang absolute, astronomical,

o tiyak.
Ipinakikita sa Diyagram 1.3 ang mahahalagang imahinasyong guhit na
pamama
daig
n
dig
g paikot
pa
sa araw
gbibiga
sa
y ng longi
tude
matatagpuan
sa mapa
ogitan
globo.

at

Tinatawag na longtitude ang

distansiyang angular na
nasa pagitan ng dalawang
meridian patungo sa
kanluran ng Prime Meridian.
Ito rin ang
latitude
ng isa
mga bilog (great
circles) na
tumatahak
mula sa North Pole
patungong South
Pole.

Ang 180 degrees longitude mula sa

Prime Meridian, pakanluran man o
pasilangan, ang International Date
Line na matatagpuan sa kalagitnaan
ng Pacific Ocean. Nagbabago ang
pagtatakda ng petsa alinsunod sa
pagtawid sa linyang ito, pasilangan o
r, maa
aring
pakanluran.

Ang Prime Meridian na

nasa Greenwich sa
England ay itinatalaga
bilang zero degree
longitude.

ng luga

http

http://www.learner.org/jnorth/tm/mclass/
ion://images.yourdictionary.com/intern
Glossary.html
l-date-line
aat
http://www.avontrail.ca/coordinates.h
tml

16

http://2012books.lardbucket.org/books/regional-geographyof-the-world-globalization-people-and-places/s04-01geography-basics.html

Tinatawag na latitude
ang distansyang
angular sa pagitan ng
dalawang parallel
patungo sa hilaga o
timog ng equator.

Ang equator ang

humahati sa globo sa
hilaga at timog
hemisphere o hemispero.
Ito rin ay itinatakdang
zero degree latitude.

Ang Tropic of Cancer ang pinaka dulong bahagi ng Northern Hemisphere

na direktang sinisikatan ng araw.
Makikita ito sa 23.5o hilaga ng equator.
Ang Tropic of Capricorn ay ang
pinakadulong bahagi ng Southern
Hemisphere na direkta ring
sinisikatan ng araw. Matatagpuan ito
sa 23.5o timog ng equator.

FT
D rRc h 2
Ma
4 A, 2 0 1 4

Panuto: Gumawa ng sariling KKK GeoCard batay sa kasunod na format.

Kumpletuhin
ang KKK (Kataga-Kahulugan-Kabuluhan) GeoCard na may
Gawain 4.
kaugnayan sa katangiang pisikal ng daigdig. Isulat sa unang bahagi ng KKK
GeoCard ang kataga na nasa loob ng kahon. Sa ikalawang bahagi, isulat
ang
naturang kataga sa pamamagitan ng pagsagot sa tanong na:
Paano nakaiimpluwensiya/nakaaapekto
ang naturang konsepto sa buhay ng tao at iba
KKK
GeoCard
Complet
pang
nabubuhay
na
organismo
sa daigdig
sa kasalukuyan?
ka
huluga
n ng
naka
talang salit
a. Sa
K

katlong

ion
G
bahag
E

O
C
A
R
D

i, itala

ang ka

Mga Kataga:
1.
2.
3.
4.
5.

buluhan

ng

Planetang Daigdig
mantle
plate
pagligid sa araw
longtitude at latitude

17

Ang Klima
Ang daigdig ang tanging planeta sa solar
system na kayang makapagpanatili ng buhay. Ang
malaking bahagi ng ating planeta ay may kaayaayang atmospera at sapat na sinag ng araw, init at
tubig upang matustusan ang pangangailangan ng
mga halaman at hayop sa balat ng lupa.
Mahalaga ang papel ng klima, ang
kalagayan o kondisyon ng atmospera sa isang
rehiyon o lugar sa matagal na panahon.
Pangunahing salik sa pagkakaiba-iba ng mga
klima sa daigdig ang natatanggap na sinag ng
araw ng isang lugar depende sa latitude at gayon
http://www.qldaccommodation.co
din sa panahon, distansiya mula sa karagatan, at
m/t
taas mula sa sea level.
ag/alaska
Ang mga lugar na malapit sa equator ang nakararanas
ng pinakasapat
na sinag ng araw at ulan na nararanasan sa buong daigdig. Dahil dito, maraming

D R A
MF aTh 24, 2014
rc
hayop ang matatagpuan sa mga lugar na ito. Kabilang sa mga ito ay ang mga
rainforest, coral reef, at mangrove swamp. Kapag bihira naman ang pag-ulan at
napakainit ng panahon sa isang pook, tulad ng disyerto, kakaunti ang
habitat
o likas
na tah na mga halaman
anang na at hayopgtataglay
maaaring
mabuhay
dito. Ganito rin ngang maaaring
asahan
sana lubhang napakalamig ng panahon.
mga lugar
Suriing mabuti ang kasunod na diyagram. Tukuyin ang lugar na
inilalarawan sa mapa. Kumpletuhin ang pahayag sa call out. Magsaliksik ng
ibat
Gawain
ibang
s
5. klima
pecies at
ng yamang
halaman at
impormasyon
tungkol
sa
likas ng lugar na kinaroroonan ng
diyagram. Buuin ang pangungusap sa ilalim na bahagi ng diyagram.
Ako si
ako sa

Mapa

Dito

sa A

. Narito

min.

Ang klima dito ay

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Thailand_(orthogr

aphic_projection).svg

Batay sa taglay na klima at likas na

y
aman ng aming lugar, ang
p
amumuhay dito sa amin ay

Ang mga likas

na yaman dito
ay

18

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang klima?
2. Bakit nagkakaiba-iba ang klima sa ibat ibang panig ng daigdig?
3. Ano ang kaugnayan ng klima sa mga likas na yaman na matatagpuan
sa lugar?
4. Paano nakaaapekto ang klima sa pamumuhay ng tao sa isang lugar?
5. Bakit malaki ang bahaging ginagampanan ng klima at likas na yaman
sa pag-unlad ng kabuhayan ng tao mula noon hanggang ngayon?
Ang mga Kontinente
Tinatawag na kontinente ang pinakamalawak na masa ng lupa sa ibabaw
ng daigdig.May mga kontinenteng magkakaugnay samantalang ang iba ay
napapalibutan ng katubigan.
Ayon kay Alfred Wegener, isang German na nagsulong ng Continental
Drift Theory, dati ng magkakaugnay ang mga kontinente sa isang super
kontinente na Pangaea. Dahil sa paggalaw ng continental plate o malaking
bloke
at nabuo ang kasalukuyang mga kontinente.

D R A F
March
T 24 , 2 4
0 1
Paano
nabuoaanang
ng daigdig?
Pag-aralan an,
ang
ng bato kung
s
nakamga kontinente
patong an
g kalupa
Diyagram1.4 na nasa ibaba na tungkol sa Continental Drift Theory.

nagk

ahiwa-hiwalay ang Pangaea

Mayro

http://geology.com/pangea.htm

Sa kasalukuyan Unti-unti ang

paggalaw ng mga kontinente.
Tinatayang 2.5 sentimetro ang
galaw ng North America at Europe
bawat taon.

m
ilyong

super240
continent
nataotinawag n na
Pangaea
na
pinaliligiran
ng
karagatang
tinawag
na
Panthalassa Ocean.

200 milyong taon Nagsimulang

maghiwalay ang kalupaan ng
hanggang
on Pangaea
lamang
isang sa mahati sa
dalawa: Laurasia sa Northern
Hemisphere at Gondwana sa
Southern Hemisphere.

65 milyong taon Nagpatuloy ang

paghihiwalay ng mga kalupaan.
Mapapansin ang India na untiunting dumidikit sa Asya.

19

May mga kontinenteng nagtataglay ng marami. May pitong kontinente ang

daigdig Africa, Antarctica, Asya, Europe, North America, at South America at
Australia. Sa mga estadistika, ang karaniwang isinasama sa Australia ang
Oceania tumutukoy sa mga bansa at pulo sa Micronesia, Melanesia, at
Polynesia.
Ipinakikita sa Diyagram 1.5 ang mapa at mahahalagang datos ng mga
kontinente ng daigdig.
http://geology.com/pangea.htm

Mapa ng Africa

Nagmumula sa Africa ang malaking

suplay ng ginto at diyamante. Naroon din ang
Nile River na pinakamahabang ilog sa buong
daigdig,
at
ang
Sahara
Desert,na
pinakamalaking disyerto. Ang Africa ang
nagtataglay ng pinakamaraming bansa kung
ihahambing sa ibang mga kontinente.

DRAFT
Marc 24, 2014
h
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Africa_(orthograp
hic_projection).svg

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Antarctica_(ortho
graphic_projection).svg

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Asia_orthograph i
c Projection).svg

Samantala, ang Antarctica ang tanging

kontinenteng natatakpan ng yelo na ang kapal
ay umaabot ng halos 2 km. (1.2 milya). Dahil
dito, walang taong naninirahan sa Antarctica
maliban sa mga siyentistang nagsasagawa ng
pag-aaral tungkol dito. Gayunpaman, sagana
sa mga isda at mammal ang
karagatang
dito.
nakapalibot nakapalibot
dito.
Pinakamalaking kontinente sa mundo
ang Asya. Sinasabing ang sukat nito ay mas
malaki pa sa pinagsamang lupain ng
North at South America, o sa kabuuang sukat

ng Asya ay tinatayang sangkatlong (1/3) bahagi ng

kabuuang sukat ng lupain ng daigdig. Nasa
Asya rin ang China na may pinakamalaking
populasyon sa daigdig at ang Mt. Everest na
pinakamataas na bundok sa pagitan ng
Sagamartha Zone sa Nepal at Tibet sa China.
Samantala, ang laki ng Europe ay
sangkapat (1/4) na bahagi lamang ng kalupaan ng

Mapa ng Europe

Asya. Ito ang ikalawa sa pinakamaliit na

kontinente ng daigdig sa lawak na halos 6.8%
ng kabuuang lupa ng daigdig.

20

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Europe_orthograp
hic_Caucasus_Urals_boundary.svg

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Oceania_(orthogr
aphic_projection).svg

Ang Australia ay isang bansang

kinikilala ring kontinenteng pinakamaliit sa
daigdig. Napalilibutan ito ng Indian Ocean at
Pacific Ocean,at inihihiwalay ng Arafura Sea at
Timor Sea. Dahil sa mahigit 50 milyong taong
pagkakahiwalay ng Australia bilang isang
kontinente, may mga bukod tanging species ng
hayop at halaman na sa Australia lamang
matatagpuan.Kabilang dito ang kangaroo,
wombat, koala,Tasmanian devil, platypus, at
iba pa.
Ang North America ay may hugis na
malaking tatsulok subalit mistulang pinilasan
sa dalawang bahagi ng Hudson Bay at Gulf of
Mexico. Dalawang mahabang kabundukan ang
matatagpuan sa kontinenteng ito ang
Applachian Mountains sa silangan at Rocky
Mountains sa kanluran.

RAFT
D
arch 4, 201
4

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Location_North_
America.svg

Gayundin, ang South America ay hugis

tatsulok na unti-unting nagiging patulis mula sa
katimugan. Ang Andes Mountains na may
habang 7,240 km (4,500 milya) ay sumasakop
sa kabuuang baybayin ng South America.
bahaging equator hanggang sa Cape Horn

http://en.wikipedia.org/wiki/File:South_America_(
orthographic_projection).svg

sasa Pitong Kontinente.

Talahanayan 1.2 Ang Ilang Datos Tungkol

Kontinente
Asya
Africa
Europe
North America
South America
Antarctica
Australia at Oceania

Lawak (km)
44,614,000
30,218,000
10,505,000
24,230,000
12,814,000
14,245,000
8,503,000

Tinatayang
Populasyon
(2009)
4,088,647,780
990,189,529
728,227,141
534,051,188
392,366,329
-NA34,685,745

Bilang
ng
Bansa
44
53
47
23
12
0
14
21

Karagdagan sa natutuhan mo tungkol sa mga kontinente ng

daigdig, ipinaliliwanag sa ibaba ang mala-jigsaw puzzle na hugis ng
South America at Africa, at ang bahaging ginagampanan ng daandaang bulkan sa rehiyong tinatawag na Pacific Ring of Fire.
Kung susuriin ang
isang mapa, mapapansing
ang mga baybayin ng
silangang bahagi ng South
America at kanlurang bahagi
ng Africa ay tila lapat at
akma sa isat isa na parang
mga piraso
ng
isang
malaking jigsaw puzzle. Ito
ay sa kadahilanang dating
magkaugnay ang dalawang
lupaing
ito.
Habang
tumatagal, patuloy pa rin
ang proseso ng paglawak
ng karagatan sa pagitan nito
at ang paglayo ng dalawang
nasabing kontinente. Ang
paliwang na ito ay batay sa
Continental Drift Theory.

D
RAFT
March 24, 20
14
phillipriley.comswiki.wikispaces.net

ay matatagpuan sa Pacific Ring of Fire. Saklaw nito ang kanlurang hangganan

ng South America at North America patungong hilaga sa Aleutian Islands ng
Alaska, pababa sa silangang hangganan ng Asya hanggang New Zealand sa
Ang malawakang hangganan ng Asya, North America, at South
Timog Oceania. Tinatawag itong Ring of Fire dahil matindi ang pagputok ng
bulkan at paglindol sa rehiyong ito bunga ng pag-uumpugan ng mga
tectonic plate o tipak ng crust ng daigdig kung saan nakapatong ang mga
naturang
kontinente.

Sa kasaysayan, tinatayang may 540 bulkan na ang pumutok at 75% sa

mga ito ay nasa Pacific Ring of Fire. Ilan sa mga bulkan sa Pacific Ring of Fire
na pumutok at nagdulot ng malaking pinsala, ang Tambora noong nagdulot ng
(92,000 ang namatay); Krakatoa noong 1883 (36,000 ang namatay); at Mt.
Pelee
noong 1902 (30,000 ang namatay). Samantala, ilan sa mga bansang labis na
napinsala ng malalakas na lindol ang China noong 1556 (830,000 ang namatay)
at 1976 (242,000 ang namatay); Japan noong 1923 (143,000 ang namatay);
Sumatra noong 2004 (227,898 ang namatay); at Haiti noong 2010 (222,570 ang
namatay).

America

22

Gawain 6. Three Words in One

Saang kontinente matatagpuan
ang bilang? Isulat ang sagot sa
1.kahon.
Nile
River

mga pook/ hayop na tinutukoy sa bawat

2.

Sahara
Desert

Hudson
Bay

Appalachian
Mountains
Rocky
Mount
ains

Egypt

3.

4.
Lhotse

K-2

Cape

Andes

RAFT
M D
rch 2 , 2014
a
4
Argentina

Tibet

Mountai

Kangaroo

Tasmanian
Devil

Iberian
Peninsula

Horn

Micronesia

ns

Balkan
Peninsula

Italy

6.

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang mga katangi-tanging paglalarawan sa bawat kontinente?
2. Sa anong aspekto nagkakatulad o nagkakaiba ang mga kontinente?
3. Bakit mahalagang pag-aralan ang mga paglalarawan tungkol sa
mga kontinente ng daigdig?

23

Mga Anyong Lupa at Anyong Tubig

Tinatawag na topograpiya ang pisikal na katangian ng isang lugar o
rehiyon. Sa pagdaan ng panahon, ang mga tao ay natutong makiangkop
sa kanilang kapaligiran.
Sa kasaysayan ng sangkatauhan, ang mga kauna-unahang
kabihasnan ng daigdig ay umusbong malapit sa mga lambak-ilog. Kabilang dito
ang mga lambak ng Tigris-Euphrates, Indus, Huang Ho sa Asya, at lambak-ilog
ng Nile sa Africa.
Ang mga bulubunduking lugar ay kadalasang nagtataglay lamang ng
maliit na populasyon. Kapansin-pansing ang pinakamataas na bundok sa buong
daigdig ay matatagpuan sa Asya, tulad ng Everest (29,028 talampakan o 8,848
metro). Sa Africa, pinakamataas ang Kilimanjaro (19,340 talampakan o 5,895
metro) at sa Europe, ang Elbrus sa Russia (18,510 talampakan o 5,642 metro).
Tingnan ang Talahanayan 1.4.
Talahanayan 1.4 : Pinakamataas na BUndok ng Daigdig

DR A
March
FT 2
014
4, 2
Everest
K-2
Bundok
Kangchenjunga
Lhotse

8,848
8,611
Taas (sa
8,586
8,511

Nepal/Tibet
Pakistan
metro)
Nepal/India
Nepal

Cho Oyu
Dhaulagiri
Manaslu
Nanga Parbat
Annapurna

8,201
8,167
8,163
8
8,125
8,091

Nepal/Tibet
Nepal
Nepal
Pakistan
Nepal

Lokasyon

,463

Matagal ding panahong apat na karagatan lamang ang kinilala sa daigdig:

Pacific, Atlantic, Indian, at Arctic.
Noong 2000 lamang
itinakda ng
International
Makalu
Nepal
/Tibet
Hydrographic Organization ang isang panibagong karagatan na pumapalibot sa
Antarctica: ang Southern Ocean na umaabot hanggang 60o S latitude. Tingnan
ang Talahanayan 1.5 ang ilang katangian ng mga karagatan sa daigdig.

24

Talahanayan 1.5 : Mga Karagatan sa Daigdig

Karagatan

Lawak
(sa kilometro
kuwadrado)

Average
na lalim
(sa talampakan)

Pinakamalalim
na Bahagi
(sa talampakan)

Pacific Ocean

155,557,000

12,926

Mariana Trench, 35,840

talampakang lalim

Atlantic Ocean

76,762,000

11,730

Puerto Rico Trench,

28,232 talampakang
lalim

Indian Ocean

68,556,000

12,596

Java Trench, 23,376

talampakang lalim

Southern Ocean

20,327,000

13,100

(4,000 - 5,000 metro)

16,400 talampakang

DRAFT
March 24, 2
0
1

dulo ng South Sandwich

Trench, 23,736
talampakang lalim
(7,235
metro)
lalim,
ang katimugang

Arctic Ocean

14,056,000

3,407

Eurasia Basin, 17,881

Matatagpuan sa mga karagatan ang ilang pinakamalalim na bahagi ng

daigdig, pangunahin sa talaan ang Challenger Deep sa Mariana Trench na nasa
kanlurang bahagi ng Pacific Ocean. Iba pang malalim na talamp
trench Puerto Rico
Trench sa Atlantic Ocean, Java Trench sa Indian Ocean, at Eurasia Basin sa
Arctic Ocean.
Marami pang dagat na matatagpuan sa daigdig na kadalasang bahagyang
napaliligiran ng mga lupain. Pinakamalalaking dagat sa daigdig ang South China
Sea, Caribbean Sea, at Mediterranean Sea.
akang
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012 (pp. 12-20)

Mababasa rin ang Project EASE (Effective Alternative Secondary

Education) AP III, Modyul 3 - Heograpiya ng Daigdig, pp. 1-40 upang higit na
mapagyaman ang sariling kaalaman tungkol sa heograpiya ng daigdig.
la

lim

25

Gawain 7. Illustrated World Map

Punan ang mapa ng mga natatanging anyong lupa at tubig ng daigdig na
nasa loob ng kahon. Gamitin ang sumusunod na simbolo:
bundok
bulubundukin

disyerto

dagat,
look, golpo

ilog

DRAFT
March 24, 20
14
phillipriley.comswiki.wikispaces.net

Anyong Lupa

Greenland
Madagascar
Borneo
Mt. Everest
Mt.
Kilimanjaro
Sahara
Desert
Himalayas Mountain Range
Andes Mountain Range
Appalachian Mountain Range
Tibetan Plateau
Scandanavian Peninsula
Arabian Peninsula

Anyong Tubig

Nile River Amazon

River Yangtze
River South China
Sea Mediterranean
Sea Caribbean
Sea Bering Sea
Arabian Sea
Bay of Bengal
Hudson Bay
Gulf of Mexico
Persian Gulf

26

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang halimbawa ng mga anyong lupa at tubig na makikita sa mapa?
2. Bakit maiuugnay ang pamumuhay ng tao sa anyong lupa o tubig na
kanilang pinaninirahan?
3. Paano nakaaapekto ang mga anyong lupa at tubig sa pagng
unlad kabuhayan ng tao?
Gawain 8. The Map Dictates
Panuto: Gamit ang kasunod na mapa, kumpletuhin ang datos tungkol sa
heograpiya ng daigdig batay sa hinihingi ng sumusunod na mga
pangungusap.
Lagyan ng bituin ang pitong kontinente ng daigdig.
Tukuyin ang tatlong malalaking pulo, dalawang kapuluan at isang
tangway.
Guhitan ng simbolong alon (
) ang limang karagatan ng daigdig.

D R A
March
F T24, 2014
Magbigay ng halimbawa ng partikular na yaman ng mga lugar na may
simbolong YL. .
Iguhit ang karaniwang hayop na makikita sa lugar na may simbolong H.

Tukuyin

ang uri n

g klima ng

mga

KL

reh

iyong m

ay simbolong KL.

YL

YL

H
YL

KL
YL
KL

H
P
inagkunan: phillipriley.comswiki.wikispaces.net

27

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang masasabi mo tungkol sa daigdig bilang isang planeta?
2. May epekto ba ang kalagayang pisikal ng daigdig sa mga organismo
at tao? Bakit mo ito nasabi?
3. Bakit mahalagang magkaroon ng kaalaman tungkol sa ating kapaligiran
at sa heograpiya ng daigdig sa pangkalahatan?
Pagkaraang pag-aralan ang pisikal na heograpiya ng daigdig, isunod
ang pagbibigay-tuon sa ikalawang sangay ng heograpiya ang heograpiyang
pantao. Simulan mo na.

Paksa: Heograpiyang Pantao

Saklaw ng heograpiyang pantao (human geography) ang pag-aaral ng
wika, relihiyon, lahi, at pangkat-etniko sa ibat ibang bahagi ng daigdig.

DRAFT
M a rc h
4
2 4 , 2 0 1
Wika

Itinuturing ang wika bilang kaluluwa ng isang kultura. Nagbibigay ito ng

pagkakakilanlan o identidad sa mga taong kabilang sa isang pangkat. May 7,105
buhay na wika sa daigdig na ginagamit ng mahigit 6,200,000,000 katao.
magkakaugnay at may iisang pinag-ugatan. Tinatayang may 136 language family
sa buong daigdig. Ang mga pamilya ng wikang ito ay nagsasanga-sanga sa iba
pang wikang ginagamit sa ibat ibang bahagi ng daigdig. Ipinakikita sa
Nakapal
oobsa
ang
mg
a wikan
ito sasa daigdig.
talahanayan
1.6 ang ilan
mga pangunahing
pamilya nggwika
Talahanayan 1.6

tin

atawag

Afro-Asiatic

Mga Pangunahing Pamilya ng Wika sa Daigdig

Algeria, Bahrain, Cameroon, Chad,
Cyprus, Egypt, Eritrea, Ethiopia,
Georgia, Iran, Iraq, Israel, Jordan,
Kenya,
Libya,
na lang
uage f
amily
o
mga wi Mali, kangMalta,
Mauritania,
Morocco,
Niger,
366
5.81
Nigeria, Oman, Palestine, Saudi
Arabia, Somalia, Sudan, Syria,
Tajikistan,
Tanzania,
Tunisia,
Turkey, United Arab Emirates,
Uzbekistan, at Yemen
Brunei, Cambodia, Chile, China,
Cook Islands, East Timor, Fiji,
French
Polynesia,
Guam,
Indonesia, Kiribati, Madagascar,
28

Austronesian

Indo-

1,221

5.55

Malaysia,
Marshall
Islands,
Mayotte, Micronesia, Myanmar,
Nauru, New Caledonia, New
Zealand, Niue, Northern Mariana
Islands, Palau, Papua
New
Guinea,
Philippines,
Samoa,
Solomon
Islands,
Suriname,
Taiwan, Thailand, Tokelau, Tonga,
Tuvalu, United States, Vanuatu,
Viet Nam, Wallis at Futuna
Afghanistan, Albania, Armenia,
Austria, Azerbaijan, Bangladesh,
Belarus, Belgium, Bosnia and
Herzegovina,
Brazil,
Bulgaria,
Canada, China, Croatia, Czech
Republic, Denmark, Fiji, Finland,
France,
Germany,
Greece,
Iceland, India, Iran, Iraq, Ireland,
Isle of Man, Israel, Italy, Latvia,
Luxembourg, Macedonia, Maldives, Myanmar, Nepal,
Netherlands,
Norway,
Oman,
Pakistan, Peru, Poland, Portugal,
Lithua
Romania,
Russian Federation,
Serbia, Slovakia, Slovenia, South

AF
A
D R24T, 2 0
March
1 4
2
46

Europea

46.77

36

.77

Niger-Congo

1,524

Lanka
6.91

Sweden, Switzerland, Tajikistan,

Turkey, Ukraine, United Kingdom,
United States, Vatican State, at
A
nia,
frica, S
pain, Sr
i
Venezuela
Angola, Benin, Botswana, Burkina
Faso, Burundi, Cameroon, Central
African Republic, Chad, Comoros,
Congo, Cte dIvoire, Cuba,
Democratic Republic of the Congo,
, Surina
Equatorial me, Guinea,
Gabon,
Gambia, Ghana, Guinea, GuineaBissau, Kenya, Lesotho, Liberia,
Malawi,
Mali,
Mayotte,
Mozambique,
Namibia,
Niger,
Nigeria, Rwanda, Senegal, Sierra
Leone, Somalia, South Africa,
South Sudan, Sudan, Swaziland,
Tanzania, Togo, Uganda, Zambia,
at Zimbabwe
Bangladesh, Bhutan, China, India,
29

Sino-Tibetan

456

20.34

Kyrgyzstan,
Laos, Myanmar,
Nepal, Pakistan, Thailand, at Viet
Nam

Pinagkunan: http://www.ethnologue.com/statistics/family

Relihiyon
Mabibigyang-kahulugan ang relihiyon bilang kalipunan ng mga paniniwala
at rituwal ng isang pangkat ng mga taong tungkol sa isang kinikilalang
makapangyarihang nilalang o Diyos. Nagmula ito sa salitang religare na
nangangahulugang buuin ang mga bahagi para maging magkakaugnay ang
kabuuan nito. Dahil sa mga paniniwalang nakapaloob sa sistema ng isang
relihiyon, ay nagiging batayan ito ng pagkilos ng tao sa kaniyang pang-arawaraw na pamumuhay.
Kahit ang ating mga ninuno ay mayroon nang sistema ng mga paniniwala
na nagsisilbing-gabay sa kanilang pamumuhay. Ngunit hindi ito katulad ng mga
relihiyon sa kasalukuyan na may organisado at sistematikong mga doktrina. Sa
kasaysayan ng daigdig, naging malaki ang bahaging ginampanan ng relihiyon sa

D R A
MFarch
T 24, 2014
ito sa pagtatag at pagbagsak ng mga kaharian, at pagkasawi ng maraming
buhay. Dahilan din ito ng pag-unlad at pag-iral ng mga kultura. Hanggang
sa kasalukuyan, nananatiling malaking bahagi ng buhay ng tao ang relihiyon.
buhay ng tao, bilang i
at kasapi
ng
Makikita sa pie graphndibidwal
ang mga pangunahing
relihiyon sa
daigdig at ang
bahagdan ng dami ng tagasunod ng mga ito.

Mga Pangunahing Relihiyon sa

isang

11.44%
Naging malaking salik

lipunan.

Daigdig

11.67%

Kristiyanismo

31.59%

Islam
7.10%
11.44%

Hinduismo
15%

23.20%

Budismo

Pinagkunan: The World Factbook 2012

non-religious

Lahi/Pangkat-Etniko

iba pa

Tila isang malaking mosaic ang daigdig dahil na rin sa maraming

natatanging paglalarawan at katangian ng mga naninirahan dito. Isang batayan
nito ang race o lahi na tumutukoy sa pagkakakilanlan ng isang pangkat ng mga
30

tao,
gayondin
ang
pisikal
o
bayolohikal
na
katangian
ng
pangkat.Maraming
eksperto ang bumuo ng ibat ibang klasipikasyon ng mga tao sa daigdig, ngunit
marami rin ang nagsabing nagdulot ito ng kontrobersiya sapagkat maaaring
magpakita rin ito ng maraming diskriminasyon..
ethnosSa
nakabilang
nangangahulugang
banda, ang salitang
mamamayan.
etniko Ang
ay nagmula
mga miyembro
sa salitang
ng Greek
pangkatetniko na
ay pinag-uugnay ng magkakatulad na kultura, pinagmulan, wika, at
relihiyon kaya naman sinasabing maliwanag ang kanilang sariling
pagkakakilanlan.

Sa hudyat ng guro, sagutin ang mga gabay na tanong.

1. Ano ang ibig sabihin ng heograpiyang pantao? Ano ang pagkakaiba nito
sa pisikal na heograpiya?

D R A F
M T 24, 2014
c h
3. Bakit mahalagang pag-aralan ang heograpiyang pantao?
4. Paano nakaaapekto ang heograpiyang pantao sa pagkakakilanlan ng
indibiduwal o isang pangkat ng tao?
2. Ano-ano
sakla
w ng heo
grapiyan
g
5. Paano magiging ang
instrumento
ang heograpiyang
pantao
sa pagkakaisa
ng
mga tao sa daigdig?

Buuin ang puzzle tungkol sa heograpiyang pantao sa pamamagitan ng

pagtukoy sa inilalarawan ng bawat bilang.
Gawain
pantao9.

? Ipaliwanag ang bawat isa.

Pahalang
1. Kaluluwa ng kultura
3. Sistema ng mga paniniwala at rituwal
7. Pagkakakilanlang biyolohikal
ng pangkat ng tao
Filipino
Cr 9. Pamilya
ossworng wikang
d Puzzle
10. Matandang relihiyong
umunlad sa India

Pababa
2. Relihiyong may pinakamaraming tagasunod
4. Pamilya ng wikang may pinakamaraming
taong gumagamit
5. Salitang-ugat ng relihiyon
6. Salitang Greek ng mamamayan
8. Pangkat ng taong may iisang kultura at
pinagmulan

31

1
3
5

4
6

10

D AFT
March
R 24, 201
4
PAGNILAY

AN/UNA

Sa bahaging ito, ang mga tinalakay na paksa tungkol sa pisikal na

katangian at heograpiyang pantao ng daigdig ay bibigyan ng malalim na
pagtalakay sa tulong ng mga nakalaang gawain. Maipakikita rito ang
pagbibigay ng kabuluhan sa paghubog ng heograpiya sa kabuhayan at
pamumuhay ng tao.
W

AIN

Gawain 10. My Travel Reenactment

Bumuo ng limang pangkat at sundin ang sumusunod na mga
hakbang:
1. Makibahagi sa talakayan ng iyong pangkat tungkol sa hindi malilimutang
paglalakbay sa isang lugar.
2. Pumili ng isang katangi-tanging kuwento ng paglalakbay.
3. Bumuo ng isang pangkatang kuwento.
4. Tiyaking nakapaloob sa kuwento ang mahahalagang konsepto
o kaalamang tinalakay tungkol sa pisikal na heograpiya ng daigdig.
5. Pagkatapos, isadula ang kuwento ng paglalakbay habang isinasalaysay
ito.
6. Maaaring gumamit ang pangkat ng improvised props at kasuotan.
7. Isaalang-alang sa pagmamarka ng gawaing ito ang sumusunod na
rubric:

32

Rubric sa Pagmamarka ng My Travel Reenactment

Pamantayan
Deskripsiyon
Puntos
Angkop ang pagsasalaysay sa paksang
Pagsasalaysay tinalakay; nakapaloob ang tatlo o higit pang
10
kaalaman ng aralin; madaling unawain ang
pagkakasulat ng kuwento; malinaw ang
pagbasa
ng
pagsasalaysay
habang
isinasagawa ang pagsasadula
Magaling ang pagsasadula ng kuwento;
mahusay na naipakita ng mga tauhan ang
Pagsasadula
10
kanilang pag-arte; kapani-paniwala ang
kanilang pagganap
Gumamit ng angkop na props at kasuotan sa
Pagkamalikhain pagsasadula; orihinal at makatotohanan ang
5
ginawang pagsasadula
Kabuuan
25

D AFT
MaRr c h 2 4
, 20 1 4

1. Tungkol saan ang ipinakitang dula ng iyong pangkat?

2. Anong konsepto ang maiuugnay sa binasang kuwento at isinagawang
dula?
Pamproses
ong
3. Paano pinatunayan sa dula ang kaugnayan ng pisikal na heograpiya at
pamumuhay ng tao?
katangian ng daigdig?
5. Anong linya o pahayag sa kuwento ang nakapukaw sa iyong interes?
Bakit nagging interesante ito para sa iyo?
Tano 4. Ba

ka

ng
kit

mahala

gang mag

karoon

ng

Gawain 11. Modelo ng Kultura

Bumuo ng anim na pangkat at talakayin ang heograpiyang pantao
ng bansang inyong napili. Sundin ang sumusunod na panuto para sa gawaing
ito.
alaman 1. Gupitin
tungkang manila
ol sa
na damit o kasuotan.
paper na pisikal
kahugis ng isang
2. Sulatan ang kasuotan ng mga impormasyon o guhitan ito ng mga
simbolo at bagay na tumutukoy sa lahi, wika at relihiyon ng bansang pinili
ng iyong pangkat.
3. Sa hudyat ng guro, ipasuot sa isang miyembro ng pangkat ang
nabuong kasuotan.
4. Ipakita ang kasuotan sa harap ng klase, tulad sa isang fashion show.
5. Pumili ng 1-2 miyembro ng pangkat na magpapaliwanag sa disenyo ng
kasuotang suot ng kapangkat.
6. Sagutin ang sumusunod na mga tanong. Markahan din ang gawaing
ito batay sa ibinigay na rubric.
33

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng mga impormasyon, simbolo, at bagay na makikita
sa kasuotan sa lahi, relihiyon, at wika ng napiling bansa?
2. Paano mailalarawan ang mga mamamayang naninirahan sa
bansang pinili ng iyong kapangkat?
3. Paano naipakita ang pagkakakilanlan ng mga mamamayan sa
napiling bansa batay sa gawain?
4. Bakit dapat pahalagahan ang heograpiyang pantao ng mga
5. bansa? Sa paanong paraan maipakikita ang paggalang sa ibang
tao?
Rubric sa Pagmamarka ng Modelo ng Kultura
Pamantayan
Deskripsiyon
Puntos
Nilalaman
Wasto ang impormasyong nakasulat at mga
ng Kasuotan bagay o simbolong nakaguhit sa damit;
10
nakapaloob ang tatlo o higit pang konsepto ng
aralin
Disenyo
ng Kasuotan at laki ng mga nakasulat at nakaguhit sa damit;
10
malinaw ang mensahe batay sa disenyo
Mahusay ang isinagawang pagmomodelo sa
akma
ang kilos sa
Pagmomodelo klase;
5
M
alikhain
ang pangkat-etniko
gawa
ng o
bansang kinakatawan ng modelo
Kabuuan
25

D R A
Ma r F
c hT 2 4 4
, 2 0 1
Sa
pagt Pagkatapos
atapos ay muling
ng aralin
n
a ito, sa
gutin
bagong Graffiti
Wall.
balikan
dami
t; angko
p ang
kulayang naunang Graffitti
Wall at paghambingin ang dalawang sagot.

ng tano

Paano maipakikita ang pag-unawa sa kahalagahan ng mga

pamanang ipinagkaloob ng mga sinaunang kabihasnang
nagtagumpay sa hamong dulot ng kapaligiran nito?
ng na n
asa itaa
s ng

34

Aralin 2: Ang mga Sinaunang Tao

ALAMIN
Bago tuluyang maglakbay sa panahon ng mga sinaunang tao, marapat na
baunin mo ang mga impormasyong dati mo nang alam. Makatutulong ito sa pag-unawa
sa paksang kasunod na pag-aaralang.

Gawain 1. Kung Ikaw Kaya?

Isiping isa ka sa mga taong nabuhay sa daigdig noong sinaunang
panahon. Pumili sa mga kahon ng tatlong bagay na sa tingin moy makatutulong
sa iyong pang arw-araw na pamumuhay. Mahalagang maipaliwanag mo ang
Dahilan ng iyong pagpili.

DR F
March
A 24T 2014
,
kahoy

banga

hayop

Pamprosesong apoy
Tanong

buto

bato

1. Alin ang iyong mga pinili ?

2. Bakit ang mga bagay na ito ang iyong pinili?
3. Kaya mo bang mabuhay sa sinaunang panahong kung taglay mo
ang bagay na pinili? Ipaliwanag ang sagot.
ng

Isunod ngayon ang pagbuo ng I-R-Chart upang matukoy ang iyong

nalalaman tungkol sa mga sinaunang tao.

35

Gawain 2. I-R-F (Initial-Refined-Final Idea) Chart

Isulat sa unang kolum ng chart ang sariling sagot sa tanong.
Paano umunlad ang pamumuhay ng tao
noong sinaunang panahon?
Alam Ko Ngayon
Nadagdag Kong
Ito Na Ang Alam Ko
Kaalaman

Pagkatapos masabi ang alam mo Ngayon tungkol sa paksa, ay

maaari nang magtungo sa susunod na bahagi ng aralin. Sa yugtong ito,
inaasahang iyong matututuhan ang mahahalagang konsepto tungkol sa mga
sinaunang tao sa daigdig gamit ang mga teksto, graphic organizer, at mga
gawaing higit na magpapayabong sa iyong kaalaman.

PAUNLARIN

DRAFT
March 24, 4
201

Batay sa makaagham na pag-aaral ng pinagmulan ng tao, nakita ang

mga ninuno ng tao may 2.5 milyong taon na ang nakalilipas. Sila ang homo
species (homo na nangangahulugang tao) nagtagumpay makiayon sa kanilang
kapaligiran at nagawang harapin ang mga hamon ng sitwasyon noong sinaunang
panahon.
mga ninuno ng mga kasalukuyang tao. Pag-aralan ang diyagram tungkol sa
Teorya ng Ebolusyon ng tao mula sa pagiging Ape hanggang sa paglitaw ng mga
homo sapiens.
May tatlong pangkat ng homo species na nabuhay sa daigdig at naging

Chimpanzee

Australo-

pithecus

Ape

sinasabing
pinagmulan
ng tao

Chimpanzee
pinapalagay na
pinakamalapit na

kaanak ng tao, ayon sa

mga siyentista
http://www.thejunglestore.com/ape http://news.
nationalgeographic.com/news/2012/
10/121026-australopithecus-afarensishuman- evolution-lucy-scapula-science/ http:/
/en.wikipedia.org/wiki/Homo_erectus

Australopithecine
tinatayang ninuno ng
makabagong tao; Ape
na may kakayahang
tumayo nang tuwid

Homo

Homo habilis,
Homo erectus, at
Homo sapiens
mga pangkat ng
homo species

Lucy pinakatanyag na
Australopithecus afarensis na
natuklasan ang mga labi noong 1974

36

Pagkaraang lumitaw ang mga Homo species partikular ang Homo

habilis noong dakong 2.5 milyong taon ang nakararaan, nagsimula na rin ang
Panahong Paleolitiko, ang unang yugto sa pag-unlad ng kultura ng mga
sinaunang tao.

Lower Paleolithic Period

Nagwakas dakong 120,000
taon na ang nakararaan
Pinakamaagang pananatili ng

Tinatawag ding Panahon

ng Lumang Bato
(Old Stone Age)
Nagmula ang Paleolitiko

tao sa daigdig

Hindi pa lumilikha ng mga

sa
mga katagang
paleos
o matanda
at lithos
o bato
sa kasaysayan

kasangkapan
Ang
Homo habilis ay

handy man dahil sila ang

Pinakamahabang yugto

DRAFT
Mar ch 24, 2014
nangangahulugang

Maiuugat sa pagsisimula

marunong gumawa ng

able man o

ng
sangkatauhan bato ng mga
kasangkapang

ng
Unang
gumamit
ng apoy at
paggamit
ng
hominid

unang
species ng
ng mga
hominid
na
Sinundan
Homo

kagamitang
batosa paggawa ng
kakayahan

erectus nang higit na may

nangaso ang mga Panahong Paleolitiko

dakong 2,500,000 10,000 B.C.E.
sinau

nang tao

kagamitang bato

Upper Paleolithic Period

Dakong 40,000 8500 taon
taon ang nakararaan
Nagkaroon na ng mga unang
pamayanan sa anyong mga
campsite na kadalasang
matatagpuan sa mga lambak

Middle Paleolithic Period

Dakong 120,000 40,000
ang nakararaan
Paglitaw ng makabagong tao
noong 100,000 taon ang
nakalilipas

Umusbong ang pagiging

Ang mga Taong Neanderthal

ay nawala sa panahong ito at
napalitan
Magnon ng mga Taong Cro Lumitaw ang mga
komplikadong pagpapangkat
sa lipunan.

artistiko ng mga tao sa

pagpipinta sa katawan at
pagguhit sa
Nabuhay
angbato
taong
Neanderthal na natuklasan
sa
Germany ang mga labi

37

Mga Tanyag
na Prehistorikong Tao
Ang Homo Sapiens ang pinakahuling species
na ebolusyon ng tao, ang Homo sapiens
Neanderthalensis (circa 200,000 - 30,000 taon BP).
Higit na malaki ang utak ng Homo sapiens kung
ihahambing sa mga naunang species kaya
nangangahulugan higit ang kanilang kakayahan sa
pamumuhay at paggawa ng kagamitan. May mga
patunay na may kaalaman ang Neanderthal sa
paglilibing samantalang ang Cro-Magnon ay lumikha
ng sining ng pagpipinta sa kuweba.

D AF
March
R T4, 2014
Neanderthalensi
Hom

Sapien

Cro-

agnon

ttp://en.wikipedia.org/wiki/File

http://en.wikipedia.org/w

iki

Homo_sapiens_neanderth
alensi s.jpg

/File:Cro-Magnon.jpg

Sa loob ng maraming libong taon, namuhay ang mga prehistorikong

tao sa pangangaso at pangangalap ng pagkain. Dakong 12,000 taon nang
matutuhan ng mga sinaunang tao ang pagtatanim. Tuluyan ding umunlad
ang kanilang mga kasangkapan sa paggamit ng mas makinis na bato. Ito
ang nagpasimula sa Panahong Neolitiko.

38

 Ang huling bahagi ng

Panahong Bato ay
tinatawag na Panahong
Neolitiko (Neolithic Period)

Kilala ang panahong ito sa

paggamit ng makikinis na
kasangkapang bato,
permanenteng paninirahan
sa

o Panahon ng Bagong

pamayanan, pagtatanim,

Bato (New Stone Age) na

paggawa ng palayok at

hango sa mga salitang

paghahabi.

Greek na neos o bago

Naganap sa panahong ito at

lithos o bato.

ang Rebolusyong Neolitiko

o sistematikong pagtatanim.

Ang terminong neolitiko ay

ginagamit sa arkeolohiya
pagbabago sa pamumuhay
at antropolohiya upang

Isa itong rebolusyong

permanenteng paninirahan sa

agrikultural sapagkat italaga ang

RAF
D 244T
, 2014
March
isang antas ng

natustusan na ang ebolusyong

pangkalinangan o
Panahong
Neolitiko
pangangailangan
sa pagkain.
dakong 10,000
B.C.E.
Ito rin ang nagbigay-daan
sa 4000
mga

teknolohiya.
at
May
populasyong mula 3000

6000 katao
Magkakadikit ang mga
dingding ng kabahayan at
ang tabing pasukan ng isang
bahay ay mula sa bubungan
pababa
sa hagdan

6000 katao
loob ng kanilang bahay

May paghahabi,
paggawa
Inililibing
ang mga yumao

ng mga alahas, salamin, at

kutsilyo

isang lugar upang alagaan ang

Catal Huyuk Isang
pamayanang Neolitikong
pa matatagpuan
nanim sa kapatagan ng
Konya ng gitnang Anatolia
(Turkey
Catal ngayon)
Huyuk Isang
Isang pamayanang sakahan

Teksto mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012 (pp. 12-20)

Nagkaroon ng malaking pagbabago sa pamumuhay ng mga sinaunang

tao nang matutuhan nila ang paggamit ng mga kasangkapan at sandatang
yari sa metal. Naganap ito dakong 4000 B.C.E. Inilalarawan sa susunod na
diyagram ang Panahon ng Metal.

39

Panahon ng Tanso
Naging mabilis ang pagunlad ng tao dahil sa tanso
subalit patuloy pa rin ang

paggamit sa kagamitang yari

bato.
sa
Nagsimulang
gamitin ang

Panahon ng Bronse
Naging malawakan na noon
ang paggamit ng bronse nang
matuklasan ang panibagong
paraan ng pagpapatigas dito

Pinaghalo ang tanso at lata

na matigas
na bagay
(tin) upang
makagawa
ng higit

nagagawa mula sa tanso

ilang lugar sa Asya, at 2000 Ibatang
ibang kagamitan at armas
tanso noong 4000 B.C. sa
B.C.E. sa Europe at 1500

kutsilyo, punyal, martilyo,

tulad ng espada, palakol,
Sa panahong ito natutong

Nalinang
tanso. na mabuti ang

sa mga karatig-pook

B.C.E. naman sa Egypt

paggawa at pagpapanday

pana, at sibat

Panahon ng Metal

makipagkalakalan
ng mga kagamitang
yari sa
dakong
4000 B.C.E.
kasalukuyan ang mga tao

DRAF

ngang bakal ng mga

Panahon
Natuklasan

T 2014
March 24,
h
2
Hittite,
isang
ng IndoEuropeo
napangkat
nanirahan
sa

Kanlurang Asya dakong 1500

B.C.E.
Natutuhanakal
nilang magtunaw
B
at magpanday ng bakal.
Europeo na nanirahan sa

Persian Silver Cup

http://en.wikipedia.org/wiki/Fi
le:Elam
_cool.jpg

bakal.
pagpapanday
Matagal nilangng
pinanatiling
lumaon,
lumaganap
Nang
lihim ang
pagtutunaw
at ang
paggamit ng bakal sa iba
pang kaharian.

Teksto mula sa Project EASE Module 2

Gawain 3. I-Tweet Mo!

Bumuo ng anim na pangkat na ang bawat isa ay inaasahang pupunan ng
mga kailangang impormasyon ang I-Tweet Mo! Organizer.
Ibigay ang mga hinihinging impormasyon ng organizer
batay sa pagkaunawa sa binasa. Nakatakda sa pangkat 1
at 2 ang Panahong Paleolitiko,at sa pangkat 3 at 4 ang
Panahong Neolitiko, at sa pangkat 5 at 6 ang Panahon
ng Metal.
40

Ibibigay ng bawat pangkat ang mga hinihinging impormasyon ng organizer sa

anyo ng mga tweet o maiikling pahayag.
Pagkatapos ng pag-uulat ng bawat pangkat, magbigay ng komento
sa mga pahayag ng mga mag-uulat. Isulat ito sa kapirasong papel at idikit sa
bahagi ng komento ng diyagram.
@Paraan ng Pamumuhay
Tweet:

____________________________________
Komento
@Kaugnayan ng Heograpiya sa Panahong Paleolitiko/Neolitiko/Metal
Tweet:

____________________________________
Komento

DRAFT
arch 24, 201 4
@Mga Kagamitan/Tuklas
Tweet:

____________________________________
Komento

Pamprosesong Tanong

1. Ano ang mga katangian ng bawat yugto ng pag-unlad ng kultura ng

2. tao?
Ano ang mga patunay na may naganap na pag-unlad sa kultura ng mga
sinaunang tao batay sa kasangkapan, kabuhayan, at iba pang aspekto
3. ng pamumuhay?
Ano ang iyong mabubuong kongklusyon tungkol sa mga sinaunang
tao?
Gawain
4. Tower of Hanoi Chart
Nasa tuktok ng Tower of Hanoi Chart ang mga kongklusyon tungkol sa
yugto ng pag-unlad ng kultura ng mga sinaunang tao. Punan ang
ibabang bahagi ng tower ng ebidensiyang susuporta sa nakatalang kongklusyon.

41

Malaki ang epekto ng

heograpiya
heograpiy sa pag-usbong
ngng
unang pamayanan.
unan

Malaki ng na ging epekto

angnga na tura sa
pamumuhay
a grikung mga tao.
pamum l

1.

Higit na umun ad ang

pamumuhayl ng tao dahil sa
pamumuha
pag it ng metal.
it ng
gam

1.

1.

2.

2.

3.

3.

2.
3.

D
MRAFT
rc h 2 4 4
a , 2 0 1
1. Ano ang kaugnayan ng iyong sagot sa nakatalang kongklusyon?
Tanong
2. Nakabuti ba ang pagbabagong ito sa pamumuhay ng mga
sinaunang tao? Patunayan.

Pamprosesong

ito ng mga sinaunang tao? Pangatuwiranan.

4. Ano ang gustong ipahiwatig ng mga kongklusyon at ebidensiyang
nakatala sa Tower of Hanoi Chart tungkol sa pag-unlad ng kultura
M
aipa
gmama
laki ba ng
kasaluk
uyang
ng mga
sinaunang
tao sa daigdig?

Gawain 5. Ano Ngayon? Chart

Pagkatapos tukuyin ang mahahalagang konsepto tungkol sa bawat yugto

ng pag-unlad ng kultura ng tao, maiisip din ang kahalagahan ng mga
3.
h sa
enerasy
on ang
ginawa
ngiugnay ang mga
konseptong
ito
kasalukuyang
pamumuhay.Nararapat
pangyayari ng nakaraan sa kasalukuyan sapagkat sa tulong nito, mas nakikita
ang tunay na kabuluhan ng kasaysayan.
Tukuyin ang kahalagahan ng ilan sa mga pangyayaring naganap sa ibat
ibang yugto ng pag-unlad ng sinaunang tao sa tulong ng Ano Ngayon? Chart,
Isulat sa kahon ang kahalagahan o epekto sa kasalukuyan ng pangyayaring
nasa kaliwang kahon.

42

Paggamit ng apoy

Pagsasaka

Pag-iimbak ng labis
na pagkain

RA F T
D 24 , 2
Ma r
0 1 4
Paggamit
pinatulis na bato

kasangkapang
metal
ng mga
Pag

gami

Pagtatayo ng mga
permanenteng
tirahan

Pag-aalaga ng mga hayop

c h
t ng mg

43

Rubric sa Pagmamarka ng Ano Ngayon? Chart

Paglalarawan
Puntos
Mahusay na nailahad ang kaugnayan ng mga
pangyayari noong sinaunang panahon sa
Nilalaman
10
kasalukuyan
Ebidensya Napatunayan ang kaugnayang ito sa tulong ng
mga kongkretong halimbawa
10
Kabuuan
20

Pamantayan

Pamprosesong Tanong
1. Gaano kahalaga ang mga pag-unlad na naganap noong sinaunang
panahon?

D R A
arch
F T 24, 201

pamumuhay ng tao?
3. Sa iyong palagay, alin sa mga pagbabago sa pamumuhay ng tao ang
may pinakamalaking epekto sa kasalukuyan?
2. Paano hinu

bog ng mg

a pagbab

agong

Sa pagkakataong ito, muling balikan ang iyong I-R-F Chart. Muling

Refined Idea. Bunga ng mga bagong kaalamang natutuhan mo mula sa

pagbabasa ng mahahalagang teksto at pagsagot sa mga gawaing
nagpayabong ng iyong kaalaman, maiwawasto mo ngayon ang mga konsepto
ito
ang ka
salukuyang
sa Initial Idea.

sagutin ang tanong na nasa itaas ng chart. Isulat ito sa ikalawang kolum,

PAGNILAYAN/UNAWAIN

sa

Sa puntong ito, mayabong na ang iyong kaalaman tungkol sa paksa. Higit

pang palalalimin at patatatagin sa bahaging ito ang iyong kaalaman sa
pamamagitan ng kritikal at malikhaing pag-iisip. Isang hamon para sa iyo
na makabuo ng mga konsepto at makapagbahagi ng iyong kaalaman sa
pangkatang gawain sa bahaging ito.

44

GAWAIN 6. Archaeologist at Work

Bumuo ng apat na pangkat para sa gawaing ito. Isiping miyembro ka ng
isang pangkat ng mga archaeologist na nakahukay ng mga artifact sa isang
lugar. Inyong susuriin ang bawat artifact na nahukay gamit ang Artifact Analysis
Worksheet #1. Pagkatapos nito, pag-uusapan ang mga ginawang pagsusuri at
sama-samang sagutan ang Artifact Analysis Worksheet #2.

Task Card
Kabilang ka sa pangkat ng mga archaeologist mula sa ibat ibang

bahagi ng daigdig na kasalukuyang naghuhukay sa Catal Hyk.

Nakapaloob sa task card na ito ang ilang artifact na natagpuan ng inyong
pangkat sa nasabing lugar.
Ang Iyong Misyon
Gamit ang
Artifactng mga artifact na ito.
kahalagahan
Analysis
Kaligirang
Impormasyon
Worksheet#
Ang Catal Hyk sa kasalukuyan ay isang lugar sa Turkey.
1, suriin
ang ang sinaunang pamayanan na ito 9000 taon na ang
Sinasabing
umunlad
bawat Ang lugar na ito ay may lawak na 32 acres o halos
nakararaan.
24
artifact

Ma rD R4, A
2 0
F
2T
1 4
A angrtifact
Analysis
1.naAno
artifact?
Ilarawan
nahuk
ay sa Catang
mg katangian nito?

2. Sa iyong palagay, ano ang gamit nito

noong sinaunang panahon?

Workshe

et #1

pisi

kal na katangian, gamit, at

al Hyk. Arti

fact Ana
Tingnan

lysis

ang

1. Ano-ano ang katangian ng Catal

Hyk batay sa iyong ginawang
imbestigasyon?

2. Ihambing ang paraan ng pam

pamumuhay
rksheetHyk sa#2
ngWo
mga taga-Catal
kasalukuyang pamumuhay
ang
gamit sumusunod na aspekto:

3. Bakit mahalaga ang artifact na ito sa

kasalukuyang
football
fields.panahon?
Malapit ang Catal Hyk sa pampang ng Ilog

Carsamba.
4. Ano ang nais ipahiwatig ng artifact na
ito tungkol sa Catal Hyk?

a. pang-araw-araw na gawain b.
paraan ng paglilibing
c. sining
d. pinagkukunan ng pagkain

45

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng mga artifact sa pagtukoy sa kultura ng mga
taong nabuhay sa Catal Hyk?
2. Ano ang mga patunay na ang Catal Hyk ay lumitaw noong
panahong Neolitiko?
3. Ano ang kongklusyong mabubuo batay sa paghahambing ng
buhay
sa Catal Hyk at sa kasalukuyang pamumuhay?
Rubric sa Pagmamarka ng Archaeologist at Work
Pamantayan

Paglalarawan

Puntos

Artifact
Analysis
Worksheet
#1
Artifact
Analysis
Worksheet
#2

Mahusay na nasuri ang katangian ng bawat

artifact; mahusay na natukoy ang gamit at

10

D R T
Mar cA hF4, 2014
2
Pag-uulat

ibang asp

Mahusay na nailarawan ang mga katangian ng

Catal Hyk
gamit ang mga
ka
halagaha
n ngsinuring artifact;
mahusay na napaghambing ang pamumuhay sa
Catal Hyk sa kasalukuyang pamumuhay gamit
Mahusay ang pagpapaliwanag ng mga inilalahad
na kasagutan; mahusay na nalagom ang mga
impormasyong inilahad
mga
a
ng ibaartifact n t
a ito.
Kabuuan

10

25

ekto

46

ARTIFACTS

Mural Painting
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St.
Louis Community College

Isang Pigurin
I
Community College
m
a
h
e

DRAFT
arch 24, 2014
m
u
l
a
k
a
y

Community College

P
r
o
f
.

M
i
c
h
a
e
l
F
u
l
l
e
r
,
S
t
.
L
o
u
i
s

http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html

http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.

47

Pagkatapos talakayan ang mga sagot sa Archaeologist at Work, muling

sagutin ang tanong na nasa I-R-F Chart. Sa puntong , ilagay ang sagot sa huling
kolum,na
Final Idea. Pagkatapos ay ibahagi sa klase ang lahat ng iyong
kasagutan sa tatlong kolum ng chart.

Matapos matutuhan ang pagsisikap ng mga sinaunang tao, mapaunlad

ang kanilang pamumuhay, maiisip lamang na tuluyan nilang nakamit ang
mataas na antas ng kalinangang kultural. Ito ang pagtatag ng mga kabihasnang
nagkaloob ng mga dakilang pamana sa iyo at sa lahat ng tao sa kasalukuyang
panahon.
Halina at pag-aralan ang mga sinaunang kabihasnan sa
daigdig.

Aralin 3: Mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig

DRAFT
M c h 2
4 ,2 01
ALAMIN

Gawain 1. Picture Frame

isa.Tatawag ang guro ng tatlong mag-aaral na guguhit ng mga salitang ipapaloob

sa bawat frame. Isulat sa papel ang natatanging salitang inilalarawan ng mga
guhit.
Masdan ang

ansining

walan

tatlong

g laman

picture fram

ang b

e at

awat

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang salitang mabubuo sa itaas ng mga frame?
2. Batay sa mga guhit na nasa loob ng tatlong frame, ano ang
iyong
pagkakaunawa sa salitang kabihasnan?

48

Gawain 2. WQF Diagram

Panuto: Pumili ng paksa mula sa Sinaunang Kabihasnan ng Daigdig na
gagawan ng WQF Diagram. Isaalang-alang ang sumusunod na mga panuto
sa pagbuo nito:
1. Itala sa bawat kahong nasa ibaba ng W (words) ang mga salitang
maiuugnay sa paksa.
2. Sa kahon ng Q (questions), bumuo ng 3-5 tanong na nais mong
masagot tungkol sa paksa.
3. Ipagpaliban ang pagsagot sa Bilog F (facts). Pabalikan ito
pagkatapos ng Pagnilayan/ Unawain.
Paksa: Sinaunang Kabihasnan ng Daigdig
W

DRAFT
arch 24, 2014

Pagkatapos lagyan ng mga salita at tanong ang W at Q sa WQF Diagram,

malalaman mo kung wasto ang iyong mga sagot sa pagpapatuloy ng pag-aaral ng
araling ito. Ipagpatuloy natin.

PAUNLARIN
a. Sa bahaging ito, tatalakayin ang katuturan ng kabihasnan at ang
impluwensiya ng heograpiya sa pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan. Gayon
din ang mahahalagang pangyayari ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.
Susuriin din ang mga aspektong humubog sa pamumuhay ng mga nanirahan sa
mga kabihasnang ito.
Maging matalino sa pagsagot ng mga gawain sa bahaging ito. Simulan mo
na.

49

Paksa: Kabihasnan Katuturan at mga Batayan

a. Magbigay ng kahulugan ng salitang kabihasnan. Pakinggan din ang
ibibigay na kahulugan ng mga kamag-aral.

b. Pansinin ang blank concept map. Punan ito ng mga salitang may
kaugnayan sa kabihasnan.
c. Batay sa nabuong concept map, ano ang iyong sariling
pagpapakahulugan ng salitang kabihasnan?
d. Pag-aralan ang mga larawan at sagutin ang mga pampropsesong
tanong.

R
D AFT
March 24, 2
014

http://www.fishfarming.com/tilapia.html http://forum.philboxing.com/
viewtopic.php?f=8&t=110850&p=281814

http://revphil2011.wordpress.com/2011/07/28/fighti

Larawan ng
Hieroglyphics

ng-for

Larawan ng sinaunang
gulong

-the-crown/

http://depositphotos.com/4400538/stock-photo-Ancient-egypthieroglyphics-on-wall.html

http://listdose.com/top-10-inventions-that-changed-human-lives
- forever/

Pamprosesong Tanong

1. Ano ang sinisimbolo ng korona ng hari? Bakit mahalaga ang

bahaging ginampanan ng mga pinuno at batas sa isang
sinaunang
2. pamayanan?
Ano ang kahulugan ng larawan ng isda at palay sa aspektong
pangkabuhayan ng mga sinaunang tao? Bakit mahalaga ang
3. aktibong kalakalan sa pagtaguyod ng kabihasnan?
4. Paano nagsimula ang sistema ng pagsulat ng mga sinaunang
tao?
Ano ang kahalagahan ng sistema ng pagsulat sa isang
pamayanan?

50

5. Ano ang sinisimbolo ng gulong? Bakit malaki ang pakinabang ng

mataas na antas ng agham at teknolohiya?
6. Ano-ano ang sinaunang kabihasnang umunlad sa
daigdig,
partikular sa Asya, Africa, at America?
Sa puntong ito, malinaw na ang katuturan ng kabihasnan at ang mga
batayan upang maituring na kabihasnan ang isang pamayanan. Sa pagtalakay ng
mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, mahalagang talakayin ang bahaging
ginampanan ng heograpiya sa paghubog ng mga kabihasnan noong sinaunang
panahon.

Impluwensiya ng Heograpiya
sa Pag-unlad ng mga Sinaunang Kabihasnan
Pagmasdan ang mapa ng daigdig. Tukuyin ang mga kontinente nito.
Lagyan ang mapa ng bituin (
) na kumakatawan sa kinaroroonan ng mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig.

DRAFT
M arch 24, 14
20
phillipriley.comswiki.wikispaces.net

Mesopotamia
(Iraq)
Huang Ho
(China)

Egyp
t

Indus (India at
Pakistan)
Mesoamerica

Basahin at unawain ang teksto tungkol sa heograpikal na kalagayan

ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig. Maaari mo nang simulan.

51

Ang Kabihasnang Mesopotamia sa Kanlurang Asya

Ang salitang Mesopotamia ay nagmula sa mga salitang Greek na meso o
pagitan at potamos o ilog. Samakatuwid, ang Mesopotamia ay
nangangahulugang lupain sa pagitan ng dalawang ilog. na inaakalang lunduyan
ng unang kabihasnan. Ang Mesopotamia ay itinuturing na kauna-unahang
kabihasnan sa buong daigdig. Sinakop at pinanahanan ito ng ibat ibang
sinaunang pangkat ng tao, kabilang ang mga Sumerian, Akkadian, Babylonian,
Assyrian, Chaldean, at Elamite na nagtangka ring sakupin ang lupaing ito.
Sa paglipas ng mahabang panahon, ibat ibang lungsod ang umusbong
at
bumagsak
sa lugar na ito na nang lumaon ay pinalitan ng iba pang mga
kabihasnan.
Heograpiya ng Mesopotamia
Nagsimula sa malawak na
lupaing dinadaluyan ng mga ilog Tigris

DRA F T
March 24 , 2 4
0 1
lungsod sa daigdig, tinatawag na
Mesopotamia ang lupaig matatagpuan
sa pagitan ng mga ilog na ito. Sa
at Euph
rates an
g
kasalukuyan, matatagpuan ito sa Iraq
at bahagi ng Syria at Turkey.

http://www.mesopotamia.co.uk/geography/explore/

sa rehiyon ng Fertile Crescent, isang

paarkong
matabang
lupaing
p_set.html
nagsisimula sa Persian Gulf hanggang
kauna-unahang
mga tagpua
Mapa
Mata
sa
silangang
baybayin n ang
ng
Mediterranean Sea. Ang regular na
pag-apaw ng ilog Tigris at Euphrates
ay nagdudulot ng baha na nag-iiwan
ng banlik (silt). Dahil dito, nagiging
mataba ang lupain ng rehiyon na nakabubuti sa pagtatanim
ng Mesopotamia
Ang Mesopotamia ay walang
na hangganan
M likas esopot
amia kaya mahirap
ipagtanggol ang lupaing ito sa ibang karatig lugar. Naimpluwensiyahan din ito ng
mga karatig lugar dahil na rin sa mga ugnayang pangkalakalan at tunggaliang
militar.
Sa mga taong 5500 B.C.E., daan-daang maliliit na pamayanang sakahan
ang matatagpuan sa kapatagan ng hilagang Mesopotamia na pinag-ugnayugnay ng malalayo at mahahabang rutang pangkalakalan. Bunga ng pag-unlad
ng lipunan sa mga sumusunod na taon, nagkaroon ng mga pagbabago
sa
aspektong panlipunan, pampulitika, at panrelihiyon na nagdulot ng
sentralisadong kapangyarihan. Isang halimbawa ang Uruk na itinuturing na isa
sa mga kauna-unahang lungsod sa daigdig.
ex

52

Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya

Ang Timog Asya ay isang malawak na tangway na hugis tatsulok. Sa
kasalukuyan,binubuo ito ng mga bansang India, Pakistan,
Bangladesh, Afghanistan, Bhutan, Sri Lanka, Nepal, at Maldives.
Ang rehiyong ito ay kakaiba sa aspektong heograpikal at kultural kung
ihahambing sa ibang panig ng Asya. Madalas itong tawagin ng mga heograpo na
sub-kontinente ng India dahil inihihiwalay ito ng mga kabundukan, kaya
maituturing itong halos isang hiwalay na kontinente. Matatarik na kabundukan ng
Hindu Kush, Himalayas, at Karakuran ang nasa hilaga nito samantalang
pinalilibutan ito ng Arabian Sea sa kanluran, Indian Ocean sa katimugan, at Bay
of Bengal sa silangan. Tulad ng ibang kontinente, samut sari rin ang wikang
ginagamit sa rehiyong ito.
Bagamat ang rehiyong ito ay inihihiwalay ng mga kabundukan sa hilaga,
nakararanas din ito ng mga pagsalakay at pandarayuhan. Nakapapasok
ang mga tao sa mga daanang tulad ng Khyber Pass sa hilagang-kanluran, dala
ang kanilang sariling wika at tradisyon, na nagpayaman sa kulturang Indian.
Sinasabing mahirap na lubusang mabatid ang sinaunang
kasaysayan ng
India. Nakahukay nga ang mga arkeologo ng mga kasangkapang
ginamit
ng mga naiwang sistema ng pagsulat ng sinaunang kabihasnan ng
iskolar ang
India.

D R A F
March
T 2
4 , 2 0 1 4
mga ninuno su

balit hang

gang sa k

asalukuy

an,

Heograpiya ng Lambak ng Indus

Ang mga lungsod ng Harappa at Mohenjo-Daro sa lambak ng Indus
ang
sentrong kabihasnan sa kasalukuyang
panahon. Natagpuan ng mga arkeologo
ang mga labi ng dalawang lungsod
hind
i pa rin nauunawaan ng mga
noong 1920 ang mga lugar na ito.
Gayon din ang lipunang nabuo rito, ay
kasabay halos ng pagsisimula ng Sumer
noong 3000 B.C.E.
Mas malawak ang lupain sa Indus
kung ihahambing sa sinaunang Egypt at
pinaka
bagong
tuklas
na mgaMesopotamia.
sinaun Sakopang
nito ang malaking
bahagi ng hilagang-kanluran ng dating
India, at ang kinaroroonan ng lupaing
Pakistan sa kasalukuyan. Ang mga
lungsod na itio ay nagsimulang humina
at bumagsak noong ikalawang milenyo
B.C.E. Sa kasalukuya, tinatayang
mahigit 1000 lungsod at pamayanan ang
matatagpuan dito partikular sa rehiyon
Mapa ng Indus Valley
ng Indus River sa Pakistan.
http://www.mapsofndia.com/history/indu
s-valley- civilization.html

53

Nagsimula ang kabihasnan sa India sa paligid ng Indus River. Ang tuktok

ng kabundukang Himalaya ay nababalot ng makapal na yelo at nagmumula sa
natutunaw na yelo ang tubig na dumadaloy sa Indus River na may habang 2900
km.(1800) milya at bumabagtas sa Kashmir patungong kapatagan ng Pakistan..
Katulad sa Mesopotamia, ang pagkakaroon ng matabang lupa ay naging
mahalaga sa pagsisimula ng mga lipunan at estado sa sinaunang India. Sa
pagitan ng Hunyo at Setyembre bawat taon, ang pag-apaw ng ilog ay nagdudulot
ng pataba sa lupa at nagbibigay-daan upang malinang ang lupain.
Daan-daang pamayanan ang nananahan sa lambak ng Indus sa pagsapit
ng 3000 B.C.E. Karamihan sa mga ito ay maliliit na pamayanang may tanggulan
at maayos na mga kalsada. Nang sumunod na limang siglo, nagkaroon din ng
mga kanal pang-irigasyon at mga estrukturang pumipigil sa mga pagbaha.
Sa kasalukuyan,isa lamang ang India sa mga bansa sa Timog Asya.
Subalit kung susuriin, ang hilagang bahagi nito ay tahanan at pinag-usbungan
ng sinaunang kabihasnang namumukod-tangi sa iba.
Ang Kabihasnang Tsino sa Silangang Asya
Ang kabihasnang umusbong sa China ay itinuturing na pinakamatandang

D R A F
MT c h 2 4
4 , 2 0 1
ito halos apat na milenyo na ang nakalilipas. Noon pa man, mithiin na ng
Tsino ang pagkakaroon ng mahusay na pamamahala.. Ang pagkakaroon ng mga
mga
ideolohiyang suportado ng estado, partikular ang Confucianism at Taoism, ay
kabihasnang nananat
ili sa buo
ng daigdi
g hangga
ng
lalo pang nagpatatag sa kabihasnang Tsino. Sa aspektong politikal,
halinhinang nakaranas ang China ng pagkakaisa at pagkakawatakwatak. Ang mga
makabagong panahon.
Heograpiya ng Ilog Huang Ho
sa k

pangyayaring
asalukuyan.
ito ang
Nag-ugat humu

amama

yan ng

bansa h

Mapa ng Kabihasnan sa China

http://history.howstuffworks.com/asian-histor
y/history-of-china.htm

bog sa kultu

ra at

Tulad ng Mesopotamia at
India, ang kabihasnan sa China
ay umusbong sa tabing-ilog
malapit sa Yellow River o Huang
Ho. Ang ilog na ito ay
anggan
nagmumulag sa
sa kabundukan ng
kanlurang China at may habang
halos 3000 milya. Dumadaloy ito
patungong Yellow Sea. Ang
dinaraanan nito ay nagpabagobago nang makailang ulit sa
mahabang Ito ay dumadaloy
patungo sa Yellow Sea. Ang
dinaraanan nito ay nagpabagobago nang makailang ulit sa
mahabang
panahon
at
54

humantong sa pagkakabuo ng isang malawak na kapatagan, ang North

China
Plain. Ang pag-apaw ng Huang Ho ay nagdudulot ng pataba sa lupa ngunit dahil
sa pagiging patag ng North China Plain, madalas nang nagaganap ang pagbaha
sa lugar na ito. Ayon sa tekstong tradisyunal ng China, ang Xia o Hsia
ang kauna-unahang dinastiyang naghari sa China. Subalit dahil sa kakulangan
ng ebidensiya, hindi matiyak kung kailan ito pinasimulan ni Yu, ang unang
pinuno ng dinastiya. Pinaniniwalaang si Yu ang nakagawa ng paraan upang
makontrol ang pagbahang idinudulot ng Huang Ho. Ang pangyayaring ito ay
nagbigay-daan upang makapamuhay sa lambak ang mga magsasaka.
Naniniwala ang mga Tsino na sila lamang ang mga sibilisadong tao sa gitna ng
mga tribo na tinawag nilang barbaro sapagkat hindi sila nabiyayaan ng
kabihasnang Tsino. Tinawag din nila ang kanilang lupain na Zhongguo na
nangangahulugang Middle Kingdom.
Ang Sinaunang Kabihasnan sa Africa
Isang sinaunang kabihasnan ang nagmula sa lambak ng Nile River sa
Egypt na nasa hilagang-silangang bahagi ng Africa. Ang kabihasnan sa
Mesopotamia ay mas naunang nagsimula subalit masasabing mas
naging
nabuklod bilang isang estado pagsapit ng 3100 B.C.E. at nakapagpatuloy sa
loob halos ng tatlong milenyo.
Batay sa mga ebidensiyang arkeolohikal, mayroon ng lipunan sa Egypt
matatag ang
kabihasna
ng yuma
bong
bago pa nagsimula ang kabihasnan sa Lambak ng Nile. Ang mga isinagawang
paghuhukay sa Egypt ay patuloy na nagpabago sa pananaw ng mga iskolar

D R A
MF
a Tr c h 2 4
, 2 0 1 4

natuklasan ng mga arkeologo ang isang tirahan ng mga sinaunang tao sa

timogng kanlurang bahagi ng Egypt malapit sa hangganan ng Sudan. Tinatayang
sa
tu
Egypt.
ngkol sang apaninirahang
Ang
p
sinaunang
inagmu
Egypt
lan
ng ka 8000 B.C.E.
bihasna Sinasabing
n
naroroon
na
bago
pa ay
sumapit
maaaring ang mga kaanak o inapo ng mga taong ito ang nagpasimula sa
kabihasnang Egyptian sa Lambak ng Nile.
Heograpiya ng Egypt
Sa pag-unawa sa heograpiya ng sinaunang Egypt, mahalagang tandaang

nito.

Saang
pa tinutukoy
gtatapo
ng ikay nasaa-20
s
iglo, ng lupain o kung saan
na Lower sEgypt
bahaging
hilaga

ang Ilog Nile ay dumadaloy patungong Mediterranean Sea. Samantala, ang

Upper Egypt ay nasa bahaging katimugan mula sa Libyan Desert hanggang sa
Abu Simbel. Ang Nile River na may 4160 milya o 6694 kilometro ang haba ay
dumadaloy mula katimugan patungong hilaga.

55

Noon
pa
mang
unang
panahon, ang Egypt ay tinawag na
bilang The Gift of the Nile dahil kung
wala ang ilog na ito, ang buong
lupain nito ay magiging isang
disyerto. Tila hinihiwa ng ilog na ito
ang bahaging hilagang-silangan ng
disyerto ng Africa. Dati-rati, ang
malakas na pag-ulan sa lugar na
pinagmumulan ng Nile ay nagdudulot
ng pag-apaw ng ilog tuwing Hulyo
bawat
taon.
Ang
pagbahang
idinudulot ng Nile ay nahinto lamang
noong 1970 nang maitayo ang
Aswan
High
Dam
upang
makapagbigay ng elektrisidad at

DRA F
Ma r c 2T4 , 4
h
2 0 1
Mapa ng Egypt

Sa Panahong Neolitiko, ang

taunang pag-apaw ng Nile ay
nagbigay-daan upang makapagtanim
maisaa
yos
ang mga magsasaka sa lambak-ilog.
Ang tubig-baha ay nagdudulot ng

iiwan ng matabang lupain na mainam para sa pagtatanim. Ang mga

ay kaagad nagtatanim sa pagbaba ng tubig-baha. Ang putik na dala ng ilog ay
magsasaka
unti-unting naiipon sa bunganga ng Nile sa hilaga upang maging latiang
http://eAng gypt-t
ang ha tahanan
suplay
lumigmi
ng tubig.
sa at hayop.
tinatawag na delta.
lugar na ito ay nagging
ng
mgagibon
Maaari ring gamitin ang tubig mula rito para sa mga lupang sakahan.
Upang maparami ang kanilang maaaring itanim bawat taon, ang mga
sinaunang Egyptian ay gumagawa ng mga imbakan ng tubig at naghukay ng
mga kanal upang padaluyin ang tubig sa kanilang mga lupang sinasaka. Ang
ganitong mga proyekto ay nangangailangan ng malaking bilang ng mga
manggagawa,
sapat na teknolohiya, tu
at maayos
nalumga plano.
Ang pagtataya
rade.wiki
dot.com/
yong
pain at
nagng
panahon kung kailan magaganap ang mga pagbaha ay naisakatuparan din sa
mga panahong ito.
Maliban sa kahalagahan nito sa pagsasaka, ang Nile ay nagsilbing
mahusay na ruta sa paglalakbay noong mga panahong iyon. Nagawa nitong
mapag-ugnay ang mga pamayanang matatagpuan malapit sa pampang ng ilog.
Ang pagkakaroon ng mga disyerto sa silangan at kanlurang bahagi ng ilog ay
nakapagbigay ng kaligtasan sa Egypt sapagkat nahahadlangan nito ang mga
pagsalakay. Dahil dito, ang mga tao ay nagawang makapamuhay nang
mapayapa at masagana sa loob ng mahabang panahon.

56

Ang Kabihasnan sa Mesoamerica

Maraming siyentista ang naniniwalang may mga pangkat ng mga
mangangaso o hunter ang nandayuhan mula sa Asya patungong North
America, libong taon na ang nakararaan. Unti-unting tinahak ng mga ito ang
kanlurang baybayin ng North America patungong timog, at nakapagtatag ng
mga
kalat-kalat na pamayanan sa mga kontinente ng north America at South
America. Noong ika-13 siglo B.C.E., umusbong ang kauna-unahang kabihasnan
sa
America
--ang
mga
Olmec
sa
kasalukuyang
Mexico.
Naimpluwensiyahan ang mga gawaing sinimulan ng mga Olmec ang iba pang
pangkat ng mga tao sa ibat ibang bahagi ng America.
Heograpiya ng Mesoamerica
Hango
ang
pangalang
Mesoamerica sa katagang meso na

DRAF T
March 2 4, 201
4

lunduyan ng mga unang kabihasnan

sa America. Ang Mesoamerica o
Central America ang rehiyon sa
nangan
gahulugang
pagitan ng Sinaloa River Valley sa
gitnang Mexico at Gulf of Fonseca

hilagang
hangganan
nito
matatagpuan ang mga ilog ng
Panuco at Santiago. Samantala, ang
gitna. Ito ang
sa ng El
katimugang hangganan ay mula sa
Mapa ng Mesoamerica
baybayin ng Honduras sa Atlantic
http://clccharter.org/aa/proj
hanggang sa gulod o slope ng
ects/ancientcivilizations
/mesoamerica.html
Nicaragua sa Pacific at sa tangway
ng Nicoya sa Costa River.
Salvador.
Sa
Sa kasalukuyan, saklaw ng Mesoamerica ang malaking
bahagi ng Mexico,
katimugan
Guatemala, Belize, El Salvador, at kanlurang bahagi ng Honduras.
Sa lupaing ito, ang malaking pagkakaiba sa elebasyon ng lupa at dalas ng
pag-ulan ay nagdudulot ng mga uri ng klima at ekolohiya sa ibat ibang bahagi ng
rehiyon. Pabago-bago ang panahon sa rehiyong ito.Dito naitatag ang unang
paninirahan ng tao at isa ito sa mga lugar na unang pinag-usbungan ng
agrikultura, tulad ng Kanlurang Asya at China. Sa kasalukuyang panahon, may
malaking populasyon ang rehiyong ito.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012

57

Mababasa rin ang Project EASE (Effective Alternative Secondary Education)

AP III Modyul 3 - Ang Mga Unang Kabihasnan (pp. 7-15) (p.22) (p.54) upang higit
na mapagyaman ang kaalaman tungkol sa mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.

Gawain 3. Triple Matching Type

Buuin ang triple matching type sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng
mga terminolohiya at konsepto batay sa partikular na heograpiya ng
isang kabihasnan.
A

DRAFT
M
a r c 24, 2014
h
Egypt
Tsino

Nasa gitna ng
Biyaya ng
kontinente
Nasa tangway ng Timog
Nile
Sa pagitan
May matabang
Asya
lupain

Timog ng
Nasa kanluran ng Yellow
Mediterranean
Dumadaloy ang Indus
Sea
Lupain ng Yucatan
Nasa Kanlurang
River
Asya

Indu
s
Mes
oam
sa Huang
erica
Ho
Mes
opot
Pampros
eso
ng
ng mga ilog
Peninsula
amia
1. Ano-anong katangiang pisikal ng mga sinaunang
kabihasnan ang may

Tan

pagkakatulad sa isat isa?

2. Bakit nakaapekto ang mga anyong lupa at tubig ng isang lugar sa
pagtataguyod ng kabihasnan?
3. Alin sa kalagayang heograpikal ng kabihasnan ang may malaking
impluwensiya sa pamumuhay ng mga taong nanirahan dito?
ong
Ipaliwanag ang sagot.

Gawain 4. Geography Checklist

Unawain ang sumusunod na mga hakbang sa pagbuo ng checklistsa
ibaba.
1. Makilahok sa iyong pangkat.
2. Bawat pangkat ay may partikular na paksang bibigyangpansin:

58

(1) Sinaunang Kabihasnan sa Kanlurang Asya, (2) Kabihasnang

Egyptian, (3) Kabihasnang Indus, (4) Kabihasnang Tsino, at
(5) Kabihasnang Mesoamerica.
3. Basahin at unawain ang teksto ng paksang nakatalaga sa
iyong
pangkat. Pagkatapos ay gumawa ng checklist (magagawa sa
manila paper) sa tulong ng sumusunod na panuto:
Isulat ang
kabihasnang
nakatalaga sa
pangkat

Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:

Magtala ng 5 hanggang 10 katangiang

heograpikal ng kabihasnang nakatalaga
sa pangkat.

D R A F
Marc
T h 24, 20
14
ibang pangkat.g kumple
4. Kapa

to na ang

checklis

sa

t ng

5. Ihambing ang kabihasnan inyong pangkat at sa kabihasnan ng ibang

pangkat.
6. Muling gamitin ang checklist at sundin ang sumusunod na panuto:

iyon

Isulatmakipag-usap
ang
g pangkat,

kabihasnang
pangalawang
ihahambing

Isulat
ang
kabihasnang

ihahambing

Geography Checklist

Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:
1
2
3

pangatlong

Lagyan ng tsek () ang kahon kung taglay ng

mga kabihasnang
tinukoy
ang
mga
katangiang heograpikal ng kabihasnan ng
inyong pangkat.

7. Ipaskil ang ginawang checklist. Iulat sa klase ang output ng

paghahambing ng mga kabihasnan batay sa mga
katangiang heograpikal .
59

Suriin ang nabuong checklist ng lahat ng pangkat.

Pamprosesong Tanong
1. Alin sa mga katangiang heograpikal ng mga sinaunang kabihasnan ng
daigdig ang may malaking pagkakatulad sa isat isa?
2. Bakit kaya karaniwang may magkakatulad na katangiang heograpikal
ang mga sinaunang kabihasnan?
3. Ano ang epekto ng mga katangiang heograpikal sa pamumuhay ng
mga sinaunang tao?
4. Para sa iyo, alin sa mga katangiang heograpikal ng mga sinaunang
kabihasnan ang nararapat na mapangalagaan? Ipaliwanag ang sagot.
Sa tulong ng natapos na gawain, inaasahang nabigyang linaw ang
kaugnayan ng heograpiya sa pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan sa
daigdig. Sa pagkakataong ito, iisa-isahin ang mahahalagang datos tungkol sa
mga sinaunang kabihasnang umunlad sa mga lambak-ilog at kontinente ng
America.

D R
MAFTc h
24,

Sa itinatag na mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, ang pangkat ng

mga taong nanirahan at nagtatag ng mauunlad na pamayanan sa
Mga Sinaunang Kab
ihasnan s
a
ang kauna-unahang nakapagtaguyod ng kabihasnan. Binubuo ang kabihasnang
Mesopotamia
Mesopotamia ng mga lungsod-estado ng Sumer, at mga itinatag na imperyo ng
Ang Kabihasnang Mesopotamia sa Kanlurang Asya
Sumer
(3500-2340
B.C.E.)
Daigdig
Akkad,
Babylonia,
As

syria,

at

2014

Namalagi ang mga nomadikong Sumer sa mga lupaing

sakahan ng lambak-ilog.
Nabuo ang 12 lungsod estado (hal. Eridu, Kish, Lagash,
Uruk, at Ur) na pinamunuan ng isang hari.

Chaldea.

Ziggurat http://www.biblearchaeology.info/ziggurats.htm

Tinawag na Ziggurat ang strukturang nagsilbing

tahanan at templo ng mga patron o diyos na makikita sa

bawat lungsod.
Naniwala sila sa maraming diyos at diyosa na
anthropomorphic o may katangian at pag-uugaling tao.
Cuneiform (hugis-sinsel)ang paraan ng pagsulat na
ginamitan ng stylus at clay o luwad na lapida.
Nag-alaga sila ng mga baka, tupa, kambing, at baboy.
Madalas ang tunggalian ng mga lungsod-estado
tungkol sa lupa at tubig kaya hindi nakabuo ng isang
matatag
na pamahalaan ang mga Sumerian.

60

Akkad (2340-2100 B.C.E.)

Sinakop ni Sargon I (2334-2279 B.C.E.) ang mga
lungsod-estado at itinatag ang kauna-unahang imperyo
sa daigdig.
Si Sargon I ay mula sa hilagang bahagi ng
Mesopotamia sa lungsod- estado ng Akkad o Agade.
Isa sa pinakahuling mahusay na pinuno ng Akkadia si

Naram-Sin (2254-2218 B.C.E).

Noong 2100 B.C.E., panandaliang nabawi ng lungsod
estado ng Ur ang kapangyarihan nito at pinamunuan
ang Sumer at Akkad.

Sargon I
http://en.wikipedia.org/wiki/Sarg
on_of_Akkad

Bumagsak ang dinastiyang Ur sa pagsalakay ng mga

Amorite at Hurrian sa Mesopotamia. Sa loob ng

sumunod na tatlong siglo, ang mga lungsod-estado sa
katimugan, partikular ang Isin at Larsa, ay
nagtunggalian upang makontrol ang rehiyon.

D AFT
R h 2 4
Marc
, 2 0 1 4
Babylonian (1792-1595

Sinakop ni Hammurabi, pinuno ng lungsod ng Babylon,

ang Mesopotamia.

.C.E.)

Sa panahon ng kaniyang paghahari, nasakop ni

Hammurabi ang mga kaharian sa hilaga, kabilang ang
kahariang Ashur.
Nang mamatay si Hammurabi ay nagkawatak-watak ang
Ang Bab
ylon ay
naging
kaharian ng Babylon.
Noong 1595 B.C.E.,

sinalakay ng mga Hittite

Code of Hammurabi http://en

.wikipedia.org/wiki/Fil e:Codede-Hammurabi-1.jpg

abisera

ng impe

Anatolia ang

Babylon bagamat naipagpatuloy pa rin ng mga lungsod

ryong
B
.
estado
ang abylonia
pamumuhay sa
ilalim ng mga dayuhang

pinuno.
Ang mga Hittite ay orihinal na nagmula sa hilagang
silangang bahagi ng Black Sea. Lumisan sila at nanirahan
sa Asia Minor (kasalukuyang Turkey).

61

Assyrian (1813-605 B.C.E.)

Ashurbanipal

http:/
/en.wikipedia.org/wiki/File:Ki nadsh
burn.JPG

Noong 1120 B.C.E., nasupil ni Tiglath-Pileser I (1114-1076

B.C.E.) ang mga Hittite at naabot ng puwersa ang
baybayin ng Mediterranean at itinatag ang imperyong
Assyrian.
Noong ika-9 na siglo B.C.E., nagpadala sila ng mga
ekspedisyong militar pakanluran upang mapasakamay ang
mahahalagang rutang pangkalakalan at makatanggap ng
tributo.
Isa si Ashurbanipal (circa 668-627 B.C.E.) sa mga
haring kinakitaan ng maayos na pamamahala sa
kaniyang
panahon.
Pinabagsak ng mga Chaldean ang Assyria sa isang pagaalsa.

DRAFT
Mar c h 2 14
4 , 2 0
Chaldean (612-539 B.C.E.)

Si Nabopolassar (612-605 B.C.E.) ang nagtatag ng

bagong imperyo ng Babylonia matapos pangunahan ang
isang pag-aalsa laban sa Assyria.

B.C.E.), anak ni Nabopolassar ang natitirang hukbo ng

Assyria noong 609 B.C.E.
Si Nebuchadnezzar II - ang pinuno ng imperyo nang
Tu
luyang naiguSiya rin ang
po ni
natamo nito ang
rurok ng kadakilaan.
nagpagawa ng Hanging Gardens of Babylon para sa
kaniyang asawa, kinilala ito ng mga Greek bilang isa
Hanging Gardens htt
sa Seven Wonders of the Ancient World.
p://en.wikipedia.org/w
ik i/File:Hanging_Gard
Noong 539 B.C.E., ang Babylon ay nilusob ng hukbo ni
ens_of_ Babylon.jpg
Cyrus the Great ng Persia hanggang tuluyang naging
bahagi (605-56
ng mas malawak
na imperyo ng mga Persian
Ne
buchadn
ezzar II
2
ang Mesopotamia.

Sa silangan ng Mesopotamia, partikular sa kasalukuyang Iran, umunlad

ang pamayanang Persian at tuluyang nakapagtatag ng malakas na imperyo.

62

Persian (539-330 B.C.E.)

Nagtatag ng isang malawak na imperyo ang mga Persian

na tinawag na Imperyong Achaemenid. Nasa Persia
(kasalukuyang Iran) ang sentro ng imperyong ito.
Sa ilalim ni Cyrus The Great (559-530 B.C.E.)

nagsimulang manakop ang mga Persian. Napasailalim

nila ang mga Medes at Chaldean ng Mesopotamia at Asia
Minor (kasalukuyang Turkey).
Darius The Great (521-486 B.C.E.) Umabot ang sakop
hanggang India.
Epektibo ang pangangasiwa ng mga pinunong Persian sa
kanilang imperyo. Hinati ang imperyo sa mga lalawigan o
satrapy at pinamahalaan ng gobernador o satrap.
Nagpagawa din dito ng isang Royal Road na tinatayang
may habang 1677 milya o 2699 na kilometro mula Sardis
hanggang Susa.
relihiyong Zoroastrianism na itinatag ni Zoroaster.

Cyrus the Great

http://en.wikipedia.org/wiki

D R A F
Ma Tr c h 2
4 , 2 0 1 4
/Cyrus_the_gr

Napatany

eat

ag din an

Gawain 5. Complete It!

1.

letra sa patlang.
M

mga Pe
A. Ku

2.

- Mga unang lungsod-estado ng Mesopotamia

mple
rsian sa pagsulong
tuhin ang

- Kabisera ng Imperyong Babylonia

4. C

utukoy

5.

n na

- Unang imperyong itinatag sa daigdig

3.

tin

ng pangala

- Imperyong itinatag ni Nabopolassar

na poo

k. Isula

6.

t ang m

ga akm

ang

- Tawag sa mga lalawigang bumuo sa Persia

_ - Imperyong itinatag pagkatapos ng

Babylonia
B. Isulat ang impormasyon tungkol sa kabihasnang Mesopotamia upang
makumpleto ang pangungusap.

63

1. Ang Mesopotamia ay maituturing na kabihasnan dahil

.
2. Naging tanyag sa kasaysayan si Haring Sargon I sa kasaysayan nang
.
3. Sa panahon ni Hammurabi naganap ang
.
4. Nagwakas ang pamamahala ng mga Chaldean sa Mesopotamia nang
.
5. Isa sa mga kahanga-hangang nagawa ni Haring Darius the Great sa
Imperyong Persian ang

D
M aRAFT
rc h
2 4 , 2
.

Pamproseson

1. Paano nagsimula at nagwakas ang kabihasnang Mesopotamia?

014

3. Ano ang naging paraan ng kanilang pamamahala?

4. Bakit sinasabing ang kasaysayan ng Mesopotamia ay pag-usbong at
pagbagsak ng mga kabihasnan?
2.
Tanong

Sino-s

ino a

ng mg

Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya

Sa rehiyong Timog Asya nagsimula ang kabihasnang Indus na nakasentro

sa mga lambak ng Indus River. Dumadaloy ang Indus River sa kasalukuyang
pinunong
namah
sanasabing
i
mperyo
?
bansang India
at Pakistan.alaSa
ilog umunlad
ang kambal na lungsod ng
kabihasnang Indus: ang Harappa at Mohenjo-Daro na ipinakikita sa kasunod na
diyagram.

64

Natuklasan ang
dalawang lungsod na ito
sa lambak Indus at
tinatayang umusbong ito
noong 2700 B.C.E.
Sinasabing ang mga
Dravidian ang bumuo ng
kabihasnang Indus.
Planado at malalapad
ang mga kalsada nito.
Ang mga gusali ay hugis
parisukat at ang mga
kabahayan ay may

DR A
Marc F2 T4 014
h
,
Harappa

Matatagpuan sa kasalukuyang
Punjab na bahagi ng Pakistan.
May 350 milya ang layo nito
mula sa Mohenjo
Daro pahilaga.
hron/india/harappa.html

http://www.thenagain.i

nfo/web

Mohenjo-Daro

Ang pagkakaroon ng
mga palikuran ng mga
mala ay itinuturing
lawak na
kabahayan

Ang Mohenjo-Daro ay nasa

katimugang bahagi ng daluyang
Indus River.

na kauna-unahang

paggamit sa
k
sistemang alkantarilya o
sewerage system.
espasyo.
asay

http://upload.wikimedia.org/wik
ipedia/commons/thumb/d/da/Mo
henjo-daro-2010.jpg/320px- Mo
henjo-daro-2010.jpg

sa

Nanirahan sa maliliit na pamayanan ang mga Dravidian. Ang kanilang

lugar ay matatagpuan sa mababang bahagi ng lupain, may mainit na klima at
halos walang mapagkukunan ng suplay ng bakal. Ang pagkukulang sa mga
kinakailangang
suplay ay napupunan sa tulong ng pakikipagkalakalan hanggang
c
yan ng Pakistan. Sa loob ng ilang libong taon,
sa katimugang Baluchistan sa kanlurang
nakakuha sila ng bakal, mamahaling bato, at tabla sa pakikipagpalitan ng
kanilang mga produkto, tulad ng bulak, mga butil, at tela.

65

Ang irigasyon ng lupa ay

mahalaga sa pagsasaka ng mga
Dravidian. Nag-aalaga rin sila ng mga
hayop tulad ng elepante, tupa, at
kambing. Maaaring sila rin ang
kauna-unahang taong nagtanim ng
bulak at nakalikha ng damit mula rito.
Mayroon din silang masistemang
pamantayan para sa mga timbang at
sukat ng butil at ginto. Samantala,
ang mga artisano ay gumamit ng
tanso, bronze, at ginto sa kanilang
mga gawain.
Ang lipunang Indus ay
kinakitaan
n
ng
malinaw
Sewer System http://www.mitchellteachers.org/
pagpapangkat-pangkat ng mga a
WorldHistory/I ndiaUnit/images/mohenjodaro/
ta
Nakatira sa bahagi ng moog ang mga
WaterChannelPic
o.
naghaharing-uri
tulad
ng
mga
_large.jpg
mangangalakal. May mga bahay ring
ng
pagkakahati-hati ng lipunan sa ibat ibang uri ng
pictogram
tao.
Nagtatag ng mga daungan sa baybayin ng
m
ay tatlong
palapag
.
Arabian Sea. Ang mga mangangalakal ay
naglakbay sa mga baybayin patungong Persian

Sewer system

DR A F
Marc Th 2 4 4
, 2 0 1
ng telang yari sa bulak, mga butil, turquoise, at
ivory. Natagpuan din sa Sumer ang selyong
Harappan na may pictogram na pictogram na
Maaa
ringng
Gulf
katibayan
upan bagay
ito
g dalhi
n ang
representasyon
isang
sa
anyong larawan.
Dahil dito, inaakalang ginamit ang selyong ito
upang kilalanin ang mga paninda.Patunay lamang
Steatite Seal
ang kalakalan sa pagitan ng dalawang
http://phys.org/news16853
pa
mang
kabihasnannoon
2300
B.C.E.
9680.html
pinuno mula sa
Kapuna-punang wala ni isa
mang
k
anilang
mga pr
odukto
tulad
sinaunang kabihasnang
Indus ang kilala sa
kasalukuyan. Maaaring hanggang ngayon ay hindi pa nauunawaan ng mga
iskolar ang sistema ng pagsulat ng kabihasnang ito kaya hindi nababasa ang
mga naiwang tala.

Narating ng mga Dravidian ang tugatog ng kanilang kabihasnan noong

2000 B.C.E. subalit matapos ang isang milenyong pamamayani sa Indus,
ang kabihasnan at kulturang umusbong dito ay nagsimulang humina at
bumagsak.
May ibat ibang paliwanag ukol sa pagtatapos ng kabihasnang Indus. May
nagsasabing bunga ito ng pagkaubos ng mga puno, mga labis na pagbaha, at
pagbabago sa klima. Maaari rin daw nagkaroon ng lindol o pagsabog ng bulkan.
66

May mga ebidensiya rin na ang pagkatuyo ng Sarasvati River ay nagresulta sa

pagtatapos ng kabihasnang Harappa noong 1900 B.C.E.
Isang lumang paliwanag ang teoryang Mohenjo Daro at Harappa ay
nawasak dahil sa paglusob ng mga pangkat nomadiko-pastoral mula sa gitnang
Asya, kabilang ang mga Aryan. Walang malinaw na ebidensiya na naglabanan
nga ang mga Dravidian at Aryan na nagdulot ng wasak sa kabihasnang Indus.
Ang mga Aryan ay pinaniniwalaang nagmula sa steppe ng Asya sa
kanluran ng Hindu Kush at nakarating sa Timog Asya sa pamamagitan
ng
pagdaan sa Khyber Pass. Sila ay mas matatangkad at
mapuputi kung
ihahambing sa mga naunang taong nanirahan sa lambak ng Indus.
Ang
Panahong
Vedic
(1500-500
B.C.E.)
Dumating
ang mga
Aryan
sa panahong
mahina na ang kabihasnang Indus.
Ang mga Aryan ay nagtungo sa kanluran ng Europe at timogsilangan ng Persia at India. Dinala nila sa mga rehiyong ito ang wikang
tinatawag ngayong Indo-European. Ang Sanskrit, ang wikang klasikal ng
panitikang Indian, ay nabibilang sa pamilya ng Indo-European. Ang mga
makabagong wika tulad ng Hindi at Bengali ay nag-ugat din sa Indo-European.

D R
M Ac h
F T2 4 ,
2 0 1 4

Sanskrit.Ginamit ito upang tukuyin ang mga pangkat ng tao o lahi. Ang kaalaman
ukol sa unang milenyong pamamayani ng mga Aryan sa hilaga at hilagangkanlurang India ay hango sa apat na sagradong aklat na tinatawag na Vedas:
Ang s
alitang
Arya
ang Rig Veda, Sama Veda, Yajur Veda, at Atharva Veda. Ang Vedas ay tinipong
himnong pandigma, mga sagradong rituwal, mga sawikain, at mga salaysay.

mga

hanggang 500 B.C.E. na tinatawag ding panahong Vedic.

Dinala ng mga Aryan ang kanilang mga diyos (na kadalasan ay mga
lalaki at mapandigma) at kulturang pinangingibabawan ng mga lalaki. Ngunit
Makikita ay
sa
nangan
edas
kung
gahulug
o namu
marangal
hay
sa wikang
an
g
unti-unti
rinV silang
umangkop
sapaankanilangang
bagong
kapaligiran.Hindi
na
pagpapastol ang kanilang kabuhayan, natuto silang magsaka.Nakabuo rin sila
ng sistema ng pagsulat. Pagsapit ng 1100 B.C.E.,tuluyang nasakop ng mga
Aryan ang hilagang bahagi ng India.
Ang lipunan ng mga sinaunang Aryan ay may tatlong antas lamang:
Aryan
mula 1
500 B.
C.E.
maharlikang mandirigma, mga pari, at mga pangkaraniwang
mamamayan.
Kapansin-pansing ang mga kasapi ng bawat antas ay maaaring
makalipat sa ibang antas ng lipunan. Ang isang mandirigma ay pinipili upang
pamunuan at pangasiwaan ang pang-araw-araw na pamumuhay ng mga tao.
Malinaw rin ang mga tungkuling nakaatang sa kalalakihan at kababaihan. Subalit
ang pagsakop nila sa Lambak ng Indus ay nagdulot ng malaking pagbabago sa
kanilang pamumuhay. Ang lipunan ay naging mahigpit at masalimuot nang
lumaon. Nagtatatag ng kaharian at pagiging pinuno ay nagsimulang mamana.
Naging mahalaga sa kanilang paniniwala ang mga rituwal at sakripisyo ng mga
pari.
67

Nang lumaon, nabuo ang tinatawag na sistemang caste sa India. Ang

katagang ito ay unang ginamit ng mga Portuguese na nakarating sa India noong
ika-16 na siglo. Ang terminong ito ay hango sa salitang casta na nangangahulugang lahi o angkan.
Makikita sa ilustrasyon ang sistemang caste na nagpapakita
ng pagpapangkat ng mga tao.

Brahmin
kaparian
Ksatriya
mandirig
ma

DRAFT
Marc h 2 4 ,
2 014
mangangalakal, artisan,
magsasakang may lupa

Sudra
magsasakang walang sariling lupa, Dravidian,

Pariah

Vaisya
inap
o ng Aryan
n
a nakap
Naglilinis
ng kalsada,
nagsusunog
ng
mga patay, ag-asaw

a ng

nagbibitay sa mga kriminal

Sistemang Caste

hin

di Aryan

Gawain 6. Tatak-Kabihasnan sa Timog Asya

A. Iguhit sa loob ng kahon ang tatlong mahahalagang bagay na

naglalarawan sa pamumuhay ng mga katutubo at dayuhang Aryan na
nanirahan sa Timog Asya. Pagkatapos, ay isulat sa loob ng bilog ang
datos at kahalagahan nito sa kanilang pamumuhay.

68

D R A F
Marc
T h 4, 2 0 4
2
1
B. Itala
sa
ko
lum
ng ts itala angartkapakinabangan
ang m
ganito
Panahong
Vedic.unang
Sa pangalawang
kolum,

sa kasalukuyan.

amb

Kabiha

ng
ag ngAmba
kabihasnanggIndus
at

snan

Ka

ngan N

pakinab

gayon

Pamprosesong Tanong

1. Ano ang dalawang lungsod na umunlad sa lambak-ilog ng Indus?

Ilarawan ang mga ito.
2. Paano mailalarawan ang pamumuhay ng mga tao sa panahong Vedic?
3. Ano ang iyong opinion tungkol sa pagpapangkat-pangkat ng mga tao
sa India batay sa sistemang Caste? Ipaliwanag ang sagot.

69

Pagbuo ng mga Kaharian at Imperyo (500 B.C.E.- 500 C.E.)

Mula sa kanilang orihinal na pamayanan sa rehiyonng Punjab,
nagsimulang tunguhin ng mga Aryan ang bahaging pasilangan. Mga 600 B.C.E.
noon at 16 pinakamakapangyarihang mga estado ay matatagpuan sa kapatagan
ng hilagang India mula sa kasalukuyang Afghanistan hanggang Bangladesh.
Kabilang dito ang Magadha, Kosala, Kuru, at Gandhara.
Pagsapit ng 500 B.C.E.,ang malaking bahagi ng hilagang India ay
pinanirahan at sinaka ng mga Aryan. Ang dating payak na pamamahala ng mga
pinuno sa maliliit na pamayanan ay napalitan ng mas malalaking estadong nasa
ilalim ng monarkiyang namamana. Ang mga umuunlad na estadong ito ay
nangailangang mangolekta ng buwis mula sa mga opisyal, magtatag ng mga
hukbo, at magtayo ng mga bagong lungsod at lansangan.
Isa ang Magadha sa mga pinakamatatag at pinakamasaganang kaharian
sa bahagi ng Ganges River. Nagtataglay ito ng mineral na bakal, matabang
lupain, mayamang kagubatan na pinagkukunan ng mga tabla, at elepante na
mahalaga sa panahon ng digmaan at pagsasaka.
Isa sa mahusay na pinuno ng Magadha si Bimbisara (545-494 B.C.E.)
Nagpagawa siya ng mga kalsada, isinaayos ang pangangasiwa sa mga
pamayanan,
Lalo pang pinalawig ng sumusunod na pinuno ang teritoryo ng kaharian. Nang
lumaon, nagawang mapamunuan ng Magadha ang kalakhang kapatagan
Ganges
at buong hilagang India hanggang Punjab. Ito ang naging
ng
at pinala
kas ang
kaharian k
ung
pinakamalawak na kaharian sa panahong ito. Ang kabisera nito ay nasa
Pataliputra na ngayon ay makabagong Patna sa Bihar.

D R A
M Fc T
h 2 4 4
, 2 0 1
pinamunuan ni Cyrus the Great mula Persia ang sumalakay sa
hilagangkanlurang India. Noong 518 B.C.E. nasakop ni Darius, ang pumalit kay
Halosmga
ihah
kasaba
yngngIndus at sa
panahong
mga karatig-lugar.
lumalak ito ngasIndia ay
Cyrus, ang
Lambakambing
Punjab.
Ang bahaging
napasailalim ng Persia sa loob ng halos dalawang siglo. Ang mga lungsod
ng Persia ay naging sentro ng kaalaman at kultura ang kalalakihan mula
sa ibat ibang kaharian ay maaaring makapag-aral.
Tinapos ni Alexander, The Great ng Macedonia ang kapangyarihan ng
landas
patungong
India
B.C.E.
Matapos
madugong
Persia. Tinalo
niya ang
mganoong
Persian327
sa mga
labanan
bago ang
tuluyang
tinahak
angpakikipagtunggalian
Magad
ha,
isa
ng
huk
bong
ng
hukbo
ni
Alexander
sa
pinagsamang
puwersa
ng
ang
mga
Persian at Indian, nagawa rin nilang matawid ang Indus River. Subalit dahil sa
layo ng kanilang nilakbay at labis na kapaguran, ang mga tauhan ni Alexander
ay nagbantang mag-alsa laban sa kaniya. Dahil dito, napilitang lisanin ni
Alexander ang India. Mahihinuhang pagod na ang mga tropa at maaaring
tinamaan sila ng sakit o ng sakuna. Bukod dito, kulang na ang pantustos sa
kanilang mga pangangailangan. Sa pagkamatay ni Alexander noong 323
B.C.E., ang bahagi ng hilagang-kanlurang India ay naiwang walang mahusay na
pinuno.Pagkatapos nito, ibat ibang mga imperyo ang naitatag sa India.
Tunghayan ang kasunod na diyagram.
70

Imperyong Maurya
Pagkatatag
Noong 322 B.C.E., nasakop ni
Chandragupta Maurya ang dating
kaharian ng Magadha at tinungo ang
mga naiwang lupain ni Alexander.
Sakop ng imperyo ang hilagang India
at bahagi ng kasalukuyang
Afghanistan.

Mahahalagang Pangyayari
Ang kabisera ay nanatili sa
Pataliputra.
Tagapayo ni Chandragupta
Maurya si Kautilya, ang may
akda ng Arthasastra.

DRAF T
M
,
2
arch 2 4
0 1 4
kaisipan hinggil sa
pangangasiwa .at
estratehiyang politikal.
N

aglalaman ito ng

Ang imperyo ay pinamunuan

Lions of Sarnath http://en.wikip

edia.org/wiki/Emblem_of_India

Pagbagsak

Asoka
Nagsimulang (269-2
humiwalay sa 32
imperyo ang

ilang mga estadong malayo sa kabisera. Sa

pagbagsak ng Imperyong Maurya noong
ikalawang siglo B.C.E. nagtagisan ng
kapangyarihan ang mga estado ng India. Sa
sumunod na limang siglo, ang hilaga at
gitnang India ay nahati sa maliliit na
kaharian at estado.

mga

B.C.E.) ang kinikilalang

pinakamahusay na pinuno
ng Maurya at isa sa
A pinuno shoka
mahuhusaynina
sa
kasaysayan ng daigdig.
Matapos ang kaniyang
madugong pakikibaka sa
mga kalinga ng Orissa
noong
261 B.C.E. na tinatayang
100,000 katao ang nasawi,
tinalikdan niya ang
karahasan at sinunod ang
mga turo ni Buddha.

71

Imperyong Gupta

Pagkatatag

Mahahalagang Pangyayari

Ang pangalan nito ay hango mula sa

pangalan ng naunang imperyo.
Itinatag ito ni Chandragupta I (circa
319-335 C.E.)

Chandragupta II (Circa
376-415 C.E.).Nakontrol uli
ang hilagang India.Muli, ang
kabisera ng imperyo ay
nasa Pataliputra.
Itinuturing itong panahong
klasikal ng India.

Si Reyna

D R AF
MarcT h 24 , 2 14
0
Kumaradevi
at
Chandragupta
I

pangangasiwa samantalang
ang panitikan, sining, at
agham ay yumabong.

Si Reyna
http://en.wikiped
ia.org/wiki/File:
Queen_Kumarad
evi_and_King_C

handragupta_I_o
n_a_coin_of_thei
r_son_Samudrag
upta_350_380_C
E.jpg ang
epektibo
e

Pagbagsak

vi_and_King_C
Sa pagsapit

ng ikaanim na siglo C.E.,

nagsimulang humina at bumagsak
ang Gupta sa kamay ng panibagong
mananakop, ang mga White Hun, na
maaaring mga Iranian o Turk mula sa
Gitnang Asya.

Naging

Maunlad ang mga larangan

ng astronomiya,
(surgery) sa panahong ito.

Si Kalidasa, ang kinikilalang

ma
tematik
a,
pinakamahusay na
manunulat at makata
ng
India,
ay nabuhay
sa hindi
panahong
ito bagamat
alam ang eksaktong petsa.
Ang dulang Sakuntala na
at sir tinatayang
uhiyaisinulat niya
noong ikaapat o ikalimang
siglo C.E. ay hango mula sa
kaisipang Hindu.

72

Imperyong Mogul

Pagkatatag
Itinatag ang Mogul nang masakop ni
Babur ang hilagang India at Delhi
noong 1526.
Mahahalagang
Pangyayari
Narating ng imperyo ang
tugatog ng kapangyarihan
sa ilalim ni Akbar na

DRAF T
Marc 24, 2 14
h
0
hilagang India mula 1556
hanggang 1605.
Nagpatupad
siya
ng
kalayaan
sa
n
amuno sa kabuuan
pananampalataya
at
makatarungang

Taj Mahal

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Taj_Mahal_2

12.jpg

Pagbagsak
Sa pagsapit ng ikaanim na siglo
C.E., nagsimulang humina at
bumagsak ang Gupta sa kamay ng
panibagong mananakop,ang mga
White Hun, na maaaring mga Iranian
iwa.
o Turk mula sa Gitnang Asya

ng

Ilan pang magagaling na

pinuno ang humalili kay
pan
Akbar
tuladgangas
nina Shah
Jahan na nagpatayo ng Taj
Mahal at Aurangzeb
nagbawal ng sugal, alak,
prostitusyon,at sati (suttee)
o pagsunog ng buhay sa
mga biyuda.

Labis na humina ang Mogul dahil na

rin sa pagdating ng makapangyarihang English sa India.

73

Gawain 7. Empire Diagram

Kumpletuhin ang diyagram tungkol sa mga imperyong itinatag sa Timog
Asya.
Sa mga unang kahon, itala ang mahahalagang datos sa bawat imperyo. Sa mga
ikalawang kahon, isulat ang mga tanyag na pinuno ng imperyo at ilarawan ang
bawat isa. Sa huling kahon, magbigay ng isang aral na natutuhan sa
mga itinatag na imperyo sa Timog Asya.
Imperyo sa Timog Asya

Maurya

Gupta

Mogul

D AF
M rch
R 24,
T
a 2014
Datos:
Datos:

*
*
*

*
*D
*

Pin

*
*
*

atos:Pinuno: os

*
*
*

*
*
*

Dat

Pinuno:

*
*
*

Aral na Natutuhan:

uno:

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang naging kontribusyon ng mga pinuno sa pag-unlad ng kanilang
imperyo?
2. Paano bumagsak ang mga naturang imperyo sa Timog Asya?

74

3. Ano-ano ang naging ambag ng mga imperyong ito sa kasalukuyang

kabihasnan?
Ang Kabihasnang Tsino sa Silangang Asya
Ang mga natural na hadlang sa China tulad ng mga disyerto,
bulubundukin, at dagat ang nagbigay-daan sa pagpapanatili ng natatanging
kultura ng mga sinaunang Tsino at pag-unlad ng isang kabihasnang tumagal ng
halos 3000 taon. Suriin ang kasunod na diyagram:
Kabihasnang Tsino
Xia
(? - 1570 B.C.E.)

Sinasabing nag-ugat ito mula sa Longshan, isang

kulturang Neolitikong laganap sa lambak ng Huang
Ho.
Hindi pa ito lubusang napatutunayan dahil sa kawalan ng
matibay na ebidensiyang arkeolohiya.
Sinasabing ito ang pinakamaunlad na kabihasnang
gumamit ng bronse sa panahong ito.

D AFT
MarchR24, 2014
Shang

(1570? B.C.E. - 1045 B.C.E.)

Naiwang kasulatan ng panahong ito ang pinakamatanda

sa mga panulat sa Tsino na nakasulat sa mga oracle
bo nes o mga tortoise shell at cattle bone.

Malimit ang isinagawang pagsasakripisyo ng mga tao

lalo na sa tuwing may namamatay na pinuno.

Pinatalsik ang Shang noong 1045 B.C.E.

Oracle bone
http://en.wikipedia.org/wiki/
File:Orakelknochen.JPG

Zhou o Chou
(1045 B.C.E.- 221 B.C.E.)

Confucius
http://en.wikipedia.org/wiki/
File:Confucius_Tang_Dynas

Naniwala ang mga tao sa Mandate of Heaven o Basbas

ng Kalangitan. na, ang emperador ay namumuno sa
kapahintulutan ng langit . Pinili siya dahil puno siya ng
kabutihan. Kapag siya ay naging masama at mapangabuso, ay babawiin ng kalangiatan sa anyo ng lindol,
bagyo, tagtuyot, peste o digmaan.

Umusbong noon ang mahahalagang kaisipang humubog

sa kamalayang Tsino kabilang ang:
Confucianism - Layuning magkaroon ng isang tahimik
at organisadong lipunan sa pamamagitan ng
pagpapabuti
sa sarili at pagpapahalaga sa ugnayan ng mga tao sa
lipunan.
Taoism - Hangad ang balanseng sa kalikasan at daigdig
at pakikiayon ng tao sa kalikasan.
Legalism - Ipinanganak ang tao na masama at
makasarili. Subalit sila ay maaaring mapasunod sa
pamamagitan ng mahigpit na batas at marahas na
kaparusahan.

75

Ginapi ng mga pinunong Qin ang mga estado ng

dinastiyang Zhou.

Qin o Chin
(221 B.C.E. - 206
B.C.E.)

Great Wall http://en

.wikipedia.org/wiki/
File:The_Great_Wall_of_Ch
ina_at_Jinshanling.jpg

Sa ilalim ni Ying Zheng ng Qin o Chin, nagawang

pag-isahin ang mga nagdidigmaang estado at
isinailalim sa kaniyang kapangyarihan ang ibat ibang
rehiyon sa China. Inihayag niya ang sarili bilang
Unang Emperador ng China at kinilala bilang si Shi
Huangdi o Shih Huang Ti (221-210 B.C.E.).
Ang hinahangaang Great Wall of China ay itinayo
upang magsilbing-tanggulan laban sa mga tribong
nomadiko na nagmula sa hilaga ng China may haba
2400 kilometro o 1500 milya.
Humina ang dinastiya nang mamatay si Shih Huangdi

RAFT
D
Mar 24, 2014
ch
at napalitan ng dinastiyang Han nang mag-alsa si Lui
Bang.

Ito ang kauna-unahang dinastiyang yumakap sa

Confucianism.

Han

(202 B.C.E. - 220 C.E.)

Sui

(589 C.E. - 618 C.E.)

Ang pagsulat ng kasaysayan ng China ay isang

napakalaking ambag ng Dinastiyang Han.

Nagkaroon lamang ng dalawang emperador ang Sui.

Gayon man, nagawa nitong muling pag-isahin ang
watak-watak na teritoryo ng China.
Isinaayos sa panahong ito ang Great Wall na
napabayaan sa mahabang panahon. Ginawa rin ang
Grand Canal na nag-uugnay sa mga ilog ng Huang
Ho at Yangtze.

Grand Canal
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Kais
erkanal01.jpg

76

Li Yuan Dating opisyal ng Sui na nag-alsa laban sa

dinastiya dahil sa mga pang-aabuso. Itinatag niya ang
dinastiyang Tang.

Tang
(618 C.E. - 907 C.E))

Itinuturing na isa sa mga dakilang dinastiya ng China

sapagkat nagkaroon muli ng kasaganaan ang lupain
at mabilis na mga pagbabago sa larangan ng sining at
teknolohiya.

Ang Buddhism na naging dominanteng relihiyon sa

mga panahong ito ay tinangkilik ng mga dugong
bughaw at mga karaniwang tao.
Mapa ng China sa ilalim ng
Tang http://en.wikipedia.or
g/wiki
/File:Tang_Dynasty_circa_
700_CE.png

Ibinalik ang civil service examination system na naging

mahalaga sa pagpili ng opisyal ng pamahalaan. Ang
pagsusulit na ito ay unang ginamit sa panahong Han
subalit pinagbuti pa sa panahong Tang.

D RAFT

Bumagsak ang dinastiya dahil sa samut saring pag-

March 2
014
4 ,
2
Itinayo ngaalsang
isang hukbong imperyal ang dinastiyang ito.

Song

(960 C.E. - 1127 C.E.)

Naging sapat ang suplay ng pagkain sa China dahil sa

pag-unlad ng teknolohiyang agrikultural.
naganap

sa

Nalikha ang isang paraan ng paglilimbag.

Sinakop ng mga barbaro ang hilagang bahagi ng China

kaya napilitan ang Song na iwanan ang kabisera nito
Chin
a.
noong ika-12 siglo.

77

Itinatag ito ni Kublai Khan, isang Mongol. Sa unang

pagkakataon para sa mga Tsino, ang kabuuang
China ay pinamunuan ng mga dayuhang barbaro.

Yuan

Ang mga Mongol ay kaiba sa mga Tsino sa aspektong

(1279 - 1368)

kultural, tradisyon, at wika. Pinanatili nila ang kanilang

pagkakakilanlan at namuhay nang hiwalay sa China na
hindi nila pinagkatiwalaan.
Pagkatapos ng mga labanan dumaan ang dinastiya sa
tinatawag na Pax Mongolica o panahon ng
kapayapaan, maayos na sistema ng komunikasyon, at
mabuting kalakalan sa malawak na teritoryong sakop
mula Timog-silangang Asya hanggang silangang
Europe.

RAFT
March 24, 2014
Pinabagsak ang dinastiya ng mga pag-aalsa na ang isa
ay pinamunuan ni Zhu Yuanzhang at itinatag ang
dinastiyang Ming.

Ang
bahagi ng
ng Great
Great Wall
Wall ay
ay itinayo
itinayo sa
sa ilalim
ilalim
Ang malaking
malaking bahagi
ng dinastiyang ito. Naitayo rin ang Forbidden City sa
Peking na naging tahanan ng emperador.

Ming

(1368 - 1644)

Ang sining ay napayaman partikular ang paggawa ng

porselana. Naglayag at nakarating sa Indian Ocean at
silangang bahagi ng Africa ang mga Tsino sa
pamumuno ni Admiral Zheng He.
Maraming aklat ang nailimbag sa pamamagitan ng
pamamaraang movable type. Lumaki rin ang
populasyon ng China na umabot sa 100 milyon.

Forbidden City
http://en.wikipe
dia.org/wiki
/File:Forbidden_City_Cour
tyard.jpg

Bumagsak ang dinastiya noong 1644. Pinahina ito ng

mga pagtutol sa mga pagbabago sa lipunan. Kasama
rito ang pakikipaglaban nito sa Japan na sumalakay sa
Korea.

78

Itinatag ito ng mga Manchu. Matapos magapi ang

Dinastiyang Ming na mga semi-nomadic mula sa
hilagang Manchuria at itinuturing ng mga Tsino na
barbarong dayuhan.

Qing o Ching
(1644 - 1911)

Ang pagkatalo ng China sa mga Digmaang Opium

laban sa England (1839-1842) at laban sa England at
France (1856-1860) ay malaking dagok sa imperyo.
Tinutulan ng pamahalaang China ang pagbebenta ng
opyo ng mga Europeo sa China, dahil nakasisira ito sa
moralidad ng tao at kaayusan ng lipunan.
Sa pagkatalo ng China, nagkaloob ito ng mga
konsesyon sa mga dayuhan, kabilang ang pagkakaloob
ng lupain tulad ng Hong Kong sa mga British.
Pinagkalooban din sila ng karapatang pakinabangan at
pamunuan ang ilang teritoryo sa China bilang sphere of
influence o mga rehiyon kung saan nangingibabaw ang
kapakanang pang-ekonomiya ng nanalong bansa.

RAFT
D
March 24, 2014
Mapa ng China sa ilalim ng
Qing http://www.inquirer.n
et/

Hinangad ng Rebelyong Taiping (1850-1865) at

Rebelyong Nien (1851-1863) na pabagsakin ang mga
Manchu na lubhang mahina at walang kakayahang
labanan ang panghihimasok ng mga Kanluranin. Nais din
ng Rebelyong Taiping na baguhin ang tradisyonal na
lipunang Tsino. Samantala, sumuporta ang Rebelyong
Boxer (1900) sa mga Manchu sa layuning palayasin ang
mga mapanghimasok na Kanluranin.
Lalong humina ang Dinastiyang Qing nang magapi ang
hukbong Tsino sa Digmaang Sino-French (1883-1885)
at Digmaang Sino-Japanese (1894-1895).

Noong 1911, nagwakas ang sistema ng dinastiya sa

China nang maganap ang Rebolusyon ng 1911 na
nagbigay-daan sa pagkatatag ng Republika ng China.

79

Gawain 8. Maramihang Pagpili sa Tsart

A. Buuin ang tsart sa pamamagitan ng pagtukoy ng mahahalagang
impormasyon tungkol sa kabihasnang Tsino. Kabilang ang tinutukoy na
dinastiya, mga tanyag na tauhan, at mga ambag nito sa kasalukuyan.
Piliin ang sagot sa loob ng mga bilog.
Kabihasnang Tsino
Mga Dinastiya

Chou

Ming
Qing Shang
Sui Tang Yuan

1. Nakasulat sa mga oracle bone ang mga naiwang kasulatan ng mga

sinaunang Tsinong nabuhay sa dinastiyang ito
2. Unang dayuhang dinastiyang namahala sa China
3. Huling dinastiya ng China
4. Yumabong sa dinastiyang ito ang kaisipang humubog sa
kamalayang Tsino tulad ng Confucianism, Taoism, at Legalism
5. Ipinagawa ang Grand Canal sa ilalim ng dinastiyang ito
6. Sa dinastiyang ito nagsimula at lumaganap ang kaisipang Mandate
of Heaven
7. Ipinatayo ang Forbidden City sa Peking sa dinastiyang ito

DRAFT
Mar 24, 2014
ch
Mga Tauhan

Zheng He
Confucius

Kublai Khan
Shih Huangdi

8. Itinuring ang kaniyang sarili bilang unang emperador

9. Itinatag niya ang Dinastiyang Yuan sa China
10. Pinangunahan niya ang mga ekspedisyon sa Indian Ocean at
silangang bahagi ng Africa
11. Nakasentro sa kaniyang mga aral ang kaisipang Confucianism

Mga Ambag

Great Wall Forbidden City

Mandate of Heaven Taoism

12. Pagpapahintulot ng kalangitan na mamuno ang emperador

13. Nagsilbing-tanggulan ang estrukturang ito laban sa mga tribong
nomadiko sa hilagang China
14. Naging tahanan ng mga emperador noong Dinastiyang Ming
15. Hangad ng kaisipang ito ang balanseng kalikasan at pakikiayon
ng tao sa kalikasan
80

Kabihasnang Egyptian
Ang sinaunang kasaysayan ng Egypt ay kadalasang hinahati sa mga
panahong batay sa dinastiya ng naghaharing pharaoh. Ang pharaoh ang
tumayong pinuno at hari ng sinaunang Egypt at itinuring ding isang diyos na
taglay ang mga lihim ng langit at lupa. Para sa mga pharaoh, sila
tagapagtanggol saangkanilang nasasakupan. Sa pangkalahatan, maituturing
na
kontrolado ng isang pharaoh ang lahat ng aspekto ng pamumuhay ng
mga
sinaunang Egyptian. Kabilang sa kaniyang mga tungkulin ang pagsasaayos ng
mga irigasyon, pagkontrol sa kalakalan, pagtatakda ng mga batas, pagpapanatili
Angatmga
iskolar
nag-aaral
kasaysayan ng Egypt ay tinatawag na
ng hukbo,
pagtiyak
sana
kaayusan
ng sa
Egypt.
mga Egyptologist. Batay sa ilang tala, mahahati ang kronolohiya ng kasaysayan
ng Egypt sa sumusunod na pagpapanahon:

D R T
March
A F24, 2
4
1

ng mga Dinastiya
Panahon ng mga Unang
Dinastiya
ic Period
Nauna
Matandang Kaharian

Early Dynastic Period

Pre-dynas
Old Kingdom

First Intermediate
Period

Middle Kingdom

a Panaho

Second Intermediate
Period

New Kingdom

Third Intermediate
Period

Late Period

3100 B.C.E.
Una at Ikalawang Dinastiya
(circa 3100-2670 B.C.E.)
Naun
Ikatlo hanggang
Ikaanim
na Dinastiya

Unang Intermedyang
Panahon

Ikapito hanggang Ika-11

Dinastiya
(circa 2150-2040 B.C.E.)
Gitnang Kaharian
Ika-12 at Ika-13 Dinastiya
a sa
n
(
circa 2670-2150 B.C.E.)
(circa 2040-1650 B.C.E.)
Ikalawang Intermedyang
Ika-14 hanggang Ika-17
Panahon
Dinastiya
(circa 1650-1550 B.C.E.)
Bagong Kaharian
Ika-18 hanggang Ika-20
Dinastiya
(circa 1550-1070 B.C.E.)
Ikatlong Intermedyang
Ika-21 hanggang Ika-25
Panahon
Dinastiya
(circa 1070-664 B.C.E.)
Huling Panahon
Ika-26 hanggang Ika-31
Dinastiya
(circa 664-330 B.C.E.)

Nangingibabaw ang bawat dinastiya hanggat hindi ito napatatalsik o walang

tagapagmana sa trono. Ang mga petsa ng mga pangyayari sa kasaysayan ng
Egypt ay patuloy pa ring paksa ng mga pananaliksik kaya di pa maitakda ang
tiyak na petsa.
81

Suriin ang kasunod na diyagram upang higit na maunawaan ang daloy ng

sinaunang kasaysayan ng Egypt.
5

3
1

Nauna sa Panahon ng mga Dinastiya

Nile

hieroglyphics

nome

nomarch

Ang mga sinaunang Egyptian ay namuhay sa mga pamayanang malapit

sa Nile. Tulad sa Mesopotomia, sumasailalim sila sa pamamahala ng mga lokal
na pinunong may kontrol sa pakikipagkalakalan. Ang mga eskribano ay
nakapaglinang din ng kanilang sariling sistema ng pagsulat na tinatawag na
hieroglyphics o nangangahulugang sagradong ukit o hieratic sa wikang Greek.
Ang sinaunang panulat na ito ay naging mahalaga sa pakikipagkalakalan at

RAFT
MD a 24, 2014
rc h
Pagsapit ng ikaapat na milenyo B.C.E., ang ilang pamayanan ay naging
sentro ng pamumuhay sa sinaunang Egypt. Nang lumaon, ang mga ito ay
tinawag
nome o malalayang pamayanan na naging batayan ng mga binuong
pagtatala na
ng mga
lalawigan ng sinaunang estado ng Egypt. Ang mga pinuno ng mga nome o
nomarch, ay unti-unting nakapagbuklod ng isang estado sa Nile upang makabuo

pan

gyayari.
ng panre

hiyong

Picture of
Hieroglyphics

pagk

Tungkol saan ang larawan?

Bakit mahalaga ang larawan sa buhay ng

mga sinaunang Egyptian?

akakila
nlan.
http://en.wikipedia.org/wi
ki/Hieroglyphics

3
1

Panahon ng mga Unang Dinastiya

Upper Egypt

Lower Egypt

Menes

Memphis
82

Ang proseso ng pagbubuo ng isang estado ay nagtagal ng ilang siglo.

Mahalagang salik ang pagkakaroon ng mga alyansa sa harap ng mabilis na mga
pagbabago sa aspektong pangkabuhayan at politikal. Unti-unti ring lumaki ang
populasyong nangailangan ng mas intensibong irigasyon para sa mga lupang
sakahan. Dalawang kaharian ang nabuo sa kahabaan ng Nile, ang Upper Egypt
at Lower Egypt. Noong 3100 B.C.E., isang pinuno ng Upper Egypt, sa katauhan
ni Menes, ang sumakop sa Lower Egypt na nagbigay-daan upang mapagisa ang lupain sa mahabang panahon. Si Menes ay isa sa mga
pinakaunang pharaoh sa panahon ng Unang Dinastiya ng Egypt. Maliban sa
pagkakaroon ng pinag-isang pangangasiwa, nagtalaga rin siya ng mga
gobernador sa ibat ibang lupain. Ang Memphis ang naging kabisera sa panahon
ng paghahari ni Menes.
Tungkol saan ang nasa larawan?

Picture of Menes
wearing two crowns

Ano ang nais ipahiwatig nito?

DRAF
MarTc h 4, 2014
2
http://www.markville.ss.yrdsb.edu.on.ca/projects/classof2007/16chong/do
n nelly/Egypt%20Web%20Site/donnellyegyptfacts.html

atanda

Great Pyramid

Khufu

Seven Wonders Pepi II

Ang Matandang Kaharian ay nagsimula sa Ikatlong Dinastiya ng Egypt.

Ang mga kahanga-hangang pyramid o piramide ng Egypt na itinayo sa
panahong
ito ay nagsilbing mga monumento ng kapangyarihan ng mga pharaoh at huling
ng Kahari
an
hantungan sa kanilang pagpanaw. Ang pagtatayo ng mga ganitong uri ng
estruktura ay nangailangan ng husay mula sa mga arkitektong nagdisenyo at
sakripisyo naman mula sa libo-libong taong nagtayo nito. Ang ilan sa halimbawa
nito ay ang Great Pyramid ni Khufu o Cheops sa Giza na naitayo noong 2600
B.C.E. Ito ay may lawak na 5.3 ektarya at may taas na 147
metro.
Makalipas lamang ang dalawang siglo, nahinto ang
pagtatayo ng mga piramide. Sa kabuuan, tinatayang may 80
lokasyon ang pinagtayuan ng mga piramide sa Egypt subalit ang
karamihan sa mga ito ay gumuho na. Ang mga piramide ang
tanging estrukturang Egyptian na nananatili sa kasalukuyang
panahon. Kabilang ito sa tinaguriang Seven Wonders of the
83
Ancient World na itinala ng mga Greek na pinakamagandang
arkitektura sa mundo.

Bagamat natigil na ang pagpapagawa ng piramide, itinuon na lamang ng

mga pharaoh ang panahon sa iba pang mga pampublikong gawain. Kabilang
dito ang paghukay ng kanal upang iugnay ang Nile River at Red Sea at
nang
mapabilis ang kalakalan at transportasyon. Gayundin ang pagsipsip ng
mga
latian sa Nile Delta upang maging bagong taniman.
Si Pepi II ang kahuli-hulihang pharaoh ng Ikaanim na Dinastiya (circa 90
kasaysayan.
Anim na taong
gulang
si Pepi
nang maupo
sa trono.
B.C.E.). Pinaniniwalaang
tumagal
ng lamang
94 na taon
angIIkaniyang
pamumuno
Namatay
siya sa edadsiya
na ang
100.pinakamatagal
Bumagsak ang
Kingdom
sa kaniyang
na nangangahulugang
na naghari
sa lahat
ng hari
dahil
sa
laganap na
Old
sa
taggutom
at mahinang
pamamahala.
Nagsimulang
hamunin ng ilang mga opisyal
pagkamatay.
Ang kaharian
ay nagsimulang
humina
ng pamahalaan ang kapangyarihan ng pharaoh. Dahil dito, nasadlak ang
lupain sa kaguluhan sa loob halos ng dalawang siglo.
Unang Intermedyang Panahon
Ang tinatawag na Unang Intermedyang Panahon ay panahon ng Ikapito
hanggang Ika-11 Dinastiya ng Egypt. Sa pagsapit ng 2160 B.C.E., tinangka ng
mga panibagong pharaoh na pagbukluring muli ang Lower Egypt mula
sa
Thebes ay binuo naman ang Upper Egypt. Dulot nito, nagsagupaan
ang
dalawang
magkaribal na dinastiya
sa Egypt.
Ang mga pinuno
mula sang
kabisera nitong Herac
leopolis. S
a kabilan
g dako, a
Heracleopolis ay nagmula sa linya ng pharaoh na si Akhtoy samantalang ang
unang apat na pinuno mula sa Thebes ay pinangalanang Inyotef o Antef.

D R A F
MTarch 24, 2014
Picture
ofkatunggali
Great
ang mga
sa Paano inilarawan
Anong estruktura
ang nasa ang
ng estruktura
Pyramid at Giza

kanil

taglay na kabihasnan ng mga sinaunang

Egyptian?

http://en.wikipedia.org/wi

ki/gizapyramid

larawan?

3
1

Gitnang Panahon
Mentuhotep I

Itjtawy

Amenemhet II

Hyksos
84

Ang kaguluhang politikal ay nagtapos nang manungkulan si Mentuhotep I.

Sa
mga sumunod na naghari, napag-isa muli ang Egypt. Nalipat ang kabisera sa
Itjtawy (ipinapalagay na ngayon ay el-Lisht) sa Lower Egypt. Sa panahon ni
Senusret I o Sesostris I (1970-1926 B.C.E.), nakipagtunggali siya sa bahaging
Nubia. Noong 1878 B.C.E., ipinagpatuloy ni Senusret o Sesostris III (18781842
B.C.E.) ang kampanyang militar sa Nubia. Sa una ring pagkakataon, tinangka
niyang palawakin ang kapangyarihan ng Egypt hanggang Syria. Ang
pinakamahusay na pinuno ng panahong ito ay si Amenemhet II (19291895
B.C.E.) na namayani sa loob ng 45 taon.
Hindi sa Lambak ng Nile naganap ang mga gawain ng karamihan sa mga
naging pinuno ng Ika-12 Dinastiya. Sa halip, maraming ekspedisyon ang
nagtungo sa Nubia, Syria, at Eastern Desert upang tumuklas ng mahahalagang
bagay na maaaring minahin o mga kahoy na maaaring gamitin. Nagkaroon din
ng kalakalan sa pagitan ng Egypt at Crete ng kabihasnang Minoan.
Ang Ika-13 Dinastiya ay bahagi ng Gitnang Kaharian. Kaguluhan at
pagdating ng mga Hyksos mula sa Asya ang namayani sa panahong ito. Ang
katagang
hyksos
ay Hyksos
nangangahulugang
mga prinsipe
mula
sa dayuhang
pamamayani
ng mga
noong 1670 B.C.E.
at kanilang
napasailalim
ang
lupain.
Sinamantala
nila
ang
mga
kaguluhan
sa
Nile
upang
makontrol
ang
Egypt sa loob ng isang siglo. Hindi nagtagal, ang kanilang paggamit ng mga
lugar ay natutuhan din ng mga Egyptian. Nang lumaon, dahil sa kawalan ng
chariot
at palawigin
ang kani
lang kap
angyarih
an sa
kontrol sa kabisera, nagsimula ang panibagong panahon sa kasaysayan ng
Egypt.

D R A F
MT c h 4, 2014
2
Pana

Nagpatuloy ang pamamahala ng mga Ika-13 at Ika-14 na Dinastiya sa

alinman sa dalawang lugar, sa Itjtawy o sa Thebes. Subalit nang lumaon,
Ikalawang
katimugan.
Inthumina
Nagsimula
ermed
ang yang
nagsimulang
ang kanilang
kontrol sa lupain. Ayon sa mga tala, ang Ika13 Dinastiya ay nagkaroon ng 57 hari. Ito ay nagpapahiwatig ng kawalan ng
kapanatagan at katatagan sa pamamahala. Ang Ika-15 Dinastiya ay
nangingibabaw sa isang bahaging Nile Delta. Ang naging pangunahing banta
sa
mga pharaoh ng Thebes ay ang Ika-16 na Dinastiya na tinatawag ding Dinastiya
nghon
Great Hyksos na namayani sa Avaris. Nagawang palawigin ng mga pinuno
rito ang kanilang kapangyarihan hanggang sa katimugang bahagi na umaabot sa
Thebes. Ang pangingibabaw ng dinastiya ng mga Hyksos ay natapos sa pagusbong ng Ika-17 Dinastiya. Nagawang mapatalsik ng mga pinuno nito ang mga
Hyksos mula sa Egypt.

85

Anong pangkat ng tao ang nasa

larawan?

Picture of Hyksos

Ano ang bahaging kanilang ginampanan

sa kasaysayan ng sinaunang Egypt?

http://en.wikipedia.org/wiki/File
:Ibscha.jpg
5

3
1

Bagong Kaharian

DRAFT
M a rc h 2 4
4 ,2 0 1
Empire Age Ahmose Hatshepsut Akhenaton Rameses II

Ang Bagong Kaharian ay itinuturing na pinakadakilang panahon ng

kabihasnang Egyptian. Ito ay pinasimulan ng Ika-18 Dinastiya. Tinatawag din ito

mula sa Egypt noong 1570 B.C.E. Sinimulan niya ang dinastiya ng mga dakilang
pharaoh mula sa Thebes at namayani mula sa delta hanggang Nubia
katimugan. Panahon din ito ng agresibong pagpapalawak ng lupain ng Egypt sa
sa
bilang
E
mpire
ge. Ang Naitab
oy ng
ni Ahmo
se
kamay ng
malalakas
na
mgaA pharaoh.
kapangyarihan
Egypt ay umabot
sa Nubia sa katimugan hanggang sa Euphrates River sa Mesopotamia, sa
lupain ng mga Hittite at Mitanni.
Si Reyna Hatshepsut (1503-1483 B.C.E.), asawa ni Pharaoh Thutmose II
(1518-1504 B.C.E.), ay kinilala bilang isa sa mahusay na babaing pinuno sa
kasaysayan. Siya ay nagpagawa ng mga templo at nagpadala ng mga
(15 ekspedisyon
70-1546
B.C.Emga lupain.
.) ang
gapagkamatay,
Hy
ksos
sa ibang
Samkaniyang
lalo pang pinalawig
ni Thutmose III (1504-1450 B.C.E.), anak ni Thutmose II, ang Imperyong Egypt.
Isa sa mga tanyag na pharaoh noong ika-14 na siglo B.C.E. ay si
Amenophis IV o Akhenaton (1350-1334 B.C.E.). Tinangka niyang bawasan ang
kapangyarihan ng mga pari sa pamahalaan. Tinangka rin niyang baguhin ang
paniniwala ng mga tao ukol sa pagsamba sa maraming diyos. Pinasimulan niya
ang bagong relihiyon na nakatuon sa pagsamba sa iisang diyos, si Aton, na
sinasagisag ng araw. Sa kasamaang-palad, hindi tinangkilik ng mga pari ang
ganitong pagtatangka. Sa pagkamatay ni Akhenaton, tuluyang nawala
ang
86

kaniyang sinimulan. Siya ay pinalitan ni Tutankhamen (1334-1325 B.C.E.)

na
noon ay siyam na taong gulang pa lamang nang maupo sa
trono.
Ang Ika-19 na Dinastiya ay pinasimulan ni Rameses I
(1293-1291 B.C.E.). Siya ay sinundan nina Seti I (1291-1279
B.C.E.) at Rameses II (1279-1213
B.C.E.). Si Rameses II ay isa sa mahusay na pinuno ng mga
panahong ito. Sa loob ng 20 taon, kinalaban niya ang mga Hittite
mula sa Asia Minor na unti-unting pumapasok sa silangang
bahagi ng Egypt. Natapos ang alitan ng Egypt at Hittite nang
lumagda sa isang kasunduang pangkapayapaan si Rameses II
at Hattusilis III, ang hari ng Hittite. Ito ang kauna-unahang
kasunduang
pangkapayapaan
sa pagitan ng dalawang imperyo
Ikatlong
Intermedyang
Panahon
sa kasaysayan
ng
daigdig.
Pinaniniwalaang
Exodus
ng mga
Ang Ika-21 Dinastiya, na tinawag dinang
bilang
Tanites,
ay pinasimulan ni
Jew mula Egypt
ay naganap
sa panahon
ni Rameses
II. Mulidinastiyang
na
Smendes
(1070-1044
B.C.E.)
ng Lower
Egypt. Ang
ito ay
namang
humina
ang
pamamahala
sa
Egypt
sa
kaniyang
napalitan ng mga hari mula sa Libya na nagpasimula naman sa Ika-22
pagpanaw.Ang unang pinuno nito ay si Shoshenq I (946-913 B.C.E.) na isang
Dinastiya.
heneral sa ilalim ng nagdaang dinastiya. Sa mga panahong ito, maraming mga
nagtutunggaliang
pagbuo ng Ika-23 Dinastiya. Sa paglisan sa Egypt, sa Sudan, isang prinsipe ang
kumontrol sa Lower Nubia. Nang lumaon, isang nagngangalang Piye ang
sumalakay pahilaga upang kalabanin ang mga naghahari sa Nile Delta. Umabot
pangkat ang n
agnanais
mapasak
amay an
g
ang kaniyang kapangyarihan hanggang sa Memphis. Sumuko nang lumaon ang
kaniyang katunggaling si Tefnakhte subalit pinayagan siyang mamuno sa Lower

D R A F
M aT r c h 2 4
4 , 2 0 1
Ano
ang
gypt.gyarihan.
Si
nimu
Humantonglan
itoniy
sa nais ipahiwatig
a ang Ika-2ng mapa?
4 na

kapan
E

Map of Egypt
Empire during New
Kingdom

Din

astiya

na hindi

Bakit tinagurian ang Bagong Kaharian

bilang Empire Age?

naman

nagtag

al.

http://en.wikipedia.org/wi

ki/File:Egypt_1450_B
C.svg
3

5
4

Huling Panahon
Psammetichus

Alexander the Great

Cleopatra VII
87

Nagsimula ang Ika-26 na Dinastiya sa ilalim ni Psammetichus (664-610

B.C.E.). Nagawa niyang pagbuklurin ang Middle at Lower Egypt. Nakontrol niya
ang buong Egypt noong 656 B.C.E. Sa ilalim ni Apries, isang hukbo ang
ipinadala upang tulungan ang mga taga-Libya na puksain ang kolonya ng
Greece na Cyrene. Subalit ang malaking pagkatalo ng kaniyang hukbo ay
nagdulot ng kaguluhang sibil na humantong sa paghalili ni Amasis II (570526
B.C.E.). Hindi naglaon, napasakamay ng mga Persian ang Egypt. Ang pinuno ng
mga Persian na si Cambyses II ang naging unang hari ng Ika-27 Dinastiya.
Napalayas ng mga Egyptian ang mga Persian sa pagtatapos ng Ika-28
Dinastiya. Sa pananaw ng Persia, ang Egypt ay isa lamang nagrerebelyong
lalawigan nito. Namuno ang mga Egyptian hanggang sa ika-30 Dinastiya
bagamat mahihina ang naging pinuno. Panandaliang bumalik sa kapangyarihan
ang mga Persian at itinatag ang Ika-31 Dinastiya.
Noong 332 B.C.E., sinakop ni Alexander The Great ang Egypt at ginawa
itong bahagi ng kanyang Imperyong Hellenistic. Malawak ang saklaw ng
kaniyang imperyo na umabot ng Egypt, Macedonia, Asia Minor, Persia,
Mesopotamia hanggang Indus Valley sa India. Sa kaniyang pagkamatay
heneral
noong na si Ptolemy.
323 B.C.E., naging satrap o gobernador ng Egypt ang kaniyang
Egypt
at at
pinasimulan ang Panahong Ptolemaic. Ang Dinastiyang Ptolemaic ay
kaibigan
naghari sa loob halos ng tatlong siglo. Si Cleopatra VII ang kahuli-hulihang reyna
ng dinastiya. Ang Egypt ay naging bahagi ng Imperyong Roman noong 30 B.C.E.

D R A
March 24, 2014
F T
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et. al (2012), pp. 75-82

Noong 305 B.C

Picture of Cleopatra

ang

kaniya

.E., itinal

aga ni Pto

lemy

Sino ang nasa

larawan?
Paano nagwakas
ang
kabihasnang
Egyptian?

ng sarili bilang hari ng

http://en.wikipedia.org/wi

ki/File:Kleopatra-VII.Altes-

Gawain 9. Walk to Ancient Egypt

A. Tukuyin ang inilalarawan sa bawat aytem upang makumpleto ang

dayagram.

88

Kabihasnang Egyptian
1. Tauhan

8. Tauhan

2. Bagay

7. Bagay

3. Panahon

4. Tauhan

5. Tauhan

6. Panahon

1. Nagpagawa ng Great Pyramid na pinakamalaki sa buong daigdig

2. Sistema ng pagsulat ng mga sinaunang Egyptian
3. Itinuring bilang Empire Age at pinakadakila sa kasaysayan ng sinaunang
Egypt
4. Kinilalang isa sa mahuhusay na babaing pinuno ng sinaunang Egypt
5. Napag-isa sa kaniyang paghahari ang Upper Egypt at Lower Egypt
6. Nagsimula sa Ikatlong Dinastiya ng Egypt at panahon ng pagtayo ng mga
pyramid sa Egypt
7.7. Nagsilbing
Nagsilbingmga
mgabantayog
bantayogng
ngkapangyarihan
kapangyarihanng
ngmga
mgapharaoh
pharaohatatnaging
naging

DRAFT

M arch 24, 2014

libingan ng mga ito

8. Lumagda sa kauna-unahang kasunduang pangkapayapaan sa hari ng

mga
Hititte

Pamprosesong Tanong
1. Anong kabihasnan ang umunlad sa Africa?
2. Ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng kabihasnang Egyptian sa
mga kabihasnang umunlad sa Mesopotamia?
3. Paano mailalarawan ang pamumuhay ng mga sinaunang Egyptian?
4. Sino ang mga naging pinuno ng Egypt? Ano ang kanilang naging papel sa
paghubog ng kabihasnan sa Egypt?
5. Anong kongklusyon ang iyong mabubuo sa kabihasnang Egyptian?
Hindi lamang sa mga kontinente ng Asya at Africa nakapagtatag ng mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig, kundi maging sa kontinente ng America,
partikular sa Mesoamerica ang mga Olmec at Teotihuacan.

89

Ang mga Kabihasnan sa Mesoamerica

Ang mga Pamayanang Nagsasaka (2000-1500 B.C.E.)
Maraming siglo muna ang lumipas sa pagitan ng pagsisimula ng
pamumuhay sa mga pamayanan at pagkakaroon ng mga lipunang binuo ng
estado sa Mesoamerica. Ang mga sinaunang tao ay nagtatanim ng mais at iba
pang mga produkto sa matabang lupain ng Yucatan Peninsula at kasalukuyang
Veracruz noon pa mang 3500 B.C.E. Sa pagsapit ng 1500 B.C.E., maraming
taga-Mesoamerica ang nagsimulang manirahan sa mga pamayanan. Naidagdag
din sa kanilang karaniwang kinakain ang isda at karne ng maiilap na hayop.
Mababanaag na ang pagkakaroon ng politikal at panlipunang kaayusan sa
Mesoamerica sa pagitan ng 2000 B.C.E. at 900 B.C.E. Sa maraming
rehiyon, ang maliliit subalit makapangyarihang pamayanan ay nagkaroon ng mga
pinuno. Nagkaroon din ng ilang mga angkang pinangibabawan ang aspektong
pang- ekonomiya, pampolitika, at panrehiyon. Ang pinakakilala sa mga bagong
tatag na lipunan ay ang Olmec.

DRAFT
Marc 24, 2014
h
Ang mga Olmec

Olmec (1500-500 B.C.E.)

Ang kauna-unahang umusbong sa Central

America (at maaaring maging kabuuang
America) ay ang Olmec

Ang katagang olmec ay nangangahulugang

Picture of Olmec culture

rubber people dahil sila ang kaunarubber

people
dahilgumamit
sila ang ng
kaunaunahang
taong
dagta
ng punong rubber o goma
Ang kanilang kabihasnan ay yumabong sa
rehiyon ng Gulf Coast sa katimugang
Mexico na nang lumaon ay lumawig
hanggang Guatemala

Ang panahong ito ay halos kasabayan ng

Dinastiyang Shang sa China

The Wrestler, rebultong gawa ng mga

Olmec http://en.wikipedia.org/wik
i/File:The_Wr
estler_(Olmec)_by_DeLange.jpg

Ang Olmec ay isang pamayanang

agrikultural. Ang sistemang irigasyon na
itinayo rito ay nagbigay-daan upang masaka ang kanilang lupain. Sila rin ay
nakagawa ng kalendaryo, gumamit ng isang sistema ng pagsulat na may
katangipagkakatulad sa hieroglyphics ng mga Egyptian, at nakalinang
zero sa
ng tanging akda ng sining. Naunawaan na rin nila ang
pagkukuwenta.
Sa kasamaang palad ang kanilang sulat ay hindi pa lubusang
konseptong
nauunawaan ng mga iskolar hanggang ngayon. Dahil dito ang mga kaalaman sa
Olmec at iba pang mga sinaunang tao sa America ay hango mula sa iba pang
90

labi ng kanilang panahon. Ang mga likhang ito at maging ang paniniwalang
Olmec ay may malaking impluwensiya sa kultura ng mga sumunod na
kabihasnan, tulad ng Maya at Aztec.
Kulturang Olmec
Laron
g
Pok-aAng rituwal ukol tok
sa kanilang
paniniwala ay mahalaga sa
pamumuhay ng mga Olmec. Sila
ay may panrituwal na larong
tinatawag na pok-a-tok na tila
kahalintulad ng larong basketbol,
subalit ang mga manlalaro ay hindi
maaaring gumamit ng kanilang
kamay upang hawakan ang bolang
yari sa goma. Sa halip, gamit ang
mga siko at baywang, tinatangka

DR

ipasok ang bola sa isang maliit na

ring na gawa sa bato at nakalagay
sa isang mataas na pader.
Pinaniniwalaan ng mga arkeologo
ng
ihulog at ay
na mga
ang manlalaro
ilang mganamanlalaro

Lilok ng anyong
ulo mula sa
mga bato
Ang mga Olmec ay kilala rin sa
paglililok ng mga anyong ulo mula
sa mga bato. Ang pinakamalaking
ulo ay may taas na siyam na
talampakan at may bigat na 44
libra. Maaari diumanong ang mga
lilok na ito ay hango sa anyo ng
kanilang mga pinuno. Sila rin ay
nakagawa ng mga templong hugispiramide sa ibabaw ng mga umbok
ng lupa. Ang mga estrukturang ito
ay nagsilbing mga lugar-sambahan
ng kanilang mga diyos.

Mahalaga sa paniniwalang Olmec

ang hayop na jaguar na
pinakakinatatakutanng maninila

FT

M A arch , 20 4
4
1
(predator) sa central America at

Hayop na jaguar

ng lakas, katusuhan, at
kakayahang manirahan saan
mang lugar. Ito rin ay agresibo at
matapang. Sinasamba ng mga
South America. Ito ay

ginagawang sakripisyo matapos

ang nasabing laro. Nang lumaon,
Dalawaitosa
Olmec
ay ang San
ay sentrong
nilaro sa ibat
ibang sentro
na ito sa
aybuong
mga Mesoamerica.
sentrong pangkalakalan

Lorenzo at ang La Venta. Ang mga lugar

kung
saan ang mga
ita produktong mineral
nagpapak
tulad ng jade, obsidian, at serpentine ay nagmumula pa sa malalayong
lugar tulad ng Costa Rica.
Olmec ang espiritu ng jaguar.

Katulad ng iba pang kulturang umusbong sa America, ang kabihasnang

Olmec ay humina at bumagsak. Sinasabing sila ay maaaring makihalubilo sa iba
pang mga pangkat na sumakop sa kanila. Gayunpaman, ang mga sinaunang
taong sumunod sa kanila ay nagawang maitatag ang dakilang lungsod ng
Teotihuacan.

91

Ang mga Teotihuacan

Picture of Teotihuacan culture

Avenue of the Dead at ang Pyramid of

the

Su
n
Teotihuacan
http://en.wikipedia.org/wiki/File:V
iew_fr(250 B.C.E.-650 C.E.)
om_Pyramide_de_la_luna.jpg

Sa pagsapit ng 200 B.C.E., ang ilan sa

mga lugar sa lambak ng Mexico ay naging
mas maunlad dahil sa ugnayang
kalakalan at pagyabong ng ekonomiya
Isa sa mga dakila at pinakamalaking
lungsod sa panahong ito ay ang
Teotihuacan na nangangahulugang
tirahan ng diyos
Pagsapit ng 150 C.E., ito ay naging isang
lungsod na may halos 12.95 kilometro
kuwadrado na mahigit sa 20,000 katao
Sa pagitan ng 150 C.E. at 750 C.E., ang
populasyon nito ay minsang umabot sa
120,000

D A F
M Ra r cT h
4
2 4, 2 0 1
Ang mga
piram
ide, lungsod.
at la Maliban
nsangan
kadakilaan,
at kapangyarihan
sa
dito, ang mgaaypinuno nito ay
nagawang makontrol ang malaking bahagi ng lambak ng Mexico. Naging

sa mahahalagang produkto tulad ng cacao, goma, balahibo, at obsidian.

Ang
obsidian ay isang maitim at makintab na bato na nabuo mula sa tumigas na
sentrong
pagaw
aan nag
ang
ngsod
mga
kutsilyo.
Matagumpay
na pinamunuan
nglu
mga
dugong
bughaw
o nobility
lava. Ginamit
ito
ng san,
mga
Teotihuacan
sa paggawa
ngng
kagamitan,
salamin,
at
liwa
bigay
karangyaan,
ang
bahagdan ng populasyon. Ito ay naganap sa pamamagitan ng
talimmalaking
ng
pagkontrol sa ekonomiya, pag-angkop sa relihiyon, at pagpapasunod nang
puwersahan.
Ang pinakamahalagang diyos ng Teotihuacan ay si Quetzalcoatl, ang
Feathered Serpent God. Tinawag na diyos ng kabihasnan, pinaniniwalaang sa
sama
ntalang ang ito
ay ibang
nagkar
monop
olyo
kaniya nagmula
ibat
elementoooon
ng ng
kabihasnan
ng Teotihuacan.
Kinatawan din niya ang puwersa ng kabutihan at liwanag. Siya rin ang diyos ng
hangin.
Noong 600 C.E., ang ilang mga tribo sa hilaga ay sumalakay sa lungsod
at sinunog ang Teotihuacan. Mabilis na bumagsak ang lungsod matapos ang
650 C.E. Ang paghina ng lugar ay maaaring dulot ng mga banta mula sa
karatig- lugar, tagtuyot, at pagkasira ng kalikasan.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al (2012)

92

Maaaring tingnan ang sumusunod na Modyul ng Project EASE (Effective

Alternative Secondary Education) AP III para sa karagdagang
impormasyon. a. Modyul 3 Ang mga Unang Kabihasnan (pp. 6-48)
b. Modyul 7 Kabihasnang Klasikal sa Amerika at Pacifico (pp. 9-16)

Gawain 10. Tracing the Beginning Chart

a. Kumpletuhin ang tsart ayon sa hinihinging datos sa bawat kolum.
b. Talakayin ang mga impormasyon matapos mabuo ang tsart.
Ano ang sinaunang
kabihasnang
umusbong sa daigdig?

Paano nagsimula
ang kasaysayan ng
kabihasnang ito?

Ano ang katangian

ng mga
katutubo nito?

D
MaRAFT
rc 2 4 ,
2 0 14
Pamproseson

1. Sa anong aspeto nagkakatulad ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig

batay sa pagsisimula ng mga ito?
2. Ano ang magkakahawig na mga katangiang taglay ng mga
sinaunang
3. Kahanga-hanga ba ang ginawa ng mga sinaunang tao sa pagtatatag nila ng
kanilang kabihasnan? Ipaliwanag.
Tanong
4. Anong aral ang iyong natutuhan sa naging katangian at kakayahan ng mga
katutu
bo s
a panahon ng pag
katatag
ng kan
ilang
sinaunang tao na mapaunlad ang kanilang pamumuhay?

mg

Gawain 11. Pagbuo ng K-Web Diagram

a kabih

asnan?

Unawain ang mga panuntunan sa pagbuo ng Kabihasnan - Web

Diagram.
1. Alamin ang tinutukoy sa bawat bilang.
2. Isulat ang bilang at sagot sa kaukulang lugar nito sa web
diagram.

93

Mesopotamia

Mesomerica

Egypt

Sinaunan

Indus

Kabihasn
an

Tsino
1.

Sistema ng pagsulat ng mga Sumerian

DRAFT
March 24, 2014
2.

3.
4.
5.
6.

7.
8.

Kambal na lungsod na umunlad sa lambak-ilog ng Indus

Sagradong aklat ng mga Aryan

Tawag sa China na nangangahulugang Gitnang Kaharian
Kauna-unahang kabihasnang umunlad sa America

Pagpapangkat-pangkat ng tao sa lipunang Hindu

Bahay-sambahan ng mga Sumerian

Pinakamalaking
estruktura
at libingan
pinuno ng sinaunang
Egyptng
Maunlad
na lungsod
sa Mesoamerica
nang
nangangahulugang
tirahan

9. Maunlad na lungsod sa Mesoamerica na nangangahulugang tirahan ng

10.
diyos
diyos
11.
Tanyagsa
narehiyon
gusali sa
sa Sevenng
Wonders
sinaunang
12. Tawag
ngBabylon;
America kabilang
na kinabibilangan
malakingng
bahagi
ng Mexico,
at El Salvador
daigdig
Guatemala,
13. Taguri sa pinuno ng

Estruktura sa China na nagsilbing harang at proteksiyon laban sa

sinaunang Egypt
mga mananakop

14. Sinaunang paniniwala ng mga pinunong Tsino na may pahintulot ang

langit na pamunuan ang China

Batay sa mahahalagang impormasyon tungkol sa mga sinaunang

paglago, at tuluyang
pagbagsak ng bawat kabihasnan. Makatutulong ang susunod na gawaing
tatalakay pa rin sa kasaysayan ng mga sinaunang kabihasnan.

15. Tawag sa sinaunang sistema ng pagsulat ng mga Egyptian

kabihasnan
sa daigdig, ituon ang isipan sa pagsisimula,
9.

Gawain 12. Kabihasnan Pathway Diagram

a. Makilahok sa iyong pangkat. Unawain ang sumusunod na panuntunan.
1. Bibigyang-pansin ng Pangkat 1 ang Kabihasnang Mesopotamia,
Pangkat 2 ang Kabihasnang Indus, Pangkat 3 ang Kabihasnang
Tsino, at Pangkat 4 ang Kabihasnang Egyptian.
94

2. Batay sa iyong pag-unawa sa pinag-aralang kasaysayan, aktibong

makilahok sa iyong pangkat sa pagkumpleto ng Pathway Diagram sa
pamamagitan ng paglalagay ng mahahalagang pangyayari ayon sa
pagkakasunod-sunod ng mga ito. Isulat ang isang pangyayari sa
bawat hakbang.
3. Pagkatapos mabuo ang pathway diagram, punan ang mga bilog ng
iba pang impormasyon tungkol sa nakatalagang kabihasnan kabilang
ang
ekonomiya, kultura, at lipunan nito.
4. Gawin sa manila paper ang kasunod na diyagram.

D R A F
MarcT h 2 4 14
, 2 0
5.

Pum
ili ng dala
wang ka
pangkat
na
pathway diagram.
6. Isaalang-alang ang mga pamantayan sa pagmamarka, gamit ang
sumusunod na rubric.

Pamantayan

-Pathwa

Paglalarawan
Puntos
Nakapaloob
sa
diagram
ang
5
o
higit
pang
mag
-uulat sa klase ng nabuong
Ru
bric sa Pag
mamark
a ng
mahahalagang
pangyayari
sa nakatalagang
Nilalaman
10
kabihasnan; wasto ang pagkakasunod-sunod
nito
Pag-uulat
Mahusay na naipaliwanag ang kasaysayan ng
nakatalagang kabihasnan batay sa nabuong
10
diyagram
Diagr
am
Ibay pang
Nakapaglahad
ng iba pang datos na may
impormasyon kaugnayan sa kasaysayan ng nakatalagang
5
kabihasnan
Kabuuan
25

b. Batay sa daloy ng talakayan, bumuo ng mga tanong tungkol sa

kasaysayan at iba pang aspekto ng mga iniulat na
kabihasnan. Lumahok sa talakayan.
c. Bigyang-pansin ang mga tanyag na pinunong namahala sa ibat
ibang
sinaunang kabihasnan sa daigdig.
95

Gawain 13. Gallery of Ancient Rulers

a. Unawain ang mga panuntunan sa paglahok sa gawaing ito. Pumili ang
pangkat ng isang pinunong binanggit sa nakaraang aralin.
b. Planuhin ang paggawa ng isang human statue ng napiling pinuno.
Isaalang-alang ang kasunod na mga panuntunan:
1. Pumili ng isang kapangkat na magsisilbing estatwa na kakatawan sa
piniling pinuno.
2. Ihanda ang posisyon ng estatwa ayon sa katangian at nagawa ng
piniling pinuno.
3. Dikitan ng papel (o manila paper) na may simbolo o mga
salitang
4. maglalarawan sa pinuno ang katawan ng estatwa.
Itanghal sa klase ang mga estatwa. Magtalaga ng 1-2 kapangkat na
magpapaliwanag tungkol sa estatwa.
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang mahalagang katangian ng napiling pinuno?

D R T
Ma
A rFc h 2
4 , 2 0 1

3. Maipagmamalaki ba ng inyong pangkat ang piniling pinuno?

Ipaliwanag.
4. Para sa iyo, ano ang pinakamahalagang katangiang dapat taglayin ng
2. Bakit siya n
aging tany
ag sa
isang pinuno? Ipaliwanag.

estatw

Rubric sa Pagmamarka ng Gallery of Ancient Rulers

Pamantayan
Paglalarawan
Puntos
kas
BGawangibigyan
aysayan
ng
m
?
arka
a
ng
ginawan
g
Angkop ang estatwa bilang kinatawan ng
Estatwa
piniling pinuno ng pangkat; wasto ang mga
10
simbolo at datos na ikinabit sa estatwa
Mahusay na ipinakilala ang nakatalagang
pinuno batay sa estatwa; naglahad nang higit
Pag-uulat
8
sa tatlong impormasyon tungkol sa nasabing
a gam
it ang
ka
sunod
na rubr
ic.
pinuno
Natatangi ang pagkakabuo ng estatwa;
Orihinalidad gumamit ng mga akmang disenyo upang
7
maging makatotohanan ang hitsura
Kabuuan
25

Mga Pamana ng mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig

Ang mga sinaunang kabihasnang umusbong sa daigdig ay nag-iwan ng kanikanilang mga pamana sa sangkatauhan. Ang mga ito ay nagpapakita ng
kadakilaan, husay, at talento ng mga sinaunang tao sa ibat ibang larangan at
96

aspekto. Hindi natin napapansin subalit ang ilang mga bagay na ating
ginagamit
araw-araw ay maaaring mag-ugat sa malayong nakaraan. Gayundin, ang
kasaysayan ng ibat ibang kaisipan, pilosopiya, at relihiyon sa kasalukuyan ay
maaaring tuntunin sa mga sinaunang kabihasnang ito. Bilang mag-aaral ng
kasaysayan, ikaw ba ay may nalalamang ambag o kontribusyong nagmula sa
mga sinaunang kabihasnan na kanilang ipinamana sa kasalukuyang panahon?
Mesopotamia
Ang ziggurat ay estruktura kung
saan pinaparangalan at
sinasamba ang diyos o patron
ng isang lungsod. Sentro rin ng
pamayanan ang ziggurat.
Ang katipunan ng
mga batas ni
Hammurabi, na
mas kilala bilang
Code of
Hammurabi, ay
isang
napakahalagang

Sa larangan ng literatura, itinuturing

ang Epic of Gilgamesh bilang kaunaunahang akdang pampanitikan sa
buong daigdig. Ito ay kuwento ni
Haring Galgamesh ng lungsod-estado
ng Uruk sa Sumeria noong ikatlong
siglo B.C.E. Ang isa sa mga kabanata
ng epikong ito ay kahalintulad sa The
Great Flood ng Bibliya.

DRAF
MarcTh 24, 2014
Epic of
Gilgamesh

naglalaman ng
282 batas na
pumapaksa sa
halos lahat na
aspekto ng arawaraw na buhay sa
Mesopotamia.

http://www

Code of

Hammurabi
ambag. Ito ay

.crystalinks.com/zigg

Iba pang kontribusyon

water clock
urat.html

paggawa ng unang mapa

sexagesimal system o
pagbibilang na nakabatay sa 60
astronomiya

http://www.crystalinks.com/ziggurat.html

Ang kauna-unahang
sistematikong paraan ng
pagsulat sa buong daigdig ay
nalinang sa
Sumer. Ito ay tinatawag na
cuneiform.

97

Indus

May sewerage system ang

Mohenjo-Daro. Bukod dito, ang
mga pamayanan sa Indus ay
kinikilala
bilang mga kauna-unahang
paninirahang sumailalim sa
tinatawag na urban o city planning o
pagpaplanong panlungsod. Ang
mga kalsada sa matatandang
lungsod ng Mohenjo-Daro at
Harappa ay nakaayos na parang
mga nagsasalubong na guhit o grid
pattern.

Isinulat ni Kautilya ang

Arthasastra noong ikatlong
siglo B.C.E. Ito ang kaunaunahang akda o treatise
hinggil sa pamahalaan at
ekonomiya. Si Kautilya ay
tagapayo ni Chandragupta
Maurya, ang tagapagtatag
ng
Imperyong Maurya.

Arthasastra
Iba pang
kontribusyon:
Pamantayan ng
bigat at sukat

DRAFT
Marc h 24, 2014
Ang dalawang epikong
pamana ng India sa
larangan ng panitikan. Ang
Mahabharata ay isang
salaysay hinggil sa

dalawang pamilya na
magkakamag-anak ang
mga Pandava na
kumakatawan
sa
matinding
kaguluhan at kasamaan.
Ang Ramayana naman ay
isang salaysay tungkol sa
buhay ni Prinsipe Rama at
ang pagsagip niya kay
Prinsesa Sita, ang
tunggalian
ng
kaniyang
asawa, na
sapilitang kinuha ni
Ravana, isang demonyong
hari.

Decimal system

Paggamot at
pagbubunot ng
ngipin
Halaga ng pi
(3.1416)
ory/IndiaUnit/images/mohenjodaro/WaterC Taj Mahal
Pinagmulan ng
hannelPic_large.jpg
mga relihiyon
http://www.mitchellteachers.org/Wor
Ramayana at ldHist (Hinduism,
Buddhism,
Mahabharata
Jainism, at
Sikhism)

Ayurveda
Ang Ayurveda o agham ng buhay ay isang
mahalagang kaisipang pangmedisina ng
sinaunang India. Tinawag itong agham ng buhay
sapagkat binigyang-tuon nito ang pagpapanatili
ng kalusugan at kaligtasan mula sa mga
karamdaman.

98

Tsino

Sa panahon ng Qin, tinatayang

isang milyong katao ang
sapilitang pinagtrabaho upang
itayo ang Great Wall ng China.
Ito ay nagsilbing simbolo ng
kabihasnang Tsino sa loob ng
mahabang panahon.
Iba pang
kontribusyon:
Paggamit ng
silk o seda
Kalendaryo

Ang I Ching (Classic of Change) ay

nagbibigay
ng
perspektiba
at
pamamaraan ng prediksyon ukol sa
ibat ibang bagay at sitwasyon sa
buhay ng tao. Samantala, ang Bing
Fa (Art of War) ay itinuturing na isa
sa
mga
kauna-unahan
at
pinakatanyag na aklat ukol sa
estratehiyang militar na isinulat ni
Sun Zi o Sun Tzu noong 510 B.C.E.

I Ching at Bing Fa

DRAFT
M ar
h
014
24,
2
c
Star map

magnetic
compass

wheel barrow
seismograph
sundial
chopsticks
abacus
water
pamaypay
clock
payong

http://en.wikipedia.org/wiki/Great_Wall_of
_China

Feng Shui

Ang paniniwala sa feng shui o geomancy ay nagmula rin

sa China. Ang kaisipang ito ay ukol sa tamang
pagbalanse ng yin at yang upang makapagdulot ng
magandang
hinaharap sa sinuman. Ang yin ay sumisimbolo sa
kababaihanmalambot at kalmado. Samantala ang yang
ay tumutukoy sa kalalakihanmatigas at masigla.

99

Egypt

May sistema ng pagsusulat din ang mga

Egyptian na tinatawag na hieroglyphics. Sa
simula, ang isang larawan ay sumasagisag sa
isang kaisipan. Ang hieroglyphics ay
nakasulat hindi lamang sa mga papel kundi
nakaukit din sa mga pampublikong gusali o
kaya naman ay nakapinta sa luwad o kahoy.
Ang panulat na ito ay naging mahalaga sa
pagtatala at kalakalan. Ang mga rolyo ng
pergamino o paper scroll ay mula sa
malatambong halaman na tinatawag na
papyrus.

Iba pang
kontribusyon:
Geometry
Medisina tulad
ng
pagsasaayos
ng nabaling
buto
Kalendaryo na
may 365 araw
Sagradong
pagdiriwang

Hieroglyphics

DRA F
Mar T ch 2 014
24,
Ang mga piramide
ay hitik sa mga
simbolismong
relihiyoso. Libingan
ito ng pharaoh
kung kaya

ang kapangyarihan
ng mamuno.
Gayundin,
pinatunayan nito
ang paniniwala sa
buhay matapos
ang kamatayan.
Lahat ng
kayamanan at
karangyaan ng
pharaoh
sinisimbolo
nito ay
makikita sa
piramide bilang
paghahanda sa
kabilang buhay.

/wiki/Tutankhamun

http://en.wikipedia.org

http://en.wikipedia.org/wiki/gizap
yramid

Ang katawan ng isang yumao ay sumasailalim sa isang

preserbasyon bago ito tuluyang ilibing. Sa isang
prosesong tinatawag na mummification, Ang mga
Egyptian ay gumagamit ng kemikal upang
patuyuin ang
bangkay. Matapos nito, ang isang mummy o
embalsamadong bangkay ay pinipintahan, binabalutan
ng linen, at pinapalamutian ng alahas.

100

Gawain 14. K-A-K Organizer

Unawain ang panuto sa pagbuo ng organizer.
a. Pumili ng tatlong sinaunang kabihasnan na
gagawan ng Kabihasnan- Ambag-Kabuluhan
b. (K-A-K) Organizer.
Isulat sa unang hugis ang piniling kabihasnan, sa pangalawang hugis ang
ambag, at pangatlong hugis ang kabuluhan ng ambag sa mga sinaunang
tao.
Kabihasnan

Ambag

Kabuluhan

D R A F
MaTr c h 2 4
, 2 0 1 4
c.

Ibahagi

sa klase a

ng mga n

abuong k

aisipan

Pamprosesong Tanong

daigdig?
2. Ano ang kabuluhan ng mga nabanggit na ambag sa pamumuhay ng
Ano
-ano
ang sa
paman
a/amba
g ng
taongorganizer.
nanirahan
kani-kanilang
kabihasnan?
b 1.mga sinaunang
atay sa ginawang
3. Bakit maituturing na dakilang pamana ang mga ambag na ito?

PAGNILAYAN/UNAWAIN

mga s

inaunan

g kab

ihasnan

sa

a. Sa yugtong ito, ang mga tinalakay na paksa tungkol sa impluwensiyang

heograpikal at mga sinaunang kabihasnan sa daigdig ay bibigyan ng malalim na
pagtalakay sa pamamagitan ng mga nakalaang gawain. Maipakikita rito ang
pagbibigay-kabuluhan sa impluwensiya ng heograpiya at pamana ng mga
sinaunang kabihasnan sa kasalukuyang pamumuhay ng tao.

101

Gawain 15. Thank You Letter.

a. Batay sa natutuhan tungkol sa ginampanan ng heograpiya sa pag-unlad
ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, sumulat ng isang
liham pasasalamat.
b. Isaalang-alang ang mga sumusunod na hakbang sa gawaing ito:
1. Pumili ng isang anyong lupa, tubig o kahit anong bagay na may
kaugnayan sa heograpiya ng mga sinaunang kabihasnan na
nais mong gawan ng liham pasasalamat.
2. Isulat sa liham ang sariling saloobin tungkol sa mahalagang papel
na ginampanan nito sa buhay ng mga sinaunang tao.
3. Gawing batayan ang kasunod na rubric sa pagmamarka ng iyong
liham.
Pamantayan

Rubric sa Pagmamarka ng Thank You Letter

Paglalarawan

Puntos

Nilalaman

Mahusay na naipaliwanag ang bahaging

12

Teknikal na
Pagbuo ng

sinaunang
tao;
nakapagbigay
ng
halimbawang magpapatunay sa papel na
ginampanan nito sa mga sinaunang tao
Wasto ang paggamit ng mga bantas, baybay
ng mga salita, at maayos ang mga bahagi ng

D
R
Ma
24, 2014
inampan
an ng pagkakasulat;
Malinis
at maayos ang
g
naglagay ng malilikhaing bagay at simbolo;
Liham
angkop ang kulay ng disenyo
Kabuuan

Anyo at
Disenyo

rc h A F T

25

4. Ibahagi ang liham sa iyong mga kamag-aral.

Gawain 16. Maimpluwensiyang Kabihasnan

isang

liham

a. Kumpletuhin ang
na sdayagram.
Itala angngpamana ng mga
heo kasunod
grapiya
a buhay
sinaunang kabihasnan at ang impluwensiya ng pamanang ito sa
daigdig at sa ating bansa sa kasalukuyang panahon.
Impluwensiya sa Daigdig
Impluwensiya mga
sa Pilipinas

Pamana ng Sinaunang
Kabihasnan

102

Pamprosesong Tanong
1. Sa anong aspekto ng pamumuhay ng mga Pilipino maiuugnay ang
pamanang tinukoy sa dayagram?
2. Ano ang kapakinabangang dulot
ng naturang pamana sa mga
Magbigay
ng
3. Pilipino?
4. halimbawa.
Bakit maimpluwensiya ang piniling pamana sa mga tao?
5. Kung ikaw ay nabuhay sa kabihasnang nagkaloob ng nasabing
pamana, ano ang iyong reaksiyon?
Ano ang iba pang bagay na maituturing na pamana ng mga sinaunang
tao sa kasalukuyang kabihasnan? Bakit mo ito itinuring na isang
pamana?
Balikan ang WQF Diagram at punan ang kolum ng F (facts) ng
mga bago at wastong kaalaman tungkol sa paksa.

D AFT
March
R 24, 2014

Sa pagkakataong ito, isagawa ang huling yugto ng Modyul 1, ang

ILIPAT Gamit
A
ILIPAT.
ang Tkaalamang natutuhan mula sa pag-unawa ng teksto at
pagsasagawa sa mga gawain, ihanda ang sarili sa pagbuo ng susunod na
proyekto.

ISABU
Gawain
17 POKUS HAY
NGAYON:
Preserbasyon ng mga Pamana ng mga Sinaunang Kabihasnan
ng
Daigdig
Isiping tagapangulo ka ng National Committee on the Preservation
of Cultural Heritage ng iyong bansa na isa sa mga sinaunang kabihasnan sa
daigdig. Nakatanggap ka ng liham mula sa United Nations na humihingi ng
panukalang proyektong may layuning ipreserba ang mga dakilang pamanang
mula sa iyong bansa.
Ang iyong komite ay nagtakda ng pulong una bubuo ng isang panukalang
proyekto para sa nabanggit na layunin. Isaalang-alang ang mga panuntunan sa
pagbuo ng panukalang proyekto:

1. Sa tulong ng guro, hahatiin ang klase sa mga pangkat ayon sa

sumusunod:
Pangkat 1 Iraq para sa Kabihasnang Mesopotamia
Pangkat 2 Iran para sa Sinaunang Persia
103

Pangkat 3 Egypt para sa Kabihasnang Egyptian

Pangkat 4 India at Pakistan para sa Kabihasnang Indus
Pangkat 5 China para sa Kabihasnang Tsino
Pangkat 6 Mexico para sa Kabihasnan sa
Mesoamerica
2. Kung ikaw ang tagapangulo ng iyong komite na nabanggit sa itaas,
tiyaking makibahagi ang lahat ng miyembro ng iyong pangkat sa
pagtalakay sa itinakdang kabihasnan na bibigyang-tuon sa gagawing
panukalang proyekto.
a. Bigyan ang bawat pares na miyembro ng pamana na nararapat na
ipreserba: Pares 1 isang estruktura o landmark, Pares 2 isang
tradisyon/kaugalian, at Pares 3 isang sinaunang bagay
b. Sa papel, gawin ang format ng panukalang proyekto. Gawing gabay
ang kasunod na template.
Bansang nakatalaga sa pangkat:
National
Committee on the Preservation of Cultural
Heritage

DRAFT
March 24, 2014
UNANG BAHAGI:

a. Pamagat ng proyekto:

b. Kinaroroonan ng isasagawang proyekto:

c. Petsa ng simula at wakas ng pagpapatupad ng
proyekto:
d. Halagang gugugulin sa proyekto:
Ahensiya ng BAHAGI:
pamahalaang kaakibat sa proyekto:
IKALAWANG
IKALAWANG
a. Panimula (Tungkol saan ang panukalang proyekto?)
BAHAGI:

b. Katuturan (Mahalaga bang isagawa ang

(Sino ang makikinabang nito? Sa paanong
c. Kapakinabangan
proyekto? Bakit?)

paraan?) BAHAGI:
IKATLONG
a. Mga hakbang sa pagkamit ng layunin (Ano-ano
ang dapat gawin upang magtagumpay sa hangarin
ng pangkat?)

b. Pondo ng proyekto (Paano makakukuha ng salaping

gagastusin sa

proyekto?)
c. Pagsasanay (Sino at paano sasanayin ang mga tauhan
sa pagkamit ng proyekto?)
d. Kagamitan (Ano-ano ang kagamitan upang magawa ang
proyekto?)
IKAAPAT NA BAHAGI:
a. Inaasahang bunga (Ano-ano ang inaasahang bunga
o resulta kung isasagawa ang proyekto?)
b. Mensahe sa kinauukulan at sa taong-bayan (Ano ang nais
mong

sabihin upang maging matagumpay ang

preserbasyon ng mga sinaunang ambag at
pamana ng bansa?)

104

c. Talakayin ng iyong pangkat ang bubuuing panukala.

d. Kumpletuhin ang template para sa gagawing panukala.
e. Iulat sa klase ang ginawang panukala.
3. Gamitin ang mga pamantayan sa pagmamarka ng
gawaing ito.
Kraytirya
4
3
2
Nilalaman
ng
Panukalang
Proyekto

Kumpleto ang
nilalaman ng
panukalang
proyekto;
100% na wasto
ang itinala sa
panukala;
makatotohanan
ang lahat ng

May 1-2 ang

nawala sa
panukalang
proyekto; hindi
bababa sa
75% ang may
wastong itinala
sa panukala;
Makatotohanan

Mahigit sa 50%
ang nawala sa
panukalang
proyekto;
mahigit sa 50%
ang hindi wasto
sa mga itinala
sa panukala;
may 50% sa

tanong; may
kabuluhan ang
gawang sagot

75% sagot sa
tanong; may
kabuluhan ang
gawang
panukala;

Mahigit sa
50% ang
nawala sa
nilalaman ng
panukalang
proyekto;
mahigit sa
50% ang
hindi wasto
sa mga itinala
sa panukala;
panukala ay
hindi makahindi
makatotohanan; totohanan
ang panukala;

D
D
T
MarcR A2 4
1
F ,2 0
sagot

sasa

iginuhit a

panukala;

mahusay ang

sa

Pinagkunan
ng Datos

iginuhit sa
magiging
bunga ng
ng mahus
proyekto
na
may 1-2
aspekto ng
guhit ang
kailangang
isaayos

magiging
bunga ng
mahig
it ang
kab
proyekto
Ibinatay sa 3 o Ibinatay sa 2
higit pang
sanggunian
sanggunian
ang datos
ang datos na
kabilang sa
panukalang
proyekto
(aklat,
pahayagan,
video clip,

ilalama

hindi

n ay
ng

kaugnayan ng
guhit sa
panukala

may pag-

aalinlangan sa

gawang
panukala; hindi
uluhan
ang
gaanong
Ibinatay
malinaw lamang
ang
ang
guhitsanggunian
sa batayang
aklat

maipaki

Walang
batayang
pinagkunan at
gawa-gawa
lamang ang
mga
impormasyon
ta ang

105

internet, at iba
pa)
Presentasyon Mahusay ang
ng
paglahad sa
Panukalang
presentasyon;
Proyekto
malinaw at
malakas ang
boses ng
tagapagsalita;
lubos na
naipaliwanag
ang bawat
aytem sa
panukala

Maayos ang
paglahad sa
presentasyon;
may ilang
kinabahan at
mahinang
boses;
naipaliwanag
ang higit sa
75% ng
kabuuang
aytem sa
panukala

Karaniwan ang
paglahad sa
presentasyon;
maikli at hindi
binigyan ng
pansin ang
maraming
bahagi ng
panukala; hindi
gaanong
maunawaan
ang
pagsasalita;
mahigit sa 50%
ang hindi
naipaliwanag sa
panukala

Hindi malinaw
ang paglahad
sa
presentasyon;
hindi
naipaliwanag
ang
maraming
bahagi ng
panukala;
hindi
maunawaan
ang
pagsasalita;
kaunti lamang
ang
naipaliwanag

D AFT
MR a r c h 2 4
4 , 2 0 1
Transisyon sa Susun

od na

Tinalakay sa yunit na ito ang heograpiya ng daigdig. Ang mga saklaw nito
tulad ng mga anyong lupa at tubig, klima, at likas na yaman ay tunay na may

Nakasalalay ang pamumuhay ng mga prehistorikong tao sa kanilang mahusay

na pakikiayon sa idinikta ng kanilang kapaligiran.
Ang kanilang
talino at kakayahan ang naging instrumento upang maging
Yu
nit
malaking
impluw
iya Ito
sa rin angpaghubog
matagumpay sila sa mga
hamonens
ng buhay.
nagbigay-daanngupang
higit na mapabuti ang kanilang pamumuhay hanggang nakapagtatag sila ng mga
mauunlad na pamayanang tinawag na kabihasnan.
Ang mga kontribusyon ng mga sinaunang kabihasnan sa larangan ng
politika, relihiyon, ekonomiya, kultura, at maging sa agham at teknolohiya ay
lubos na may kapakinabangan hindi lamang sa kanilang panahon kundi sa
kaslahat aysaya
n ng m
ga sin
aunang
tao.
ng panahon.
Sa susunod na yunit, pag-aaralan mo ang mga dakilang kabihasnang
klasikal ng Greece at Rome. Idagdag pa rito ang pakikipagsapalaran ng mga
Europeo noong Gitnang Panahon, ang mga kabihasnan sa iba pang panig ng
daigdig hanggang sa pagbubukang-liwayway ng Makabagong Panahon.

106

Talasalitaan
Ahimsa doktrina ng pag-iwas sa pananakit ng anumang may buhay na
organismo
Caste pagkakahati-hati ng tao sa lipunang Hindu noong Panahong Vedic
Core pinakamalalim na bahagi ng daigdig; binubuo ng inner core at outer core;
halos 1380 milya ang kapal ng outer core
Crust pinakaibabaw na bahagi ng daigdig; matigas at mabatong bahagi ng
planeta
Dinastiya pamamahala ng mga miyembrong nagmula sa iisang pamilya o
angkan
Hellenistic - nagmula sa salitang Greek na nangangahulugang to imitate

D R A
F
T
Ma r c h 2

may impluwensiyang Greek pagkaraan ni Alexander the Great

Heograpiya pag-aaral ng katangiang pisikal ng daigdig at interaksiyon ng tao

Greeks;
tumutukoy
sa kasay
sayan,
sa kapaligiran
wika, relihiyon, lahi, at pangkat-etniko sa ibat ibang bahagi ng daigdig

Hominid miyembro ng pamilya ng mga mammal na may kakayahang tumayo

p
anahon, paa kabilang
imperyo,ang
kultura,
sining na
sa dalawang
tao,atgorilya,
chimpanzee at
orangutan
H

eograp

iyan

g pant

ao sanga

y ng

Khanate estadong nasa hurisdiksyon ng isang khan (pinunong lokal ng ilang

bansa sa gitnang Asya)
Klima kalagayan o kondisyon ng atmospera na karaniwan sa mga malaking
rehiyon o lugar sa matagal na panahon

4 , 2 0 1 4

Kontinente pinakamalawak na masa ng lupa sa ibabaw ng daigdig

he

Khyber Pass lagusan o daanan sa kabundukan sa pagitan ng Afghanistan at

na tum Pakistan
utukoy
sa pag sa Timog
-aaralAsya
n
g
na nag-uugnay
at Kanlurang
Asya

ograpiya

Mantle binubuo ng makakapal at maiinit na tunaw na bato; halos 1800

milya
ang kapal
107

Nome malalayang pamayanan ng sinaunang Egypt

Nomarch pinuno ng nome
Oracle bone tawag sa mga tortoise shell at cattle bone na ginagamit upang
mabatid ang mensahe o saloobin ng mga diyos ng mga
Tsino
Pacific Ring of Fire rehiyong nakapaligid sa Pacific Ocean na katatagpuan ng
mga aktibong bulkan
Plate malaking masa ng solidong bato
Satrap gobernador o pinuno ng satrapy
Satrapy lalawigan ng Imperyong Persian
Steppe malawak na damuhang lupain na may kakaunting puno; matatagpuan
sa silangang Europe at Asya

D R A
March
F T 2 2014
4,
pinainitang luwad

Terra-cotta anuman

g bagay (
tulad ng b
anga,
Vedas sagradong aklat para
sa mga Hindu; binubuo
ng mga himnong
pandigma, ritwal at mga salaysay.

pig

urin o e

statwa) naSang
yari sa

gunian

Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012

B. Module

A. Aklat
Project EASE Araling Panlipunan III, Modyul 2
Project EASE Araling Panlipunan III Module 3

108

Modyul 2: ANG DAIGDIG SA KLASIKAL AT TRANSISYUNAL NA

PANAHON
Panimula
Change is inevitable. Karaniwan nang naririnig ang ganitong
kasabihan. Lahat ng bagay sa mundo ay dumadaan sa prosesong ito.
Kahit
ikaw, marami ka nang pinagdaanang pagbabago mula noon
hanggang
ngayon. Kung iisipin, tao lang ba ang nagbabago o lahat ng
bagay sa daigdig? Paano ba narating ng mundo ang kalagayan nito sa
kasalukuyan? Marahil ay may mga pangyayari na nagdulot ng malaking
Kasaysayan
ng mo
Daigdig
samalaman?
Klasikal at Transisyunal na Panahon.
pagbabago. Nais
ba itong
Inaaasahang Sasa Yunit
pagtatapos
paglalakbay
panahong
ito ay
na ito ng
ay iyong
mauunawaan
mo ang
mga
masasagot
mo
ang
katanungang:
Paano
nakaimpluwesiya
ang
mga
pangyayari sa

D R A
F
T
M a rc h 2
pagkakakilanlan ng mga bansa at rehiyon sa daigdig?
kontribusyon ng K

lasikal a

Mga Aralin At Sakop Ng Modyul

t Transiy

unal na

Aralin 2: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa America,

Africa, at mga Pulo sa Pacific
Aralin 3: Ang Daigdig sa Panahon ng Transisyon
Panaho

n sa paghubog ng

Sa modyul
na
ito ay inaasahang
mo ang
Aralin
1
: Pag-u
sbon
gmatututuhan
at P
ag-unlad
ng sumusunod:
mga

Aralin 1

Nasusuri ang kabihasnang Minoan at Mycenean

Nasusuri ang kabihasnang klasikal ng Greece

Naipaliliwanag ang mga mahahalagang pangyayari sa

kabihasnang klasikal ng Rome (mula sa sinaunang Rome
hanggang sa tugatog at pagbagsak ng Imperyong Roman)
Naipahahayag ang pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng
kabihasnang klasikal ng Europe sa pag-unlad ng
na Lipunpandaigdigang
an sa E kamalayan
urope
Nasusuri ang mga
kaganapan sa kabihasnang klasikal ng
America
Naipaliliwanag ang mga kaganapan sa mga klasikal na
kabihasnan sa Africa (Mali at Songhai)

4 , 2 0 14
lasikal

Aralin 2

110

Aralin 3

Nasusuri ang kabihasnang klasikal ng pulo sa Pacific

Naipahahayag ang pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng
kabihasnang klasikal ng America, Africa at mga Pulo sa
Pacific sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan
Nasusuri ang mga dahilan at bunga ng paglakas ng
Simbahang Katoliko bilang isang institusyon sa Panahong
Medieval
Nasusuri ang mga kaganapang nagbigay-daan sa
pagkakabuo ng Holy Roman Empire
Naipaliliwanag ang mga dahilan at bunga ng mga Krusada
sa Panahong Medieval
Nasusuri ang buhay sa Europe noong Panahong Medieval:
Manorialismo, Piyudalismo, ang pag-usbong ng mga
bagong bayan at lungsod
Natataya ang epekto
at
kontribusyon
ng
ilang
mahahalagang pangyayari sa Europe sa pagpapalaganap
ng pandaigdigang kamalayan

D R A
Ma Fr cT h
4
2 4 , 2 0 1
PANIMULANG PAGSUSULIT

Nga alam sa yon,

subu
kang sag
angkatanungan na hindi mo
ang iyong
mga
aralin. Bigyang-pansin
ang utin
mga
masasagutan nang wasto at alamin ang sagot sa mga aralin sa modyul na ito.
Handa ka na ba? Simulan mo na ang pagsagot.

nagl

estado?
A. pAng polis
ay isang uri ng
pamahalaan
ng mgakung
Greeks
kung saan
pagsusulit
na
magtatakda
ano na
1.Alin s
aaunang
sum
usuno
d ang
binibigyang-diin ang demokrasya.
B. Ito ay binubuo ng isang lipunang malaya at nagsasarili
at nakasentro sa isang lungsod.
C. May ibat ibang uring panlipunan ang isang polis at nahahati ito sa
ibat ibang yunit ng pamahalaan
D. Ang bawat mamamayan ay may bahaging ginagampanan sa isang
alawara polis. n sa p
olis bila
ng isan
g lungs
od2. Alin sa sumusunod ang tawag sa mga uring panlipunan ng sinaunang
Rome?
A. Censor at Praetor
B. Etruscan at Roman
C. Patrician at Plebeian
D. Maharlika at Alipin

111

3. Nahahati sa tatlong malalaking pangkat ang mga pulo sa Pacific: ang

Polynesia, Micronesia at Melanesia. Ano ang kahulugan ng
Micronesia?
A. maraming isla
B. maliit na mga isla
C. maitim na mga isla
D. maitim ang mga
tao sa isla
4. Ang Holy Roman Empire ang sinasabing bumuhay sa Imperyong Roman.
Sino ang naging emperador ng imperyo noong 800 C.E.?
A. Charlemagne
B. Charles Martel
C. Clovis
D. Pepin the Short
5. Ang Krusada ay isang ekspedisyong militar na inilunsad ng Kristiyanong
European dahil sa panawagan ni Pope Urban II. Ano ang
pangunahing layunin ng Krusada?
A. mapalawak ang teritoryo ng mga Kristiyano

D R A
Mar
F ch
T 24, 2014
C. mapalawak ang kalakalan ng mga bansang Europeo
D. mapalawak pa ang kapangyarihan ng simbahang Katoliko
B. mabawi an

g Jerusal

em sa kam

Para sa bilang 6, suriin ang kasunod na mapa

ga Turko

ay ng

ng Muslim

http://franceschini.cmswiki.wikispaces.net/Ancient+Greece

112

6. Umusbong ang Kabihasnang Minoan sa Isla ng Crete. Alin sa sumusunod

na pahayag ang nagpapakita ng ugnayan ng heograpikal na lokasyon sa
pag- unlad ng kabihasnan sa islang ito?
I. Nakatulong ang mga nakapalibot na anyong-tubig upang maging
ligtas ang isla sa mga mananakop
II. Nagsilbing daanan ng mga mangangalakal mula sa Europe,
Africa, at Asya ang isla ng Crete
III. Naitatag ng mga mamamayan ng Crete ang sariling
kabihasnan dahil nakahiwalay ito sa Europe
IV. Naimpluwensiyahan ng mga Sinaunang Kabihasnan ng Africa at
Asya ang Kabihasnang Minoan
A. I at II
B. II at III
C. II at IV
D. I, II, at III
Para sa bilang 7, suriin ang kasunod na
larawan:

D AFT
Marc 24, 201
h
4
7. Makikita sa larawan ang mga patunay na mataas na kaalaman ng mga
Greek sa larangan ng Astronomiya. Anong kongklusyon ang maaaring
mabuo batay sa larawan?
A. Nagsilbing batayan ng kaalaman sa Astronomiya ng mga Greek ang
paniniwala sa ibat ibang diyos
B. Nagmula sa mga Greek ang lahat ng kaalaman tungkol sa
Astronomiya C.Natutuhan ng mga Greek ang kaalaman sa Astronomiya
mula sa mga Roman
D. Naitatag ng mga Greek ang pundasyon ng kaalaman sa astronomiya
noong Panahong Hellenistic

113

Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na pahayag:

Our constitution is called a democracy because power is in the hands not of a
minority but of the whole people. When it is a question of settling private
disputes, everyone is equal before the law;
PERICLES
Funeral Oration

8. Ano ang ibig sabihin ng pahayag?

A. Nasusunod ang kagustuhan ng minorya sa pamahalaang Demokrasya
B. Nakasalalay sa kagustuhan ng nakararami ang ikauunlad ng bansa
C. Nakabatay sa batas at kapakanan ng nakararami ang
pamahalaang Demokrasya
D. Naipahahayag ng mga mamamayan ang kanilang saloobin laban sa
pamahalaan

Mga Kabihasnan sa America

D R A

M
0 4
a r h 4, 21
c 2
F T
Para sa bilang 9, su
500 B.C.E.
12

Olmec

00-

C.E.

200-

Teotihuacan

riin ang tim

250-900

C.E.

Maya

eline tun

gkol sa

C.E.

900-1100

Toltec

1200-1521

Aztec

1300-

Inca

9. Alin sa mga kabihasnan ng America ang umusbong noong panahong Prehistoric?

A. Kabihasnang Olmec
0hasnan sa America
m
Kabi7
B.ga
Kabihasnang
Maya
1525
C. Kabihasnang Aztec
D. Kabihasnang Inca

114

Para sa bilang 10, basahin at unawain ang comic strip

Ako ang HARI,

pagmamay-ari ko ang
lahat ng lupain. Subalit
ibinigay ko ang iba sa
mga BARON.

Ako ang BARON, dapat akong maging

TAPAT sa HARI dahil ibinigay niya sa
akin ang ilan sa kaniyang lupain.Dapat na
handa akong ipaglaban siya at magsanay
ng mga KNIGHT. Ibinigay ko ang ilan
sa aking lupain sa aking mga
KNIGHT.

RAFT
Ma r c h 2 4 ,
2 0 1 4
Ako ang VILLEIN, ibinigay ng KNIGHT sa
akin ang ilan sa kaniyang lupain upang
mapagtamnan at paunlarin. Tungkulin kong
magbayad ng buwis at magkaloob sa kaniya
ng regalo. Hindi ako maaaring umalis sa
lupain na kaniyang nasasakupan nang walang
pahintulot ang KNIGHT.

10. Ano
ang
ipinah
strip tungkol
sa Piyudalismo?

tinuko

ihiwatig ng

pahaya

g ng mg

A. Ito ay ugnayang panlipunan sa pagitan ng hari at ng kaniyang mga

nasasakupan
B. Ito ay sistemang sosyo-politikal na ang batayan ng kapangyarihan ay
pagmamay-ari ng lupa
C.y na
Itoka
ay sistemang
rakterpang-ekonomiya
s
a comic na ipinatupad sa Europe noong
Panahong Medieval
D. Ito ay naglalarawan sa paraang ginamit ng mga hari sa Europe
noong
Panahong Medieval upang mailigtas ang kaniyang teritoryo

115

Para sa bilang 11, suriin ang kasunod na larawan

11. Batay sa larawan, ano ang pangunahing kabuhayan sa loob ng isang

Manor?

RAFT
M r c h , 2014
D
2 4
B. Pagsasaka
C. Paglilingkod sa may-ari ng lupa
A.
D. Paggawa ng ibat ibang kasangkapan

45

Pakikipagkalakala
Para sa bilang
40 12,

suriin a

ng

Bilang ng populasyon sa milyon

35

kasunod

30

na gra 25

ph:

20
15
10
5
0
20

40

60

80

1000

Taon Common Era (C.E.)

1200

116

12.Isa sa mga epekto ng pag-unlad ng sistema ng pagsasaka noong unang

bahagi ng Panahong Medieval ang pagtaas ng populasyon. Batay sa
graph, sa anong mga taon ito naganap?
A. 1000 at 1500 C.E.
B. 800 at 1000 C.E.
C. 800, 1000, at 1500
C.E. D. 600, 800, at 1000
C.E.
13. Tinawag na Minoan ang unang kabihasnang nabuo sa. Ito ay yumaman
sa pakikipagkalakalan sa ibayong dagat. Ano ang pangunahing
dahilan nito?
A. Napakalakas ng puwersang pangmilitar ng Minoan.
B. Napalilibutan ng anyong tubig ang Crete at istratehiko ang lokasyon nito.
C. Nakarating sa ibat ibang lugar ang mga produktong mula sa Crete.
D. Napalilibutan ng mga kabundukan ang isla ng Crete.

D R A F
MaT r c h 2014
2 4,
bawat isa ay malaya at may sariling pamahalaan. Ano ang dahilan ng
pagkakatatag ng hiwa-hiwalay ng lungsod-estado?

14.
Ang sina
unang Gre
ece ay bimamamayan
nubuong
ngGreece ibat
A. Ibat
iba ang pinagmulan
ng mga sinaunang
B. Ang Greece ay nasa timog na dulo ng Balkan Peninsula sa Silangan
ng
C. Mahaba ang mga daungan ng Greece kaya nagkaroon ng maraming
mangangalakal sa bawat lungsod-estado.
D. Ibat iba ang kulturang nabuo sa Greece kaya ibat ibang kabihasnan ang
umusbong
dito
iba
Europe
ng
lungsod-estado
na is
naang
angm
abundok

na

15. Ano ang pangunahing dahilan ng pag-usbong ng Rome bilang

pinakamakapangyarihan sa Mediterrenean?
A. Nakatulong ang maunlad na aspetong pang-ekonomiya ng Rome
kung ikukumpara sa mga karatig-lugar.
B. Natalo at nasakop ng Rome ang malalakas na kabihasnan sa
lugar.
Mediterrenean tulad ng Carthage at Greece.
C. Naipagpatuloy ng Rome ang kalakasan ng kulturang Greece
D. Wasto ang lahat ng nabanggit

117

16. Paano nakatulong ang heograpikal na lokasyon ng mga kaharian ng Mali

at Songhai sa pag-unlad nito?
A. Napalilibutan ito ng mga anyong-tubig na nagbigay-daan sa pag-unlad ng
pagsasaka
B. Nagsilbi itong tagapamagitan ng kalakalan ng ginto, asin, at iba pang
produkto sa pagitan ng kaloob-loobang bahagi ng Africa at ng mga Arab
sa Sahara
C. Nakatulong ang kanilang lokasyon upang mapanatili ang kalayaan at
kaligtasan mula sa banta ng mga mananakop
D. Nagsilbing natural na proteksiyon ng imperyo ang malawak na
disyerto ng
Sahara
17. Alin ang naglalarawan sa sinaunang kabuhayan ng mga tao sa mga Pulo
ng Pacific?
A. Ang pangunahing kabuhayan ng mga tao sa mga Pulo ng Pacific
ay pagsasaka at pangingisda.
B. Ang mga sinaunang mamamayan ng mga Pulo ng Pacific ay naniniwala

D AFT
MR a r c h
4
2 4 , 2 0 1
C. Ang sinaunang relihiyon ng mga tao sa mga Pulo ng Pacific ay Animismo.
D. Ang mga sinaunang pamayanan sa mga isla ay matatagpuan sa mga lawa
o dagat-dagatan.
sa banal na kapangy

arihan o

Kabalyero, at Serf. Alin sa sumusunod ang naglalarawan sa serf?

A. May karapatan at kalayaan silang bumuo ng sariling pamilya.

18. mana.
Sa
panaho
n ng kanilang
Piyuda
lismo,
B. Malaya
nilang mapauunlad
ang
pamumuhay
at pamilya.
C. Sila ang bumubuo ng masa ng tao noong Panahong
Medieval.
D. Itinuturing silang natatanging sektor sa lipunan

19. Ang madalas na pagsalakay ng mga barbaro ay nagbigay ligalig sa mga

ang mamamayan
lipunan ng Europe.
ay nahDahil
ahati
sahinangad
tatlong
uri:proteksiyon
Pa
ri,kaya
dito,
ng lahat ang

naitatag ang sistemang Piyudalismo. Ano ang ipinapahiwatig ng pahayag?

A. Magulo ang Europe dahil sa pagsalakay ng mga barbaro
B. Sa panahon ng kaguluhan, ang mga tao ay naghangad ng proteksyon
C. Mahina ang pamahalaan noon kaya dumami ang mga grupong
barbaro
D. Ang sistemang Piyudalismo ay sagot sa kahirapan ng mga tao

118

20. Mahalagang pangyayari sa Panahong Medieval ang paglakas ng

Simbahang Katoliko. Isang bahagi nito ang paglakas ng kapangyarihan
ng Kapapahan (Papacy). Alin sa sumusunod ang higit na naglalarawan
sa Kapapahan o sa Papacy?
A. Ito ay tumutukoy sa tungkulin, panahon ng panunungkulan at
kapangyarihang panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng Simbahang
Katoliko. B. Tumutukoy din ito sa kapangyarihang politikal ng Papa bilang
pinuno ng estado ng Vatican.
C. Itinuturing ang Papa bilang Ama ng mga Kristiyano na siya pa ring tawag
hanggang sa kasalukuyan.
D. Simbolo ang Kapapahan ng malawak na kapangyarihan ng
Simbahang Katoliko noong Panahong Medieval

DRAFT
March 24, 2014

119

ARALIN 1: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa

Europe
Ang Olympics ay isang pampalakasang paligsahan na nilalahukan ng
mga atleta mula sa ibat ibang bansa. Noong 2008, natuon ang pansin ng
lahat sa Asia dahil sa ginanap na Olymics sa Beijing, China. Saan at kailan
nga ba nagsimula ang paligsahang ito?
Naganap ang kauna-unahang Olympics noong 776 BC sa Olympiaisang lungsod-estado ng sinaunang Greece. Kontribusyon ito ng Klasikal na
Kabihasnan sa Europe na kinabibilangan ng Kabihasnang Greece at Rome.
Sa bahaging ito ng modyul ay pag-aaralan ang mahahalagang
pangyayari tungkol sa pag-usbong, pag-unlad, at pagbagsak ng mga
Kabihasnang Greece at Rome. Masasagot din ang katanungang:paano
nakaimpluwensiya ang Panahong Klasikal sa Europe sa pag-unlad ng
pandaigdigang kamalayan?

DRAFT
March 24, 2014

120

ALAMIN
Umusbong ang mga sinaunang kabihasnan ng China, India,
Mesopotamia, at Egypt sa mga lambak-ilog.
Ganito rin kaya ang mga
kabihasnang nabuo sa Europe partikular sa Greece at Rome? Alamin
sa araling ito ang kasagutan.

Gawain 1. Ano ang Gusto Ko?

Panuto: Suriin ang larawan at sagutin ang mga tanong tungkol dito.

Pilosopo
Politiko

Artist
Mandirigma

Mangangalakal

Makikita
sa
larawan
ang
isang
tipikal na tagpo sa isang
lungsod-estado
sa
Europe
noong

DRAFT
014
March 24,2

Panahong
Klasikal.
Bawat isa ay may
tungkuling
ginagampanan. Kung
ikaw ay nabuhay nang
panahong iyon, alin sa
sumusunod
na
tungkulin ang nais
mong
gampanan?
Bakit?

Kababaihan

Pamprosesong Tanong

1. Ano ang masasabi mo tungkol sa tipikal na anyo ng isang lungsod-estado

noong Panahong Klasikal? Ipaliwanag.
2. May pagkakatulad ba ang makikita sa larawan, sa karaniwang tagpo
sa mga lungsod sa kasalukuyang panahon? Patunayan

121

Gawain 2. I-R-F CHART

Panuto:Basahing mabuti ang tanong. Pagkatapos ay isulat sa
bahaging
initial ng diagram ang maiisip na sagot.
FINAL

Paano
nakaimpluwensya
ang
Panahong
Klasikal sa Europe
sa pag-unlad ng
pandaigdigang
kamalayan?

REVISED

INITIAL

BINABATI KITA!

DRAFT

Tiyak na nais mo pang mapalalim ang iyong kaalaman tungkol sa

Sa puntong ito ay nagtatapos na ang bahagi

mga kabihasnan noong Panahong Klasikal ng Europe.

Sa
pagsasagawa ng ibat ibang gawain sa modyul na ito, madaragdagan
ang iyong dating kaalaman at masasagot ang iyong mga tanong tungkol
sa paksa.
Tiyak na nais mo pang mapalalim ang iyong kaalaman tungkol sa

March

PAUNLARIN

24,

201
122

PAUNLARIN
Sa bahaging ito, inaasahang matututuhan mo ang mga kabihasnang
nabuo sa Panahong Klasikal ng Europe, kabilang ang mahahalagang
pangyayari sa bawat kabihasnan at ang mahahalagang kontribusyon ng mga
ito sa paghubog ng pandaigdigang kamalayan.
Simulan mo na ang
paglalakbay tungo sa iyong pagkatuto.

Gawain 3. Mapa-Suri. Suriin ang mapa upang makita ang kaugnayan ng

lokasyon ng Greece sa pag-unlad ng kabihasnan nito.

Pamprosesong
Tanong

DRAFT
March 24,
20 1 4

anyong tubig na
malapit sa Greece?
1. Ano ang mga

2. Saang direksyon
ang Isla ng Crete?

3. Paano
nakaimpluwensiya ang
lokasyon ng Greece
sa pag-usbong ng
Kabihasnang Greek?

ng

Greece
makiki
Mapa 1.1 Mapa
ng

ta

Europe

123

Gawain 4. Magbasa at Matuto

Panuto: Bilang panimula, basahin at unawain ang sumusunod na
teksto tungkol sa Kabihasnang Minoan at Mycenaean.
Naging sentro ng sinaunang Greece ang mabundok na bahagi ng tangway ng
Balkan sa timog at ilang mga pulo sa karagatan ng Aegean. Samantala, ang
karagatan ng Mediterranean ang naging tagapag-ugnay ng Greece sa iba pang panig
ng mundo.
Sa mundo ng mga sinaunang Greek, ang karagatan ang pinakamainam na daanan
sa
paglalakbay. Dahil dito karamihan sa mga pamayanan nila ay matatagpuan 60 kilometro lamang
mula sa baybay-dagat.
Ang lupain ng Greece ay mabato at bulubundukin. Ito ang pangunahing naging
sagabal sa mabilis na daloy ng komunikasyon sa mga pamayanan. Naging mabagal
ang paglago ng mga kaisipan at teknolohiya. Subalit ito rin ang naging dahilan upang ang
bawat lungsod-estado ay magkaroon ng kani-kanilang natatanging katangian na nagpayaman
sa kanilang kultura.
Ang mga mainam na daungan na nakapaligid sa Greece ay nagbigay-daan sa
naman
mapayaman
nila ang
kultura ng
at maibahagi
ang kanilang
mga naging
maunladupang
na kalakalang
pandagat
na kanilang
naging dahilan
kanilang maunlad
na kabuhayan.
Ito
tagumpay
sa
ibat
ibang
larangan
ng
pamumuhay
sa
sandaigdigan.
rin

D R A F
M
T ch
r 24 ,2 14
0

Ease Modyul
4: Pagsibol
Sibilisasyongnayan
Griyego
ang nagbigay daan upangHalaw
ma sa Project
gkaroon
s
ila ng ng
kaug
sa pp. 8-10 ibat

iban

700 B.C.E

Gre

700 B.C.E
Umusbong
ang
mga
Lungsodestado ng
Greece

334-323 B.C. E
499 B.C.E
431 B.C. E
Pananakop ni
Nagsimula
Nagsimula
ang sa KaAlexander
the
g uri
Suriin
ng tao
ang
natime
nakatulong
line
bilang
gabay
sa
pagtalakay
bihasnang
ang Persian Peloponnesian
Great
War
War

600 B.C.E

500 B.C.E

400 B.C.E

ece.

460 B.C.E
Nagsimula
ang Golden
Age
ng
Athens

404 B.C.E
Tinalo ng
Sparta ang
Athens

300
300 B.C.E
B.C.E

200 B.C.E

200 B

Pigura 1.1 Timeline

ng mga pangyayari
sa
Kabihasnang
Greece.

124

Ang mga Minoans

Ayon sa mga arkeologo, ang kaunaunahang sibilisasyong Aegean ay nagsimula
sa Crete mga 3100 B.C.E. o Before the
Common Era. Tinawag itong Kabihasnang
Minoan batay sa pangalan niHaring Minos,
ang maalamat na haring sinasabing
nagtatag nito. Kilala ang mga Minoan bilang
mahuhusay gumamit ng metal at iba pang
teknolohiya. Nakatira sila sa mga bahay na
yari sa laryo (bricks) at may sistema sila ng
pagsulat.
Magagaling
din
silang
mandaragat.
Hindi nagtagal, kinilala ang Knossos
bilang isang makapangyarihang lungsod at
matatagpuan ang isang napakatayog na
palasyo na nakatayo sa dalawang ektarya
ng lupa at napapaligiran ng mga bahay na
bato. Ang palasyo ay nasira ng sunud-sunod
na sunog at iba pang mga natural na
kalamidad.

Ma rDc
h 2
ila

tinataya
1600anghanggang kabuuan
1100 B.C.E.,
sinakop nito
narating ng Crete ang kanyang tugatog.
Umunlad nang husto ang kabuhayan dito
dulot na rin Paglip
ng pakikipagkalakalan
ng mga
as
ng
Minoan sa Silangan at sa paligid ng Aegean.
Dumarami ang mga bayan at lungsod at ang
Knossos ang naging pinakamalaki.
Sa pamayanang Minoan ay may apat
na pangkat ng tao: ang mga maharlika, mga
mangangalakal, mga magsasaka, at ang
mga
alipin. taSila ay masayahing
mga tao at
n pang
on na
mahiligin sa magagandang bagay at
kagamitan. Maging sa palakasan ay di
nagpahuli
mga Minoan.Dito
Sila na siguro
n
gang
Crete.
ang unang nakagawa ng arena sa buong
daigdig kung saan nagsasagawa ng mga
labanan sa boksing.

R A

Ang kabihasnang Minoan ay

tumagal hanggang mga 1400 B.C.E.
Nagwakas ito nang salakayin ang
Knossos ng mga di nakikilalang mga
mananalakay na sumira at nagwasak
sa buong pamayanan. Tulad ng
inaasahan, ang iba pang mga
lungsod ng mga Minoan ay
bumagsak at isa-isang nawala.

Gabay na Tanong

FT
4,
2014

Saan nagsimula ang Kabihasnang

Minoan?

Ano ang dahilan ng pag-unlad ng

kabuhayan ng mga Minoan?

Sino-sino ang mga pangkat ng tao

sa pamayanang Minoan?

Bakit nagwakas ang Kabihasnang

Minoan?

125

Ang mga Mycenaean

Bago pa man salakayin at sakupin ng
mga ang Crete, nasimulan na nilang
Mycenaean
paunlarin ang ilang pangunahing kabihasnan sa
Timog Greece.
Ang Mycenaea na matatagpuan 16 kilometro
ang layo sa aplaya ng karagatang Aegean ang
naging sentro ng kabihasnang Mycenaean. Ang mga
lungsod dito aypinag-ugnay ng maayos na daanan
at mga tulay. Napapaligiran ng makapal na
paderang lungsod upang magsilbing pananggalang
sa mga maaring lumusob dito.Pagdating ng 1400
B.C.E., isa nang napakalakas na
mandaragat ang mgaMycenaean at ito ay nalubos
ng masakop at
magupo nila ang Crete. Naiugnay nila ang
Mapa 1.2 Lokasyon ng Kabihasnang
Crete sa
Mycenaea
lumalagong kabihasnan sa Greece.
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Path3959-83.png
mga
istilong
Minoan.
Ilan
sa
mga
alamat
ng
Minoan
Maraming mga salitang Minoan ang naidagdag sa
ay
naisama
sa mga kwento at alamat ng mga
wikang
Greek.
Ano-anong impormasyon ang
Greek. Bagamat walang naiwang mga nakasulat na
kasaysayan, ang pagsasalin-salinng mga kwento ng
mahahalaw mula a teksto?
mga hari at bayaning Mycenaean ay lumaganap. Di
1.
naglaon ang mga kuwentong ito ay nag-ugnay sa

AFT
4, 2014
M
a
r
D R
c h 2

naging Ang
batayan
mitolohiyang
sining ng
ng mga
Greek ay Greek.Sa bandang
huli, di nailigtas ng mga pader na kanilang ginawa
ang mga Mycenaean sa paglusob ng mga
mananalakay.
mg
a tao at
sa m isang pangkat
ga diyos ng tao
Noong 1100
B.C.E.,
mula sa hilaga ang pumasok sa Greece at iginupo
n
siyahan
ng
ang aimpluwen
mga Mycenaean. Sila
ay kinilalang
mga
Dorian.
mayroon
dinkaugnayan
mga Mycenaean
ang
Samantala,
isangsa pangkat
naman ng
tumungo
sa
timog
ng
Greece
sa
may
lupain
sa
Asia
tao na
Minor sa may hangganan ng karagatang Aegean.
diyo
san. Ito
ang sinasa
Nagtatag sila
ng kanilangpamayanan
atbing
tinawag
itong Ionia.Nakilala sila bilang mga Ionian.
Ang mga pangyayaring ito ay tinaguriang
dark ageo madilim na panahon natumagal din nang
halos 300 taon. Naging palasak ang digmaan ng
mga ibat ibang kaharian. Nahinto ang
pagsasaka,
at
iba
pang
gawaing
kalakalan,
pangkabuhayan.Maging ang paglago ng sining at
pagsulat nang unti-unti ay naudlot din.

2.

3.

4.

5.

Halaw sa Project Ease Modyul 4:

Pagsibol
ng Sibilisasyong Griyego pp
10-11

126

Gawain 5. Daloy ng mga Pangyayari

Panuto: Batay sa binasang teksto, isulat ang limang
mahahalagang pangyayari sa kasaysayan ng sibilisasyong Minoan
at Mycenean.

DRAFT
March 24, 2014
Minoan

Mycenean
Pamprosesong Tanong
1. Batay sa mga tekstong binasa, ano ang katangian ng kabihasnang
Minoan at Mycenean?
2. Ano-ano ang mga nakita mong pagkakaiba at pagkakatulad
ng kabihasnang Minoan at Mycenean?
3. Sa iyong palagay, ano ang epekto ng nabanggit na mga
kabihasnan sa pag-usbong ng kabihasnang Greek?

127

Mula sa labi ng madilim na panahon, unti-unting umusbong sa Ionia ang isang

bagong sibilisasyon na mabilis ding lumaganap sa kabuuan ng Greece. Ilang pamayanan
sa baybayin ng Greece na tinatawag ang kanilang sarili na Hellenes o Greeks ang
nagkaroon ng malaking bahagi sa sibilisasyong ito. Kinilala ito sa kasaysayan bilang
Kabihasnang Hellenic mula sa kanilang tawag sa Greece na Hellas.Ito ay tumagal
mula
800 B.C.E. hanggang 400 B.C.E. at naging isa sa mga pinakadakilang
sibilisasyong naganap sa kasaysayan ng daigdig.
Sa bahaging ito, alamin mo ang mahahalagang pangyayaring
nagbigay-daan sa pag-usbong, pag-unlad at pagbagsak ng Klasikal na
kabihasnang Greece.
Gawain 6. Magbasa at Matuto
Panuto: Basahin at unawain ang mga tekstong ilalahad sa bahaging
ito. Sagutin din ang mga katanungan sa bawat kahon.

DRAFT
M a
, 201
rc h 2
4
4

Ang mga Polis

Dahil sa mga digmaan bago pa ang Panahong

Hellenic, nagtayo ng mga kuta ang mga Greek sa mga
lugar sa may gilid ng mga burol at sa mga taluktok ng
bundok upang maprotektahan ang kanilang sarili sa

ay naging pamayanan. Dito nagsimula ang mga lungsodestado o polis kung saan hango ang salitang may
kinalaman sa pamayanan tulad ng pulisya, politika at
pa
ng
politiko. Maygsalakay
malalaki
at ibat
maliliit na polis. Ang
pinakahuwarang bilang na dapat bumuo ng isang polis ay
5000 na kalalakihan dahil noon ay sila lamang ang
nailalagay sa opisyal na talaan ng populasyon ng
lungsod-estado. Karamihan sa mga polis ay may mga
pamayanang matatagpuan sa matataas na lugar na
tinawag
o at.mataas
Sa
ib
ang na acropolis
pangk
Ang mg na lungsod.
a
panahon
ng digmaan, ito ang naging takbuhan ng mga Greek para
sa kanilang proteksyon. Sa acropolis matatagpuan ang
matatayog na palasyo at templo kung kayat ito ang
naging sentro ng politika at relihiyon ng mga Greek.
Samantala,
ang ibabang
bahagiNapapaligiran
naman ay tinawag
na
agora
o pamilihang
bayan.
ng mga
pook
na ito
pamilihan at iba pang mga gusali na nagbigay daan sa

Batay sa teksto, isulat

ang kahulugan ng mga
sumusunod na salita:
polis-

acropolis-

128

Sa mga lungsod-estado, naramdaman ng mga

Greek na sila ay bahagi ng pamayanan. Ito ang
dahilan kung bakit ipinagkaloob naman nila dito ang
kanilang katapatan at paglilingkod. Hindi lahat ng mga
nasa lungsod-estado ay mamamayan nito. Ang mga
lehitimong mamamayan ay binigyang karapatang
bomoto, magkaroon ng ari-arian, humawak
ng
posisyon sa pamahalaan, at ipagtanggol ang sarili sa
mga korte.
Bilang kapalit, sila ay dapat na makilahok sa
pamahalaan at tumulong sa pagtatanggol sa mga
polis sa panahon ng digmaan. Ang lahat ng ito,
dagdag pa ang paglago ngkalakalan, ay nagbigay
daan sa pag-unlad ng mga lungsod-estado. Kasabay
nito ang mabilis na paglaki ng populasyon na naging
pangunahing dahilan naman kung bakit nangibang
lugar ang mga Greek. Ang iba ay napadpad sa paligid
ng mga karagatang Mediterranean at Iton. Bagamat
nawala ang kanilang ugnayan sa pinagmulang
lungsod-estado o metropolis.
Mula sa pakikipagkalakalan sa ibat ibang
panig
ng
daigdig,
natutuhan
ng mga Greekn ang
napunta sila
a
t naniraha
sa mga
bagong ideya at teknik. Mula sa mga Phoenician ay
nakuha nila ang ideya ng alpabeto na naging bahagi
naman ng kanilang sariling alpabeto. Ginamit din nila
ang mga teknik ng mga Phoenician sa paggawa ng
mas malalaki at mabibilis na barko. Sa mga Sumerian
naman ay namana nila ang sistema ng panukat. Mula
naman
sa mgalayong
Lydianlu ay natutuhan
nila ang paggamit
mala
gar, di
ng sinsilyo at barya sa pakikipagkalakalan.

Pamprosesong
Tanong
1. Ano-ano ang mga
karapatang
tinatamasa ng mga
lehitimong
mamamayan ng
isang lungsodestado?
2. Ano-ano ang
responsibilidad ng
isang mamamayan
sa lungsod-estado?

D R T
March
A F 24, 014

3. Bakit mahalaga ang

pakikipagkalakalan
para sa mga
Greek?

Karagdagang babasahin:
Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat
sa
Araling
Panlipunan
Ikatlong Taon nina Mateo
et. al. pp. 114-116.

Sparta, ang Pamayanan ng mga Mandirigma

Ang polis o lungsod-estado ng Sparta ay itinatag ng mga Dorian sa Peloponnesus
na nasa timog na bahagi ng tangway ng Greece. Sa lahat ng mga lungsod-estado,
ang Sparta lamang ang hindi umasa sa kalakalan. Ito ay may magandang klima,
sapat na patubig at matabang lupa na angkop sa pagsasaka.Pinalawak ng mga Spartan
ang kanilang lupain sa pamamagitan ng pananakop ng mga karatig na lupang sakahan at
pangangangamkam nito. Ang mga magsasaka mula sa nasakop na mga lugar ay dinala nila
sa Sparta upang maging mga helot o tagasaka sa malawak nilang lupang sakahan.
Samakatuwid, naging alipin ng mga Spartan ang mga helot. Maraming pagkakataon na
nag- alsa laban sa mga Spartan ang mga helot ngunit ni isa rito ay walang nagtagumpay.
Dahilan sa palagiang pag-aalsa ng mga helot, nagdesisyon ang mga Spartan na palakasin
ang kanilang hukbong militar at magtatag ng isang pamayanan ng mga mandirigma
upang maging laging handa sa kahit anong pag-aalsang gagawin ng mga helot.

129

Ang naging pangunahing mithiin ng lungsod-estado ng

Sparta ay magkaroon ng mga kalalakihan at kababaihang
walang kinatatakutan at may malalakas na pangangatawan.
Ang mga bagong silang na sanggol ay sinusuri. Kapag
nakitang mukhang mahina at sakitin ang isang sanggol
ay
dinadala sa paanan ng kabundukan at hinahayaang mamatay
doon. Samantala, ang malulusog na sanggol ay hinahayaang
lumaki at maglaro sa kani-kanilang bahay, hanggang sumapit
ang ikapitong taon nila. Pagsapit ng pitong taon, ang
mga
batang lalaki ay dinadala na sa mga kampo-militar upang
sumailalim sa mahigpit na disiplina at sanayin sa serbisyo
militar. Malakas na pangangatawan, katatagan, kasanayan sa
pakikipaglaban, at katapatan ang ilan sa pangunahing layunin
ng pagsasanay. Tinitiis nila ang mga sakit at hirap nang walang
reklamo. Pinapayagan lamang sila na makita ang kanilang
pamilya sa panahon ng bakasyon. Sa gulang na 20, ang mga
kabataang lalaki ay magiging sundalong mamamayan at
ipinapadala
sa mga
hangganan
labanan.
edad na 30,
gastos. Sa na
edad
na 60,
sila ay ng
maaari
nangSamagretiro
sa
sila
ay
inaasahang
mag-aasawa
na
ngunit
dapat
na
kumain at
hukbo.

Pamprosesong
Tanong:
1. Ano ang
pangunahing
katangian ng Sparta
bilang isang
lungsod-estado ng
Greece?

2. Paano sinasanay
ang mga Spartan
upang maging
malakas?

FT
D R
M r c , 2014
A
h 24
Sa lipunan ng mga Spartan, ang lahat ay nakikiisa
upang mapigilan ang mga pag-aalsa ng mga helot. Maging
ang mga kababaihan ay sinasanay na maging matatag. Di
tulad ng mga kababaihang Greek na limitado ang

manirahan
pa rin sa kampo,
kungmga
saanag-aasikaso
n
maraming tinatamasang
karapatan. Sila ang
ng lupain ng kanilang mga asawa habang ang mga ito ay nasa
kampo militar. Nangunguna din sila sa mga palakasan at
malayang nakikipaghalubilo sa mga kaibigan ng kani-kanilang
ginag
ampanan sa lipunan
, an
g mga
mga asawa habang
masaya silang nanonood
ng mga
palarong
tulad ng pagbubuno o wrestling, boksing, at
karera.
hahati n
a sila sa
Ang Sparta ang responsable sa pagkakaroon
ng pinakamahusay na sandatahang lakas sa buong daigdig.
Sa
simula,
labu-labo Sparta
kung makipagdigma
ang mga
kababaihang
n ay
Greek. Oo
ngat sama-samang nagmamartsa sa lugar ng digmaan,
ang mga sundalo ay isa-isang nakikipaglaban sa mga kaaway
hanggang sila ay manghina at mamatay. Nang lumaon ang
mga Griyego, lalo na ang mga Spartan, ay mas naging
maparaan sa kanilang pakikipagdigma. Sa halip na lumusob ng
isa-isa sa mga kalaban,sila ay nananatiling sama-sama sa
pagkakatayo pasulong man o paurong sa labanan,hawak ang
pananggalang sa kaliwang kamay at espada naman sa kanan.
Ang hukbong ito na tinaguriang phalanx ay karaniwang
binubuo ng hanggang 16 na hanay ng mga mandirigma. Kapag
namatay ang mga sundalo sa unang hanay, ito ay mabilis na
sinasalitan ng susunod pang hanay. Ang phalanx ay hindi mga
bayarang mandirigma, sila ay tagapagtanggol ng kanilang
polis.

3. Paano nakabuti at
nakasama ang
paraan ng
disiplina
ng mga Spartan?
paraan ng disiplina

Karagdagang babasahin:
Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling
Panlipunan Ikatlong Taon
nina Mateo et. al. pahina
117

130

Ang Athens at ang Pag-unlad Nito

Sa simula ng 600 B.C.E., ang Athens ay isa
lamang maliit na bayan sa gitnang tangway ng Greece
na tinatawag na Attica. Ang buong rehiyon ay hindi
angkop sa pagsasaka kaya karamihan sa mga
mamamayan nito ay nagtrabaho sa mga minahan,
gumawa ng mga ceramics, o naging mangangalakal o
mandaragat. Hindi nanakop ng mga kolonya ang
Athens.Sa halip, pinalawak nito ang kanilang teritoryo
na naging dahilan upang ang iba pang nayon sa Attica
ay sumali sa kanilang pamamahala.
Sa sinaunang kasaysayan, ang Athens ay
pinamunuan ng mga
tyrant na noon ay
nangangahulugang mga pinunong nagsusulong ng
karapatan ng karaniwang tao at maayos na
pamahalaan. Bagamat karamihan sa kanila ay naging
mabubuting pinuno, may mangilan-ngilan din na

D R
MAa Fr cTh
2 4 ,

kahulugan sa katawagang tyrant bilang malupit na

pinuno sa ating panahon, sa kasalukuyan.
Sa simula, ang Athens ay pinamunuan ng hari
umabuso sa kani
lang posis
yon na
na inihalal ng asembleya ng mamamayan at
pinapayuhan ng mga mga konseho ng maharlika. Ang

ng

malaking kapangyarihan. Ang mga pinuno nito ay

tinawag na Archon na pinapaburan naman ang mga
may kaya sa lipunan.
na asem
gbigaybleya
n nagnais
ay
g bagon
b ng pagbabago
inubuog
Di nagtagal,
angnaman
mga
artisano at mga mangangalakal. Upang mapigil ang
lumalalang sitwasyon ng mga di nasisiyahang
karaniwang tao, nagpagawa ang mayayamang tao o
aristokrata ng nakasulat na batas kay Draco isang
tagapagbatas. Malupit ang mga batas ng Greek at
mayaya
n
a ngunit
may
hindi
ito binago man
ni Draco
kahit na paano ang
kodigong ginawa niya ay nagbigay ng pagkakapantaypantaysa lipunan at binawasan ng mga karapatan ang
mga namumuno. Sa gitna ngpagbabagong ito
nanatiling di kontento ang mga mamamayan
ng
Athens. Maraming Athenian ang nagpaalipin upang
makabayad ng malaking pagkakautang. Marami rin sa
kanila ang nagnais ng mas malaking bahagi sa
larangan ng politika.

Batay sa teksto, ano ang

kahulugan ng sumusunod?
tyrant-

Archon-

014
Larawan 1.1 Ang Parthenon ng
Greece
https://encrypted-

tbn3.gstatic.com/images?
q=tbn:A
Nd9GcReawl5Xp8agCBTODpqzMKAPIuktNE9yhizLw
Bds64 yykmPzc7kg

131

Ang sumunod na pagbabago ay naganap noong

594 B.C.E. sa pangunguna ni Solon na mula sa
mga pangkat ng aristokrata na yumaman sa pamamagitan
ng
pakikipagkalakalan. Kilala din siya sa pagiging matalino at
patas. Inalis niya ang mga pagkakautang ng mahihirap at
ginawang ilegal ang pagkaalipin nang dahil sa utang.
malayang
ipinanganak
mula
mga
Gumawa rinkalalakihang
siya ng sistemang
legal kung
saansa
lahat
ng
magulang na Athenian ay maaaring maging hurado sa
mga korte. Ang mga repormang pampolitika na ginawa ni
Solon ay nagbigay ng kapangyarihan sa mga mahihirap at
karaniwang tao. Nagsagawa rin siya ng mga repormang
pangkabuhayan upang maisulong ang dayuhang
kalakalan at mapabuti ang pamumuhay ng mga
mahihirap. Nalutas ng repormang pangkabuhayan
ang
mga ilang pangunahing suliranin ng Athens at napaunlad
ang kabuhayan nito. Sa gitna ng malawakang repormang
ginawa ni Solon, di nasiyahan ang mga aristokrata. Para
kasalukuyan, ginagamit ang salitang Solon bilang tawag
sa mga kinatawan ng pambansang pamahalaan na
umuugit ng batas.
sa kanila,
labis na mga
pinaburan
ni Solon
ang
Noong
546 B.C.E.,
isang politikong

Larawan 1.2 Si Solon,

isang mambabatas na
Greek
http://en.wikipedia.org/w
iki/Fil e:Solon2.jpg

D R FT
A
, 2014

nagngangalang Pisistratus, ang namuno sa pamahalaan

suporta at pagtitiwala ng karaniwang tao. Mas radikal ang
mga pagbabagong ipinatupad niya tulad ng pamamahagi
ng malalaking lupang sakahan sa walang lupang mga
mah
ihirap.
Sa siya ng pautang at nagbukas ng
magsasaka.
Nagbigay
malawakang trabaho sa
malalaking
proyektong
pampubliko. Pinagbuti niya ang sistema ng patubig sa
lungsod ng Athens, at nagpatayo ng magagandang
ng
Athens.
Baang kaniyang
gamat interes
maysa sining
aman
templo. Ipinakita
rin niya
at
kultura sa pamamagitan ng pagbibigay suporta sa mga
pintor at sa mga nangunguna sa drama. Ang pagsulong
niya sa sining ang nagbigay-daan upang tanghalin ang
Athens na sentro ng kulturang Greek.

a rc

h 2 4
siya, naku

ha niya

Larawan 1.3 Si
Pisistratus, isang
mahusay na pinunong
Greek

http://en.wikipedia.org/
wiki/ Cleisthenes

ang
132

Noong 510 B.C.E., naganap muli ang pagbabago sa

sistemang

politikal ng Athens sa pamumuno ni Cleisthenes. Hinati

niya ang Athens sa sampung distrito. Limampung
kalalakihan ang magmumula sa bawat distrito at
maglilingkod sa konseho ng tagapayo upang magpasimula
ng batas sa Asembleya ang tagagawa ng mga pinaiiral
na batas. Sa kauna- unahang pagkakataon, nakaboto sa
asembleya ang mga mamamayan, may-ari man ng lupa o
wala.
Upang
mapanatili
ang
kalayaan
ng
mga
mamamayan ipinatupad ni Cleisthenes ang isang sistema
isinusulat sa pira-pirasong palayok na
Ostrakon,
kung saan bawat taon ay binibigyan ng pagkakataon ang
mga mamamayan
na ituro ang taong ang
nagsisilbing
tinatawag
na
panganibng
sa pagpapatapon
Athens. Kapag ang
isang tao ay nakakuha
ng
sistema
o pagtatakwil
ay tinawag
nabigyan ng mas malaking kapangyarihan ang mga
mahigit
ng 10
sa
isang6,000
tao boto, siya ay palalayasin sa Athens
na
Sa pagsapit ng 500 B.C.E., dahil sa lahat ng mga
taon. Dahil sa ang pangalan ay
mamamayan.

Pamprosesong
Tanong:
1. Ano ang
pangunahing
katangian ng
Athens bilang
iang lungsodestado ng
Greece?
2. Para sa iyo,
ano ang
pinakamahalagan
g ambag ng
Athens sa
daigdig?

D R
MA aF r T4, 014
c h 2
naipatupad sa Athens, ang pinakamahalagang naganap ay ang
repormang
ng demokrasya
sa Athens,
ostracism.
Bagamat
kauntkung saan nagkaroon
i lamang ang malaking
ng
pagsilang
mga mamamayan sa pamamalakad ng kanilang
bahagi ang
pamahalaan.

Halaw
sa Pr pahina 15oject EAS
E
Sibilisasyong
Griyego
naipatap
on ng sis
temang it
21.

Mo

dyul 4, A

ng Pag-usbon

o,

3. Nakabuti
ba sa Greek
ang
pagpapatupad
ng
demoksrasya?
Patunayan.

Karagdagang
babasahin: Kasaysayan
ng Daigdig, Batayang
Aklat sa Araling
Panlipunan Ikatlong
Taon nina Mateo et. al.
pahina 116-117

ng

133

Gawain 7. Paghahambing
Panuto:Sa tulong ng venn diagram, isulat ang pagkakatulad at
pagkakaiba ng Sparta at Athens bilang mga lungsod-estado
ng
sinaunang Greece.

Spart

Athen

DRAFT
a
s
Ma r 24, 2014
ch
Pampr
g
1. Paanooseson
nakaimpluwensiya
ang lokasyon sa pamumuhay ng mga

Spartan at Athenian?
2. Bakit mahalaga ang mga lungsod-estado ng Sparta at Athens sa pagunlad ng Kabihasnang Greek?
3. Kung nabuhay ka noong panahong klasikal ng Greece, saan mo
mas pipiliiing tumira, sa Athens o sa Sparta? Ipaliwanag ang sagot.

Ta

nong

Gawain 8. Magbasa at Matuto

Bagamat ang Greece ay binubuo ng ibat ibang lungsod-estadong malaya sa
isat isa, iisa lamang ang wika at kultura ng mga Greek. Mataas ang tingin nila sa
isat isa, samantalang hindi edukado at mababa ang tingin nil sa mga hindi Greek.
Naranasan din ng Greece ang banta ng paglusob at pananakop ng mga kalapit
na kabihasnan. Matutunghayan mo sa bahaging ito ang mga digmaang
kinasangkutan ng Greece.

134

Ang Banta ng Persia

Hangarin ng Persia na palawakin ang imperyo
nito sa kanluran. Noong 546 B.C.E., sinalakay ni cyrus
the Great ang Lydia sa Asia Minor.
Ipinagpatuloy ni
Darius I, ang nagmana ng trono ni cyrus the
Great, ang hangaring ito.
Noong 499 B.C.E.,
sinalakay niya ang mga kalapit na kolonyang Greek.
Nagpadala ng tulong ang Athens ngunit natalo ang
mga kolonyang Greek sa labanang pandagat sa
Miletus noong 494 B.C.E. Bagamat natalo ang
puwersa ng Athens, nais ni darius na parusahan ang
lungsod sa ginawang pagtulong at gawin itong
hakbang sa pagsakop a Greece. Bilang paghahanda
sa napipintong pananalakay ng Persia, sinimulan ng
Athens ang pagpapagawa ng isang plota o fleet na
Ang Digmaang Graeco- Persia (499-479 B.C.E.)
pandigma.
Ang unang pagsalakay ng Persia sa Greece ay
naganap noong 490 B.C.E. sa ilalim ni Darius. Tinawid
ng plota ng Persia ang Aegean Sea at
bumaba sa
Athens. Tinalo ng 10, 000 puwersa ng Athens ang
humigit-kumulang 25,000 puwersa ng Persia.
Ipinagpatuloy ni Xerxes, anak ni Darius ang
tangkang pagpapabagsak sa Athens. Noong B.C.E.,
isang madugong labanan ang naganap sa
Thermopylae,
daanan sa gilid an
ngsa
Marathonisang
, isanmakipot na
g kapatag

D RT
MA
a rFc h 2014
2 4 ,
baybayin

Pitong libong Greek, tatlong daan sa mga ito ay tagaSparta sa ilalim ni Leonidas ang nakipaglaban sa
puwersa ni Xerxes. Noong una, inakala ni Xerxes na
madali niyang malulupig ang mga Greek. Hindi niya
bu
ndok at
ng s
ilangan
inasahan
ang
katapangan
at kahusayan
ng mga gtagaSparta sa pakikipagdigma.
Sa
hila
gang-silan
ganloob
ng ng tatlong araw,
dumanak ang dugo ng mga taga Persia.
Subalit
ipinagkanulo ng isang Greek ang lihim na daanan
patungo sa kampo ng mga Greek. Pinayuhan ni
Leonidas ang mga Greek na lumikas habang
ipinagtatanggol
ngtral Gre
kanyang
puwersa
ang
ng Cen
ece.
Thermopylae. Sa harap ng higit na maraming puwersa
ni Xerxes, namatay ang karamihan sa tropa ni
Leonidas.
Sinalakay at sinakop ni Xerxes ang Athens.
Subalit dinala ni Themistocles ang labanan sa
dalampasigan ng pulo ng Salamis kung
dagat
ay
saan ang lubhang makipot. Nahirapang iwasan ng
malaking barko ni Xerxes ang maliliit na
Athens na pilit na binabangga ang mga ito barko ng
sa mabutas. Isa-isang lumubog ang plota hanggang
Ang nalalabing hukbo ni Xerxes ay tinal ng Persia.
o ng sa
alyansa ng mga lungsod-estado ng Greece
mga
pamumuno ni Pausanias ng Sparta. K
alyansang ito ang Athens, Sparta, Corinth, at Megara.
abilang sa

Larawan 1.4. Paglalarawan ng

Digmaang Graeco-Persia

http://althistory.wikia.com/wiki/Greek
WARS.gif

Ano ang
dahilan ng
_Glory?file=GRECOpagtatagumpay ng Greek
laban sa malaking puwersa
ng Persia? Ipaliwanag.

PERSIAN-

Halaw sa Kasaysayan ng
Daigdig, Batayang Aklat
sa Araling Panlipunan
Ikatlong Taon nina Mateo
et. al. pp 117-118

135

Digmaang Peloponnesian
Nais ni Pericles na manatili ang kapayapaan di
lamang sa Athens kundi maging sa mga kalapit nitong
mga lungsod-estado at maging sa Persia. Habang
umuunlad ang Athens, lumawak din ang kanilang
kapangyarihan sa kalakalan. Ito ang naging dahilan
kung bakit sa panahon ng Delian League ay naging
isang imperyo ang Athens.
Hindi lahat ng lungsod-estado ay sumang-ayon
sa ginawa ng Athens na pagkontrol sa Delian League
subalit wala silang nagawa upang umalis sa alyansa.
Kayat ang mga lungsod-estado na kasapi sa Delian
League tulad ng Sparta, Corinth at iba pa ay nagtatag
ng sarili nilang alyansa sa pamumuno ng Sparta at
tinawag itong Peloponnesian League.
Noong 431 B.C.E., nilusob ng Sparta ang mga
karatig pook ng Athens na naging simula ng Digmaang
Peloponnesian. Batid ni Pericles na mahusay na
mandirigma sa lupa ang mga Spartan kung kayat
iniutos niya ang pananatili ng mga Athenian sa

FT
D
M
R A
a 24 , 2
r
0 1 4
sandatahang lakas ng Athens na lusubin sa karagatan
ang mga Spartan. Ngunit sinawing-palad na may
lumaganap na sakit na ikinamatay ng libo-libong tao,
pinaderang
Saman
tala,
kasama na lungsod.
si Pericles,
noong 429 B.C.E.
Lahat ng mga pumalit kay Pericles ay hindi
nagtagumpay dahilan sa mga mali nilang mga

akusahan ng mga Athenian na lumalabag sa http://en.wikipedia.org/wiki/Peloponn

paniniwalang panrelihiyon, tumakas siya patungong hesian
Sparta upang iwasan ang pag-uusig sa kanya. Doon
Ano ang epekto sa Greece ng
inata
de
sisyon.
san niya
Isa
ang
na ritoMatapos
Mapa 1
.3 Lokasy
onng
ng
siya ay naglingkod
laban sa kanya
mismong mgasiyang
hidwaan
at digmaan
sa pagitan
kababayan. Di naglaon bumalik din si Alcibiades sa
mga lungsod-estado nito? Ipaliwanag
Athens at siya ay pinatawad at binigyang-muli ng
pagkakataong pamunuan ang sandatahang lakas ng
Athens. Bagamat naipanalo niya ang ilang laban nila
sa Sparta, lubhang malakas ang mga Sparta at noong
404 B.C.E., sumuko ang mga Athenian. Bilang ganti,
si Alcibiades.
Dig
maang P
eloponn
esian
ipinapatay ng mga Spartan si Alcibiades.
Ang dalawamput pitong taong Digmaan ng
Peloponnesian ay isang malaking trahedya para sa
Greece. Nagkaroon ng malawakang pagkawasak ng
.
ari-arian at pagkamatay ng mga tao. Lumala rin ang
Karagdagang Babasahin:
suliranin sa kawalan ng hanapbuhay, pagtaas ng
Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa
presyo ng mga bilihin, at kakulangan sa pagkain.
Araling Panlipunan Ikatlong Taon
nina Mateo et.al. pp 119
Halaw sa Project EASE Modyul 4: Ang Pagusbong ng

Sibilisasyong Greece pp. 31-32

136

Gawain 9. A-K-B Chart

Panuto: Punan ang diagram ng kinakailangang impormasyon batay sa
binasang teksto.
Digmaang Kinasangkutan ng Sinaunang Greece

Aktor (Sino ang

magkalaban?)

DRAFT
Mar ch 24, 2014
Kaganapan
(Anu-ano ang
mga

mahahalagang
pangyayari?)

Bunga
(Ano ang
mga
resulta ng
digmaan?)

Pamproseng Tanong
1. Ano ang pinakamahalagang kontribusyon ng mga Spartan at
Athenian sa daigdig?
2. Alin sa sumusunod na kontribusyon ang may kaugnayan sa
kasalukuyan? Patunayan.
137

Gawain 10. Magbasa at Matuto. Basahin at unawain ang teksto tungkol

Ginintuang Panahon ng Athens.
Ginintuang Panahon ng Athens
Noong 461 B.C.E., si Pericles, isang
strategos o heneral na inihalal ng mga
kalalakihang mamamayan ang namuno sa
Athens. Taon-taon ay nahahalal si Pericles
hanggang sa sumapit ang kaniyang kamatayan
noong 429 B.C.E.
Sa loob ng mahabang panahon ng
kaniyang panunungkulan, maraming pinairal
na mga programang pampubliko si Pericles.
Lahat
ay
naglalayong
gawing
pinakamarangyang estado ang Athens.
Nais ni Pericles na lumawak pa ang
umiiral na demokrasya sa Athens kung kayat

Sa edad na 18 taong gulang, ang mga

lalaki ay nagsasanay sa militar ng 2 taon at
ay
maaari
nang
maging
pagkatapos
mamamayan ng Athens at makibahagi sa
pamahalaan nito. Samantala, ang mga
kababaihan ay itinuring na mas mababa sa
mga kalalakihan. Hindi sila nabigyan ng
pagkamamamayan
at
hindi
maaaring
makibahagi sa pamahalaan. Hindi rin sila
maaaring magmay-ari. Ang kanilang buhay ay
umiikot sa mga gawaing bahay at pag-aalaga
ng mga anak. Sa edad na 14-16 sila ay
ipinakakasal sa mga lalaking napili ng kanilang
mga magulang.
ang
karaniwang
ikinabubuhay ng mga Athenian. Ang mga ani
ay kanilang kinakain. Ang mga sobrang
produkto ay ipinapalit nila ng iba pang
kagamitang pambahay.
Bagamat marangya at magarbo ang
ang mga gusaling pampubliko, ang mga

D R
MAF Tch 24 , 2
0 1 4
manggagawa sa pamahalaan at sinuwelduhan
niya ang mga ito. Lahat ng mamamayan ay
nagkaroon pagkakataong makapagtrabaho sa
pamahalaan mayaman man o mahirap. Kaya di
dinagdagan
niya ikatlong
ang
bilang(1/3) ng ng
nagtagal mga
bahagi
populasyon ng Athens ay bahagi na ng mga

Ngunit hindi lahat ay nasiyahan sa mga

repormang ipinatupad ni Pericles. Para sa
mayayaman
ang
ginawa
niyang mga
pagbabago ay magdudulot ng pagkalugi sa
mga
gawain ng pamahalaan.
Pa
gsasaka
pamahalaan at maghihikayat ng katamaran sa
mga ordinaryong mamamayan. Ipinagtanggol
niya ang kanyang mga ginawang pagbabago
sa pamamagitan ng pagbibigay ng isang
pahayag na naitala naman ni Thucydides, na
isang historyador. Ayon kay Pericles Ang ating
sapagkat
ito
s konstitusyon
imple ay
la isang demokrasya
mang, m
aging ito
ay nasa mga kamay ng nakararami at hindi ng
iilan.
Mahalaga ang edukasyon para sa mga
Athenian. Ang mga lalaki ay pinag-aaral sa
mga pribadong paaralan kung saan sila ay
natuto ng pagbasa, matematika, musika,at mga
obra ni Homer na Iliad at Odyssey. Hinikayat
din silang talakayin ang sining, politika at iba
pang usapin. Ang palakasan ay bahagi rin ng
kanilang pag-aaral.

ay pag-aari ng mayayaman o karaniwang tao.

Sa kabuuan, simple lamang ang naging
pamumuhay sa sinaunang Greece.Ngunit mula
sa simpleng pamumuhay na ito ay lumitaw ang
taha
nan nam
an ay
pinakamahuhusay na artista, manunulat, at
mga pilosopo na tinitingala sa sandaigdigan
hanggang sa ating makabagong panahon.
Ang may-akda ng mga natatanging
pilosopong Greek sa larangan ng politika
ay kinilala sa mundo tulad ng The Republic ni
Plato at Politics ni Aristotle.
Maging sa larangan ng arkitektura ay
nakilala ang mga Greek. Kahangahanga ang
arkitektura ng mga templo. Ang ilan dito ay
matatagpuan sa Athens, Thebes, Corinth, at
iba pang siyudad. Ang tatlong natatanging
estilo na Ionian, Doric, at Corinthian ay
naperpekto nila nang husto.

138

Ang pinakamagandang halimbawa ay

ang Parthenon, isang marmol na templo sa
Acropolis sa Athens. Ito ay itinayo nina Ictinus
at Calicrates at inihandog kay Athena, ang
diyosa ng karunungan at patrona ng Athens.
Ilan sa mga labi ng iskulturang Greek ay
matatagpuan din sa mga templo ng Crete,
Mycenaea,
at
Tiryus.
Ang
pinakadakilang
Greek na iskultor ay si Phidias. Ang
estatwa ni
Athena sa Parthenon at ni Zeus sa
Collossus of Rhodes ni Chares at Scopas ni
Olympia ay ilan lamang sa mga obra
Praxiteles na parehong itinanghal na Seven
maestra
pangWorld.
mga natatanging
Wonders niya.
of the Ilan
Ancient
iskulturaKinilala
ay ang
rin ang kontribusyon ni
Herodotus sa larangan ng kasaysayan. Ang
kanyang mga paglalakbay sa Asya at Sparta ay
nakatulong upang maging obra maestro niya
ang Kasaysayan
Tinawag siyang Ama ng Kasaysayan.
Sinundan ito ng isa pang historyador, si
Thucydides. Ilan sa mga isinulat niya ay ang
Anabis, isang kuwento
ng sikat na martsa ng
ng Digmaang
mga Greek mula sa Babylonia hanggang Black
Sea at Memorabilia na kalipunan ng mga

makapagsalita, at makipagdebate sa mga

Asembleya. Maraming Athenian ang tumuligsa
sa mga pilosopiya ng mga Sophist. Isa na rito
ay si Socrates. Ayon sa kaniya mahalaga na
kilalanin mo ang iyong sarili (know thyself).
Ayon sa kaniya dapat na patuloy na magtanong
ang mga tao hinggil sa mga bagay-bagay
upang matiyak kung sila ay may mga
kasagutan sa mga katanungang ito.
Ang pamamaraang ito ay kinikilala
ngayon na Socratic Method. Di nagustuhan ng
mga Athenian ang ginawang pagtatanong ni
Socrates lalo na ang mga tungkol sa
mga diyos-diyosan at ilang patakaran ng
Athens.
Dahilan dito siya ay nakulong at
nahatulan ng kamatayan. Ngunit bago pa siya
naparusahan, siya ay nagpakamatay sa
pamamagitan ng
paglason
sa sarili. Angnalahat
ng mga
mag-aaral,
ang nagsumikap
maitala
ang
ideya ng
ni dayalogo sa pagitan ng dalawa o mas
lahat
higit pang tauhan. Ang pinakatanyag ay ang
Socrates ay hindi niya
Republic, isang talakayan tungkol sa katangitanging
naisulat. polis at ang uri ng pamahalaan na
makapagbibigay ng kaligayahan sa mga

M aA 24 F
, T014
rch 2
Nagkaroon din ng kaalaman sa
makabagong medisina sa sinaunang Greece.
Ang pinakadakilang Greek
ay
Persianna manggagamot
.
si Hippocrates
na
kinilala
bilang
Ama
ng
kuwento ng
guro
Medisina. Itinaas niya ang larangan ng
medisina bilang agham at hindi bunga ng
mahika.
Marami ring Greek ang kinilala at
dinakila dahil sa kanilang naging ambag sa
larangan ng agham at pilosopiya. Ang
unahangsipilosopiya
ayrates.
ipinakilala ni
n kaunaiyang
Soc
Thales ng Militus. Ayon sa kaniya ang
sandaigdigan ay nagmula sa tubig, ang
pangunahing elemento ng kalikasan.
Samantala si Pythagoras naman ang
nagpasikat ng doktrina ng mga numero
kung saan sinasabi niya na ang bilang na
tatlo, lima at pito ay maswerteng mga
numero.
Ilang dekada matapos ang Digmaang
Persian, isang pangkat ng mga guro na
tinatawag na mga Sophist ang sumikat sa
Athens.
sa mga
turuan Nagpakilala
ang mga sila
taong pagbabago
na gumawa
ng
umiiral
na
pilosopiya.
Ayon
sa
kanila
maaaring
magagandang batas,

Samantala,
si
Aristotle,
ang
pinakamahusay na mag-aaral ni Plato, ay
nagpakadalubhasa sa pag-aaral ng halaman,
hayop,
Si at pisika
Platna pawang
mamastronomiya,
amayan
nangangailangan ng masusing pagmamasid.
Ayon sa kaniya, ang alinmang teorya ay maaari
lamang tanggapin kung ito ay batay sa
masusing pagmamasid ng mga katotohanan.
Kinilala si Aristotle na Ama ng Biyolohiya. Ilan
sa mga tanyag niyang aklat ay ang Poetic,
o,
ang kaniyang pinakasikat na
nito. isang pagsusuri sa mga ibat ibang duladulaan, ang Rhetoric na nagsasabi kung
paano dapat ayusin ng isang nagtatalumpati
ang kanyang talumpati, at ang Politics kung
saan tinalakay ng mga mamamayan ang ibat
ibang uri ngpamahalaan.

Halaw sa Project EASE Modyul 4, Ang Pagusbong

ng Sibilisasyong Griyego.

139

Gawain 11. Talahanayan, Punan Mo.

Panuto: Mula sa binasang teksto tungkol sa ginintuang panahon ng
Athens,
buuin ang talahanayan ng mga ambag ng Greece sa ibat ibang larangan.
Larangan
Ambag
Kahalagahan

RAFT
D
March
24, 2014
1. Ano ang epekto ng kabihasnang Greece sa kasalukuyang panahon?
2. Alin sa mga nabanggit na kontribusyon ang may pinakamalawak na
epekto sa pamumuhay ng mga Pilipino? Patunayan.

Pamprosesong

Tan

ong

140

Gawain 12. Magbasa at Matuto

Panuto: Basahin at unawain ang nilalaman ng sumusunod na teksto
tungkol sa paglakas ng Imperyong Macedonia at pagbagsak ng
mga lungsod-estado ng Greece.
.
Imperyong Macedonian
Hinangad ni Philip, hari ng
Macedonia , na pag-isahin ang mga
lungsod-estado sa Greece sa ilalim ng
kanyang pamamahala. Upang matupad
ang kaniyang hangarin, bumuo siya ng
isang hukbo at sinanay sa pinakamabisang
paraan ng pakikipagdigma.
Bilang
pagtatanggol
ng
kanilang
kalayaan,
sinalakay ng magkasanib na puwersa ng
Athens at ng Thebes ang Macedonia noong

Halaw mula sa Kasaysayan ng Daigdig,

Batayang Aklat sa Araling

Panlipunan, Ikatlong Taon nina
Mateo et. al. pahina
119-120

FT
D
MaRr cA h 2014
2 4,
hukbo ng dalawang lungsod-estado.Ang
pagkatalo ng Athens at Thebes ay hudyat
ng pagtatapos ng kapangyarihan ng mga
lungsod-estado.
Ang buong Greece,
338
B.C.E.saMaSparta, aydaling
maliban
napasailalim sa
kapangyarihan ng Macedonia.

pin

Macedonia ang anak ni Philip na si

Alexander the Great. Noong siya ay bata
pa lamang, naging guro niya si Aristotle na
nagturo sa kaniya ng pagmamahal sa
tanyaang
g na
tina
lo ni ing
Philip Habang
kultura at Nag
karunungan.
lumalaki,
natutuhan niya ang kagalingan sa
pakikipagdigma. Siya ay 21 taong gulang
nang mamatay ang kanyang ama at naging
hari ng Macedonia at Greece. Matalino,
malakas ang loob at magaling na pinuno si
Alexander. Sinalakay niya ang Persia at
uno ng
Egypt at pagkatapos ay tumungo sa
silangan at sinakop ang Afghanistan at
hilagang India. Nagtatag siya ng imperyo
na sumakop sa kabuuan ng kanlurang
Asya, Egypt, at India. Pinalaganap niya
ang kaisipang Greek sa silangan.
Noong 323 B.C.E., sa gulang na 32
taon namatay si Alexander sa Babylon sa
hindi matiyak na karamdaman.

Larawan 1.5 Paglalarawan kay Alexander

the Great

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/comm
ons/a/ac/BattleofIssus333BC-mosaicdetail1.jpg

Gabay na Tanong
1. Ano ang dahilan ng paghina
ng mga lungsod-estado ng
Greece?
2. Ano ang nagbigay-daan sa
paglakas ng Macedonia?
3. Ano ang maituturing na
kontribusyon ng Imperyong
Macedonia sa mundo?

141

GAWAIN 13: GREECESA ISANG TINGIN

Panuto: Punan ang word map ng maikling pagpapaliwanag tungkol sa bawat
konseptong tumutukoy sa Kabihasnang Greece. Matapos
punan ang word map ay sagutin ang tanong sa kahon.
Politika
Heograpiya

Ekonomiya

Sinaunang Kabihasnang Greece

DRAFT
rc 4, 201
Ma h 2
4
Pilosopiya

Sining at
Arkitektura

Agham at
Teknolohiya

Bakit itinuturing na isang Kabihasnang Klasikal ang Kabihasnang Greek?

142

Sa pagkamatay ni Alexander the Great, unti-unting humina ang malawak

na imperyong kanyang naitatag. Sa kabilang dako naman ng kanlurang Europe,
isang pamayanan ang unti-unting namumukadkad. Ito ay ang Rome. Kung ang
Greece ay kilala sa taguring the glory that was Greece makikilala ang Rome sa
taguring the grandeur that was Rome. Ano kaya ang kahulugan nito? Halinat
iyong tuklasin.

Suriin ang timeline ng kasaysayan ng Imperyong Roman. Magagamit

itong gabay sa mga susunod na pagtalakay.

202 B.C.E.
Natalo ng
mga
Romans si
Hannibal

306 C.E.
Naging
emperador ng
imperyo si
Constantine

180 C.E.
Nagtapos
ang Pax
Romana

DRAFT
March 24, 2014
750 B.C.E

250 B.C.E

500 B.C.E

509 B.C.E.
ang
Itinatag
Republic
Roman

264 B.C.E.

ang Punic

Sumiklab
War

450 B.C.E
Naging
pundasyon
ng batas ng
mga
Romans
ang Twelve
Tables

1 C.E.

476 C.E.
Nagtapos
ang
imperyong
Romano sa
Kanluran

27 B.C.E
Nagsimula
ang Pax
Romana sa
pamumuno
ni Augustus

45 B.C.E
Naging
diktador ng
Rome si
Julius
Caezar

500 A.D.

250 C.E

284 C.E.
Hinati
ni
Diocletian
ang
imperyong
Rome

Pigura 1.2 Timeline ng mga pangyayari

sa
Imperyong Rome.

143

Gawain 14. Magbasa at Matuto.

Panuto: Basahin at unawain ang teksto tungkol sa Kabihasnan ng
Rome.
.

Ang Italy ay isang bansang

matatagpuan sa kanlurang Europe.
Ito ay isang peninsula na nakausli
sa Mediterranean Sea. Katulad ng
Greece, ang Italy ay binubuo ng
maraming kabundukan at ilang mga
kapatagan.
Isang mahalagang
kapatagan ang Latium. Ang Ilog
Tiber ay dumadaloy sa kapatagang
ito. May ilang bakas ng sinaunang
kabihasnan sa kapatagan ng Latium
dakilang lungsod ng Rome.
Masasabing istratehiko ang
lokasyon ng Rome dahil sa Ilog
Tiber
na nag-uugnay
dito at sa
at sinasabing
dito
Mediterranean Sea. Ang lokasyong
ito
ay
nagbigay-daan
sa

MD
ch

mga bansang nakapalibot sa

Mediterranean Sea. Ang saganang
kapatagan
at ang
maunlad
na
umusbong
agrikultura ay kipagkalakalan
kayang suportahan
paki
ng
ang pagkakaroon ng malaking
populasyon.

Rom

e sa

RAFT

2 4 , 14
2 0

Ano ang kaugnayan ng heograpiya sa

pag-usbong
ng Rome
bilang
isang ng
Ma
pa 1.4.
L
okasyon
matatag na lungsod?

Kab

ihasnang

Rome

144

Ang Simula ng Rome

3
1

Ang Rome ay itinatag sa

kalagitnaan ng ikawalong siglo
B.C.E. ng mga unang Roman na
nagsasalita ng Latin, isang sangay
ng Sila
wikang
nabibilang
sa
Europeo.
ay lumipat
sa gitnang
Italy at nagtayo ng sakahang
Indo-

pamayanan sa Latium Plain.

Ang kambal
k
ay
inaruga ng isang
sinagip at inar
babaing lobo. Nang lumaki
l
ang dalawa at nalaman
ang
inagmulan,
ina
kanilang
p ang trono at
inangkin nila
inangkin nila
Rome sa
itinatag
pampang ang
ng Tiber R ive
pampang
r
noong 753 ng
B.C.E.
noong 753 B.C.

RAFT
M Dr ch 24, 014
2
a
2

Ayon

matandang

sa

alamat

http://upload.wikime
dia.org/wikipedia/co
mmons/6/6a/She-

ang

mga

basket at ipinaanod sa
TiberRem
River ng Haba
kanilang
amain sa takot na angkinin
ng kambal ang kaniyang
trono.
Rome

ay

itinatag

ng

kambal na sina Romulus at

ng
us.
Paano
nagsimula
ang Rome?

sanggol
inilagay

pa
lamang,
sila sa isang

us_and_Remus.jpg

Ang mga Roman ay tinalo

ng mga Etruscan, ang kalapit na
tribo sa hilaga ng Rome. Sila ay
magagaling sa sining, musika, at
sayaw.
Dalubhasa rin sila sa
arkitektura, wolf_suckles_Romul
gawaing metal, at

kalakalan . Tinuruan nila ang mga

Roman sa pagpapatayo ng mga
gusaling
may paggamit
arko, mga ng
aqueduct,
mga barko,
tanso,
pakikipagdigma,
pagtatanim
paggawa ng mga
sandata ng
sa
ubas, at paggawa ng alak.

Halaw sa Kasaysayan ng
Daigdig, Batayang Aklat sa
Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Mateo et. al. pahina
126-127

145

Ang Republikang Romano

Sang-ayon sa tradisyon, pinaalis ng
mga Roman ang punong Etruscan at
nagtayo ng Republika, isang pamahalaang
walang hari.
Noong 509 B.C.E, namuno si
Lucius
Junius Brutus at nagtagumpay sa
pagtataboy sa mga Etruscan. Pagkatapos
maitaboy ang huling haring Etruscan na si
Tarquinius Superbus, itinatag ni Lucius
Junius
Brutus ang isang Republika.
Tumagal ito mula 509 hanggang 31 B.C.E.
Sa halip na pumili ng hari, naghalal
ang mga Roman ng dalawang konsul na may
kapangyarihang tulad ng hari at
nanungkulan
sa loob lamang ng isang taon. Bawat
ng
mga
humina ang
isa ay
may konsul,
kapangyarihang
pigilinsangay
ang
tagapagpaganap.
Sa
oras
ng
kagipitan,
pasya ng
kinakailangang pumili ng diktador na
manunungkulan sa loob lamang ng anim na
buwan. Nagtatamasa ang diktador ng higit

mga pamahalaan dahil laan lamang ito sa

isa. Dahil sa pagkakaha
ti ng
mga maharlika o patrician. Pawang mga
patrician ang dalawang konsul, ang diktador
at ang lahat ng kasapi ng senado. Mga
kapos sa kabuhayan ang plebeian at kasapi
Re
ng Assembly
napublika
binubuo ng mga
mandirigmang mamamayan.
Walang
kapangyarihan
ang
plebeian
at
hindi
rin
kapa
ngyarihan
makapag-aasawa ng patrician.

Halaw
lamasa Kasaysayan
ng sa ng Daigdig,
pangalan

diktador-

AFT

na kapangyarihan kaysa mga konsul.

MRa
rc h
2

Batay sa binasang teksto,

ilarawan ang mga
sumusunod na bahagi ng
Republikang Romano.
konsul-

Patrician-

14
4, 20
Para sa karagdagang
Plebeian- basahin ang
kaalaman,
Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling
Panlipunan, Ikatlong Taon
nina Mateo et. al. pahina
127

Batayang Aklat sa Araling

Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Vivar et. al. pahina 92.

ng

146

Tagumpay ng
Patrician.

Plebeian

Laban

sa

Ayon sa kasaysayan, nagsimulang

maghimagsik ang mga plebeian noong 494
B.C.E. upang magkamit ng pantay na
karapatan. Nagmartsa sila sa buong Rome
at lumikas sa kalapit na lugar na tinaguriang
Banal na Bundok.
Doon sila nagbalak
magtayo ng sariling lungsod. Sa takot ng
mga patrician na mawalan ng mga
manggagawa, sinuyo nila ang mga plebeian
upang itigil ang kanilang balak sa
pamamagitan ng pagpapatawad sa dati
nilang utang; pagpapalaya sa mga naging
alipin nangg dahil sa pagkakautang; at ang
paghahalal ng mga plebeian ng dalawang
mahistrado o tribune na magtatanggol ng

Ano ang kahalagahan ng

pagkakaroon ng nakasulat na
batas para sa mga plebeian?

Magbigay ng halimbawa ng
pangyayari sa kasalukuyang
panahon na maihahalintulad sa
tinahak ng mga plebeian upang
matamo
ang
kanilang

RAFT
MaDr c h , 2014
2 4
May karapatan ang tribune
o
mahistrado na humadlang sa mga hakbang
ng senado na magkasama sa mga plebeian.
Kapag nais hadlangan ng isang tribune ang
kanilang
isang panukalang-batas, dapat lamang
niyang isigaw ang salitang Latin na veto!

ng is

kalahati, nagkaroon ng higit na maraming

karapatan ang plebeian. Noong 451 B.C.E,
dahil
sa mabisang
kahilingan ng mga
kara
patan.
plebeian,
nasulat
ang
mga
sa loob
12
(Tutol
Ako!
). bataas
Sa
lapidang tanso at inilagay sa rostra ng forum
upang mabasa ng lahat. Ang 12Tables ang
kauna-unahang nasusulat na batas sa Rome
at naging ugat ng Batas Roman.
Sa
pamamagitan
nito,
nabawasan
ang
panlilinlang
sa
mga
plebeian
at
napagkalooban
sila
ng
karapatang
makapgang sig
lo at
asawa ng patrician, mahalal na konsul, at
maging ksapi ng Senado.

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,

karapatan. Ipaliwanag

Sa kasalukuyan, nabibigyan din

ba
ng
kahalagahan
ang
kapakanan ng mga karaniwang
tao? Patunayan

Para sa karagdagang kaalaamn,

basahin ang Kasaysayan ng
Daigdig, Batayang Aklat sa
Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Mateo et. al. pahina
127-128

Batayang Aklat sa Araling

Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Vivar et. al. pahina 92.

147

Paglaganap
Rome

ng

Kapangyarihan

ng

Lumaganap ang kapangyarihan ng

Rome sa buong Italy matapos ang sunudsunod na digmaan mula pa noong 490
B.C.E.
Nasakop ang mga Latino, mga
Etruscan at iba pang pangkat tulad ng
Hernici, Volscian, Sabine at Samnite.
Matapos masakop ang gitnang Italy, isinunod
ang lungsod-estado ng Greece sa timog.
Naganap ang unang sagupaan ng Rome at
Greece sa Heraclea, Italy noong 280 B.C.E.
Nagwagi Ang Greece dahil tinulungan si
Haring Pyrrhus ng Espirus ng kaniyang
pinsang si Alexander the Great at dahil din
sa
paggamit
ng
mga
elepanteng
kinatatakutan
ng
mga
mandirigmang

Mula sa binasang teksto,

isa-isahin
ang
pangyayaring
nagbigay-daan sa paglaganap ng
Kapangyarihan ng Rome.

D AFT
M
R ch 24, 201 4
a
r
Pyrrus, marami sa kaniyang tauhan ang
nalipol, kung kaya sa ngayon, ang isang
napakamahal na tagumpay ay tinaguriang
Pyrric
nagapi si
Romano.Victory.
Bagamat Hindi
nagt nagtagal,agumpay
Haring Pyrrhus noong 275 B.C.E sa
Beneventum, Italy. Rome ang naging reyna

Ang tagumpay ng isang labanan ay

hindi lamang nangangahulugan ng panalo ng
Roman at pagtatamo ng kabantugang militar.
Kadalasan,si
ngnaging
Haring kaanib ng Rome ang
nagaping kaaway at magiging kolonya ng
Rome ang nasakop na teritoryo. Ang mga
hukbong nagapi ay nagiging karagdagang
mandirigma para sa hukbong Roman. Sa
ganitong sistema unti-unting lumaganap ang
kapangyarihan ng Rome magmula sa ilog
peninsu
la ng sa kabuuan ng Italy.
Tiber hanggang
Sumasakop ang teritoryong Roman mula sa
Ariminium at Pisa sa hilaga hanggang sa
Kipot ng Messina sa timog. Sa kabila ng 16
na kilometrong kipot na ito, nakaharap ng
mga Roman sa Sicily ang naging
pinakamabigat na kaaway nito- ang mga
Ital
y.
Carthagenian.

Para sa karagdagang kaalaman,

basahin ang Kasaysayan ng
Daigdig, Batayang Aklat sa
Araling Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Mateo et. al. pahina
128.

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,

Batayang Aklat sa Araling

Panlipunan, Ikatlong
Taon nina Vivar et. al. pahina 93

148

Digmaang Punic

Nasubok

kapangyarihan

pananakop
ng Rome
sa bahaging
timog ngang
Italy.
Nagdulot
ng suliranin
sa Carthage
Nagisismula pa lamang ang Carthage noon na
maging makapangyarihan sa kanlurang bahagi ng
Mediterranean.
Itinatag ang Carthage (Tunis
ngayon) ng mga Phoenician mula sa Tyre noong
814 B.C.E. Nang sakupin ng Persia ang Tyre,
naging malaya ang Carthage at nagtatag ito ng
imperyong komersyal na nasasakop ng hilagang
Africa, silangang bahagi ng Spain, pulo ng Corsica,
Sardinia at Sicily.

ng

ang

Rome

Carthage sa tatlong Digmaang

Punic- salitang Latin na nagmula sa
pangalang
Phoenicia.
Sa
digmaang ito napagpasyahan kung
sino
ang
mamumuno
sa
Mediterranean.
Sa simula
makapangyarihan ang Carthage sa
dagat bagaman pawang upahan
ang mga mandirigma nito dahil sa
maliit na populasyon.
Ang mga
Roman naman sa simula ay walang
hukbong pandagat ni karanasan sa
digmaang pandagat.

DRAFT
March 24, 20
14
Mapa 1.5 Lokasyon ng Digmaang
Punic

http://upload.wikimed
wikipedia/commons/7/79/First_P
ia.org/
unic
_
War_264_BC.png
Halaw sa Kasaysayan ng
Daigdig,

Batayang Aklat sa
Araling Panlipunan,
Ikatlong Taon nina Vivar
et. al. pahina 94

Sa

makapangyarihan
Carthage
sa

simula

ang
dagat

bagaman pawang upahan

ang mga mandirigma nito
dahil
sa
maliit
na
populasyon.
Ang mga
Roman
sa simula
ay
walang naman
hukbong
pandagat
ni karanasan sa digmaang
pandagat.

at

149

Digmaang
Punic

Mahahalagang Pangyayari

Kinahinatnan

Unang
Digmaang
Punic (264241 B.C.E)

Bagamat walang malakas

na plota, dinaig ng Rome
ang Carthage noong 241
B.C.E.
Nagpagawa ang Rome ng
plota at sinanay ang mga
sundalo nito na maging
magagaling
na
tagapagsagwan.
Bilang
tanda
ng
pagkakapanalo ng Rome,
sinakop nito ang Sicily,
Sardinia at Corsica
Nagsimula ito noong 218
B.C.E. nang salakayin ni
Han
Carthage,
ng
niba ang lungsod
l, ang
Saguntum sa Spain na

Nanalo ang Rome

laban sa Carthage.

DR T
Mar A F
4
c h2 , 2
4
Ikalawanag
Digmaang
Punic (218202 B.C.E)

Natalo si Hannibal
sa labanan sa
Zama noong 202
B.C.E.

ni

Mul

eneral n
Spain,

kaalyado ng Rome.

kasunduang
pangkapayapaan
noong 201 B.C.E,
pumayag
ang
Carthage na siraon

Hannibal ang timog Frane

kasama ng mahigit
tinawi na 40,
000 sundalo.
Tinawid din nila ang
bundok ng Alps upang
makarating sa Italy.
Tinalo ni Hannibal ang
a
isang malakingd hukbo ng
Rome saCannae noong
216 B.C.E. subalit hindi
naghangad si Hannibal na
salakayin ang Rome nang
hindi pa dumarating ang
inaasahang puwersa na
manggagaling
sa
Carthage.
Sa ilalim ng pamumuno ni
Scipio Africanus, sinalakay
ng mga Roman ang ang

01
isa

ng

150

plota

nito, isuko

pilitin si Hannibal na iwan

ang Italy at tumungo sa
Carthage upang sagipin
ang
kaniyang
mga
kababayan.

Ikatlong
Digmaang
Punic (149146 B.C.E)

Matapos ang 50 taon,

naganap
ang
Ikatlong
Digmaang Punic.
Mahalaga ang papel ni
Marcus
Porcius
Cato,
isang pinuno at manunulat
na Roman, sa pagsiklab ng
digmaan.
Sa kanyang
pagbisita sa Carthage,
nakita
niya
ang
kasaganahan at luho ng
pamumuhay rito.
Batid

Bakit mahalaga par

pagkontrol sa Mediterr
Ano ang dahilan ng
naganap na Digmaang

Muling natalo ang

Paano nakabuti sa R
Carthage sa
laban sa Carthage?
digmaan.

Kinuha ng Rome
ang lahat ng pagaari ng Carthage
sa Hilagang Africa

Tagumpay sa
Pagkata
pumunta sa sil
Macedonia ay n
ang Corinth
pangangasiwa
at
Mula 13
lupain. Mula
Sa pags
lupain. Sa pa
ay nasakop ng
ang Mediterran

T
D
Marc 2 , 2014
,
h R A
4
Carthage at
nananatili
itong banta sa seguridad
ng Rome.
Pagbalik sa
Rome, itinanim niya sa

Halaw

Kasay
s

nina
Mateo
sa
et.

niyang
na

dapat

asakin

ang
s

malaka

Kabihasnang Roman

Sa pagsakop ng Rome sa mga

lungsod-estado ng Greece, libo-libong
Greek ang tumungo sa Italy. Tinangay
din ng mga heneral ng Rome ang mga
gawang sining at aklat ng Greece sa
pagbabalik nila sa Rome. Kumalat ang
kabihasnang Greece sa Rome at
maraming Roman ang tumungo sa
an
g
Athens
para
mag-aral.
Naimpluwensiyahan ng Greece ang
kabihasnang nabuo
Rome.
isipansang
Senate at publiko
Gayunpaman,
may
sariling
katangian ang kabihasnang Roman.
Carthage.
Pangunahin na rito ang kaalaman sa
Nang at sistema
salakayin
ng
arkitektura, inhenyeriya,
ng

Carthage

ang

isang

151

Larawan 1.6 Ang labi ng Colloseum sa

Rome.

http://ancientworld2009.wikispaces.com/file/
view
/coliseum.jpg/92540006/coliseum.jpg

Panitikan

D AFT
R
March 24, 201
4
Ang mga Roman ay kinikilala
bilang pinakadakilang mambabatas ng
sinaunang panahon. Ang kahalagahan
ng Twelve Tables ay ang katotohanan
Batas

Ang panitikan ng Rome ay nagsimula

noong kalagitnaan ng ikatlong siglo B.C.E.
Subalit ang mga ito ay salin lamang ng mga
tula at dula ng Greece. Ang halimbawa ay si
Livius Andronicus na nagsalin ng Odyssey
sa Latin. Si Marcus Palutus at Terence ay
ang mga unang manunulat ng comedy. Ang
iba pang manunulat ay sina Lucretius at
Catullus.
Si Cicero naman ay isang
manunulat at orador na nagpahalaga sa
manunulat
ng comedy.
batas. ang
Ayonmga
saunang
kanya,
ang batas
ay hindi
dapat maimpluwensiyahan ng kapangyarihan
o sirain ng pera kailanman.

na wala itong tinatanging uri ng

lipunan. Ito ay batas para sa lahat,
patrician o plebeian man.
Ito ang
ginamit upang alamin ang mga krimen
at tantiyahin ang kaukulang parusa.
Inhenyeriya
Nakasaad dito ang mga karapatan ng
Ang
ngat ang
mgapamamaraan
mga Ipinakita
mamamayan
Roman
ang
kanilang
galing
ayon sa batas.
sa inhenyeriya. Nagtayo sila
ng mga daan at tulay upang
pag-ugnayin
ang
buong
imperyo
kabilang
ang
malalayong lugar. Marami sa
Pananamit
mga daan na ginawa nila
noon
ay
ginagamit
pa
Dalawa ang kasuotan
ng mga lalaking Roman. Ang
hanggang ngayon.
Isang
halimbawa ang Appian Way
tunic
ay
kasuotang
pambahay na hanggang
na nag-uugnay sa Rome at
timog Italy. Gumawa rin sila
tuhod. Ang toga ay isinusuot
sa ibabaw ng tunic kung sila
ng mga aqueduct upang
dalhin ang tubig sa lungsod.
ay lumalabas ng bahay.
Ang mga babaeng
Roman ay dalawa rin ang

Kabihasnang
Roman

kasuotan.

Ang stola ay

Arkitektura

Ang mga Roman ang

tumuklas
ng
semento.
marunong na rin silang
gumamit ng stucco, isang
plaster
na
pampahid
at
pantakip sa labas ng pader.
Umaangkat sila ng marmol
mula sa Greece. Ang arch na
natutuhan ng mga Roman
mula sa mga Etruscan ay
ginagamit sa mga temple,
aqueduct, at iba pang mga
gusali.
Ang gusali na
ipinakilala ng mga Roman ay
152
ang basilica, isang bulwagan
ng nagsisilbing korte at
pinagpupulungan
ng
Assembly. Mayroon din silang

AFT
MaDr c 4, 2
h R
2
0 1

Panuto: Batay sa tekstong binasa, punan ng angkop na impormasyon ang

talahanayan.
Gawain 15.

Paglakas ng Rome

Pa

M
Nagdulot

agumin
ngya

o.
ng

yaring

Patu

Pa

liwana

nay/

153

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng heograpiya sa pag-unlad ng
Kabihasnang Rome?
2. Bakit mahalaga sa Rome ang pagkakapanalo sa Digmaang
Punic?
3. Sa kabuuan, ilarawan ang pag-unlad at paglakas ng
kabihasnang
Rome.

D
M
R AFT
c 4, 201
4
h 2
ng
MgaKapangyarihang
Pagbabagong D Roman ulot ng

Habang patuloy ang pagkakasangkot

ng Rome sa mga usaping panlabas,
dinagdagan ng Senate ang kapangyarihan at

pangangasiwa
ng
mga
kasunduan.
Bagamat ang pagpapatibay ng mga tratado
Paglawak
at deklarasyon
ng digmaan ay dapat na
isinasangguni
sa Assembly,
ito
katanyagan
nito s ang lupong
a
ay nagsisilbing tagapagpatibay lamang ng
nais ng Senate.
Ang monopoly ng
kapangyarihan ng Senate ang nagpalala sa
katiwalian sa pamahalaan.
Madalas na
gamitin ng mga opisyal na ipinapadala sa
mga lalawigan ang kanilang katungkulan
pamupang magpayaman.
amagitan
Angng
mga pagkakataon
sa katiwalian ay lumalaki dulot ng mga
kapaki-pakinabang na kontrata para sa
kagamitan ng hukbo.
Masama naman ang naging epekto
ng mga digmaan sa pagsasaka. Ang timog
na bahagi ng Italy ay lubos na nasira
pamiminsala na ginawa ng hukbo ni
dahil sa
Hannibal. Nilisan ng maraming magsasaka
ang kanilang bukirin. Hindi sila nakahanap
ng trabaho sa malalaking lupain ng
mayayaman sapagkat ang nagsasaka ay
mga alipin o bihag ng digmaan. Tumungo
ang mga magsasaka ng Rome upang
maghanap ng trabaho ngunit wala namang
malaking
industriya
ang
Rome
na
magbibigay ng kanilang trabaho.
Ang yaman na pumasok sa
Rome

ano-ano ang mga suliraning

kinaharap ng Rome bunsod ng
paglawak ng kapangyarihan nito?
Batay sa tekstong

binasa

Paano nakaapekto ang mga

nabanggit na suliranin sa
154
Republikang Roman?

D R
Marc
AFT
h 2 2014
4,
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na teksto tungkol sa mga
pangyayaring nagdulot ng pagbagsak ng Republika ng Rome
Gawain 16.tungo
M
agbasang
a Imperyong
t Roman.
sa pagtatag

Itinuturing ng magkapatid na Tiberius at Gaius Gracchus, kapwa

tribune,
saBanta
pagitan ng mayayaman
at mahihirap bilang
Matuto ang lumalaking
A agwatng
ng
panganib sa katatagan ng Republic. May mga nagtangkang magpatupad ng
pagbabago katulad ng mga sumusunod:

Pinuno/Taon

Digm

aang

Sibil
Tiberius

133 B.C.E

Pangyayari

Epekto

Nagpanukala ng batas sa
pagsasaka kung saan ang mga
lupang
nakamit
sa
pamamagitan ng digmaan ay
ipamamahagi
upang
magkaroon ng bukirin ang
mahihirap.

Upang hadlangan si Tiberius

at takutin ang iba pang
nagnanais ng pagbabago,
ipinapatay siya ng isang
grupo ng mayayaman.

Nais niyang limitahan ang dami

ng lupa na maaring ariin ng
mayayaman upang pigilin ang

155

mga ito sa pagkamkam ng higit

pang maraming lupa.
Gaius Gracchus

Sinundan ni Gaius Gracchus

ang
hakbang
tungo
sa
pagbabago na sinimulan ng
123 B.C.E
kanyang
nakakatandang
kapatid, subalit, ang mga
mayayaman ay hindi rin sangGabay na Tanong:
ayon
sa
kanyang
mga
Ano ang dahilan ng mga kaguluhang
naganap
sa Rome?
ni panukala.
na

Sinalakay si Gaius at ang

kanyang 3,000 na tagasunod
ng isang pangkat ng mga
senador
kasama
ang
inupahang hukbo at alipin.
Ipinapatay ng Senate ang
Gaius
mga tagasunod
man
ay
Gracchus. Siya

Ano ang ipinapahiwatig ng mga nabanggit na kaguluhan sanagpatiwakal.

relasyon ng mga
patrician at plebeian? Ipaliwanag
Sa ating bansa sa kasalukuyan, mayroon bang katulad na
sitwasyon? Ipaliwanag.

DRAFT
Ma r c h
14
2 4 , 2 0
Tunghayan mo sa mga sumusunod na teksto ang ilan sa mga
mahahalagang pangyayari sa Rome.

tunggalian ng
mga patrician
sa kama
Senate at ng
mga
Nilina
w ng
tayan
ng plebeian at alipin.
S umiklab ang mga serye ng rebelyon na nauwi sa digmaang sibil noong 105
sa Rome nang maging diktador si Sulla
Si JuliBu.sC.CEa. esBaur
Batay sa bahagin
ging ito ng
n Soanugn8a2ngB.sCig.Elo. ng B.C.E., matindi ang
teksto, ano ang hulugan
mBakapangyarihan
adamga
illaoiknganDgikktang
oyur san
sa
heneral
at
pinunong
militar
agawan
Ar linnggPTarniulipmka
u
sa
a
Ik
maRom
acchus
nant,e?
Hael.gkapati
awat
aanKiwasdaLicinius
ana
sanyaaCrassus
dmma
iga, a
vninit
iara
KasrMarcus
nygGr
unuwnigsDang
aadigang
igFirst
Pompey,
a
tlong
T
a
on
n
i
n
a
M
ate
o
e
t
.
al
.
6 0unionB ng
. Ctatlong
.E ., makapangyarihang
b in u o n
N o isang
Triumvirate,
Bngatsaiybailn. g Aklat sa
tao na nangasiwa
ng
pamahalaan.
Hinawakan
nila ang
ipaJhuinliaus133C.ausa,
kapangyarihang politikal at militar. Si Crassus ang
pinakamayamang tao sa Rome na nanguna sa
pagpapakalma sa isang rebelyon ng mga alipin.
Samantala, si Pompey ay kinilala bilang isang bayani
dahil sa kanyang tagumpay na masakop ang Spain. Si
Caesar ay isang gobernador ng Gaul kung saan
matagu mpay niyang napalawak ang mga hangganan
ng Rome hanggang France at Belgium. Bagamat
nagkasundo silang pamunuan ang Rome, may
namagi tang inggit at kompetisyon sa bawat isa.

156

Noong 53 B.C.E., napatay sa isang labanan si

Crassus. Tanging si Caesar at Pompey na lamang ang
naiwang maghahati ng kapangyarihan. Sa pananaw
ng mga nasa Senate, higit na may pag-asa silang
makitungo kay Pompey kumpara kay Caesar. Hindi
lingid sa kanila ang tagumpay at galing ni Caesar.
Isang matagumpay na heneral si Caesar. Popular din
siya dahil sa mga reporma niya sa mga lalawigan tulad
ng pagbaba ng buwis at pagkakaloob ng lupa sa mga
beterano ng hukbo. Inutusan ng Senate si Caesar na

Bakit naging tanyag si

Julius Caesar?

Bakit siya tinawag na

diktador sa kanyang
pagbalik saRome?

T
D
MR A
r c Fh 201
4
2 4 ,
hukbo. Subalit sinalungat ni Caesar ang utos ng
Senate at bumalik sa Rome na kasama ang kaniyang
hukbo. Sa takot nila sa kapangyarihan ni Caesar,
tumakas papuntang Greece ang karamihan sa mga
kasapi
kabilang
Hinabol
ni
bumalik ng Senate,
sa
Rome si Pompey.
n
ang sila
hindi
Caesar at natalo nito ang puwersa ni Pompey.

Anu-ano ang mga

pagbabagong ipinatupad
niya sa Rome?

Rome sapagkat kontrolado

na niya ang buong
kapangyarihan. Bilang diktador, binawasan niya ang
kapangyarihan ng Senate ngunit dinagdagan naman
niya ang bilang nito, mula 600 naging 900 ang kasapi
Ginawang dikta
dor
si Caes
ar sa
nito. Binigyan
citizenship
ang lahat
ng
kasamang
a Roman ng
kaniya
ng
naninirahan sa Italy.
Sa mga lalawigan, ang
pagbabayad ng buwis ay inayos habang ang
pamahalaan ay pinagbuti.

kaniya

ng pag

balik sa

Nangamba ang Senate na maaring ideklara

ni Caesar ang sarili bilang hari at magwakas ang
Republika.
Binuo ang isang sabwatan upang
patayin si Caesar. Isa sa mga sumali sa sabwatan
ay si Marcus Brutus, matalik na kaibigan ni Caesar.
Noong March 15, 44 B.C.E., isinakatuparan ang
pagpatay kay Caesar. Habang nagpupulong ang
Senate, sinaksak si Caesar ng unang grupo ng
senador sa pangunguna nina Brutus at Gaius
Cassius.

Ano ang ipinapahiwatig ng

kamatayan ni Julius
Caesar?

157

Augustus: Unang Roman Emperor

Bago mamatay si Caesar, ginawa niyang
tagapagmana ang kanyang apo sa pamangkin na si
Octavian. Noong 43 B.C.E, kasama sina Mark Antony
at Marcus Lepidus, binuo ni Octavian ang Second
Triumvirate upang ibalik ang kaayusan sa Rome. Ito
ay dahil binalot ng kaguluhan ang Rome mula nang
mamatay si Caesar. Sa pagkakabuo ng Second
Triumvirate, tinalo nila ang hukbo nina Brutus at
Cassius.

Mula noon, si
Octavian ay nakilala sa
pangalan na ito.
Sa
wakas, pagkatapos ng
halos isang siglong puno
ng digmaang sibil, ang
Rome ay napagbuklod
sa ilalim ng isang
pinuno.
Inihatid ng
ni
pamamahala
Augustus ang panahon
n g Imperyong Roman.

D R T
MA F , 2014
ch 2 4
kapangyrihan sina Octavian at Mark Antony.
Pinamunuan ni Octavian ang Rome at ang kanlurang
bahagi ng imperyo, samantalang pinamunuan ni
Antony ang Egypt at ang mga lugar sa silangan na
loob
ng
taon,
kinilala Sa
bilang
lalawigang
sakopsampung
ng Rome. Si Lepidus
ang namahala sa Gaul at Spain.

Cleopatra, reyna ng Egypt. Nang dumating sa Rome

ang balita na binigyan ni Antony ng lupa si Cleopatra at
balak salakayin ang Rome, bumuo ng malaking hukbo
at plota si Octavian upang labanan si Antony.
Habang naghati
sa
Naganap ang malaking labanan sa pagitan ng
dalawang puwersa sa Actium noong 31 B.C.E.
Matapos matalo sa Actium, iniwan ni Antony ang
kanyang hukbo at sinundan si Cleopatra sa Egypt.
Nang sumunod na taon, nagpakamatay si Antony dahil
sa maling pag-aakala na nagpakamatay si Cleopatra.
Samantala,
dahil nagpakamatay
na ang
minamahal tony
na
nasa
Egypt,
napamahal
kay An
si Antony at sa harap ng pagkatalo kay Octavian,
nagpakamatay na rin si Cleopatra.
Si Lepidus ay pinagkaitan ng kapangyarihan.
Nawala sa kanya ang pamamahala sa Gaul at Spain.
Noong 36 B.C.E., hinikayat niya ang rebelyon
sa Sicily
si
laban kay Octavian subalit tinalikuran siya ng
kaniyang mga sundalo.
Ipinatapon ni Octavian si
Lepidus sa Circeii, Italy.
Nang bumalik si Octavian sa Rome, nangako
siyang bubuhayin muli ang Republic bagamat hawak
niya ang lahat ng kapangyarihan.
Bilang
pinuno ng hukbo, si Octavian ay tinawag na imperator.
Noong 27
iginawad ng
kay Augustus
Octavian ang
akto. B.C.E.,
Samakatuwid,
angSenate
titulong
ay
titulong
nagpapahiwatig
ng
pagiging banal
o
hindi
Augustus. Ang katagang Augsutus ay
karaniwang ginagamit patungkol sa isang banal na

Sinu-sino ang bumuo sa

Second Triumvirate?

Bakit mahalaga ang

pagkapanalo ni Octavian
sa labanan sa Actium?

Bakit tinawag na Augustus

si Octavian?

158

Limang Siglo ng Imperyo

Si Augustus ay tagapagmana ng isang malawak na
imperyo. Ang hangganan nito ay ang Euphrates River sa
silangan; ang Atlantic Ocean sa kanluran; ang mga ilog
ng
Rhine at Danube sa hilaga; at ang Sahara desert sa
timog.
Sa pagsapit ng Ikalawang siglo C.E., ang
populasyon ng imperyo ay umabot sa 100 milyon na
binubuo ng ibat ibang lahi, pananampalataya, at
kaugalian.

Gaano kalawak ang sakop

ng Imperyong Roman?

T
M aD R
r cA 2014
h 2 4F,
Ano ang Pax Romana?

unang dalawa at kalahating siglo ng imperyo.

panahong ito ay mula sa 27 B.C.E. hanggang 180
Sa
tahim
at
Kadalasang tinatawag ang panahong ito bilang
Romana o Kapayapaang Roman.
Umunlad

Ang
C.E.
Pax
ang

karagatan ay ligtas sa mga tulisan at mga pirate.

Sagana ang imperyo sa lahat ng uri ng pagkain na
nanggagaling
sa Egypt, Hilagang
Africa,
at Sicily.sagana
Ang
pangkalah
at
ma
kahoy na
gamit
sa
paggawa
ng
bahay
at
iba
pang
kalakala
n sa lo
ob
ng
produktong agrikultural ay nagmumula sa Gaul at
Gitnang Europe; ginto, pilak, at tingga sa Spain; tin sa
Britain; tanso sa Cyprus; at bakal at ginto sa Balkan.
Sa labas ng imperyo, isang masaganang
kalakalan ang nag-uugnay sa Rome sa ibat ibang
an,
ik sa India
bahagi ng Asya. Mula
a at China,
ng
imp dumarating
eryo. saAng
mga d
aan at
Rome ang seda, mga pampalasa o rekado,
pabango,

Umunlad din ang panitikan sa panahon ng Pax Romana.

Ang mga makatang sina Virgil, Horace, at Ovid ay
nabuhay sa panahong ito. Sinulat ni Virgil ang Aineid,
ang ulat ng paglalakbay ni Aeneas pagkatapos ng
pagbagsak ng Troy. Samantalang binigyang-buhay ni
Ovid ang mga mitong Greek at Roman sa akda niyang
Metamorphoses. Sinulat ni Pliny the Elder ang Natural
History, isang tangkang pag-isahin ang lahat ng
nalalaman tungkol sa kalikasan. Sinulat ni Tacitus ang
Histories at Annals na tungkol sa imperyo sa ilalim ng
pamamahala ng mga Julian at Flavian Caesar. Sinulat ni
Livy simula 27-26 B.C.E ang From the Founding of the
City, ang kasaysayan ng Rome.

Ano ang kahalagahan ng

pag-unlad ng panitikan sa
kasaysayan ng Rome?

159

Mga Emperador Pagkatapos ni Augustus

Namatay si Augustus noong 14 C.E. Ang Titulong imperator o emperador ay
iginawad ng Senate kay Tiberius napinili ni Augustus na humalili sa kanya. Mula sa
pag-upo ni Tiberius bilang emperador hanggang sa katapusan ng imperyo
noong
476 C.E., ang Rome ay nagkaroon ng ibatibang uri ng emperador.

D AFT
Marc
R
24, 2014
h
Mula sa Dinastiyan

g Julio-

Pinuno
Tiberius (14-37 C.E.)

Nagawa
Magaling na administrador si Tiberius bagamat isang

Caligula (37-41 C.E.)

Nilustay niya ang pera ng imperyo sa maluluhong

kasayahan at palabas tulad ng labanan ng mga
dikt
gladiator.
May sakit sa isip si Caligula at iniisip niyang
siya ay isang gladiator.

laudian

Claudius (41-54 C.E.)

Nero( 54-68 C.E.)
ador.

Nilikha niya ang isang burukrasya na binubuo ng mga

batikang administrador.
Ipinapatay niya ang lahat ng hindi niya kinatutuwaan,
kabilang ang kanyang sariling ina at asawa.
Inakusahan siya ng panununog sa Rome at natutuwa
pa siya diumano habang ginagawa ito.

Mula sa Dinastiyang Flavian

Pinuno

Nagawa

Vespasian
(69-79 C.E.)

Kinilala ang dinastiyang Flavian sa maayos na patakarang

pananalapi at pagtatayo ng imprastrukturang tulad
ng
160

pampublikong paliguan at amphitheater para sa mga labanan

ng mga gladiator.

Ang Limang Mahuhusay na Emperador

Pinuno

Nagawa
Nagkaloob ng pautang sa bukirin si Nerva at ang

Nerva (96-98 C.E.)

DR A F
March
T 2 014
4 , 2
Trajan
C.E.)
Hadrian(

ulila.

(98-117 Sa panahon ng pamumuno ni Trajan, narating ng

k
initang in
ay
inilaan
imperyo
ang
pinakamalawakteres
nitong
hangganan.
117-138 Patakaran ni Hadrian na palakasin ang mga

Antoninus
Pius Ipinagbawal ni Antoninus Pius ang pagpapahirap sa
(138-161 C.E.)
mga Kristiyano.
n

iya para
hanggan
tustusan anganmga
at

Marcus Aurelius Siya ay isang iskolar at manunulat. Itinaguyod niya ang

(161-180 C.E.)
pilosopiyang stoic. Binibigyang-diin ng pilosopiyang ito
ang paghahanap ng kaligayahan sa pamamagitan ng
pamumuhay ayon sa banal na kalooban (divine will).

C.E.)

la

lawigan

ng imp

eryo.

Ano ang kahalagahan ng isang mabuting pinuno sa pagpapanatili ng

isang imperyo?

Hango ang teksto sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan,

Ikatlong

Taon nina Mateo et. al. pahina 134-137.

161

Gawain 17. Rome Sa Isang Tingin

Panuto: Ibuod ang mga pangyayari kaugnay ng paglakas at paghina ng
hirap sa pamamagitan ng pagpupuno ng impormasyon sa
chart.

D AFT
Bunga

R
March 24, 2
14
0
Sanhi

ang Rome sa Mediterranean.

Naging malakas na

Humina
bumagsak
Roman.

imper

at
ang

unti-unting
imperyong

yo

Bakit maituturing na Kabihasnang Klasikal ang Kabihasnan ng mga Roman ?

162

Gawain 18. Pagsulat ng Sanaysay. Sumulat ng sanaysay tungkol sa

pagkakaiba at pagkakatulad ng Kabihasnang Greece at Rome. Suriin
din ang impluwensiya ng dalawang kabihasnang ito sa daigdig.

Gawain 19: I-R-F CHART

Panuto: Isulat sa bahaging revised ang sagot sa tanong na nasa loob ng

RAFT
D 24, 014
March
kaho

FINAL

REVISED

Paano
nakaimpluwensiya
ang
Panahong
Klasikal sa Europe
sa pag-unlad ng
pandaigdigang
kamalayan?

n.

INITIAL

BINABATI KITA!
Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin
1.
Upang mapalalim pang lalo ang iyong kaalaman tungkol sa
Panahong Klasikal sa Europe, maaari ka nang magpatuloy sa susunod na
bahagi ng modyul na ito.
3
16

PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Sa bahaging ito, inaasahang higit mong mapalalalim ang iyong kaalaman sa
paksa sa pamamagitan ng kritikal na pagsusuri sa mga impluwensiya ng
Kabihasnang Klasikal sa Europe tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan.

RAFT
arch 24, 2
MD
014

Panuto: Pumili ng isang mahalagang kontribusyon ng mga Klasikal na

Kabihasnan sa Europe. Lumikha ng E-postcard tungkol dito.
Sundin ang format. I-upload sa napiling social networking site ang
nagawang
E-postcard.
Gawain 20.
ELarawan

Impormasyon
Impormasyon

Postc

ard

Kahalagahan sa
kasalukuyan.

Gawain 21. I-R-F Chart

Panuto: Muling sagutin ang tanong sa kahon. Isulat sa bahaging final
ang
iyong sagot.

164

FINAL

DRAFT
REVISED

Paano
nakaimpluwensiya
ang
Panahong
Klasikal sa Europe
sa pag-unlad ng
pandaigdigang
kamalayan?

March 24, 2
014
INITIAL

BINABATI KITA!

Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi

ng
Pagnilayan at Unawain sa araling ito.
Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa
tungkol sa mga pangyayari na nagbigay-daan pagsibol, pagunlad at pagbagsak ng mga klasikal na Kabihasnan sa
Europe. Ang mga aral na iyong natutunan mula sa araling ito
ay magagamit mo upang maunawaan ang mga susunod na
p
aralin at sa kabuuan ay pag-unawa sa mga pangyayari sa
Kasaysayan ng Daigdig at ang kahalagahan ng mga ito sa
kasalukuyan.
Magagamit mo ang mga aral ng kasaysayan ng mga
Klasikal na Kabihasnang European sa susunod na aralin.
Magsisilbi rin itong gabay upang maunawaan mo at masuri
ang kahalagahan ng kasaysayan ng daigdig sa kasalukuyan.

165

DRAFT
March 24, 2014

166

ARALIN2: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa

America, Africa, at mga Pulo sa Pacific
Ano-ano ang naiisip mo kapag nababanggit ang mga salitang America,
Ang Africa? At ang mga Pulo sa Pacific? Ano-ano na ang alam mo
tungkol
sa mga lugar na ito?
Masasalamin sa kasalukuyang kalagayan nit at sa pamumuhay ng
kanilang mamamayan ang impluwensiya ng mga sinaunang
kabihasnang
naitatag sa mga kontinenteng ito.
Mapag-aaralan mo sa araling ito ang pag-usbong at pag-unlad ng mga
imperyo sa America, Africa, at mga Pulo sa Pacific. Masusuri mo rin
kung
paano nakaimpluwensiya ang mga pangyayari at mga tugon sa
hamon
ng mga sinaunang mamamayan sa mga nabanggit na kontinente
tungo
sa pagbuo ng sariling pagkakakilanlan.

DRAFT
March 24, 2014

167

ALAMIN
Natutuhan mo sa nakaraang aralin tungkol sa pagkakatatag at mga
kontribusyon ng Kabihasnang Greek at Roman sa mundo.
Tatalakayin naman sa susunod na aralin ang pagkakatatag ng
mga kabihasnan at imperyo sa America, Africa, at mga Pulo sa Pacific.
Bilang panimula, sagutin ang mga gawain sa bahaging
Alamin.

Gawain 1. ImbestigaSaysayan
Panuto: Palatandaan ng isang maunlad na kabihasnan ang matatag
na
arkitektura na ipinatayo bunga ng magkakaibang dahilan. Bilang isang
imbestigador, suriin ang sumusunod na arkitektura sa pamamagitan ng
pagsagot sa mga gabay na tanong.
1

Ilarawan ang
disenyo

DRAFT

Ano ang
iyong
masasabi sa
kakayahan
ng mga
gumawa?

Ma rch 24, 20 4

ipinagawa?
Bakit

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Chichen_Itza_3.jp
g

Ilarawan ang
disenyo

Ano ang
iyong
masasabi sa
kakayahan
ng mga
gumawa?

Bakit
ipinagawa?
http://hopemarin.files.wordpress.com/2008/05/timbuktu2.j
pg

168

Gawain 2.Ang Aking Paglalakbay.Simulan mo ang iyong paglalakbay

sa
araling ito sa pamamagitan ng pagsagot sa tanong na nasa loob ng kahon.
Isulat mo sa bahaging Simula ang iyong sagot. Samantala, ang bahagi ng
Kalagitnaan at Katapusan ay sasagutan mo sa iba pang bahagi ng araling
ito.
Katapusan

Kalagitnaan
Simula
Paano
nakaimpluwensiya
ang
mga
pangyayari at mga
tugon sa hamon
ng mga sinaunang
mamamayan
sa
mga nabanggit na

DRAFT
rch
24,
2014
M

sa pagbuo ng
sariling
pagkakakilanlan?
kontinente

BINABATI KITA!

Sa puntong ito ay nagtatapos na ang bahagi ng Alamin.

tung

Sa pamamagitan ng pagtutupad sa ibat ibang

gawain sa modyul na ito, higit na madaragdagan ang dati
mo nang kaalaman tungkol sa paksa.

169

PAUNLARIN
Sa bahaging ito, inaasahang maiisa-isa mo ang mga kontribusyon at
impluwensiya ng kabihasnang Klasikal ng America, Africa, at mga Pulo sa
Pacific sa daigdig. Inaasahan ring masusuri mo ang kahalagahan ng mga
kontribusyong ito sa kasalukuyang panahon. Sikaping suriin ang nilalaman
ng bahaging ito ng aralin at sagutin ang mga gawain upang lalo pang
mapagyaman ang iyong kaalaman sa paksa. Simulan na!

Gawain 3.Sulyap sa Nakaraan.Suriin ang timeline tungkol sa pagkakatatag

ng ibat ibang kabihasnan sa daigdig mula 3000 B.C.E. hanggang 500
C.E. Pagkatapos na masuri, sagutin ang mga tanong sa ibaba.

DRAFT
March 24, 2014
Ang mga pangyayari na makikita sa timeline ay natalakay na sa mga
nakaraaang aralin.
Makikita dito ang pag-unlad ng kabihasnan sa ibat ibang lugar sa daigdig mula
3000 B.C.E.
hanggang 500 C.E.

Gabay na tanong:

2. Anong
lungsod
ang naitatag
Kanlurangsa
Asya
noong 3000Africa,
B.C.E.?
1. mga
Kailan
umusbong
ang mgasa
kabihasnan
Mesopotamia,
China at
India?
1. Kailan umusbong ang mga kabihasnan sa Mesopotamia, Africa, China at India?
3. Batay sa timeline, alin ang mas naunang umunlad, ang kabihasnan sa Mediterranean o

sa America? Ipaliwanag.
4. Anong kongklusyon ang iyong mabubuo tungkol sa pag-usbong ng mga
kabihasnan sa daigdig?
Kung ito ang nagaganap sa mga nabanggit na bansa at kontinente, paano naman
kaya namuhay ang mga tao sa kontinente ng Africa, America, at mga Pulo sa Pacific?

170

Pigura 2.1. Timeline ng Ilang Mahahalagang Pangyayari sa Daigdig (3000

B.C.E. 500 C.E.)

3000
B.C.E.

2500
B.C.E.
2000
B.C.E.

Mesopotamia at
Persia
- Pag-unlad ng
agrikultura
- Pag-usbong
ng Sumer
- Naimbento
ang Cuneiform
at paggamit ng
gulong

Egypt

Africa

- Pag-unlad ng
agrikultura
Paggawa ng
palayok
- Naimbento
ang
Hieroglyphics

Mga guhit sa
bato sa
gitnang
Sahara na
nagpapakita
ng tao

SINAUNANG
OLD
KINGDOM

Pagtatayo ng
mga pyramid

- Pag-usbong

- MIDDLE

ng

India

- Pananakop
ng Nubia
- Pananakop
ng Hyksos
KIN

GDOM HON

GITNANG

Pagtatag

MINOAN

henge

HULING

Paggawa
ng
kagami-ng
tang
bronze

PANAHON
NG

- NEW
GD
KIN
KINGDOM
- Pamumuno
ng mga
warriorpharaoh
- Queen
Hatshepsut

Pagbagsak
Paglakas ng
Crete
ng
Mycenean
PANAHO PagwasakNsaNG
Knossos

China

Mga unang
magsasaka.
Mga unang
siyudad ng
Jericho at Catal
Huyuk

Pagdating ng mga

Pagtatag sa siyudad
ng Mohenjo-Daro
at Harappa
Pagbasak ng

Pagdating ng mga
dayuhang Aryan

Hitti

Pagtatanim
ng Maize

Indus

Anatolia

kab

Paglakas ng tes sa
Hitti
Imperyong
HITTITE tes

Stone

America

Mga unang
magsasaka

Pagdating ng mga
Assyrian upang
makipagkalakalan

PANA

MINOAN

Ang pamumuno
ng Mitanni sa
Baby
hilagang
Mesopotamia

Western Asia

Pag-usbong ng
kabihasnang Indus

MINOAN sa
Crete

NG

1500
B.C.E.

Northern
Europe
Pagtayo
ng mga
batong
monumento sa
hilaga at
timog
Europe

DR FT
a A 4 01
a
2
2
rch 2 , 4

Pamumuno ni
Sargon g
Akkad

- Pamumuno ni
Haring
Hammurabi
- Pag-usbong
ng Assyria

Mediterranean
Lands of Europe
Pagtayo ng mga
batong monument
sa Malta

sa

ihasnan

- Pag-unlad ng
Sistemang Caste
- Pag-unlad ng
relihiyong
Hinduismo

SHANG
DYNASTY
Naimbento
ang sistema
ng pagsulat

OM
sa

lon

171

1000
B.C.E.

500
B.C.E.

-Tutankhamun
Unti-unting
pagbagsak ng
kabihasnan
Pananakop ng
Assyrian at
Kushite

Pag-usbong at
pagbagsak ng
Imperyong
Assyria

Pagsimula ng
Kaharian ng
Kush
Pagtatag ng
Carthage

- Pagbagsak ng
Mycenean
-Pagdating ng
mga Dorian sa
Greece
- DARK
AGES sa
Greece
- Ang mga

Pandarayuhan ng
mga

Pagdating ng mga
Israelite sa
Canaan
Pamumuno nina
Haring David at
Haring Solomon
sa Israel

- Pagsulat ng
Vedas (religious
writings)

DINASITIYANG
CHOU

- Isinilang si
Gautama
(Buddha)

Isinilang si
Confucius

DR T
a A
r cF 4, 20 1 4
h
2
Ma

EMPIRE sa
kaniyang
kalakasan

ng Imperyong
Punic sa
Persia,
Pagitan ng
pananakop ni
Carthage at
Alexander the
Rome
- Pa
nanakop
D
Great

Ang
Pananakop ni

PE

RS Pa

ibat ibang
Hilagang Italy
bahagi ng
- Ang pagtatag
Europe
ng
- Rome 753
Etruscan sa
B.C.E.
- Pag-unlad ng
mga lungsodestado
PersiansasaGreece
pagitan

ng Greeks a
Persians
- Pagiging
Cel
igmaang ts sa
makapangyarihan
ng lungsod-estado
ng
Natalo at
Athens
nasakop ng
Carthage ang - Digmaang
Peloponnesian
teritoryo ng
Imperyong
- Pamumuno ni
Rome
sa
Alexander the
- Digmaa
ng
Hilagang
Great
Africa
Pag-usbong ng
nanak
Rome

Pananakop ng
mga
Roman sa
malaking
bahagi ng
Hilagang
Europe

Ang pagusbong ng
mga Olmec
sa Mexico

Pananakop ni
Alexander the
Great sa Eastern
Mediterranean

tangkang
pananakop ni
Alexander sa India
Pag

Pananakop ng
mga Roman

Panahon

ng warring
states
- Pag-iisa ng
China sa
lunsad ng
ilalim ni Shih
Huang Ti
- Itinayo ang
Great Wall
- CHIIN
DYNASTY
- HAN
DYNASTY

Pag-usbong
ng mga
Maya

Naimbento
ang papel

172
IAN

op

Alexander the
Great kung
saan naisama
ang sa kaniyang
teritoryo ang
Persian Empire

- Pamumuno
ng mga
Ptolemies
- Pamumuno
ni Cleopatra
- Pananakop
ng Imperyong
Roman

Gawain 4.Magbasa at Matuto.Basahin at unawain ang teksto tungkol

sa
Kabihasnang Maya.
Mga Kabihasnan sa Mesoamerica
Habang umuunlad at nagiging makapangyarihan ang mga Sinaunang
Kabihasnan sa Mesopotamia, India, at China, nagsisimula naman ang mga
mamamayan sa Mesoamerica na magsaka.
agrikultural

Ang

maliliit na pamayanang

na ito ay nabuo sa Gitna at Timog na bahagi ng Mesoamerica. Nang lumaon,

naging
makapangyarihan ang ibang pamayanan at nakapagtatag ng lungsod-estado.
Ang

DRAFT
arch 24, 201

mga bumuo ng lungsod-estado ay nakapagtatag ng sarili nilang kabihasnan.

Ilan dito
ay ang kabihasnang Olmec at Zapotec na tinalakay sa nakaraang Modyul.
Sumunod na nakilala sa Mesoamerica ang Kabihasnang Maya at Aztec.
Naging maunlad rin ang Kabihasnang Inca sa Timog America.

Katulad ng

kabihasnang Greece, at Rome, ang pagiging maunlad at makapangyarihan ay

nagtulak sa mga kabihasnan sa Mesoamerica at Timog America na

America.
manakop ng
lupain at magtayo ng imperyo. Malawak ang naging impluwensiya ng mga Maya,

Kabihasnang Maya (250 C.E. 900 C.E.)

Namayani ang Kabihasnang Maya sa Yucatan Peninsula, ang rehiyon sa

Timog Mexico hanggang Guatemala. Nabuo rito ang mga pamayanang lungsod ng
Aztec, at Inca kung kayat itinuturing ang mga ito na Kabihasnang Klasikal

sa

Maya tulad ng Uaxactun, Tikal, El Mirador, at Copan. Nakamit ng Maya ang rurok
ng kaniyang kabihasnan sa pagitan ng 300 C.E. at 700 C.E.

173

Mapa. 2.1 Lokasyon ng

Kabihasnang Maya
1. Ano-anong lungsod ang
makikita sa timog na bahagi ng
Yucatan Peninsula?
2. Paano nakipagkalakalan
ang mga Maya sa iba pang
bahagi ng Mesoamerica?

Sa

lipunang

Maya,

katuwang ng mga pinuno ang

mga

kaparian

pamamahala.

sa

Pinalawig ng

mga pinunong tinatatawag na

halach uinic o

tunay na

lalaki ang mga pamayanang

T
DRAF
M c 4, 2014
2
h
rin

kanilang

pagsamba

ng
sa

kanilang mga diyos.

urban

lungsod-estado. Sila ay nagtataglay ng

ganap na kapangyarihan. Naiugnay ng
Nang lumaon

ang

malalawak at maayos na kalsada at

Sa

na

larangan

kabilang

sa

pangkalakal

sentro

ng

ekonomiya,

mga

ay

produktong

mais,

asin,

tapa,

rutang pantubig ang mga lungsod-estado

pinatuyong isda, pulot-pukyutan, kahoy,

ng Maya.

at balat ng hayop. Nagtatanim sila sa

Banaag sa kaayusan ng

lungsod ang pagkakahati-hati ngmmga taog

nabu

o rito

pamamagitan ng pagkakaingin.

Ang

Hiwalay ang tirahan ng

pangunahing pananim nila ay mais,

mahihirap at nakaririwasa. Ang sentro ng

patani, kalabasa, abokado, sili, pinya,

sa lipunan.

bawat lungsod ay isang pyramid na ang

itaas na bahagi ay dambana paraa sa mga
diyos.

May mga templo at palasyo sa

tabi ng pyramid.

papaya,

at

cacao.

Dahil

sa

kahalagahan ng agrikultura sa buhay ng

mga Maya, ang sinamba nilang diyos ay
may kaugnayan sa pagtatanim tulad ng
mais gayundin ang tungkol sa ulan.
174

Nakamit ng Maya ang tugatog ng kabihasnan matapos ang 600 C.E. Subalit sa
pagtatapos ng ikawalong siglo C.E., ang ilang mga sentro ay nilisan, ang paggamit ng
kalendaryo ay itinigil, at ang mga estrukturang panrelihiyon at estado ay bumagsak.
Sa pagitan ng 850 C.E. at 950 C.E., ang karamihan sa mga sentrong Maya
ay
tuluyang inabandona o iniwan.
Wala pang lubusang makapagpaliwanag sa
pagbagsak ng Kabihasnang Mayan. Ayon sa ilang dalubhasa, maaaring ang
pagkasira ng kalikasan, paglaki ng populasyon, at patuloy na digmaan ay ilan lamang
sa mga dahilan ng paghina nito. Maaari rin na sanhi ng panghihina nito ang
pagbagsak sa produksiyon ng pagkain batay sa mga nahukay na labi ng tao na
nagpapakita ng kakulangan sa sapat na nutrisyon. Ang mga labi ay natuklasang
hindi
gaanong kataasan samantalang mas manipis ang mga buto nito.
Gayunpaman, ang ilang lungsod sa hilagang kapatagan ng Yucatan ay
nanatili at Uxmal, namayani ang lungsod ng Mayapan sa buong Yucatan hanggang
Chichen
nang ilan pang siglo, tulad ng Chichen Itza, Uxmal, Edzna, at Copan. Sa
paghina ng

D R FT
4
A
rch
24,
201
Ma
Kasingtulad
ng pyramid
sa maganap
ang is ang
estrukturang ito. Subalit,
mapapansin, na ang itaas na

ang pag-a

alsa

Ipinagawa ang templo

upang pagdausan ng
mga seremonyang
panrelihiyon. Ito
I ay
panrelihiyon.
parangal para ay
k
Kukulcan,
ang
Kukulcan, a
tinaguriang
tinaguriang
God of the
the Feathered Se
Feathered
Serpent

bahagi nito ay patag. Sa loob

nito
ay may altar kung saan
isinasagawa
isinasagawa ang
ang pag
pag -aalay.
noon

g 1450.

Gawa ang pyramid

mula sa malalaking
bato. Mayroon itong
apat na panig na may
mahabang hagdan.

Ang
Ang pyramid
pyramid na ito ay
patunay
patunay ng
ng mataas na
Larawan 2.1 ang Pyramid of Kukulcan

kaalaman ng mga
Mayan sa arkitektura,
inhenyeriya, at
matematika.

175

Isang maunlad na kabihasnan ang nabuo ng mga Mayan. Makikita sa

diyagram ang mga sanhi ng kanilang paglakas at pagbagsak.

Paglakas

Tapat
ang
mga
nasasakupan sa pinuno.
Siya ay namumuno sa
pamahalaan at relihiyon.
Napag-isa
ang
mga
mamamayan dahil sa iisang

Pamahalaan
at Relihiyon

paniniwala.

Paghina
Palagiang
nakikipagdigma ang mga
pinuno
at
kaniyang
nasasakupan

Paglakas

upang

makahuli
mgakanilang
alipin
na iaalayng sa

DRAFT
March 24, 2014
May mahusay na sistema

ng sobrang produkto.
ng pagtatanim na nagdulot

ito ng
pagkaubos
ng
mga
diyos.
Nagbunga
estado.

yaman ng mga

lungsod-

at

Paglakas

Ekonomiya

Mayaman at maunlad ang

Kabuhayan

Maya.

ng lupa. Ang paglaki ng

Paghina

ng suliranin sa suplay ng
Pagkawala ng sustansya
populasyon ay nagdulot

Lungsod-

mga lungsod-estado ng

Mga

pagkain.

Paghina

Estado

Nagdulot ng kaguluhan at
kahirapan
ang
madalas na digmaan sa
pagitan ng mga lungsodGabay na Tanong
estado.
1. Paano nakabuti at nakasama sa mga Mayan ang kanilang mahusay na sistema ng pagtatanim?
Pigura. 2.2 Paglakas at Paghina ng Imperyong Mayan. Ipinakikita sa diyagram ang mga sanhi at
bunga ng paglakas at paghina ng Kabihasnang Mayan.

176

Gawain 5.Ipaliwanag Mo.Patunayang may mataas na kabihasnan ang

Mayan. Punan ng impormasyon ang dayagram.
mga

Pamahalaan

Relihiyon

Ang mga Mayan ay may mataas na antas ng kabihasnan

Ekonomiya

Arkitektura

DRAFT
Ma r c h 2 14
4 , 2 0
Napatunayan ko na may mataas na kabihasnan ang mga Mayan dahil

Gawain

6.E

xit Card

.Dugtunga

Naunawaan ko sa nakaraang aralin na

Ang mga bahagi ng aralin na hindi ko gaanong naintidihan ay

ang s

umusun

od na p

ahayag

lan sa aking tanong ay:

.
Ang pagbagsak ng mga lungsod-estado ng Kabihasnang Maya ay nagdulot ng

GAWAIN
7.INFOCOLLAGE.Paunlarin
ang
iyong
kaalaman
at pag-unawaSa
paglaho
ng kanilang kapangyarihan sa
timog
na bahagi
ng Mesoamerica.
tungkolito,
sa Kabihasnang Aztec sa pamamagitan ng pagsusuri sa sumusunod
panahong
na impormasyon.

nagsimulang umunlad ang maliliit na pamayanan sa Mexico Valley. Ang mga

mamamayan
rito ang nagtatag ng isa sa unang imperyo sa Mesoamerica ang Imperyong
Aztec.

177

Kung ang mga Maya ay nagtatag ng kanilang Kabihasnan sa timog na bahagi ng

Mesoamerica, ang mga Aztec naman ay naging makapangyarihan sa gitnang
bahagi nito.
Matatandaan na sa bahagi ring ito umusbong ang sinaunang Kabihasnang Olmec.
Bunga
nito, ang pamumuhay at paniniwala ng mga Aztec ay may impluwensiya ng mga
Olmec.
Subalit, hindi tulad ng mga Olmec, ang mga Aztec ay nagpalawak ng kanilang
teritoryo.
Mula sa dating maliliit na pamayanang agrikultural sa Valley of Mexico, pinaunlad
ngGawain
mga
7.Magbasa at Matuto. Basahin at unawain ang mga teksto tungkol

sa Kabihasnang
Aztec. kabihasnan at nagtatag ng sariling imperyo. Kinontrol nila ang
Aztec ang kanilang
mga

Kabihasnang Aztec (1200 1521)

karatig lupain sa gitnang bahagi ng Mesoamerica.

Ang mga Aztec ay mga
nomadikong tribo na ang
orihinal na pinagmulan ay
hindi tukoy. Unti-unti silang
tumungo sa Lambak ng
Mexico sa pagsapit ng ika-12
siglo C.E. Ang salitang Aztec
ay nangangahulugang isang
nagmula sa Aztlan,isang

DRAFT
March 24, 2014

mitikong lugar sa Hilagang

Mexico.

Mapa 2.2 Sakop ng Kabihasnang Aztec

Gabay na Tanong:
1. Anong katangiang-heograpikal ng Tenochtitlan ang
nagbigay-daan upang ito ay maging sentrong pangkalakalan
sa Mesoamerica noong sinaunang panahon?

Noong 1325, itinatag nila ang

pamayanan ng Tenochtitlan,
isang maliit na isla sa gitna
ng lawa ng Texcoco. Ang
Texcoco ay nasa sentro ng
Mexico
Valley.
Nang
lumaon, ang lungsod ay
naging mahalagang sentrong
pangkalakalan.

178

Angkop ang Tenoctitlan sa pagtatanim na siyang pangunahing ikinabubuhay ng mga

Aztec dahil mayroon itong matabang lupa. Sa kabila nito, hindi sapat ang lawak ng
lupain
upang matugunan ang pangangailangan ng mga mamamayan. Ang hamong ito ay
matagumpay na natugunan ng mga Aztec.

Ang lupa sa paligid ng mga lawa ay mataba subalit hindi lubos na malawak. Upang
madagdagan ang lupang tinataniman, tinabunan ng lupa ng mga Aztec ang mga sapa at lumikha ng
mga chinampas, mga artipisyal na pulo na kung tawagin ay mga floating garden.

D AFT
arch 24, 201
MR
4
2

ng lupa o hayop na pantrabaho.

Nagtatanim sila sa malambot na lupa na
ang gamit lamang ay matulis na kahoy.
Wala silang kasangkapang

pambung

Mais ang kanilang pangunahing tanim. Ang iba pa

nilang tanim ay patani, kalabasa, abokado, sili, at

kamatis. Nag-alaga rin sila ng mga pabo, aso, pato, at
gansa.

kal

4 Dahil sila ay mga magsasaka, ang mga Aztec ay taimtim na umaasa sa mga puwersa ng kalikasan
at sinasamba ang mga ito bilang mga diyos. Ang pinakamahalagang diyos nila ay si Huitzilopochtli,
ang diyos ng araw. Mahalaga ang sikat ng araw sa pananim ng mga magsasaka kaya sinusuyo at
hinahandugan ang naturang diyos. Mahalaga rin sina Tlaloc, ang diyos ng ulan at si Quetzalcoatl.
Naniniwala ang mga Aztec na kailangang laging malakas ang mga diyos na ito upang mahadlangan
ng mga ito ang masasamang diyos sa pagsira ng daigdig. Dahil dito, ang mga Aztec ay nag-alay ng
tao. Ang mga iniaalay nila ay kadalasang bihag sa digmaan bagamat may mga mandirigmang
Aztec na nagkukusang-loob ialay ang sarili.

179

Bunga ng masaganang ani at sobrang produkto, nagkaroon ng pagkakataon ang

mga
Aztec na makipagkalakalan sa mga kalapit na lugar na nagbigay-daan upang sila ay
maging
maunlad. Ang kaunlarang ito ng mga Aztec ay isa sa mga dahilan upang kilalanin
ang
kanilang kapangyarihan ng iba pang lungsod-estado. Nakipagkasundo sila sa mga
lungsodestado ng Texcoco at Tlacopan. Ang nabuong alyansa ang siyang sumakop at
kumontrol sa
iba pang
na pamayanan
sa Gitnang
Sa maliliit
pagsapit
ng ika-15
siglo, Mexico.
nagsimula ang malawakang

kampanyang militar at ekonomiko ng mga Aztec.

Ang isa sa mga

nagbigay-daan sa mgapagbabagong ito ay si Tlacaelel, isang tagapayo at

heneral. Itinaguyod niya ang pagsamba kay Huitzilopochtli. Kinailangan
din nilang manakop upang maihandog nila ang mga bihag kay

D R
MA
a rFc Th 2 4
4 , 2 0 1
mga naging kaparaanan upang makontrol at mapasunod ang iba pang
Huitzilopochtli.

Ang pan

inindak

mga karatig-lugar na ito. Ang mga nasakop na lungsod ay kinailangan

estado, ang Tenochtitlan ay naging sentrong pangkabuhayan at politikal

atdi

ng
pagsasa
mag

biga kripisyoy ng tr

ng mga
ibutetao
o buw
ay ilan sa

is.

sa Mesoamerica mula sa Pacific Ocean haggang Gulf of Mexico at

mula
sa hilagang Mexico hanggang sa Guatemala.

Ang mga Aztec ay mahuhusay na inhenyero at tagapagtayo ng

Da

hil sa m

ga tribu

te at m

ga nag

aping

mga estruktura tulad ng mga kanal o aqueduct, mga dam, gayundin ng

sistema ng irigasyon, liwasan, at mga pamilihan.

180

1.5
Makikita sa pahinang ito
anggraph ng anggraph ng
populasyon ng
mga Aztec.
Ang biglaang
pagbaba ng
pagbaba ng
dulot ng populasyon ay

Mga Milyon

1.4
1.3
1.2
1.1

bulutong,

dulot ng
epidemya
ng
digmaan, labi
at pagsasa pang-aalipin,

1
Populasyon

9
8

digmaan,
labis na paggawa,
naubos an
at
hanggang
pagsasamantala. SSa
95
tinatayang
kabuuang
naubos ang mula 85
populasyon
bahagdan ng

katutubong

kabuuan,

Daang Libo

7
6
5

T
DRAF
March 24, 2014
ng

esoamerica sa loob

la

mang ng 160 taon.

1500 1520 1540 1560 1580 1600 1620 1640 1660 1680 1700
Taon
Pigura 2.3. Graph ng Populasyon ng mga

Aztec

Sa pagdating ni Hernando Cortes at mga Espanyol sa Mexico noong 1519,

natigil ang pamamayani ng mga Aztec sa Mesoamerica. Si Cortes ang namuno sa
ekspedisyong Espanyol na nanakop sa Mexico. Inakala ni Montezuma II, pinuno ng
mga Aztec, na ang pagdating ng mga Espanyol ay ang sinasabing pagbabalik ng
kanilang diyos na si Quetzalcoatl dahil sa mapuputingkaanyuan ng mga
ito.Noong
1521, tuluyang bumagsak ang Tenochtitlan.
181

Gawain 8.Daloy ng mga Pangyayari. Ipakita sa pamamagitan ng flowchart

ang pag-unlad at pagbagsak ng Imperyong Aztec.

DRAFT
M a r 24, 2014
ch
1. Ano-ano
Pamprang salik
oseson
na nagbigay-daan
g
sa paglakas ng Imperyong Aztec?
2. Paano napakinabangan ng mga Aztec ang mga lupain na kanilang
sinakop?

Ta

3. Bakit madaling nakontrol ng mga Aztec ang iba pang karatig na lungsodestado?
nong
Gawain 9.Pagsulat ng Sanaysay.Sumulat ng sanaysay tungkol sa
kahalagahan ng mga kontribusyon ng mga Kabihasnang Klasikal
sa
Mesoamerica. Gamiting gabay ang sumusunod:
1. Ano ang kaugnayan ng heograpiya ng Mesoamerica sa pag-usbong ng
mga Kabihasnang Maya at Aztec?
2. Paano nagkakatulad at nagkakaiba ang dalawang kabihasnan?
3. Ano-ano ang kanilang mga kontribusyon at bakit ito mahalaga?

182

4. Magbigay ng kongklusyong magpapatunay na ang nabanggit na

kabihasnan ay maituturing na Kabihasnang Klasikal.
Gawain 10.Pagsusuri sa Aking Natutuhan. Punan ng angkop na
impormasyon ang kasunod na chart batay sa paksang tinalakay.
Ang aking mga natutuhan sa araling ito
ay

Madali kong naisakatuparan ang mga

gawain tulad ng

Ang aking mga tanong sa araling ito ay

Nahirapan ako na mapagtagumpayan ang

mga gawain tulad ng

DRAFT
March 24, 2014
Naunawaan mo sa bahaging ito ang mga pangyayari, hamon, tugon, at
katangian
ng mga Kabihasnang Maya at Aztec.

Nakabatay ang kaunlaran at kapangyarihan

ng
dalawang kabihasnan sa agrikultura at pananakop ng lupain partikular na ang
Aztec. Isa
pang maunlad at higit na malawak na imperyo ang naging makapangyarihan sa
America.
Ito ang Kabihasnang Inca na lumaganap sa South America.

183

Gawain 11. Magbasa at Matuto.Basahin at unawain ang teksto tungkol sa

Kabihasnang Inca.

HEOGRAPIYA NG SOUTH AMERICA

May

magkakaibang

heograpiya ang South

America

sa

ihahambing

klima

at
kung

Mesoamerica.

Matatagpuan sa hilaga ng Amazon River

na

dumadaloy

kagubatan.

sa

mayayabong

na

Pawang ang mga prairie at

steppe naman ang matatagpuan sa Andes

Mountains

sa

timog

na

bahagi.

DRA F T
March 2 4 ,
2 0 1 4

nasa kanlurang gulod ng mga bundok na

kahilera ng Pacific Ocean.
Sama

ntala, tu

yot na

Dahil sa higit na kaaya-aya ang

mga unang pamayanan.

indikasyon

mga disyerto ang

to

ng

pagsasaka

pograpi

ya ng

May mga

gamit

ang

patubig sa hilagang gilid ng Andes noong

2000 B.C.E.

Sa pagsapit ng ika-11 siglo B.C.E,

Mapa. 2.3 Sakop ng Kabihasnang Inca.

maraming pamayanan sa gitnang Andes

Andes,
dito n panrelihiyon.
abuo a
ang
naging sentrong

Angng

Gabay na Tanong
1. Anong anyong tubig ang matatagpuan
sa silangan ng Imperyong Inca?

mga pamayanang ito ay umusbong sa

2. Paano nakatulong ang mahabang

kalsada na ipinatayo ng mga Inca
upang mapatatag ang kanilang
imperyo?

Nang lumaon, nagawang masakop ng

3. Sa kasalukuyan, bakit mahalaga ang

maayos na sistema ng transportasyon?

ni isa man ang nangibabaw sa lupain

kasalukuyang Peru, Bolivia, at Ecuador.

ilang malalaking estado ang kanilang mga
karatig-lugar. Subalit sa kabila nito, wala

184

Kabihasnang Inca (1200-1521)

Noong

ika-12

siglo,

isang

pangkat

ng mga

taong

naninirahan sa hilagang-kanlurang bahagi ng Lake Titicaca sa

matabang lupain ng Lambak ng Cuzco. Sa pamumuno ni Manco
Capac, bumuo sila ng maliliit na lungsod-estado.
Ang salitang Inca ay nagangahulugang imperyo. Hango
ito sa pangalan ng pamilyang namuno sa isang pangkat ng tao na
nanirahan sa Andes.

Unti-unting pinalawig ng mga Inca ang

kanilang teritoryo hanggang sa masakop nito ang 3,220 kilometro

kuwadrado sa kahabaan ng baybayin ng Pacific.

Gabay na
Tanong

Saklaw ng

imperyong ito ang kasalukuyang lupain ng Peru, Ecuador, Bolivia,

1. Ano ang ibig

sabihin ng Inca?

at Argentina.

D R A
MF
a rTc h 2
4 , 2 014

2. Sino si
Pachakuti?

ang lipunang Inca sa pamamagitan ng pagkakaroon ng isang

sentralisadong
estado. Sa, ilalim
ni Topa Yupanqui
Noong 1438
pinatata
g ni Cusi (1471-1493),
Inca
pinalawig niya ang imperyo hanggang hilagang Argentina, bahagi
ang estado ng Chimor o Chimu na pinakamatinding katunggali ng
mga Inca sa baybayin ng Peru. Sa ilalim naman ni Huayna Capac,
ng
Yup
Bo

agqui
livia, ato

Chil Pachakuti
e. Nap

nasakop ng imperyo ang Ecuador.

asailalim d

in sa

Makikita sa talahanayan ang pagkakatulad ng mga Aztec at Inca.

aniyang

kapang

BATAYAN

Pinagmulan
- nagmula sa maliliit na pamayanang
agrikultural
Paniniwala
- pagsamba sa araw bilang diyos
Inhinyera
- mahusay sa paggawa ng kalsada,
templo, at iba pang gusali

yarihan

AZTEC

INCA

PATUNAY

Parehas na umunlad ang dalawang imperyo

mula sa matagumpay na pagtatanim.
Huitzilopochtli diyos ng araw ng mga Aztec
Inti diyos ng araw ng mga Incan
Pyramid of the Sun ginawa ng mga Aztec
Mahaba at batong kalsada ginawa ng mga
Incan

185

Sa pagdating ni Francisco Pizarro, ang Espanyol na mananakop ng Inca noong

1532, ang lupain ng Imperyong Inca ay sumasaklaw mula sa hilaga sa kasalukuyang
Colombia hanggang sa katimugan sa bahagi ng Chile at Argentina. Subalit dahil sa
mga tunggalian tungkol sa pamumuno at kawalang kapanatagan sa mga nasakop na
bagong teritoryo, unti-unting humina
tila

ang imperyo.

Dagdag pa

rito

ang

napakalaking saklaw ng Imeryong Inca na naging malayo mula sa sentrong

pangangasiwa sa Cuzco. Nariyan din ang malaking pagkakaiba ng mga pangkat ng
tao sa ilalim ng kanilang kapangyarihan.
Siya ang namuno sa mga Espanyolsa pananakop sa
Imperyong Inca.
Gabay na Tanong
1.May pagkakatulad ba ang mga Pilipino at mga
Inca?
Patunayan.
2. Paano siya natutulad kay Miguel Lopez de Legazpi sa
kasaysayan ng Pilipinas?

RAFT
D
M c h 2 4 ,

Samakatuwid, ang imperyo ay nasa kaguluhang politikal na pinalubha pa ng

mananakop na Espanyol. Sa katunayan, si Huayna Capac, isa sa mga pinuno ng Inca,

ay namatay sa isang epidemya noong 1525. Ang pagpanaw na ito ay nagdulot ng
epidemya ng bulut
ong n
dala ng
mga s
inauna
ng
tunggalian
sa kaniyang mga anak
na sina aAtahuallpa
at Huascar.
Sa huli,
nanaig
si

2 0 1 4

Atahuallpa. Nakilala niya si Pizarro habang naglalakbay ito patungong Cuzco. Nang
lumaon, binihag ni Pizarro ang Atahuallpa at pinatubos ng pagkarami-raming ginto.
Atahuallpauistado
at makalipasr ang
dumNoong 1533,
ating npinapatay
a si
conq
o isang taon, sinakop ng mga
Espanyol ang Cuzco gamit lamang ang maliit na hukbo.
Sa kabila ng katapangan ng mga Inca, hindi nila nagawang manaig sa bagong
teknolohiyang dala ng mga dayuhan, tulad ng mga baril at kanyon. Ang ilan sa
mga
Inca ay nagtungo sa kabundukan ng Vilcabamba at nanatili rito nang halos 30
taon.
Hindi nagtagal, ang huling pinuno ng mga Inca na si Tupac Amaru ay pinugutan
ng ulo
186
noong 1572. Dito tuluyang nagwakas ang pinakadakilang imperyo sa
Andes.

Gawain 12.Sino Sila?Tukuyin ang mga nagawa ng sumusunod napinuno ng

Kabihasnang Inca.
Topa
Yupanqui

Pachakuti

Huayna
Capac

nagawa?

Ano ang
nagawa?

nagawa?

Kahalagahan ng
nagawa:

Kahalagahan ng
nagawa:

Kahalagahan ng
nagawa:

Ano ang

Ano ang

GAWAIN 13.Puno ng Kaalaman.Isulat sa loob ng dahon ang mga dahilan ng

pagbagsak ng Imperyong Inca.

DRAFT
March 24, 2014
Mga Dahilan ng Pagbagsak
ng Imperyong Inca
187

Gawain 14.MAPAsuri.Suriin ang mapa ng Mesoamerica at South America.

Pagkatapos, sagutin ang mga kaugnay na tanong.
1. Saang bansa sa kasalukuyan makikita
ang mga Kabihasnang Klasikal sa
Mesoamerica at South America?
2. Ano-ano ang anyong-tubig na nasa
paligid ng mga nabanggit na rehiyon?
3. Paano nakaapekto ang heograpiya sa
pagtatag ng mga Kabihasnang Klasikal ng
Aztec, Inca, at Maya?
4. Sa iyong palagay, alin sa dalawang
salik ang higit na nakaimpluwensiya sa
pag-usbong ng mga kabihasnan sa
Mesoamerica at South America, ang mga

DRA F
M a r cTh 14
2 4 , 2 0
tao ba

o ang

Mapa 2.4 Ang Mesoamerica at South

America

tamangGawai
sagot ang chart.
Pagkatapos,
isulat
ang iyong yan
paliwanag
tungkol sa
n 15.KK
K (K
augna
ng
pamamagitan ng pagdudugtong ng impormasyon
sa pahayag
na nasa ibaba.
h
eograpiya?
Ipaliwanag.
PAMAHALAAN

EKONOMIYA

RELIHIYON

KONTRIBUSYON

MAYA

Kab

AZTEC

ihasnan

sa Kas

alukuya

n).Puna

n ng

INCA

Maituturing na Kabihasnang Klasikal ang naitatag ng mga

Maya, Aztec, at Inca dahil

188

Sa kasalukuyan, makikita pa rin ang mga pamana ng mga Kabihasnang

Klasikal na Maya, Aztec, at Inca. Ang mga estruktura tulad ng Pyramid
of
Kukulcan,
Picchu ay

Pyramid

of

the

Sun,

at

ang

lungsod

ng

Machu

hinahangaan at dinarayo ng mga turista dahil sa ganda at kakaibang

katangian
nito. Nananatili itong paalala ng mataas na kabihasnang nabuo ng mga
sinaunang mamamayan sa America.
Gawain 16.Magbasa at Matuto. Basahin at unawain ang teksto tungkol
sa
mga Kaharian at Imperyong naitatag sa Africa.
Mga Kaharian at Imperyo sa Africa
Sa kasalukuyan, higit ang iyong kaalaman sa kontinente ng America subalit

DRAFT

limitado lamang ang mga Pulo sa Pacific. Samantala, kadalasan ay hindi

maganda
ang iyong impresyon sa kontinente ng Africa.
kasaysayan ng

Maging sa sinaunang

daigdig, karaniwang hindi nabibigyan ng tuon ang Africa at mga pulo sa

Pacific.
sa kaharian
hindi
na natatalakay
pa rehiyong
ang ibang
Pacific.Maliban
Tunghayan
sa aralingngito Egypt,
ang mga
kaganapan
sa dalawang
ito
sentro ng

arch 24, 201

Heograpiya ng Africa

kabihasnan sa Africa. Samantala, halos walang pagbanggit naman sa mga

Mahalaga ang papel ng heorapiya kung bakit

ang Africa ang huling pinasok at huling nahati-hati ng

mga Kanluraning bansa.

Tinawag ito ng mga

Kanluranin na dark continent dahil hindi nila ito

nagalugad kaagad. Nanatiling limitado ang kaalaman

pulo

Gabay na
Tanong

sa

Bakit tinawag na
dark continent
ang Africa?

ng mga bansang Kanluranin tungkol sa kontinenteng

ito hanggang noong ika-19 na siglo.

189

Ang pinakamainit at pinakamaulang

bahagi ng Africa ay yaong malapit sa
equator.

Matatagpuan

dito ang

rainforest o isang uri ng kagubatan

kung saan sagana ang ulan at ang
mga puno ay malalaki, matataas, at
may mayayabong na dahon.
hangganan

Sa

ng rainforest ay ang

savanna, isang bukas at malawak na

grassland o damuhan na may mga
puno.

Sa grassland sa hilaga ng

equator matatagpuan ang rehiyon ng

Sudan. Sa bandang hilaga naman ng

AF
DR
M rch 24
T, 2 0
1 4
a
Sudan

Sahara,

ang

rehiyo
pinakamalawak

makikita

ang

pinakamalaki

at

na

sa

disyerto

daigdig. Ang Sahara na malaki pa sa

Mapa 2.5 Katangiang Heograpikal ng

Europe ay hindi natitirhan maliban sa

Africa

mga oasis nito. Ang oasis ay lugar sa

Gaba
1. Ano-anong
uri ng vegetation at
anyong-lupa ang makikita sa kontinente
ng Africa?

3. Paano nakatulong ang heograpiya sa

pag-usbong ng mga Imperyong Ghana,
Mali, at Songhai.

isyerto

kung s

halaman at hayop. Tanging sa oasis

lamang

may

mga

maliliit

na

pamayanan sa Sahara. Hiwa-hiwalay

ay ma

tabang

at kalat-kalat ang mga kultura at

kabihasnang sumibol at namayani sa
malawak na kontinente ng Africa.

Tan

aan

lupa at tubig na kayang bumuhay ng

2. Bakit mahirap mamuhay sa rehiyon ng

Sahara?

y na

ng
d

ong

190

Isa sa mga umunlad na kultura sa Africa ay ang rehiyon na malapit sa Sahara.

Nakatulong sa kanilang pamumuhay ang pakikipagkalakalan. Tinawag itong
Kalakalang
Trans-Sahara. Bunga nito, nakarating sa Europe at iba pang bahagi ng Asya ang
mga
produktong African.
Ang Kalakalang Trans-Sahara
Noong 3000 B.C.E., isang masaganang kalakalan ang umunlad sa
pagitan ng Hilagang Africa at Kanlurang Sudan, ang rehiyon sa timog ng Sahara.
Tinawag na Trans-Sahara ang kalakalang naganap dito. Ang kalakalang TransSahara ay tumagal hanggang ika-16 na siglo. Tinawag itong kalakalang TransSahara dahil tinawid ng mga nomadikong mangangalakal ang Sahara sa
pamamagitan ng caravan, dala-dala ang ibat ibang uri ng kalakal. Kamelyo ang
kadalasang gamit sa mga caravan. Ang caravan ay pangkat ng mga taong
magkakasamang naglalakbay.
Ang mga mangangalakal mula sa Carthage ay pumupunta sa Sahara upang

D R A F
Ma
T rch 24, 2014
Sinasabi na ang mga elepante na ginamit ni Hannibal sa Digmaang Punic laban sa
Rome ay nanggaling sa Kanlurang Africa. Ibat ibang grupo ng mga tao ang
mamili
ngng
mga
hayo
tulad
n lugar na gdinaraanan
unggoy
, leon, el
epante,
nagtayo
mga
pamayananp sa
mga
ng kalakalan.

at mga mamahaling hiyas.

http://northafrica
nhistory.wikispac
es.com/file/view/
timbuktu.jpg/112
619921/timbuktu
.jpg

Mapa 2.6 Ruta ng Kalakalang Trans-Sahara

Gabay na Tanong
1. Saang bahagi ng Africa makikita ang lupain ng mga Carthage?
2. Ano ang ibig sabihin ng caravan?
3. Paano nakarating sa Europe ang mga produkto mula sa Africa?
4. Bakit tinawag na Trans-Sahara ang kalakalan sa Hilagang Africa?

191

Morocco

Ang Pagpasok ng Islam sa

Kanlurang Africa

Berber

Nang makapagtatag ng mga

pamayanang Muslim sa Morocco, ang
Islam

ay

unti-unting

nakilala

at

kalaunan ay namayani sa mga kultura

at

kabihasnang

nananahan

sa

Ang Islam ay

Kanlurang Africa.

D AFT
RM a 4, 2014
rc h
Sudan at
Hilagang Africa

mangangalakal sa Hilagang Africa.

Pumupunta sila sa Kanlurang Africa
pinalaganap ng mga

Berber,

upang bumili ng ginto kapalit ng mga

Pigura 2.4 Kalakalan ng mga Berber at African

iba pa.

Gabay na Tanong

1. Sino ang nagdala ng relihiyong Islam sa Hilagang

mga

aklat, tans

o,

Africa?

2. Bukod sa pag-unlad ng kabuhayan, anong

aspeto ng pamumuhay ng mga African ang
naimpluwensiyahan ng mga Berber?

espa

da, s

eda, ka

ldero,

at

192

Gawain 17.MAPAghanap. Sumulat ng maikling paglalarawan tungkol sa

mga anyong-lupa, anyong tubig, at vegetation sa Africa. Tukuyin kung
saang bahagi ng Africa matatagpuan ang mga ito sa pamamagitan ng
pagguhit ng linya sa tiyak na lugar.
Rainforest

Savanna

DRAFT
March 24, 20 4
1
Disyerto

Pamprosesong Tanong

asis

1. Alin sa mga nabanggit navegetation ang may pinakamalawak na saklaw?

2. Bakit tinawag na Trans-Sahara ang kalakalan sa pagitan ng Carthage at
Sudan?
3. Saang mga lugar maaaring umusbong ang kabihasnan o imperyo?
Bakit?

193

Gawain 18.Magbasa at Matuto.Basahin at unawain ang teksto tungkol

iba
pang Kabihasnan sa Africa.
Mga Kabihasnan sa Africa
Matatandaan na ang Egypt ang isa sa mga pinakaunang lunduyan ng
kabihasnan sa daigdig. Maliban sa Egypt, ang Axum ang kasalukuyang Ethiopia
sa Silangang Africa ay napatanyag din dahil sa naging sentro ito ng kalakalan.
Binibisita ito ng mga mangangalakal mula sa Persia at Arabia. Umusbong din ang
mga estado sa rehiyon ng Sudan kung saan ang kanilang yaman ay dulot
ng
kanilang kapangyarihan sa kalakalang tumatawid sa Sahara. Kapwa nasa
Silangang Africa ang dalawang kabihasnang ito.

D R A F
March
T 24, 201
4
Dito umusbong ang mga imperyo ng Ghana, Mali, at Songhai.
Ang Kanluran

y naging

tahanan

din

Namayani ang Kaharian ng Axum sa Silangang Africa

Namayani ang Kaharian ng Axum sa Silangang Africa

350 C.E.

350 C.E.
ng

g Africa a

mga unang kabihasnan.

Kanlurang
Africa
Naging
makapangyarihan
ang Imperyo ng Ghana sa

dantaon
700

Imperyong Ghana
Naitatag ang Imperyong Mali nang matalo ang

1240

nagpalawak sa teritoryo ng Imperyong Songhai

Nagsimulang mamuno ang dinastiyang Sunni na siyang

1335

Pigura 2.5. Timeline ng mga Kabihasnang umusbong sa

Africa.

194

Ang Axum Bilang Sentro ng Kalakalan

Ang kaharian ng Axum ay sentro ng
kalakalan noong 350 C.E. Malawak ang
pakikipagkalakalan nito at sa katunayan,
ito ay may pormal na kasunduan ng
kalakalan sa mga Greek. Mga elepante,
ivory (ngipin at pangil ng elepante), sungay
ng rhinoceros, pabango, at pampalasa o
rekado ang karaniwang kinakalakal sa
Mediterranean at Indian Ocean. Kapalit

D AFT
MR a r 4, 2014
ch 2
salamin, tanso, bakal, at iba pa.

nito, umaangkat
ang
Isang resulta

ng Axum
malawakang

Mapa Bilang 2.7. Ruta ng Kalakalang Axum

kalakalan ng Axum ay ang pagtanggap nito

Gabay na Tanong
1. Anong mga anyong-tubig ang dinaanan ng
mga

relihiyon ng kaharian ang Kristiyanismo

noong 395
n
ng gC.E.
Kris
mga tela, tiyanism

Nag

ing opisya

Axum sa pakikipagkalakalan?

o.

2. Saang mga kontinte nakipagkalakalan ang

mga
Axum?
3. Paano ito natutulad at naiiba sa
kalakalang Trans- Sahara?

l na

Kung ang kahariang Axum ay naging tanyag sa Silangang Africa, nakilala

naman sa
makapangyarihan

Kanlurang

Africa

ang

tatlong

imperyo

na

siyang

naging

dulot rin ng pakikipagkalakalan sa mga mamamayan sa labas ng Africa. Ito

ay ang
mga imperyo ng Ghana, Mali, at Songhai.

195

Ang Imperyong Ghana

Ang Ghana ang unang estadong naitatag sa Kanlurang Africa. Sumibol ang
isang malakas na estado sa rehiyong ito dulot ng lokasyon nito sa timog na dulo ng
kalakalang Trans-Sahara. Nagkaroon sa Ghana ng malaking pamilihan ng ibat
ibang produkto tulad ng ivory, ostrich, feather, ebony, at ginto. Ang mga ito ay
ipinagpalit ng mga katutubo sa asin, tanso, figs, dates, sandatang yari sa bakal,
katad, at iba pang produktong wala sila.
Malayang nakapagtatanim ang mga tao dulot ng matabang lupa sa malawak
na kapatagan ng rehiyon. Ang pagkakaroon ng sapat na pagkain ay isang
dahilan
kung bakit lumaki ang populasyon dito. Sagana rin ang tubig upang punan ang

D R T
A rFch 24, 2014

pangangailangan sa

mga kaba

hayan at

Ginamit
ang
mga
sandatang gawa sa
sandatang

sa paglakas ng
Ghana

Mahalagang
s
asal
irigasy ik

Naging
maunlad
dahil naging sentro
ng kalakalan
sa
Kanlurang Africa

on.

Bumili
ng
mga
kagamitang
pandigma na yari sa
bakal at mga kabayo

bakal
upang
makapagtatag
ng
kapangyarihan
sa
mga
gawa sa
grupong mahina ang
mga sandata.

Ang mga kabayo ay

nagbibigay ng ligtas at
mabilis na paraan ng
transportasyon
para
sa mga mandirigma
nito

Gabay na Tanong
1. Ano ang naging batayan ng pag-unlad ng Imperyong Ghana?
2. Paano nakatulong ang heograpiya ng Ghana upang umunlad ang
kanilang pamumuhay?

196

ANG IMPERYONG MALI

Ang Mali ang tagapagmana ng Ghana. Nagsimula
ang Mali sa estado ng Kangaba, isa sa mahalagang outpost
ng

Imperyong Ghana.

Ang pag-akyat

ng

Mali

sa

kapangyarihan ay sinimulan ni Sundiata Keita. Noong 1240,

sinalakay

niya

at

winakasan

Imperyong Ghana.

ang

kapangyarihan

Mga Namuno sa
Imperyong Mali

ng

Sa pamamagitan ng patuloy na

pananalakay, ang Imperyong Mali ay lumawak pakanluran

Sundiata Keita

patungong lambak ng Senegal River at Gambia River,

pasilangan patungong Timbuktu, at pahilaga
patungong

Mansa Musa

D R
MA aF r Tc h 014
2 4 , 2
Sahara Desert.

Hawak nito ang mga ruta ng kalakalan.

Mali ang pinakamalaki at pinakamapangyarihan sa buong

Kanlurang
Sudan.
Noong mamatay
s

i Sundiata

noong

Katulad ng Ghana, ang Imperyong Mali ay yumaman

Musa noong 1312, higit pa niyang pinalawak ang teritoryo ng

imperyo.

Sa pagsapit ng 1325, ang malalaking lungsod

sa 1255,
pam an

amagig Imper
tan

yongkal
ng

akalan.

pangkalakalan tulad ng Walata, Djenne, Timbuktu, at Gao ay

naging bahagi ng Imperyong Mali.

Maliban sa pagpapalawak ng imperyo, naging bantog

din si Mansa Musa sa pagpapahalagang ibinigay

muno
si Man
sa
niyaang
sa ma

karunungan. Nagpatayo siya ng mga mosque o

dasalan ng mga Muslim sa mga lungsod ng imperyo.
pookHinikayat niya ang mga iskolar na pumunta sa Mali. Sa

Gabay na
Tanong

1. Paano nakamit
ng Imperyong
Mali ang
kapangyarihan
mula sa
Imperyong
Ghana?
2. Bakit naging
tanyag si Mansa
Musa?

panahon ng kaniyang paghahari, ang Gao, Timbuktu, at

Djenne

ay

naging

sentro

ng

karunungan

at

pananampalataya.

197

Ang Imperyong Songhai

Simula

pa

noong

ikawalong

siglo,

ang

Songhai

ay

nakikipagkalakalan na sa mga Berber na taon-taon ay dumarating sa

mga
ruta ng kalakalan sa Niger River. Maliban sa kalakalan, dala rin ng mga
Berber ang pananampalatayang Islam.
tinanggap

Sa pagsapit ng 1010,

ni Dia Kossoi, hari ng mga Songhai, ang Islam. Bagamat hinikayat niya
ang mga Songhai na tanggapin ang Islam, hindi niya pinilit ang mga ito.
Sa pamamagitan ng Gao at ng Timbuktu, nakipagkalakalan ang
Songhai sa Algeria.
Songhai sa

Dahil dito, nakapagtatag ng ugnayan ang

iba pang bahagi ng Imperyong Islam.

lumitaw ang bagong dinastiya, ang Sunni, na matagumpay na binawi ang
Noong 1325, ang Songhai ay sinalakay at binihag ng Imperyong

kalayaan ng Songhai mula sa Mali. Mula 1461 hanggang 1492, sa

D
R
A
M ch 2 4 4
F
T
, 2 0 1
ilalim ni Haring Sunni Ali, ang Songhai ay naging isang malaking
imperyo. Sa

mula sa mga hangganan ng kasalukuyang Nigeria hanggang sa Djenne.

Mali.

di ito nag

Subalit hin

tagal sa p

agiging

Hindi niya tinanggap ang Islam sapagkat naniniwala siyang sapat na ang
panahon ng kan

iyang

kaniyang kapangyarihan
katutubong

at

paghahari,

ang

suporta

sa

pinawa

kaniya

ng

lak

mga

mangingisda at magsasaka. Gayunpaman, iginalang at pinahalagahan

niya

b
ihag ngang mga
Mali.mangangalakal
Noong 1335,
pa rin niya
at iskolar na Muslim na
nananahan

ang Im

peryong

Songh

sa loob ng kaniyang imperyo.

sa

ai

Sa katunayan, hinirang niya ang ilan

mga Muslim bilang mga kawani sa pamahalaan.

198

Ghana
Ipinag-utos ni haring AlBakri na ibigay sa kaniya
ang mga butil ng ginto at
tanging mga gold dust
ang pinayagang ipagbili
sa kalakalan. Sa ganitong
paraan, napanatili ang
mataas na halaga ng
ginto.

Gabay na Tanong
1. Ano ang naging batayan ng kapangyarihan ng Imperyong
Ghana, Mali, at Songhai?
2. Bakit mahalaga ang asin para sa mga African?

asin

Ghana, Mali at Songhai

Ang mga imperyong ito ay
naging makapangyarihan
dahil sa kalakalan.
Pangunahing produkto
nila ang ginto. Nagsilbi
silang tagapamagitan ng
mga African na mayaman
sa ginto at ng mga African
na mayaman sa asin.

DRAFT
M arch 24, 4
1
20

Pag-isipan!
Iugnay angLaw of Supply
and Demand sa
ipinalabas na kautusan ni
haring Al-Bakri.

asin

ginto

ginto

Mali
Nag
ang Timbuktu.
silbi
relihiyong Islam
ng
at tumaas ang antas ng kaalaman dulot ng
sent
impluwensiya ng mga iskolar na Muslim. Ang
ro
Sankore Mosque ay ipinagawa ni Mansa Musa
ng
noong 1325.
kala
kala
n
Buk
od
dito,
lum
aga
nap
rin
ang
at
tum
aas
ang
anta
s ng
kaal
a

Sa panahong ito,ginagamit

Pigura 2.6 Infographic tungkol sa Imperyong Ghana, Mali at Songhai

ng mga African ang ginto

upang ipambili ng asin.
Ginagamit ng mga African
ang asin upang mapreserba
ang kanilang mga
pagkain.
199

Gawain 19.History Makers.Punan ng tamang sagot ang chart batay sa iyong

mga napag-aralan tungkol sa mga pinuno ng mga Kabihasnan sa Africa.
PINUNO
Al-Bakri
SundiataKeita
Mansa Musa
Dia Kossoi
Sunni Ali

IMPERYONG PINAMUNUAN

MAHALAGANG NAGAWA

GAWAIN 20.Triple Venn Diagram. Isa-isahin ang pagkakatulad at

pagkakaiba ng Imperyong Ghana, Mali, at Songhai. Isulat sa Venn
Diagram ang sagot.

DR FT
MarcA 2 4 2014
h
,
G

hanM

Son

GAWAIN 21.KKK (Kaugnayan ng Kabihasnan sa Kasalukuyan).

Punan ng tamang sagot ang talahanayan.Isulat ito sa loob ng angkop na
ali Dugtungan ang kasunod na pangungusap
ghai
kolum.
na nasa loob ng
kahon.
IMPERYO
GHANA
MALI
SONGHAI

KONTRIBUSYON

KAHALAGAHAN

Maituturing na Kabihasnang Klasikal ang naitatag ng mga

Imperyong Ghana, Mali, at Songhai dahil

200

Bunga ng pagkakatatag ng mga sinaunang kabihasnan at imperyo, nabuo

ang pagkakilanlan ng kasalukuyang kontinente ng America at Africa.
Samantala, sa mga Pulo ng Pacific, nagsimula na ring makilala ang mga
Austronesean. Tunghayan sa susunod na bahagi ng aralin ang kanilang
nabuong kabihasnan.

Gawain 22: Magbasa at Matuto. Basahin at unawain ang teksto tungkol

sa
mga kabihasnan sa Pulo ng Pacific
MIGRASYONG AUSTRONESIAN
Magkaugnay ang sinaunang kasaysayan at kultura ng mga pulo ng Pacific
at
Timog-Silangang Asya. Ito ay dahil ang nandayuhan at nanahan sa dalawang
rehiyong ito ay mga Austonesian. Ang Austronesian ay tumutukoy sa mga taong
nagsasalita ng mga wikang nabibilang sa Austronesian o Malayo-Polynesian. Ito ang
pinakamalaking pamilya ng wika sa daigdig.

DRAFT
arch 24, 2014
Mapa 2.8.
Migrasyon ng mga
Austronesian.

Gabay na Tanong

1. Magbigay ng ilang sa
kasalukuyan na
pinanirahan ng mga
Austronesian.
2.Bakit nandayuhan
ang mga Austronesian
sa mga pulo sa Pacific.

http://en.wikipedia.org/wiki/Austronesian_peoples
Ayon sa teorya ng iskolar na si Peter Bellwood, nagmula sa timog China ang mga
Austronesian.
umalis sila

Sa hangaring makahanap ng mga bagong teritoryo na masasaka,

ng China at nandayuhan simula noong 4000 B.C.E. Tumungo sila sa mga lugar na
kilala
ngayon bilang Taiwan, Pilipinas, Malaysia, Brunei, at Indonesia.
B.C.E., may

Noong 2000

mga Austronesian na tumungo pakanluran hanggang makarating sa Madagascar sa

Africa.

201

Samantala, may mga tumungo pasilangan at tinawid ang Pacific Ocean at nanahan
sa mga
pulo ng Pacific.

.
Unang narating ng mga Austronesian ang New Guinea, Australia, at
Tasmania. Noong 1,000 B.C.E., nanahan ang mga Austronesian sa Vanuatu, Fiji, at
Tahiti.
Narating din nila ang Tonga, Samoa, at Marquesas. Tinatayang nasa mga
pulo ng Hawaii sila noong 100 B.C.E. Pinakamalayo nilang naabot ang
Easter
Island, isang pulo sa Pacific na bahagi na ng South America.
Sa pag-aaral ng kabihasnan ng mga pulo sa Pacific, mahalagang tunghayan
ang lipunan ng mga tao rito bago dumating ang mga Kanluranin.
lipunan at

Ang

kulturang ito ay Austronesian.

Ang mga Pulo sa Pacific

D R A
F T 24, 201
arch
M
4
pangkat ang Polynesia, Micronesia, at Melanesia.

Ang mga katawagang ito ay

iginawad
mga Kanluranin
nilangacific
makita
Angngmga
pulo matapos
sa P
o ang kaayusan
Pacific ng mga pulo at
ang anyo ng mga katutubo nito.

MICRONESI
MICRONESIA Is
maliliit
na mg
mga
maliliit na
isla
micro maliit
nesia - isla

landsay

nahahati sa tatlong malalaking

POLYNE
maraming isla SIA
maram

poly marami
m
nesia - isla

NESIA
MELA
MELA
maii
maiitim ang mga
tao dito
tao d maitim
mela
isla
nesia
-

Mapa 2.9
Ang mga isla
na bumubuo
sa Pacif.

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Pacific_Culture_Areas.jpg

202

Polynesia
Ang Polynesia ay matatagpuan sa gitna at timog na bahagi ng Pacific
Ocean na nasa silangan ng Melanasia at Micronesia. Ang Polynesia ay
higit na
malaki kaysa pinagsamang lupain ng Melanasia at Micronesia.
Ang Polynesia ay binubuo ng New Zealand, Easter Island, Hawaii,
Tuvalu, Wallis
Samoa, Niue,

at

Futuna,

Tonga,

Tokelau,

Samoa,

American

Cook Islands, French Polynesia, Austral Islands, Society Islands,

Tuamotu,
Marquesas, at Pitcairn.
Batay sa dami ng pinagkukunan ng pagkain ang laki ng
sa mga ritwal at pagpupulong. Nakapaligid satohua ang
Ito ay pamayanan
tanghalan ng
tirahanPolynesia.
ng mga pariUmabot
at mga banal
na estruktura.
hanggang
30 pamilya ang bawat pamayanan
dito. Ang
Ang pangunahing kabuhayan ng mga Polynesian ay pagsasaka at
pangingisda.Ang karaniwang tanim nila ay taro o gabi, yam o ube, breadfruit,

M a rc h 2 4
D
R
A
, 2 01 4
octopus, at iba pa. Nanghuhuli rin sila ng pating.
sagin
Sa

g, tubo
, at
niyog.
Sa panginsila sagisda
n
larangan
ng pananampalataya,
naniniwala
banal

aman

na
kapangyarihan
mana. Ang katagang
mana ay nangangahulugang
sentro ngopamaya
nan ay an
g tohua n
a bisa o
lakas.Sa mga sinaunang Polynesian, ang mana ay maaaring nasa gusali,
bato, bangka, at iba pang bagay.

akakak

uha ng

tuna,

hipon,

Gabay na Tanong
1. Ano ang pangunahing ikinabubuhay ng mga mamamayan sa Polynesia?
2. Ano ang ibig sabihin ng mana?
kadala
sang na
sa gilid ng mga bundok.

F T

203

May mga batas na sinusunod upang hindi mawala o

mabawasan ang mana. Halimbawa, bawal pumasok sa isang
banal na lugar ang pangkaraniwang tao. Ang sinaunang
kababaihan sa Marquesas ay hindi maaaring sumakay sa
bangka sapagkat malalapastangan niya ang bangka na may
angking mana. Gayundin, ang mga lalaking naghahanda sa
pakikipaglaban o para sa isang mapanganib na gawain ay
dapat nakabukod.
pili

Gabay na
Tanong
Ano-ano ang mga
paraan upang
mapangalagaan
ang mana?

Bawal silang makihalubilo sa babae at

lang ang dapat Ang

nilangtawag
kaininsa upang
hindi mawalao
kanilangmana.
mga pagbabawal
ang
prohibisyong ito ay tapu. Kamatayan ang pinakamabigat na
parusang igagawad sa matinding paglabag sa tapu.

DRAFT
Ma r c h
14
2 4 , 2 0
Micronesia

Melanesia at sa silangan ng Asya.

Ang Micronesia ay binubuo ng Caroline

Islands, Marianas
Islands,
Islands
at g
An
g
malil Marshall
iit na Islands,
pulo Gilbert at
atoll (ngayon ay Kiribati),
hila
Nauru.
Ang mga sinaunang pamayanan dito ay matatagpuan malapit sa mga lawa

o dagat-dagatan. Ito ay upang madali para sa mga tao ang lumabas at maglayag

ng

sa karagatan.
Micron

Itinatag
nila ang
kanilang gpuan
mga pamayanan
sa bahaging
a ng hindi
esia ay
matata
sa

gaanong tinatamaan ng bagyo o malalakas na ihip ng hangin.

Pagsasaka ang pangunahing kabuhayan ng mga Micronesian.Nagtatanim

sila ng taro, breadfruit, niyog, at pandan. Sagana ang mga ito sa asukal at
starch
na maaaring
gawing harina.
isa pang
ikinabubuhay
Micronesian.
May kaalaman
din saPangingisda
paggawa ngang
simpleng
palayok
ang mga
ng mga
lipunan ng Marianas, Palau, at Yap.

204

Malimit din ang kalakalan ng magkakaratig-pulo. Sa Palau at Yap, bato at

shell ang ginagamit bilang paraan ng palitan. Gumagamit din ang Palau ng batong
ginawang pera (stone money). Sa iba pang mga pulo, nagpapalitan ng kalakal ang
matataas (high-lying islands) at mabababang pulo (low-lying coral atolls).
Ipinagpapalit ng mga high-lying island ang turmericna ginagamit bilang gamot at
pampaganda. Samantala, ang mga low-lying coral atoll ay nakipagpalitan ng mga
shellbead, banig na yari sa dahon ng pandan, at magaspang na tela na galing sa
saging at gumamela. Bilang tela, ginagawa itong palda ng kababaihan at bahag
ng kalalakihan.
Animismo rin ang sinaunang relihiyon ng mga Micronesian.

Ang mga

rituwal para sa mga makapangyarihang diyos ay kinapapalooban ng pag-aalay ng

DRAFT
M rch 24, 2014
a
unang ani.

Ang Melanesia ay matatagpuan sa hilaga at silangang baybay-dagat ng

Australia.
Melan Ito ay kasalukyang binubuo ng New Guinea, Bismarck Archipelago,

Papua New Guinea, Solomon Islands, Vanuatu (dating New Hebrides), New
Caledonia, at Fiji Islands.

Ang mga sinaunang pamayanan dito ay maaaring nasa baybaying-dagat

o
saesia
dakong loob pa. Pinamumunuan ito ng mga mandirigma. Tagumpay sa

digmaan ang pangkaraniwang batayan ng pagpili sa pinuno. Sa maraming grupong

Papuan, ang kultura ay hinubog ng mga alituntunin ng mga mandirigma tulad
ng katapangan, karahasan, paghihiganti, at karangalan.

205

Taro at yam ang pangunahing sinasaka sa Melanesia. Nagtatanim din dito

ng pandan at sago palm na pinagkukunan ng sago.
ng

Pangingisda, pag-aalaga

baboy, at pangangaso ng mga marsupial at ibon ang iba pang kabuhayan dito. May
kalakalan din sa pagitan ng mga pulo. Karaniwang produktong kinakalakal ng mga
Melanesian ay mga palayok, kahoy, yam, baboy, asin, apog, gayundin ang mga
gawa nilang bangka.
Naniniwala
sa animism
ang mgatulad
sinaunang
Melanesian.
Ipinababatid
ng
diyos ng
kalikasanrinang
mga kaganapan
ng tagumpay
sa labanan,
sakuna,
kamatayan, o pag-unlad ng kabuhayan.

Laganap din sa Solomon Islands at

Vanuatu ang paniniwala sa mana.

DRAFT

May sariling katangian at kakanyahan ang mga isla sa

Pacific.
Nakabatay ang kanilang pamumuhay sa
pakikipagkalakalan sa ibat ibang isla at kontinente.
Bagamat hindi ito kasing-unlad, kasing-tanyag at kasingyaman ng mga kabihasnan at imperyo sa America at

Africa,
mga isla sa Pacific at sa mga karatig bansa nito sa Timogsilangang Asya sa kasalukuyan.

arch 24, 20

nakaimpluwensiya rin ito sa mga mamamayang naninirahan

Gawain 23.Pagsagot saChart.Punan ng impormasyon ang

talahanayan.

Isla

Polynesia
Micronesia
Melanesia

Kahulugan ng
Pangalan

Kabuhayan

Relihiyon

sa

Gawain 24.Anong Konek?Makibahagi sa iyong pangkat. Magsaliksik tungkol

sa kultura ng mga taga-Pacific Islands at ihambing ito sa kulturang
Pilipino. Iulat ang inyong nasaliksik sa klase.
206

Gawain 25. Ang AkingPaglalakbay.Sa pagkakataong ito, isulat mo ang

iyong sagot sa bahagi ng Kalagitnaan.
Katapusan

Kalagitnaan
Simula

Paano
nakaimpluwensiya
ang
mga
pangyayari at mga
tugon sa hamon
ng mga sinaunang
mamamayan
sa
mga
nabanggit
na
mga nabanggit na
kontinente tungo
sa
pagbuo ng
sariling
pagkakakilanlan?

DRAFT
March 24, 2014
BINABATI KITA!
Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin
2.
Ngayong may sapat ka nang kaalaman tungkol sa mga salik na
nagbigay-daan sa pag-usbong ng mga kabihasnang klasikal sa mga
Pulo sa Pacific, maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng
modyul na ito.

207

PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Tinalakay sa nakaraang aralin ang tungkol sa Panahong Klasikal sa
Europe, America, at mga Pulo sa Pacific. Nagkaroon ka rin ng malawak na
kaalaman tungkol sa ibat ibang kontribusyon ng mga nabanggit na kabihasnan
sa daigdig.
Ngayon naman ay kritikal mong masusuri ang impluwensiya ng mga
nabanggit na kabihasnan sa daigdig.
.

Gawain 26.AdBakit?Makibahagi sa iyong pangkat.

Pumili ng
isang
kontribusyon ng Kabihasnang Klasikal na nakatalaga sa iyong pangkat.
Gumawa ng dalawang pahinang pamphlet na nagsusulong ng adbokasiya
upang mapangalagaan ang mga kontribusyon nito sa kasalukuyan.
Sundin

DRAFT
March 24, 2014
Front Page

ang formatsa ibaba.

Larawan ng Kontribusyon

Larawan ng Kontribusyon

First Page

Second Page

Ipaliwanag ang kahalagahan

ng kontribusyon sa
kasalukuyang panahon sa:
Daigdig
Pilipinas

Sumulat ng maikling pahayag

na naglalaman ng inyong
adbokasiya upang
mapangalagaan ang
kontribusyon na inyong napili

208

Gawain27.Ang Aking Paglalakbay. Sa pagkakataong ito, isulat mo ang iyong

sagot sa bahagi ng Katapusan.
Katapusan

Kalagitnaan
Simula

Paano
nakaimpluwensiya
ang
mga
pangyayari at mga
tugon sa hamon
ng mga sinaunang
mamamayan
sa
mga nabanggit na
kontinente tungo
sa
pagbuo
ng
sariling

DRAFT
rch
24,
2014
Ma

pagkakakilanlan?

BINABATI KITA!

Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng Pagnilayan at

Unawain para sa Aralin 2.
Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa
mga kontribusyon at impluwensiya ng mga Kabihasnang
Klasikal sa America at Africa at sa kultura ng mga
mamamayan sa Pacific Islands. Handa ka na para sa
susunod na aralin.

209

ARALIN 3: Ang Daigdig sa Panahon ng Transisyon

-Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa
Pag-usbong ng Europe sa Panahong
Medieval
Isinulat ni Jeanette Winterson ang mga katagang: In the
space
between chaos and shape there was another chance. Nangangahulugan
pagkakataon.
pagkakataon
para ay
bumangon,
pagkakataon
para
ito na ang bawatMarahil
kaguluhan
at pagbagsak
may kaagapay
na
muling
umunlad.Sa pagitan ng pagbagsak at pagbangon ay isang
panibagong
mahalagang pangyayaring maaaring ituring na transisyon. Ikaw, sa buhay
mo, ano ang maituturing mong mahalagang transisyon?
Pagtutuunan sa Modyul na ito ang mga pangyayari sa Transisyunal
na Panahon.Sa pagitan ng sinauna at makabagong panahon, ano nga ba
ang
naganap sa kasaysayan ng mundo partikular na sa Europe? Ano ang
epekto ng mga pangyayaring ito sa paggpapalaganap ng pandaigdigang
kamalayan? Paano nakaapekto ang mga pangyayari sa Transisyunal na
Panahon sa paghubog at pagbuo ng pagkakakilanlan ng bansa at
rehiyon sa daigdig?Halinat iyo itong tuklasin.

DRAFT
March 24, 201
4
ALAMIN

Matapos talakayin ang mga kabihasnang klasikal na nabuo sa

bibigyan naman ng tuon sa bahaging ito ng Modyul ang kalagayan ngdaig
mundo
sa Panahon ng Transisyon. Pagtutuunan sa araling ito ang mga kaganapan sa
kasaysayan na nakasentro sa Europe- mga pangyayari na nagbigay-daan sa
pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval. Ano nga ba ang epekto ng
mga pangyayaring ito sa pagpapalaganap ng pandaigdigang kaalaman?
Subalit, bago mo tuluyang alamin ito, gawin mo muna ang sumusunod upangdi
malaman ang lawak ng iyong kaalaman tungkol sa paksa. Handa ka na ba?

g,

210

Gawain 1.Photo-Suri
Panuto: Suriin ang larawan sa
ibaba. masuri ang larawan.

Sagutin ang mga tanong matapos

DRAFT
Ma r 24, 2014
c h
Sagutin ang sumusunod na tanong.

1. Ano ang ipinahihiwatig ng larawan?

Pampro
sesanong panahon sa kasaysayan makikita ang mga
2. Sa iyong
palagay,
tagpong nasa larawan?
3. Sa kasalukuyan, mayroon pa kayang mga tagpong tulad ng iyong
nakikita sa larawan? Patunayan.
Gawain 2.A-R Guide (Anticipation-Reaction Guide)

ong Ta
Panuto: nong
Marahil ay nasasabik ka nang pag-

aralan ang susunod na aralin. Upang mataya ang

dati mong kaalaman sa paksa, isagawa ang
susunod na gawain.
Alamin kung gaano na ang iyong kaalaman sa paksang
taalakayin. Isulat sa unang kolum ang SA kung ikaw ay sang-ayon
sa pahayag at HSA namn kung hindi.

211

Bago ang
Talakayan

PAHAYAG

Matapos ang
Talakayan

1. Sa pagbagsak ng Imperyong Romano

at pananalasa ng ibat ibang pangkat ng
mga barbaro ay natapos ang Sinaunang
Panahon at pumasok ang pagsisimula ng
Panahong Medieval.
2. Si Charlemagne o Charles the Great
ang itinuturing na isa sa pinakamahusay
na hari ng Panahong Medieval.
Pinamunuan niya ang Holy Roman
Empire na sinasabing muling bumuhay
sa Imperyong Roman.
3. Sa panahon ng kaguluhan bunsod ng
pagbagsak ng imperyong Roman at
pananalakay ng mga tribung barbaro,
naging kanlungan ng mga tao ang

D R T
Mar A
c hF 2 20
4 ,
14
ng Kapapahan o ang tungkulin,
panahon
ng
panunungkulan
at
kapangyrihang panrelihiyon ng Papa
sim
bahan.
Naging
bilang pinuno ng simbahang Katoliko.
4. Pangunahing layunin ng paglulunsad

pagp

apalaga

relihiyong Kristiyanismo sa iba pang

panig ng daigdig.
5. Ang Piyudalismo ay isang matibay na
m
n
g mga
ahalaga
ang an
papel
g
sistemang
naitatag Krusada
noong
Panahong
Medieval. Itinuturing itong sistemang
politikal, sosyo-ekonomiko at militar na
sagot
sa
pangangailangan
sa
tagapanguna sa panahon ng kaguluhan.
6.
Ang pang-ekonomiyang aspeto ng
nap
ng
Piyudalismo
ay
tinatawag
na
Manoryalismo.
Ito ay ang sistemang
gumagabay sa pamumuno ng mga hari
sa kanilang nasasakupan.
7. Bunsod ng pagtaas ng populasyon at
pag-unlad ng kalakalan ay ang pag-unlad
ng mga bayan. Ang paglago ng bayan ay
nakatulong sa paglago ng kalakalan at
ang paglago ng kalakalan ay nakatulong
din sa paglago ng mga bayan.

212

8. Maaaring umangat ang isang tao sa

lipunan dahil hindi nakabatay sa
kapanganakan ang antas sa buhay kundi
sa kayamanan ng isang tao.
9. Naging maunlad ang mga manor dahil
sa pakikipagkalakalan sa ibang bayan.
10.
Ang mga pangyayaring nagbigaydaan sa pag-usbong ng Europe ay
nakatulong
sa
pagkakabuo
ng
pandaigdigang
kamalayan
sa
kasalukuyang panahon.

BINABATI KITA!
Sa puntong ito ay natapos mo na ang bahagi ng Alamin.
Natititiyak kong nais mong malaman kung tama ang iyong mga
sagot sa talahanayan. Masasagot ito sa susunod na bahagi ng Modyul.
Sa iyong pagtupad sa ibat ibang gawain, suriin kung
tumutugma
ba ang iyong mga dating kaalaman sa mga bagong kaaalaman
na iyong matututuhan sa Modyul na ito.

DRAFT
Ma h 24, 2014
rc
PAUNL

Sa
Sa bahaging
bahaging ito
ito ay
ay inaasahan
inaasahan na
na matututuhan
matututuhan mo
mo ang
ang mga
mga pangyayarin
pangyayaring
nagbigay-daan
sa
pag-usbong
ng
Europe
sa
Panahong
Medieval.
nagbigay-daan sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval. Sagu
Sagutin
ang mga gawain upang lalo pang mapagyaman ang iyong kaalaman
tungko sa paksa. Handa ka na ba?

AR

IN

213

GAWAIN 3. Daloy Ng Kasaysayan

Tinalakay sa Aralin 1 ng Modyul 2 ang pagkakatatag ng mga Klasikal na Kabihasnan
sa Europe. Sa pagdaan ng panahon, ang dating matayog at makapangyarihang imperyong
Romano ay unti-unting humina at tuluyang bumagsak. Makikita sa diagram ang mga salik
ng pagbagsak ng Imperyong Romano.
Panuto: Suriin ang diagram at sagutin ang kasunod na mga tanong.

Paglubha
ng Krisis
Pangkabuhayan

Pagkawala
ng
Katuturan

Paghina
ng

Pagbaba
ng
Moralidad
ng mga
Romano

PAGBAGSAK NG IMPERYONG ROMANO

Kakulangan
ng mga
Tapat at
may
Kakayahan
g Pinuno

Pagsalakay
ng mga
Barbaro

D AFT
M aRr 4, 201 4
c h 2
Pagkama
ma
-mayang
Romano

Romano

Huk

Diagram Blg. 3.1. Mga Salik sa Pagbagsak ng Imperyong

Roman.

Ikatlong Taon) nina Vivar et.al, pahina 137-139

Halaw mula sa
bon Kasaysaya
n ng
Pamprosesong
Tanong
1. Mula sa mga nabanggit na salik sa diagram, ano sa tingin mo ang
pangunahing dahilan ng pagbagsak ng Imperyong Roman?
Bigyang katuwiran ang iyong sagot.
2. Sa iyong palagay, ano ang magiging epekto ng pagbagsak ng
Imperyong Roman sa kabuuan ng Europe?

ng

Da

igdig (Bat

ayanggAklat Para

sa

214

Suriin ang diagram tungkol sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval

Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pagusbong ng Europe sa Panahong Medieval

R FT
Ma hA 2
D
4 , 2 0 1
Simbahang Katoliko
Bilang Isang Institusyon
saAng
Gitnang Panahon

mga Krusada

Empire

An

g Holy

Ang Paglunsad

Diagram Blg. 3.2 Mga Mahahalagang Pangyayari sa Panahong Medieval sa

http://images2.wikia.nocookie.net/__cb20101006230145/deadliestfiction/images/b/b1/Charlemagne.j
pg
http://ts2.mm.bing.net/th?id=H.4513801360115517&pid=15.1

Europe

http://crabberworldhistory.wikispaces.com/file/view/high_middle_agesjpg/180280913/high_middle_ages.jpg

Paglakas

http://mrgrayhistory.wikispaces

ng

_Pop

e_Apology.jpg/

244152229/293

Ro

man

.com/file/view/L_Middl

ng

e_Ages_-

Ang Buhay sa Europe

Noong Gitnang
Panahon (Piyudalismo,
Manorialismo, Pagusbong ng mga Bayan
at Lungsod)

Sa mga susunod na aralin, subukang suriin ang mga

dahilan at bunga ng paglakas ng Simbahang Katoliko
bilang institusyon noong Panahong Medieval.

x372/L_Middle

_Ages_-_Pope

_Apology.jpg

215

Gawain 4.Magbasa at Matuto

Panuto: Bilang panimula sa pagtalakay ng paksa, basahin at unawain
ang teksto tungkol sa mga salik sa paglakas ng kapangyarihan ng Pope
sa Europe.

Mga Salik na Nakatulong sa Paglawak ng Kapangyarihan ng Kapapahan

Apat ang pangunahing salik na nagbigay-daan sa paglakas ng kapangyarihan ng
Papa sa Rome. Pangunahin na rito ang pagbagsak ng Imperyong Romano na siyang
nagbunsod sa kapangyarihan ng kapapahan.

Pagbagsak ng Imperyong
Roman.Marami ang dahilan ng

paglakas ng kapangyarihan ng
Simbahang Katoliko at ng kapapahan.
Isa na rito ang pagbagsak ng

Sa
kabutihang-palad,
ang
simbahang Kristiyano, na tanging
institusyong hindi pinakialaman ng
mga barbaro, ang nangalaga sa mga
pangangailangan ng mga tao. Sa

na naghari sa kanluran at silangang

Europe sa Gitnang Silangan at sa
hilagang
Africa sa loob ng halos 600
imperyong Romano noong
C.E.,
taon.
Tinukoy ni Silvian, isang pari,

dating lakas-militar at kasaganaang

materyal ng imperyo, bumaling ang
mamamayan sa simbahang Katoliko
k
awalan n
pagsa
pamumuno
at gkaligtasan.
Binigyang-diin nila ang kalagayan ng

bunga ng kanilang mga kasamaan.

Ang mga kayamanang umagos
4
76 Rome ang naging sanhi
papasok sa
na
k
n
ga sa
ng palasak alooban
na kabulukan
pamahalaan ng imperyo. Sa walang
tigil na pagsasamantala sa tungkulin
ng mga umuugit ng pamahalaan,
nahati ang lipunan sa dalawang
panig- ang pinakamaliit na bahagi ng
lipunan na
ng mayayaman
at
mga
Ro binubuo
man
ang
malalakas na pinuno sa pamahalaan
at mga nakararaming maliliit na
mamamayan.
Lubhang
ang
nakapagpahina kabulukan sa
ang
pamahalaan
at na kalagayan ng
kahabag-habag
pamumuhay ng mga pangkaraniwang
tao sa katayuan ng Imperyong Rome.
Noong 476 C.E., tuluyan itong
bumagsak sa kamay ng mga barbaro
na dati ng nakatira sa loob ng imperyo
mula pa noong ikatlong siglo ng
Kristiyanismo.

pangako ng Simbahan para sa mga

nailigtas sa pamamagitan ni Kristo.
Sa kabilang dako, nahikayat
sang naman
maibalik
kalulu
ang
wa sa barbaro
ang mga
sa
kapangyarihan
ng
Simbahan.
Pumayag sila na binyagan sa pagkaKristiyano at naging matapat na mga
kaanib ng pari.

RA F
DM a T 2 4
4
rc h , 2 0
1
i

kalawan
buha
yngayon
Halaw sa gKasaysayan
Daigdig,

Batayang AKlat para sa Ikatlong

Taon nina
Vivar et. al. pahina 141-144

Ano-ano ang mga dahilan ng pagbagsak ng

Imperyong sa
Romano?

Mula sa binasa, paano nakaimpluwensiya ang

Simbahan sa panahon ng pagbagsak ng
216
Imperyong Romano?

Matatag
Organisasyon

at
ng

Mabisang
Simbahan

un
Noong
mga
taon . ng
an
Kristiyanismo, karaniwang
tao lamang
g Simbahan na
ang mga pinuno ng
nakilala bilang mga presbyter na pinili
ng mga mamamayan. Mula sa mga
ordinaryong taong ito lumitaw ang mga
pari at mga hirarkiya.
Isang
diyosesis
ang
kongregasyon ng mga Kristiyano sa
bawat lungsod na pinamunuan ng
Obispo. Nasa ilalim ng Obispo ang
maraming pari sa ibat ibang parokya
sa lungsod. Nang lumaganap ang
Kristiyanismo mula sa lungsod patungo
Obispo ang mga pari sa kanilang
pamumuno. Sa ilalim ng pamumuno at
pamamahala ng Obispo, hindi lamang
mga
gawaing
espiritwal
ang
pinangalagaan ng mga pari, kundi

Ma rD
c h 2
4
R A

pangkabuhayan, pang-edukasyon at
sa
mga lala
pagkawanggawa
ng wigan,
Simbahan. Bukod
dito, ang Obispo rin ang namamahala
sa pagpapanatili
nila kaayusan at
pinang
asiw ng
katarungan sa lungsod at sa iba pang
mga nasasakupan.
Tinawag na mga Arsobispo ang
mga Obispo na nakatira sa malalaking
lungsod na naging unang sentro ng
ang
gawa
Kristiyanismo. Bukod
sa panrelihiyong
aan d
in
pamamahala ng kanilang sariling
lungsod, may kapangyarihan ang isang
Arsobispo
sa mga Obisposang
ilang
su
mangguni
mga
karatig na maliit na lungsod.
Ang
Obispo ng Rome, na tinawag bilang
ing
Papa, ang kinikilalang katas-taasang
pinuno
Simbahang Katoliko sa
ng
kanlurang
Europe. Kabilang siya sa
mga Arsobispo, Obispo at mga Pari ng
mga parokya.

Mula noong kalagitnaan ng ika-11

siglo, pinipili ang mga Papa ng Kolehiyo
ng mga Kardinal sa pamamagitan ng
palakpakan lamang, depende kung sino
ang gusto ng matatandang kardinal. Sa
Konseho ng Lateran noong 1719,
ng
mayorya
ang
pinagpasyahan
paghalal ng Papa.

Ilarawan ang tungkulin ng sumusunod:

Pari-

FT
, 2014
Obispo-

Arsobispo-

Ang
kapapahan
(Papa)
ay
tumutukoy sa tungkulin,
panah
ng
at
kapangyarihang
panunungkulan
on,
Papa
bilang
pinuno ng
panrelihiyon ng
Simbahang
Katoliko,
gayundin
ang
kapangyarihang pampulitika bilang pinuno
ng estado ng Vatican.
Ang
salitang
Pope
ay
ngangangahulugang AMA na nagmula sa
salitang Latin na Papa. Noong unang
panahon itinuturing ng mga kristyano ang
Papa bilang ama ng mga Kristiyano, na
siya pa ring tawag sa kanya sa

217

Uri ng Pamumuno sa Simbahan

Maraming mga naging pinuno ng Simbahan ang nakatulong sa pagpapalakas
ng pundasyon ng Simbahang Katoliko Romano at Kapapahan. Ilan lamang
sa mahahalagang tao ng Simbahan at ang kanilang mga nagawa ang
makikita sa talahanayan.

Pinuno/ Papa
Constantine the
Great

Paraan ng Pamumuno

Pinagbuklod-buklod niya ang lahat ng mga Kristiyano sa

buong imperyo ng Rome at ang Konseho ng Nicea na
kaniyang tinawag.
Pinalakas ni Constantine ang kapapahan sa pamamagitan
ng Konseho ng Constantinople. Sa kapulungang ito, pinaguri-uri ng mga Obispo ang ibat ibang malalaking lungsod
sa buong imperyo. Gayundin, pinili ang Rome bilang
pangunahing diyosesis at dahil dito, kinilala ang Obispo ng
Rome bilang pinakamataas na pinuno ng Simbahang
Katoliko Romano.

DRAFT

4
Mar ch 24, 201
Papa Leo the
Great (440461)

http://upload.wikimedi
a.org/wikipedia/comm
ons/5/5b/Pope_St._L
eo_IV.jpg

Binigyang-diin niya ang Petrine Doctrine, ang doktrinang

nagsasabing ang Obispo ng Rome, bilang tagapagmana ni
San Pedro, ang tunay na pinuno ng Kristiyanismo. Sa
kaniyang mungkahi, ang emperador sa kanlurang Europe
ang nag-utos na kilalanin ang kapangyarihan ng Obispo ng
Rome bilang pinakamataas na pinuno ng Simbahan.
Makalipas ang ilang daang taon, ibinigay ang pangalang
Papa sa Obispo ng Rome. Mula noong kapanahunan ni
Papa Leo, kinilala ang kapangyarihan ng Papa sa lahat ng
mga Kristiyano sa kanlurang Europe. Tumanggi naman
ang Simbahang Katoliko sa silangang Europe na kilalanin
ang Papa bilang pinakamataas na pinuno ng Kristiyanismo
hanggang sa panahong ito.

218

Papa Gregory I

http://upload.wikimedi
a.org/wikipedia/comm
ons/9/97/Francisco_d
e_Zurbar%C3%A1n_
040.jpg

Iniukol niya ang kaniyang buong kakayahan at pagsisikap

sa paglilingkod bilang pinuno ng lungsod at patnubay ng
Simbahan sa buong kanlurang Europe.
Natamo ni Papa Gregory I ang sukdulan ng tagumpay nang
magawa niyang sumampalataya ang ibat ibang mga
barbarong tribo at lumaganap ang Kristiyanismo sa
malalayong lugar sa kanlurang Europe.
Dahil dito,
nagpadala siya ng mga misyonero sa ibat ibang bansa na
hindi pa sumasampalatay sa Simbahang Katoliko. Buong
tagumpay na nagpalaganap ng kapangyarihan ng Papa
ang mga misyonerong ito nang sumampalataya sa
Kristiyanismo ang England, Ireland, Scotland, at Germany.

RAFT
arc
h
24,
2014
D
kaniyang

pamumuno

naganap

ang labanan

ng

kapangyarihang sekular at eklesyastikal ukol sa power of

investiture o sa karapatang magkaloob ng tungkulin sa mga
tauhan ng Simbahan noong kapanahunan ni Haring Henry
IV ng Germany. Itiniwalag kaagad niya sa simbahan si
Haring Henry IV na gumanti naman nang ipag-utos niya
ang pagpapatalsik kay Papa Gregory VII. Ngunit nang
maramdaman ni Henry IV na kaanib ni Papa Gregory VII
ang mga Maharlika sa Germany, sumuko siya sa Papa at
humingi ng kapatawaran.
Binawi ng Papa ang
kaparusahang pagtitiwalag sa Simbahan pagkatapos ng

Papa

Grego

Sa

ry VII

lubhang paghihirap sa pagtawid sa Alps at napahamak

pagkaraan nang malaon at masidhing pag-aaregluhan.

Ano ang kahalagahan ng pagkakaroon ng

mahusay na pinuno sa pagtatag ng isang
organisasyon? Ipaliwanag
http://hist2615.wikispa
ces.com/file/view/Gre
gory_VII1.jpg/251843136/174

Ang
investiture
ay
isang
seremonya
kung
ang isang
pinunong sekularsaan
katulad ng hari ay
pinagkakalooban ng mga simbolo sa
pamumuno katulad ng singsing sa
Obispong kaniyang hinihirang bilang
maging pinuno ng simbahan.
Sa pamumuno ni Papa Gregory
sa Simbahan, tinanggal niya ang
karapatan ng mga pinunong sekular na
magkaloob ng kapangyarihan sa pinuno
ng simbahan.

219

Pamumuno ng mga Monghe

Binubuo ang mga monghe ng isang
pangkat ng mga pari na tumalikod sa
makamundong pamumuhay at nanirahan
sa mga monasteryo upang mamuhay sa
panalangin at sariling disiplina. Sila ang
mga regular na kasapi ng mga pari at
itinuturing na higit na matapat kaysa mga
paring sekular.
Tuwirang nasa ilalim
lamang ng kontrol at pangangasiwa ng
Abbot at Papa ang mga monghe.
Namumuhay ang mga monghe sa
ilalim ng mahigpit na mga alituntunin ng
monasteryo.
Dahil dito, malaki ang
kanilangimpluwensya sa pamumuhay ng
tao noong Panahong Medieval. Dahil sa
kanilang paniniwalang Ang pagtatrabaho
at pagdarasal, nagsikap sila sa paglinang
at pagtanim sa mga lupain na nakapaligid
sa kanilang mga monasteryo. Dahil dito,
hindi
kanilang pagsisikap sa mga monasteryo,
kundi higit pang nakaimpluwensya ito sa
pag-unlad ng agrikultura sa buong Europe
lamang kapaki-pakin
abang
noong Panahong
Medieval.

Ang makatarungang pamumuno ng

mga monghe sa kanlurang Europe ay
nakatulong din sa lawak ng katanyagan at
kapangyarihan ng Simbahan sa ilalim ng
pamumuno ng Papa. Nagpakain ang mga
monasteryo sa mahihirap, nangalaga sa
mga maysakit at kumupkop sa mga taong
nais makaligtas sa kanilang mga kaaway.
Bumalangkas ang Simbahan ng isang
sistema ng mga batas at nagtatag ng mga
sariling hukuman sa paglilitis ng mga
pagkakasala na kinasasangkutan ng mga
pari at mga pangkaraniwang tao. Dahil
walang sinumanang nagsasagawa ng
paglilingkod
pagkatapos
ganitong
bumagsak ang imperyo ng Rome,
nahikayat ang mga tao sa Simbahan para
sa kaayusan, pamumuno at tulong.
Pinakamahalaga
sa
mga
ginampanang tungkulin ng mga monghe

Nagtiyaga ang mga monghe sa pag-iingat

ng mga karunungang klasikal ng mga
sinaunang Griyego at Romano. Dahil sa
hindi pa natutuklasan ang palimbagan at
a
Mgapapel,
ngGawain
m ng mga
ga
ang paggawa
ng
ang ng
lahat
libro na kanilang iniingatan sa mga aklatan
sa monasteryo ang kanilang matiyagang
isinusulat muli sa mga sadyang yaring
balat ng hayop.
Dahil sa ginawang
pagsisikap ng mga monghe, ang mga
kaalaman tungkol
sa sinauna
at
M
onghe.
panggitnang
panahon ay napangalagaan
sa kasalukuyan.

ng direksiyon ni Papa Gregory I.

Gayundin, naging martir si St. Francis
Xavier, ang tinaguriang Apostol ng Asia
para sa simulain ng pagpapalaganap ng
pagp
apalagan
Kristiyanismo,
sa utos
nga Papa
sangRome.
at Sc
otland;
tap
ang

D A
MR c 2F4 T, 4
h
2 0 1
utos ng Papa sa ibatibang dako ng
kanlurang Europe.
Napag-alaman na
natin kung paano napasampalataya sa
ang ang mga Visigoth sa Spain;
Kristiyanismo
ang mga Anglo-Saxon sa England, Ireland

Paano nakatulong ang mga monghe sa

paglakas ng simbahan at
pagpapalaganap ng Kristiyanismo?

Kristiyanismo sa
ga Germ

an sa i

lalim

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat para sa Ikatlong

Taon nina Vivar et. al, pahina 141-144

220

Gawain 5.Diagram ng Aking Natutuhan

Panuto: Batay sa binasang teksto, isa-isahin ang mga salik na
nakatulong
sa paglakas ng kapangyarihan ng Papa sa Europe. Ipaliwanag ang sagot.

Salik sa
Paglakas ng
Kapangyarihan
ng Papa

DRAFT
Ma r 24, 2014
c h
Pampro
ses ano ang pangunahing papel na ginampanam ng
1. Batay
sa teksto,
simbahan noong Gitnang Panahon? Patunayan.
2. Bakit madaling nahikayat ng simbahan ang mga grupong barbaro
na yakapin ang Katolisismo?
3. Paano nagkakatulad ang papel na ginampanan ng simbahan
sa kasalukuyan sa gampanin nito noong Panahong Medieval?
Ipaliwanag.
ong Ta
nong

221

Gawain 6.3-2-1 Chart

Panuto:Punan ang chart ng hinihinging impormasyon ayon
sa natutuhan mo sa binasang teksto.
Konspeto o Kaalaman na Aking Natutuhan
1.
2.

3
3.

Konsepto o Kaalaman na hindi ko gaanong naunawaan

1.

2.

DRAFT

Tanong na nais ko pang mabigyan ng linaw

014
M arch 24, 2
1

1.
1.

222

Gawain 7: Sa Madaling Salita

Panuto: Mula sa naging pagtalakay, sagutin ang tanong sa loob ng kahon.
Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pagusbong ng Europe sa Panahong Medieval

RAFT
D
March 24, 2014
Paano nakatulong ang
paglakas ng simbahang
Katoliko sa pag-usbong ng
Europe sa Panahong
Medieval?

Bukod sa paglakas ng impluwensiya ng simbahang

Katoliko, isa sa mahalagang kaganapan sa Europe sa
Panahong Medieval ay ang pagkakatatag ng Holy Roman
Empire. Sino nga ba si Charlemagne? Bakit tinawag na
Holy Roman Empire ang imperyo? Ano ang kontribusyon ng
imperyong ito sa pagpapalaganap ng pandaigdigang
kamalayan?

223

Gawain 8.Magbasa at Matuto

Panuto: Basahin at suriing mabuti ang teksto tungkol sa mga
kaganapang nagbigay- daan sa pagkakabuo ng Holy Roman Empire.

Ang Holy Roman Empire

Isa sa mga mayor ng palasyo si Charles Martel, ang
nagsikap na pag-isahin ang France.
Tinalo niya ang mga
mananalakay na Muslim. Mula noon, hindi na nagtangkang sakupin
ang Kanlurang Europe.
Si Pepin the Short ang unang hinirang na hari ng France.
Noong 768, humalili kay Pepin ang anak na si Charlemagne o
Charles the Great, isa sa pinakamahusay na hari sa Medieval
Period. Sa gulang na 40, kinuha niya si Alcuin, pinakamahusay na
iskolar ng panahon upang magpaturo ng ibat ibang wika.
Inanyayahan din niya ang ibat ibang iskolar sa Europe upang
turuan at sanayin ang mga pari at opisyal ng pamahalaan. Sinakop
niya ang Lombard, Muslim, Bavarian at Saxon at ginawang mga
Kristiyano.

481- Pinag-isani
Clovis ang ibat
ibang tribung Franks
at sinalakay ang
mga Romano
496- Naging
Kristiyano si Clovis
at ang kaniyang
buong sandatahan
511- Namatay si
Clovis at hinati ang
kaniyang kaharian
sa kanyang mga
anak
687- Pinamunuan ni
Pepin II ang tribung

D FT
M
a rc ,2 4
R A
h 2 4
0
1

emperador ng Banal na Imperyong Romano (Holy Roman Empire).

Marami ang nagsabi na ang imperyo ang bumuhay na muli sa
imperyong Romano. Sa panahon ng imperyo, ang mga iskolar ang
naging tagapangalaga ng kulturang Graeco-Romano.
Ang
pagsasama-sama ng elementong Kristiyano, German, at Roman
kapaskuhan
ng ta
ong 800,
ang namayani saNoong
kabihasnang
Medieval.
Nang namatay si Charlemagne noong 814, humalili si Louis

717- Humalili kay

Pepin II ang
kaniyang anak na si
Charles Martel
751- Ang
Fr anak ni
Charles Martel na si
Pepin the Short ay

ang imperyo dahil sa paglaban ng mga maharlika. Nang mamatay

siya, hinati ng kaniyang tatlong anak ang imperyo sa pamamagitan
ng Kasunduan ng Verdun noong 841. Napunta kay Charles the
Bald ang France; kay Louis the German ang Germany; atang Italy
the
ligious. Hind
i ng
nagtagu
ang anks
kayReLothair.Sa pagkakawatak-watak
imperyo,mpay
nawalan ng
kinoronaha
n siyang
kapangyarihan ang mga haring Carolingian sa mga maharlika at
nagsimula na naman ang paglusob ng mga Viking, Magyar at
Muslim. Namayani sa Europe ang mga maharlika at humina ang
mga hari. Nagsimula ang isang sistematikong sosyo-ekonomiko,
politiko at militari- ang piyudalismo.

ng mga Franks sa
halip na Mayor ng
Palasyo

pa

gsisikap niton
g mapan
atili
Kasaysayan
ng Daigdig (Batayang
Aklat para
sa Ikatlong

Taon)nina

Vivar et. al. pahina 140-141

Para sa karagdagang kaalaman basahin ang

Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa
Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo
et. al. pahina 173-175

inirang

Si Pope Leo
III ang humirang kay
Charlemagne bilang
Emperor of the Holy
Roman
Empire.
Ayon sa ilang aklat,
b
ilang
nangangahulugan ito
na ang ideya ng mga
Romano ng isang
sentralisadong
pamahalaan ay hindi
naglaho.
Ha

ri

224

Gawain 9: Paggawa ng Timeline

Panuto: Batay sa binasang teksto, punan ang timeline ng
mahahalagang pangyayaring nagbigay-daan sa pagkakabuo ng Holy
Roman
Empire.
Pinag-isa
ni
Clovis ang
mga tribong
Franks at
sinalakay
ang mga
Romano.

481

500

600

700

800

Pamprosesong Tanong
1. Sa iyong palagay, sinong personalidad ang pinakamahalaga
sa pagtatatag ng Holy Roman Empire?

D
F
T
2014
March 24,
Charlemagne?
3. Ano ang kahalagahan ng Simbahang Katoliko sa Holy Roman
Empire?
2. Bakit
k
aya
Holy Roman
Empire
4.
Sa kasalukyan,
masasabi
pa bang
may matibay na ugnayan
ang
pamahalaan at simbahan? Patunayan.

ang

ibinans

ag sa imperyo ni

225

Gawain 10.Sa Madaling Salita

Panuto: Mula sa naging pagtalakay, sagutin ang tanong sa ikalawang
kahon.
Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pag-usbong ng
Europe sa Panahong Medieval

Paano nakatulong ang paglakas

ng simbahang Katoliko sa pagusbong ng Europe sa Panahong
Medieval?

Paano nakatulong ang

pagkakatatag ng Holy Roman
Empiresa pag-usbong ng Europe

RAF
D
T
March 24, 2014
sa Panahong Medieval?

Sa Panahong Medieval, unti-unting namayagpag ang

Simbahang Katoliko. Nagsimulang maging Kristiyano ang
mga tao sa Europa, subalit nang bumagsak ang Holy Roman
Empire, nawalan ng malakas na pinuno ang imperyo. Sa
kabilang dako ay nagpapalawak din ng imperyo ang mga
Muslim. Nakuha ng mga Muslim ang Jerusalem.Bunsod nito,
nanawagan ang Papa ng paglulunsad ng mga Krusada.
Alamin sa susunod na aralin ang mga sanhi at bunga ng
paglulunsad ng mga Krusada.

226

Gawain 11.Magbasa at Matuto.

Panuto:Basahin at unawain ang teksto tungkol sa paglulunsad ng Krusada
sa
Europe.
ANG KRUSADA
Ang
Krusada
ay
isang
inilunsad
ng
ekspedisyong
militar
dahil
sa
Kristiyanong
na
panawagan ni Pope
Urban II noong 1095.
Europeo
Ito ay isang banal na labanan ng mga
relihiyosong Europeo laban sa mga
Turkong Muslim na sumakop sa banal na
pook sa Jerusalem. Mula Jerusalem
balak salakayin ng mga Turkong Muslim
ang Imperyong Byzantine kaya humingi
ng tulong ang Emperador ng Byzantine
sa Papa sa Rome lalo pa at sa
pagsalakay na ito ay mapalaganap ang

Hindi pa man sila nakalayo sa

pinanggalingang Europe ay nalunod na si
Frederick at si Philip naman ay bumalik sa
France dahil nag-away sila ni Richard.
Nagpatuloy si Richard hanggang sa
nagkasagupaan sila ni Saladin, ang pinuno
ng
mga
Turko. Sa
kahulihulihan
nagkasundo silang itigil ang labanan. Sa
loob ng tatlong taon ang mga Kristiyano ay
malayang nakapaglakbay sa Jerusalem.
Binigyan pa sila ng maliit na lupain malapit
sa baybayin.

D FT
M R A24 , 2 0
c h 1 4
Urban, hinimok niya ang mga kabalyero
(knights) na maging krusador at
pinangakuan niya ang mga ito na
papatawarin sila sa kanilang mga
kasalanan; kalayaan
relihiyong
Islam sa mga pagkautang;
.
Sa
at kalayaang pumili ng fief mula sa lupa

Krusada ng mga Bata

Noong 1212 isang labin dalawang
taong French na ang pangalan ay
Stephenay naniwala na siya ay tinawag ni
Kristo na mamuno ng krusada. Libong mga
bata angsumunod sa kaniya ngunit

sa karagatan at ang iba ay ipinagbili bilang

Unang Krusada
alipin sa Alexandria.
Ang unang Krusada ay binuo ng
mga
3000 kabalyero at 12000 na
Ikaapat
na Krusadan sa ka
na kanilang
k
aramiha
nila ay
pana
ni
Papa at
mandirigma sawagan
pamumuno
ng Prinsipe
Ang ikaapat na Krusada na
mga Pranses na nabibilang sa nobility.
inulunsad noong 1202 ay naging isang
Matagumpay na nabawi ng grupong ito
iskandalo. Ang mga krusador ay ibinuyo ng
ang Jerusalem noong 1099 at nagtatag
mga mangangalakal ng Venetra na
sila ng Estadong Krusador malapit sa
Kristiyanong bayan ng Zara. Nagalit ang
Mediterranean. Sa pagsalakay nila sa
Papa sa ginawa nilang ito kaya sila ay
Jerusalem, maraming
Muslim
ang agkasakidineklarang
asakop.
n
it, nasawi
excomunicado. Nagpatuloy
napatay, pati na ang mga Hudyo at
sa pagdarambong ang mga krusador
Kristyano. Nanatili sila ng mga limampung
hanggang sa Constantinople kungsaan
taon sa Jerusalem ngunit sinalakay din
nagtayo sila ng sariling pamahalaan.
sila ng mga Muslim.
Noong 1261 sila ay napatalsik sa
Constantinople at naibalik ang imperyong
Ikalawang Krusada
Byzantine. Ang huling kuta ng mga
Sa paghihikayat ni St Bernard ng
Kristiyano sa Arce ay napasakamay ng
Clairvaux, sinamahan siya nina Haring
mga Muslim at ito ay naging simula ng
Luis VIIng France at Emperor Conrad
paghina ng Krusada.
ng
III Germany. Maraming balakid na
naranasan anggrupong ito sa pagpunta
sa Silangan at ang pinakatagumpay nila
ay ang pagsakop ngDamascus.
227

Iba pang Krusa

. da

Nagkaroon ng iba
pang Krusada noong 1219,
1224, 1228 ngunit lahat ng
mga ito ay naging bigo sa
pagbawi muli sa Holy
Land.Sa kabuuan, ang
mga Krusada ay pawang
bigo, maliban sa una na
nila
ang
nahawakan
Jerusalem sa loob ng
isang daang taon at
pagkatapos
nito
ay
nanumbalik na
naman sa kamay ng mga
Muslim
Turkong
ang
lupain.

Mapa 3.1 Ruta ng ilan sa mga

Krusada

DRAF
M aT r c h
24, 2 0 1

salitang Crusade

ayAn
nagmula sa salitang

Resulta ng Krusada
Kung mayroon mang magandang

Latin na crux na
nangangahulugang

kalakalan. Napalaganap ang komersyo at

Krusador ay taglay ang
ito ay nagsilbing salik sa pag-unlad ng mga
simbolo ng Krus sa
lungsod at malalaking daungan.
Ang
kanilang kasuotan.
g
na
idulot ang K
rusada
y sa la
rangan ng
kulturang Kristiyano
ay napayaman
din. , ito a
Sa kabilang panig, ang krusada ay
naglantad ng tunay na mga layunin ng mga
sumama
sa
gawaing
ito.
Hindi
pagmamalasakit sasimbahan ang naging
Para sa karagdagang
dahilan sapagsama sa banal na laban na
impormasyon,
cros
s.
Ang m
ga
ito
kundi
ang
pagkakataong
basahin ang
makapaglakbay at mangalakal.
Kasaysayan ng
Daigdig, Batayang
Halaw mula sa Project EASE Araling Panlipunan, Module
Aklat Para sa Ikatlong
8 (Ang Simbahang Katoliko: Isang Makapangyarihang
Taon nina Vivar et. al,
Institusyon sa Gitnang Panahon)
pahina 145-147

228

Gawain 12.History Frame

Panuto: Matapos mabasa ang teksto, bumuo ng History frame
tungkol paksang napatakda s pangkat.

sa

Unang Pangkat; Pangyayari at Mga Tauhan

Ikalawang Pangkat: Suliranin o Layunin
Ikatlong Pangkat: Konteksto (Saan at Kailan)
Ikaapat na Pangkat: Mahahalagang
Pangyayari Ikalimang Pangkat: Kinalabasan/
Resulta
History Frame:
Pangyayari:

Mga Pangunahing Tauhan:

D
F
MR
a rA 24,T2014
ch
Suliranin/ Lay

unin ng

Ko

nte

Kinahinatnan/ Resulta:

PMa

hahala
angyaya

gang ri:

ksto

Aral na Natutunan:

Pang

yayari:

Pagkatapos ng talakayan sa pangkat, ibahagi ang inyong output sa klase.

Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang kahalagahan ng Krusada sa kasaysayan ng daigdig?
2. Sa kasalukuyan, anong pangayayari ang maikukumpara sa naganap
na
Krusada noong Panahong Medieval? Ipaliwanag
3. Anong aral ang natutuhan mo? Paano mo ito maiuugnay sa
iyong pangaraw-araw na buhay? Ipaliwanag.

229

Gawain 13.Lesson Closure

Panuto: Ibuod ang mga pangyayaring nagbunsod sa paglulunsad ng mga
Krusada. Punan ng impormasyon ang mga patlang upang mabuo ang
talata.

Ang Krusada ay isang

inilunsad ng mga Europeo sa panawagan
Layunin
nito na
ni
.

na

Sa kasaysayan,
. maraming Krusada ang naganap. Ilan sa mga ito ay ang
.
Sa kabuuan, masasabi na hindi nagtagumpay ang mga nailunsad na
Krusada
dahil

D R A
March
F T 24, 2014
_

230

Gawain 14: Sa Madaling Salita

Panuto: Mula sa naging talakayan tungkol sa paksa, sagutin ang tanong
sa ikatlong kahon.
Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pagusbong ng Europe sa Panahong Medieval

Paano nakatulong
ang paglakas ng
sa pag-usbong ng
Europe
sa
Panahong
simbahang
Medieval?

Paano nakatulong ang

pagkakatatag ng Holy
usbong ng Europe sa
Panahong Medieval?

Paano nakatulong ang

paglulunsad ng mga
Krusada sa pagusbong ng Europe sa
Panahong Medieval?

R FT
M DchA2
14
ar
20
Roman Empiresa

Katol

4,

pag-

Tatalakayin naman sa bahaging ito ang tungkol sa

Piyudalismo, Manorialismo, at ang Pag-usbong ng
mga Bayan at Lungsod sa Europe noong Panahong
Medieval.

231

Gawain 15.Comic-Suri
Panuto:Suriin ang comic strip at sagutin ang tanong sa loob ng kahon.

Ano-anong mga uring panlipunan

Ako ang HARI,
pagmamay-ari ko ang
lahat ng lupain. Subalit
ibinigay ko ang iba sa
mga BARON.

Ako ang BARON, dapat akong maging

TAPAT sa HARI dahil ibinigay niya sa
akin ang ilan sa kaniyang lupain. Dapat
maging handa akong ipaglaban siya at
magsanay ng mga KNIGHT. Ibinigay
ko ang ilan sa aking lupain sa aking
KNIGHT.
mga

ang makikita sa Comic Strip?

Ano ang salitang nababanggit sa

lahat ng bahagi ng Comic Strip?
Ano ang ipinapahiwatig nito?

AFT
DR
March 24, 2014
akin ang ilan sa kaniyang lupain upang
Ako ang VILLEIN, ibinigay ng KNIGHT sa

magbayad ng buwis at pagkalooban siya ng

mapagtaniman at paunlarin. Tungkulin kong
regalo. Hindi ako maaaring umalis sa lupain
magbayad ng buwis at pagkalooban siya ng
na kaniyang nasasakupan nang walang
pahintulot ng KNIGHT.

Sa iyong palagay, anong Sistema ang umiiral na ipinahihiwatig ng comic

strip? Ipaliwanag.

232

GAWAIN 16: Magbasa at Matuto

Panuto: Basahin at suriin ang sumusunod na teksto. Sagutin ang
mga tanong sa kahon kaugnay ng tekstong binasa.

Ang Piyudalismo
Mula sa ikasiyam hanggang
ika-14
na
siglo,
ang
pinakamahalagang
anyo
ng
kayamanan sa Europe ay lupa.
Kinakailangang pangalagaan
a
pagmamay-ari ng lupa.Pangunahing
ng
nagmamay-ari ng lupa ang hari.
Dahil sa hindi niya kayang
ipagtanggol ang lahat ng kaniyang
lupain, ibinabahagi ng hari
ang lupa sa mga nobility o dugong
bughaw.
nagiging
vassal
hari. Ang
hari ay
Ang
mga ng
dugong
bughaw
na
ito ay
Ang iba pang katawagan sa lord ay
liege o suzerain. Samantala, ang
lupang ipinagkakaloob sa vassal ay
tinatawag
na fief.Ang
vassal ay isaginoong
isang l
ord o pan
ring lord dahil siya ay may-ari ng
lupa.
Ang kaniyang vassal ay

Ano ang ibig sabihin ng Piyudalismo?

Paano mo mailalarawan ang ugnayan

o relasyon ng lord at vassal?

D R
Ma A
r c FT
h ,
2 4
2 0
dugong

Ang
homage
ay
isang
seremonya kung saan inilalagay ng
vassal
ang kanyang kamay sa
m
m
aaar
lupa.kamay
ing isa ng lord
ringat
pagitan
ng aymga
nangangako rito na siya ay magiging
tapat na tauhan nito.
Bilang
\
pagtanggap ng lord sa vassal,
isinasagawa ang investiture
o
seremonya kung saan binibigyan ng
lord ang vassal ng fief. Kadalasang
bughaw
.
isang tingkal
ng lupa ang ibinibigay
ng lord sa vassal bilang sagisag ng
ipinagkaloob na fief. Ang tawag sa
sumpang ito ay oath of fealty.
Kapag naisagawa na ng lord
at vassal ang oath of fealty sa isat
isa, gagampanan na nila ang mga
tungkuling
nakapaloob
sa
kasunduan. Tungkulin ng lord na
suportahan ang pangangailangan

ng
vassal
sa
pamamagitan
ng
pagkakaloob ng fief. Tungkulin din niya
na ipagtanggol ang vassal laban sa mga
maglapat ng nararapat na katarungan sa
lahat ng mga alitan. Bilang kapalit, ang
pangunahing tungkulin ng vassal
ay
magkaloob ng serbisyong pangmilitar .
Tungkulin din ng vassal na magbigay ng
ilang kaukulang pagbabayad tulad ng
ransom o pantubos kung mabihag ang
lord
ma sa digmaan.
nanalak Kailangan
ay o din niyang
tumulong sa paghahanap ng sapat na
salapi para sa dowry ng panganay na
dalaga ng lord at para sa
ng
seremonya
ng pagiging knight ng
gastusin
panganay na lalaki ng lord. Ang knight ay
isang mandirigmang nakasakay sa
kabayo at nanumpa ng katapatan sa
kaniyang lord.
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,
Batayang Aklat sa Araling Panlipunan
nina Mateo et.al. pahina 192-193
masasa
mang-loob at

1 4

233

Ang Pagtatag ng Piyudalismo

Ang Piyudalismo sa Gitnang
Panahon ay nag-ugat sa paghahati-hati
ng Banal na Imperyo ni Charlemagne
batay sa kasunduan sa Verdum.
Mahihinang tagapamahala ang mga
tagapagmana ni Charlemagne kaya
ang mga opisyal ng pamahalaan at
mga may-ari ng lupain ay humiwalay sa
pamumuno ng hari. Naibangon muli
ang mga lokal na pamahalaan na
ngayon ay pinatatakbo ng mga
maharlikha katulad ng mga konde at
duke.
Sa sitwasyong ito pumasok ang
mga barbarong Viking, Magyar, at
Muslim. Sinalakay nila ang ibat ibang

Ano ang kinahinatnan ng

mahinang uri ng pamumuno,
batay sa tekstong binasa?

Bakit itinatag ang sistemang

Piyudalismo?

AFT
D
MRa r 24, 2014
c h
France. Ang mga Viking na kilala rin sa
tawag na Normans ay nabigyan ng
lupain sa bandang France kapalit ng
pagtanggap nila ng Kristiyanismo. Ang
ng Europa ay
lalo kilala ngayon
na
lupaingpanig
napasakanila
sa tawag na Normandy.

ito ng mga barbaro ay nagbigay ligalig

sa mga mamamayan ng Europe. Dahil
dito,
hinangad
ng
lahat
ang
An
g mada
las
na
sa
b
andang
pagkakaroon
ng proteksiyon kaya
naitatag ang sistemang Piyudalismo.

Para sa karagdagang
kaalaman,
na pag basahinsalakay
ang Kasaysayan ng
Daigdig, Batayang
Aklat sa Araling
Panlipunan Ikatlong
Taon nina Mateo et.
al. pahina 192-195 at
Kasaysayan ng
Daigdig Batayang
Aklat para sa Ikatlong
Taon nina Vivar et. al
pahina 148-150

Halaw mula sa Project EASE Araling Panlipunan,

Module 9 (Sistemang Pyudal sa Gitnang Panahon
sa Europa)

Isang magandang alaala ng Piyudalismo ang

sistemang kabalyero (knighthood). Kinapapalooban ang
kodigo ng kagandahang asal ng mga kabalyero (chivalry) ng
katapangan, kahinahunan, pagiging marangal at maginoo
lalo na sa kaibigan. Nagpapalaganap din ng mga saloobing
Kristiyano ang sistemang kabalyero tulad ng pagtatanggol
sa mga naaapi at paggalang sa kababaihan.
Banal at isang propesyon na
ang pagiging
kabalyero.
pinagpala
ng simbahanKalakip nito ang tungkuling
ipagtanggol at itaguyod ang Kristiyanismo.
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig Batayang Aklat para sa
Ikatlong Taon nina Vivar et. al pahina 150

234

Lipunan sa Panahong Piyudalismo

Nahahati sa tatlong pangkat ang
lipunang
Europeo
sa
panahong
Piyudalismo- ang mga pari, kabalyero o
maharlikang sundalo at mga alipin (serf)
Mga Pari. Hindi itinuturing ang mga
pari na natatanging sektor ng lipunan
sapagkat hindi namamana ang kanilang
posisyon dahil hindi sila maaaring magasawa. Maaaring manggaling ang mga pari
sa hanay ng maharlika, manggagawa at
mga alipin.
Mga Kabalyero. Noong panahon ng
kaguluhan kasunod ng pagkamatay ni
Charlemagne,
may
matatapang
at
malalakas na kalalakihan na nagkusang
loob na maglingkod sa mga hari at sa mga
may-ari ng lupa upang iligtas ang mga ito sa

Ano-ano ang uring panlipunan noong

panahon ng piyudalismo? Ilarawan ang
bawat isa.

FT
D
MR cA 24, 2014
h
paggamit ng salapi, ang magigiting na
sundalo o kabalyero ang pinagkalooban ng
mga kapirasong lupa bilang kapalit ng
kanilang paglilingkod. Ang mga kabalyero
ang
unang uri ng mga p.
maharlika,
tulad ng
mga mananako
Dahil
mga panginoon ng lupa, na maaaring

kanila

Mga Serf. Ito ang bumubuo ng

masa ng tao noong Medieval Period.
Nanatili silang nakatali sa lupang kanilang
sinasaka. Kaawa-awa ang buhay ng mga
magpamana n
g
silaum
sa maliit at maruming
silid
sserf. Nakatira
a hindi
iiral ang
na maaaring tirahan lamang ng hayop sa
ngayon. Napilitan silang magtrabaho sa
bukid ng kanilang panginoon nang walang
Wala silang pagkakataon na
bayad.
umangat sa susunod antas ng lipunan
tulad
ng
maharlika
at
malayang
na
ng lupain.
tao.Makapag-aasawa lamang ang isang
serfsa pahintulot ng kaniyang panginoon.
Lahat ng kaniyang gamit, pati na ang
kaniyang mga anak, ay itinuturing na pagaari ng panginoon. Wala silang maaaring
gawin na hindi nalalaman ng kanilang
panginoon.

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig Batayang

Aklat para sa Ikatlong Taon nina Vivar et. al
pahina 148-149

235

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang ipinapahiwatig ng pagkakaroon uring lipunan sa Sistemang
Piyudalismo?
2. Bakit mahalaga ang lupa sa Sistemang Piyudalismo? Ipaliwanag.
3. Sa kasalukuyan, umiiral pa ba ang Sistemang Piyudalismo?
Pangatwiranan
Gawain 17.Alam Ko Na
Panuto: Upang mataya at mapagtibay ang iyong kaalaman mula
sa binasang teksto, sagutin ang sumusunod na tanong.
1. Ano ang Piyudalismo?
.

D R A
M aF rTc h 2 4
, 2014
2.

Ano-anong ur

ing panlip

unan may

roon

ang
A

no Piyudali
ang
kah

smo?
alagah

an ng lupa

sa siste

3.

iyudal?

236

mang

Gawain 18.Magbasa at Matuto

Panuto:
Sa bahaging ito ng modyul, pag-aaralan mo naman ang
Manoryalismo. Basahin at unawain ang teksto tungkol sa paksa.

Pagasasaka: Batayan ng Sistemang

Manor
Ang Sistemang Manor ang sentro ng
lipunan at ekonomiya ng mga tao na nakatira
dito. Ang isang fief ay binubuo ng maraming
manor na nakahiwalay sa isat isa. Ito ay
maaaring maihalintulad sa isang pamayanan
(village) kung saan angmga naninirahan dito ay

Ang manor ay isang

lupang
malaking
sinasaka. Ang malaking
bahagi ng lupain na
umaabot
ng
1/3
hanggang ng kabuuang
lupang sakahan ng manor
ay pag-aari ng lord at ilan
lamang
sa
mga
magsasaka
ang

D
T
Ma rRc Ah 2014
2 4F,
sa manor. Sakabilang dako ang kanilang
panginoon ay dito rin umaasa sa kita ng
pagsasaka samanor na kaniyang magiging
kayamanan.
umaasa n
g
Ang kastilyo ng panginoong piyudal ang
pinakapusod ng isang manor. Maaari ringang

isang

Halaw mula sa Kasaysayan ng

Daigdig (Batayang Aklat sa Araling
Panlipunan, Ikatlong Taon) nina
Mateo,
et.al pahina
nagmamay-ari
ng195)
lupa.

nababakurang gusali o kaya ay palasyo. Ang

lupain sa loob ng manor ay nahahati ayon sa
paggagamitan
nito.
Kumpleto
sa
mga
kakailanganin
kanilang
bah
ay ng magsasaka
ikabubuh
sa
m ang mga
ayanor
sagamitaysa
manor. Para sa mga naninirahan doon,ang mga
pangangailangan nila ay napapaloob na sa
manor. Nandiyan ang kamalig, kiskisan,
panaderya, at kuwadra ng panginoon. Mayroon
ding simbahan, pandayan, at pastulan. Kung
maibigan ng panginoon, ang mga kaparangan at
pag
malak ay
sasaka
ingkaniyang hinahati ngunit nagkagubatan
iiwan siya ng pastulan na maaaring gamitin ng
lahat.
Halaw mula sa Project EASE Araling Panlipunan,
Module 9 (Sistemang Pyudal sa Gitnang Panahon
sa Europa)

237

Gawain 19. Photo-suri

Panuto: Suriin ang larawan at sagutin ang mga tanong sa kahon.
Ano ang
ipinapahiwatig ng
kastilyo sa gitna ng
manor? Ipaliwanag.

Ano ang pangunahing

ikinabubuhay sa isang

T
F
DRA
201
4
March 24,
manor?.

Ano
ang kahalagahan
sa manor?
ng mga magbubukid
ng mga magbubukid

Halaw mula sa Project EASE Araling Panlipunan, Module 9 (Sistemang

Pyudal sa Gitnang Panahon sa Europa)

Pamprosesong Tanong
1.Batay sa teksto, anong uri ng relasyon mayroon ang lord at mga
magbubukid?
2. Sa iyong palagay, naipagkakaloob ba sa isang manor ang mga
pangangailangan ng mga mamamayan nito? Patunayan.
3. May gampanin ba ang mga kababaihan sa sistemang
Manoryalismo?
Ipaliwanag.

238

GAWAIN 20: Magbasa at Matuto

Panuto: Kasama ng iyong pangkat, basahin at suriin ang sumusunod
na teksto.

Paglago ng mga Bayan

Ang paglakas ng kalakalan ay naging malaking
tulong sa paglago ng mga bayan. Nagkaroon ng
pagbabago sa agrikultura bunsod ng pagtuklas ng mga
bagong teknolohiya at mga bagong pamamaraan sa
pagtatanim. Bunga nito, tumaas ang ani kaya nagkaroon ng
magandang uri ng pamumuhay ang mga tao. Nakatulong
din nang malaki ang pagsasaayos ng mga kalsada upang
mapadali ang pagdala at pagbili ng mga produktong
agrikultural. Marami ang nanirahan sa mga lugar na malapit
sa pangunahing daan.
Paggamit ng Salapi
Sa unang mga taon ng Gitnang Panahon, ang
sistema ng kalakalan ay palitan ng produkto o barter.
Dinadala ng
o produktong gawa sa bahay sa mga lokal na pamilihan. Dito
nagpapalitan ng produkto ang mga tao. Ang lokal na
pamilihan ay nagaganap lamang bawat linggo sa malalawak
mga
mag malapit sabubukid
kaya ng s
erf
na lugar
palasyoo o simbahan.
Sa paglawak ng kalakalan kung saan maraming lugar

Ano-ano ang mga

mahahalagang
impormasyong
makukuha mula sa
teksto?

D R A
14
Ma F
r cTh
2 4 , 2 0
pa

taunang perya. Dito sa peryang ito nagkatagpo-tagpo ang

mga mangangalakal. Sa peryang ito kumikita ang panginoong
piyudal dahil siya ay naniningil ng buwis at multa dito.
Dito sa peryang ito nakita ang paggamit ng salapi
ang
na
m iba-iba
ang gaang
prod sumali,
naisip
bukid ng
ngunit
kanilanguktong
salaping
barya. Dahil dito,
nagsulputan ang mga namamalit ng salapi (money changer),
na sa maliit na halaga ay namamalit ng ibat ibang barya.
Sa pagpapalit ng salaping ito nasabing nagsimula ang
pagbabangko.
Natuklasan ng ilang mangangalakal na hindi delikado
ang
mag-iwan
malalakinghalaga
mga gnamamalit
nginoon
g piyuda ng l na
ma
gtatag sa
n
ng
salapi. Ang salaping ito ay ipinauutang din nang may
tubo.
Ang isang mangangalakal ay maaari ring
magdeposito ng salapi sa isang lungsod at bibigyan siya
ng resibo. Itong
dineposito niya ay maaari niyang kolektahin sa
ibanglungsod. Sa ganitong paraan naging ligtas ang paglipat
ng salapi.
Ang sistemang ito ng pagpapautang at pagbabangko
ay nalinang sa hilagangItalya. Ang paggamit ng pera ay
nakatulong sa paglalapit ng mga tao buhat sa ibatibang lugar.

Unang Talata

Ika

lawang Talata

Ikatlong Talata

Ikaapat na
Talata

Ikalimang Talata
239

Ang Paglitaw ng Burgis

Sa pag-unlad ng kalakalan at industriya at
paglawak ng mga bayan, isangmakapangyarihang uri
ng tao ang lumitaw. Sila ay tinatawag na burgis (men
of burg o burgers o bourgeoisie). Ang interes ng
grupong ito ay nasa kalakalan. Ang mataas na uri ng
bourgeoisie ay ang mauunlad na negosyante at mga
bangkero. Ang kanilang mga anak ay nag-aaral sa
magagaling na unibersidad. Ang mgabourgeoisie ay
ang nagiging gitnang uri at mababa ang pagtingin sa
kanila ng panginoong piyudal dahil sa sila ay mga
bagong yaman lamang.
Ang mga burgis ay patuloy na umiral at sila
ang nagtaguyod ng sining at nakalinang ng sariling uri
ng pagkamaharlika. Mababa rin ang pagtingin nila sa
mgadalubhasang manggagawa kaya nagkaroon ng

Ano-ano ang
mahahalagang
impormasyong
makukuha mula sa
teksto?
Unang Talata

Ikalawang Talata

D R FT
MAa r 4, 2014
c h 2
sa angkan.

pag-uuri ng tao sa lipun

an batay s

na burgh. Ang mga taong nagtayo ng kanilang

tirahan dito ay karaniwang tinatawag naburgher.
yaman
hindibayan
na s
a
Sa
France,Ang
angat mga
burgher ay
kolektibong
tinatawag na bourgeoisie.
Ang mga burgher ay kakaiba sa
tradisyunal na paghahati ng lipunan batay sa
kanilang ginagawa. Hindi sila lordna may ari ng
lupa at nakikidigma. Iba rin sila sa pari na
nagdarasal
at
saito aymagbubukid
na
pa
nahong
tinata
wag
nagtatanim.
Ang mga naninirahan sa bayan ay nagkakaloob
ng produkto at serbisyo na ikinakalakal.
Habang
dumarami ang kalakal nila, yumayaman sila at
umuunlad ang kanilang pamumuhay. Ang mga
mangangalakal at artisan na ito ay bumuo ng
bayansa maaaring
ango
bagongSa
pangkat
lipunan, angumangat
gitnang uri
pangkaraniwang
tao
sa
lipunan.
Yaman
at
hindi
middle class.
kapanganakan ang batayan ng pagkakakilanlan.
Kadalasan, higit na mayaman pa ang mga
mangangalakal kaysa mga dugong bughaw.

Ano-ano ang mahahalagang

impormasyong makukuha
mula sa teksto?
Unang Talata

Ikalawang Talata

Ikatlong Talata
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang
Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong taon, nina
Mateo et. al pahina 202-203

240

Ang Guild System

Marami sa mga naninirahan sa
bayan ay sumali sa guild.
Ang guild sa
samahan ng mga taong nagtatrabaho sa
magkatulad na hanapbuhay.
Ang Merchant Guild
Ang mga unang guild
ay
binalangkas ng mga mangangalakal.
Nagpatayo sila ng mga bulwagang
pinagdarausan ng pulong tungkol sa mga
detalyeng kanilang negosyo. Kontrolado ng
guild ng mga mangangalakal ang lahat ng
kalakalan sa bayan. Maaari rin nilang
hadlangan ang mga dayong mangangalakal
sa pagnenegosyo sa kanilang bayan.
Dahil sa kanilang yaman, lubhang
naging mahalaga ang mga merchant guild o
guild
ng mga mangangalakal sa
pamahalaang bayan. Hinikayat ng mga
ng
sistema ng kalinisan at pagpapagawa ng
mga kanal para sa dumi. Sinikap nila na
magkaroon ng iisang batayan ng timbang at
merchant
guildmaaaring ang
panukat na
gamitin ng lahat.
Minsan, ginagampanan nila ang papel

Ang Craft Guild

Nang lumaki ang mga bayan, ang
mga artisan ay nagtatag ng sariling guild.
Ang bawat craft o kasanayan ay
may
sariling
guild.
Halimbawa, ang mga
karpintero, barbero, panadero, sastre, at
iba pang hanapbuhay ay may sariling
guild. Ang sinumang hindi kasapi sa
isang guild ay hindi maaaring gumawa ng
produkto na ginagawa ng nasabing guild.
Halaw saKasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat
Para sa Ikatlong Taon nina Mateo et. al pahina

204-205

D FT
MR
a rAc , 2014
h 2 4
proteksyon.
Maaari
rin
nilang
impluwensiyahan ang mga lord na alisin
ang toll o bayad ng mga daan sa mga
lupain nito.
p bi

na

lang
agkakaroo
m

naglala

ga

Bigyang kahulugan ang sumusunod

na konsepto:
Ang Merchant Guild

Ang Craft Guild

pulis

an
n
g
Halaw sa Project EASE Araling Panlipunan, Module9 (Sistemang
Piyudal sa

Gitnang Panahon sa Europa)

Para sa karagdagang impormasyon, basahin an sumusunod:

Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat Para sa Ikatlong Taon

nina Vivar et.al

pahina152-156
Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat Para sa Ikatlong Taon nina Mateo et.
al pahina 200-205

241

Gawain 21.Dahilan-Epekto
Panuto: Batay sa mga binasang teksto, punan ang talahanayan ng wastong
sagot.

Dahilan

Pangyayari

Epekto

Pag-unlad ng kalakalan

D
MarcRh
2 4A

Paglit
Bourgeoisie

aw ng

ng

FT
, 2014

Pagkakaroon ng sistemang
Guild

mg

paggam

it ng Sa
lapi
Pamprosesong
Tanong
1. Batay sa mga teksto, ano-anong pangyayari ang nagbigay-daan
sa pag-usbong ng mga bayan at lungsod?
2. Sa iyong palagay, ano ang naging epekto ng paglakas ng mga
burgis sa lipunan? Ipaliwanag.
3. Paano mo maiuugnay sa kasalukuyang panahon ang
mga pangyayaring nabasa mo sa mga teksto? Ipaliwanag.

242

Gawain 22.Sa Madaling Salita

Panuto: Mula sa naging pagtalakay, sagutin ang tanong sa ikaapat
na kahon.

Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pagusbong ng Europe sa Panahong Medieval

RA FT
MarDch 2 ,42 14
0
paglakas ng simbahang
Katoliko sa pag-usbong
ng Europe sa
Panahong Medieval?
Paano

pagkakatatag ng Holy
Roman Empiresa pagusbong ng Europe sa
Panahong Medieval?

Paano nakatulong ang

paglulunsad ng mga
Krusada sa pagusbong ng Europe sa
Panahong Medieval?

Paano nakatulong ang

pag-usbong ng mga bayan
at lungsod sa pag-usbong
ng Europe sa Panahong
Medieval?

Paano nakatulo

nakatulong

GAWAIN 23: A-R Guide (Anticipation-Reaction Guide)

Sagutin ang
ang pangatlong kolum sa pamamagitan ng
pagsulat ng salitang sumasang-ayon o SA kung ikaw ay sumasang
ayon sa pahayag at hindi sumasang-ayono HSA kung ikaw ay di
sumasang-ayon sa pahayag.

243

Bago ang
Talakayan

PAHAYAG

Matapos ang
Talakayan

1. Sa pagbagsak ng Imperyong Roman

at pananalasa ng ibat ibang pangkat ng
mga barbaro ay natapos ang Sinaunang
Panahon at pumasok ang pagsisimula ng
Panahong Medieval.
2. Si Charlemagne o Charles the Great
ang itinuturing na isa sa pinakamahusay
na hari ng Panahong Medieval.
Pinamunuan niya ang Holy Roman
Empire na sinasabing muling bumuhay
sa Imperyong Roman.
3. Sa panahon ng kaguluhan bunsod ng
pagbagsak ng imperyong Roman at
pananalakay ng mga tribung barbaro,
naging kanlungan ng mga tao ang

D R T
Ma Ar cFh 20
2 4 ,
14
ng papacy o ang tungkulin, panahon ng
panunungkulan
at
kapangyrihang
panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng
sim
bahan.
Naging
simbahang Katoliko.
4. Pangunahing layunin ng paglulunsad

an

g pagp

relihiyong Kristiyanismo sa iba pang

panig ng daigdig.
5. Ang Piyudalismo ay isang matibay na
m
nnaitatag
g mga
ang papel
Krusada
sistemang ahalaga
noong
Panahong
Medieval. Itinuturing itong sistemang
politikal, sosyo-ekonomiko at militar na
sagot
sa
pangangailangan
sa
tagapanguna sa panahon ng kaguluhan.
6.
Ang pang-ekonomiyang aspeto ng
apalaga
nap ng ay
Piyudalismo
tinatawag
na
Manoryalismo.
Ito ay ang sistemang
gumagabay sa pamumuno ng mga hari
sa kanilang nasasakupan.
7. Bunsod ng pagtaas ng populasyon at
pag-unlad ng kalakalan ay ang pag-unlad
ng mga bayan. Ang paglago ng bayan
ay nakatulong sa paglago ng kalakalan at
ang paglago ng kalakalan ay nakatulong
din sa paglago ng mga bayan.

244

8. Maaaring umangat ang isang tao sa

lipunan dahil hindi nakabatay sa
kapanganakan ang antas sa buhay kundi
sa kayamanan ng isang tao.
9. Naging maunlad ang mga manor dahil
sa pakikipagkalakalan sa ibang bayan.
10. Ang mga pangyayaring nagbigaydaan sa pag-usbong ng Europe ay
nakatulong sa pagkakabuo ng
pandaigdigang kamalayan sa
kasalukuyang panahon.

Pamprosesong Tanong
1. Magkatulad ba ang iyong kasagutan sa una at ikatlong kolum?
2. Paano mo ilalarawan ang iyong kaalaman sa paksa batay sa
gawain?
Ipaliwanag.

DRAFT
March 24, 2014
BINABATI KITA!
Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 3

Pagkatapos tuparin ang mga inihandang gawain sa bahaging

Paunlarin ng aralin, tiyak na sapat na ang iyong kaalaman sa mga
pangyayaring nagbigay-daan sa pag-usbong ng Europe sa
Panahong Medieval.
Maituturing ang mga pangyayaring ito na
bahagi ng transisyon sa daigdig. Dahil sa iyong mga natutuhan,
maaari mo ng gampanan ang mga inihandang gawain
upang mapalalim pa ang iyong pag-unawa sa paksang ito.

PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Sa bahaging ito pagtitibayin mo ang mga nabuong pag-unawa
tungkol sa paksang pinag-aralan. Inaasahan din na sa pagkakataong ito
ay kritikal mong masusuri ang mga epekto at kontribusyon ng
ilang
mahahalagang pangyayari sa Europe sa pagpapalaganap ng
pandaigdigang kamalayan.

245

Gawain 24.Bumuo at Matuto

Batay sa mga naganap na
talakayan at pagtupad sa
bawat gawaing inihanda,
ano-ano ang kontribusyon
ng sumsunod
na sa
pangyayari
Panuto:
Sumali
pangkat at punan ang talahanayan ng mga kontribusyon
sa pag-usbong
Europe
ngmga
nabanggit ng
na pangyayari
na nagbigay-daan sa pag-usbong ng
sa
Panahong
Medieval?
Europe sa Panahong Medieval. Bawat pangkat ay gagawa ng
powerpoint presentation at ilalahad ito sa klase.
Mga Pangyayaring Nagbigaydaan sa Pag-usbong ng
Europe sa Panahong
Medieval

DRAFT
March 4,
2 201
4
Ang Paglakas ng
Simbahang
Katoliko Bilang
Isang Institusyon
sa Gitnang
Panahon

Kontribusyon

Ang Holy
Roman
Empire

Paglunsad ng
mga Krusada

Ang Buhay
Europe
Noong
Gitnang
Panahon

Kontribusyon

Kontribusyon

Kontribusyon
s

Ang

Patunay

Patunay

Patunay

Patunay

246

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kahalagahan ng mga pangyayari sa pag-usbong ng Europe
noong Panahong Medieval sa kasalukuyan?
2. Paano nakatulong ang mga pangyayaring ito upang mapalaganap
ang pandaigdigang kamalayan? Ipaliwanag
Gawain 25.Makasaysayang Paglalakbay
Panuto: Punan ang graphic organizer ng angkop na impormasyon batay
sa iyong mga naunawaan sa mga nakaraang aralin.
Ano ang kontribusyon ng ibat ibang panahon na tinalakay sa modyul
na ito sa pag-unlad ng Pandaigdigang Kamalayan?

D
F
RA FT
M ch 2 , 2
4
0 14

n
Pangdaigdigan
Kamalayan

Kabihasnang Klasikal

sa Europe

Kabihasnang Klasikal sa

Mga Mahahalgang

sa Pacific

Medieval

America, Afr

Pag-unlad
ica,

Pa

ngyayari

BINABATI KITA!

Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi

ng
Pagnilayan at Unawain.
at mga
Pulo
sa
Ngayon
ay mayroon ka nang
sapatPanahong
na pag-unawa
tungkol sa mga pangyayari na nagbigay-daan sa pag-usbong
ng Europe sa Panahong Medieval. Tiyak na handa ka na
para sa susunod na gawain.

247

ILIPAT/ISABUHAY
Natitiyak kong lubos na ang iyong kaalaman tungkol sa mga pangyayari sa
daigdig sa mga Klasikal at Transisyunal na Panahon. Sa bahaging ito ng Modyul,
ilalapat mo ang iyong mga natutuhan sa kasalukuyan. Ano nga ba ang kahalagahan ng
mga paksang iyong pinag-aralan sa iyong buhay bilang isang indibidwal at bilang isang
bahagi ng daigdig na iyong ginagalawan? Isagawa ang sumusunod na gawain.

GAWAIN 25: Video-Kasaysayan

Panuto: Bumuo ng isang pangkat na may tatlo hangang apat na
miyembro. Bawat grupo ay gagawa ng isang video tungkol sa pagmamalaki
at pagpapahalaga sa isang pamanang Klasikal at Transiyunal na
Panahon.

Goal

pagpapahalaga sa isang pamanang Klasikal at Transisyunal na

Panahon

D R A

Marc h 2 4 ,
2 0 F1 T4
Ma

kagagawa

ng isang

video

a. ng isang
Komprehe
pagpa
pakila
Miyembro
organisasyongnsibong
pang-mag-aaral
na may

Role

mga
pamanang
Klasikalsaatmga
Transisyunal
na Panahon
adbokasiyang
ipaalam
kapwa mag-aaral
ang kahalagahan ng

Audience
s

a isang

Mga kapwa mag-aaral

paman
na

a ng Kla akita ng
sikal
nagpap
pagmamalaki at

Situation

Magdaraos ng isang seminar tungkol sa pagpapahalaga sa mga

pamanang Klasikal at Transisyunal na Panahon.
Bigyang-tuon ang mga sumusunod sa paggawang video:

Product/Performance
Standards

Video
at Transisyunal na Panahon
Ang video-kasaysayan
ay mamarkahan
batay
sumusunod
na
b. Pangangatwiran
ng pangangalaga
sasa
nasabing
pamana
pamantayan
c. Kahalagahan ng napiling pamana sa iyong henerasyon

:
248

PAMANTAYAN
Pagsusuri sa Pagunlad ng
Pandaigdigang
Kamalayan

Pinaghalawan ng
Datos
Kaalaman
Paksa

Organisasyon

NAPAKAHUSAY
Komprehensibo at mahusay ang
pagsusuri
sa
pag-unlad
ng
Pandaigdigang
Kamalayan
sa
pamamagitan ng paguugnay-ugnay
ng mga salik at epekto ng ibat
ibang pangyayari.

MAHUSAY
Naipakita ang mahusay na
pagsusuri sa pag-unlad ng
Pandaigdigang Kamalayan sa
pamamagitan ng paguugnayugnay ng mga salik at epekto ng
ibat ibang pangyayari.

NALILINANG
Hindi gaanong naipakita ang
mahusay na pagsusuri sa pagunlad
ng
Pandaigdigang
Kamalayan sa pamamagitan
ng paguugnay-ugnay ng mga
salik at epekto ng ibat ibang
pangyayari.

NAGSISIMULA
Hindi naipakita ang mahusay
na pagsusuri sa pag-unlad ng
Pandaigdigang Kamalayan sa
pamamagitan ng paguugnayugnay ng mga salik at epekto
ng ibat ibang pangyayari.

Ibinatay sa ibat ibang saligan

Ibinatay

sa

ibat

ibang

Ibinatay

lamang

AF
D
R
A
T
M a Rr c 2
hr c2 4F, 0 1
4

mga aklat, pahayagan, video

clips, interview, radio at iba
pa.
sa Higit na nauunawaan ang
mga
paksa.
Ang
mga

impormasyon
limitado lamang.

ngunit sa batayang aklat.

ang

Walang
batayang
pinagkunan. Ang mga
impormasyon ay gawagawa lamang.

sa
Naunawaan ang paksa. Ang Hindi

gaanong Hindi naunawaan ang

pangunahing naunawaan ang paksa. paksa.
Ang
mga
pangunahing kaalaman
nailahad at naibigay ang ngunit di-wasto ang ilan. pangunahing kaalaman ay hindi nailahad at
ligan
ang ay nailahad.
saligan
ang mga kaalamanWasto
tula
sa
Walang
impormasyon
na hindi
Mayng mga natalakay.
kahalagahan.
at d May
ang maling impormasyon at kaugnayan ang mga
magkaka-ugnay ang mga maliwanag
pagkakalahad.
hindi naiugnay ang mga pangunahing
impormasyon
sa
kabuuan.
p
anguhanin
g kaa
lamaang
n mga
p
anguhanin
g
H
indi
impormasyon
sa
kabuuang gawain.
Organisado
ang
mga Organisado ang mga paksa Walangimpormasyon
interaksyon at Di organisado
ang
ng
impormasyon.
Ang sa kabuuan at may maayos ugnayan sa mga kasapi. paksa.
Malinaw
na
presentasyon ng gawain ay na presentasyon ngunit di Walang
malinaw
na walang preparasyon ang
ligan
malinaw na naipapahayag at masyado nagamit nang presentasyon ng mga paksa.
ay
kaalaman
ay
naila
had
kaa
lama gamit
n ay ang maayos mga
n
natatalakay
ang powerpoint paksa. lahat
May powerpoint
makabuluhang
powerpoint presentation.
presentation ngunit hindi
presentation.
nagamit at
nagsilbi
lamang na palamuti sa
mga

ito sa kabuuang paksa.

249

Pagkamalikhain

Malikhain
ang nagawang
video.
Bukod sa props at
costume ay gumamit ng ibat
ibang teknolohiya tulad ng
sound effects, digital at visual
effects
upang
maging
makatotohanan ang senaryo.

Malikhain ang nabuong

video.
Gumamit ng mga
props at costume ang mga
nagsipagganap.

pisara
Hindi gaanong malikhain
ang video. Gumamit ng
mga props at costume
subalit hindi gaanong
angkop
sa
kanilang
ginawa.

Hindi
malikhain
ang
ipinakitang
video.
Kulang sa mga props at
costume upang maging
makatotohanan
ang
senaryo.

DRAFT
March 24, 2014
Transisyon sa susunod na modyul

Binigyang-tuon sa Modyul na ito ang pagtalakay sa mga pangyayari sa

daigdig sa Klasikal at Transisyunal na Panahon. Nakasentro ang pagtalakay
sa mga kontribusyon ng bawat kabihasnan at pangyayari sa pagbuo ng
Binigyang-tuon sa Modyul na ito ang pagtalakay sa mga pangyayari sa
pandaigdigang kamalayan.
Mahalagang ikintal sa isip ang mga bagay na iyong natutuhan dahil
makatutulong ito sa lalo mo pang pag-unawa sa kasaysayan ng
mundong iyong ginagalawan.
Mahalaga rin ang mga natalakay upang
mapag-ugnay ang susunod na pangyayari sa kasaysayan patungo sa
kasalukuyang panahon.

250

GLOSARYO
Acropolis- ang burol at pinakamataas na lugar sa gitna ng lungsod-estado
ng Athens at iba pang lungsod-estado ng Greece
Agora- ang gitna ng lungsod-estado ng isang bukas na lugar kung saan
maaring magtinda o magtipon-tipon ang mga tao sa Greece
Barter- pakikipagpalitan ng produkto
Bourgeoise- mga mangangalakal at banker na bagaman may salapi ay hindi
nabibilang sa mga lipi ng maharlika at kaparian
Guild- samahan ng mga taong nagtatrabaho sa magkatulad na hanapbuhay

D R T
Ma
A rFc h 2
4 , 2 0 1

Hellenes- tawag ng mga Greek sa kanilang sarili na hango sa salitang

Fieflupang
ng
Hellas,
isang lugar saipinagkak
hilagang-kanluranaloob
ng Greece
nilang tagapagsaka ng kanilang malalawak na lupain

Kapapahan- tungkulin, panahon ng panunungkulan at kapangyarihang

ngvaPapa
pinuno ng simbahang
lpanrelihiyon
Helotord sa
mga bilang
ssalbihag
ng digmaanKatoliko,nggayundin sa
kapangyarihang pampulitika bilang pinuno ng Estado ng Vatican

Krusada- ekspedisyong militar na inilunsad ng mga Kristiyanong Europeo

laban sa mga Turkong Muslim upang mabawi ang Jerusalem sa kamay
ng mga ito

lung

sod-es

tado ng

Sparta

na gina

gawa

Lay Investiture- isang seremonya kung saan binibigyan ng mga hari ang
Obispo ng singsing at tauhan para sa kanyang opisina
Manor- sentrong pangkabuhayan na pinamumunuan ng panginoong nakatira
sa kastilyo
Mesoamerica- nangangahulugan ang katagang meso ng gitna, ang
Mesoamerica ay rehiyon mula sa gitnang Mexico hanggang Gitnang
America.

251

Obsidian- isang maitim at kristal na bato na nabuo mula sa tumigas na lava

na ginamit sa Teotihuacan sa paggawa ng kagamitan, salamin, at talim ng
kutsilyo
Olmec- kauna-unahang kabihasnan sa Central America: nangangahulugan
ang salitang Olmec na rubber people dahil sila ang kauna-unahang
gumamit ng dagta ng mga puno ng rubber o goma.
Ostracism- ang sistema ng pagtatakwil at pagpapatapon sa isang tao sa
sinaunang Athens
Phalanx- tawag sa hukbong Greek na karaniwang binubuo ng hanggang 16
na hanay ng mgamandirigma
Piyudalismo- isang sistemang political, sosyo-ekonomiko at military na
nakabase sa pagmamay-ari ng lupa.
Aegean na nagsimula sa Crete mga 3100 BC o bago isilang si Kristo.
Teotihuacan- nangangahulugan ang katagang ito na tirahan ng diyos at
isa ito sa mga unang kabihasnang nabuo sa Valley of Mexico

D R A
M a rc h 2
F T
4 , 2 0 1
Sibilisasyong Mino

an-itinutu

ring na ka

una-

ng karapatan ng karaniwang tao at maayos na pamahalaan

Vassal- taong tumatanggap ng lupa mula sa lord

Villein- kasingkahulugan ito ng salitang serf; ito ang bumubuo ng masa ng

tao noong
Panahong
Medieval.
Nananatili
silang nakatali
sa lupang
Tyrant
- sa sin
auna
ng Ka
saysayan, i
to ay
kanilang sinasaka at naglilingkod sa kanilang panginoong maylupa.
unah

pi

nuno ng

ang sibi

Athens

lasasyong nabuo sa

na nag

susulon

252

BIBLIOGRAPHY
A. Books
Antonio, Eleanor D. Pana-Panahon III. Worktext para sa Araling Panlipunan
Ikatlong Taon. Kasaysayan ng Daigdig. Rex Bookstore. 856 Nicanor Reyes
St. St. Manila Philippines. 1999.
Banks, James A. et. al. World History. Adventures in Time and Place.
Macmillan/McGraw-Hill 1221 Avenue of the Americas New York, New York
10020. 1997. pp. 192-218, 422-448.
Beck, Roger B. et. al. A Modern History of the World. World History
Patterns
of Interaction. McDougal Little Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204.
1999 . 108-132, 138-166, 388-407
Boehm, Richard G. Our Worlds Story. Harcourt Brace & Company, 6277
Sea
338.

D R A F
T
4
Ma r c h 2
4 , 2 01
Camagay, Ma. Luisa T. et. al. Kabihasnan ng Daigdig Kasaysayan at Kultura.
Harbor
Drive,
Orlando
F
loridaAraneta
32
887-6777
.1997.
Vibal Publishing
House,
Inc. 1253
Gregorio
Avenue,
Quezon City.
2010. pp.

Experience. Glecoe/McGraw-Hill, 936 Eastwind Drive, Westerviell, Ohio

43081. 1999. pp.
p

p. 210-234, 236-266, 336Mercado,

Michael
M.
Sulyak sa
Kasaysayan
ng And
Daigdig. St.rea
Bernadette
Farah,
M
oun
ir A.
&
Karls,

Bere

Publishing House Corporation. 173 Rodriguez S. Ave. Kristong Hari,

1112
Quezon City. 2009. pp.
McCannon John. AP World History. Barrons Educational Series Inc. 250
Wireless Boulevard Hauppage New York 11788. 2010. pp. 58-61, 6769.
ns. W o
rld Hist
ory: The
Huma
n
Millard, Anne. The Usborne Book of World History. Usborne Publishing Ltd,
20 Garrick Street, London WC2E 9BJ. 1995. pp. 24-27, 42-45, 66-73, 8691,
138-140.
Perry, Marvin. A History of the World. Houghton Miffin Company
Boston,
Massahusetts USA. 1989. pp.

253

B. Modules
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 4: Ang Pagsibol ng
Sibilisasyong Griyego
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 5: Ang Pagsibol ng Imperyong
Romano
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 6: Sinaunang Aprika
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 7: Kabihasnang Klasikal sa
Amerika at Pacifico
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 8: Ang Simbahang Katoliko
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 9: Ang Sistemang Piyudalismo

DRAFT

Colloseum
http://ancientworld2009.wikispaces.com/file/view/coliseum.jpg/92540006/colis
C. Websites
eum.jpg
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/97/Francisco_de_Zurbar%
C3%A1n_040.jpg

M a rch 24,
Gregory VII
http://hist2615.wikispaces.com/file/view/Gregory_VII1.jpg/251843136/174x220
Gregor
yI

Leo the Great

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5b/Pope_St._Leo_IV.jp
g
Lokasyon ng Digmaang Peloponessian
http://en.wikipedia.org/wiki/Peloponnesian

2014

Map of Pacific Islands

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Pacific_Culture_Areas.jpg
Mapa ng Minoan at Mycenean
http://franceschini.cmswiki.wikispaces.net/Ancient+Gree
ce

254

Mapa ng Mycenean Greece

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Path3959-83.png
Migrasyon ng mga Austronesian
http://en.wikipedia.org/wiki/Austronesian_peoples
Moselum in Timbuktu
http://hopemarin.files.wordpress.com/2008/05/timbuktu2.jp
g
Paglalarawan ng Digmaang Graeco-Persia
http://althistory.wikia.com/wiki/Greek_Glory?file=GRECO-PERSIANWARS.gif
Paglalarawan kay Alexander the Great
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ac/BattleofIssus333BC
- mosaic-detail1.jpg
Parthenon

D R
AFT
Ma r c h 2 4 ,
2014
tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcReawl5Xp8agCBTODpqzMKAPIuktNE9yhizLwBds64yykmPzc7kg
https://

encrypted

Pisistratus

Pyramid of Kukulkan
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Chichen_Itza_3.jpg
h

ttp://

en.wik

ipedia.org/w

iki/Clei

sthenes

Punic Wars
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/79/First_Punic_Wa
r_
264_BC.png
Romulus and Remus
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6a/Shewolf_suckles_Romulus_and_Remus.jpg

Ruta ng Kalakalang Trans-Sahara

http://northafricanhistory.wikispaces.com/file/view/timbuktu.jpg/11261
9
921/timbuktu.jpg
Solon
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Solon2.jpg

255

Panimula
Ang mga pagbabago ng kamalayan mula sa Panahong Medieval ang
nagpasimula sa pag-usbong ng makabagong daigdig. Ang mga pangyayari
sa paglakas ng Europe, paglawak ng kapangyarihan nito at ang
pagpakamulat sa mga bagong kaalaman at ideya ay nagdala ng
transpormasyon sa Europe at bumago sa buong daigdig.
Sa Yunit na ito ay tutuklasin mo ang pangyayari sa transpormasyon ng
daigidg tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan. Iuugnay mo ang mga
ito sa kasalukuyan upang makabuo ng mga bagong kaalaman na
makatutulong sa pagharap sa pagbabago ng daigdig.
Aalamin mo rin kung paano lumakas ang Europe. Ano-ano ang dahilan

D R A F
MaT r c 4, 2014
h 2
usbong ng makabagong daigdig sa transpormasyon ng mga bansa at
rehiyon sa daigdig bunsod ng paglaganap ng mga kaisipan sa
siyensiya, pulitika at ekonomiya tungo sa pagbuo ng modernong
at
epekto ng
paglawak Handa ka
ngna
kapan
gyarihan
nito?na
pandaigdigang
kamalayan?
bang sagutin
ang mga tanong
ito? Kung gayon, simulan ang pagtuklas sa mga pangyayaring ito.

Mga Ar

alin

At

Aralin
1: Paglakas
ng Europe
Pa
ano nakaapekto
ang pag-

Aralin 2: Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe

Aralin 3: Pagkamulat

Sak

op Ng Mod

yul

Sa araling ito, inaasahang matututuhan mo ang sumusunod:

Aralin 1

Aralin 2

Nasusuri ang konsepto ng bourgeoisie, merkantilismo,

national monarchy, renaissance, simbahang katoliko at
repormasyon
Napahahalagahan ang kontribusyon ng bourgeoisie,
merkantilismo, national monarchy, renaissance, Simbahang
Katoliko at repormasyon sa daigdig
Nasusuri ang unang yugto ng imperyalismo at
kolonisasyon sa Europe
Natataya ang mga dahilan at epekto ng unang yugto
ng imperyalismo at kolonisasyon sa Europe

258

 Nasusuri ang mga kaganapan at epekto ng Rebolusyong

Siyentipiko, Enlightenment, at Industriyal
Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng Ikalawang Yugto ng
Imperyalismo
Aralin 3

Naipaliliwanag ang kaugnayan ng Rebolusyong

Pangkaisipan ng mga Rebolusyong Pranses at Amerikano
Naipahahayag ang pagpapahalaga sa pag-usbong ng
konsepto ng Nasyonalismo sa Europe at ibat ibang bahagi
ng daigdig

PAUNANG PAGTATAYA
Upang masubok ang iyong dati nang alam tungkol sa nilalaman ng
Modyul na ito, sagutin ang sumusunod na pagsusulit. Isulat ang letra
ng wastong sagot sa bawat bilang. Bigyang pansin ang mga aytem na hindi
mo
ginagamit ang Modyul na ito.

D R A F
MaT r c h 2 14
4 , 2 0
1.
Lahat
ibaba ay katangian
nasagot
at sng nasa ubuking
mulingngsa bourgeoisie
gutan noong
an
Panahon MALIBAN sa anong aytem?
Gitnang

B. tinagurian silang middle class o panggitnang uri.

C. nagmula sila sa mga banker at mangangalakal sa mga bayan at lungsod.
D. nagamit ang kanilang propesyon at panulat sa pagbubunsod ng
nasa
A. may
bing mga
ayamaytem habang
at
kabilang sil
a sa
rebolusyong
pampulitika
atan
pang-ekonomiya.
2. Alin ang pinakawastong kahulugan ng Renaissance?

urin

A. muling pagsikat ng Kulturang Helenistiko

B. muling pagsilang ng kaalamang GriyegogRomano
nobil
idad at
kaparia
n
C. panibagong kaalamang panrelihiyon sa Europe
D. panibagong kaalaman sa agham
3. Alin ang tamang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari?

I. schism sa Simbahang Katoliko

II. pagtawag ni Pope Paul III sa Council of Trent
III. pagpaskil ni Martin Luther ng Ninety-Five Theses sa pinto ng
Wittenberg
Church
A. I - II - III
259

B. II - I - III
C. III - I - II
D. I - III II
4. Alin sa sumusunod na mga pangungusap ang kumakatawan sa pahayag
na The end justifies the means ?
A. Auman ang pamamaraan ng pinuno ay katanggap-tanggap kung
mabuti ang kaniyang hangarin.
B. Ano pa man ang pamamaraan ng pinuno basta mabuti ito ay
palaging mabuti ang bunga nito.
C. Ang pamamaraan ng pinuno ay mahalaga sa moralidad ng
nasasakupan. D. Ang mabuting pinuno ay nagpapakita ng mabuting
pamamaraan ng
pamamahala.
5. Sino ang pilosopong Ingles na nagpanukala na ang kaalaman ng isang tao
ay nagmumula sa karanasan? Binigyang-diin niyang ang kaisipan ng tao ay
maitutulad sa tabula rasa o blank slate.

RAFT
MaDr c h 2
4 ,2 0 1 4
B. John Adams

A.
C. John
Rene
Descartes Rousseau
D.
Jean-Jacques

Inquisition?

A.
LockNapigilan nito
e ang paglaganap ng Protestant Reformation sa timog
Europe.
6. Bak
it itin
uring
na batik
sa
B. Ang mga kalupitang ginawa ng Inquisition ay humantong sa maraming
kamatayan ng walang sala.
C. Nasugpo nito ang mga salungat sa alituntunin ng Katolisismo.
D. Nagkaroon ng maraming kaaway ang Simbahang Katoliko.

kas

7. Suriin ang
ng imbaha
Italya. Ano kaya
aysayan
ng mapa
S
ng ang
Kat magiging
olikoimplikasyon
a
ngng
heograpiya sa ekonomiya nito?

260

D R A
MaF rTc h
14
2 4 , 20
B. May mapagkukunan ng yamang-dagat.
C. Bukas ang ibat ibang ruta nito sa kalakalan.
A.
hiwa
-hiwalay
ng bahag
D. Hindi
Madali
itong masakop
ng aibang bansa.

i nito na

A. Napabilis ang kalakalan dahil sa sistemang merkantilismo.

B. Naging batayan ito ng kapangyarihan ng mga bansa sa Europe.
C. Sa tulong
ng sistemang
natustusanusyon
ng mga
m
8. Ano
ahalag
ang a saito,
pagkakaisa.
kontrib
ng bansa ang kanilang
Pangangailangan.
D. Bumagal ang kalakalan dahil sa sistemang merkantilismo.

9. Sa ika-15 siglo, ang Europe ay nahati sa mga nation-state na

nagpaligsahan sa kapangyarihan. Nagbunga ang paligsahang ito ay sa
ng mga
nation-state.
na bansa ang
pagpapalawak
isteman
g merka
ntilismo
sa Alin
Eu sa sumusunod
rope?
nanguna sa pagtuklas ng mga lupain?
A. Spain
B. England
C. Portugal
D. Netherlands
10. Angt cartoon sa ibaba ay kumakatawan sa mga estado sa America.
Ano
ang mensaheng ipinakikita nito kung nangyari ito sa panahon ng
rebolusyon laban sa British?
261

A. Kailangang maging matalino sa paglaban tulad ng isang ahas.

B. Pagkakaisa ang susi upang magtagumpay sa laban.
C. Mag-ingat sa British na kawangis ng ahas.

D R T
Ma Ar cF h 014
2 4 , 2
11. Alin ang mga pahayag na nagpapakita ng nasyonalismo sa kasalukuyang
panahon?
D. W alang m

aaapi kun

1. Mamuhunan sa ibang bansa upang malaki ang kita.

3. Magtapos ng pag-aaral sa ibang bansa at paggamit ng natutuhan sa

sariling bansa.
4. Gumamit ng wikang Ingles upang maipakilala ang kalinangan at kulturang
walang
n2. Sumu agpapaa
nod
sa bat
pi.
as na
Pilipino.
A. 1,2,3,4
B. 1,2,3
C. 2,3,4
D. 3,4

ipinat

utupad

ng saril

ing bara

ngay.

12. Matagal nang may alitang politikal ang mga bansang France at England.
Nang magsimula ang Rebolusyong Amerikano, nagpadala ng tulong militar
ang France sa United States na malaki ang tulong sa pananagumpay ng
huli. Batay dito, ano ang pinakaangkop na hinuha ang mabubuo?

A. Magkakampi ang France at United States

B. Magkasabay na nilabananan ng Inglatera ang United States at France.
C. Galit ang France sa ginawang pananakop ng England sa United States.
D. Ginamit na pagkakataon ng Pransya ang Rebolusyong Amerikano
upang
mapabagsak ang Inglatera.
262

13. Naisakatuparan ang rebolusyong politikal matapos umusbong ang mga

kaisipang liberal at radikal sa daigdig. Ano ang ugnayan ng Rebolusyong
Pangkaisipan sa Rebolusyong Politikal?
A. Ang Rebolusyong Pangkaisipan ang nagtulak sa pag-usbong ng
Rebolusyong Politikal.
B. Ang Rebolusyong Politikal ang naging sanhi ng paglaganap ng
Rebolusyong Pangkaisipan.
C. Ang Rebolusyong Pangkaisipan at Politikal ay bunga na lamang ng
renaissance sa Europe.
D. Walang direktang ugnayan ang Rebolusyong Politikal at Rebolusyong
Pangkaisipan.
14. Sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon, ginamit na dahilan
ng mga Europeo ang ideya ng white mans burden upang bigyang katwiran
ang kanilang pananakop. Ano ang white mans burden?
A. Paniniwalang binigyan ng Diyos ang mga puti ng karapatan na

D AFT
Ma Rr c h 2 4
,2 01 4

B. Paniniwalang mga puti ang superior na lahi sa mundo.

C. Paniniwalang tungkulin ng mga puti na panaigin ang kanilang
kabihasnan sa kanilang sinakop.
D. Paniniwalang
ang mga
angkinin a
ng nasakop nilang kolonya ay dapat sumunod sa mga
kagustuhan ng mga Europeo.
Rebolusyong Siyentipiko. Binago ng panahong ito ang pagtingin ng tao sa
sansinukob. Alin sa sumusunod ang pinakamahalagang ambag ng
Rebolusyong
Siyentipiko
sa mga
Kanluranin?
daigdi
15. Ma
g.ram
ing m
akabagong
ideya
at

im

A. Maraming aklat ang naisulat tungkol sa agham sa panahong ito.

B. Nakapagtatag ng mga paaralang pang- agham sa Europa.
C. Nabago ang tingin ng mga Kanluranin sa sansinukob.
D. Naging pangunahing dahilan ito ng kamalayan ng mga
Kanluranin.
bensy 16. Nagdulot
on angang Rebolusyong
nabu
o noo ng pag-unlad
ng
Industriyal
sa lipunan at
ekonomiya ng Europe, kasabay ang suliraning idinulot nito. Alin sa
mga
sumusunod ang pinakamabigat na suliraning panlipunan at pangekonomiyang idinulot ng Rebolusyong Industriyal?
A. Dumagsa ang mga tao sa lungsod na mula sa mga probinsya.
B. Maraming nawalan ng hanapbuhay at naging palaboy.
C. Maraming bata ang napilitang magtrabaho.
D. Naging dahilan ito ng hidwaang pampolitika.

263

17. Alin sa sumusunod ang pangunahing epekto ng Rebolusyong Pranses?

A. Pagtanggal ng sistemang piyudal
B. Pagpirma ng Deklarasyon ng Karapatan ng Tao
C. Paglansag ng monarkiya at pagtatayo ng republika
D. Paglawak ng ideyang kalayaan, pagkakapantay-pantay at
pagkakapatiran
18-20) Tama o Mali
Suriin ang bawat pahayag . Makatutulong ang nakasalungguhit na mga salita
sa pagsusuri ng ideya sa bawat bilang. Pillin ang letra ng wastong sagot.
Gamitin ang sumusunod na option sa bilang 18-20.
A.
B.
C.
D.

Tama ang una at ikalawang pangungusap.

Mali ang una at ikalawang pangungusap.
Tama ang unang pangungusap.
Tama ang ikalawang pangungusap.

DRAFT
Mar c h , 2014
2 4
18.

I. Ang Humanismo ay kilusang kultural na nagsimula sa Italya at

II. Isa sa pinakamahalagang salik sa paglaganap ng kilusang kultural

ang pagkakaimbento ng movable press ni Johan Gutenberg.

19.

kabuua

lum pa managana
sa
I. Bago
nabuhay si pMartin
Luther ay marami nang repormista
ang nabuhay upang hamunin ang katuruan at kapangyarihan ng
Simbahang Katolika.
II. Isa sa mga katuruang humamon sa Simbahan ang
paniniwalang
ang personal na relasyon ng tao sa Diyos ang makapagliligtas, hindi
ang Simbahang sinasabing may hawak ng susi ng kalangitan.

n ng E

20.

uropa.

I. Kung ihahambing ang mabuti at masamang bunga ng

pananakop, nakahihigit ang kabutihang idinulot nito sa
II. daigdig.
Sapagkat maraming alipin ang nakuha mula sa Africa at
nakatulong sa pagtatanim sa ilang bahagi ng America at
Asia.

264

ARALIN 1: PAGLAKAS NG EUROPE

Nagmumula sa Europe ang pinakamayayamang mga bansa sa
daigdig. Malaki ang bahaging ginampanan nila upang mapanatili ang
katayuan ng Europe bilang isa sa pinakamauunlad na kontinente sa daigdig.
Kailan nga ba nagsimula ang paglakas ng mga mangangalakal na malaki ang
naging bahagi sa paglakas ng Europe sa bahaging ito ng kasaysayan.
ALAMIN
Matapos mong masukat ang iyong kakayahang sumagot ng mga
paunang tanong sa mga aralin ng Modyul na ito, malalaman mo kung paano
muling lumakas ang Europe at kung ano-anong bagong ideya at pamana ang
naging ambag nito sa transpormasyon ng mga bansa sa ibat ibang bahagi ng
daigdig. Tuklasin ang mga pangyayari na nagbigay-daan sa paglakas ng
Europe. Lilinangin mo ang mga bagong kaalaman at kasanayan na magdadala
sa iyo sa lubos na pag-unawa. Halinat iyong simulan...

DRAFT

Ma r 24, 2014
ch
Hanapin at bilugan sa puzzle box ang mga terminong tinutukoy sa
bawat kahon sa kasunod na pahina. Gamitin ang una at huling titik ng salita
bilang gabay
ng bawat salita.
Gawainsa paghahanap
1:

A
D
V
C
ord H
E
T
N
M
P
E
R
Y

L
A
I
M
S
I
O unt
K
M D
S
K
I
R
N
L
A
T
M Y
U
L
H C

M
B
O
A
K
U
S
W
P
M
R
R

E
S
L
T
E
Y
F
C
L
B
E
A

R
E
P
O
R
M
A
S
Y
O
N
N

K
T
R
L
A
T
G
B
A
U
A
O

A
N
O
I
L
T
U
S
S
R
I
M

N
A
T
K
S
A
M
N
H
G
S
L

T
T
S
O
E
P
O
R
R
E
S
A

I
S
E
W
A
T
Y
B
E
O
A
N

L
E
T
H
R
K
A
N
O
I
N
O

I
T
O
P
L
N
S
C
P
S
C
I

S
O
R
S
K
G
O
T
Y
I
E
T

M
R
P
E
E
P
O
R
U
E
S
A

O
P
R
I
S
R
U
K
G
A
P
N

265

1.
2.
3.
4.

B
B
E
H

5. K
6. M
7. N
M
8. P
9. R
10. R

_R Nagmamay-ari o namamahala ng bangko

_E Panggitnang uri ng mamamayan sa Europe
_E Pangalawa sa pinakamaliliit na kontinente ng daigdig
_O Isang kilusang kultural na nakatuon sa panunumbalik at
pagbibigay-halaga sa kulturang klasikal ng Griyego at Romano
_O Nangangahulugang universal
_O Sistemang ekonomiko na nakabatay sa konseptong ang yaman
ng bansa ay nasa dami ng kanyang ginto at pilak
L Dahil sa pagkatatag nito, muling lumakas ang kapangyarihan ng
Y hari
_E Mga tumutol o sumalungat sa turo ng Simbahang Katoliko
E Nangangahulugan itong muling pagsilang
N Krisis sa relihiyon kung saan ang mga ibang bansang Katoliko ay
yumakap sa ibang relihiyon

Matapos mong matukoy ang mahahalagang salita sa aralin ay subukin

mong bumuo ng kaisipan tungkol sa paglakas ng Europe.Sa tulong
ng nabuong mga salita. Isulat mo ang iyong konsepto sa rectangle callout.

DRAFT
Ma r 24, 201
c h
4
Pampro

ong ta

ses

1. Ano-ano ang iyong nahanap at nabuong mga

2. salita?
Batay sa mga salitang iyon, alin sa mga ito ang pamilyar sa iyo?
3. Bakit?
Paano nabuo ang iyong sariling konsepto o kaisipan mula sa mga
nong
salitang iyong pinagsama-sama? Ano-ano ang iyong naging
batayan upang mabuo ang kaisipan?

GAWAIN 2: Kilalanin Mo!

Suriin ang
sumusunod na mga larawan. Kilalanin ang bawat
nakalarawan at isulat sa patlang ang tungkulin o gawain ng bawat isa.

266

D
A F T
Ma R
r c h 201
2 4 ,
4
267

Pamprosesong tanong
1. Sino ang ipinakikita sa bawat larawan?
2. Mayroon ka bang kilala na may pagkakatulad sa nasa larawan?
3. Anong panahon kaya sa kasaysayan nagmula at nakilala ang
mga nakalarawan?
4. Nakatutulong ba sa kasalukuyan ang nasa larawan? Patunayan.
GAWAIN 3: Think Pair- Share!
Sa tulong ng gawaing ito, masusukat mo ang kaalaman at pagunlad sa pag-unawa ng aralin.
Panuto: Pumili ng kapareha sa gawaing ito at basahin ang katanungan sa
aralin. Sagutin ang kahong itinakda sa inyo bago pagsamahin ang mga ideya.
Iwanang walang sagot ang dalawang nasa ibabang kahon at balikan ito sa
huling bahagi ng aralin.

DRAFT
M arch 24, 4
201
AKING KAPAREHA
AKING KASAGUTAN
(Sagot ng Kapareha)
(Sagot ng Mag-aaral)

TANUNGAN SA ARALIN

Paano nakaapekto ang paglakas ng

Europe sa transpormasyon ng mga
bansa at rehiyon sa daigdig at sa
pagbuo
kamalayan? ng
pandaigdigang kamalayan?

(Sagot ng Magkapareha)
PINAGSAMANG
IDEYA

(Sa bahaging ito, isulat ng magkapareha ang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin)

Mga Sanggunian/ Batayan

(Tala ng mga babasahing pinagkunan ng impormasyon, website at iba pa)

Nagtatapos ang bahagi ng Alamin sa puntong ito.

268

Pagkatapos masuri ang sariling mong kaalaman tungkol sa

paksang tatalakayin, natitiyak kong gusto mong malaman kung tama
ang iyong mga sagot sa talahanayan. Masasagot ito sa susunod na
bahagi ng Modyul . Sa iyong pagsasagawa ng ibat ibang gawain, suriin
kung tumutugma ang iyong mga dating alam sa mga bagong
kaaalamang matututuhan mo sa modyul na ito.
PAUNLARIN
Sa bahaging ito, inaasahang matututunan mo ang mahahalagang
kaalaman tungkol sa paglakas ng Europe. Ang bahaging ginampanan ng
Bourgeoisie, ng sistemang Merkantilismo, pagkatatag ng National
Monarchy, Renaissance, at maging ng simbahang Katoliko at
Repormasyon ay makatutulong upang lubos na maunawaan ang mga
pagbabagong naganap sa Europe sa panahong ito. Maaaring balikan ang
mga tanong sa unang bahagi matapos ang pag-aaral sa bahaging ito ng
aralin. Inaasahan ding maiwawasto ang mga maling
pag-unawa
pagkatapos ng aralin.

DRAFT

March 24, 2014

Natalakay sa Aralin 3 ng Modyul 2 ang mahahalagang pamana ng bayan
at lungsod sa panahong Medieval. Malaki ang naitulong ng mga pamanang ito sa
pag-usbong ng Europe.
sangdayagram ang mga pamanang ito.
GAWAINMakikita
4: Pamana
Panuto: Suriin ang dayagram at sagutin ang mga katanungan.

Nakaraan!

269

DRAFT
Ma c h 2 4
r ,2 0 14
Diagram Blg. 1.1

Taon) nina Vivar et.al, pahina 156

Pamprosesong tanong

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat Para sa

pinakamahalaga? Bakit?
2. Sa iyong palagay, paano makaaapekto ang mga pamanang ito sa
paglakas ng Europe?
1 Sa

mgaIkatlong

pamanan

g inila

had

Simulan mo na ang pag-aaral tungkol sa mga bourgeoisie

na malaki ang papel na ginampanan sa paglakas ng Europe.

sa

dayag

ram, a

lin sa

mga

ito

GAWAIN 5: Burgis ka!

Malaki ang bahaging ginampanan ng mga bourgeoisie sa paglakas ng
Europe. Gusto mo ba silang makilala?
Panuto: Basahin at unawain mo ang teksto tungkol sa bourgeosie. Iyong itala
ang mahahalagang datos na nakapaloob dito at punan ang cloud call out
at concept map ng nasabing datos tunkol sa bourgeoisie.
270

PAG-USBONG NG BOURGEOISIE
Ang terminong bourgeoisie ay iniuugnay sa mga mamamayan ng mga
bayan sa medieval France na binubuo ng mga artisan at mangangalakal. Ang
mga artisan ay mga manggagawang may kasanayan sa paggawa ng mga
kagamitang maaaring may partikular na gamit o pandekorasyon lamang.

DRAFT
March 24, 2014
Malaki ang pagkakaiba ng pamumuhay ng mga bourgeoisie sa pamumuhay
ng aristokrasya, mga magsasaka, o ng mga pari. Ang daigdig nila ay hindi ang
manor o simbahan kundi ang pamilihan. Hindi nakatali ang mga kasapi ng uring ito
sa mga panginoong may lupa. Ang kanilang yaman ay hindi nanggaling sa lupa
kundi sa industriya at kalakalan. Ang mga artisan, halimbawa, ay naninirahan sa
mga nabuong pamayanan. Hindi sila nakadepende sa sistemang piyudal at
binanayaran sila sa kanilang paggawa.

Sa huling bahagi ng ika-17 siglo, naging isang makapangyarihang puwersa

ang bourgeoisie
sa Europe. Binubuo sila ng mga mangangalakal, banker
binanayaran sila sa kanilang
(nagmamay-ari o namamahala ng bangko), mga shipower (nagmamay-ari ng mga
barko), mga pangunahing mamumuhunan, at mga negosyante. Hindi na
kabilang sa kanila ang mga artisano na sa panahong ito ay maiuuri na sa mga
manggagawa. Ang kapangyarihan ng bourgeoisie ay bunga ng kayamanan at
pakikipag-alyansa sa hari laban sa mga landlord. Subalit ang kanilang
kapangyarihan sa nasabing panahon ay pang-ekonomiya lamang.
paggawa.
Maiuugat ang English Revolution, American Revolution, at French
Revolution sa pagnanais ng bourgeoisie na palayain ang sarili mula sa anino ng
piyudalismo, sa pakikialam ng monarkiya sa personal na kalayaan, at sa
karapatan sa kalakalan at pagmamay-ari.
Nagkaroon lamang ng politikal na kapangyarihan ang mga bourgeoisie
pagdating ng ika-19 na siglo. Nagkamit sila ng karapatang politikal,
panrelihiyon, at sibil sa pamamagitan ng pagtataguyod ng liberalismo.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp.209211

271

Ang mga bourgeoisie ay

PAGLAKAS NG MGA BOURGEOISIE

Sino-sino ang mga
Bourgeoisie?

Katangian ng
mga Bourgeoisie

Halaga sa Lipunan
(Noon at Ngayon)

DR FT
March
A 24, 2014
Dahilan ng kanilang
Paglakas

Epekto sa Paglakas ng
Europe

Pamprosesong tanong
1. Sino-sino ang itinuturing na kabilang sa pangkat ng bourgeoisie?
2. Ano-ano ang katangian ng bourgeoisie?
3. Ano ang naging papel nila sa paglakas ng Europe?
4. Sino ang maituturing natin na Bourgeoisie sa kasalukuyan?
5. Paano nakatutulong ang bourgeoisie sa kasalukuyan sa ating bansa at maging sa daigdig?
Hindi lamang ang paglakas ng bourgeoisie ang matutunghayan sa bahaging ito ng kasaysayan ng
paglakas ngGAWAIN
Europe, bahagi
rin ng at
pangyayari
6: Magbasa
Unawain!sa panahong ito ang pag-iral ng sistemang nagbigay daan
sa paghahangad ng mahahalgang metal mayroon ang ibang panig ng daigdig maliban sa Europe.
Paano ba ito nagsimula? Ano ba ang merkantilismo? Paano ito nakaapekto sa ekonomiya at lipunan ng
Europe?

272

Panuto: Basahin mo at unawain ang teksto hingil sa merkantilismo.

Pagkatapos ay sagutin ang mga pamrposesong tanong.
Ang
pag-unlad ng isang bagong
Ang pag-unlad
doktrinang tinawag na merkantilismo
ay
merkantili
nakatulong
din
sa
pagkab
nakatulong din sa pagkabuo
ng
uo at paglakas
pagla
mga
mga nation-state
nation-state sa
sa E
Europe. Nabuo ang
prinsipyo
prinsipyo ng
ng merkantilismo
merkantilismo upang itaguyod ang
kaunlarang
kaunlarang pang-ekonomiy
pang-ekonomiya at kapangyarihang
politikal
politikal ng
ng isang
isang bansa.
bansa. B
Bagamat kadalasang
ikinakategorya
bilang
ikinakategorya
bilang patakarang pangekonomiya, ang merkan
tilismo ay isang
sistema na ang pangunahi
sistema na ang pangunahing
ng mga layunin
lay
ay
politikal. Ang mga lay
politikal. Ang mga layuning ito ay ang
magkaroon ng malaking
magkaroon ng malaking kitang magbibigaydaan upang ang hari ay
daan upang ang hari ay makapagpagawa ng
mga barko, mapondohan
mga barko, mapondohan ang kaniyang hukbo,
at magkaroon
ng
at magkaroon
ng pamahalaang
katatakutan at
pamahal
rerespetuhin
rerespetuhin
ng buongng
daigdig.
buong dai teorya ng

Hango ang i deyang ito sa karanasan

ng umaman
at
na
y
Spain
naging
dahil
sa
angyari
makap
mahahalagang
han na
sa mga kolonya
nito sa
metal na nanggaling
nanggal
South America at Central America. Gayundin,
i
kinailangan
nila
kinail
ng atmga
America
magkakaloob
ngatmga ginto
pilak. kolonyang
magka
kaloob
ng mbansang walang kakayahang
Ang isang

doktrinang ito, ang tagumpay

. ng isang bans
ay masusukat sa dami ng mahahalagang metal
a
sa loob ng hangganan nito.. Ibig
S sabihin, kung
a
mas maraming ginto at pilak ang makuk
aming pera uha
ang

makak
at pilak
nangkalakalan
madaliannito
ay
Ang
isang
dapat na
mas
paunlarin
pa ang
sa iba uha ng ginto
. Kung titiyakin lamang
pamahna mas pa
ng as marami
pang bansamas maraming
kaysa inaangkat,
ginto at ang
pilak
alaan na
m
iniluluwas
ang papasok
sa bansa. Sa gayong paraan,
mapaninaangkat,
ng kal
kalakalan.
ng kalamangan sa
anatili nito
balance
a
nakat
nakatulong
sa pagkabuo at paglakas ng mga
nationnasy
nasyonalismong
ekonomiko.
Ibigngsabihin
nito,
Is
ang elemento
merkantilismo
kayan tustusan ng isang bansa ang sarili
kayang
angSa pamamagitan
tinatawag
na
nitong state
ay
pangangailangan.
ng

merkant
ilismo mas
ito
na
mas
magiging
makapangyarihan ang natur

hindi n
bansa sa mga produktong
dayuh
pangangail
dayuhan.

R FT
D
M a RA 4 ,
rc h 22 0 1
Ang doktrinang bullionism ay sentral sa

mayaman

S
malilikom
maraming
ginto at pil nito ilalim
isang bansa, mas
mar

ito
na
mas
magigi makapangyarihan
ang natur
ilang

buwis.

ng

ng

at

ang
na paga aasa
tataas

ng inilul

uwas

ilali
Nangangah

uluga
s
a dami
MERKANTILISMO

aming
per
n

ang bansa.
na

produkto,

273

Pamprosesong tanong
1. Batay sa mga kaisipan at konseptong naipahayag sa teksto, ano
ang kahulugan ng merkantilismo?
2. Bakit sinasabing hindi lamang pang-ekonomiya kundi pampolitika rin
ang layunin ng merkantilismo?
3. Paano nagsimula at nakatulong ang merkantilismo sa paglakas ng
Europe?
4. Mayroon pa bang merkantilismo sa kasalukuyan? Patunayan.
5. Pabor ka ba na ito ang gamiting sistemang pang-ekonomiya ng
ating bansa? ng daigdig? Bakit?

Ang paglakas ng bourgeoisie at paggamit ng sistemang

merkantilismo ay naging daan upang muling manumbalik ang
kapangyarihan ng hari. Paano nga ba muling naging makapangyarihan ang
hari? Paano rin nakatulong ang mga bourgeoisie sa pagiging
makapangyarihan nila muli? Tunghayan mo ang mga pangyayari sa
bahaging ito ng ating kasaysayan.

DRAFT
Ma r 4, 2014
c h 2
Panuto: Paano nga ba nakatulong ang pagtatatag ng National Monarchy sa
paglakas
ng Europe?
Sa tulong ng kasunod na teksto, itala mo sa ladder
GAWAI
N
diagram ang mga kaganapan na nagbunsod sa pagyabong ng
national monarchy.

7:

Hagda

n ng Pag-u

nawa!

274

PAGTATATAG NG NATIONAL
MONARCHY

MalakEi ase
naitulong ng
maondyng
ul
10
pagtatatag
national
monarchy sa
g
paglakas ng Europe. Matatandaan na
sa panahon ng piyudalismo, walang

Sa pamamagitan ng buwis,
nagkaroon ng pondo ang hari upang
magbayad ng mga sundalo. Dahil
dito, nakalaya ang hari mula sa
proteksiyon na dating ibinibigay ng
mga knight ng
panginoong
maylupa.
Dahil ang katapatan ng
mga sundalo
ay nasa hari, maaari silang gamitin ng
hari laban sa mga knight ng
maylupa
kung
panginoong
kinakailangan. Bukod dito, maaari
nang humirang ang hari ng mga
edukadong
mamamayan
bilang
kolektor ng buwis, hukom, sekretarya,

F T
D rR 4, 2014
Ma
c A
h 2
ang kapangyarihan ng hari. Ang
naghahari ay ang mga noble na sila
ring
mga panginoong maylupa. Ang
sentralisadong
hari ay itinuturing lamang na
pangunahing panginoong may lupa.

ng monarkiya sa tulong ng mga

pamahala
an. dating
bourgeoisie.
Ang hari na
Sub
alit
mahina ang kapangyarihan ay untiunting namayagpag sa pamamagitan
ng pagpapalawak ng teritoryo at
pagbubuo
ng
matatag
na
sentralisadong
pamahalaan.
Humirang siya
Mahi
nang mga mamamayang
nagpatupad ang
ng kata
batas at nagsagawa
nabago
yuan
ng paglilitis at pagpaparusa sa korte
ng palasyo. Bilang resulta, ang
katapatan ng mamamayan ay lumipat
mula sa panginoong maylupa tungo
sa pamahalaan na may kakayahang
protektahan sila. Handa silang
magbayad ng buwis para sa
proteksiyong ito.

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina

at admi

nistrador.

Ano-ano ang salik na nakatulong sa

muling paglakas ng kapangyarihan
ng hari?

275

PAG-USBONG NG MGA NATIONSTATE

Tungkulin ng hukbo na palawigin ang

teritoryo at kapangyarihan ng
monarkiya kahit mangahulugan ito ng
digmaan. Nagsimula rin ang institusyon
ng burukrasya sa mga opisyal o kawani
na may kasanayan para patakbuhin
ang pamahalaan ayon sa kautusan ng
monarkiya. Kabilang sa katungkulan ng
mga opisya at kawani ang
pangongolekta ng buwis, pagpapatupad
ng batas, at pagkakaloob ng hustisya.

Sa pagbabago sa konsepto ng
monarkiya. naitatag na rin ang mga
batayan ng mga nation-state sa Europe.
Ang nation-state ay tumutukoy sa isang
estado na pinananahanan ng mga
mamamayan na may magkakatulad na
wika, kultura, relihiyon, at kasaysayan.
Dahil sa kanilang pagkakahalintulad na
kultural, ang mga mamamayan ay isang
nagkakaisang lahi. Bukod sa pagiging
nasyon, isa rin silang estado sapagkat

Dahil sa makapangyarihan ang

D
F T
Ma
R rAc 4 , 2
h 2
0 1 4

lakas ang Europe. Nabuo sa Europe

ang mga bagong institusyong
pampolitika, panlipunan, at pangekonomiya. Ang paglakas ng Europe ay
mga na
tion-state, nagpakita
nagbigay-daan
din sa pagpapalawak
nito ng impluwensiya. Naganap ito sa

teritoryo at may pamahalaan silang may

soberanidad o kasarinlan. Isa silang
nagkakaisang lahi na may katapatan sa
nananahan
sila
sa
kanilang bansa.

state sa panahong ito ang pagkakaroon

ng sentralisadong pamahalaan sa ilalim
ng isang pambansang monarkiya na
may kakayahan
na
isang
Mahala
tiyakat n kapangyarihan
gan
a g
magpatupad ng batas sa buong
nasasakupan.
May mga
bagong
institusyon na umusbong bunga ng
pagiging nation-state. Isa rito ang
pagkabuo ng isang hukbo ng mga
tapat sa
na sundalo
katan propesyunal
gian ng na
tionna hari.

Europeong nation-state sa Asya,

America, at nang kinalaunan, sa Africa.

panmula sa:
ghihim
ng
ibayong
Halaw
Kasaysayan ngasok
Daigdig nina Grace
Estela C.Mateo et al pp. 212-213

at

Paano nakatulong ang mga nationstate

sa paglakaskop
ng ng
Europe? mga
panana

276

PAGTATATAG NG NATIONAL MONARCHY

D AFT
MaRr c h 2
4 , 2 0 1
Pamproseso

ng

1. Ano-ano ang salik na nagpabago sa konsepto ng monarkiya at

nagpalakas sa kapangyarihan ng hari?
reyna?
3. Paano nakatulong ang nation-state sa paglakas ng Europe.
4. Kung ikaw ang
tanon
g tatanungin, pabor ka ba na ang mamuno sa ating bansa
ay hari at
2. reyna?
Ano-a Bakit?
non
g bans
a sa kasalu
kuyan

Bukod sa mga unang natalakay na aralin, tatalakayin rin ang

bahaging ginampanan ng simbahan sa paglakas ng Europe.

ng pina

mumun

uan pa

rin ng h

ari at

GAWAIN 8: Discussion WeB

PANUTO
1. Pagkatapos basahin ang teksto, bumuo ng limang pangkat na
may parehong bilang .
2. Talakayin ang tanong sa pangkat at bumuo ng ebidensya at
suporta sa panig ng Oo at Hindi.
277

3. Suriin ang tanong at itala ang mga impormasyon at pahayag ng bawat

miyembro bawat pangkat kung ang sagot ay Oo o Hindi.
4. Magtulungan ang bawat pangkat sa pagbuo ng dahilan at
kongklusyon.
5. Panghuli, pumili ng tagapagsalita para maibahagi ang
inyong pananaw sa buong klase.
PAGLAKAS NG SIMBAHAN AT PAPEL NITO SA PAGLAKAS NG EUROPE
Habang
nababawasan ang katapatan ng
Habang nababawasan
ordinaryong
ordinaryong mamamayan
mamamayan sa mga panginoong
maylupa,
maylupa, nakikita
nakikita naman
naman nila ang Simbahan
bilang
bagong
sentro
bilang bagong sentro ng
ng debosyon. Sa loob
mismo ng Simbahan ay ti
nuligsa ang pangaabuso ng mga hari na na
ging dahilan upang
lalong
lalong lumakas
lumakas ang
ang kapangy
kapangyarihan ng Papa.

ni Papa Gregory
VII. Hindi
Ang InvestitureyaControversy
ay sumasalamin
sa tun
tunggalian ng interes ng Simbahan at pamahalaan
kaugn
kaugnay ng mga ide
Papa Gregory
ay tuwirang
nagust
nagustuhan ng HaringniGerman
na si VII
Henry
IV ang
augalian
at
usaping
politikalang
sa
ideya nii Papa
VII. Para kay Henry,
Papa Gregory
Greg
umingi
ng
tulong
ss
Henry
IV
sa
relihiyong panatisismo
n
na
pababain
na
sa
puwesto
nakaa
nakaapekto sa mga k
Germany. Dahil dito, h
mga obispong Germa
ang Papa.
pa. Bilang
Bilang ttugon, idineklara ng Papa na

naging mas
Sa pagsapit ng 1073,
073, nagi
makapangyarihan
Papa Gregory VII na ang lipunan ay bahagi ng
Hiniling ng
ng hari
hari na
na alisin ang ekskomulgasyon sa
kaayusang banal na napapasailalim sa batas ng
kaniya.
Nang
hindi
sailalim
sa
Nang hindiito gawin ng Papa, tumayo si Henry
Diyos. Bilang pinakamataas na
lider-espir
itwal at
IV nang nakayapak sa labas ng palasyo ng Canossa
ito
tagapagmana ng SimbahangnaKatoliko
mula kay
lider-espir
sa hilag
hilagang
Italya ng
tatlong araw noong
1077.
makapangyarihan ang Simb
ahan
ni
ekskonakayapak
mulgado
si Henry
IV Hiniling
sa
San Pedro, ang Papa ang m
aas na
niya na alisin na ang parusang ekskomulgasyon.
kapangyarihan sa pananampalataya
at doktrina.
ay
alisin
na
pinakamat
Simbahan. Kalaunan, upang
ang
mapasailalim sa kanya, gayundin ang m ga hari
isyu, nagkaroon
kompromiso
Henry, ang nasabing insidente
ay lalongng
nagpatibay
sa
na Simb
ang kapangyarihan Obispo
ang
amang
kapangyarihan ng
diumanong gamitin sa layuning Kristiyan o. May
malutas
karapatan
angugnay
Papanito,
na ang
tanggalin
sa hari ang
tungkulin
Obispo
bilang
Simbahang
Katoliko.
nang
Ka
itakda
lahat
Ba ng gaman
sa pagitan
Simbahan
atpinataw
ningHenry
V.adItodin
ang
hindi tumupad ang
liderg na Concordat of Worms noong 1122 na
ang nasabing
tinatawa sa dalawang
espiritwal ng Simbahan at panginoong maylupa.
kumilala
g na Con
espiritw nito ang Simbahan bilang isang nagsasariling
sa dalawang
Kinilala on na pinamumunuan ng Papa na hindi
San Pedro, ang Papa
institusy
napapasailalim sa sinumang hari.
nito ang
ang
sa
ng m kapangyarihan
Obispo
ay dapat n ay
a
k
alaunan
ng Papa si
napapa
Sim
on na
pananam
pina

D AF T
M
RD
4, 2 0
c h 2 1 4
h
M
c
undin ang m
ay dapat l

Ka

ugnay

hindi t
Kristiyano.

nito, ang lahat ng

karapatang mamuno
kung

278

Ang simbahan ang pinakamakapangyarihang institusyon sa panahon ng Middle Ages. Malawak

ang lupang pag-aari nito. Ito ang nagtakda sa Europe ng pamantayan ng pag-uugali at
moralidad. Ito rin ang namahala sa edukasyon. Maging ang mga hari ay kaya niyang utusan o
pasunurin. Dahil sa kapangyarihan ng Simbahan, mahalaga ang naging papel nito sa paglakas
ng Europe. Sa pangunguna ng Simbahan, nabuo ang imahen ng Europe bilang isang
malawak na kabuuang Kristiyano ang Republica Christiana na pinamumunuan ng mga hari sa
patnubay ng Papa.
Sa kabuuan, ang Europe sa simula ng ika-11 siglo hanggang sa ika-13 siglo ay lumakas.
Lumaki ang populasyon, nanumbalik ang dating siglang pangkalakalan, umusbong ang mga
lungsod at kalaunan ay mga nation-state, at lumakas ang kapangyarihan ng Simbahan.
Ang mga salik na ito ang nagbigay-daan sa paglakas ng Europe at sa kaganapan sa mga
susunod na panahon.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 214
-216

DRAFT
M arch 24, 14
20
Pamprosesong tanong
1. Ano ang naging papel ng Simbahan sa paglakas ng Europe?
2. Bakit mahalaga ang impluwensiya ng Simbahan sa paglakas ng
Europe?
3. Paano nakatulong ang Simbahan sa paglakas ng Europe
at transpormasyon ng daigdig?
4. Malaki pa rin ba ang impluwensiya ng simbahan sa kasalukuyan?
Patunayan.
279

GAWAIN 9: OO o HINDI!
Pagkatapos ang pagtalakay, pagsusuri ng mga konsepto at
kaalaman sa naging aralin, iyong malalaman kung gaano mo naunawaan
ang naging pag-aaral tungkol sa paglakas ng Europe.
Panuto: Basahin at suriin mo ang mga pahayag hinggil sa aralin. Idikit
mo
ang hawak mong sign sa bahagi ng OO kung naunawaan mo na ito at sa
bahagi naman ng HINDI kung hindi pa malinaw sa iyo ang konseptong ito ng
aralin. Pagkatapos ay suriin ang bilang ng mga nakaunawa at hindi pa naging
malinaw ang pagkaunawa.
HINDI
(NAUNAWAAN)

KONSEPTO/ KAALAMAN

OO
(NAUNAWAAN)

AFT
D 4,
Ma r
2014
c hR 2
mga mamamayan na kabilang sa
panggitnang uri ng lipunan.
nila

1.

Ang

Bourgeo

nasimu
bin

oisie

bourge

isie

ay

an

lanubuo ng

2. Dahil sa impluwensiya ng mga

mga reporma sa pamahalaan.

3. Ang merkantilismo ay isang

sistemang pang-ekonomiya na
lumaganap
sa
Europe
na
naghahangad ng pagkakaroon ng
maraming ginto at pilak bilang
tanda
ng
kayamanan
at
kapangyarihan ng bansa.
4.
Sa
pagkawala
ng
kapangyarihan
ng
mga
panginoong maylupa, ang hari
ang
nagsilbing
pinuno
at

280

Sa nakalipas na pagtalakay natutuhan mo ang mga

pangyayaring nagbunsod sa paglakas ng Europe. Sa bahaging ito ng
aralin ay iyong pag-aaralan ang pagsilang ng Renaissance sa
huling bahagi ng ika-14 na siglo.

GAWAIN 10: Magtulungan Tayo!

Panuto: Nakita mo na ba ang larawan na MONA LISA? Nabasa mo na rin
ba ang kuwentong Romeo at Juliet? Kilala mo ba ang lumikha sa mga obra
maestrang ito? Kung gayon, basahin mo ang teksto hinggil sa aralin.
Pagkatapos ay ihanda mo ang iyong sarili para sa pangkatang gawain
PAG-USBONG NG RENAISSANCE
`

Dahil sa pag-unlad sa
agrikultura
pamamaraan sa pagtatanim, umunlad ang
produksiyon sa Europe noong Middle Ages.
bungaitongsamga
pagbabago
sa
Humantong
paglaki
ng populasyon
at
pagdami ng pangangailangan ng mga
na
ng
mamamayan na natugunan
ma
n

DR FT
March 2 4 , 2
A
0 1 4
kagamitan

dalaw

ang pa

Sa pagtatapos ng Middle
Ages sa huling bahagi ng ika-14 na
siglo, isinilang ang Renaissance.
Ang
Renaissance
ay
muling
nangangahulugang
pagsilang o rebirth. Maaari itong
bilang
kilusang
kultural
o
intelektuwal na nagtangkang ibalik
ang kagandahan ng sinaunang
kulturang Greek
at Roman sa
sa
i
larawan
pamamagitan ng pag-aaral sa
panitikan at kultura ng mga
nasabing sibilisasyon. Ikalawa,
bilang panahon ng transisyon mula
sa Middle Ages tungo sa Modern
Period o Modernong Panahon.

at

raan. Un

a,

maunlad na kalakalan. Ang mga

lungsod- estado sa hilagang Italy ay
nakinabang sa kalakalang ito. Noong ika-11
hanggang ika-12 siglo, umunlad ang mga ito
bilang sentrong pangkalakalan at pananalapi
sa Europe. Monopolisado rin ng hilagang Italy
ang kalakalan sa pagitan ng Asya at Europe.
Ilan
sa mga
umusbong ay
C.Mateo
et allungsod-estadong
pp. 219-220
ang Milan, Florence, Venice, Mantua, Ferrara,
Padua, Bologna, at Genoa. Ang yaman ng
mga lungsod-estado na ito ay hindi
nakasalalay sa lupa kundi sa kalakalan at
industriya.
Sa
katunayan,
kung
nangangailangan ng pera ang Papa, hari, o
panginoong maylupa, nanghihiram sila sa
mga mangangalakal at banker ng mga
lungsod-estado na ito. Ang mga Medici sa
Florence ay halimbawa ng isang pamilya ng

Mula sa iyong pagkakaunawa sa

tekstong binasa, ano ang
Renaissance?

281

BAKIT SA ITALY?

Italy ang
pinagmulan ng
kadakilaan ng
sinaunang Rome at
higit na may
kaugnayan ang
Italyano sa mga
Romano kaysa

Itinuturing na isa sa
maraming dahilan kung
bakit naging tunay na
sinilangan ng Renaissance
ang Italy, ay magandang
lokasyon nito. Dahil dito,
nagkaroon
ng
pagkakataon ang mga
na
lungsod
dito
sa
makipagkalakalan
Kanlurang Asya at Europe.

DRAFT
M arch 24, 4
201
Pagtataguyod ng mga
maharlikang angkan sa
mga taong mahusay sa
sining at masigasig sa
pag-aaral.

ginampanan
Mahalagang
papel
ng mga
ang
unibersidad sa Italy,
naitaguyod at napanatiling
buhay ang kulturang klasikal
at ang mga teolohiya at
pilosopiyang kaalaman ng
kabihasnang Griyego at
Romano.

http://www.italylink.com/maps/italy_rel86.jpg

Batay sa mga impormasyong inilahad,

bakit nga ba sa Italy sumibol ang
Renaissance?

282

ANG MGA HUMANISTA

Sa pagtatapos ng Middle Ages,
nagkaroon ng bagong kapangyarihan
ang mga hari samantalang ang
kapangyarihan naman ng Simbahan
ay sinimulang tuligsain. Ang mga
digmaan, epidemya, at suliraning
pang-ekonomiya ay tuluyan nang
nagwakas. Nagbigay-daan ang mga
kaganapang ito sa pagsilang ng
bagong pananaw na dulot ng interes
sa pag-aaral ng sinaunang Greece at
Rome, ang humanismo.
Ang mga iskolar na nanguna
sa pag- aaral sa klasikal na
sibilisasyon ng
Greece at Rome ay
tinawag na
guro ng
humanidades,
partikular ng
humanist
o humanista,
wikang Latin. Pinag-aaralan sa
mula sa
Humanities o Humanidades ang
salitang Italian na
wikang Latin at Greek, Komposisyon,
Retorika, Kasaysayan, at Pilosopiya,

Ang humanismo ay isang kilusang

intelektuwal noong Renaissance na
naniniwalang dapat pagtuunan ng
pansin ang klasikal na sibilisasyon
ng Greece at Rome sa pag-aaral
dahil naglalaman ito ng lahat ng aral
na
dapat
matutuhan
upang
magkaroon ng isang moral at
epektibong buhay.

Ano ang pagkakaiba ng pagtingin ng

DR FT
M arch , 201
A
2
4
4
mga humanista ng sinaunang panahon
sa pagtingin ng mga iskolar ng Middle
Ages?

ng mga humanista na dapat gawing

modelo ang mga klasikal na ideyang
matatagpuan sa mga asignaturang ito.
Sa pag-aaral ng mga ito,

Kasaysayan
ng Daigdig nina Grace
nangangahulug

MGA AMBAG NG RENAISSANCE SA IBAT IBANG LARANGAN

napagtanto

at maging ang Matematika at

Sa
Larangan
ng Sining
Panitikan
Musika.
Sa pag-aaral
ng at
mga
ito,
napagtanto
Francesco Petrarch (1304-1374). Ang Ama ng
Humanismo. Pinakamahalagang sinulat niya sa Italyano
ang Songbook, isang koleksiyon ng mga sonata ng pagibig sa pinakakamahal niyang si Laura.
Estela C.Mateo et al pp. 220221

283

Goivanni Boccacio (1313-1375). Matalik na kaibigan ni

Petrarch. Ang kaniyang pinakamahusay na panitikang
piyesa ay ang Decameron, isang tanyag na koleksyon na
nagtataglay ng isandaang (100) nakatatawang salaysay.

William Shakespeare (1564-1616) Ang Makata ng mga

Makata. Naging tanyag na manunulat sa Ginintuang
Panahon ng England sa pamumuno ni Reyna Elizabeth I.
Ilan sa mga sinulat niya ang mga walang kamatayang dula
gaya ng: Julius Caesar, Romeo at Juliet, Hamlet, Anthony
at Cleopatra at Scarlet.

DRF
MarchA24,T20 14
Prinsipe ng mga
Desid May-akda
erio
(c In Praise
.1466Humanista.
ng
of Folly kung saan
tinuligsa niya ang hindi mabuting gawa ng mga pari at mga
karaniwang tao.

us Er

asmus

15

36).

Nicollo Machievelli (1469-1527). Isang diplomatikong

manunulat na taga Florence, Italia. May-akda ng The
Prince.Napapaloob sa aklat na ito ang dalawang
prinsipyo:
Ang layunin ay nagbibigay matuwid sa pamamaraan.
Wasto ang nilikha ng lakas.

Miguel de Cervantes (1547-1616). Sa larangan ng

panitikan, isinulat niya ang nobelang Don Quixote de la
Mancha, aklat na kumukutya at ginagawang katawa-tawa
sa kasaysayan ang kabayanihan ng mga kabalyero noong
Medieval Period.

284

Sa Larangan ng Pinta at PintorSining

Michelangelo Bounarotti (1475-1564). Ang pinakasikat
na iskultor ng Renaissance, ang una niyang obra maestra
ay ang estatwa ni David. Sa paanyaya ni Papa Julius II
ipininta niya sa Sistine Chapel ng Katedral ng Batikano ang
kuwento sa Banal na Kasulatan tungkol sa pinagmulan ng
sandaigdaigan hanggang sa pagbaha. Pinakamaganda at
pinakabantog niyang likha ang La Pieta, isang estatwa ni
Kristo pagkatapos ng Kaniyang Krusipiksyon.

Leonardo da Vinci (1452-1519). Ang hindi

makakalimutang obra maestra niyang Huling Hapunan
(The Last Supper), na nagpakita ng huling hapunan ni
Kristo kasama ang Kaniyang labindalawang disipulo. Isang
henyong maraming nalalaman sa ibat ibang larangan.
Hindi lang siya kilalang pintor, kundi isa ring arkitekto,
iskultor, inhinyero, imbentor, siyentista, musikero at
pilosoper.

DRAFT
March 24, 20 4
1
Santi (1483-1520). Ganap
Perpektong Pintor. Pinakamahusay na na pintor ng
Renaissance. Kilala sa pagkakatugma at balanse o
proporsiyon ng kanyang mga likha. Ilan sa kaniyang
tanyag na gawa ang Obra Maestrang Sistine Madonna,
Madonna and the Child at Alba Madonna.
Pi

Raphael

ntor,

Agham sa Panahon ng Renaissance

Nicolas Copernicus (1473-1543). Inilahad ni

Nicolas ang Teoryang Heliocentric; Sa pag-ikot ng
daigdig sa aksis nito, kasabay ng ibang planeta,
umiikot ito sa paligid ng araw. Pinasungalingan ng
teoryang ito ang tradisyonal na pag-iisip na ang
mundo ang sentro ng sansinukob, na matagal ding
tinangkilik ng simbahan.
285

Galileo Galilei (1564-1642). Isang astronomo at

matematiko, noong 1610. Malaki ang naitulong ng
kaniyang
na
imbentong
teleskopyo
para
mapatotohanan ang Teoryang Copernican.

Paano binago ng mga

ambag ng Renaissance
ang pananaw at kultura
ng Europe noon at
maging sa kasalukuyan?

Sir Isaac Newton (1642-1727). Ang higante ng

siyentipikong Renaissance. Sang-ayon sa kaniyang
Batas ng Universal Gravitation, ang bawat planeta
ay may kaniya-kaniyang lakas ng grabitasyon at
siyang dahilan kung bakit nasa wastong lugar ang
kanilang pag-inog. Ipinaliwanag niya na ang
grabitasyong ito ang dahilan kung bakit bumabalik sa
lupa ang isang bagay na inihagis pataas.
Tinatayang ang pag-usbong ng Renaissance
ay hindi natatapos sa panahon na kung saan nakilala
ang mga nabanggit na siyentipiko bagkus ito ay

DRAFT
rch
24,
2014
Ma
nagpapatuloy magpakailanman hanggat ang tao ay
naghahanap
at
naghahangad
ng
kasagutan sa
kaniyang mga tanong.

Ang ika-14 hanggang ika-16 na siglo ang sinasabing panahon na kung

saan kakikitaan ng mga pagbabago mula sa madilim na anino ng
kalagitnaang panahon patungo sa Modernong Panahon.
Ang mga pangyayaring naganap sa panahon ng Renaissance ay
nagbigay daan sa pagyaman ng kabihasnan ng daigdig dulot ng malawak at
maunlad na mga pag-aaral, pagmamasid at pananaliksik. Ang transisyong ito ay
nagbigay daan rin sa pag-usbong ng Rebolusyong Intelektuwal at malawak na
kaalaman sa daigdig bunsod ng malayang pag-iisip at pagpapahayag ng bawat
indibidwal. Ang pagbabagong dulot ng yugtong ito ay nakatulong sa pagsulong at
pagbubuklod- buklod ng mga bansa sa katotohanang ang pagpapahalaga sa
kalayaan at kabutihan ay nauukol sa sangkatauhan.
Halaw mula sa: Ease Modyul 10

286

ANG KABABAIHAN SA RENAISSANCE

Sa panahon ng Renaissance, iilang
kababaihan lamang ang tinanggap sa mga
unibersidad o pinayagang magsanay ng
kanilang propesyon sa Italy. Gayunpaman, hindi
ito naging hadlang upang makilala ang ilang
kababaihan at ang kanilang ambag sa
Renaissance. Halimbawa ay si Isotta Nogarola
ng Verona na may akda ng Dialogue on Adam
and Eve (1451) at Oration on the Life of St.
Jerome (1453) na kakikitaan ng kaniyang
kahusayan sa pag-unawa sa mga isyung
teolohikal. Nariyan din si Laura Cereta mula sa
Brescia na bago mamatay sa gulang na 30 ay
isinulong
ang
isang
makabuluhang

Laura Cereta

Isotta Nogarola

DR
FT
arch 24, 2014

sa kababaihan.

Sa pagsulat ng tula, mahahalagang

personalidad
ng Renaissance
sina Veronica
pagtatanggol
sa
pag-aaral
na

Veronica Franco

Vittoria Colonna

Ano-ano ang kontribusyon ng

humanistiko

Franco

kababaihan sa larawan?

para

mula

sa

Venice

at

si

Vittoria

Colonna

mula sa Rome. Sa larangan ng

pagpipinta, nariyan sina Sofonisba Anguissola
mula Cremona
na may
likha ngMaghahati
Self-Portrait
Pangkatang
Pag-uulat:
ang mga mag-aaral sa apat na pangkat.
(1554) atSasitulong
Artemisia
Gentileschi,
anak ay
ni ilahad ninyo ng inyong kapangkat ang
ng tekstong
iyong binasa
Orazio, na
nagpinta
ng
Judith
and
Her
mahahalagang impormasyon tungkol sa Renaissance.
Maidservant with the Head of Holoferness
(1625) at Pangkat
Self-Portrait
as the Allegory
of Painting
1: Kahulugan
ng Renaissance
(1630). Pangkat 2: Salik sa Pagsibol ng Renaissance
Pangkat 3: Ambag ng Renaissance sa ibat ibang
Halaw
mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina
larangan
Grace
Pangkat 4: Mga
Kababaihan sa Renaissance
Estela C. Mateo et al
287
pp.224-225

Pagkatapos ng inyong presentasiyon ay maglagay ng mga datos sa concept

definition map para sa mas malinaw na daloy ng mga impormasyon kaugnay
ng paksa. Magbigay ng reaksiyon o magtanong sa naging presentasiyon ng
kamag-aaral kung mayroon kang hindi naunawaan.
CONCEPT DEFINITION MAP

DRAFT
arch 24, 2014
Pamprosesong tanong
1. Ano ang kahulugan ng Renaissance?
2. Ano-ano ang naging mga salik sa pag-usbong ng Renaissance?
3. Bakit sa Italy nagsimula ang Renaissance?
4. Ano ang naging epekto ng Renaissance sa pagkakaroon ng
panibagong pagtingin sa politika, relihiyon at pag-aaral?
5. Sino-sino ang pangunahing tagapagtaguyod ng Renaissance?
6. Ano-ano ang mga naiambag ng Renaissance sa ating kabihasnan?
288

7. Sino-sinong kababaihan ang kilala sa panahong ito?

8. Ano-ano ang kanilang naging kontribusyon sa Panahon ng
Renaissance?
9. Paano nakatulong ang Renaissance sa paglakas ng Europe?
10. Nagaganap pa rin ba ang mga pangyayari sa Panahon ng
Renaissance sa kasalukuyan? Magbigay ng mga patunay.
11. Kung ikaw ay mabibigyan ng pagkakataon na mag-ambag ng anumang
bagay sa ating bansa, anong bagay at saang larangan mo pipiliing
makapagbahagi ng nito? Pangatuwiranan.
Nagdala ng maraming pagbabago at mga pamana sa daigdig
ang Panahon ng Renaissance. Sa bahaging ito ay tutungo ka naman
sa kwento ng Repormasyon at Kontra-Repormasyon.

GAWAIN 11: Palitan Tayo!

D R A F
MaT r c h 2 4
4 , 2 0 1
Simbahan dahil sa sa mga pagbabagong politikal, ekonomiko at panlipunan.
Pagsapit ng ika-14 na siglo, maraming mga reporma ang hinihingi sa
Panuto:
Sa Dito magsisimula
huling ba ng Repormasyon.
hagi ng M
iddleatAgunawain es
ay
Simbahan.
Basahin
ang
teksto sa Repormasyon upang masuri ang mga kaganapan sa panahong
ito.

mga

gawain

Ihanda
aranasan mo
angr paghinain ng
ang

sa bah

aging ito

iyong sarili

ng ara

sa

lin.

289

Ang Repormasyon
Ang katawagan sa mga kaganapan
na yumanig sa kakristyanuhan mula ika-14
hanggang
ika-17
na
dantaon
na
humantong sa pagkakahati ng simbahang
Kristiyano.
Dito
nagsimula
ang
paghihiwalay ng mga Protestante sa
simbahang Katoliko Romano, gayunpaman
hindi nagpabaya ang mga Katoliko
Romano, sinimulan nila ang pagbabago sa
sariling relihiyon nang hindi binabago ang
kanilang doktrina.
Martin
Protestanteng
Paghihi
magsik
naging

Luther,

Ama

ng

Ipinanganak si Luther noong

Nobyembre
10,
1483,
sa
Eisleben Germany. Ang kaniyang
ama, si Hans Luther ay isang
magsasaka na naging minero ng
tanso, samantalang ang ina
niyang si Margareth Linderman
ay mula sa isang pamilyang
kabilang sa gitnang uri.

DRA T
arch , 2014
2

Propesor
I
sang
monghe
ng
Augustin
ian at

ng

Teolohiya

sa

Unibersidad ng Wittenberg ang

pamamagitan
ng
pananampalataya
nabagabag at nagsimulang magduda nang
(Roman 1:17).
mabasa niya ang kaibahan ng katuruan ng
simbahan sa katuruan ng Bibliya tungkol
Ang pag-aalinlangan at pagdududa
sa kaligtasan.Ang pagpapawalang sala
ng Diyos sa mga tao ay nagsisimula sa

pananampalataya, at naging ganap

4
ni

Kumalat sa ibat ibang bayan ng Alemanya

ang kapangyarihan ni Luther. Noong taong
1529, nagbigay ang mga sumusuportang
estado at bayang Aleman ng isang
protestasyonang
pinagmulan
ng
salitang
Protestante
(ang
mga
sumasalungat sa mga mamamayang
Katoliko) sa emperador ng Banal na
Imperyong Romano na nananawagan sa
pagwawakas
sa
paghihimagsik
ng
simbahan. Pagkatapos ng ilang taong
alitan ng Protestante at Katoliko Romano
na hanggang humantong sa digmaan,
tinapos ni Charles V ang panrelihiyong
digmaan sa pamamagitan ng paglagda sa
Kapayapaang Augsburg noong 1555.
Nasasaad sa kasunduan na kilalanin ang
kapangyarihan ng mga hari o namumuno
na malayang pumili ng relihiyon ang
kanilang nasasakupan.

Batay sa teksto, paano nagsimula ang

Repormasyon?

Martin

Luther

sa

bisa

at

kapangyarihan

ng mga relikya ay kaniyang

napatunayan sa pagdalaw niya sa Rome
noong 1571. Nagpasiklab ng galit ni Luther
ang kasuklam-suklam na gawain ng
simbahan, ang pagbenta ng indulhensiya,
kapirasong papel na nagsasaad at
nagpalabas na ang grasya ng Diyos na
maaaring ipagbili at bilhin para sa

290

KONTRA-REPORMASYON

Ano-ano ang binago ni

Pope Gregory VII sa

Bago nagsimula ang Repormasyong

Protestante, nagsikap ang mga pinunong
Katoliko na maituwid ang mga maling
pamamaraan ng Simbahan. Si Papa Gregory VII
(1037-1085), lalong kilala sa una niyang
pangalang Hilderbrand, ang nagpasimuno ng
tatlong pagbabago sa Simbahan.
1. Pagbabawal sa mga pari na magasawa upang malayo sa suliranin ng pamilya at
nang mailaan ang sarili sa buong paglilingkod sa
Diyos.
2. Pag-aalis ng simony.
3. Pagbabawal sa mga tauhan na
tumanggap ng pagtatalaga
sa
anumang
tungkulin sa Simbahan sa kamay ng isang hari o
pinuno.
Upang
harapin
ang
hamon
ng
Protestantismo, isang malakas na kilusan ang
sinimulan ng mga tapat na Katoliko upang
paunlarin ang Simbahang Katoliko. Tinawag ang
kilusang ito na Catholic Reformation o CounterReformation. Isinagawa ito ng Konseho ng
Trent, Inquisition at ng mga Samahan ng mga
Heswita (Society of Jesus).

Simbahang Katoliko?

Ano ang naging bunga ng

DRAFT
March 24 2014
,
Kontra-repormasyon?

Nagtagumpay
mga itoHeswita
sa
Reformation. ang
Isinagawa
ng Konseho
pagbawi sa Bohemia, Hungary, Poland at timog

ng

Germany para sa Simbahang Katoliko.

Sila ang naging makapangyarihang lakas ng
Katolisismo sa kanlurang Europe. Nagtatag sila
ng mga paaralan at naging dalubhasa bilang
mga guro. Pinilit din nilang magkaroon ng
malaking kaugnayan sa politika ng Europe.
Naging tagapayo sila at katapatang-loob ng mga
hari at reyna ng mga kahariang Katoliko.
Nagtamo sila ng matataas na karangalan sa
pamamagitan ng kanilang nagawa bilang mga
iskolar at mga siyentista. Sa panahon nina
Haring Ferdinand at Reyna Isabella ipinatupad
ang Inquisition laban sa mga erehe at Hudyo at
nakidigma sa mga Muslim ng Granada. Maging
ang Simbahan ay sumailalim sa trono ng hari at
reyna.

Itinatag ni St. Ignatius de

Loyola ang Society of Jesus noong
1514.

291

Epekto at Kahalagahan ng Repormasyon

Malaki ang pagbabagong naganap sa

Simbahang Katoliko noong ika-14 hanggang 17
dantaon, kung saan maraming mga gawi at turo ng
simbahan ang tinuligsa ng mga repormista partikular
sa imoralidad at pagmamalabis ng simbahan. Naging
tanyag ang pangalang Martin Luther bilang Ama ng
Himagsikang Protestante na siyang namuno sa
paglaban sa mga depekto ng simbahan. Ang
kanilang layunin ay hindi upang sirain ang
Simbahang Katoliko kundi upang maging bukas ang
simbahan sa mga pagbabago o reporma. Hindi
nagustuhan ng Papa at ng mga kawani ng simbahan
ang pagtatagumpay ni Luther kayat tinapatan nila ito
ng Council of Trent, Inquisition, at Society of Jesus
na naglalayong pagbutihin ang pananampalatayang
Katoliko.

ang taliwas na ideya ng

dalawang malaking relihiyon sa
Europe
(Katoliko
at
Protestante) ay nagbunga sa
mahabang
panahon
ng
digmaang panrelihiyon.
at ang panghuli ay ang
pagpapanumbalik na espiritwal
sa
Kristiyanismo,
ang
pagpapalaganap ng Bibliya
ang doktrina ng kaligtasan
Bibliya. Ang kaligtasan
makakamit hindi sa pagsapi

at
ng
ay
sa

simbahan
kundi
ang
pagtanggap at pagtitiwala kay
Kristo.

DRA
T
arch 24, 2014
F
Ang walang tigil na iringan sa pagitan

pagpapalaganap ng paniniwala at adhikain ay

ngng sumusunod na epekto:
nagdulot
nagkaroon ng dibisyong panrelihiyon sa
Europe kung saan ang hilaga ay naging mga
Protestante samantalang ang timog naman

Halaw mula sa: Ease Modyul 12

Ano-ano ang naging epekto ng

Repormasyon?

Simbahang Katoliko at Protestante, at patuloy

Simbahang Katoliko na iba sa aral ni Kristo,

Mabuti ba o masama ang naging

epekto ng Repormasyon? Patunayan.

na

ay
Katoliko;

nanatiling

sa kadahilanang maraming mga turo

ng

Ano ang mahalagang aral na iniwan ng

at iba pang pagmamalabis ng mga
pari, marami ang humiwalay sa Simbahang
Katoliko at nagtatag ng mga sekta ng
Protestante tulad ng Calvinism, Lutheranism,
Methodist, Anglican, Presbyterian at iba.

Repormasyon sa mga tao?

gumawa ng aksiyon ang Simbahang Katoliko

hinggil sa mga suliraning pangrelibhiyon na
kanilang
hinarap
upang
muling
mapanumbalik ang dating tiwala ng mga
tagasunod
nito
at
pagbutihin
ang
pananampalatayang Katoliko. Ang ilan sa
mga repormang kanilang mga ginawa ay ang
pagpapawalang bisa ng seremonya na
tumutukoy sa pagbenta at pagbili ng mga

292

Panuto: Sa tulong ng mga kaalaman sa nasuring teksto, sipiin mo ang

Contrast-Compare Map. Punan mo ito ng hinihinging mga impormasyon.
Pagkatapos, makipagpalitan ka ng papel sa iyong kamag-aaral. Suriin ang
gawa ng bawat isa at magbigay ng reaksiyon sa kasagutan ng iyong kamagaral. Kumpletuhin din ang 3 - 2 -1 Chart tungkol sa Repormasyon at KontraRepormasyon.

DRAFT
M arch 24,
201
4
293

1.

naging dahilan ng
pagkakaroon ng
Repormasyon at KontraRepormasyon

3
2
1

2.
3.

Bagay na aking natutuhan sa

aking nalaman sa
Repormasyon at KontraRepormasyon
Mahalagang
tanong
sa paksa:
Kontribusyon
ng mga
tao na
Paano nakatulong ang
Repormasyon at KontraRepormasyon sa paglakas ng
Europe?

1.
2.

Sagot:

D AFT
MaRr c h 2014
2 4 ,
Pamproseso

ng

1. Ano ang Repormasyon?

yugto ng Repormasyon?
3. Paano lumaganap ang Repormasyon?
4. Ano ang naging sagot ng Simbahang Katoliko sa Repormasyon?
2 Ano-ano
. Ba
kit iniug pamana
at ng
kayRepormasyon?
tanon 5.
g ang naging
6. Paano binago ng Repormasyon ang Europe?
7. Sa kasalukuyan, nakaapekto ba sa iyong paniniwala sa Diyos ang
pagkakaroon ng ibat ibang denominasyon ng relihiyon sa iyong
paligid? Bakit?

Mar

GAWAIN 12: Tayain Mo !

ang u
nang
Suriin er
ang
sumusunod
na pahayag. Itanong mo sa iyong sarili
kung ginagawa mo o di-ginagawa ang mga gawaing nakatala. Itala mo rin
ang iyong dahilan at mungkahi sa mga gawaing ito.

tin Luth

Gawain

Ginagawa

Di-ginagawa

Dahilan/
Mungkahi

1. Pagbabasa ng
Bibliya

294

2. Pagdalo sa mga
gawain ng relihiyon
(e.g. pagsisimba)
3. Pagsasabuhay ng
mga aral ng
kinabibilangang
relihiyon
4. Pagrespeto sa
pananampalataya
ng iba
5. Pakikipagpalitan ng
ideya at aral sa
mga taong may
ibang relihiyon
GAWAIN 13: Think Pair-Share Chart

D R A F
MaT r c h 2 4
, 2 0 1 4

ito na natutuhan mo na ang mahahalagang konsepto ng aralin ay sagutan mo

na at ng iyong kapareha ng pinal ang katanungan sa aralin sa pagsisimula
Panuto: Muli
mong bab
alikan an
g Think-P
airnito. Tiyaking mapag-uusapan ninyong kapareha ang magiging pinal
na kasagutan at kung may mga nais pang idagdag na bagong kaalaman
na
sanggunian at batayan ng iyong nabuong kasagutan.
KATANUNGAN SA ARALIN

Sha

naunaw
re Chart.aan
Sa pagkakataong
ay g

AKING KASAGUTAN
(Sagot ng mag-aaral)

awin ito.

Paano nakaapekto ang mga

pangyayari sa Europe sa naging
transpormasyon tungo sa
makabagong panahon
ng mga bansa
PINAGSAMANG

AKING KAPAREHA
(Sagot ng Kapareha)

Huwag

ding

(Sagot ng magkapareha)

IDEYA

alimuta

n na

ilagay

ang m

at rehiyon sa daigdig sa pagbuo

ng pandaigdigang kamalayan?

ga

(Sa bahaging ito isusulat ng magkapareha ang kanilang pinal na kasagutan pagkatapos ng
aralin)

Mga Sanggunian/ Batayan

(Tala ng mga babasahing pinagkunan ng impormasyon, website at iba pa)

295

Sa bahaging ito ng aralin ay nilinang mo sa pamamagitan ng

talakayan at ibat ibang gawain ang mga konseptong dapat mong
maunawaan tungkol sa paglakas ng Europe. Balikan mo ang katanungan sa
bahagi ng pagtuklas at suriin mo kung ano ang pagkakaiba ng mga una
mong sagot sa naging sagot mo ngayon. Ilan sa mga una mong konsepto
ang natalakay at nabigyang linaw?
Ngayong batid mo na ang mahahalagang ideya tungkol sa aralin,
palalimin pa natin ito sa pamamagitan ng pagpapatuloy ng ating mga gawain
na nasa susunod na bahagi ng araling ito.
PAGNILAYAN / UNAWAIN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin natin ang
iyong mga nabuong pag-unawa at pagsusuri tungkol sa Paglakas ng
Europe at ang bahaging ginampanan nito patungo sa transpormasyon ng
daigdig. Halika at iyong simulan.

DRAFT

Ma r c 24, 2014
h
agnil

Panuto: Malaki ang bahaging ginampanan ng Simbahan at mga Bourgeoisie

(mga mangangalakal at propesyunal) sa naging paglakas ng Europe. Sila ay
nagsilbing
Gawain
saligan 14.
ng Europe
P para muling manumbalik ang kalakasan nito.
Sa
panahon natin ngayon, ang ating bansa ay naharap sa ilang isyung
panlipunan na kung saan ang Simbahan, mga Mangangalakal maging ibang
propesyunal at ang pamahalaan ay nagkakaroon ng salungat na pananaw.
Suriin mo ang mga punto na inilahad ng simbahan at pamahalaan hinggil sa
pagpaplano
ng pamilya. Pagkatapos nito ay itala mo ang iyong reaksyon sa
ayan Mo!
paniniwala ng Simbahang Katoliko at ng pamahalaan. Ihanda mo rin
ang iyong sarili sa pagsagot sa mga pamprosesong tanong.

296

PAGPAPLANO NG PAMILYA

A
A s we allknow, the
sident ii s the President
President
not only of Roman
tholics b ut also of other
Ca
Ca
ths as well. He has to
faiths
as w
ab
above faith.beResponsible
par enthoo
whd ich I is something
ieve is
favbel
orable t
orable t o all faiths,
ni
ni
tagEdwin giit
L
acierda,
apagsali ta ng
Pangulo.

Nasasayang ang pondo ng

pamahalaan sa pagbili ng mga
contraceptives sa halip na
gamitin ito sa mas
mahalagang suliranin ng
bansa.

Ang isyu sa paggamit ng

contraceptives ay isyung
nglantad
lantad
lantad na. Kahit na ga ano pa na
pagtutol ng Simbahan ang g
paggamit ng kahit anoKatoliko sa
contraceptives --- con ng uri ng
contraceptives --- con
pills para mapigilan a dom, IUDat
pills para mapigilan a
pagbubuntis, ito ay ng
pagbubuntis, ito ay matagal nan g
ginagawa ng mga ma
ginagawa ng mga mag-asawa. Ang
totooy natuto na ang
asawa na dapat ay
mga magasawa na dapat ay magkaroon n
pagitan at may hangg
pagitan at may hangganan ang
panganganak. Maram
g
mag-asawa ang natut i nang
mag-asawa
ang natuto
na ang
dalawa o tatlong
anak mga
nilang pakainin at pag
-aralin.
ay kaya

Ang gobyern
gobyerno ang nagpapasan ng
pro
pag dami ng
pagdami ng populasyon at hindi
ang
p
mag Simbaha . Kung
ang walang
na p
n
ang papatulo kontrol ak,
mangang maraming ina anib
Kap
y
ag sobraproblema
na mayang buhay.
tao, anganga
nakaamba ang
kahirapan
sobra
ang daminang
katu
n
lad nang
mangan
aming walang
trab g ag nangyayari
trabaho, maraming bata ang hindi
mak sobra- ngayon aming
at maraming
nak nakaamb walang
nak lad nang g gutom.
ansa.
kina Mar aho,
laman sa
mara
apagaral
akaranas
n

"Life
begins
at
fertilization,
anything
that
prevents
the
fertilized ovum to be
implanted in the uterus
may be considered as
abortive and therefore, if
prescribed, may violate
our solemn oath as
physicians to save and
protect
human
life
particularly the unborn."
Dr. Oscar Tinio

Ang RH Law ay nakasisira sa

moralidad ng mga
mamamayan. Ang
contraception ay nakasasama
dahil nawawalan ng disiplina
ang mga tao at tumatakas sa
mga responsibilidad. Ang sex
education ay nakasasama
dahil magdudulot ito ng
pagkasira sa murang pag-iisip
ng mga batang nag-aaral.

RAF
M D hT24, 214
0
a
sa b

Ang paggamit ng Contraceptives

ay masama sapagkat taliwas ito sa
natural na pamamaraan ng
PMA
pagkakaroon
ng buhay. Natural
family planning dapat ika nga at
hindi mga contraceptives.

resident

Pamprosesong tanong

http://farm3.static.flickr.com/2355/2203255034_66db9b449c.jpg

http://www.asiatravelling.net/philippines/manila/images/manila_c
athedral.jpg

297

1. Sakaling dumating ka na sa panahong ikaw ay magpapamilya,

kaninong paniniwala ang iyong susundin; ang simbahang Katoliko o
ang sa pamahalaan? Bakit?
2. Lumalabag bas a moralidad ang paninindigan ng pamahalaan
na dapat gumamit ng contraceptives sa pagpplano ng ng
pamilya? Ipaliwanag ang sagot.
3. Sang-ayon ka bang pondo ng pamahalaan ang dapat gamitin
sa pagbili ng contraceptives? Bakit?
4. Sa kasalukuyan, mayroon na tayong batas kaugnay ng
pagpaplano ng pamilya: ang Republic Act 10354 (The
Responsible Parenthood and Reproductive Health Act of 2012).
Sa iyong palagaya, makatutulong ba ito upang mabawasan ang
mabilis na paglaki ng populasyon? Ipaliwanag.
5. Bilang mag-aaral, ano ang maitutulong mo upang mabawasan
ang mabilis na paglaki ng populasyon at ang di-mabuting epekto
nito?
GAWAIN 15: Ano ang Gusto Mo!

D R
Ma Ar cF hT 2 4
, 2 0 1 4

aralin, lumikha ng
isang poster o editorial cartoon. Gawin ito nang pangkatan. Sundin ang
PDRS (Plan, Do, Review at Share) technique. Ang lilikhaing poster o editorial
Gamit
ang ng
iyonmga pamana
g mgasa kabihasnan ng
Cartoon
ay maglalaman
Bourgeoisie, Merkantilismo, National Monarchy, Simbahang Katoliko,
Renaissance, at
Maging malikhain sa magiging laman ng inyong gagawin at sikaping lahat ng
kasapi ng pangkat ay may bahagi sa gawain. Lagyan din ng paliwanag at
pasasalamat sa naging ambag sa daigdig ng mga nasabing salik sa
paglakas
ng Europe.
Ibahagi ito
sakaalam
klase pagkatapos.
na
Reporm
tutuhang
asyo
n. Ma
aari moaniton
sa
g gawi
n sa
Mamarkahan ang inyong ginawa batay sa kasunod na criteria. Sagutin
rin ang mga pamprosesong tanong para sa mas malalim na pag-unawa sa
aralin.

isa

ng cart

CRITERIA
olina o

IMPORMATIBO/
PRAKTIKALIDAD

NAPAKAGALING
illustrat
3

Ang nabuong poster o

editorial cartoon ay
nakapagbibigay
ng
kumpleto, wasto at
napakahalagang
impormasyon tungkol
sa
paglakas
ng
Europe.

MAGALING
MAY
ion boa 2
rd. KAKULANGAN
1
Ang
nabuong
poster o editorial
cartoon
ay
nakapagbibigay
ng
wastong
impormasyon
tungkol
sa
paglakas
ng
Europe.

MARKA

Ang nabuong poster

o editorial cartoon
ay kulang sa sapat
na
impormasyon
tungkol sa paglakas
ng Europe.

298

MALIKHAIN

KATOTOHANAN

Ang pagkakadisenyo
ng poster o editorial
cartoon tungkol sa
paglakas ng Europe.

Ang
pagkakadisenyo
ng
poster
o
editorial cartoon
tungkol
sa
paglakas
ng
Europe.

May
kakulangan
ang elemento ng
pagdisenyo
ng
poster o editorial
cartoon tungkol sa
paglakas ng Europe.

Ang poster o editorial

cartoon
ay
nagpapakita
ng
makatotohanang
pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe.
Ang nilalaman nito ay
may bisa/dating sa
madla.

Ang
poster
o
editorial cartoon
ay nagpapakita ng
pangyayari
tungkol
sa
paglakas
ng
Europe.
Ang
nilalaman nito ay
may dating sa
madla.

Ang
poster o
editorial cartoon ay
nagpapakita
ng
iilang
pangyayari
tungkol sa paglakas
ng Europe. Ang
nilalaman nito ay
walang dating sa
madla.

D AFT
MarRc 24, 2014
h
1. Ano ang iyong napuna sa nabuong mga poster/ editorial cartoon?

Pamproseso
ng
2. Paano nakatulong
sa iyong pang-araw-araw na buhay ang mga

pamanang iniwan ng mga pangyayaring kaugnay ng paglakas ng

3. Paano ipinakita sa poster/editorial cartoon ang naitulong ng mga

pamanang iniwan ng paglakas ng Europe sa transpormasyon ng
ating daigdig sa kasalukuyan?

tanon

Eu g

rope?

GAWAIN 16: Salamin Ng Aking Sarili!

Ano ang naramdaman mo habang ikaw inaalam ang mahahalagang

impormasyon tungkol sa paglakas ng Europe? Alin sa mga paksa ng aralin
ang mas nakapukaw ng iyong interes? Bakit? May bahagi ba ng aralin na
nais mo pang tuklasin nang mas malawak? Sa proseso ng paunlarin at pagunawa ng aralin, ano ang mga natuklasan mo sa iyong sarili bilang isang
mag-aaral, at ano ang iyong mga susunod na hakbang upang mas maging
produktibo at makabuluhan ang iyong pag-aaral?
Isulat mo sa reflection journal ang lahat ng iyong mga iniisip at
saloobin upang maging gabay sa pagsukat ng iyong mga kaalaman at
pagganap sa mga gawaing iyong naisakatuparan. Gawin mo rin itong
pamantayan tungo sa pagpapaunlad ng iyong sarili.

299

Binigyang-diin sa Aralin 1 ang pagtalakay ng mga pangyayari tungkol sa

paglakas ng Europe. Nakasentro ang pagtalakay sa mga salik na nagbunsod nito,
ang pagsilang at kontribusyon ng Renaissance, ang Repormasyon maging ang
naging tugon ng Simbahang Katoliko, ang Kontra-repormasyon.
Mahalagang tandaan ang mga bagay na iyong natutuhan dahil
makakatulong ito sa mas malalim na pag-unawa sa kasaysayan ng daigdig.
Mahalaga rin ang mga natalakay upang mapag-ugnay ang nakaraan sa
kasalukuyang panahon.

D R
MaA r Fc h
T 2 4
, 2 0 1 4
ARALIN 2: P

AGLAWA

K NG

Itinuturing ang Europe bilang maunlad na kontinente ng daigdig.

Matatagpuan dito ang mga sikat na lungsod tulad ng Rome sa Italy, Paris sa
malalaking gusali, magagandang pasyalan at maging ang nangungunang
train system sa buong daigdig. Kontribusyon ng malawak na pag-unlad ng
Europe
angPANGYA
lahat ng ito..
KA
RIHAN
NG EUROPE
France,

at L

ondon

sa Great B

ritain. A

ng

ALAMIN

Matapos mong matalakay ang mga salik sa naging paglakas ng Europe, Renaissace
at Repormasyon, bibigyang-diin naman sa araling ito ang naging paglawak ng
mgakapangyarihan
lungso
na ito
kak bang malaman
ikitaan
ngd Europe.
Naisaymo
kungngpaano ito nangyari? Gayundin
kung paano nakatulong ang paglawak ng kapangyarihan ng Europe sa transpormasyon ng
daigdig tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan? Marahil ay handa ka na para
sa mga gawain sa araling ito. Simulan mo na...
GAWAIN 1: Sasama Ka Ba!
Panuto: Suriin ang kasunod na sitwasyon. Pagkatapos ay isulat mo sa wheel
callout ang iyong sagot sa tanong.
300

Panahon: 1430
Sitwasyon: Isang makulimlim na araw. Nasa isang daungan ka ng Europe
at nagmamasid sa Karagatang Atlantiko. Hindi mo alam kung anong
mayroon sa kabilang dako ng karagatan. ikaw ay naatasan na sumama sa
isang paglalayag. Maraming kuwentong nakatatakot ang iyong narinig
hinggil sa halimaw ng karagatan at mga barkong lumubog. Mayroon ding
mga barkong hindi na muling nakabalik. Sa kabilang banda,may
kayamanang naghihintay para sa mga indibidwal na nakibahagi sa
paglalayag at pagtuklas ng mga bagong lupain.

Ang malalaking alon ay maaring

sumira at magpalubog ng barko.

Ang barko ay maaaring maglaman ng

ginto, mamahaling hiyas, at
mahahalagang bagay na nagmula sa
kabilang bahagi ng karagatan.

DRAFT
M arch 24, 14
20
Sasama ka ba?

301

D AFT
MarRc 24, 2014
h
1. Ano ang pabuyang possible mong matanggap kung sasama ka sa

Pamproseso
paglalayag?ng

2. Ano-anong panganib ang naghihintay sa iyo sakaling sumama ka

3. Paano kaya nabago ng paglalayag at pagtuklas ng bagong lupain

ang pamumuhay at lipunan ng Europe?

GAWAIN
2: Suriin
tanon
sa g Mo!pagla

Panuto: Suriin ang kasunod na mga larawang kaugnay ng pang-araw-araw

mong buhay. Isulat ang naiisip mong naitutulong sa iyo ng bawat isa.

layag?

302

DRAFT
Ma r 24, 2014
c h
NAITUTULONG SA PANG-ARAW-ARAW NA BUHAY

Pampro

ses

1. Ano-ano ang nakita mo sa larawan?

2. Gaano kahalaga sa iyo ang mensahe ng bawat larawan?
Bakit?
3. Paano nakatutulong sa iyo ang mga nakalarawan?
4. Mabubuhay ka kaya sa kasalukuyan kung wala ang mga nasa
larawan? Ipaliwanag.
ong ta
nong
GAWAIN 3: Bahagdan Ng Aking Pag-Unlad

Matapos mong matukoy at mabuo ang mga konsepto tungkol sa

paglawak ng kapangyarihan ng Europe, marahil ay nanabik ka nang
malaman ang mga pangyayaring nagbigay-daan sa pangyayaring ito. Subalit
bago tayo magpatuloy sa pagpapalawak ng kaalaman ay sagutan muna natin
ang kasunod na gawain.

303

Panuto: Sagutan ang unang kahong Ang Aking Alam at ang ikalawang
kahong Nais malaman. Samantala, ang ikatlo at ikaapat na kahon Mga
Natutuhan at Halaga ng Natutuhan sa Kasalukuyan ay sasagutin mo
pagkatapos ng aralin.
PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE
AKING ALAM

NAIS MALAMAN

MGA
NATUTUHAN

R
D AF
Ma hT24, 2014
rc
HALA
G

BINABA

A NG NATUTUHAN SA

ASALUKUYAN

Matapos matimbang at masuri ang iyong kaalaman tungkol sa mga konsepto

ng paglawak ng kapangyarihan ng Europe, marahil nais mo pang malaman ang
mahahalagang impormasyon tungkol ditto. Ang mga katanungang nabuo sa iyong isipan
ay masasagot na sa susunod na bahagi ng araling ito sa pamamagitan ng ibat ibang
gawain. Suriin mo rin kung ang dating kaalaman ay tutugma sa bagong kaalaman na
TI K
ITA!mo at matututuhan.
matutuklasan

304

PAUNLARIN
Sa bahaging ito ay inaasahang matututuhan at malilinang sa iyo ang
mahahalagang kaalaman tungkol sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe;
ang Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon, maging ang ibat
ibang Rebolusyong naganap, ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at
Rebolusyong Industriyal. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi
upang masagot ito patgkaapos ng pag-aaral sa bahaging ito ng aralin.

GAWAIN 4: Maglayag Ka!

Panuto: Halinat balikan natin ang ginawang paglalayag at pananakop ng
mga Kanluranin sa Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Basahin
mo at unawain ang teksto tungkol dito.

DRAFT
arch 24, 2014

UNANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN

Nagsimula noong ika-15 siglo ang dakilang panahon ng eksplorasyon o paghahanap ng mga
lugar na hindi pa nararating ng mga Europeo. Ang eksplorasyon ay nagbigay-daan sa kolonyalismo o
ang pagsakop ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Tatlong bagay ang
itinuturing na motibo para sa kolonyalismong dulot ng eksplorasyon: (1) paghahanap ng
kayamanan; (2) pagpapalaganap ng Kristiyanismo; (3) paghahangad ng katanyagan at karangalan.
Ang ika-15 hanggang ika-17 siglo ang unang yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Ang
imperyalismo
ay
ang
panghihimasok,
pag-impluwensiya,
o
pagkontrol
ng
isang
makapangyarihang
bansa sa isang mahinang bansa. Maaari itong tuwiran o di-tuwirang pananakop.
Hindi sana maisasakatuparan ang paglalakbay ng mga Europeo sa malalawak na karagatan
noong ika-15 siglo kung hindi dahil sa ilang salik tulad ng pagiging mausisa na dulot ng Renaissance,
pagsuporta ng mga monarkiya sa mga manlalakbay, at pagkatuklas at pagpapaunlad sa mga
instrumentong pangnabigasyon at sasakyang pandagat. Sa kanilang paglalakbay, maraming pagsubok
ang kanilang kinaharap. Gayunpaman, ang nasabing eksplorasyon ay nagkaroon ng matinding epekto
sa naging takbo ng kasaysayan ng daigdig.
Sa kabuuan, ang panahon ng eksplorasyon ay naging dahilan upang ang mga karagatan ay
maging daan tungo sa pagpapalawak ng mga imperyong Europeo.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 241

305

MGA MOTIBO AT SALIK SA

EKSPLORASYON

Sumang-ayon angna panahon

mga manlalakbay
at
mangangalakal
ito nangsa matuklasan
ang compass
at

Ang Asya ay isa nang kaakit-akit

na lugar para sa mga Europeo.
Bagamat ang kanilang kaalaman
tungkol sa Asya ay limitado lamang at
hango lamang sa mga tala ng mga
manlalakbay tulad nina Marco Polo at
Ibn Battuta, napukaw ang kanilang
paghahangad na marating ito dahil sa
mga
paglalarawan
dito
bilang
mayayamang lugar. Mahalaga ang aklat
na The Travels of Marco Polo (circa
1298) sapagkat ipinabatid nito
sa mga
Europeo
ang
yaman
at
kaunlarang taglay ng China. Hinikayat
nito ang mga
Europeo na marating ang
China.
Samantala, itinala ng Muslim na
manlalakbay na si Ibn Battuta ang
kanyang paglalakbay sa Asya at Africa.
Nakadagdag ang mga tala nina Marco
Polo at Ibn Battuta sa hangarin ng mga
MOTIBO
SALI
Europeo na maghanap
ng mgaAT
bagong
EKSPLORASYO
ruta patungo sa kayamanan
ng Asya,
lalo pa at ang rutang dinaraanan sa
Kanlurang Asya sa panahong ito ay
kontrolado ng mga Musim.

astrolabe. Kapwa malaki ang tulong ng dalawang instrumentong

ito sa mga manlalayag. Ang compass ang nagbibigay ng tamang
direksiyon
habang
naglalakbay
gamit naman ang
astrolabe upang
sukatin
ang taassamantalang
ng bituin.
Dalawang
bansa
sa Europe
ang nagpasimula
paglalayag
at pagtuklas
ng mga
bagong lupain
- ang Portugal ng
at
Spain. Nanguna
ang Navigator
Portugal sanamga
bansang
Europeo ng
dahil
kay
Prinsipe
Henry the
naging
inspirasyon
mga
manlalayag sa kaniyang panahon. Siya ang nag-anyaya sa mga
dalubhasang mandaragat na magturo ng tamang paraan ng
paglalayag sa mga tao. Sukdulan ang kaniyang pangarap, ang
makatuklas
ng mga bagong lupain para sa karangalan ng Diyos
at
ng Portugal.
Limitado
lamang
sa na
Spain
at Portugal
ang paglalayag
ng
mga Europeo
noong
ika-16
siglo.
Ito ang panahon
kung saan

DRAFT
March 2
Kasaysayan ng Daigdig
nina Grace
Estela C.Mateo et al
pp. 241

Ang mga
naitatag
imperyong
ang unang
ito angpinakamalaking
nagpasimula ng
imperyo
mga dakilang
ng mga
Europeo.
noong 1469 nang magpakasal si Isabella kay Ferdinand ng
pagtuklas ng mga lupain. Sa panig ng mga Espaol,
nagsimula ito
Reconquista.
Aragon. Sila ang sumuporta sa pagpapanatili ng
kapangyarihan ng mga dugong bughaw sa Castille. Sa kanilang
paghahari rin nasupil ang mga Muslim sa Granada at
hilagang
nagwakasEurope,
ang Great Britain, France at Netherlands. Ang mga
pakikipagkalakalan at pagpapalaganap ng mga produktong galing
Sa ika-17 siglo, naitatag ang mga bagong imperyo sa
ito ang
palakihin ang
180 - K
181SA

4, 2014
nagbigay-lakas sa

sa Silangan.

Halaw mula sa
Vivar etal pp.

mga

Europeo upang

Batay sa binasang teksto, anoano ang motibo at salik sa

: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista
eksplorasyon?

MOTIBO
AT SALIK
EKSPLORASYON
306

L.

Ang Paghahanap ng Spices

Mula

noong

ika-13

siglo ay naging
sa spices na
matatagpuan
sa
Asya
lalong
lalo
na sa India Ang
Paggagalugad
ilan sa mga spices na may malaking demand
para saAng
mgaPortugal
Europeoang
ay kauna-unahang
ang paminta, cinnamon,
bansang
at nutmeg. na
Europeo
nagkaroon
ng
interes
sa
panggagalugad sa Karagatan ng Atlantic upang
Ang ng
kalakalan
ng at
spices
at
makahanap
mga spices
ginto.sa
Sa Europe
pagitan ng
Asya
ay
kontrolado
ng
mga
Muslim
at
ng
mga
mga taong 1420 hanggang 1528, ay nakapaglayag
taga-Venice,
Italy. Angnamga
mangangalakal
ang
mga mandaragat
Portuges
hanggang na
sa
Tsino
at
Indian
ay
nagbibili
ng
spices
sa mga
Kanlurang bahagi ng Africa upang hanapin
ang
mangangalakal
Arabe na
siyang nagdadala ng
rutang
katubiganna
patungo
sa Asya.
mga panindang ito sa mga mangangalakal na
taga-Venice.
inaakyat ng
Noong Malaking
Agosto kita
1488ang natagpuan
ni
ganitong uri ng
kalakalan
sa mga mangangalakal
Bartholomeu
Dias
ang pinakatimog
na bahagi ng
na Arabe
Venetian.
sa pagmomonopolyo
Africa
na at
naging
kilalaDahil
sa katawagang
Cape of
sa kalakalang
ito ay
naghangadni ang
Good
Hope. Ang
paglalakbay
Diasmga
ay
Europeong na mangangalakal
na sa Silangang
direktong
nagpakilala
maaaring makarating
magkaroon
ng kalakalan
sa Asya sa
saAfrica.
mga spices
Asya
sa pamamagitan
ng pag-ikot
na kailangan nila. Ang panlupang kalakalan ay di
na garantisadong
sa (4)
mga
Samantalang protektado
noong 1497 dahil
ay apat
na
pananambangpandagat
na ginagawaang
ng mga
Mongol kaya
sasakyang
naglakbay
na
mas minabuti ng
mga Europeo
namula
gamitin
ang
pinamumunuan
ni Vasco
da Gama
Portugal
katubigan. sa India. Ang nasabing ekspedisyon ay
hanggang
umikot sa Cape of Good Hope, tumigil sa ilang
Hindi
lamang
angupang
kita sa
kalakalan ang
mga trade
post
sa Africa
makipagkalakalan
naglunsad
sa
kanilang
mga
eksplorasyon
kundi
at nakarating matapos ang 10 buwan sa Calicut,
ang pagkokonberto
rinDangGama
mgaang
katutubo
sa
India.
Dito natagpuan ni
mga Hindu
relihiyong
Napag-alaman
na ang
at
Muslim Katolisismo.
na nakikipagkalakalan
ng nila
mahuhusay
relihiyong
Islam ay patuloy
na lumalaganap
sa
na
seda, porselana
at panlasa
na pangunahing
Asya kayangkailangan
na itoy
Ang
kailangan
mga Portuges
sa hadlangan.
kanilang bansa.
eksplorasyon
ay mga
bunga
ng mga
malikhaing
Hinimok
niya ang
Asyanong
mangangalakal
kaisipan
na naikintal
ng Renaissance
sa mga
na
magkaroon
ng direktang
pakikipagkalakalan
sa
Europeo
na lumabas
sa kanilang
mga lugardito.
at
kanila
ngunit
di siya gaanong
nagtagumpay
tumuklas
ng Portugal
iba pangaymga
lugar.siyang
Ang isang
mga
Sa
bansang
kinilala
eksplorasyon
nasa
ito kaniya
ay nagbigay
wakas ng
dinmga
sa
bayani
at dahil
ay nalaman
isolasyon ang
ng Europe
at mayroon
naging preparasyon
Portuges
yaman na
sa Silangansa
at
paghahangad
ng ibangna lupain
para maging
ganoon
din ang maunlad
kalakalan.
bahagi ng kanilang mga teritoryo.
Pinangunahan
Portugal
ang
depende na ngang
Europe

Ang spices ay ginagamit nila bilang

pampalasa sa kanilang mga pagkain at
upang mapreserba ang mga karne.
Ginagamit din nila ito para sa kanilang mga
pabango, kosmetiks at medisina.

DRAFT
arch 2 , 2014
Halaw mula sa : Ease Modyul 14
Halaw mula sa : Ease Modyul 14

Ang mapa ng ruta ng ibat ibang eksplorasyon ng

mga
Europeo mula sa ika-14 na siglo
Bakit ibig ng mga Europeo ang mga
spices?

Maliban sa mga spices, mayroon pa bang

ibang nakukuha ang mga Europeo sa
kanilang eksplorasyon?

307

Ang Paghahangad ng Espanya ng kayamanan

mula sa Silangan
Ang pagpapakasal nina Haring Ferdinand V ng
Aragon at Reyna Isabella I ng Castille noong 1469 ay
naging daan upang ang Espanya ay maghangad din ng
mga kayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na lakas
ng kanilang kaharian ay naging dahilan sa pagpapadala
nila ng mga ekspedisyon sa Silangan na ang una ay
pinamunuan ni Christopher Columbus, isang Italyanong
manlalayag. Noong 1492 ay tinulungan siya ni Reyna
Isabella na ilunsad ang kaniyang unang ekspedisyon na
ang kaniyang adhikain ay makarating sa India na ang
gagamiting daanan ay ang pakanluran ng Atlantiko. Ang
kaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming
paghihirap gaya ng walang kasiguraduhan na mararating
nila ang Silangan, ang pagod at gutom sa kanilang
paglalakbay, at ang haba ng panahon na kanilang inilagi
sa katubigan. Ngunit naabot niya ang mga isla ng

Juan

Sing
Prinsipe
Henry, anakang
ng Haring
Portugal,
naging

paglalayag satagapagtaguyod
pamamagitan ng pagpangunahing
mga
ng mapa,ngmatematisyan
at astrologo
na
aanyaya
mga mandaragat,
tagagawa
mag-aaral
ng ang
siyensiya
nabigasyon
sa
bansa. Siya
nagingngpatron
ng mga
manlalakbay
kaya ikinabit
sa kaniyang
pangalan
ang
katawagang
Ang

DRA
T
March 24, 2014

dahil ang kulay ng mga taong naninirahan ay gaya ng

mga taga-India kaya tinawag niya ang mga tao dito na
Indians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa kanilang
paglalakbay hanggang maabot nila ang Hispaniola (sa
kasalukuyan
ay na
angsamga
bansa
ng Haiti atayDominican
Bahamas
kaniyang
pagkakaakala
ang India

Nabigador.
Sa kaniyang
mga itinaguyod
na paglalakbay
ay nakarating
ito sa
Azores, isla ng Madeira at sa mga isla ng
Cape Verde.

Republic) at ang Cuba. Marami siyang

natagpuang ginto dito na makasasapat na sa
pangangailangan ng Espanya ngunit sa tingin niya ay
di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang
sibilisasyon sa Asya.
Pagbalik niya sa Espanya ay ipinagbunyi siya sa
resulta ng kaniyang ekspedisyon at binigyan ng titulong
Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at
Gobernador ng
mga islang kaniyang natagpuan sa Indies.
Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuan bago
siya mamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla
sa Carribean at sa South America ngunit di pa rin
siya tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo
sa Silangan.
Masusuri natin sa pangyayaring ito na ang
kakulangan sa mga makabagong gamit para
sa
gagawing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa
maunlad. Noong 1507, isang Italyanong nabigador, si

Ang ruta ng paglalakbay ni Vasco Da

Gama

Bakit ang Portugal ang nanguna sa

paghahanap ng spices at ginto?

308

Ang Paghahangad ng Espanya ng kayamanan

mula sa Silangan
Ang pagpapakasal nina Haring Ferdinand V ng
Aragon at Reyna Isabella I ng Castille noong 1469 ay
naging daan upang ang Espanya ay maghangad din ng
mga kayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na lakas
ng kanilang kaharian ay naging dahilan sa pagpapadala
nila
ng mga ni
ekspedisyon
Silangan isang
na ang
una ay
pinamunuan
Christophersa
Columbus,
Italyanong
manlalayag. Noong 1492 ay tinulungan siya ni
Reyna Isabella na ilunsad ang kaniyang unang
ekspedisyon na ang kaniyang adhikain ay makarating sa
India na ang gagamiting daanan ay ang pakanluran ng
Atlantiko. Ang kaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng
maraming paghihirap gaya ng walang kasiguraduhan na
mararating nila ang Silangan, ang pagod at gutom sa
kanilang paglalakbay, at ang haba ng panahon na
kanilang inilagi sa katubigan. Ngunit naabot niya ang
mga isla ng Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala
ay ang India dahil ang kulay ng mga taong naninirahan
ay gaya ng mga taga-India kaya tinawag niya ang mga
tao dito na Indians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa
kanilang paglalakbay hanggang maabot nila ang
Hispaniola (sa kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti
at Dominican Republic) at ang Cuba. Marami siyang
natagpuang ginto dito na makasasapat na sa
pangangailangan ng Espanya ngunit sa tingin niya ay
di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang
sibilisasyon sa Asya.
Pagbalik niya sa Espanya ay ipinagbunyi siya sa
resulta ng kaniyang ekspedisyon at binigyan ng titulong
Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at Gobernador ng
mga islang kaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong
ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuan bago siya
mamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla sa
Carribean at sa South America ngunit di pa rin siya
tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa
Silangan.
Masusuri natin sa pangyayaring ito na ang
kakulangan sa mga makabagong gamit para sa
gagawing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa maunlad.
Vespucci
angisang
nagpaliwanag
si Columbus
ay
Noong 1507,
Italyanong na
nabigador,
si Amerigo

Ferdinand V

DRAF
T
March 24 2014
,
Columbus

Amerigo Vespucci

Bakit hinangad ng Spain ng

yaman sa Silangan?

nakatagpo ng Bagong Mundo. Ang lugar na ito

nang lumaon ay isinunod sa pangalan niya kaya nakilala
ito bilang America at naitala sa mapa ng Europe
kasama ang iba pang mga bagong diskubre na mga isla.
Halaw mula sa : Ease Modyul 14

309

Paghahati ng Mundo
Dahil

sa

lumalalang

paligsahan

ng

pagpapadala ng mga ekspedisyon ng Portugal at

Spain ay humingi sila ng tulong sa Papa sa
Rome upang mamagitan sa kanilang mga
paglalabanan. Noong 1493 ay gumuhit ng line of
demarcation ang Papa, isang di nakikitang linya
mula sa gitna ng Atlantiko tungo sa Hilagang
Pola hanggang sa Timugang Pola. Ipinaliliwanag
nito na lahat ng mga matatagpuang kalupaan at
katubigan sa Kanlurang bahagi ng linya ay para
sa Spain at sa Silangang bahagi ng linya ay para
naman sa Portugal.
Si
Pope
Alexander VI ang
naglabas ng papal
bull na naghahati sa
lupaing
maaaring
tuklasin ng Portugal
at Spain.

DR A
Mar F T

kanilang pagtatanong kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang

linya ng dapat mapunta sa kanila at sa Spain. Nakikita nila na
baka lumawak ang paggagalugad ng Spain sa kanluran at
maaaring
maapektuhan
ang Na
kanilang mga
sa
Silangan. Sa
gduda kalakalan
an
g mga
pakanluran. Ipinakikita dito na noong panahong iyon ay pinaghatian ng
lubusan ng Portugal at Spain ang bahagi ng mundo na di pa
nararating ng mga taga-Europe.
Portugu

Halaw mula sa : Ease Modyul 14

ese sa naging kinalabasan ng

Bakit hinati ni Pope Alexander

VI ang mundo sa Portugal at
pamamagitan ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 ay
Spain?

ch 2 4 ,
2 0 1 4
nagka

dem

sundo sila

arcatio

n ay b

na an

aguhin

g line

of

at ilayo

310

http://www.sandiegohistory.org/journal/66april/images/pg8map.jpg

Ang Paglalakbay ni Ferdinand Magellan

Taong 1519 nang magsimula ang

ekspedisyon ni Ferdinand Magellan, isang
Portuges na ang paglalakbay ay pinondohan ng
Spain.Nilakbay ng kanyang ekspedisyon ang
rutang pakanluran tungong silangan. Natagpuan
nila ang silangang baybayin ng South America o
bansang Brazil sa kasalukuyan. Nilakbay din nila
ang isang makitid na daanan ng tubig; ang Strait of
Magellan ngayon, pinasok ang malawak na
Karagatang Pasipiko hanggang marating ang
Pilipinas.
Sa haba ng paglalakbay, nakaranas sila ng
pag-aalsa ng mga miyembro, gayon din ng
taggutom. Ngunit nalagpasan nila ang lahat ng ito
at nakatagpo ng malaking kayamanang ginto at
mga pampalasa.
Naging
matagumpay
din
sila
sa
kumbersyon sa Katolisismo ng mga katutubo.
Sa
pangkalahatan,
nagpatunay ang
ekspedisyon na maaaring ikutin ang mundo
at muling bumalik sa pinanggalingan. Pinatunayan
ito nang ang barkong Victoria ay nakabalik sa
Spain kahit pa napatay si Magellan ng isa sa mga
tauhan ng katutubong si Lapu-lapu. Ito ang unang
circumnavigation o pag-ikot sa mundo. Itinama nito
ang lumang kaalaman ng mga Europeo na ang
mundo ay patag. Naitala sa mapa ang iba pang
kalupaan sa Silangan at lalong nakilala ang mga
yaman nito.

Ferdinand Magellan
noong Isinilang
1480 sasiSabrosa,
Portugal kina

Rui de Magalhaes, ang kanyang ama

at Alda de Mesquita, ang kanyang ina.

DRAF T
arch 24, 2014
Halaw mula sa : Ease Modyul 14

Paano narating ni Magellan

ang Pilipinas?

Ang ruta ng paglalakbay ni Magellan ng

marating

Ano ang mahalagang nbunga

ang ng
paglalayag ni Magellan?Pilipinas

311

Ang mga Dutch

Sa pagpasok ng ika-17 siglo, napalitan ng

mga Dutch ang mga Portuguese bilang
pangunahing bansang kolonyal sa Asya. Inagaw
nila ang Moluccas mula sa Portugal at nagtatag ng
bagong sistemang plantasyon kung saan ang mga
lupain ay pinatamnan ng mga tanim na mabili sa
pamilihan. Ang naging epekto nito ay sapilitang
paggawa na naging patakaran din ng mga Espaol
sa Pilipinas.
Nagkaroon din ng mga kolonya ang mga
Dutch sa North America. Pinangunahan ito ng
English na manlalayag na si Henry Hudson na
naglakbay para sa mga mangangalakal na Dutch.
Napasok niya ang New York Bay noong 1609 at
pinangalanan itong New Netherland. Noong 1624,
isang trade outpost o himpilang pangkalakalan ang
itinatag sa rehiyon na pinangalanang New
Amsterdam. Ito ngayon ay kilala bilang New York
City.

Si Henry Hudson, sa kaniya

ipinangalan ang Ilog ng Hudson
sa Manhattan, USA.
Nagtatag din ng pamayanan sa Africa ang

mga Dutch sa pamamagitan ng mga

Boers; mga magsasakang nanirahan sa
may Cape of Good Hope. Ngunit nang
ika-17 siglo, humina ang kapangyarihang
pangkomersiyo ng mga Dutch at itoy
pinalitan
ng
Inglatera
bilang
pinakamalakas
na
imperyong
pangkatubigan ng Europe.

DRA T
March 24 2014
,
Kung ihahambing sa pananakop ng mga
Dutch sa America, mas nagtagal ang kanilang
kapangyarihan sa Asya dahil sa pagkakatatag ng
Dutch East India Company o Vereenigde
Oostindische Compagnie (VOC) noong 1602. Ang
mga daungan nito ang nagbigay ng proteksiyon sa
monopolyo ng mga Dutch sa paminta at iba pang
rekado.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina
Teofista L. Vivar
etal
pp.244-245

Halaw mula sa : Ease Modyul 14

Paano pinalitan ng mga Dutch ang

mga
Portuguese
bilang
pangunahing bansang kolonyal sa
Asya?

312

Kahalagahan ng mga Paglalayag at

Pagtuklas ng mga Lupain

Nagbunga ng pagbabago ng mga ruta sa
kalakalan ang pagtuklas at paglalayag noong ika15 at ika-16 na siglo. Nawala sa
dating kinalalagyan ang Italy sa kalakalan na
kaniyang pinamunuan sa Medieval Period. Naging
sentro ng
kalakalan ang mga pantalan sa baybaydagat ng
Atlantic mula sa Spain, Portugal, France,
at
pilak; sa South
America, asukal
at molasses;Sa
at
Flanders,
Netherlands
at
England.
pagkakatuklas ng mga
lupain, higit na dumagsa ang mga kalakal
at spices
na nagmula sa Asia. Sa North America,
kape, ginto

Paano nakatulong sa paglawak ng

kapangyarihan ng Europe ang
paglalayag at pagtuklas ng mga
lupain?

Epekto ng Unang Yugto ng Kolonisasyon

DRAFT
March 2 , 2014
Maraming
mahahalagang
unang yugto
ng kolonisasyon.

epekto

ang

sa Kanlurang Indies,

indigo.

Ang mga produktong ito ang nagpalawak

sa paglaganap ng mga salaping ginto at pilak na
galing sa Mexico, Peru at Chile. Ito ang
nagpasimula ng pagtatatag ng mga bangko. Sa
dami ng mga salapi ng mga mangangalakal,
kinailangan nilang may paglagyan ng kanilang
salaping barya. Kaya ang salaping papel ang
kanilang
ginamit
at
ipinakilala
sa
mga
mangangalakal. Ang salapi ring ito ang nagbigaydaan sa pagtatatag ng kapitalismo, ang sistema
kung saan mamumuhunan ng kaniyang salapi ang
isang tao upang magkaroon ng tubo o interes.

Sa Medieval Period, hindi alam ng mga tao

ang pag-iipon
Nasisiyahan
sila kung
Mabutingbasalapi.
o masama
ang na
naging
sapat
ang
kanilang
kita
sa
kanilang
pangangailangan. Ngunit sa pag-unlad ng
kolonisasyon
at imperyalismo?
epekto
yugto ng
kalakalan,
dumamingang unang
kanilang
salaping
naipon.
Patunayan.
Hindi nila ito itinago. Bagkus, ginamit nilang
puhunan para higit na lumago ang kanilang salapi.

ng mga1.Espaol
at Portuguese
ang
Ang mga
eksplorasyon
nanagbigay-daan
pinangunahan
hindimalawakang
pa nagagalugad
at mga sibilisasyong
pa
sa
pagkakatuklas
sa mga hindi
lupaing
natutuklasan. Ito rin ang nagpalakas ng ugnayan
ng Silangan at Kanluran.

2. Nakapukaw
rin ng interes sa mga
at paglalayag
ang mga eksplorasyon.
bagong pamamaraan at teknolohiya sa heograpiya
sibilisasyong Kanluranin sa Silangan dahil sa
3.
Sumigla
ang
paglaganap
ng
4. Nagdulot ng maraming suliranin ang
kolonisasyon.
pagkawala ng kasarinlan, paninikil ng mananakop
kolonisasyon sa mga bansang sakop
tulad ng
at pagsasamantala sa likas na yaman
ng mga bansang ito.
5. Nagkaroon ng pagbabago sa
ecosystem
sa daigdig na nagresulta sa pagpapalitan
Vivar sakit
etal pp.sa
185
- 186
ng hayop halaman,
pagitan
ng Old
World at New
World.
Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina
Teofista L.

313

GAWAIN 5: Talahanayan Ng Manlalayag

Panuto: Batay sa binasa mong teksto, punan ang talahanayan ng
hinihinging mga impormasyon tungkol sa mga nanguna sa eksplorasyon.

MGA NANGUNA SA EKSPLORASYON

PERSONALIDAD

Halimbawa:
Vasco Da Gama

BANSANG
PINAGMULAN

Portugal

TAON

1498

LUGAR NA
NARATING/
KONTRIBUSYON

India

DRAFT
March 24, 2014
Pamprosesong tanong

1. Sino-sino ang personalidad na nanguna sa paglalayag? Saang

bansa sila nagmula? Anong lugar ang kanilang nakarating?
2. Bakit mahalaga ang pagkakatuklas nila sa mga bagong
lupain?
3. Ano-anong katangian ang ipinamalas ng mga manlalayag na
nanguna sa paggalugad sa daigdig?
4. Paano nakatulong ang mga manlalayag na ito sa paglawak ng
kapangyarihan ng Europe?
5. Kung ikaw ang naatasang maglakbay sa isang lugar na wala
pang nakararating, papayag ka ba? Bakit?

314

GAWAIN 6: Pin The Flag

Alam mo na ba kung ano-ano ang mga bansang nanguna sa
eksplorasyon? Muling alamin ang mga bansang ito at ang mga lugar na
kanilang nasakop.
Panuto: Sa tulong ng mapa sa ibaba, tukuyin ang mga bansang
Kanluranin
na nanguna sa eksplorasyon sa pamamagitan ng paglalagay ng watawat nito.
Gayundin, tapatan ng watawat ng Kanluranin ang mga lugar na kanilang
narating at nasakop.

DRAFT
M arch 24, 201
4

Pinagkunan: http://geology.com/world/world-m

Portuguese

ap.

gif

Espaol

French

Dutch

English

Matapos matukoy ang mga lupaing nasakop ng mga Kanluranin, isulat

ang kanilang pangalan sa talahanayan.
BANSANG KANLURANIN
1.
2.
3.
4.
5.

BANSANG NASAKOP

315

Pamprosesong tanong
1. Ano-anong bansa ang nanguna sa Unang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon? Ano-anong bansa ang kanilang
nasakop?
2. Bakit nanakop ang mga bansang Kanluranin?
3. Ano ang naidulot sa Europe ng pagkakaroon ng mga kolonyang
bansa?
4. Paano nabago ang buhay ng mga mamamayang nasakop ng mga
Kanluranin?
5. Sa kasalukuyang panahon, katanggap-tanggap bang manakop
pa rin ang mga makapangyarihang bansa? Bakit?
6. Sakaling may bansang makapangyarihan na nagnais sumakop
sa iyong bansa, ano ang iyong gagawin?
GAWAIN 7: Mabuti O Masama ?
Matapos ang pagtalakay sa mga pangyayari sa unang yugto
ng
Imperyalismo at Kolonisasyon, tatayain ng gawaing ito kung naunawaan mo
sagot.

D R A F
MaT r 24, 2014
c h
EPEKTO NG UNANG
YUGTO NG
NAKABUTI
IMPERYALISMO AT g konsep
mahahalagan
KOLONISASYON

NAKASAMA

tong tinal

DAHILAN

akay. La

gyan

Silangan at Kanluran.

2. Paglaganap ng
ng
1. Pagla
tsek
ang kas
kolum
sibilisasyong
Kanluranin
sa na iyong
Silangan.

3. Pagbabago ng
ecosystem ng daigdig
bunga ng pagpapalitan ng
hayop, halaman at sakit.

g ugna

yan ng

4. Paglinang ng mga
Kanluranin sa likas na
yaman ng mga bansang
nasakop.

5. Interes sa mga bagong

pamaraan at teknolohiya
sa heograpiya at
paglalayag.

316

Pamprosesong tanong
1. Ano-ano ang mabubuting epekto ng Unang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon? Ano-ano ang masasamang
epekto?
2. Sino ang higit na nakinabang sa Unang yugto ng Imperyalismo at
Kolonisasyon: ang mga Kanluranin ba o ang mga sinakop na
bansa? Bakit?
3. Pabor ka ba na muling mapasailalim sa mga mananakop ang
ating
bansa?
Ngayon
ayBakit?
alam mo na ang mahahalagang pangyayari at epekto ng
Unang yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon. Ang mga bagong kaalaman
at teknolohiya na nadala at ipinakilala ng eksplorasyon, maging ng
Renaissance at Repormasyon ay nagbunsod upang pagtuunan ng mga tao
ang edukasyon at agham. Tatalakayin sa bahaging ito ng aralin ang
Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal.

D FT
R A24, 2014
March
Panuto: Alamin ang pangyayaring kaugnay ng Rebolusyong Siyentipiko,
GAWAIN
8: I
kaw At
Enlightenment,
at Rebolusyong
Industriyal. Basahin at unawain ang
sumusunod na teksto. Pagkatapos ay humanda sa pangkatang gawain

Ang Rebolusyong Siyentipiko

Hindi naimbento ang agham sa panahon lamang ng Rebolusyong Siyentipiko. Sa halip, malaon na
Ak ng mga o.Greek
Lahat Tbilang scientia
ayo!
itong ginagamit
na nangangahulugang kaalaman. Subalit wala
pang konsepto ng agham bilang isang disiplina at hindi pa nila tinatawag ang sarili bilang siyentista.
Noong ika-15 siglo, ang pag-unawa ng mga Europeo tungkol sa mundo at sansinukob ay batay sa
aral ng mga Kristiyano at pilosopiya ni Aristotle. Masasabing napakaliit na grupo lamang ang nagtatanong
sa tradisyunal na kahiwagaan ng sansinukob.
Ang ika-16 at ika-17 siglo ang hudyat sa pagpasok ng Rebolusyong Siyentipiko. Ito ang simula ng
panahon ng pagsisiyasat sa pamamagitan ng eksperimento bunga ng kanilang pagmamasid sa
sansinukob.
Ang bagong ideyang siyentipiko ay instrumento sa pagkakaroon ng panibagong pananaw sa
kaalaman at paniniwala ng mga Europeo. Ang dating impluwensiya ng Simbahan sa pamumuhay at
kaisipan ng mga tao ay nabawasan at humina dahil sa mga paglalathala ng mga bagong tuklas na
kaalaman na pinatunayan ng bagong siyensiya. Naging tulong ang panahon ng katuwiran (age
of reason) upang magkaroon ng bagong liwanag ang mga tradisyunal na ideya at bigyan ng bagong
paglalarawan at redepinisyon ng lipunan.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal p. 189

317

Ang Polish na si Nicolaus Copernicus ay

nagpasimula ng kaniyang propesyong siyentipiko
sa Pamantasan ng Krakow, Poland noong 1492.
Kaalinsabay nito ang panahon ng pagkakatuklas ni
Christopher Columbus sa Amerika. Sa panahong
ito ay nagpasimula na si Copernicus ng mga
pagtatanong tungkol sa pangunahing paniniwala at
tradisyon ng mga tao. Batay sa kaniyang mga
ginawang pananaliksik nalaman niya na ang mga
ideyang itinuturo at pinaniniwalaan ng mga tao
noong panahon na iyon ukol sa Sansinukuban ay
may mga pagkakamali. Binigyang diin niya na ang
mundo ay bilog taliwas sa naunang paniniwala na
ito

ay

patag

at

kapag

narating

ng

isang

manlalakbay ang dulo nito ay posible siyang

mahulog. Isa pa sa kaniyang inilahad ay ukol sa
pag-ikot ng mundo sa sarili nitong aksis habang

araw ang nasa sentro ng Sansinukuban na taliwas

sa itinuturo ng Simbahan na ang mundo ang
sentro
ng sa
Sansinukuban.
Ang teoryang
itoy umiikot
araw. Idina
gdag pa naito ay
nakilala sa katawagang Teoryang Heliocentric.

kaagad inilathala sa dahilang posibleng ito ang

maging daan sa mga puna mula sa Simbahan at
nangangahulugan
ng
persekyusiyon,
an
ekskomunikasyon o pagsunog ng buhay
sa
n
iya
pamamagitan ng Inquisition.

FT
Ang Teoryang Heliocentric

4,
2014
A
M a rc
Ang ka

isipang

ito n

Ano ang ibig sabihin ng teoryang heliocentric?

Coper

h 2
nicus ay di

niya

318

Mga Bagong Teorya Ukol sa Sansinukuban (Universe)

Si Johannes Kepler, isang Aleman na

astronomer, natural scientist at mahusay na
matematisyan ang nagbuo ng isang pormula
sa pamamagitan ng matematika tungkol sa
posibleng pag-ikot sa isang paribilog ng mga
planeta sa araw na di gumagalaw sa gitna ng

Taong 1609 nang nabuo ni Galileo ang

kaniyang imbensiyong nteleskopyo at
naging
dahilan
ng
kaniyang
pagdidiskubre sa
kalawakan. Ang
kaniyang pagtanggap sa teoryang itinuro
ni Copernicus ay ginamit na dahilan
upang siyay mapailalim sa isang
imbestigasyon ng mga pinuno ng
Simbahan. Ang pagdidiing ito sa kaniya
ng Simbahan ay naging daan upang
bawiin niya ang ibang resulta ng
kaniyang ginawang mga pag-aaral at di

Dinagdag pa niya na ang mga planeta ay di

pare-pareho sa bilis sa kanilang paggalaw
ngunit mabilis ang kanilang paggalaw kung
papalapit
at mabagal kung
kalawakan. sa
Ito araw
y tinawag
niyang itoy
palayo.

ng Simbahan. Matapos ang retraksiyon

ay nagpatuloy pa rin siya sa mga
siyentipikong pagtuklas na naging
maging
ng pagtitiwalag
basehan
ng pagbubuodaan
ng mga
unibersal
na batas sa pisika.

D AF T
R
M a 24, 2 0
rc h 1 4

mga pinuno sa academics at Simbahan ng

panahon na iyon. Hindi siya nagkaroon ng
pag-aalinlangan sa kaniyang mga hinuha at
pagsusuri
at gkaroon
magingngsa pagtatanong
sa
e
llipse.
Na
mga
Simbahan dahil siyay kabilang sa Kilusang
nagprotesta tungkol sa Simbahan sa
panahong iyon. Ngunit ang kaniyang
kontemporaryo na si Galileo Galilei na isang
Italyano at Katoliko ay nagkaroon ng
malaking oposisyon sa Simbahan
pa

gtata

nong s

i Kepler sa

sa kaniya

Hala

w mula s

a: Ease

odyul 13

Paano ipinaglaban nina Kepler at Galileo ang

kanilang paniniwala?

Paano binago ng bagong kaisipan nina Kepler at

Galileo ang pagtingin ng mga tao sa daigdig?

319

Ang Panahon ng Enlightenment

Isa sa bunga ng pamamaraang makaagham ang epekto ng rebolusyon sa ibat ibang aspeto ng
buhay. Marami ang nagmungkahi na gamitin ang pamamaraan upang mapaunlad ang buhay ng tao sa
larangan ng pangkabuhayan, pampolitika, panrelihiyon, at maging sa edukasyon. Tinawag itong
Panahon ng Kaliwanagan (Enlightenment). Nagsimula ito sa batayang kaisipang iminungkahi ng mga
pilosopo.
Bagamat ang Enlightenment ay tumutukoy sa pilosopiyang umunlad sa Europe noong ika-18
siglo, maaari ring sabihing ito ay isang kilusang intelektuwal. Ang Enlightenment ay binubuo ng mga
iskolar na nagtangkang iahon ang mga Europeo mula sa mahabang panahon ng kawalan ng
katuwiran
at pamamayani ng pamahiin at bulag na paniniwala noong Middle Ages.
Ang ambag ng mga intelektuwal na ito ang nagsilbing pundasyon ng mga modernong ideyang
may kinalaman sa pamahalaan, edukasyon, demokrasya, at maging sa sining. Ang mga intelektuwal na
ito ay nakilala bilang mga philosopher o pangkat ng mga intelektuwal na humikayat sa paggamit ng
katuwiran, kaalaman, at edukasyon sa pagsugpo sa pamahiin at kamangmangan. Sinuri nila ang
kapangyarihan ng relihiyon at tinuligsa ang kawalan ng katarungan sa lipunan.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo etal p. 254

Ang Pagpapaliwanag ni Hobbes tukol sa Pamahalaan

DRAFT
Marc h 24, 2014
Ang Makabagong
Pampolitika

Ideyang

Naging daan ang mga

pagbabago sa siyensya upang
mapag-iisipan ng mga pilosopo at
marurunong na kung ang mga
sistematikong batas ay maaaring
maging kasagutan sa paglikha ng
sansinukob
(universe)
at
k
apaligiran, maaari ring
gabay maging
ang mga ito sa mga
ugnayang
political,
pangkabuhayan at panlipunan.
Inaakala nilang maipaliliwanag
ang mga bagay-bagay sa tulong
ng analitikong pangangatwiran.
Tunay
na
malaki
ang
impluwensya ng siyentipikong
pag-iisip sa teoryang pampulitika.

Ginamit ni Thomas Hobbes ang ideya ng natural law upang

isulong ang paniniwala na ang absolutong monarkiya ang
pinakamahusay na uri ng pamahalaan. Pinaniniwalaan niya na ang
pagkakaroon ng kaguluhan ay likas sa tao kaya dahil
dito ay kailangan ng isang absolutong pinuno upang supilin ang
ganitong mga pangyayari. Sa kaniyang pagpapalimbag ng isinulat
niyang aklat na Leviathan noong 1651 ay inilarawan niya ang isang
lipunan na walang pinuno at ang posibleng maging direksiyon nito
tungo sa magulong lipunan.
Binigyan niya ng pagdidiin na ang tao ay kinakailangang
pumasok sa isang kasunduan sa pamahalaan na kailangang iwanan
niya ang lahat ng kaniyang kalayaan at maging masunurin sa puno ng
pamahalaan. Dahil sa kasunduang ito, pangangalagaan at
poprotektahan ng pinuno ang kanyang nasasakupan. Di na bibigyan
pa ng karapatang magrebelde ang mga tao, kahit pa hindi makatwiran
ang pamamalakad.
Halaw mula sa: Ease Modyul 13

Ano ang paliwanag ni Hobbes

tungkol sa pamahalaan?

320

Pagpapahayag
Pagpapahayag ng
ng Bagong
Bagong Pa
Pa nanaw ni Locke
Isa
kinilalang pilosopo
pilosopo sa
Isa pa
pa sa
sa kinilalang
sa England
England ay
ay si
si John Locke na may parehong paniniwala
gaya ni Hobbes na kinakailangang magkaroon ng kasunduan sa pagitan ng mga tao at ng
kanilang pinuno. Ngunit naiiba siya sa paniniwala na ang tao sa kaniyang natural na kalikasan
moral at mayroong m ga natural na
ay may karapatang mangatuwiran, may
mataas na karapatan ukol sa buhay, kalayaan at paga kaniyang kasunduan sa pinuno kung
aari.
Sinasabi niya na ang tao ay maaaring sumira sibigay ang kaniyang mga natural na
ang pamahalaan ay di na kayang pangalagaan at ay gumamit ng panga ngatuwiran ay
ang mabisang
mabisang makiki
makikipag-ugnayan at
karapatan. Binigyang-diin din niya na kung ang
ang tao makararating siya sa pagbubuo ng isang
pamahala tutulong sa kaniya.
689 sa pamamagitan ng lathalaing Two
Treatises of Government.
Ang
kaniyang
sulatin
ay
naging
popular at nakaimpluwensiya sa
Ang kaniyang mga ideya ay isinulat niya
ang
Kolonyang
Amerikano. Ang ideya
Amerik
noong 1
niya ang
naging basehan
ng mga Ang
Amerikano
na sulatin
lumaya sa pamumuno ng Great Britain. Ang
Treatises
of Government.
kaniyang
son ay naging mahalagang sulatin sa
ay kabuuan ng Europe at maging sa kolonya ng
England, niya ang naging basehan ng mga Amerikano ideya ni Locke ukol sa
kasunduan sa
na l Deklarasyon ng Kalayaan na sinulat ni Thomas
Jeffer paglaya ng Amerika sa mga Ingles ay halaw sa
mga pagitan ng mga tao at ng pamahalaan.
politika ay ang Pranses na si Baron de
Montesquieu na naniniwala sa ideya ng
paghahati ng kapangyarihan sa isang

DR FT
A
arch 24, 2014

Isa pa sa kinilalang pilosopo sa larangan

ng

pamahalaan. Hinati niya sa tatlong sangay ang

pamahalaan: ang lehislatura na pangunahing
gawain ay ang pagbubuo ng mga batas; ang
ehekutibo na nagpapatupad ng batas at ang
hukuman na tumatayong tagahatol. Si Voltaire
o Francois Marie Arouet,sa tunay na buhay at
isa ring Pranses ay nagsulat ng ilang mga
lathalain laban sa Simbahan at Korteng Royal
ng France. Ito ang naging dahilan ng kaniyang
dalawang beses na pagkakabilanggo at nang
lumaon siya ay napatapon sa Inglatera.
Ano
ang pagkakaiba
ng paniniwala
Johnat
Pinagpatuloy
niya ang
pagsusulat nidito
Locke
kay
Thomas
Hobbes?
patuloy niyang binigyan ng pagpapahalaga ang
pilosopiya ni Francis Bacon at siyensiya ni
Isaac Newton.

Sa mga paniniwalang nabanggit, alin dito

ang higit mong pinaniniwalaan?
321

ANG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL

Taong 1700 at 1800 nang nagkaroon ng

malaking pagbabago sa aspektong agrikultura at
industriya sa mga bansa sa Europe at sa United
States. Ang transpormasyon na ito ay nakilala sa
katawagang Rebolusyong Industriyal dahil pinalitan
nito ang gawaing manwal sa mga kabukiran ng
mga bagong imbentong makinarya. Nagbigay ito
ng malaking produksiyon sa mga bansa,
karagdagang kita at pamilihan ng kanilang mga
yaring produkto. Maraming mga naninirahan sa
mga kabukiran ang lumipat ng tirahan sa mga
siyudad at namasukan sa mga industriya upang
kumita nang malaki.

Paano binago ng Rebolusyong

Industriyal ang agrikultura at
industriya sa Europe?

DRAFT
M arch 24, 14
20

Ano-ano ang pagbabagong

naganap sa pamumuhay ng
mga taga-Europe dahil sa
Rebolusyong Industriyal?

Ang Bagong Uri ng Rebolusyon

Ang tunog ng ingay ng mga tumatakbong makinarya

sa isang pabrika ay bahagi ng tinatawag na Rebolusyong
Industriyal. Ito ang panahon na kung saan ang mga tao ay
nagpasimula nang gumamit ng mga makabagong kagamitan

gaya ng makinarya sa kanilang produksiyon. Nagkaroon ng

malaking pagbabago sa pamumuhay ng mga
dahilang naging mabilis ang kanilang produksiyon at itoy
tao sa lumaki. Naging daan ito upang silay magkaroon ng
malaking kita at napaunlad ang kanilang pamumuhay.
Nagsimula ito noong 1760 na kung kailan nagkaroon ng
mga bagong imbensiyon sa pansakahan ang nabuo at

pinasimulan
agrikultura.

ang

rebolusyon

sa

Halaw mula sa: Ease

Modyul 13

322

ANG PAGSISIMULA NG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL

Ang
Great
Britain
ang
nagpasimula
dahil
sa
pagkakaroon nito ng maraming
na
naging
uling
at
iron
pangunahing
gamit
sa
pagpapatakbo ng mga makinarya
at pabrika. Lumaganap ang
kaniyang pakikipagkalakalan at ito
ay naging dahilan ng pagiging
matatag ng kaniyang kalakalan.
Sinuportahang
mabuti
ng
pamahalaan ang kalakalang ito sa
pamamagitan ng pagtatatag ng
malakas na hukbong pandagat
upang protektahan ang kanilang
imperyo ng kalakal.

Noong taong 1760 ay pinasimulan ang

pagbabago sa pagprodyus ng tela sa Great
Britain. Dati sa ilalim ng sistemang domestiko
(domestic
system)
ang
trabaho
sa
pagproprodyus ng tela ay ginagawa sa mga
tahanan.
Ang
namumuhunang
mangangalakal ay hinahati-hati ang trabaho
sa mga pamilya sa kanilang lugar hanggang
sa makabuo ng isang tapos na produkto na
kaniya namang pinagbibili at pinatutubuan.
Ngunit ang halaga ng tela ay mahal dahil sa
ganitong sistema nga ng pagbubuo na
matagal. Ang mayayaman lamang ang may
oportunidad na magkaroon ng maraming
damit at ang paggamit ng kurtina at ilan pang
gamit sa tahanan na gawa sa tela ay
itinuturing na luho lamang ng panahong iyon.

DRAFT
M arch 24, 4
201
ng
isang Amerikanong nagngangalang
Eli Whitney ang cotton gin. Ito ay
nakatulong Taong
para maging
madali ang
1793 nang
paghihiwalay ng buto at iba pang mga
materyal sa bulak na dati ay halos
ginagawa ng 50 manggagawa bago
maimbento ang cotton gin. Dahil dito
naging mabilis na ang nasabing
proseso at nakatulong ito sa malaking
maimbento
produksiyon para sa paggawa ng tela
sa United States.
Halaw mula sa: Ease Modyul 13

Bakit
sa
Great
Britain
nagsimula ang Rebolusyong
Industriyal?

Dahil sa pag-iimbento ng
maraming makinarya ay naging
madali ang pagprodyus ng
mga tela at mura na itong bilhin
ng mga tao. Halimbawa ang
makinang spinning jenny ay
nagpabilis sa paglalagay ng
mga sinulid sa bukilya nang
mabilis
at
sa maraming
sisidlan. Ang dating ginagawa
ng walong manggagawa ay
maaari nang gawin ng isang
manggagawa sa tulong ng
nabanggit na makinarya.

http://www.stamp-collecting-world.com/images/GB_Map_01.jpg

323

Ease Modyul 13

Ang
Paglago
at
Paglaki
Rebolusyong
Industriyal

ng

Ang Newcomen steam engine

at Watt steam engine na naimbento
noong 1705 at 1760 na nakatulong sa
pag-pump ng tubig na ginamit para
makapagsuplay
ng
tubig
na
magbibigay
ng
enerhiyang
hydoelectric na nagpatakbo ng mga
makinarya sa mga pabrika.

DRA T
arch 2 , 2014

Ang pagkakaimbento sa steam

engine
ay naging
daan na
para
maragdagan
ang suplay
ng enerhiya
magpapatakbo
sa mga pabrika.
Kaya mas
mga sumunod
na imbensiyon
na ginawa
marami pang ang tao na karaniwang

gawa
sa bakal
Nakatulong
ito sa mabilis na pagdadala
ng mga produkto sa ibat ibang lugar at
gaya ng mga makinarya sa bukid,
ugnayan
sa
pamamagitan
ng
makabagong
telekomunikasyon.
baril,
Alexander Graham Bell bilang imbentor
sasakyang

makatulong

dumaraan

para

ang

sa

isang

mga

buong

kasangkapan. Si Samuel B. Morse naman

para makapagpadala ng mga mensahe sa

riles

Ang Rebolusyong Industriyal ay

nakatulong din sa pagbibigay ng
maraming
oportunidad
sa
paghahanapbuhay sa mga tao.
Maraming nagkaroon ng malaking
puhunan at nagbago sa pamumuhay
ng mga tao hanggang mabuo ang
panggitnang uri ng mga tao sa
lipunan.
Halaw mula sa: Ease Modyul
13

Ibigay ang naitulong ng sumusunod na

imbensyon.
1. Steam engine
2. Telepono
3. Telegrapo
4. Bombilya

Naging kilala ang pangalan nina

ng unang telepono at ni Thomas Alva
Edison na nagpakilala ng
lakas ng elektrisidad upang nang
lumaon ay

324

EPEKTO NG INDUSTRIYALISMO

Ano-ano ang naging epekto

ng Rebolusyong lndustriyal?

DRAFT
M arch 2014
24,
Nagpabago sa pamumuhay ng tao ang
industriyalismo. Dumagsa sa lungsod ang mga
taong taga-probinsya. Nagdulot ito ng
pagdami ng tao sa lungsod at naging squatter.
Sa kawalan ng hanapbuhay marami ang
naging palaboy. Maging ang mga bata ay
napilitang magtrabaho. Isa ito sa naging
napakabigat na suliraning panlipunan at pangekonomiya. Nagdulot din ito ng hidwaang
pampolitika. Gayundin ang pagkakaroon ng
tinatawag na gitnang uri ng lipunan o middle
class society. Nagbunga ito ng pagtatatag ng
mga unyon ng mga manggagawa hanggang
noong kalagitnaan ng ika-19 na siglo.
Sa pag-unlad ng industriyalisasyon,
higit pang nagsikap ang mga Kanluranin sa
pananakop ng mga kolonya. Ito ay dahil sa
pangangailangan nila ng mga hilaw na
sangkap na maibibigay ng mga kolonya. Ito rin
ang mga nagsisilbing pamilihan ng kanilang
mga produkto.

Nakatutulong ba ang mga

imbensiyon ng Rebolusyong
Industriyal sa
pang-arawaraw mong pamumuhay?
Patunayan

Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina

Teofista
L. Vivar
etal p.189

325

Pangkatang Pag-uulat: Bumuo ng pangkat na makasasama mo sa gawaing

ito at magplano ng magiging sistema ng inyong paglalahad ng aralin. Maaari
ring magsaliksik ng mga karagdagang datos tungkol sa inyong paksa.
Pangkat 1: Rebolusyong Siyentipiko
Pangkat 2: Enlightenment
Pangkat 3: Rebolusyong Industriyal
Pagkatapos ng inyong presentasyon ay itala sa Data Chart ang
mahahalagang kaalaman para sa mas malinaw na daloy ng impormasyon sa
paksa. Magbigay ng reaksiyon tungkol sa naging presentasiyon ng kamagaral.

R T
D 2 4 2014
March
,
Rebolusyong
Siyentipiko
KAGANAPAN

DAHIL

EPEKTO/ KINALABASAN

Enligh

Rebolusyong Industriyal

enment

EPEKTO SA PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE

326

Pamprosesong tanong
1. Ano-ano ang dahilan ng Rebolusyong Siyentipiko,
Enlightenment, at Industriyal?
2. Sino-sino ang mga indibidwal na nanguna sa bawat panahon?
3. Ano-ano ang naging epekto ng bawat panahon sa
paglawak ng kapangyarihan ng Europe?
4. Bakit naganap ang Rebolusyong Industriyal sa Great Britain?
5. Bakit dapat pahalagahan ng mundo ang naiambag ng mga
Rebolusyong ito sa panahon natin ngayon?
6. Maaari pa kayang magkaroon ng mga ganitong rebolusyon ngayon?
Sa iyong pananaw, anong rebolusyon ang maaaring maganap
sa kasalukyan na may malaki ring maitutulong sa pang-araw-araw
mong pamumuhay?
GAWAIN 9: May Ginawa Ako! Ikaw Ba?
Panuto: Sa tulong ng mga kaalamang nakuha mo sa pag-uulat at sa
mga
talahanayan na maglalaman ng mga naging kontribusyon sa ibat ibang
larangan ng mga personalidad. Sundan ang halimbawa upang malinaw na
maisagawa ito.

D R A
March
F T 24, 201
4
tekstong bin

PERSONALIDAD

Halimbawa:
mahaha
Galileo Galilei

asa sa a

LARAWAN

ralin, pu

nan ng

LARANGAN

lagang impormasyon ang

Astronomiya

Teleskopyo

KONTRIBUSYON

327

Pamprosesong tanong
1. Sino-sino ang personalidad na inyong itinala?
2. Ano-ano ang naging kontribusyon nila sa kanilang larangan?
3. Paano nakatulong ang kanilang kontribusyon sa paglawak ng
kapangyarihan ng Europe?
4. Sa kasalukuyang panahon, paano tayo natutulungan ng
kanilang mga kontribusyon?
5. Bilang isang mag-aaral, paano mo mabigyang-halaga ang
naging kontribusyon nila?
GAWAIN 10: MAGSURVEY TAYO!
Panuto: Susukat ang gawaing ito ay sa lalim iyong pagkaunawa sa aralin.
Sagutan ang survey form na naglalaman ng mahahalagang
konseptong dapat mong naunawaan sa aralin. Suriin din ang magiging
resulta ng survey
gawaing ito.

D R A F
T
20
4
March 2
1
4,
Eskala

na ito. Hikay

3 - Lubos na Naunawaan
ang
mga ma
2 atin
- Naunawaan

g-aaral

na

1 - Di - naunawaan

1. Sa panahon ng Rebolusyong Siyentipiko, naipaliwanag ang kaibahan ng

likas na agham at karunungang pangkulto.
2.
Ang kabuluhan
Rebolusyong
Siyentipiko
mag
ing ng
tapat
sa pagsagot
ng at Enlightenment ay makikita
sa paglalagay ng tao ng kaniyang kapalaran sa sariling mga kamay sa tulong
Pam
antayan
ng katuwiran.
3. Mahalagang ambag ni Sir Francis Bacon sa siyentipikong pag-aaral ang
inductive method.
4. Ipinakilala ni Nicolas Copernicus ang heliocentric view.
5. Nagsimula sa Great Britain ang Rebolusyong Industriyal.
6. Napagyaman ang mga kaisipan sa edukasyon noong panahon ng
2
Enlightenment.
7. Ang mabilis na paglaki ng populasyon ay isa sa mga epekto ng
Rebolusyong Industriyal.
8. Sa Panahon ng Enlightenment, isinulong ang pantay na karapatan ng
kalalakihan at kababaihan at ang karapatan ng kababaihang lumahok sa
pamahalaan.
9. Ipinakilala ni Thomas Hobbes ang ideya ang tao ay likas na makasarili
kaya palagi niyang katunggali ang kapwa tao.
10. Nakilala sa panahon ng Rebolusyong Industriyal ang dalawang uring
panlipunan - ang proletariat at bourgeoisie.

328

Pamprosesong tanong
1. Alin sa mga kaisipang binanggit sa survey ang hindi mo
naunawaan?
2. Ano ang iyong naramdaman habang ginagawa ang pagsagot sa
survey?
3. Paano nakatulong ang survey na ito sa iyong pag-unawa ng
aralin?
GAWAIN 11: ICOLLAGE MO AKO!
Panuto: Maraming naiwang pamana ang mga naganap na Rebolusyon
sa
ating kabihasnan ngayon. Upang maipakita ang pagbibigay-halaga lilikha
kayo ng isang collage na maglalaman ng mga naging kontribusyon o pamana
ng mga naganap na Rebolusyon (Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at
Rebolusyong Industriyal).
Gawin ito nang pangkatan. Bumuo ng limang pangkat na may
parehong pangkat.
bubuuing
Maging malikhain sa inyong gawain. Tiyaking makikiisa ang bawat
miyembro ng pangkat. Pagkatapos magawa ang Collage ay ibahagi ito sa
bilang.
ng-alang
ang mg tanong bilang
a miyem
klase. Isaala
Sagutin rin ang
mga pamprosesong
gabay sabrong
pag-

D R A F
T
014
Ma r c h
2 4, 2
unawa ng gawaing ito.

CRITERIA

NAPAKAGALING
3
indi mo pa nakasama sa
Markah
an a
ng inyo

MAGALING
2

ng ginawa

Ang nabuong collage Ang

nabuong
ay nakapagbibigay ng collage
ay
kumpleto, wasto at nakapagbibigay
napakahalagang
ng
wastong
impormasyon tungkol impormasyon
batay sa
kasun sa od na c
riteria.
naging
tungkol sa tungkol
kontribusyon
o sa
naging
pamana
ng
mga kontribusyon
o
naganap
na pamana ng mga
rebolusyon.
naganap
na
rebolusyon.
Ang pagkakadisenyo Ang
ng collage tungkol sa pagkakadisenyo
MALIKHAIN
naging kontribusyon o ng collage tungkol
pamana
ng
mga sa
naging
naganap
na kontribusyon
o
rebolusyon.
pamana ng mga
IMPORMATIBO/
PRAKTIKALIDAD

MAY
KAKULANGAN
1

MARKA

Ang
nabuong
collage ay kulang
sa
sapat
na
impormasyon
tungkol sa tungkol
sa
naging
kontribusyon
o
pamana ng mga
naganap
na
rebolusyon.
May
kakulangan
ang elemento ng
pagkakadisenyo ng
collage tungkol sa
naging kontribusyon
o pamana ng mga

329

naganap
rebolusyon.

KATOTOHANAN

Ang
collage
ay
nagpapakita
ng
makatotohanang
pangyayari tungkol sa
naging kontribusyon o
pamana
ng
mga
naganap
na
rebolusyon.

na

Ang collage
ay
nagpapakita
ng
pangyayari
tungkol sa naging
kontribusyon
o
pamana ng mga
naganap
na
rebolusyon.

naganap
na
rebolusyon
at
nagpapakita
ng
limitadong antas ng
pagkamalikhain.
Ang
collage ay
nagpapakita
ng
iilang
pangyayari
lamang tungkol sa
naging kontribusyon
o pamana ng mga
naganap
na
rebolusyon.

Pamprosesong tanong
1. Ano ang iyong masasabi sa nabuong collage?
2. Paano ipinakita sa collage ang naitulong ng mga pamanang
iniwan sa kabihasnan ng mga Rebolusyong naganap sa paglawak
ng
kapangyarihan
ng Europe?
ang mga pamanang ito?
Sa nakaraang paksa ay nilinaw sa iyo ang mga pangyayari at kontribusyon ng
Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal. Sa susunod na
gawain ay pag-aaralan mo naman ang Ikalawang yugto ng Imperyalismo at
Kolonisasyon.

D R A F

Ma r c h , 2014
2 T4
3. Sa p

ang-araw

-araw mo

ng pamum

uhay,

Panuto:GAWAI
ItinuturingNang
siglo bilang
12 ika-19: na
Hiwa
g panahon ng Ikalawang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon. Gusto mong malaman ang mga dahilan ng
kanilang pananakop? Anong uri na ng pananakop mayroon sa panahong
iyon? Gaano kalawak ang imperyong Kanluranin? Sige, basahin at unawain
mo na ang teksto tungkol sa aralin.

Mo Ako

IKALAWANG
YUGTO
ng Saku
pin ! NG IMPERYALISMONG KANLURANIN

Ang Pananakop sa Makabagong Panahon

p

aano nakatutulong sa iyo

Nagsimula ang pananakop ng mga Kanluraning bansa sa ibang lupain nang pumalaot ang
mga barkong Europeo. Isa-isang nanakop ng lupain ang Portugal, Spain, Netherlands, France at
Britain at nagtayo ng mga kolonya sa Asia at America. Ngunit lahat ng mga imperyong ito ay
bumagsak bago nagsimula ang ika-19 na siglo. Nawalan ng kolonya sa North America ang
Netherlands at France. Matagumpay na nakapag-alsa laban sa pamahalaan ang 13 kolonya ng
Britain sa America, ang Timog Canada at ang pinakamagandang kolonya ng Spain at Portugal.

Nabuo ang mga makabagong imperyo noong ika-19 na siglo at sa unang bahagi ng ika-20
siglo, samantalang nagaganap ang ikalawang Rebolusyong Industriyal. Ang panahon mula noong
1871 hanggang sa nagsimula ang Unang Digmaang Pandaigdig noong 1914 ay
panahon nang mabilis na paglawak ng pagkakanluranin o Westernization ng ibang lupain.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 211-213

330

Dahilan, Uri at Lawak ng Pananakop

Iba-iba ang dahilan ng

pananakop. Ang ilan ay binibi
gyan
katuwiran ang
katuwiran
ang pananakop sa
g
paggamit
paggamit ng
ng mani
manifest desti
white
white mans
mans burd
burden. Ayo ny
doktrinang manifest destin
at n
karapatang ibigay
y
a
karapatang ibigay ng Diyos
sa
United States na
United States na magpalaw may
angkinin ang buong
kontinent ng
Hilagang
America. kontine
ak
naman sa white m nt
naman sa white mans burden ena
at
tungkulin ng mga
Panini
tungkulin ng mga Europeo
kanilang mga inapo
ng
kanilang mga inapo na panaigin ang
kanilang maunlad na
kabihasnanwal
sa
mga katutubo ng
mga katutubo ng mga kolon a at
kanilang sinakop.
kabih ng
as

Ang
sa
Ang dahilan
dahilan ng
ng iiba ay upang
sanayin
ang
sarili
pamamahala
rin
pamamahala at
at marami pang
pagbabalat-kayo.
atag
Iba-iba
ang
ang uri
uri ng
ng kolon
kolonyang itin ng
batay
sa
kat
mamamayan. Mayayuan
nagtayo ng
kolonya,
o
nagtay
protectorate,
concession o protecto f
influence. Sa mga
manana ko
sphere
pinakamalawak a
p,
ng
imperyo
manana
ng Britain.
ng im
Halaw mula sa: K
Daigdig nina Teofista L
. Vivar etal pp. n
asaysayan
211-213
g
. Vivar et

Ang protectorate
ay pagbibigay sa kolonya
ng proteksiyon laban sa
paglusob ng ibang bansa.
Concession
ay
ang
pagbibigay ng espesyal na
karapatang pangnegosyo.
Samantalang ang sphere
of influence ay isang
lugar o maliit na bahagi
ng bansa kung saan
ang
kontrolado
pamahalaan at pulitika ng
makapangyarihang bansa.

RAFT
M D ch 24, 14
a r 2
yan

sa hilaw na mga sangkap,

pagsunod
sa
sistemang
kapitalismo at nsod
paniniwalang
Bu
ng
karapatan at tungkulin ng mga
Kanluranin na magpalawak ng
teritoryo at ipalaganap ang
kanilang
kabihasnang
naganap ang Ikalawang Yugto
ng Pananakop. Maraming
pagbabagong politikal, kultural
pa
ngangail
angan
at
pangkabuhayan
ang
naganap sa mga bansang
sinakop. May mga mabuti at
hindi mabuting dulot ito sa
mga kolonya.

Ano-ano
ang
mga
dahilan
at
uri
ng
pananakop
sa
Ikalawang Yugto
ng
Imperyalismo
at
Kolonisasyon?

Ano-anong lugar sa Africa ang nasakop ng

mga Kanluranin?

331

Paggalugad at Pag-aagawan sa Gitnang

Ang Pag-aagawan sa Africa ng mga

Africa

Bansa ng Europe

Hindi gaanong kilala ng mga Europeo

ang Africa sapagkat mahirap marating ang
kaloob-looban nito. Hindi maaasahan ang
mga ilog dahil marami sa mga ito ang
malalakas ang agos at lubhang mapanganib.
Madilim ang gubat dito at maraming hayop
na naglipana. Nagkaroon lamang ng
kaalaman dito nang marating ito ng isang
misyonerong Ingles, si David Livingstone.

Nahahati sa tatlong rehiyon ang

kontinente ng Africa - ang hilagang bahagi
na nakaharap sa Dagat Mediterranean,
ang pinakagitnang bahagi ng tropiko o
mainit na bahagi at ang malamig na
bahagi sa may tiimog.

Noong 1854, ginalugad ni Livingstone

ang Ilog Zambesi. Siya ang unang dayuhan
na nakamasid sa magandang talon ng
Victoria na ipinangalan sa reyna ng England.
Nakita rin niya ang lawa ng Nyasa at
Tanganyika. Dito siya namatay dahil sa sakit.

Madaling marating mula sa Europe

ang unang rehiyon sa pamamagitan ng
Dagat Mediterranean. Ngunit matapos
bumagsak ang imperyo ng Rome,
nahiwalay ito sa Europe hindi lamang sa
pamahalaan kundi maging sa relihiyon
man. Islam ang naging malaganap sa
hilagang Africa at naging mahigpit na
kalaban ng Kristiyanismo sa Europe.
Yumaman ang mga lungsod sa bahaging
ito tulad ng Tunis at Algiers dahil sa
pangungulimbat sa mga sasakyang-dagat
ng mga Europeo.

DRAFT
arch 2 , 2014

Noong panahon ng katanyagan ng

pananakop, ang paglaganap ng relihiyon,
ang pambansang ambisyon at mga
pangkabuhayang
pangangailangan
ang
nagbunsod upang pag-agawan ang gitnang
Africa. Sa loob ng 30 taon, ang dating hindi
kilalang mga pook ay naangkin lahat ng mga
Kanluraning bansa. Nakuha ng Belgium
noong 1885 ang pinakamalaking bahagi ng
Congo basin sa pamumuno ng pinakatusong
mangangalakal ng Europe, si Haring
Leopoldo I. Pinaghatian ng France, Britain,
Germany, Portugal at Italy ang ibang bahagi.
Makatuwiran
ba
ang
ginawang
pangangalakal ng mga alipin? Bakit?

Sa simula, interesado lamang ang

mga Europeo sa kalakalan ng alipin.
Ngunit sagana sa likas na yaman ang mga
pook na ito tulad ng mga taniman ng ubas,
mga punong citrus, butyl at pastulan ng
hayop at magagandang panirahan ng mga
Europeo. Pinaniniwalaang may mina ng
bakal ang bundok ng Atlas sa Morocco.
Kahina-hinayang na palagpasin ang
ganitong mga pagkakataon at kayamanan
para sa mga Europeo.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng
nina Teofista L. Daigdig
Vivar etal pp. 213 - 214

332

Bakit tinawag ng Great Britain ang India na

pinakamaningning na hiyas ng imperyo?

Ang United States sa Paligsahan ng

mga Bansang Mananakop

ang United
States Hindi
sa mga nagpahuli
bansang industriyalisado.

Imperyalismong Ingles sa Timog Asia

natinagSaang mga
imperyo
ng Great Britain.
mananakop,
hindi
Bagaman
ang 13lumawak
kolonya ito.
sa
Sa
halip, lumaya
lalo pang

DRA FT
arch 24, 201
4

nadagdagan
ito sa ibang
dako.
America
sa naman
Rebolusyong
Amerikano,
Ang British East India Company ang
pamahalaan at dinala ang mga kaisipan,
naging

lubhang

makapangyarihan

bansa. Hindi naglaon, inilipat ang kontrol

sa
kaugalian,

teknolohiya sa ng

edukasyon

kompanya

at

sa

pamahalaan ng
France at Britain, nawalan ng teritoryo
imperyo

1800.

Bagaman marami sa Africa ang hindi

sang-ayon
sa
pananakop
ngmga
teritoryo,
napasali
ito
nang
nakipagdigmaan ang United States
laban sa Spain noong 1898. Ang
tagumpay ng America laban sa Spain ay
nagdulot ng pagsakop sa Guam, Puerto
Rico at Pilipinas. Ayon kay Pangulong
William Mckinley, pinag-isipan pa niya
kung ano ang nararapat gawin sa
Pilipinas.

noong

huling

bahagi

Paano napasali ang United States sa

pananakop ng mga lupain?

Halaw mula sa: Kasaysayan ng

Daigdig nina
Teofista L. Vivar etal pp.
215 - 216

Digmaang Pandaigdig, nakuha rin nila

ang dalawang teritoryo - ang Samoa na
naging mahalagang himpilang-dagat at
ang Hawaii kung saan makikita ang
sa

Carribean.

Matapos

ang

ng

Tinawag na pinakamaningning
na hiyas ng imperyo ang India. Sa
Kasunduan sa Paris noong 1763 na
nagwakas sa Pitong Taong Digmaan ng
sa India ang
France.

Nakuha ng United States ang

Pilipinas at iba pang dating mga sakop
ng Spain tulad ng Guam na naging
himpilang-dagat patungo sa Silangan at
ang Puerto Rico bilang himpilang-dagat

Una
ng
Anong paraan ng pananakop ang ginamit ng mga
KanluraninPearl
sa West
Indies, Australia,
New Zealand
Harbor,
pinakatampok
na at
Central America?

baseng
pandagat ng United States sa
Pacific.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng
Daigdig nina

333

Ang Protectorate at Iba pang Uri ng

Kolonya
Mahihina ang West Indies,
Australia, New Zealand
at mga
bansa sa Central America at walang
pagkakaisa ang mga ito upang
maipagtanggol ang kanilang bansa.
Ang hukbo ng America ang nagsilbing
tagapangalaga sa mga pook na ito
upang mapanatiling bukas ang
pamilihan, makakuha ng hilaw na
sangkap at mapangalagaan ang
kanilang ekonomikong interes. Ang
malalaking samahan sa negosyo ng
America ay nakakuha ng malalaking
bahagi ng lakas-pangkabuhayan sa

EPEKTO NG IKALAWANG YUGTO NG

IMPERYALISMO AT KOLONISASYON
Epekto
Ng
Ikalawang
Yugto
Ng
Kolonisasyon sa mga Bansang Nanakop
Maraming
aspeto
ng
buhay
na
naaapektuhan pang-ekonomiya,
ng pananakop. Angpanlipunan
mga gawaing
pampolitika,
at
espiritwal
pangkultura
ay ginamit
mananakop
upangatganyakin
ang mga
bansang
ng mga
ng pagtatrabaho sa pataniman, pagawaan ng
sakop
na
sumunod
sa
kanilang
ipinagagawa tulad

Sakopbarko at pagsisilbi sa hukbo.

DR FT
arch 24, 2014

ng langis, mga taniman, mga daangbakal at samahan ng mga sasakyang

dagat.
Isa pang pook na nakaligtas sa

pag-aari ng mga minahan, mga

balon

pagkakaroon ng hidwaan ng
mga bansang mananakop ang
Australia at ang kalapit na New
Zealand dahil matibay itong hawak ng
Great Britain. Dito ipinadala ng Britain
ang mga bilanggo matapos ang
himagsikan sa America.
Nang
Ano-ano ang naging
epekto sa
ng Australia,
Ikalawang
makatuklas
ng ginto
yugto ng Imperyalismo
at Kolonisasyon?
maraming
Ingles ang
lumipat dito at
ito ang simula ng pagtatatag ng mga
kolonya sa Australia at New Zealand.
Ito ang isang halimbawa kung
paanong ang sakop na lupain ay
magagamit na tirahan ng dumaraming
tao.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng
Daigdig nina
Teofista L. Vivar
etal p. 217

Epekto ng Kolonisasyon sa mga

Lupang
kolonisasyon
sa lupaing sakop. May pagbabagong
Maraming pagbabago ang ibinunga ng

pampolitika, pang-ekonomiya, panlipunan at

pang
kultura.Ang imperyalismo sa Africa at sa Asya ay
H

a
l
Pinagsamantalahan
a
w

ng

mga

Kanluranin

ang

sanhi rin ito ngmpagkasira ng kulturang katutubo sa

u

impluwensiyang
l

Kanluranin.

Sa

usapin

ng

Kanluranin ay ang hidwaan sa teritoryo na

Africa at

s
a
Asya:

bunga nang hindi makatuwirang

K
a
s
a
y
s
a
y
a
n
n
g
D
a
i
g
d

334

GAWAIN 13: Punuan mo ako!

Panuto: Matapos mong mabasa at maunawaan ang teksto ay punan mo
ang
hinihinging impormasyon ng Concept Map. Ibahagi sa klase ang iyong sagot
pananaw
sa mga
IkalawangrinYugto
ng
at hingan tungkol
ng reaksiyon
angkonseptomg
iyong mga nakapaloob
kamag-aral. sa
Magpalitan
ng mga
Imperyalismo at Kolonisasyon.

IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMO AT

KOLONISASYON
DAHILAN

URI NG MGA
TERITORYONG
ITINATAG

LAWAK NG
KOLONYA NG MGA
MANANAKOP

D AFT
R
M arc24, 2014
h
Reaksiyon...

335

Pamprosesong tanong
1. Bakit naganap ang Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at
Kolonyalismo?
2. Bakit naging madali sa mga Kanluranin ang manakop sa mga
bansa?
3. Alin sa mga mananakop ang pinakamahusay mamahala?
Patunayan.
4. Paano napasama ang United States sa pananakop ng mga
bansa?
5. Paano naapektuhan ng pananakop ang pag-unlad ng mga
dating kolonya?
6. Sa kasalukuyan, nararanasan pa rin ba ang epekto ng pananakop?
Patunayan.
7. Anong mga alaala ang naibahagi ng iyong mga ninuno na
nakaranas ng pananakop? Ibahagi ito sa klase.

D R
A
FT
Ma r c h 2 4
, 2 0 1 4
GAWAIN 14:

Talahana

yan Ng

Sa tulong mga impormasyong natutuhan sa nakaraang gawain,

sagutan ang talahanayan ng pananakop. Sundan ang halimbawa para sa

ang naging bunga ng pananakop sa dalawang bansa.

P

ananakop

BANSANG BANSANG
BUNGA NG PANANAKOP
Sa
bansang
Sa
sinakop
NANAKOP
maayos
naSINAKOP
pagsag
ot sananakop
gawa
in. bansang
Itala
ang

Halimbawa:
Great Britain

mg

a bans

ang nan

India

akop, s

Nakinabang ang mga

hilaw na materyales ng
India.
inakop

Nabago ang maraming

aspeto ng kultura at
tradisyon ng India.

at

336

Pamprosesong tanong
1. Sino ang higit na nakinabang sa Ikalawang yugto ng Imperyalismo
at Kolonisasyon: ang mga bansang nanakop o ang mga
bansang nasakop? Pangatuwiranan.
2. Nakaapekto ba sa kasalukuyang ugnayan ng mga bansang
nanakop at sinakop ang mga pangyayari sa panaho ng
pananakop? Patunayan.
3. Sa kasalukuyang panahon, makabubuti pa ba sa mga bansa
ang pananakop? Bakit?
GAWAIN 15: Timbangin Mo!
Naging mabuti ba o masama ang epekto ng Ikalawang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon? Sa gawaing ito ay titingnan mo kung alin ang
mas maraming epekto ng pangyayaring ito: mabuti o masama? Itala
ang
Pagkatapos ay ilagay ito sa nakahandang eskala. Suriin kung saan kumiling
ang eskala. Ibigay mo rin ang iyong reaksiyon sa gawaing ito.
Matapos ang palitan ng kuro-kuro at reaksiyon sa gawain, bumuo ng
mga
naging
epektoepekto
ng
Ikalawan Yugto gng
Yugto
ng at
kongklusyon
sa naging
ng Ikalawang
Imperyalismo
Kolonisasyon.

D R A F
Marc
T h 24, 2014
Imp

eryalismo at Kolonisasyon.

IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMO AT

KOLONISASYON

337

Kongklusyon:

Pamprosesong tanong
1. Alin ang mas maraming epekto ng pananakop: mabuti ba o
masama? Bakit kaya?
2. Kung ikaw ang tatanungin, mabuti ba talaga o
masama ang epekto ng Ikalawang Yugto ng Imperyalismo
at
Kolonisasyon? Ipaliwanag.

D R T
March
A F 24, 2014
Sa bahaging ito, ay babalikan mo ang Concept Map na sinagutan mo
sa unang bahagi ng aralin. Sagutin sa pagkakataong ito ang Mga Natutuhan
GAWAIN
16:ng Natutunan
Bahagda
n Ng
at
Halaga
sa Kasalukuyan.
PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE

Akin

AKING ALAM
g Pag-Un

NAIS MALAMAN

lad

MGA
NATUTUNAN

HALAGA NG NATUTUHAN SA KASALUKUYAN

338

Sa bahaging ito ng aralin ay nilinang mo sa tulong ng talakayan at ibat

ibang
gawain ang mga konseptong dapat maunawaan tungkol sa paglawak
ng kapangyarihan ng Europe. Balikan ang katanungan sa bahagi ng
pagtuklas at suriin kung ano ang pagkakaiba ng mga una mong sagot
sa sagot mo ngayon. Ilan sa mga una mong sagot ang natalakay at
nabigyang
linaw?batid mo na ang mahahalagang ideya tungkol sa aralin,
Ngayong
palalimin pa ito sa pagpapatuloy ng mga gawain na nasa susunod na
bahagi ng araling ito.
PAGNILAYAN / UNAWAIN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo ang mga
nabuong pag-unawa at pagsusuri tungkol sa Paglawak ng Kapangyarihan
ng Europe at sa bahaging ginampanan nito tungo sa transpormasyon ng
daigdig. Halika at ating simulan.

DRAFT

Ma r c h 2014
24,
Panuto : Ang iyong mababasa ay bahagi ng paliwanag ni dating U.S. Pres.
17: sa pagsakop
Manif
WilliamGAWAIN
Mckinley hinggil
nitoest
sa Pilipinas. Isang pagsusuri sa
pananaw ng Manifest Destiny. Pagkatapos basahin ay ibigay mo ang iyong
reaksyon at saloobin hinggil sa nilalaman nito. Ito ay isusulat mo sa
kasunod na kahon. Pagkatapos sasagutin mo naman ang Pamprosesong
Mga Tanong.

Destiny

339

Manifest Destiny, Continued: McKinley Defends U.S.

Expansionism
Hold a moment longer! Not quite yet, gentlemen! Before you go I would like to say just a word
about the Philippine business. I have been criticized a good deal about the Philippines, but dont
deserve it. The truth is I didnt want the Philippines, and when they came to us, as a gift from
the gods, I did not know what to do with them. When the Spanish War broke out Dewey was at
Hongkong, and I ordered him to go to Manila and to capture or destroy the Spanish fleet, and
he had to; because, if defeated, he had no place to refit on that side of the globe, and if the Dons
were victorious they would likely cross the Pacific and ravage our Oregon and California
coasts. And so he had to destroy the Spanish fleet, and did it! But that was as far as I thought
then.
When I next realized that the Philippines had dropped into our laps I confess I did not know
what to do with them. I sought counsel from all sidesDemocrats as well as Republicansbut
got little help. I thought first we would take only Manila; then Luzon; then other islands
perhaps also. I walked the floor of the White House night after night until midnight; and I am
not ashamed to tell you, gentlemen, that I went down on my knees and prayed Almighty God
for light and guidance more than one night. And one night late it came to me this wayI dont
know how it was, but it came: (1) That we could not give them back to Spainthat would be
cowardly and dishonorable; (2) that we could not turn them over to France and Germanyour
commercial rivals in the Orientthat would be bad business and discreditable; (3) that we
could not leave them to themselvesthey were unfit for self-governmentand they would
soon have anarchy and misrule over there worse than Spains was; and (4) that there was
nothing left for us to do but to take them all, and to educate the Filipinos, and uplift and civilize
and Christianize them, and by Gods grace do the very best we could by them, as our fellowmen for whom Christ also died. And then I went to bed, and went to sleep, and slept soundly,
and the next morning I sent for the chief engineer of the War Department (our map-maker), and
I told him to put the Philippines on the map of the United States (pointing to a large map on the
wall of his office), and there they are, and there they will stay while I am President!

DRAFT
arch 24, 2014

Source: General James Rusling, Interview with President William McKinley, The Christian
Advocate 22 January 1903, 17. Reprinted in Daniel Schirmer and Stephen Rosskamm Shalom,
eds., The Philippines Reader (Boston: South End Press, 1987), 2223.
http://historymatters.gmu.edu/d/5575/

340

GAWAIN 18: Salamat Sa Iyo !

Balikan ang napag-aralang mga pamana ng ibat ibang Rebolusyong
naganap sa Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe. Pgnilayan rin kung alin
sa mga pamanang ito ang iyong nakita at nagamit na. Pagkatapos ay
lumikha ng isang liham pasasalamat para sa mga pamanang ito.
Makipagpalitan ng nabuong liham sa ibang kamag-aral at hingan sila ng
reaksyon. Kung maaari mong ipost ang liham sa isang social media ay
gawin ito upang mabasa rin ng iba pa at mabigyang-halaga din nila ang
mahahalagang pamana
ng mga pangyayaring naganap sa panahong
tinalakay sa aralin.

DRAFT
M arch 24, 4
201
341

Pamprosesong tanong:
1. Ano ang nararamdaman mo habang gingawa mo ang sulat
pasasalamat? habang binabasa ng iyong kamag-aral at ng
ibang liham?
2.Bilang isa sa mga nakikinabang sa mga pamanang ito sa
kasalukuyan?
3. Kung mabibigyan ka ng pagkakataon, anong bagay ang
gusto mong maipamana sa susunod na henerasyon?
Bakit?
GAWAIN 19: Aking Repleksyon !
Sa puntong ito, sumulat ka ng sariling repleksyon na maglalaman ng
iyong naramdaman at naranasan sa pagsagot sa mg gawain ng aralin.
Itala ang mga mahahalagang bagay na iyong natutunan at kung
paano ito
mong baguhin o paunlarin tungo sa isang produktibo at
indibidwal.
mapanagutang

D R A F
24, 2014
March
T
tumutulong s

a pagpap

abuti ng i

yong sar

ili. Itala

in ang mga bagay na nais

342

Binigyang-diin sa Aralin 2 ang mga pangyayayri na nagbunsod sa

paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Ang Una at ikalawang yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon, Rebolusyong Siyentipiko, Rebolusyong
Industriyal, at Enlightenment na siyang nagsilbing batayan ng pag-usbong
ng mga bagong kamalayan at nasyonalismo sa Europe na siyang
tatalakayin sa susunod na aralin.
ARALIN BLG. 3: PAGKAMULAT: KAUGNAYAN NG REBOLUSYONG
PANGKAISIPAN SA REBOLUSYONG PRANSES AT AMERIKANO
ALAMIN
Sa araling ito tuklasin ang mga dinamikong ideya tungkol sa
Rebolusyong Amerikano at Pranses at ang impluwensya nito sa pagsilang
ng nasyonalismo sa daigdig.

DRAFT

GAWAIN .1: Makinig, Mag-Isip, Magpahayag (3Ms)

Ma r c h 2
4 , 2
0 1 4
TATSULOK

sumusunod na lyrics. . Pagkatapos ay suriin ang mensaheng nakapaloob

dito.
Panuto

TATS

ULOK.

Maaar

: Pak

inggan

i itong a

ang awitin

witin ga

mit ang

343

Totoy, bilisan mo, bilisan mo ang takbo

Ilagan ang mga bombang nakatutok sa ulo mo
Totoy, tumalon ka, dumapa kung kailangan
At baka tamaan pa ng mga balang ligaw
Totoy makinig ka, wag kang magpagabi
Baka mapagkamalan ka't humandusay diyan sa tabi
Totoy alam mo ba kung ano ang puno't dulo
Ng di matapos-tapos na kaguluhang ito
Hindi pula't dilaw tunay na magkalaban
Ang kulay at tatak ay di syang dahilan
Hangga't marami ang lugmok sa kahirapan
At ang hustisya ay para lang sa mayaman
Habang may tatsulok at sila ang nasa
tuktok
Di matatapos itong gulo

DRAFT
March 24, 2014
Iligtas ang hininga ng kay raming mga tao
At ang dating munting bukid, ngayo'y
sementeryo
Totoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok
Tulad ng dukha, nailagay mo sa tuktok

Hindi pula't dilaw tunay na magkalaban

Ang kulay at tatak ay di syang dahilan
Hangga't marami ang lugmok sa kahirapan
Habang
may tatsulok
at sila
nasa tuktok
At ang hustisya
ay para
langang
sa mayaman
Di matatapos itong gulo
At ang hustisya ay para lang sa

mayaman

Hindi pulat dilaw tunay na magkalaban

Ang kulay at tatak ay di syang dahilan
Hangga't marami ang lugmok sa kahirapan
At ang hustisya ay para lang sa mayaman
Habang may tatsulok at sila ang nasa
tuktok
Di matatapos itong gulo
Habang may tatsulok at sila ang nasa
tuktok
Di matatapos itong gulo.......
Di matatapos itong gulo.....

344

Alam mo bang ang awiting Tatsulok ay orihinal

na

awitin ng bandang Buklod na nilikha bilang

reaksiyon sa polisiyang militarisasyon ng
ang
armed revolutionar
movement
Ang
dating Pang. Corazon Aquino? Layon ng
militarisasyong ito ay nagdulot ng
y Aquino na .supilin
administrasyong
kapahamakan sa
malaking bilang ng sibilyan. Muling
binuhay ni

Bamboo ang awiting ito bilang paalaala sa

di-pantay na istrukturang panlipunan ng
bansa.

D R
AFT
Mar h 2 4 ,
c 2 014
Pampr

osesong

Tanong

1. Ano ang hinihiling o hinihingi ng sumulat ng awit?

2. Sino ang kinakausap sa awit?

4. Bakit kaya ibig ng sumulat na baliktarin ang tatsulok?

5. Ano ang kahulugan ng tatsulok bilang pamagat ng awit?
6. Ano kaya ang kaugnayan ng awiting ito tungkol sa aralin sa
rebolusyon? Ipaliwanag ang iyong sagot.
7. S
Ano ang ino
kaugnayan
ito sa kasalukuyang
ang kin ng awiting
akatawa
n ng ba
tang
karanasan ng maraming Pilipino?

3. si

Totoy?

345

GAWAIN BLG. 2: Hagdan Ng Karunungan

Panuto: Punan ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging
initial ang iyong nalalaman tungkol sa tanong.

Ano ang kaugnayan ng

Rebolusyong
Pangkaisipan sa
Rebolusyong
Amerikano at Pranses?
FINAL

DRAF
March
T 24, 2014
INITIAL

REFI

NED

Pagsasakonteksto:
Ang hugis na tatsulok ay sumisimbolo sa estruktura ng lipunan kung saan
ang mayayaman ay makikita sa tuktok, ang panggitnang uri sa gitna at ang
mahihirap ay sa ibaba. Hinahamon ng umawit na baliktarin ang ayos ng lipunan
na ang nakararaming mahihirap ay siyang ilagay sa tuktok.Itoy mababasa sa
linyang, Totoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok at ang mga dukha ay ilagay
mo sa tukto.
Ngunit ano kaya ang kaugnayan ng awit na ito sa kahulugan ng
salitang
rebolusyon?

346

Sa susunod na gawain ay higit mong pagtutuunan ng pansin ang

konsepto ng rebolusyon. Ngunit sa pagkakataong ito ay sa ibang
konteksto. Sa pagsusuri ng konseptong itoy huwag limitahan
ang sarili sa pagtuklas ng bagong kaalaman.

Sa bahaging itoy higit mong palalawakin ang iyong nalalaman tungkol sa

paksang tatalakayin. Gamit ang iyong mapanuring pag-iisip, subukin ang
susunod na gawain.

GAWAIN BLG.3: Hula- Arawan

Panuto: Suriin ang kasunod na larawan at sagutin ang mga tanong.
Bigyang- pansin ang mga simbolong makikita na makatutulong upang higit
mong maunawaan ang mensaheng ipinahihiwatig.

DRAFT
arch 24, 2
M

014
347

Pamprosesong Tanong
1. Ano ang ipinakikita ng larawan?
2. Sino-sino ang taong bumubuo sa larawan?
3. Mayroon bang pagkakahati o pagkakapangkat ang mga
taong makikita rito?
4. Sino ang kinakatawan ng mga sundalo?
5. Sino naman ang kinakatawan ng taumbayan?
6. Ano ang mensaheng nais ipabatid ng larawan?
7. Mayroon ka bang naranasan, nabasa, narinig
o nasaksihang katulad ng sitwasyong nasa
8. larawan? Ikuwento ito sa klase. Sa iyong
pananaw, positibo ba ang mensaheng
ipinakikita ng larawan? Pangatuwiranan.

RAFT
MaDr c h 2 4
, 2 0 1 4
Sa puntong ito ay nagtatapos ang bahagi ng Alamin.

BINABATI

PAUNLARIN

Rebolusyong
Pangkaisipan
Politikal,
In ITA!
aasa
han sasa Rebolusyong
bahaging
ito na partikular
iyong ang
K
Rebolusyong Pranses at Amerikano. Nilalayon din na pagkatapos ng aralin ay
iyong maipahahayag ang pagpapahalaga sa pag-usbong ng nasyonalismo
sa
Europe at ibat ibang bahagi ng daigdig. Makatutulong sa iyo ang naunang
mga gawain upang higit na maunawaan ang mga tekstong kasunod na
auunababasahin.
waan a
ng ugn
ayan n
g

348

Pagsasakonteksto:
Malaki ang ginampanan ng Scientific Revolution (1500s-1600s) sa
pagbabago ng pagtingin ng mga Europeo sa daigdig. Ang tagumpay ng agham ay
nagpatunay sa lakas ng reason o katwiran. Napag-isipang kung ito ay
nagagamit sa pag-unawa sa physical world (physics, geology, chemistry, biology
at mga tulad nito) bakit hindi ito gamitin upang maunawaan ang tao at ang
kanyang lipunan? Ang pagtatangkang ito ay nagtulak sa pag-usbong ng Panahon
ng Kaliwanagan (Enlightenment) o Rebolusyong Pangkaisipan.
Tinalakay na sa nagdaang aralin ang konseptong ito ngunit palalalimin pa
ito.

D AFT
M Rc h 2 4 ,
20 1 4
PAGSUSURI

NG

Isa sa mga aral ng kasaysayan na hindi maitatanggi ang katotohanang

pinagmulan. Patutunayan ito ng ugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan at

Rebolusyong Pampulitikal sa Europa.
PANT
ang isang

alang

EKSTO
pangy

pinag-

ugatan

ayari ay

hindi s

isibol

kung

349

REBOLUSYONG PANGKAISIPAN
Tumutukoy ang rebolusyon sa mabilisang pagbabago
ng isang institusyon o lipunan. Madalas na nagdudulot ito ng
pansamantalang kaguluhan lalot higit sa mga taong nasanay
sa isang tahimik at konserbatibong pamumuhay.
Isa sa mga bunga ng pamamaraang makaagham ang
pagbabagong ginawa nito sa ibat ibang aspeto ng buhay ng
tao. Marami ang nagmungkahi na gamitin ang
pamamaraang ito upang mapaunlad ang buhay ng tao
sa larangang
edukasyon.Tinawag
Panahon panrelihiyon
ng Kaliwanagan
pangkabuhayan,itongpampolitika,
at
(Enlightenment). Nakasentro ang ideyang ito sa paggamit ng
maging sa
reason o katuwiran sa pagsagot sa suliraning panlipunan,
pampulitikal at pang-ekonomiya. Nagsimula ito sa batayang
kaisipang iminungkahi ng mga pilosopo.

Mas
kinilala
ang
kaisipang balance
of
Na
tumutuko
power
Ni
paghahati
y
Montesquieu

n
kapangyarih
g
ng
an
sanga
pamahalaan
S
(ehekutibo,
tatlong
A
y
lehislatura

at hudikatura).

RAFT
D r c h 014
Ma
2 4 , 2
Umunlad
ang
Enlightenment
o
Rebolusyong
Pangkaisipan
sa ika-18 siglo (1700s). Isa sa kinilalang
Kaisipang
pilosopo sa panahong ito si Baron de Montesquieu (MON
tehs kyoo) dahil sa kaniyang tahasang pagtuligsa sa

iyon.

Politi Sa kaniyang
kal aklat na pinamagatang The Spirit of the
Laws
tinalakay mon
niya ang arkiyan
ibat ibang pamahalaang
ab (1748),
solutong
g

namayani sa Europa. Hinangaan niya ang mga British dahil sa

pagbuo nito ng isang uri ng pamahalaang monarkiya na ang
kapangyarihan ay nililimitahan ng parliament.

SA

Paano kaya
nakapangyayari
ang
balance of
power sa isang
bansang may
tatlong sangay
ng pamahalaan?

Ngunit mas kinilala ang kaniyang kaisipang balance of

power na tumutukoy sa paghahati ng kapangyarihan ng
(ehekutibo, ng
lehislatura at
nararanas pamahalaan
an sa Frsa tatlong
ance sangay
ng
panaho
hudikatura). Ayon sa kaniya, ang paglikha ng ganitong uri ng
pamahalaan ay nagbibigay proteksiyon sa mga mamamayan
laban sa pang-aabuso ng kapangyarihan ng pamahalaan.

350

Philosophes
Sa kalagitnaang bahagi ng ika-18 siglo, isang pangkat ng mga taong
tinatawag na philosophes (FIHL-uh-SAHFS) ang nakilala sa Pransya.
Pinaniniwalaan ng pangkat na ito na ang reason o katuwiran ay magagamit
sa lahat ng aspeto ng buhay, tulad ni Isaac Newton na ginamit ang katuwiran
sa agham. Limang mahahalagang kaisipan ang bumubuo sa kanilang
pilosopiya.

1. Naniniwala ang mga philosophes na ang

katotohanan (truth) ay maaaring malaman gamit
ang katwiran. Para sa kanila, ang katwiran ay
ang kawalan ng pagkiling at kakikitaan ng pag-unawa sa mga bagay-bagay.

D A F
March
R 2 4 , 2
T 1 4
0
Sumasang-ayon
ka ba sa
mga philosophes
sa
kanilang
paniniwala na
maaaring
maranasan ang
kaginhawaan
habang ikaw ay
nabubuhay?

ka ba sa

(nature) ng isang bagay. Ayon sa kanila, ang

likas o natural ay mabuti. Naniniwala din sila na
may likas na batas (natural law) ang lahat ng
bagay. Tulad ng pisika na may likas na batas na
sinusunod, ang ekonomiya at politika ay gayon
din.
Ma

paggal

ang

3.

2.

matatagpuan ng mga taong sumusunod sa batas

ng kalikasan. Naniniwala sila na ang
maginhawang
maaaringn maranasan
sasa
Ang ka buhay ay
ligayaha
para
mundo. Taliwas ito sa paniniwalang medieval na
kailangang tanggapin ang kahirapan habang
nabubuhay upang matamasa ang kaginhawaan
sa kabilang buhay.

4. ang
Ang mga philosophes
philosophessa ang
unang Europeong
kalikasan
mga
naniwala naphiloso
maaaring umunlad
phes aykung gagamit ng
makaagham na paraan.
5. Nagnanais ng kalayaan ang mga philosophes.
Tulad ng mga British, ninais nilang maranasan
ang kalayaan sa pagpapahayag, pagpili ng
relihiyon, pakikipagkalakalan at maging sa
paglalakbay. Mangyayari lamang ito kung
gagamitin ang reason.

351

Isa sa itinuturing na maimpluwensyang philosophes si

Francois Marie Arouet na mas kilala sa tawag na Voltaire.
Siya ay nakapagsulat ng higit sa 70 aklat na may
temang kasaysayan, pilosopiya, politika at maging drama.
Madalas gumamit ng satiriko si Voltaire laban sa
kaniyang mga katunggali tulad ng mga pari, aristocrats at
maging ang pamahalaan. Dahil sa tahasang pagtuligsa sa mga
ito, beses siyang nakulong. Matapos nitoy ipinatapon siya sa
England ng dalawang taon at kaniyang nasaksihan at
hinangaan ang pamahalaang Ingles.

Bakit ganoon na
lamang ang
paghanga ni
Voltaire sa
pamahalaang
Ingles?

D R A
March
F T24, 2014
pambabatikos sa batas at kaugalian ng Pranses at maging sa
relihiyong Kristiyanismo. Nagkaroon man siya ng maraming
kaawayNang
dahil sa kanyang
opinyon, hinding siya
makabalik
Parishuminto sa
,
pakikipaglaban upang matamasa ang katuwiran, kalayaan sa
pamamahayag at pagpili ng relihiyon, at tolerance.

ipinagp

atuloy n

iya ang

Anong aspeto ng pamahalaang Ingles ang

hinangaan ni Voltaire?

352

Bukod sa magkataliwas na ideya ni Thomas Hobbes at John Locke

tungkol sa katangian ng pamahalaang
nararapat na mamuno sa mga
mamamayan, isa pang philosophe ang tumalakay sa pamamahala at siya ay
si Jean Jacques Rousseau (roo-SOH).
Nagmula sa isang mahirap na pamilya, si Rousseau ay kinilala dahil sa
kahusayan sa pagsulat ng mga sanaysay na tumatalakay sa kahalagahan ng
kalayaang pang-indibidwal (individual freedom).
Taliwas sa nakararaming philosophe na nagnanais ng kaunlaran, siya
ay naniniwala na ang pag-unlad ng lipunan o sibilisasyon ang siyang
nagnakaw sa kabutihan ng tao.
Ayon sa kaniya, likas na mabuti ang tao. Nagiging masama lamang
ang tao dahil sa impluwensya ng lipunang kaniyang kinabibilangan. Mauugat
ito nang umusbong ang sibilisasyon at sinira ang kalayaan at pagkakapantaypantay na siya namang katangian ng sinaunang lipunan. Binigyang-diin niya
na ang kasamaan ng lipunan (evils of the society) ay mauugat sa hindi
pantay na distribusyon ng yaman at labis na kagustuhan sa pagkamal nito.
Inihain niya ang paniniwala tungkol sa mabuting pamahalaan sa
kaniyang aklat na
The
Social Contract.
Naniniwala siya
na
magkakaroon
pangkalahatang kagustuhan (general will). Samakatuwid, isinusuko ng tao
ang kaniyang will o kagustuhan sa pamahalaan.
Ang Social Contract niya ang naging saligan ng mga batas ng
lamang
ng sa France.
maayos
na pam
ahalaan
kung
rebolusyon

D R A F
Ma
T r c , 2014
h 2 4
n

Pinalaganap ni Denis Diderot (dee DROH) ang ideya ng mga

philosophe sa pamamagitan ng pagsulat at pagtipon ng 28-volume
Encyclopedia
tumatalakay
sa ibat ibang paksa. Naglayon siyang baguhin
na
Pagpap
ito aynanilikha
alag ayon anap
sa
ang paraan ng pag-iisip ng mga tao sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga
bagong kaisipan sa mga usaping pamamahala, pilosopiya at relihiyon.
Binatikos nila ang kaisipang Divine Right at ang tradisyunal na
relihiyon. Bilang tugon, pinigil ng pamahalaan at Simbahan ang pagkalat ng
Encyclopedia at binantaan ang mga Katolikong bibili at babasa nito.
ng mga pagpigil
na ito, humigit-kumulang na 20,000
g Ideyang Sa kabila
Libera
l
kopya ang naimprenta sa mga taong 1751-1789. Nang ito ay maisalin
wika,
naipalaganap ang mga ideya ng Enlightenment o Rebolusyong
sa ibang
Pangkaisipan hindi lamang sa kabuuan ng Europa kundi maging sa
Amerika at kalaunan ay sa Asya at Africa.
Naipalaganap ang mga ideya ng Enlightenment o
Rebolusyong

Pangkaisipan hindi lamang sa kabuuan ng Europa

kundi maging sa
Amerika at kalaunan ay sa Asya at
Africa.

353

Mga Kababaihan sa Panahon ng Enlightenment

Ang islogang kalayaan at pagkakapantay ay tinitignan ng mga philosophes na
hindi akma sa mga kababaihan. Naniniwala sila na limitado lamang ang karapatan ng
kababaihan kung ihahambing sa kalalakihan.
Unti-unting nabago ang pananaw na ito sa kalagitnaan ng ika-18 siglo (1700s)
nang magprotesta ang ilang kababaihan sa ganitong uri ng pagtingin. Kinuwestiyon
nila ang paniniwalang mas mababa ang uring kababaihan kaysa kalalakihan.
Pinangunahan nina Catherine Macaulay at Mary Wallstonecraft ang laban ng
kababaihan. Sa kaniyang akdang A Vindication of the Rights of the Woman, hiningi niya na
bigyang pagkakataon ang kababaihang makapag-aral sapagkat ito ang paraan upang
magkaroon ng pagkakapantay ang kalalakihan at kababaihan.
Mahabang panahon bago binigyang-pansin ang ideyang ito. Ngunit isa ang
malinaw: naisatinig sa Panahong Enlightenment ang diskriminasyon laban sa kababaihan.

D AF T
Marc
Rh
2 0
24,
14
Ma
katuwiran
ipinaglalaban
nina
Mary
Wallstonecraft?

Panga
ba ang

tuwiranan.
agad

B pinakinggan
akit kaya
ang hindi
ipinaglalaban ng kababaihan

ng

panaho

ng iyon?

354

Kaisipang Pang-ekonomiya
Maging ang kaisipang pang-ekonomiya ay nagkaroon ng pagbabago
panahong
sa ito. Kinuwestiyon ang merkantilismo na matagal na namayani sa Europa at
kinilala ang polisiyang laissez faire. Binibigyang-diin sa kaisipang ito ang malayang daloy
ng
ia,naiprainrapkailat lananipyaakiaalnamg abnagaonng gpapmataahkaalaraan.
ekonomiya
napuhlintidks a
ng Sapamahalaan-

swaams aihtoansang tagapagbatas

T alitagapangasiwa,

at

hukuman-

na

T i n a ntgugluanpgaangatidneaygasnugsuarni gnglukpaanilaanngg
nakagiisnsnaagant nu
gg mearkkaatnatriluisnmgoa nga ppinaamgabhaablaatayna. nItnog aynamg
nakatugtuinloanmg it snag pmagapaApamyaemrikaann. onTginamwamg
tan
g
in
mtAouanam
n ssn.angay
mnkgak
g adargmgo
aw
ipgyoynagmiaton aong
a p n aa g
iopnaningiannggg. int
tlgtouppnlaigrilak
Si
Francois
Quesnay
ay
isa
sa
naniniwala
wfedoktrina
arlsaonatng
bnaabaPtahsystiuolcardatsninaangThmomgaasnaJneifsa
at malayang ekonomiya.

Katulad ni Quesnay, naniniwala si Adam Smith na kailangan ang produksiyon

nagpalJaoghanaQpuniintocyngAgdanmitsonbgilakanigsipbaanta. yan sa paggawa ng kanilang

upang kumita ang tao. Isa siyang ekonomistang British na nagpanukala na ang market

pamilihan
o
aySammaaanatrainlag, ipdiunmaahlaoyagnanni gGemoragaeyoBserknealnegy

Saligang Batas.kundi mga ideya at naaayon ang katotohanan sa kung ano ang tunay
pamahnaglaant a w ala n g la m a n a g u tak
ik ia la mnganpamahalaan
ng
ang pagbibigay-proteksiyon ng
saPapnhagin
gu-di p in ak tungkulin
ano. mamamayan, panatilihin ang kaayusan ng lipunan, at pamahalaan ang mga
mga
pangangailangang
taaon.ong tulad ng pagpapatayo ng mga ospital at pagpapagawa ng
niisaihpinngumpampubliko

D R A
MFr T
c 4, 014
a h 2
mga tulay at kalsada.

Kung maisasagawa ang mga itoy higit na madaling magkakaroon ng

interaksiyong
pang-ekonomiko sa bawat indibidwal na siya namang magpapaangat ng
Insert
R
ene mamamayan.
Desc
ekonomi
ng mga
gya iaphoto:
dtepyamumuhay

artes, Joh

mabilis na
sa Europayong
at ibat ibang
An lumaganap
Re
bolus
ay
Immanue
l Kant
bahagi ng daigdig.
Marami sa mga
maykasama
pinag-ang kanilang
aralang Europeo ang nagnais na basahin ang
Encyclopedia ni Diderot at iba pang babasahin na
tumatalakay sa maling paniniwala at kaugalian.
Nagkaroon ng mga salon na naging lugar
ng talakayan ng mga pilosopo, manunulat, artists
Pangkaisip
an
at ibag pang katulad nito.
Nagmula sa Paris
ang
salons noong 1600s tuwing nagkakaroon ng
pagbasa ng tula ang kababaihan. Sa pagsapit ng
1700s, ang kababaihang mula sa gitnang-uri ay
nagkaroon ng kani-kanilang pagtitipon.
Kalaunan ay naging lugar ito ng pagkikita
ng mga middle-class at noble na may
pagkakaunawaang pantay sila lalot higit sa
pagtalakay ng mga ideyang liberal.

n Locke,

1. Ano ang kaibahan

ng prinsipyong
merkantilismo sa
prinsipyo ng
laissez faire?
2. Ano ang
pinaniniwalaan ng
mga physiocrats?

3. Paano lumaganap
ang kaisipang
liberal sa kabuuan
ng Europa?

355

Impluwensiya ng Pagkamulat ng Pangkaisipan

Nagbigay ang pagkamulat-pangkaisipan ng ideya at

wika na siyang ginamit ng mga Pranses at Amerikano sa
kanilang rebolusyon. Naging epektibo ang impluwensiya ng
pagkamulat sa pagkakaroon ng mga tao ng karapatang
makapili ng sariling pilosopiya.
Higit ngang naging mapanuri ang tao at ibat ibang
pananaw ang kanilang natutuhan sa panahong ito. Marami
ang natutong magtanong sa mga kaugalian at
tradisyong
matagal na sinunod.
mapangahas
ilan sa daan
pagtuligsa
baguhinNaging
ang estrukturang
ito. ang
Nagbibigay
ito sa isa
pang
sa uri ng rebolusyon: Ang Rebolusyong Politikal.

Ma hD 24,
2014
R
rc
World History: Connections to Today (Discovery Channel School)
World History: Patterns
of Interactions
(Beck,
R. et al) pp 552-553
e
struktura
ng lipuan
Kasaysayan
Pinagkng Daigdig (Vivar, T. et al) pp. 222-225

Ngayon ang panahon upang iyong maunawaan ang Rebolusyong

Pangkaisipan bilang mahalagang sangkap ng Rebolusyong Plitikal.Gawin
mo ang unang hamon para sa iyo.

unan

A F T

GAWAIN BLG.4: Tala-hanayan

(3-2-1
CHART)
samantal
ang Chart)
ang
iba ay nagnais
PANUTO: Gawaing Indibidwal

Punan ang sumusunod na chart.

.
na

356

MGA BAGAY NA AKING NALAMAN

3
2
1

MGA INTERESANTENG IDEYA

MGA TANONG NA NAIS MASAGOT

DRAFT
Marc h 2 14
4 , 2 0
PAMPROSESONG TANONG

1.

pilosopikal ang sumibol at kumalat sa malaking bahagi ng Europa?

2. Paano binago ng ibat ibang kaisipan ang pagtingin ng mga
Europeo
sa kanilang pinuno
at pamahalaan?
Ano-an
ong pangkai
sipang
3. Naging makatuwiran kaya ang mga kaisipang ipinanukala ng mga
Philosophes? Pangatuwiranan.
4. Paano binago ng Rebolusyong Pangkaisipan ang pagtingin ng
mga marami sa:
a. relihiyon
b. pamahalaan
pc. ekonomiya
olitikal, e
konomik
al, med
ikal at
d. kalayaan

357

Pagkatapos mong maunawaan ang Rebolusyong Pangkaisipan

bilang mahalagang salik ng pag-usbong ng Rebolusyong Pampolitikal,
napapanahon na upang pagtuunan ng pansin ang mga estadong dumaan
sa Rebolusyong Pampolitikal, partikular ang Rebolusyong Amerikano at
Rebolusyong Pranses kasama na dito ang rebolusyon sa Latin America.

PAGSUSURING PANTEKSTO

Sa huling bahagi ng ika-18

siglo, ibang uri ng himagsikan ang
lumaganap sa bahagi ng Atlantiko. Ito
ay naimpluwensiyahan ng mga
ideyang pinalaganap noong Panahon

REBOLUSYONG AMERIKANO:
SANHI, KARANASAN AT
IMPLIKASYON
Ang

digmaan

para

sa

D R AF T
M a r 4, 2
c h 2 0 1 4
mga
pagtatanong
tungkol
sa
absolutong
monarkiya
at
sa
dominasyon ng Simbahan sa mga
panlipunan at pampolitikang galaw ng
ng Enlightenme
nt. Inilatag
mga tao. Ang ganitong kaisipan ay
naging daan upang patalsikin ang
France.

Nagsimula
ang
digmaan
noong 1775 sa pagitan ng 13 kolonya
sa
Timog America
Great
satra
America
aydisyuna
lalongatkilala
l na Britain. Ito
ang unang himagsikan na naghangad
ng kalayaan at pagbabago sa
lipunan. Naging daan din ito sa
paglawak ng mga prinsipyong
rebolusyonaryo sa France at sa isang
madugong himagsikan noong 1789.
Itinuturing sa
naAmerica
mas malakiat ang
ehimen
naiwang epekto ng Himagsikan sa
France sa kabuuan ng Europa at iba
pang panig ng mundo sa dahilang
iniwan nito ang tatlong mahahalagang
prinsipyo ng pagbubuo ng isang
nasyon-estado:
ang
kalayaan,
pagkakapantay-pantay
at
ang
kapatiran.

sa
katawagang
Rebolusyong
Amerikano.
Nagsimula
ang
himagsikan nang ang mga Ingles na
naging mga migrante sa Timog
nito ang
kalaya
an
Amerika ay nagrebelde sa labis na
pagbubuwis na ipinataw sa kanila ng
silang kinatawan sa Parliamento
upang sabihin ang kanilang mga
hinaing.
Nagdeklara ntong
sila ng paglaya
P
arliame
sa
mga
Ingles
noong
1776.
Pagkatapos ay nagbuo sila ng isang
malakas na hukbo na magiging
tagapagtanggol sa British.
Ang
Digmaan para sa kalayaan ang
naging dahilan ng pagbubuo ng
United
America.
Ingles States ofdahil
wala

358

Ang Labintatlong Kolonya

Ang malaking bilang ng mga Ingles
ay
nagsimulang lumipat at manirahan sa Hilagang
Amerika noong ika-17 siglo. Karamihan sa kanila
ay nakaranas
bagong
pananamplataya
ng persecution na
dahil resulta
sa kanilang
ng
Repormasyon at Enlightenment sa Europa. Sa
kalagitnaan ng ika-18 siglo ay nakabuo na sila
ng 13 magkakahiwalay na kolonya na ang
hangganan sa Hilaga ay Massachusetts at sa
Timog ay Georgia. Bawat isa sa mga kolonya ay
may sariling lokal na pamahalaan. Noong 1750

AFT
D
March
24 0
R
, 2 1
4

laban sa France upang mapanatili sa ilalim ng

kanilang imperyo ang 13 kolonya. Nais ng British
na ang mga kolonya ay mag-ambag sa kanilang
gastusin sa pamamagitan ng pagdaragdag ng
ay
ng napalakin
g halaga
mga gumastos
buwis.

Ma

ng British

Britanyalabin
sa Hilagang tatlong
America
kikita

Isa-isahin ang 13 kolonya ng British sa North America

1.
2.
3.
4.
5.
6.

sa

7.
8.
mapa an
9.
10.
11.
12.
13.

kolonya

ng

359

Dahilan
Walang Pagbubuwis
Representasyon

Kung

Walang

Ang mga kolonya ay walang kinatawan sa

Parliamento ng British sa London kaya sila
ay nagprotesta sa pagbabayad sa labis na
buwis na ipinapataw sa kanila. Ang
kanilang naging paboritong islogan ay ang
walang
pagbubuwis
kung
walang
representasyon. Noong 1773 ay isang
pangkat ng mga kolonista ang nagsuot ng
kasuotan ng mga Katutubong Amerikano
at nakapasok sa isang pangkalakal
na
ang mga tone-toneladang tsaa sa pantalan
ng Boston harbor sa Massachusetts. Silay
nagprotesta sa ipinataw na buwis sa tsaa
na
inaangkat
bapor
ng mga sa
Ing mga kolonya.
les. Kinilala sa
kasaysayan ang pangyayaring ito bilang
Boston
Tea
Party.
Nagpasa
ang

D
MRa A
r
c h 2

sa mga kolonista na naging kabahagi ng

nabanggit na insidente.
Kanil pama

ritanya

anghalaan
itinap

ng kaparus

ng

on

FT
4, 2014

ahan

Ang Stamp Act na ipinasa ng Parliamento noong

1765 ay
ay nagdagdag
nagdagdag ng
ng buwis
buwis para
para sa
sa pamahalaan
pam
ng Britanya.
Naisagawa
ito
sa
pamamagitan
ng
ritanya.
paglalagay
ng mga selyo sa anumang produkto na
pamamagit
dadalhin sa Britanya mula sa mga kolonya.

360

Ang Unang Kongresong Kontinental

Ang mga kolonyang bumubuo
sa 13 kolonya ng Great Britain sa
Amerika ay dagling sumaklolo sa
naging kinahinatnan ng insidente sa
Massachusetts. Binuo nila ang Unang
Kongresong Kontinental na dinaluhan
ng mga kinatawan ng bawat kolonya
maliban sa Georgia.
Ang pagpupulong na ito at
pagsasama-sama ng mga kolonya ay
isang pagpapakilala ng kanilang

Ang Pagsisimula ng Digmaan

Noong Abril 1775 nagpadala
ang Britanya ng tropa ng mga sundalo
sa Boston
upang kunin nang
puwersahan ang isang tindahan ng
pulbura sa bayan ng Concord.
Isang Amerikanong panday na
nagngangalang Paul Revere ang
naging kasangkapan upang malaman
ng mga tao na may paparating na mga
sundalong British. Sa pamamagitan ng
pagsakay sa kanyang kabayo at
pagligid
sa
buong
bayan ay
napagsabihan niya ang mga tao na
maghanda sa pakikipaglaban. Kaya
mayroong
grupo
ng
mga
tagapangalaga at tagapagbantay na
Amerikano ang humadlang sa mga

D FT
MaRr cA 4, 2 0
h 2
1 4
ipinatutupad ng mga Ingles sa kanila.
Noong ika-5 ng Setyembre,
1774, 56 kinatawan ng mga kolonya
ang dumalo dito. Binigyang diin ng
paglaban
mga iyon mula
grupo
nasasa pagkakataong
sa isang kilalang kinatawan na si

makitang pagkakaiba ang isang tagaVirginia, Pennsylvania, New York at

New England. Dapat na tandaan na
silay nagkakaisa at sama-samang
batas Patrick at polisiy
ry, ang
na
magtataguyod paraHen
sa kapakanan
ng
kabuuang kolonya. Nagkaisa sila na
itigil na ang pakikipagkalakalan sa
Great Britain at itoy nagpasimula
pagkatapos ng Setyembre, 1775.
Marami sa mga kolonya ang
determinadong
bumuo at gumamit ng
wala nang
dapat
mga radikal na pamamaraan
upang
labanan ang puwersa ng Great
Britain. Sa bawat kolonya ay bumuo ng
magiging kabilang sa boluntaryong
army at handang makipaglaban sa
pamamagitan ng digmaan.

bayan ng Lexington.
Nagpalitan ng putukan ang
magkabilang
pangkat
hanggang
walong Amerikano ang napatay. Dito
sundalo
ng Digmaan
Brit
ish sa
na
na nagpasimula
ang
para
kalayaan ng mga Amerikano. Sa
Concord naman ay nagkaroon ng
pagkakataon ang mga
na
mag-organisa
at
puwersahang
Amerikano
mapabalik ang mga sundalong British
sa Boston. Dito na nila tuluyang
papala
pit sa
nakubkob ang mga sundalong British
sa loob ng siyudad.

Marami sa mga kolonya ang

determinadong bumuo at
gumamit ng mga radikal na
pamamaraan upang labanan
ang puwersa ng Great Britain.
361

1. Ano-anong polisiya ang

nagtulak sa mga Amerikano
na lumaban sa mga British?
2. Ano ang nais ipabatid ng 13
kolonya nang binuo nila ang
Kongresong
Unang
Kontinental?

DRAFT
March 24, 2014
Ang Ikalawang Kongresong Kontinental
Ang Kongresong Kontinental ay muling nagpulong sa ikalawang pagkakataon
noong Mayo, 1775 at idineklara ang pamahalaan na tinawag nilang United Colonies of
America (Pinagbuklod na mga Kolonya ng Amerika). Ang hukbo ng mga militar
ay
tinawag na Continental Army at ang naatasan na commander-in-chief ay si George
Washington. Sinubukan ng hukbong militar na makuha ang Boston ngunit natalo
sila sa Digmaan sa Bunker Hill.
Sinunod ng mga Amerikanong kubkubin ang Canada ngunit natalo rin sila
dito.
Maski sunud-sunod ang pagkatalo ng mga Amerikano sa labanan ay hindi pa rin sila
nawalan ng pag-asa hanggat tuluyang napaalis nila ang mga sundalong British na
patuloy na nakukubkob sa Boston noong Marso, 1776.

362

Ang mapa sa kaliwa

ay nagpapakita ng
digmaan sa pagitan
ng Amerikano laban
sa mga mananakop
na British.

D AFT
MaR r c h 2
4 , 2 0 1 4
Ang Deklaras

yon ng

Noong Hunyo 1776 ay nagpadala ng malaking tropa ang Britanya sa

Atlantiko upang tuluyang durugin at pahinain ang puwersang Amerikano. Upang
aprubahan ang Deklarasyon ng Kalayaan noong Hulyo 4. Ang dokumento
isinulat halos lahat ni Thomas Jefferson, isang manananggol. Binigyang diin
dokumento na ang dating mga kolonya ay di na kasalukuyang teritoryo
K
alayaan
Britanya.
Sila,
sa nan
panahong ang
iyonganay kinikilala
bilang malayang
nasyon
matugu
itongna
pangy
ayari
katawagang Estados Unidos ng Amerika.

ay

minarap

at ng K

ongreson

g Konti

nental n

ay
ng
ng
sa

363

Buwan na ng Agosto nang tuluyang nakadaong ang hukbo ng Britanya at

sinakop nila ang siyudad ng Nueba York. Napilitan ang puwersa ni George
Washington na umatras sa labanan. Ang hukbo ng mga British ay napakalaki
na halos bumubuo sa 30,000 mga sundalo samantalang ang hukbo
na
pinangungunahan ni Washington ay nasa 3,000 sundalo lamang ang bilang.
Nagkaroon ng pag-aaral at pagpaplano si Washington kaya noong ika25 ng Disyembre,1776 ay naglunsad siya at ang kanyang hukbo ng isang
sopresang pag-atake laban sa mga British. Ginamit ng hukbo ni Washington
ang Ilog Delaware upang maisakatuparan ang kaniyang balak. Ito ang naging
dahilan kung bakit nila napagwagian ang Digmaan sa Trenton at Princeton
ngunit silay di nagtagumpay sa pagkuha sa New York.

Pagtulong ng mga Pranses sa Labanan

D AFT
MaRr c 4 , 2 0
h 2
1 4
Simula
noong
1777 ay
sinimulan ng mga British ang pagatake
sa mu
Amerika mula
sa Canada,
Paglusob
la sa
ngunit sa bawat pagtatangka nila sila
ay napipigil ng mga hukbong

Co

lumaki na sa bilang at umaabot na sa

halos 20,000 sundalo ang bumubuo
nito.
Noongada
Oktubre
sa taon
Can Amerik
ano.
Ang ding
tradisyunal
iyon ay nanalo sa Labanan sa
Saratoga ang mga Amerikano at ito
ang naging dahilan sa pagwawakas
ng mga pag-atake ng mga British
mula sa Canada. Ang pagsuko ng
hukbong British ay mula sa
ntinental
Ar
my
pamumuno
ni ay Heneral
John St
Burgoyne
laban
hukbong
sa
pinamumunuan ni Heneral Horacio

Paano ipinaglaban
Amerikano
ang
kalayaan?

ng mga
kanilang

na kalaban ng British at ang mga French

ay naging lihim na taga-suporta ng mga
rebeldeng Amerikano simula pa lamang ng
labanan. NoonAng
pang
1778France
ay nagsimula
bansang
ay
nang bigyan ng pagkilala ng pamahalaang
bilang isang malayang bansa. Nagpadala
sila ng mga bapor pandigma upang
matulungan ang mga Amerikano sa
kanilang pakikipaglaban sa mga British.
P
ranses
ang Un
ited
Kaya dahil sa lumalakas na
puwersa ng mga rebelde ay minabuti ng
Britanya na sakupin ang timugang bahagi
ng kolonya isa-isa.
Noong Disyembre, 1778 ay nakuha
ng mga British ang daungan ng Savannah
at nakontrol
ang Georgia. Dahil dito
ates of ng buo
America
ay naging mahirap sa mga
Amerikano upang muling makuha ang
Savannah kahit
may tulong na nagmumula
sa mga
Pranses. Kinubkob naman ng mga
British ang Continental Army sa
daungan ng
Charleston at pinuwersa itong
sumuko sa
pamahalaan ng British.

364

Ang Labanan sa Yorktown

Sa pamumuno ng British commander na si Heneral Charles Cornwallis ay
tinangkang sakupin ng Britanya ang Timog Carolina. Ngunit sa pamamagitan ng
magkasamang puwersa ng mga Amerikano at Pranses ay natalo ang mga British
sa Labanan sa Kings Mountain noong huling bahagi ng 1780 at sa Labanan sa
Cowpens ng mga unang bahagi ng 1781.
Nag-ipon ng lakas sa kaniyang hukbo si Heneral Cornwallis kaya
pansamantalang humimpil muna sila sa Yorktown. May karagdagan pang hukbo ng
mga sundalong Pranses ang dumating sa Amerika na bumibilang sa 6,000 kaya
napagpasyahan ni Washington na talunin nang lubusan ang mga British. Kaya
noong Oktubre 19,1781 ay minabuti nang sumuko ni Heneral Cornwallis at dito ay
tuluyan ng nakamit ng mga Amerikano ang kanilang kalayaan.

Amerikano
sa
digmaan
ay
malaking pagkamangha sa mga
British sa mundo.
AngAng Britain ay
itinuturing ng panahong iyon bilang
isang malakas na kapangyarihan

Ang Digmaan para sa

Kalayaan
ng
Amerika
ay
nagbago
sa
mukha
ng
kasaysayan ng mundo
sa
dahilang ito ang naging dahilan
ng pagbuo ng isang bagong
nasyon na umunlad at naging
isang makapangyarihang bansa

sinanay na mga sundalo subalit

tinalo ng mga Amerikanong
sundalo na di nagkaroon ng mga
pagsasanay
pakikipaglaban.
n
mpagk saayroon
apanalog
Sa isang kumperensiya sa
Paris noong 1783 ay pormal na
ng
Britanya
ang
tinanggap
kalayaan ng kanilang dating
ang
Amerika.
kolonya,
Samantalang ang mga nasa
mahuhu
n na nagnanais
g mga
say npa ring a
Amerika
pamahalaan ng hari ng England ay
lumipat sa Canada na nanatiling
kolonya ng Britanya.

Ang mga ideyang iniwan

ng digmaan para sa kalayaan ay
naging simbolo at inspirasyon sa
maraming
kolonya na nais
sa hina mga harap.
lumaya
sa
kanilang
mga
mananakop at lalo na sa mga
rebolusyonaryong Pranses.
Ang
mga
rebolusyonaryong Pranses na ito
ang
naglunsad
ng
pagpapabagsak sa rehimen ng
absolutong monarkiya sa France
noong 1789 at nagbuo ng isang
republika nang lumaon.

Paghahangad ng Kapayapaan

D FT
Ma cRh , 2
r
A2 4 014
a

365

DRAFT

Marc h 2
4 , 2 0
Ano

ng

ang sinisim

bolo

14

Pinagkunan:
World History: Connections to Today (Discovery Channel School)
Project EASE
Panlipunan
III itaas?
Modyul 15
larawa
ng mak Araling ikita
sa
Mga Mungkahing Babasahin:
Kasaysayan ng Daigdig ni Teofisto Vivar et al (pp. 228230) Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et al (pp. 262-266)
Pagtapos mong matutuhan ang Rebolusyong
Amerikano, subukin mong isagawa ang sumusunod na
gawain upang masukat ang iyong kaalaman sa paksa.

366

GAWAIN BLG.5: Pulong- Isip

PANUTO: Pangkatang Gawain. Katulong ang mga miyembro ng iyong pangkat
sagutin ang mga tanong sa apat na learning centers na binuo ng inyong guro.

LEARNING

LEARNING

CENTER II

CENTER I

Paano

Ano-anong

dahilan

ang

nagtulak sa
mga
humingi

isinakatupar
ng
mga
an
Amerikano ang

ng

Amerikanong

tahasang

D AFT
Mar h 24, 2014
c R
Gran Britanya?

paghingi
kalayaan

ng

kala
LEARNING
CENTER III

nakaapekto
n Paa
pagtulong
ang
Pransya
ng
mga

no

yaa

LEARNING
CENTER IV

sa

Amerikano sa
pagtamasa
mula
sa
nito
ng
kalayaan?

Ano ang naging

kinalabasan
Rebolusyong
ng

Amerikano
?

367

Pamprosesong Tanong
1. Ano-ano ang pangyayaring nagbunsod sa pagsilang ng Rebolusyong
Amerikano?
2. Ano ang naging epekto ng labis na pagbubuwis ng Great Britain sa
kamalayan ng mga Amerikano?
3. Paano hinarap ng mga Amerikano ang malakas na puwersang
militar ng Great Britain?
4. Paano binago ng pananagumpay ng mga Amerikano ang tingin ng
daigdig sa Great Britain? United States? Pangatuwiranan.
5. Maihahantulad ba ang karanasang ito nang lumaban ang mga
Pilipino para sa kalayaan mula sa mga mananakop? Pangatwiranan.

Ang pananagumpay ng Estados Unidos ay nag-iwan ng aral hindi

lamang sa mga Amerikano kundi maging sa ibang bahagi ng daigdig.
Tunghayan ang kasunod na teksto at alamin ang dinamiko ng
Rebolusyong Pranses.

DRAFT

PAGSUSURING PANTEKSTO

Ma r c h 2
4 , 2 0 1
Mga Salik
sa Pagsiklab
Pranses
REBOL
USY ng Rebolusyong
ONG P
RANSES:

Ang

Ano ang mga salik na nagbigay-daan sa Rebolusyong Pranses? Ilan

sa mga ito ang kawalan ng katarungan ng rehimen, oposisyon ng mga
intelektuwal
sa
namamayaning
kalagayan,
walang
hangganang
kapangyarihan ng hari, personal na kahinaan nina Haring Louis XV at Haring
Louis XVI
bilang mga
pinuno, at ang
krisis
na kinaharap
amumu
no ng
Karaniw
U sa pananalapi
ri
ng pamahalaan.

368

Ang Kalagayan ng Lipunang Pranses noong 1789

Simula ng taong 1789 ang France ay pinaghaharian ni Haring Louis
XVI, isang Bourbon na ang pamumuno ay absoluto. Ang absolutong hari ay
itinuturing na makapangyarihang pinuno ng isang nasyon sapagkat ang
kanilang ginagamit na basehan sa kanilang pamumuno ay ang divine right
theory. Ito ay ang paniniwala na ang kapangyarihan ng isang hari ay nagmula
sa kanilang mga diyos para pamunuan ang bansa.
Ang lipunang Pranses naman ay nahahati sa tatlong pangkat na
tinatawag na estates. Ang unang estate ay binubuo ng mga obispo, pari at ilan
pang may katungkulan sa Simbahan. Ang ikalawang estate ay binubuo ng
mga maharlikangPranses. Samantalang ang ikatlong estate ay binubuo ng
nakararaming bilang ng mga Pranses gaya ng mga magsasaka, may-ari ng
mga tindahan, mga utusan, guro, manananggol, doktor, at mga manggagawa.
ng una at ikalawang estate sa ilalim ng kautusan ng hari ay di ibinibilang sa
Pagdating at
noong
ay estate
kinailangan
ngang
pamahalaang
France
ng
mga nagbubuwis
ang 1780
ikatlong
lamang
nagbabayad.
Idagdag
pa
rito ang magarbo at maluhong pamumuhay ng hari at ng kaniyang pamilya
kaya patuloy ang paghihirap ng mga bumubuo sa ikatlong estate. Gayundin,
na
angDigmaan
maramingpara
digmaan
sa kalayaan
na sinalihan
ng mga
ng France
Amerikano
kabilang
ay umubos
na dito ang
ng pera
tagumpay
para

Ma rDc R, 2A14
h 2 4 0
malaking
ga

pan

mitin

halaga

pa

sa

P ano nakatulong ang prinsipyong

prinsipy
a
divine right sa pagpapanatili ng
kapangyarihan ng hari ng France?
gangailanga

n ng mg

a pangk

F T

pan

gangaila

ra

itaguyo

araniwan

ang

ng
B kit ang nasa ikatlong estate
anlama g inatasang magbayad ng s?
a
Makatwiran
ba ito? Ipahayag ang iyong
anbuwi
Prans
es.
sa
M
sa loobin.

ngan ng lipunan. Ang bumuo

369

Ang Pambansang Asemblea

Upang mabigyang lunas ang kakulangan sa salapi na kailangan ng
France nang panahong iyon ay minabuti ni Haring Louis na magdaos ng
isang pagpupulong ng lahat ng kinatawan ng tatlong estate noong 1789 sa
Versailles.
Hindi nabigyang lunas ang suliranin ukol sa pananalapi dahil hindi
nagkasundo ang mga delegado sa paraan ng pagboto. Dati,
nagpupulong
nang hiwalay ang tatlong estate. Matapos nitoy saka pa lamang sila
boboto.
Bawat estate ay may isang boto. Karaniwan na magkatulad ang boto
ng una at ikalawang estate laban sa ikatlong estate kaya naman laging talo
ang huli.
Dahil dito humiling ang ikatlong estate na malaking bilang
ay mga
bourgeoisie na ang bawat delegado ng asemblea ay magkaroon ng
tig-iisang
boto. Sapagkat
humigit-kumulang
1789. Inimbitahan
nila dito ang
una at ikalawangkalahati
estate . ng 1,200 delegado
ay mulaDahil
sa na rin sa panunuyo ng ikalawang estate, itinuloy pa rin ni Haring
ikatlong
estate, malaki na
angpagpupulong.
kanilang pagkakataong
Louis XVI
ang magkahiwalay
Isinara ang maisakatuparan
lugar na dapat
ang
nais
sanay
pagpupulungan
ng
ikatlong
estate
kung
kayat
sila
ay
nagtungo sa
estate ang k
anilang sa
rili bilang
na ng
mga
tennis court
palasyo.
reporma.Maraming mga pari at ilang noble ang sumama sa kanila at hiniling
Mula sa panukala ni Abbe Sieyes isang pari, idineklara ng
ikatlong
hindi naisakatutuparan ang kanilang layunin.
Matapos ang isang linggoy ibinigay ng hari ang hiling ng ikatlong
estate nang kanyang ipag-utos na sumama ang una at ikalawang estate sa
pambansang
sa Pambansa
hari asemblea.
na b
ngumuo
Assen
g
mbly
isang
noong Hunyo 17,
Maituturing ang pangyayaring ito ng unang pagwawagi ng ikatlong
estate.

D R
MaA r Fc T
h
4
2 4, 2 0 1
kon

stitusyon

at nan

indigang

hindi a

alis hang

gat

Ano
Ano ang
ang nakatulong
nakatulong sa
sa ikatlong
ikatlong estate
estate upang
upang makuha
makuha nila ang
nila hinihingi sa hari?

370

DRAFT

Ang Tennis Court Oath na nangyari sa Versailles, France

Ma r c h 2014
24,
Nagkaroon ng malaki at popular na suporta sa Paris ang Bagong
Asembliya. Noong Hunyo sa pamamagitan ng payo ni Reyna Marie
Ang P nagpadala
agb
agsak
Bastille
Antoinette,
ng mga
sundalo sangParis
at Versailles ang hari upang
payapain ang lumalaganap na kaguluhan.
Ang desisyong ito ay lalong nagpaigting sa paglaganap ng rebelyon.
Isang malaking kaguluhan ang nangyari noong Hulyo 14, 1789 nang
sugurin ng mga galit na mamamayan ang Bastille. Ito ay isang
kulungan ng mga napagbintangan at kalaban ng kasalukuyang monarko
sa kanyang
pamamahala. Pinakawalan ang mga nakakulong dito. Ang
pagbagsak ng
Bastille ay palatandaan na ang mga tao ay naghahangad ng
tinawag na mga rebolusyonaryo ang mga sumama sa pakikipaglaban.
pagbabago sa pamahalaan.
Silay
Lumaganap ang kaguluhan sa ibat ibang panig ng
binubuo ng mga sundalong sinanay at handang ipagtanggol ang
France at
Asemblea.
Karaniwan silang nakasuot ng mga badges na pula, puti at bughaw
na naging kulay ng rebolusyon. Hanggang sa kasalukuyan ang mga kulay
na ito ay matatagpuan pa rin sa watawat ng bansang France.

371

Kalayaan, Pagkapantay-pantay at Kapatiran

Taong 1789 nang ang Constituent Assembly, ang bagong
katawagan sa Asembleyang Nasyonal ay nakapagpalabas ng
isang bagong saligang-batas. Ang pambungad na pananalita ng
saligang-batas ay tungkol sa Deklarasyon ng mga Karapatang
Pantao at Mamamayan. Binigyang-diin nito na ang lipunang
Pranses na kinakailangang nababatay sa mga ideya ng kalayaan,
pagkapantay-pantay at kapatiran.
Makalipas ang dalawang taon, Setyembre 1791, ay
lubusang napapayag si Louis XVI na pamahalaan ang Pransiya sa
pamamagitan
ng
bagong
saligang-batas.
Ang
kapangyarihan ng
mga nasa Simbahan at ng mga maharlika ay
nabawasan din at ang halalan para sa Asembleang bubuo ng
mga batas ay idinaos.

PRIMARYANG BATIS NG

D R T
M Ac Fh 4 , 2 4
2
0 1
Agosto 27, 1789 nang isinulat ng mga
Pranses ang Declaration of the Rights
of Man. Ilan sa mga prinsipyong
KAS
AYSAYAN
nakapaloob
dito ay makikita
sa apat
na kahon. Unawain ang mga

free and equal in rights

are
Every man

born and
is presumed

at sagutin ang mga tanong tungkol

dito.

remainent un
innoc

kaisipang naka
Mpaloob en sa
The aim of the government is
the preservation of the rights
of man

bawat ka

hon

til

Law is the expression of

the general

prov

will (of the people).

en gu

ilty

Ano ang pangunahing layunin ng pamahalaan?

Naniniwala ka ba dito? Bakit?
Bakit mahalaga na paniwalaang inosente ang nasasakdal
hanggat hindi napatutunayan ang kanyang sala?
Ano ang implikasyon sa pamahalaan ng mga prinsipyong
nabanggit sa Declaration of the Rights of Man?

372

Ang Pagsiklab ng Rebolusyon

Maraming mga monarko sa Europa ang labis na
naapektuhan sa pagsiklab ng French Revolution. Natakot
silang ang ganoong uri ng rebolusyon ay lumaganap sa
kanilang mga kaharian at pinangangasiwaan. Noong taong
1792 ay nagpadala ang Austria at Prussia ng mga
sundalong
tutulong
upang
talunin
ang
mga
rebolusyonaryong Pranses. Sa mahabang panahon ng
pakikipaglaban ay tinalo ng mga rebolusyonaryo ang mga
sundalong tumulong upang silay patigilin.

1. Ano ang sinisimbolo

ng
pagbagsak
ng
Bastille sa kasaysayan
ng
monarkiya
sa
France?

Ang rebolusyon ay lalong naging malakas at malaki

nagngangalang Georges Danton.

D R
M aA r Fc T
h 2014
2 4 ,
Pinagsususpetsahan ng mga rebolusyonaryo na
posibleng ang mga noble ng France ay bumubuo ng
alyansa sa iba pang mga bansa sa Europa upang muling
g pamum
n
ibalik sa
angpamamagitan
kapangyarihan
ng hari
at tapusin uno
ang

2.
Ilarawan
ang
kalagayan ng France sa
panahon ng rebolusyon.

at ang
mga sumusuporta sa kanya ay pinatay sa
pamamagitan ng paggamit ng guillotine.

Tinawag ang
pangyayaring
Pransiya bilang
rebolu
syong
p
inasi ito sa mulan.
Dahil
September Massacres. Noong Enero 1793 ay napugutan
ng
isang abo
gadong
naman ng ulo ang haring si Louis XVI. Sa taong ding iyon
ay sinunod naman nila si Reyna Marie Antoinette. Dahil sa
mga sunod-sunod nitong pangyayari ay idineklarang isang
Republika ang Pransiya.

dito a

y hinuli

nila ang

hari

373

Ang Reign of Terror

Marami sa mga bansa sa Europa kabilang na ang Britanya ay sumama
na sa digmaan laban sa Pransiya. Malaking bilang ng mga nakababatang
kalalakihan ang pinuwersang sumama sa hukbong sandatahan upang idipensa
ang bagong republika. Noong Abril 1794 ay binuo ng mga rebolusyonaryo ang
isang pansamantalang pamahalaan sa ilalim ng Committee of Public Safety. Ang
pinakamabisa at aktibong miyembro rito ay ang isang manananggol na si
Maximilien Robespierre, isang masidhing republikano.

Ang manananggol na si Maximilien Robespierre

Isa sa naging pangunahin niyang gawain upang maipagpatuloy ang
rebolusyon ay ang pagpapadala ng maraming mga sundalo na uubos sa mga
kaaway ng Republika. Ang mga kaaway na ito ay pawang pinatay sa

D R A
Ma rF T2 2014
4,

Terror.Umabot sa 17,000 katao ang pinatay sa pagitan ng 1793 hanggang

1794 at may 20,000 naman ang mga namatay sa mga kulungan.

pamamagi

tan ng gu

illotine

Taong 1794 nang humina ang kapangyarihan ng

rebolusyonaryo
at nakuha ng mga moderates ang pamamahala. Kabilang sa
mga
mgaAng
pinunong
extremists
gaya nina Danton at Robespierre
France
sa ilalimng
ngRebolusyon
Dir
ectory
tinawag
ang panahong
ito bilang naman
Reign of
ay pinatayatrin sa pamamagitan
ng guillotine.
Napagwagian
ng France
ang kaniyang pakikidigma sa mga bansang Europa kaya ang mga ito ay
lumagda ng kasunduan sa kaniya maliban sa Britain.Taong 1795 nang ang
Republika ng Pransiya ay gumamit ng bagong saligang-batas na ang layunin
ay magtatag ng isang Direktoryo na pinamumunuan ng limang tao na tauntaon ay ihahalal.
Ngunit
ang
pamahal
aang
itoy di
nagtagu
Ano ang
reign of terror?
mpay.
Itoy sa
dahilang
Bakitang
ito lumaganap?
pamahalaan ay naubusan ng pera. Samantala, ibat ibang pangkating
pampolitika ang nagnais na hawakan ang pamamahala at maraming tao ang
nais na bumalik sa monarkiya.
374

Ang Pagiging Popular ni Napoleon

Kailangan ng France ng isang malakas na lider
matapos ang rebolusyon, kaya noong 1799 ang
pinakapopular at matagumpay na heneral, si Napoleon
Bonaparte ay nahirang na pinuno. Sa panahon ng kaniyang
pamumuno ay nasakop niya ang malaking bahagi ng Europa
at kinilalang Emperor Napoleon I noong 1804. Ang kaniyang
hukbo sa kanilang pananakop ay naging mga disipulo ng
mga ideya ng Rebolusyong Pranses, ang kalayaan,
pagkapantay-pantay at kapatiran.
Ang mga ideya na ito ng rebolusyon ay lumaganap
sa Europa. Ang mga ideyang ito ang nagsilang sa iba pang
mga ideyang pampoltika gaya ng republikanismo at ng mga

D R A
Ma rFc Th 2
4 , 2 014

sa pagsukat. Naging susi ito upang maghangad ng mga

pagbabago sa pamumuno ang mga tao at magtatag ng
isang Republikang pamahalaan.
pr

pagg

Pinagk

aktikal na

unan

amit ng

: Proje

ideya gaya

sistemang metriko

ct EASE A

ng

raling

Mga Mungkahing Babasahin:

Kasaysayan ng Daigdig (Mateo et al.) pp 262-266

Kasaysayan ng Daigdig (Vivar et al.) pp 228-230

anlipuna

n Iyong
III Mo

dyul 15
natunghayan
ang masalimuot na kasaysayan ng
Rebolusyong Pranses. Ano ang iyong saloobin tungkol sa pangyayaring
ito? Naging makatuwiran ba ang mga Pranses sa mga pagbabagong
kanilang isinakatuparan? Hinahamon kita na ipahayag ang iyong
kaisipan sa pagsasagawa ng susunod na gawain.

375

GAWAIN 6: Diagram ng Pag-unawa

PANUTO: Gawaing Dyad
Gamit ang kasunod na diagram, tukuyin ang hinihinging mga impormasyon
ayon sa iyong pagkaunawa.

REBOLUSYONG
AMERIKANO

REBOLUSYONG
PRANSES

PAANO NAGKAKATULAD?

DRAFT
March 24, 2014

376

PAANO NAGKAKAIBA?
REBOLUSYONG
AMERIKANO

ASPETO

REBOLUSYONG
PRANSES

MGA DAHILAN
MGA SANGKOT NA
AKTOR
DALOY NG MGA
PANGYAYARI
BUNGA O IMPLIKASYON

DR A
Mr
a c Fh T4, 2014
2
PANGYAYARI

SALO

Pam

1.
2.
3.

Tanon

4.
5.
6.
7.
8.

proses

OBIN

ong

PaanoTUN
nakaapektoGKOL
angSA
kalagayang

panlipunan ng karamihang
mamamayang Pranses sa pagsibol ng rebolusyon?
Ano ang sinisimbolo ng pagbagsak ng Bastille sa pamahalaang
monarkiya?
Naging makatuwiran ba ang paghingi ng mga Pranses sa pagbabago
ng lipunan? Pangatwiranan.
Paano namuhay ang mga Pranses sa panahong rebolusyunaryo?
Bakit hindi napigil ng puwersang monarkal ang rebolusyong Pranses?
Paano kumalat ang kaisipang liberal sa kabuuan ng Europa?
Paano binago ng Rebolusyong Pranses ang heograpiyang politikal ng
Europa?
May pagkakatulad ba ang karanasan ng mga ordinaryong Pranses sa
mga Pilipino partikular sa mataas na buwis? Pangatuwiranan.

377

ANG NAPOLEONIC WARS

Ang
Ang Napoleonic
Napoleonic Wars
Wars ay
ay isinunod
isinunod sa
sa pangalan
pangalan ni
ni Napoleon
Napoleon Bonaparte
na
naging pinuno
ng France
at nagtangkang
na naging
pinuno ng
France noong
noong 1799
1799 at
nagtangkang ipakilala ang
ipaki
kaniyang
ng pamahalaan
sa buong
Europa.
Ang
Wars ay
kaniyang
ideyaideya
ng pamahalaan
sa buong
Europa.
Ang Napoleonic
Napoleonic
serye ng mga digmaang pinangunahan ni Napoleon Bonaparte. Ang digmaan
serye
ng mga digmaang
pinangunahan
ni Napoleon
Bonaparte.
Ang noong
ay nagwakas
nang si Napoleon
ay natalo
sa Digmaan
sa Waterloo
ay nagwakas nang si Napoleon ay natalo sa Digmaan sa Waterl
1815.
Mga Pangunahing Dahilan ng Digmaan
Ang digmaang Napoleonic ay nagsimula sa panahon ng Rebolusyong
Ang
digmaang Napoleonic
nagsimula sa na
panahon
ng Reb
Pranses.
Nagtagumpay
ang mga ay
rebolusyonaryo
mapaalis
at mapahina
Pranses.
Nagtagumpay
angsamga
rebolusyonaryo
na mapaalis
at
ang kapangyarihan
ng hari
France
at maitatag ang
isang Republika.
Dahil
ang
kapangyarihan
sa France
maitatag
angpang
isangmga
Republi
sa pangyayaring
itong
ayhari
nagkaroon
ngattakot
ang iba
monarko sa
sa
pangyayaring
ito ay nagkaroon
ng takotnaang
iba pang magpabagsak
mga m
napipintong
paglaganap
ng rebolusyon
posibleng
sa
napipintong paglaganap ng rebolusyon na posibleng magpaba
kanilangNoong
mga pamumuno.
1792 ay nagpadala ang mga pinuno ng Austria at Prussia ng
ng mga
Noong 1792 ay nagpadala ang mga pinuno ng Austria at Pr
rebolusyonaryong Pranses kaya sa pananaw nila ang mabuting paraan para
madepensa ang rebolusyon ay palaganapin ito sa karatig- bansa. Noong
1793 ay nagsimulang lusubin ng mga rebolusyonaryong Pranses ang
Netherlands. Upang mapigil ang papalakas na puwersa ng mga Pranses ay
hukbong
sandatah
an upang
lusubinsa digmaan.
minabuti ng Britanya,
Espanya, Portugal,
at Russia na sumali

D R A
MarF hT
D 2
R4 ,
c 2014
hukbong
ang
AnoFr

sandatah

an

ang
ance.
Napole
Natalo silaonic Wa

rs?

1.

upang

A F T
lusubin

ang Fr

ance. Natalo sila

378

2. Bakit inilunsad ang Napoleonic Wars?

Ang Pagkilala sa Kakayahan ni Napoleon

Sa mga ilang taon ng digmaan sa Europa ay nanatili ang l
akas ng
Francesa
at ang
Francesa pakikihamok
pakikihamok sa
sa kalupaan
kalupaan at
ang mga
mga British
British nam
naman ay sa
katubigan. Nagbago lang ang sitwasyon ng naging kilala ang ka
kayahan
bilang pinunong heneral ni Napoleon Bonaparte.
Ang tagumpay ng mga digmaang inilunsad ni Napoleon
ropa ay
sa
Eu
naipapanalo
mga labanan
sa katubigan
di sa
naipapanalo niya sa niya
mgasa
labanan
sa katubigan
at di saat
kalupaan.
Noong1805
kalupaan.
ay nasakopN niya ang Hilagang Italya, Switzerland at ang Timog Germ any.
ay
nasakop
niya mga
ang Hilagang
Switzerland
at ang
ang pinagsanib na
Tinalo
niya ang
AustriansItalya,
sa Battle
of Ulm at
Timog Germ
ng
Tinalo ng
niyapuwersa
ang mga
of ng
Ulm
at ang
pina sa
nang durugin
ni Austrians
Napoleon sa
angBattle
hukbo
mga
Prussian
Battle
1806
puwersa
mgakabuuan
Austrians
Russiansnasakop
sa Battleang
of Austerlitz.
Tao
of Jena ng
at sa
ayatkaniyang
Gitnang Germany
na
nang durugin ng puwersa ni Napoleon ang hukbo ng mga
Prussian
of Jena at sa kabuuan ay kaniyang nasakop ang
1807 ay
Gitnang Ger nakilala bilang Rhine Confederation.
ntrol din
sa France. Sinunod
naman
niya
ang pagsakop
sa Espanya
Patuloy
niyang
sinakop
ang iba pang
bahagi at
ngPortugal.
Italya. kasundo
Noong
ing
ak naang
ni
tinalo niya ang puwersa ng mga Ruso sa Battle of Friedland.
Britanya
na
lamang
ang
nakikipagdigma
sa
France.
Dahil
sa
l
Nako niya nang lumaon ang Poland. Napilitan ang mga Ruso na
kapangyarihan
ni Napoleon
nagtatag
mga bagong
pamahalaan
makipag sa France.
Sinunoday
naman
niya siya
ang ng
pagsakop
sa Espanya
at
akas at
pinuno. Karamihan ay miyembro ng kanyang pamilya. Isa sa kanyang
Portug
ng mga
kapatid na lalaki, si Joseph, ay itinalagang hari sa Naples noong 1806 at nang
sa huling
bahagi
ng isa
1807pa
ayniyang
nakapagtayo
at napalaw
lumaon bilang Halos
hari ng
Espanya.
Ang
kapatid
na si Louis, ay

Ma r c h 2 4 4
D R A
, 2 0 1
A

ng m

ga bag

g Imperyo

Napoleon an

nagpak

ilala ng

mga rep

ong pinuno

orma up

na ito a

ng Pranse

ang

poleonic

sa Ka

F T
nlurang

Europa. Tang

lumaon bilang hari ng Espanya. Ang isa pa niyang kapatid

na si
naging hari sa Holland.

379
baguhin at gawing modernisado ang mga kaharian.
1. Sino si Napoleon Bonaparte?

Peninsula War (1808)

Taong 1808 ay nagkaroon ng mga pag-aalsa laban sa pamamahala ng
mga Pranses sa Espanya at Portugal. Nagpadala ng tulong na mga
sundalo ang Britanya sa mga rebelde ngunit tinalo sila ng mga Pranses sa
Espanya
kaya minabuti ng mga British na magkonsentreyt na lang sa Portugal. Ang
dahilang
Espanya
at Portugal
nasa kilala
bahagi
ng Europa
na War
Iberian
bahagi naang
ito ng
Napoleonic
Wars ayaynaging
bilang
Peninsular
sa
Peninsula.

Ang Paglusob sa Russia

(1812)
Napagdesisyunan
ni
Napoleon na lusubin ang Russia
sa dahilang kapag itoy kaniyang
masakop ay madali na niyang

Ang Pagkatalo ng France

Napilitan si Napoleon
na pabalikin ang kaniyang
hukbo sa France dahil sa
nakamamatay na lamig sa
Russia.
Karamihan
sa
natirang mga sundalo na

D AF
MarR h T 4 , 2
2 0 14
c
ami

1812 ay nagpadala si Napoleon

ng 600,000 mga sundalo na
binubuo ng Polish, German,
Italyano at mga Pranses upang
mapapasok
ang Noong
lumaban sa Battle of Borodino

of Borodino ay namatay
naman
sa
kanilang
paglalakbay
pagbalik
sa
France. Sila ay namatay dahil
ka
niyang
sa gutom, sa lamig ng klima o
napatay ng mga Russians.

sundalong ipinadala ni Napoleon

ang namatay sa labanan at
kinulang ang bilang ng mga
sundalo na magpapatuloy ng
mg
Britai
Mar n.
paglaban. Nakaabot
ang nhukbo
ni Napoleon hanggang sa
Moscow ngunit laking gulat nila
dahil wala silang naabutang tao
dito nang silay dumating. Nang
gabi ng Setyembre 14 ay
nagkaroon ng malaking
sunog
sa
sa Moscow. Ang mga gamit at
tinitirhan ng mga sundalo ni
Napoleon ay nadamay sa sunog
kaya
nawalan
sila
ng
pananggalang sa
mal
na
klima.
ami a
Sino kaya ang maaaring
g

Pranses na lamang ang

nakabalik nang maluwalhati
sa France.
Habang
akasama saMga
Battle
20,00 abala 0 sa
pakikipaglaban si Napoleon
sa Russia ay sinamantala
naman ng mga British ang
Espanya at nanalo sila ng
maraming beses sa kanilang
pakikipaglaban.
su Noong ndalong
1813 ay nasakop ng
mga British ang Timog France
at ang pinagsanib na puwersa
ng mga Ruso at Austrian ang
sumakop
naman
sa
HilagangFrance.
Napulbos
ang hukbo ng mga Pranses
sa Digmaan sa Leipzig at untiunting
bumagsak
ang
imperyong
itinayo
ni
Napoleon.

nagsimula ng sunog sa Moscow?

Pangatuwiranan.

380

Pagtatapos ng mga Labanan

Ang Pagtakas ni Napoleon

Taong 1813 nang talunin ng pinagsamang puwersa
ng Britanya, Austria, Prussia at Russia ang emperador na
Pranses na si Napoleon Bonaparte. Ang imperyong binuo at
itinatag ni Napoleon ay biglang bumagsak at siya ay sumuko
sa kaniyang nagbubunying kalaban. Si Louis XVIII, ang
kapatid ni Louis XVI (ang haring pinapatay nang panahon ng
Rebolusyong Pranses) ang naging hari ng France noong
1814 at si Napoleon ay ipinatapon sa isla ng Elba, malapit sa
kanlurang baybayin ng Italya.

DRAFT
March 2 ,4201
4
Ang Duke ng Wellington, si Arthur W ellesly (kaliwa) ng puwersang British at si
Gebhard von Blucher (kanan) ng puwersang Prussia ay ang mga naging pangunahing
aktor sa pagpapahina ngpuwersa ni Napoleon Bonaparte.

381

Pagkamatay ni Napoleon Bonaparte

Nakatakas noong Pebrero 1815 si Napoleon sa Elba at
nakabalik sa France. Nang ipahayag ang kanyang pagbabalik ay
dali-dali siyang sinalubong ng dati niyang mga sundalo. Bumuo na
muli siya ng isang hukbo at nagmartsa patungong Paris upang
agawin ang trono sa haring si Louis XVIII.
Muling nagkaisa ang alyansang unang tumalo kay Bonaparte
at naglunsad ng digmaan laban sa kaniya. Nangyari ang labanan sa
Waterloo na matatagpuan sa
Netherlands.
Dahil sa pinagsamang puwersang militar ng Britain at Prussia,
madaling natalo si Bonaparte. Hunyo 22 nang sumuko si Napoleon
sa mga British. Natapos na rin ang kanyang Isang Daang
Araw. Siya
ay ipinatapon sa isla ng St. Helena. Ito ang lugar na kaniyang
kinamatayan noong 1821 na batay sa mga bagong pagsusuri ay dahil
sa arsenic poisoning.

DRAFT
March 24, 2014

382

Si Haring Louis XVIII ang naluklok na emperador ng Pransiya pagkatapos na

maipatapon si Napoleon sa St. Helena.

Bunga ng Rebolusyon
Lubhang mahalaga ang naging bunga ng rebolusyon sa kasaysayan ng
daigdig. Sang-ayon sa mananalaysay na si John B Harrison, Tulad ito ng kahon ni
Pandora na nang mabuksan ay nagpakawala ng mga kaisipang nakagimbal at
nakaimpluwensiya sa halos lahat ng sulok ng daigdig. Ang simulain ng kalayaan,
pagkakapantay-pantay at pagkakapatiran, bagaman iba-iba ang naging
pagpapakahulugan ang naging tanglaw ng maraming mga kilusang panlipunan,
politikal at pangkabuhayan.

GAWAIN 7: Turn Back Time ( Timeline Plotting )

Panuto:

D R A F

01
M 2
aT 4 , 2 4
r
c
Pinagkunan:

Project E

2.
3.
4.

III

Modyul 15 5.

ASE Arali

ng Panlip

unan

pangyayaring naganap sa Rebolusyong Pranses

kasama ang digmaang Napoleonic.
Itala ang mga esensyal na pangyayaring magtutulak sa
pag-usbong
ngngRebolusyong Pranses
na ang
Bumuo
sa kasama
maha
pagtatapos nito.
Maaaring maglagay ng mga personalidad upang higit
na maging malinaw ang timeline.
Basahin ang ginawang timeline sa harap ng klase at
tanungin ang kanilang saloobin tungkol dito.
Gagamitin ang kasunod na rubric upang maging
t
imeline
tungk
ol
halaga
ng
batayan ng pagmamarka sa ginawang timeline.

383

TIMELINE RUBRIC
Kategorya/
Pamantayan
Pamagat

Petsa

Estilo at

Pinakatama
4
Epektibo,
nakatatawag
pansin
at
madaling
maunawaan
Kumpleto ang
petsa ng mga
pangyayari,
Tiyak
at
tumpak
ang
lahat
ng
pangyayari
Sumasakop sa

MedyoTama
Malinaw
Malabo
3
2
1
Epektibo
at Simple
at Walang pamagat
madaling
madaling
maunawaan
maunawaan
May kulang na
1-2 petsa ng
mga
pangyayari,
May 2-3 mali o
Malabo
sa
mga
pangyayari
Sumasakop sa

May kulang na
3-5 petsa sa
mga
pangyayari,
mahigit
sa
lima ang hindi
tiyak

Hindi tiyak ang

nawawalang
mga
pangyayari,halos
lahat
ng
pangyayari ay di
tiyak

Sumasakop sa
ng
mahahalagang
panahon,
nagtataglay ng
5
petsa/panahon

Dalawa lamang
ang nasasakop
ng
mahahalagang
panahon, hindi
pareho-pareho
ang pagitan ng

A
R
R
March
D F T 20 4
24 ,
1
Organisas

an

mahahalagang
panahon,tama
at pare-pareho
laha
ang pagitan ng
ng
laha

mahahalagang
panahon, may
2-3 petsa sa
lahat na
panahon
hindi kapareho

pareho
ang petsa/panahon
pagitan
Nilalaman
Nagtataglay
Nagtataglay
Nagtataglay
Nagtataglay ng 5
taon/petsa
ng
lahat
di
pareng
11-15 ng
8-10 ng
6-7 lamang
yon
pangyayaring
pangyayaring
pangyayaring
pangyayaring
ng
kaugnay
ng
kaugnay
ng
kaugnay
ng
kaugnay
ng
bawat
paksa
paksa
paksa
paksa
Layunin
Malinaw
at Malinaw
Hindi malinaw Walang ibingay
tiyak
ngunit
na layunin
t
mayroong
na
g pagita
n
mga
mga ideyang
di-tiyak

PAMPROSESONG TANONG
1. Ano ang ginampanan ni Napoleon Bonaparte sa
pagkakaisa ng mga bansa sa Europa?
384

2. Paano sinakop ni Bonaparte ang ibat ibang bansa sa

Europa?
3. Bakit ninais ng mga pinuno sa Europa na ibalik ang
pamahalaang monarkiya?
4. Paano
isinakatuparan
ang
pagbabalik
ng
kapangyarihang monarkal sa Pransya? Katulad ba ito
ng dating monarkiya? Ipaliwanag.
Ang Rebolusyong Amerikano at Pranses ay nagkaroon ng malaking bunga sa
kaayusang politikal ng mga bansa sa daigdig. Isang siglo matapos ang mga itoy
ramdam pa rin ang bakas ng mga ideyang ipinaglaban. Tuklasin ang halaga
nito sa pagsibol ng damdaming nasyonalismo.

PAGSIBOL NG NASYONALISMO SA IBAT IBANG BAHAGI NG DAIGDIG

Isang proseso ang paglinang at pag-unlad ng nasyonalismo, hindi

D R A F

maaaring biglaan. Kailangan itong madama, paghirapan ng mga tao upang

Pagpapahala
ga sa Na
syonalism
o sa iba
t
pagiging matapat at mapagmahal sa bansa. Sa iba, kailangang isakripisyo
pati ang buhay.

Ma r c h 2 4
, 2T 0 1 4

Kakambal ng nasyonalismo ang kawalan ng kasiyahan ng

mamamayan.
may ban
ipagmalakisa.sila
isang
mahalin Hangad
nila ng mga
ang katao na nilang
Sa i bilang ba,
bansa. Habang tumitindi ang kanilang paghahangad, higit nilang
nararamdaman ang pagiging makabayan.

ang

Dumaraan ang lahat ng bansa sa ibat-ibang pamamaraan kung paano

nadama ng mga tao ang pagiging makabayan. Habang ipinaglalaban nila ang
ibang
bahagi ng daigdig
kanilang
bansa,
may mga
pangyayari
na kung minsan
ay nagpapasidhi ng
kahulug
an nito
ay dam
damin
ng
kanilang damdamin na humahantong sa digmaan.

385

Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Soviet Union

Ang Soviet Union o Russia ang pinakamalaking bansa sa
daigdig. Isa itong malawak na lupain na sumasakop sa dalawang
lupalop ng Asia at Europe. Halos doble ang laki nito sa Estados
Unidos.
Noong 988, ipinalaganap ni Vladimir I sa Russia ang
Kristiyanismong Griyego (Orthodox) kaya tinawag siyang Vladimir
the Saint.
Ika-13 siglo, dumating ang mga Tartar o Mongol
mula sa
Asia at sinakop ang mga mamamayan ng Russia nang
mahigit sa
200 taon. Nag-iwan ng mga bakas sa pananalita,
pananamit at kaugalian ng Ruso ang nasabing panahon ng
pananakop. Naging
tagapagligtas ng Russia si Ivan the Great,
tumalo at

DRAFT

arch 24, 2014

nakapagbagsak sa mga Tartar sa labanan ng Oka.

Paghimok ni Lenin sa mga kapwa-Ruso na pamunuan ng mamamayan ang bansa

matapos mapatalsik ang czar. Ito ay naipinta ilang taon matapos ang nasabing
pangyayari.

386

Himagsikang Ruso

Isa sa mga himagsikang nakagimbal sa daigdig ang rebolusyon ng mga

Ruso na naganap noong unang bahagi ng ika-20 siglo.
Bago nagkaroon ng himagsikan, ang Russia ang pinakamalaking
burukrasya sa mundo. Kontrolado ito ng mga maharlika at pulisya. Magsasakang
nakatali sa lupa ang apat sa bawat limang Ruso, walang karapatan at laging
nakabaon sa utang. Maging ang mga industriya ay nasa ilalim ng pamamahala
ng czar.
Nakahikayat sa mga manggagawa ang pagtatayo ng mga pagawaan
upang pumunta sa mga bayan at lungsod. Dito sila nagkaroon ng pagkakataong
makapag-aral. Dahil sa paghihigpit ng pulisya, lumikas ang mga intelektwal na
Ruso patungo sa kanlurang Europe at doon nila nakatagpo ang mga disipulo ni

D R A
Ma
F rTc h 2 4 4
, 2 0 1
Nagkaroon ng alitan ang pinakamasugid na tauhan- sina Josef Stalin at
Leon Trotsky-tungkol sa kahalili ni Lenin at kung aling alituntunin ang dapat
sundin ng Russia. Si Trotsky ang may paniniwalang dapat ikalat agad ang
komunismo
sa Fried
pamamagitan ng
pandaigdig.
Karl
Marx at
richrebolusyong
Engels
. Nagtatag
ang
pa ang Russia. Nagtagumpay si Stalin at napilitang tumakas si Trotsky.
Nanirahan siya sa Mexico at doon namatay noong 1940.

Pinasimulan ang October Revolution ng mga komunistang Soviet. Sa

Sam
anta
la, ayon
Stalin,
hindi
unang pagkakataon,
ang
mga
Ruso, naman
nagapikay
ang mga czar
at
mga
ito ng da nagkaisalawang
partido.
nagwakas
ang aristokrasya sa bansa. Napalitan ito ng diktadurya ng Partido Komunista.
Noong Unang Digmaang Pandaigdig, sumanib ang bansa sa Alyado. Noong
1923, naging Soviet Union ang pangalan ng bansa. Namatay si Lenin at naghari
si Stalin.

ito

napapa

nahon d

ahil ma

hina

Bakit pinaalis ng mga Ruso ang kanilang pinunong czar?

387

Nasyonalismo sa Latin America

Ang bawat isa sa 20

bansa sa Latin America ay
pinamayanihan
ng
makabansang damdamin. May
ang
ilang
mga
tao
nagkakamaling
tawaging
bansa ang Latin America.
Hindi
ito
nakapagtataka. Maraming mga
Latin
Americans
ang
nagsasalita ng Espanyol at
Katoliko
Romano
ang

DRAFT
March 2 4 14
, 2 0
pananampalataya.

at Portugal

Mapa ng

Pagtapos makamit ng Estados

Unidos ang kanilang kalayaan sa
Great Britain, nag-alsa ang mga
lalawigan sa Latin America laban sa
Spain.
Nagkabuklod-buklod sila sa
kanilang pagkamuhi
sa awtokrasyang
na nasa
kop ng
Spain
Espanyol, katiwalian sa pamahalaan,
walang kalayaang magpahayag ng
mga batas na naghihigpit sa
pangangalakal.

South A

merica

Nakatulong ang heograpiya ng

Latin America sa pagpapaliwanag
kung bakit ito umunlad bilang hiwahiwalay na bansa. Inihihiwalay ang
Chile sa hanay ng Bundok Andes at
ng Disyerto ng Atacama.
Nakalubog ang Paraguay sa
malalim na gubat. Nahahati ng mga
talampas at bulkan ang
Bolivia mula
kanluran. Nahihiwalay sa isatisa ang
Colombia, Venezuela at
Ecuador, ng mga bahagi ng Bundok
Andes.

388

Nakalilikha ng likas na hangganan ang malaking daanan ng ilog upang

paghiwalayin ang mga bansa. Nakahiwalay ang Argentina sa Uruguay dahil sa Rio
de Plata at mga bahagi nito. Ang Ilog Orinoci ang naging hangganan ng Colombia at
Venezuela. Nasa timog Brazil ang pinakamalaking ilog sa daigdig, ang Amazon. Ang
mga bundok, gubat, ilog at ang Dagat Caribbean ay nakatutulong na paghiwahiwalayin ang mga ito sa ibat ibang bansa.

Pagkakaiba ng Lahi Bilang Salik ng Nasyonalismo

Halos lahing Europeo ang populasyon ng mga bansa sa Latin America
tulad ng Argentina, Uruguay, Costa Rica at Chile. Ang populasyon ng ibaEcuador, Peru, Bolivia at Paraguay ay halos American Indians. Sa Dominican
Republic,itinuturing ang ibang lahi na mababang uri. Ang populasyon ng
Brazil ay lahing Aprikano, Indian at mga nanggaling sa Portugal, France,
Spain , Germany at Italy. Maraming Europeo ang naninrahan sa ibang
bansang Latin America ngunit sa Brazil lamang nagkaroon ng pag-

D R T
March
A F 4, 2 0
2
1 4
aasawahan a

t nasyona

ng ibat-ib

lidad.

ang lahi Ang mga Creole

ipinanganak sa Bagong Daigdig na

may lahing Europeo. Minamaliit ang
mga bansang Latin America na creole
ang populasyon, tulad ng Argentina
Tinata
wagatnaibatna may populasyong
Indian
ibang
lahi.
Sa
magkahalong
populasyon,
kasama ang mga
mestizo (Espanyol at Indian), zambo
(Indian at ibang lahi) at mulatto (puti
at ibang lahi).
Ang pagkakaiba
sa wika
ang
Creole a
ng mga
nagbigay ng kakaibang katangian sa
mga bansang Latin America. Halos
lahat ng Latin Amerikano ay
nagsasalita ng Espanyol. Ngunit ang
mga taga-Brazil ay nagsasalita ng
Portuges. Ang mga taga-Haiti ay
nagsasalita ng Pranses at maraming
Indian ang nagsasalita ng kanilang
katutubong wika.

389

Hindi tulad ng 13 kolonya sa Estados Unidos, nag-alsa ang mga

kolonya ng mga Espanyol sa ibat ibang panahon at sa ilalim ng ibat ibang
pinuno. Nais ng mga bagong republika na mabigyang halaga ang kanilang
naiambag gayundin ang kanilang mga bayani. Sa Latin America gumamit ang
mga rebolusyonaryo ng dahas sa mga katiwalian ng monarkiya laban sa
republika. Nagbigay-diin ito sa mga pagkakaiba ng mga Latin Amerikanong
bansa. Maraming himagsikan ang nagpasiklab sa kanilang pambansang
pagkamuhi.

Mga Sagabal sa Nasyonalismo

Maraming naging sagabal sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Latin America.
Naging
pansarili ito
ito kaya
kaya maraming
maraming mahihirap
mahihirap at
at mangmang
mangmang ang
ang hindi
hindi nakikilahok
naki
Naging pansarili
sa
mga makabayang pag-aalsa noong nagsimula ang ika-19 na siglo.
Pinaghati-hati
Pinaghati-hati ng
ng mga
mga haring
haring Espanyol
Espanyol sa
sa kanilang
kanilang mga
mga paborito
paborito ang
ang malalaking
lupain
at
nagsisilbi
lamang
sa
mga
estado
ng
mga
maharlikang
lupain at nagsisilbi lamang sa mga estado ng mga maharlikang Espanyol.
Espanyol. M
Marami ang

D R A F
D R A
MaT r c h 2 14
4 F, 2
T 0

peones ang mga taong ito. Ito ang uri ng piyudalismong umunlad sa Latin America at
nakasagabal sa kanilang nasyonalismo.
Sasa mga bansang
ang
nakabaon
utang Latin
kaya Amerikano,
silaynapabayaan
nan
atilingnasyonalismo
nak
atali
sa
sapagkat
matagal na panahon bago nagkaroon ng panggitnang uri ng lipunan. Itinuturing na
mababang uri ng gawain ang pangangalakal o iba pang gawain. Higit na mahalaga sa
nakabaon sa

utang kaya

silay nan

atiling

Pumunta ang mga Espanyol sa Bagong Daigdig hindi upang magtayo ng tahanan
o magparami ng pamilya kundi upang magkamit ng kayamanan. Maraming mga Indian
l
kanila
upaa at sa ng
pagkakaalipin.
p
ag-aari
Nakilalang ng lupa, kay
a
atutubon
tao sa Peru, Ecuador at Bolivia ang tumira sa bundok upang malayo sa pamamahala
g ng

maram

i sa kan
nak

ila ang

mahihira

p.

atali sa l
upa at sa pagkakaalipin.
Bakit itinuturing
na mahalaga
ang pagkakaroon ng panggitnang-uri ng
lipunan sa pag-usbong ng nasyonalismo?
matagal na panahon bago nagkaroon ng panggitnang uri ng
lipunan. Iti
mababang uri ng gawain ang pangangalakal o iba pang gawain.
Higit na m

Pumunta ang mga Espanyol sa Bagong Daigdig hindi upang magtayo o

magparami ng pamilya kundi upang magkamit ng kayamanan. Maraming
ang pinilit na maghanap ng ginto sa mga minahan ng Mexico at Peru. Ang k
tao sa Peru, Ecuador at Bolivia ang tumira sa bundok upang malayo sa pam
banyaga.
390

Si Bolivar- ang Tagapagpalaya

Isang creole na nagngangalang Simon Bolivar ang
nagnais na palayain ang Timog Amerika laban sa mga
mananakop. Siya ay si Simon Bolivar. Ang pagnanais na ito
ay pagpapatuloy lamang sa mga nasimulan ni Francisco de
Miranda, isang Venezuelan. Ang huli ay nag-alsa laban sa
mga Espanyol noong 1811 ngunit hindi siya nagtagumpay na
matamo ang kalayaan ng Venezuela mula sa Spain.
Noong 1816, namatay na may sama ng loob si
Miranda sa isang bartolina ng mga Espanyol. Matapos nitoy
pinamunuan ni Bolivar ang kilusan para sa kalayaan sa
hilagang bahagi ng Timog Amerika.

DRAFT
M arch 24, 4
201
Noong 1819, pagkatapos na mapalaya ang
Venezuela, ginulat niya ang mga Espanyol nang magdaan
sa Andes ang kaniyang hukbo.
Ang tagumpay niya ay
humantong sa pagtatatag ng Great Colombia (ang buong
hilagang pampang ng South America). Tinawag siyang
tagapagpalaya o liberator at pagkatapos, naging pangulo.

taon ang nakalipas, tinalo ng kaniyang heneral, si

AntonioLimang
Jose de
Sucre, ang mga Espanyol sa labanan ng
Antonio
Jose
de Sucre, ang mga Espanyol sa
Ayacucho sa Peruvian Andes.
labanan ng
Kung si Bolivar ang naging bayani sa South America,
si Jose de San Martin (1778-1850) naman ang sumunod sa

pagtataboy sa mga Espanyol sa Argentina. Katulad

din ni Bolivar, namuno si San Martin sa kaniyang grupo sa
Andes. Tumulong ito sa liberasyon ng Chile, gayundin sa
Peru. Mayroon din siyang heneral na tulad ni Bernard
oHiggins, isang Chileno.

391

Naging malungkot ang

mga huling taon ng buhay ni
Bolivar. Maraming tao ang
naghinala na nais niyang maging
diktador. Binalak naman ng iba
na patayin siya.
Nasira
ang
kanyang
pangarap na magtayo ng isang
nagkakaisang South America
nang mahati ito sa tatlong
republikaang
Venezuela,
Colombia at Ecuador.

FT
DRA
Ma r c h , 2014
2 4
America
Ang Demokrasya at Nasyonalismo sa Latin

Lat

gumawa ng mga hakbang sa pagpapaunlad ng

demokrasya na sinalungat naman ng mga
diktador. Halimbawa, si Nivadavia, isang pinuno
sa Argentina
mula
hangganguno
1827,
M
aramnoong 1820
ing pin
ang
ang nagtaguyod ng edukasyon, nagsikap na
matamo ang karapatang bumoto para sa lahat
at gumawa ng paraan upang magkaroon ng
makatarungang sistemang legal.
Nawalan ng saysay ang mga ito dahil sa
pananakot, pagpapahirap, katiwalian at mga
in Ameri pagpatay
ca na
na isinagawa ni Juan Manuel
de
Rosas, ang sumunod na namahala sa
Argentina hanggang 1852.

392

Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Africa

Ang Sahara ang naghihiwalay sa Black at Caucasoid Africa. Ang mga
kayumangging Bushman ng Kalahari at ang mga Pygmy ang sinasabing
unang tao sa Africa. Naitaboy sila ng mga higit na maunlad na mga lahing Itim
sa kanluran at mga Bantu sa silangan. Hindi naglaon, nakipamuhay sila sa
mga Bushman at Pygmy.

Binuo ang mga lahing Puti ng mga mangangalakal na Arab,mga

Asyano at mga Europeo. Lumikha ang pakikisalamuha ng kulturang
masalimuot. Samantalang ang Puting minorya (dalawang bahagdan ng
populasyon) ay nagtatamasa sa kayamanan ng Africa, ang nakararaming
lahing Itim (98 bahagdan ng populasyon) ay naghihirap.
Pinaghati-hatian ang kontinente at binalangkas ang ekonomiya ayon
sa kanilang sariling kapakanan. Nagtayo sila ng mga daang bakal at

D R A
MaFr cT h 2 4 ,
2 0 1 4
pagkakaiba-iba ng mga kultura ng mananakop ang naging
magkakaibang
pag-unlad.
dahilan
industriya

upang m

apangalag

ng

aan

Bago nagsimula ang 1914, tatlo lamang ang malayang bansa sa

Africa- Ethiopia, Liberia at Republika ng South Africa. Sinasabing nagsimula
ang ikalawa noong 1810 sa tulong ng America at ipinangalan kay Pangulong
James Monroe ng Estados Unidos ang kabisera na Monrovia. Naging kasapi
ng British Commonwealth of Nations ang ikatlo noong 1910.
ang ang u

kanilan
na s

a gpama
kapangyarihan.
mahala
Ang
ni H

aring So

lomon a

Lumaganap ang nasyonalismo pagkaraan ng Ikalawang Digmaang

Pandaigdig. Maraming bansa ang naging malaya nang walang karahasan.
May mga bansang dumanak ng dugo bago nakamtan ang kalayaan tulad ng
Congo (Zaire) at Algeria. Ang Rhodesia at Nyasaland ang naging Zimbabwe
at Malawi. Lumaya ang Angola, Mozambique at Guinea Bissau noong 1975.

ng Re

yna ng

Sheba.

Itinatag

Bakit pagkaraan lamang ng Ikalawang Digmaang

Pandaigdig lumaganap ang nasyonalismo sa
Africa?

393

DRAFT
M arch 24, 14
20
Mayaman ang kasaysayan at
kultura ng Africa

394

Kaugnayan ng
Nasyonalismo

Rebolusyong

Intelektuwal

sa

Paglinang

ng

Ang nasyonalismo, bagaman masalimuot na damdamin, ay nag-uugat

sa pagkamulat sa mga kaisipang pinalalaganap ng pilosopo at namulat sa
katotohanan na ang bawat tao ay isinilang na may karapatang mabuhay,
lumaya at maging maligaya. Ang pagkakaroon ng kamalayang sila pala ay
nasisikil ang nagbubunga ng pagnanais na wakasan ang pang-aapi ng mga
mananakop.
May mga bansang nakamtan ang kalayaan sa pamamagitan ng
mapayapang paraan subalit maraming nagbuwis ng buhay upang lumaya
tulad ng mga Pilipino, Amerikano, Hindu at iba pa. Ang pagnanais na
makamtan ang kalayaan ang pinakamatibay na taling bumibigkis
sa
magbuwis ng buhay upang mapangalagaan ang prinsipyong ipinaglalaban.

D R A F
Ma
T r c 4, 2014
h 2
mamamayan
upang m
agkaisa sa
SANGGUNIAN:
Kasaysayan ng Daigdig (Vivar et al.) pp 234-241

pagkak

amit ng

Panuto: Tukuyin ang konsepto, personalidad o pangyayaring hinihingi sa

bawat bilang.
Ang N
initial
letter
ay ibinigay na bilang iyong
GAWAI
layunin . Nakahanda
8
silang
:
gabay.
S
Timog

Maala

Cala Mo Kay
na

1. Siya ang tinaguriang Tagapagpalaya ng

Amerika.

a ?2. Tawag sa mga ipinanganak sa Bagong Daigdig

may lahingEuropeo.

N
heneral

3. Tumutukoy sa digmaang ipinangalan sa isang

na Pranses naglalayong magpakilala ng kaisipang
rebolusyunaryo sa kabuuan ng Europa.

4. Haring iniluklok sa Pransya matapos magapi ang

puwersa ni Napoleon Bonaparte.

395

M
ng

T
ng

5. Siya ang pinakamabisa at aktibong miyembro

Committee of Public Safety na nagtanggol laban sa
mga
nagtatangkang buwagin ito.
6. Siya ang manananggol na nagsulat ng Deklarasyon
Kalayaan ng Amerika
7. Ang kulungang ito ay sumisimbolo sa kapangyarihang
monarkal ng Pransya.

J
sa

8.Humalili kay Vladimir Lenin bilang pinuno ng USSR

kaniyang kamatayan.
9. Sila ang naging lihim na taga-suporta ng mga
rebeldeng Amerikano laban sa mga British..

DR A F
M
a r cT 4, 2014
h 2
N

ipaglaban ang kaniyang kalayaan, karangalan at

karapatan.

10. M

asidhing d

amdamin

na

Paano
nakaapekto
ang Rebolusyong Intelektuwal sa
amp nag1. roses
tutulak
sa isang taong
pagsibol ng damdaming nasyonalismo?
2. Ano ang ginampanan ng mga kaisipang radikal sa
Rebolusyong Ruso?
3. Paanong nakatulong ang wikang Latin at relihiyong
Katolisismo
sa
pag-usbong
ng
damdaming
sa Latin America?
ong Tanonnasyonalismo
g
4. Naging madali ba ang pag-usbong ng
damdaming nasyonalismo sa Africa? Patunayan ang
iyong sagot.
5. Batay
sa karanasan ng mga bansa sa ibat-ibang
bahagi
ng
daigdig, kailan
nadarama
ang
nasyonalismo?
6. Ikaw,
paano
mo
naipakikita
ang
iyong
pagkamakabayan? Magbigay ng halimbawa.

396

GAWAIN 9: WHOS WHO IN THE REVOLUTION? Personality and History

(GROUP DYNAMICS)
Panuto: Upang higit mong makilala ang mga personalidad na
malaki ang ginampanan sa Rebolusyong Politikal sa ibat ibang
bahagi ng daigdig, hanapin ang sumusunod gamit ang internet.
Bukod sa larawan ay hanapin ang talambuhay ng mga personalidad na
itinakda sa inyong pangkat. Humanap ng mga kawili-wiling bahagi ng
kanilang buhay na maaaring ikuwento sa klase .
Kayo ay bibigyan ng pagkakataong iulat ang mga impormasyong nakalap sa
klase. Makikita sa ibaba ang mga personalidad na inyong hahanapin.
Pangkat I- Patrick Henry
Thomas Jefferson

T
D R
Marc h , 2014
2 4A F
Camille Desmoulins

Pangkat III- Vladimir Lenin

Josef Stalin
Pangkat

II-

Jose de San Martin

Rubric para sa Presentasyon

Criteria

Sim

Pang

kat IV-

Natatangi Mahusay Medyo

Hindi
Mahusay Mahusay
4 puntos 3 puntos 2 puntos 1 puntos

Kaalaman
sa
paksa
Napole
on Bonap
on Boliv Kalidad
ar ng mga
impormasyon o
ebidensiya
Kaalaman
sa
kontekstong
pangkasaysayan
Istilo
at
pamamaraan ng
presentasyon
Kabuuang
Marka

arte

397

Pamprosesong Tanong
1.
2.
3.
4.
5.

Ibigay ang mga bagong impormasyong iyong

nalaman sa gawaing isinagawa?
Ano ang iyong naramdaman habang binabasa
mo ang talambuhay ng mga personalidad na
sangkot sa rebolusyon?
Paano isinakatuparan ng mga taong ito ang
mga radikal na ideya sa kanilang bansa.
Sa iyong palagay lubusan bang naisakatuparan
ng mga personalidad na ito ang kanilang
naisin? Pangatuwiranan.
Kung ikaw ang nasa kanilang posisyon,
gagawin mo din ba ang kanilang ginawa? Bakit

DR T
MarcAh F2 4 14
,2 0
Balikan ang iyong mga sagot sa unang gawain
tungkol sa pagsusuri ng awit, subukin muling
oo? ang mga katanungan.
sagutan

2. Sino ang kinakausap ng may-akda ng awit?

3. Sino ang kinakatawan ng batang si Totoy?Bakit kaya ninanais ng
may-akda na baliktarin ang tatsulok?
A Bakit hin
no ang hinih di?
iling o hin
ihingi
4. Ano ang kahulugan ng tatsulok bilang pamagat ng awit?
5. Ano kaya ang kaugnayan ng awiting ito ukol sa aralin sa rebolusyon?
Ipaliwanag ang iyong ideya.

1.

ng

6.may-ak Ano ang

pagkakatulad
o pagkakaiba ng iyong
da ng aw
it?
kasagutan ?
Higit bang naging malinaw ang kaugnayan ng
7.
awit sa aralin? Bakit?

398

GAWAIN 10: Hagdan Ng Karunungan

Panuto: Punan ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging refined ang
iyong nalalaman tungkol sa tanong.

Ano ang kaugnayan ng

Rebolusyong
Pangkaisipan sa
Rebolusyong
Amerikano at Pranses?
FINAL

DRAFT
March 24, 2014
REFINED

INITIAL

Naunawaan mo ba ang mga konsepto at ideyang tinalakay sa

araling ito? Kung hindi ay malaya kang magtanong sa iyong guro at
kapwa-mag-aaral upang higit mong maunawaan ang Aralin 3. Kung oo,
isang pagbati ang ipinaaabot ko sa iyo.

Mahusay mong natapos ang bahaging Paunlarin sa Aralin 3.

399

PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Ngayong mayroon ka nang sapat na kaalaman sa ugnayan ng
rebolusyong pangkaisipan sa rebolusyong politikal at ang implikasyon
nito sa pagsibol ng damdaming nasyonalismo, napapanahon na upang
palalimin ang iyong kaalaman sa paksang ito. Inaasahan din na sa
bahaging itoy kritikal mong masusuri ang mga kaisipang may
kinalaman sa paksa.

Isang batikang mananalaysay na nagngangalang Dr. Jaime

Veneracion ang nagsabi na sa pag-aaral ng kasaysayan ay mahalagang
maunawaan hindi lamang ang pangyayari kundi pati ang ugnayan ng
panahon at pangyayari. Ginamit niya ang terminong spirit of the time
upang ilarawan ang esensya ng isang panahon at ang kwentong

D R
MaA rFc Th 2
4 , 2 0 1
panahon kung ang nais ay makuha ang aral ng kahapon.

pumapaloob

dito. Ka

Panuto:

ilangang

Kapanayamin
o dalawangENTONG
taong nakilahok
na sumama sa
GAWAI
N 1 ang isa
1: KUW
MAY
ubusang
maunaw
aan ang pangyayari at
EDSA Revolution noong 1986 (EDSA I). Maaaring ito ay iyong lolo o lola,
magulang, tiyo o tiya, guro, kapitbahay, malayong kamag-anak o kakilala.
l

KU

Maaaring idokumento ang panayam gamit ang video camera o

anumang electronic gadget na makatutulong sa pagkuha ng
impormasyon
kaugnay ngin
ng pangyayari.
WENT
A (Tanu
m
o sila
)
Itanong sa kanila ang sumusunod na mga tanong na magiging gabay
sa pakikipanayam.
1.
2.

Ano po ang dahilan ng pagsama ninyo sa EDSA I?

Mayroon po bang pumilit sa inyo na sumama o ito
ay kusang-loob ninyong desisyon?

400

3.
4.
5.

Ano po ang naging karanasan ninyo sa pagsama

rito? Maaari po bang ikuwento ninyo?
Nakuha po ba ang inyong ipinaglalaban (kung meron
man) sa pagsali sa EDSA ?
Kung bibigyan po kayo ng pagkakataon, uulitin po ba
ang ninyo ang pagsama dito? Ipaliwananag.

Ibahagi sa klase ang iyong dokumentaryo o impormasyong

nakalap.Ikaw ay mamarkahan gamit ang kasunod na rubric.
* May kalayaan ang mga mag-aaral kung ito ay isasagawa ng indibidwal o pangkatan.

Rubric Para sa Presentasyon

Criteria

Natatang Mahusa
i
y

Medyo
Mahusa
y
2
puntos

Hindi
Mahusa
y
1
puntos

DRA
MarcFh 4,T2014
2
Kaalaman sa
paksa
Kalidad ng mga
impormasyon o
ebidensiya

an s

kontekstong
pangkasaysaya
n
pun K
tos aalam
Estilo at
pamamaraan
ng
presentasyon
Kabuuang
Marka

ntos

401

PAMPROSESONG TANONG
1.
2.

3.
4.
5.

Sino ang taong iyong nakapanayam tungkol

sa itinakdang paksa?
Batay sa iyong nakalap na impormasyon,
ano ang naging karanasan ng iyong
kinapanayam sa kaniyang pagsama sa
EDSA I?
Nakita o naramdaman mo ba ang katuwaan,
kasiyahan o kalungkutan na ipinakita ng
iyong kinapanayam?
Ano ang iyong naramdaman habang ikaw ay
nakikinig sa iyong kinapanayam?
Ibigay ang iyong natutuhan mula sa
kuwentong iyong narinig mula sa
kinapanayam.

D
March
R A24,F 2014
T
Panuto: Punan ang lesson closure note. Tiyaking maging tapat at sinsero sa
pagsulat ng mga impormasyon.
GAWAIN 12

Sa araling Pagsibol ng Nasyonalismo

LESSON

CLOSUR

E : A Go
LESSON

od

Isa sa mahalagang kaisipan ay

Ito ay mahalaga sapagkat

CLOSURE Endi

ng

Isa pang mahalagang ideya ay

Nararapat itong tandaan dahil
Sa pangkabuuan

402

GAWAIN 13: Pangako Sayo (Reflection Journal)

Pagkatapos ng aralin, ikaw ay hinahamong magbigay ng panata na
isasabuhay ang pagiging mapagmahal sa bayan o isasabuhay ang prinsipyo
ng nasyonalismo.
Paano mo maipakikita ang pagmamahal sa bayan sa iyong
pang-araw-araw na pamumuhay bukod sa pagbili ng mga
produktong Pilipino?
Paano mo mahihikayat ang iba na maging panata ang isabuhay
ang prinsipyo ng nasyonalismo?

GAWAIN 14: Hagdan Ng Karunungan

Isulat sa bahaging final
ang iyong nalalaman tungkol sa tanong.

D R

Ano ang kaugnayan ng

Marc h
2014
A ,F T
2 4
Panuto: Pun

an ng sag

ot ang

sa Rebolusyong Amerikano
at Pranses?
Reb

olusyong

FINAL

REFINED

kas
Pangka

unod na
isipan

diagram

INITIAL

Mahusay mong naisakatuparan ang gawain sa bahagi ng Pagnilayan

at Unawain sa Aralin 3.

403

ILIPAT AT ISABUHAY
Narating mo na ang huling bahagi ng modyul na ito. Sa puntong ito nais kong
unawain mong mabuti ang bahaging gagampanan mo sa pagtatagumpay ng
gawain. Sa gawaing ito ay masusukat natin ang iyong tinamong kaalaman
sa mga nakaraang aralin. Ang iyong gawain ay mamarkahan gamit ang
rubrics.
Gallery Walk/ Every Child A Tour Guide
Magsasagawa kayo ng isang open exhibit tungkol sa mga
kaganapan at naging pamana ng mga pangyayaring nagbunsod sa
transpormasyon ng daigdig tungo sa makabagong panahon. Gawin ito nang
pangkatan lalo na sa bahagi ng paghahanda ng mga gagamitin para sa
exhibit. Maaaring ninyong gamitin ang mga ginawang poster, editorial
cartoon, collage, at biograpiya ng mga indibidwal na bahagi ng aralin sa
nakalipas na mga gawain. Kung madadagdagan pa ito ng iba pang
pwedeng
iexhibit ay gawin ito. Kung may gamit para sa audio-visual na
presentasyon
at marunong lumikha ng multi-media presentation ay maaari
exhibit.
din isama ito ang
sa grupo ng mga tagapagpaliwanag o curator tungkol sa mga
Magtatalaga
larawan o bagay na kanilang ieexhibit. Bibigyang-diin nang bawat pangkat
ang naging implikasyon ng mga kaganapan at pamanang ito sa pamumuhay,
komunidad at bansa ng daigdig.

DRAFT
Ma r c
2014
h 2 4 ,
Panukatan

Pinakamahusa Higit na
y aing
Mahusay (3)
ito
(4)
Presentasyon
Nagpamalas ng Nagpamalas
pagkamalikhain ng 3 sa 4 na
, kahandaan,
kahusayan
kooperasyon at sa
kalinawan sa
mamarkah
an gam
it ang rupagtatangha
bric.
presentasyon
l
ang pangkat
Ang gaw

ay

Nilalaman

May tuwirang
kaugnayan sa
pananaw batay
sa pamantayan
tulad ng
orihinal,
pagkakabuo,

Mahusay
(2)

Di Mahusay
(1)

Nagpamalas
ng 2 lamang
sa 4 na
kahusayan
ng
pagtatangha
l

Isa lamang
ang
naipamalas
na
kahusayan
sa
pagtatangha
l
Naipamalas Naipamalas Isa lamang
ang 3 sa 4
ang 2 sa 4
sa 4 na
na
na
pamantayan
pamantayan pamantayan ang
naipamalas

404

Pangkalahatan
g Impak

pagkakaugnay
ng ideya at
makatotohanan
ang mga
ipinakita sa
exhibit.
Sa kabuuan ng
presentayon,
nag-iwan
tumpak na
mensahe,
nakahikayat ng
nagmasid,
positibong
pagtanggap at
maayos na
reaksyon ng
mga nagmasid.

Tatlo sa
apat na
pamantayan
ang
naisagawa

Dalawa sa
apat na
pamantayan
ang
naipamalas

Isa lamang
sa 4 na
pamantayan
ang
naipamalas

D FT
arch
4
R A24, 201
Transisyon s

epekto ng Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon.

Tinalakay rin ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, Rebolusyong
Binigyang-diin
aralin
na ito ang
dahilan, paraan,
patakaran
at
Industriyal,
Rebolusyong
Pampulitika
at Panlipunan,
at maging
ang pagsibol
susuno
d nasa
mod
yul mga
ng Nasyonalismo sa ibat ibang panig ng Daigdig. Ang mga kaganapan at
pamanang iniwan ng mga pangyayaring ito ay nagdulot ng transpormasyon
ng daigdig tungo sa makabagong panahon. Subalit hindi dito natapos ang
mga Suliranin at Hamon ng daigdig tungo sa Pandaigdigang Kapayapaan,
Pagkakaisa at Kaunlaran.
Ang mga kaganapan sa bahaging ito ng Kasaysayan ng ating daigdig
ay iyong matutunghayan sa susunod na modyul.

405

Talasalitaan
Absolute monarchy- Uri ng monarkiya na ang kapangyarihan ng hari ay
hindi nalilimitahan ng sinuman
Bourgeoisie- Panggitnang uri o middle class na binubuo ng negosyante,
banker, may-ari ng pantalan o daungan at mga kauri nito
Enlightenment- Kilusang intelektuwal na naglayong gamitin ang agham sa
pagsagot sa mga suliraning ekonomikal, politikal at maging kultural
French Revolution- Rebolusyong pinasimulan ng mga Pranses na
naglayong magkaroon ng pagkakapantay-pantay, pagkakaisa at kalayaan.
Geocentrism- Paniniwala noong panahong Medieval na ang Daigdig (Earth)

D AFT
Ma
Rrc h 2
4 , 2 01 4

Heliocentrism- Paniniwalang ang araw ang sentro ng solar system

ay ang sentro

ng solar

Humanismo- Isang kilusang intelektuwal noong Renaissance na

Greece at Rome. Humanista ang taong tumatangkilik sa ideyang ito.
Imperyalismo- Pagpapalawig at pagpapalakas ng kapangyarihan ng isang
naniniw
system

alan

g dapa

t pagtuuna

n ng

bansa sa pamamagitan ng pananakop, pakikipagkalakalan, panggigipit at iba

pang pamamaraan upang maisakatuparan ang layunin
Industriyalisasyon- Pagbabagong pang-ekonomiya na unang naranasan sa

England
ngnamga makinarya
kaya
nagkaroonngng mabilisang
ansin
angna
kla gumamit
sikal
sibilis
asyon
produksyon.

Kolonyalismo- Pananakop ng isang makapangyarihang bansa sa isang

mahinang Bansa
Kontra-Repormasyon- Kilusang pangrelihiyon ng Simbahang Katoliko na
naglalayong panumbalikin ang tiwala ng mga mananampalataya
sa Kristyanismo partikular sa Katolisismo
406

Laissez faire- Binibigyang-diin sa kaisipang ito ang malayang daloy ng

ekonomiya at hindi nararapat na pakialaman ng pamahalaan
Merkantilismo-Patakarang pang-ekonomiya na nakatuon sa pag-iipon ng
mahahalagang metal tulad ng ginto at tanso
Monarchy- Uri ng pamahalaang pinamumunuan ng hari, reyna at mga kauri
nito
Napoleonic Wars- Digmaang pinangunahan ni Napoleon Bonaparte na
naglayong pag-isahin ang buong Europa
Nasyonalismo- Damdamin at paniniwalang makabayan na nag-uugat sa
pagmamahal sa isang bansa o estadong kinabibilangan

D R A
MaF rTc h 2
4 , 2 0 1 4

pinananahanan ng mga mamamayan na may magkakatulad na wika, kultura,

relihiyon, at kasaysayan
at napasasailalim
sa isang pamahalaan.
Nation-state
- Terminon
g pampo
litika na
Philosophes- Grupo ng mga intelektuwal sa panahon ng Enlightenment na

Physiocrats Mga taong naniniwala at nagpalalaganap ng ideyang ang lup

t

naniniw
umutuko

alan

y sa isang
g reaso
teritoryo nan o katuwir

an ay

ang tanging pinagmumulan ng yaman o nakatutulong sa pagpapayaman

Rebolusyon- Nangangahulugan ng mabilis, agaran at radikal na pagbabago
sa isang lipunan

agagam

it sa la

hat ng

aspeto n

g buha

Renaissance- Tumutukoy sa muling pagsilang o rebirth ng kulturang klasikal

ng Greece na sumibol sa bansang Italya
Repormasyon- Kilusang panrelihiyon na naglalayong manghingi ng reporma
sa Simbahang Katoliko. Ito ay katawagan din sa mga kaganapan na yumanig
sa Kakristiyanuhan mula ika-14 hanggang ika-17 dantaon na humantong
sa
pagkakahati ng simbahang Kristiyano.
407

Sanggunian
A.Aklat
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 185 186
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal p.189
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp.209-211
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 214 -216
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 219-220
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al pp. 241
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp.244-245
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo etal p. 254

D R A
F
T
14
Ma r c h
2 4 , 2 0
Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 213 - 214
Kasaysayan n

g Daigdig

nina Teo

fista L.

Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar etal pp. 215 - 216

Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo etal p. 294

ivar etal
pp. 211-213
Kasaysayan
et al nina
(pp. 228-230)
Kasaysng Daigdig
ayan ni Teofisto
ng Da Vivar igdig

Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et al (pp. 262-266)

Kasaysayan ng Daigdig (Vivar, T. et al) pp. 222-225

World History:
Connections
to Today
(Discovery 18
Channel School)
L. Vivar
etal p.
217 - 2

eofista

World History: Patterns of Interactions (Beck, R. et al) pp 552-553

World History: Connections to Today (Discovery Channel School)

Source: General James Rusling, Interview with President William
McKinley, The Christian Advocate 22 January 1903, 17. Reprinted in Daniel
Schirmer and Stephen Rosskamm Shalom, eds., The Philippines Reader
(Boston: South End Press, 1987), 2223.

408

B. Modules
Project Ease Araling Panlipunan III Modyul 10
Project Ease Araling Panlipunan III Modyul 14
Project Ease Araling Panlipunan III Modyul 13
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 15

DRAFT
March 24, 2014

409

MODYUL 4: ANG KONTEMPORARYONG DAIGDIG (IKA-20 SIGLO HANGGANG

SA KASALUKUYAN): MGA SULIRANIN AT HAMON TUNGO SA
PANDAIGDIGANG KAPAYAPAAN, PAGKAKAISA,
PAGTUTULUNGAN, AT KAUNLARAN

PANIMULA:
Mababakas sa ika-19 na siglo sa kasaysayan ng daigdig, ang malawakang
paglaganap ng diwang nasyonalismo sa ibat ibang bahagi nito. Iisang lahi, iisang
lipi,
magkatulad na wika, relihiyon at pagpapahalaga ang pangunahing salik na
nabunsod
sa diwang nasyonalismo. Kasabay nito ay ang pag-unlad ng agham,
industriya at
kaisipang pampulitika ng mga bansa.
Subalit sa pasimula ng ikalawang dekada ng ika- 20 siglo maraming pangyayari
ang naganap na gumimbal sa ibat ibang bahagi ng mundo. Naganap ang Una
mangunguna
sa pag-aayos ng lahat ng sigalot ng mga bansa.
at
Ikalawang Digmaang Pandaigdig, sinundan ng ibat ibang ideolohiya, Cold War at
Sa pagkakataong ito, susuriin natin ang mahalagang papel na ginampanan
ang
ng
mga
bansa
upang matamo ang
pandaigdigang
pagkakaisa,
dipagkakaunawaan
bumuo
a
ngkapayapaan,
mga b
ansa
malawakang
Neokolonyalismo
ng
mga
superpowers
na bansa. Upang
pagtutulungan
at
kaunlaran
mula
ika-20
siglo
hanggang
sa
kasalukuyan.
Ang
mga
babasahin
at teksto
mawakasan ang

D R A
Trc h 2
MF a
4 , 2 0 1 4

upang makamit ang pandaigdigang kapayapaan, pagkakaisa, kapayapaan

at
kaunlaran?
ng

pandai
gdigang samahan na siyang
ang
mag
sisilbin
bay up
Mga Aralin at Sakop ng Modyul g ga

ang masag

ot mo

Aralin 1 Unang Digmaang Pandaigdig

Aralin 2 Ikalawang Digmaang Pandaigdig
Aralin 3 Mga Ideolohiya, Cold War at Neokolonyalismo
Aralin 4 Ang United Nations at Iba Pang Pandaigdigang Organisasyon,
at Alyansapaano
ang tanPangkat
ong na
ka ma
kakatu
long

Ang sumusunod ang inaasahang matutuhan mo sa Yunit na ito. Tiyaking

iyong
babasahin at babalik-balikan dahil ito ang magsisilbi mong gabay sa iyong pagkatuto.
Sige na! Simulan na nating basahin

411

Ang Kontemporaryong Daigdig

(Simula sa Ika-20 Siglo Hanggang sa
Kasalukuyan): Mga Suliranin at
Hamon Tungo sa Pandaigdigang
Kapayapaan, Pagkakaisa,
Pagtutulungan at Kaunlaran

Pamantayan sa Pagkatuto

Aralin I - Ang Unang Digmaang

Pandaigdig

Nasusuri ang mga dahilan na nagbigay daan

sa Unang Digmaang Pandaigdig

Nasusuri ang Mahahalagang pangyayari

naganap sa Unang Digmaang Pandaigdig

D
DR A F
March
T2 4
, 2
0 1
Pandaigdig
N

atataya a

ng

Nasusuri ang pagsisikap ng mga bansa na

at kaunlaran

Aralin II- Ang Ikalawang

Digmaang
Nasusuri
ang mga dahilan na nagbigay daan
mga
epekto ng Unang
makam
Dimaang it ang
Pandaigdig
sa Ikalawang Digmaang Pandaidig

Nasusuri ang mahahalagang pangyayari

naganap sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig
kapaya

paang

Natataya ang mga epekto ng Ikalawang

Digmaang Pandaigdig

andaig

dig

Nasusuri ang pagsisikap ng mga bansa na

makamit ang kapayapaang pandaigdig
at kaunlaran

412

Aralin III- Mga Ideolohiya, Cold War

at Neokolonyalismo

Nasusuri ang mga ideolohiyang pulitikal at

ekonomik sa hamon ng establisadong
institusyon ng lipunan.
Natataya ang epekto ng Cold War sa
ibat
ibang bahagi ng daigdig

Nasusuri ang mga epekto ng neokolonyalismo sa pangkalahatang kalagayan

ng papaunlad at di-maunlad na bansa
Aralin IV- Ang United Nations at Iba
Pang Pandaigdigang Organisasyon,
Pangkat at Alyansa

Nasusuri ang bahaging ginampanan ng mga

pandaidigang organisasyon sa pagsusulong
ng pandaigdigang kapayapaan, pagkakaisa,
pagtutulungan, at kaunlaran.

DRAF T
March 2 , 2 0
4 1 4
sangay Ang
nito Un

ited Nations at

Mga organisasyon at alyansa

organisasyon
at trading blocs
ang mga
Mg

pa

ng-

PANIMULANG PAGTATAYA

a noong eko
K1. Ang mga sumusunod na pangyayari ay naganap
Unang Digmaang

nomikon
Pandaigdig maliban sa:

A.
B.
C.
D.

pagtatatag ng Nagkakaisang Bansa

pagbuo ng Triple Alliance at Triple Entente.
pagpapalakas ng hukbong militarng mga bansa.
pagkakaroon ng diwang nasyonalismo ng mga
kolonyang bansa
Gamiting gabay ang mapa ng Europe upang masagot ang tanong sa ibaba.

413

Source:
http://mapofeurope.com/wp-content/uploads/2013/07/map-of-europe1024x833.jpg?a600a5
P 2. Sinasabing sa Kanlurang Europe naganap ang pinakamainit na labanan sa
panahon ng World War I . Alin sa mga sumusunod na pangyayari ang nauugnay
dito?
A. Digmaan
Labanan ng Austria
at at
Serbia
B.
Germany
Britain

D AFT
Ma
R h 24, 2014
rc
D. Digmaan mula sa Hilagang Belgium hanggang sa hangganan ng Switzerland

K3.Isang ideolohiya at uri ng pamahalaan na nagbibigay ng pantay na karapatan

at C. Paglusob ng R
usya sa
kalayaan anuman ang kanilang kinabibilangang lahi, kasarian o relihiyon
A. Demokrasya
C. Kapitalismo
D. Sosyalismo

ermany
B.sumusunod na pangungusap ang nagpapaliwanag ng katagang ito
P 4.GAlin sa mga
Ang sariling pagkakakilanlan ay nawawala dahil sa impluwensyang dayuhan

Lib

A. Napapanatili ang kultura ng isang bansa

B. Pinakikinabangan ng mga dayuhan ang likas na yaman ng mga kolonya
C. Ang kulturang dayuhan ang pinahalagahan ng mga bansang umuunlad pa
erallamangismo
D. Nababago ng mga dayuhan ang kultura ng kolonya sa pamamagitan ng
ibat ibang impluwensya

U 5. Bakit ikinagalit ni Adolf Hitler ang mga probisyon ng Kasunduan sa

Versailles?
A. Ginawang Mandated Territory ang lahat ng kolonya ng Germany
B. B. Pinagbayad ang Germany ng malaking halaga para sa

reparasyon
C. Dahil ito ay kasunduang nabuo lamang ng samahang Triple Entente
414

D. Naniniwala si Hitler na labis na naapi ang Germany sa mga probisyong

nakasaad dito
K 6. Ang kasunduan ng mga bansa na nagbigay hudyat sa pagwawakas ng
World
War I
A. Treaty of Paris
B. United Nations
C. League of Nations
D. Treaty of Versailles

Suriin ang T-diagram sa ibaba, gawing gabay ito upang masagot ang tanong sa
bilang 7-8

Demokrasya

Komunismo

DRAF
March 4
2,
T 2014
Timog

Timog Vietnam

Korea

Hilagan

Hilagang Vietnam

g Korea

P 7. Alin sa mga sumusunod ang impormasyong dapat ilagay sa gitna ng Tdiagram?

A.
B.
C.
D.

17th parallel at 38th parallel

38th parallel at 17th parallel
19th parallel at 38th parallel
38th parallel at 19th parallel

P 8. Mahihinuha sa mga
impormasyon sa T- diagram, na
nahati ang Korea at Vietnam
A. Upang
magkaroon
tiyak na hangganan
matapos
ang World
War I.ngBakit
Dahil sa magkaibang
kultura ng dalawang bansa
B. nagkaroon
kaya
ng paghahati
Upang
mas
masukat
ang
pag-unlad ng ekonomiya ng dalawang
angC.ilang bansa sa
bansa
Asya?
415

D. Dahil sa magkaibang paniniwala, ideolohiya, at prinsipyo, ipinaglalaban ng bawat

bansa
U 9. Pahayag I: Ang United Nations ay naging matagumpay na pigilan
ang
pagsiklab ng digmaang pandaigdig dahil ito ay nagging
pandaigdigang forum upang pag-usapan ang sigalot ng mga
bansa
Pahayag II: Nabigo ang UN na magpatupad ng mga resolusyon ukol sa
pang-aabuso ng Israel sa karapatang pantao ng mga
Palestinian.
A.
B.
C.
D.

Tama ang pahayag I at Mali ang pahayag II

Mali ang pahayag I at tama ang pahayag II
Parehong tama ang pahayag I at II
Parehong mali ang pahayag I and II

K 10. Alin sa mga sumusunod na pangyayari ang naging hudyat o dahilan sa

FT
MA ch 24, 2014
a r
A. Pagpapakamatay ni Adolf Hitler matapos sumalakay ang Allied Powers
B. Pagpapalabas ng labing-apat na Puntos ni Pangulong Woodrow
Wilson
C. Pagpaslang
kay Archduke
pagsisimula
ng Unang
Digmaang Francis Ferdinand ng Austria sa Sarajevo, Bosnia
D. Pagwawakas ng mga Imperyo sa Europa tulad ng Alemanya, Austria- Hungary,
U 11. Isang bagong daigdig ang umusbong pagkalipas ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig. Alin ang hindi kabilang sa mga pangyayari pagkatapos ng digmaan?
Pandaig

dig?

Rusya, ang United Nation

Naitatag
Nagkaroon ng World War III
Nawala ang Fascism at Nazism
Nagkaroon sa daigdig ng labanan ng
ideolohiya
U 12. Alin sa mga sumusunod ang nagtatakda ng pagiging kaanib ng UN?

A.
B.
C.
D.

A.
B.
C.
D.

t Ottom

an

Mga bansang nanalo sa digmaan

Bansang may kakayahang magbigay ng taunang butaw
Anumang sukat at populasyon ng bansa na nagmamahal sa kalayaan
Mga bansang naapektuhan ng Una at Ikalawang Digmaang
Pandaigdig
Gamitin ang mga larawan upang masagot ang tanong bilang 13.

416

Source: http://library.thinkquest.org/06aug/02455/pictures/worldwarII.jpg

P 13. Alin sa mga sumusunod ang mahihinuha mo mula sa larawan?

D R
MA aF r T
c h
2 4 , 2 0

B. Malaking halaga ang kailangan para sa reparasyon pagkatapos ng digmaan

C. Sa mga digmaan, walang panalo, walang talo, lahat ng bansang sangkot
ay
A. Maraming ari-a
rian at bu
hay ang
apektado
D. Lahat ng nabanggit

14

makapangyarihang bansa o superpower. Anong dalawang bansa ang nakaranas nito

matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig?
n

na

A. An
US at USSR
K 14.
awawasa g Cold W
k dahil ar
s
B. US at France
C. Germany at USSR
D. Germany at France

ay
digm
a digmaan

aan ng

U 15. Alin sa mga sumusunod ang tiyakang pakinabang na matatanggap ng mga bansa
kung sasanib sila sa APEC?
gtutung

aling ide

olohiya

ng dala

wang

A. Karagdagang subsidiya sa pagtatayo ng mga imprastraktura

B. Tulong militar laban sa magtatangkang sakupin ang kalabang bansa
C. Pagtutulungang ekonomiya at teknikal sa pag-papaunlad ng agham
at
D. ekonomiya
Pagpasok sa pamilihan at pag-aalis ng buwis sa mga produkto ng
mga kasaping bansa
P 16. Anong konklusyon ang mahihinuha mo sa pahayag na Ang kasunduan sa
Versailles ang nagsilbing binhi ng World War II

417

A. Pabor sa lahat ng bansang sangkot ang mga probisyon ng kasunduan sa

Versailles
B. Ang kasunduan sa Versailles sa pagitan ng Allies at Germany ang opisyal na
nagwakas sa Unang Digmaang Pandaigdig
C. Ang mga probisyon ng Kasunduan sa Versailles ang nagtulak sa Germany
upang maghimagsik sa mga arkitekto nito
D. Naging mahina ang League of Nationsna isa sa mga probisyon ng
kasunduan upang mapanatili ang kapayapaan ng mga bansa
U 17. Ang mga pahayag sa ibaba ay maaaring maranasan ng mga mamamayang
naninirahan sa US at Pilipinas, alin ang hindi kabilang?
A.
B.
C.
D.

May karapatang makaboto

May kalayaan sa pananampalataya
Militar ang nangingibabaw sa sibilyan
Lahat ng mga mamamayan ay may karapatan sa
edukasyon
U 18. Malaki ang naging epekto ng Cold War s ekonomiya ng mga bansa sa Asya at
Kanluran. Paano nagsimula ang Cold War?

D R A
M FaTr c h 14
2 4 , 2 0
B. Tinanggihan ng Russia ang mga kalakal mula sa United States
C. Pangingibabaw ng dalawang ideolohiya ng dalawang makapangyarihang bansa
A.
ng R
ussia na ng Unitedsakupin
ng na makapasok
D. Pagnanais
Hindi pagbibigay
ng pahintulot
Statesasa mga Ruso
sa kanilang bansa

Naideklarang Open City ang Maynila

UnitedP 19. Ali States n sa mg

a su

musun

od ang

Pagsabog ng Hiroshima at Nagasaki sa

Japan

ipin

akikita n

Labanan sa pagitan ng Luftwaffe at Royal

Army
Forces
g chai
n of eve
nts sa i

baba.

Pagpapadala ni Hitler kay Lt. Gen.

Erwin Rommel at ang kanyangn African

A. Mga salik na nagbigay daan sa World War I

B. Mga salik na nagbigay daan sa World War
C. II Mga pangyayaring naganap sa World
War

418

D. Mga pangyayaring naganap sa World War II

Basahin at unawain ang talata sa ibaba upang sagutin ang tanong.
Noong World War II, nakalikha ang United States ng sandatang nukleyar sa
ilalim mg Manhattan Project. Ang lakas ng pwersang pinapakawalan ng
bombang ito ay
katumbas ng pinasabog na TNT na nasa kilotons o megatons ang bigat.
Ika-6 ng Agosto 1945 nang hulugan ng bombang nukleyar ng mga
Amerikano ang Hiroshima at Nagasaki sa Japan. Nagdulot ito ng pagkasawi
ng
maraming tao at pagkawasak ng mga imprastraktura. Disyembre 1983,
nang may ilang
siyentipikong naglabas ng kanilang pag-aaral sa posibleng epkto ng
pagpapasabog ng
sandatang nukleyar sa mga klima sa mundo na tinawag na nuclear winter
theory. Ayon
sa teorya, ito ay magtatapon ng usok at alikabok na sapat upang takpan
ang araw sa
bansa sa daigdig
dito?buwan na magiging sanhi ng paglamig ng klima ng
loob nghinggil
maraming
mundo na
A. Maaaring gumamit ng plantang nukleyar upang mapanatili ang kapayapaan sa
ng mga
halaman
at mga
daigdig? Sa ikamamatay
iyong pal
agay,
alin
sabagay
mga s na may buhay.
umusuno
d ang
daigdig
B. Dapat
ipagbawal http://en.wikipedia.org/wiki/Nuclear_Weapons
ang paggamit nito upang maiwasan ang epekto sa tao at
Pinagkunan-

D R A F
MT rch 24, 2014
U 20. Inilahad sa talata sa itaas ang posibleng epekto ng sandatang
C. Nararapat magkaroon ng patakaran sa paggamit at siyasatin ang mga plantang
nukleyar sa
nukleyar ng mga bansa
D.
Nararapat
na magkaroon ang bawat bansa ng sandatang nukleyar sapagkat
na
halaman
rarapat ipatupad ng mga
mahalaga sa bawat bansa ang pwersa.

419

ARALIN 1: ANG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG

ALAMIN
Malalaman sa Yunit na ito ang mga dahilan at mga

pangyayaring

nagbigay-daan sa Unang Digmaang Pandaigdig, gayundin ang mga usapin

ng mga
bansang
epekto nito na

sangkot sa digmaan.Bibigyang- pansin din ang

matinding

nag-iwan ng malalim na sugat at aral sa kasaysayan ng sangkatauhan.

Tatalakayin
din ang pagsisikap ng mga bansa upang makamit ang kapayapaang
Pandaigdig.

D AFT
MRa r c h 2
4 , 2 0 1 4

Inaasahang masasagot ng mga mag-aaral ang tanong na Paano

nagsikap ang
mga bansa upang wakasan ang Unang Digmaang Pandaigdig?

pagtupad
Ngayon, sa ibat i

bang

GAWAIN BLG.1: Konseptong Nais Ko, Hulaan Mo

simulan mo nang basahin ang kasunod na teksto at ihanda ang
iyong sarili sa
sa pamamagitan ng pagpupuno ng wastong letra sa loob ng mga kahon.
1. Pagkakampihan ng mga bansa
A

gaw Ba

ain.
sahin an

gm

ga clue

sa bawat b

ilang.

2 Pagpapalakas ng mga bansang sandatahan ng mga bansa sa Europe

T 3. Panghihimasok
ukuyin
ang ng
mg makapangyarihang
a konse
ptong sa
i mahinang
nilalaraw
bansa
bansa.

an

4. Pagmamahal sa bayan
N

5. Bansang kaalyado ng France at Russia

G

N
420

6. Organisasyon ng mga bansa pagkatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig

E

7. Kasunduang nagwakas sa Unang Digmaang Pandaigdig

V

8. Ang entablado ng Unang Digmaang Pandaigdig

R

9. Siya ang lumagda sa Proclamation of Nuetrality

W

10. Alyansang binubuo ng Austria, Hungary, at Germany

T

RAFT
D
M ch 2
4 , 2 0 1

Pamprosesong

1. Ano ang mahihinuha sa salitang iyong nabuo?

3. Ano ang kaugnayan nito sa naganap na Unang Digmaang Pandaigdig?

T
GAWAIN
BLG.anong:
2: Graphic Organizer
2. May magkaka

ugnay

bang salita

? Kung

Matapos masagutan ang gawain, Punan ng impormasyon ang

Storming Web sa ibaba. Pagkatapos ay sagutin ang mga kasunod na tanong.

mayroo

n, paan

o ito na

gkaugn

4
Facts

ay?

421

FacTs storming Web

Posibleng

Dahilan

Mga

Posible
ng
Mangya
ri

Digmaa

Epekto

DR FT
M a Ar 24, 2014
c h
Maging
Wakas

1.
2.
3.
4.

Ano ang naging batayan mo sa pagsagot ng gawain?

Bakit kaya nagkakaroon ng digmaan?
Pamp
roseso
osibleng
ng
Ipaliwanag ang mga posibleng mangyari sa panahon ng digmaan?
May pagkakatulad ba ang kasagutan mo sa kasagutan ng kaklase mo?
sa paanong paraan?

Maaaring magpalitan ng mga tanong at kuro-kuro hinggil sa mga kasagutan.

anong

GAWAIN BLG. 3- Larawang Suri

Suriin ang mga larawan at sagutin ang mga tanong tungkol
dito.

422

Source:https://www.google.com.ph/search?q=world+war+i+pictures&source=lnms&tbm=i
sch&sa=X&ei

=OqF4UrPRINOciQf3zYHgAw&sqi=2&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1208&bih=598

D RAFT
M ch 24 ,
2014
Pamprosesong
Ta ng larawan?
1. Ano
ang ideyang ipinakikita
2. Kung magiging saksi ka sa ganitong pangyayari, ano ang posible
mong maramdaman?

nong

PAUNLARIN
Paano kaya m

aiiwas

an ang mga

digma

an sa d

aigdig?

Matapos mabatid ang lawak ng iyong kaalaman tungkol sa Unang Digmaang

Pandaigdig, marahil ay marami ka pa ring katanungan na nais masagot tungkol sa
paksa. Handa ka na bang tuklasin ang mga pangyayari,mga dahilan at epekto ng
Unang Digmaang Pandigdig? Nais mo rin bang malaman ang mga hakbang na ginawa
3.
ng mga pinuno upang wakasan ang digmaan? Basahin ang kasunod na teksto sa nasa
ibaba at humanda sa pagsagot ng mga gawain kaugnay ng paksa.

423

Mga Sanhi ng Unang

Digmaang Pandaigdig
1. Nasyonalismo -Ang damdaming
nasyonalismo ay nagbubunsod ng
pagnanasa ng mga tao upang
maging malaya ang kanilang bansa.
Kung minsan, ito ay lumalabis at
nagiging panatikong pagmamahal
sa bansa.
Halimbawa, ang mga
Junker, ang aristokrasyang militar
ng Germany, ay naniwalang sila ang
nangungunang lahi sa Europe. May
mga
bansang
masidhi
ang
paniniwalang
karapatan
nilang
pangalagaan ang mga kalahi nila

Lagayan ng picture

D FT
MaRr cA h , 201
2 4
4

Nasyonalismo Source:
http://i982.photobucket.co
m/albu
ms/ae306/etajima62/presen
te.jpg

ng ibang bansa. Isang halimbawa

ay ang pagnanais ng Serbia na
angkinin ang Bosnia at Herzegovina
kahit nasa
ilalim
na nasa ilalim ng Austria. Kabilang
pa rito ay ang pagkamuhi ng mga

mah

pamamahala ng Austria. Marami rin

sa mga estado ng Balkan na Greek
Orthodox ang relihiyon, at ang
ng
Serb ay
kapangy
iantulad ngdahil
arihan
pananalita
mga
Ruso.sa
Itong dahilan ng Russia upang
makialam sa Balkan. Gusto ring
maangkin
ng
Russia
ang
Constantinople upang magkaroon
siya ng daungang ligtas sa yelo. Sa
kabilang
dako,
nais angkinin ng
igpit
n
a
Italya ang Trent at Triste na sakop
din ng Austria. Ang France naman
ay nagnais ding maibalik sa kaniya
ang Alsace-Lorraine na inangkin ng
Germany noong 1871 bunga ng
digmaan ng France at Prussia
(Germany). Dahil dito, ipinalagay ng
maraming Pranses na natural nilang

bansa na nagpakita ng
diwang
nasyonalismo
Mula sa teksto, isa-isahin ang

ga

424

2. Imperyalismo Isa itong paraan ng pangaangkin ng mga kolonya at pagpapalawak ng

pambansang kapangyarihan at pag- unlad ng
mga bansang Europeo. Ang pag- uunahan ng
mga makapangyarihang bansa na sumakop
ng mga lupain at magkaroon ng kontrol sa
pinagkukunang-yaman at kalakal ng Africa at
Asia ay lumikha ng samaan ng loob at pagaalitan ng mga bansa. Halimbawa, sinalungat
ng Britanya ang pag-angkin ng Germany sa
Tanganyika (East Africa) sapagkat balakid
ito
sa kanyang balak
na maglagay ng
transportasyong riles mula sa Cape Colony
patungong Cairo.
Tinangka namang
hadlangan ng Germany ang pagtatatag ng
French Protectorate sa Morocco sapagkat
naiinggit ito sa mga tagumpay ng France sa

D
MRa Ar
ch 2

nabahala ang Inglatera sa pagtatatag ng

Berlin-Baghdad Railway
sapagkat
ito'y
panganib sa kaniyang lifeline patungong India.
Ang pagpapalawak
ng hangganan
ng Austria
Hilagang
Aprika.
Sa
sa Balkan ay tumawag ng pansin at mahigpit
kalaban din ng Germany ang Britanya at
Hapon sa pagsakop sa Tsina .
Hindi
nasiyahan ang Germany at Italya sa
pagkakahati-hati
Aprika sapagkat
kaunti
gitna na pag ng ng
silan
gan,
salunga
lamang ang kanilang
nasakopt samantalang
malaki ang nabahaging nakuha ng Inglatera at
France.

ng

3. Militarismo- Upang mapangalagaan ang

kani-kanilang teritoryo, kinakailangan ng mga
bansa
sa Europe
ang mahuhusay
at
Serbia
at Russia.
Naging
malalaking hukbong sandatahan sa lupa at
karagatan, gayundin ang pagpaparami ng
armas. Ito ang naging ugat ng paghihinalaan
at
pagmamatyagan
ng
mga
bansa.
Nagsimulang
magtatag
ng
malalaking
hukbong pandagat ang Germany. Ipinalagay
na ito'y tahasang paghamon sa kapangyarihan
ng Inglatera bilang Reyna ng Karagatan.

Paano naging ugat ng

Unang
Digmaang Pandaigdig ang
Imperyalismo
at
Militarismo?
Naging dahilan ng Unang
Digmaang Pandaigdig ang
imperyalismo
dahil

FT
4, 2014
Digmaang
imperyalism
ang
o

Naging

Pandaigdig
sapagka
t

dahilan

ng

Unang

Digmaang
ang

Pandaigdig

425

4. Pagbuo ng mga Alyansa- Dahil sa

inggitan, paghihinalaan at lihim na
pangamba
ng
mga
bansang
makapangyarihan,
dalawan
magkasalungat na alyansa ang nabuo g ang
Triple Entente at ang Triple Alliance.
Binubuo ng Germany, Austria-Hungary at
Italya, ang Triple Entente. Sa ilalim ng
alyansa, nangako ang bawat kasapi na
magtulungan sakaling may magtangkang
sumalakay sa kanilang bansa. Nais din ng
alyansaa na pantayan ang lakas ng Triple
Alliance. Samantala, sumali ang Germany
sa grupo dahil nais mapigilan ang
impluwensiya ng Russia sa Balkan.

Triple Entente/ Alliance

Source: http://tomatobubbl
e.com/sitebuil
dercontent/sitebuilderpictur
es/en tente.gif

D FT
M aR r A
c , 2014
h 2 4
alliance nong 1882. Resulta ito ng dipagkakaunawaan at hidwaan sa pagitan ng
Russia at Pransiya noong
1884(Dual
Alliance), ng Pransya at Britanya noong
1904 (Entente Cordiate) at ng Britanya at
n ni ganti, sumali
Itinatag noong
nama 1907, Bilang
Russia

Tripl

naman gaya ng nabanggit na, ay karibal ng

Germany at Austria sa rehiyon ng Balkan.
Ang Hague Court of Arbitration na itinatag
noong
1899
ay hindisya
naging mabisa
dahil
a
ng Pran
sa
hindi naman obligado ang isang bansang
Bism
arck ang
Triple
mapailalim dito. Ang unang pagpupulong sa
Hague noong 1899 na pinatnubayan ni Czar
Nicholas II ng Russia. Ang pangalawang
pagpupulong sa Hague ay noong 1907, sa
mungkahi ni PangulongTheodore Roosevelt.
Nabigo
rinAito. Layunin
nitong magpabawas
e Entente.
ng Rus
sia
ng armas ngunit nagkaroon ng unawaan
tungkol sa lalong makataong paglalabanan.
Sa kasamaang-palad, ang mga kasunduang
ito ay nabura nang sumiklab ang Unang
Digmaang Pandaigdig.

Pandaigdig na
Hidwaan
Source:
http://www.athyheritage
centr
emuseum/img/worldwar.j
pg
426

Alin kaya sa mga nabanggit na sanhi ang tunay na nagpatindi ng tensiyon upang
magsimula ang Unang Digmaang Pandaigdig? Bsahin ang kasunod na teksto upang
malaman ang sagot.

Ang Pagsisimula at Pangyayari sa

Unang Digmaang Pandaigdig
Ang krisis na naganap sa
Bosnia noong 1914 ang
naghudyat
sa pagsisimula ng World
War I.
Noong
Hunyo
28,1914,
pinatay si
Bosnia Archduke
na noon
ay Ferdinand
sakop ng
Franz
at
Imperyong
ang
Austria-Hungary. Narito
ang mga
pangyayaring
nagbunsod
asawa
nitong si ila
Sophie
ni
Princip habang s
ay
sa
Unang Digmaang Pandaigdig.
Gavrilo

D AFT
MRr c 4, 2014
a h 2
Dito
naganap
ang
pinakamainit
na labanan
noong
Unang
Digmaang
nag 1 Ang
lilibot
Digm
sa Ang aan
Pandaigdig.
bahaging
nasakop ng digmaaan ay
mula sa hilagang Belhika
hanggang sa hangganan ng
Switzerland. Lumusob sa
Belhika
ang
hukbong
Germany
at ipinagwalang.
s
a Kanlura
nbahala nitong huli ang
pagiging neutral na bansa
nito. Ito ang paraang ginamit
nila upang malusob ang
France. Ngunit sila'y inantala
ng
magiting
na
mg
pagsasanggalang ng
a
taga-Belhika sa Leige.

Digmaan sa Kanlurang Europe

Source:http://i.dailymail.co.uk/i/pix/2
013/10
/07/article-24484920F7F8D0300000578555_634x402.jpg

Halaw sa PROJECT EASE- Module 17Labanan ng mga Bansa sa Daigdig ph. 9-12

427

2. Ang Digmaan sa Silangan- Lumusob

ang Russia sa Prussia (Germany) sa
pangunguna ni Grand Duke Nicholas,
pamangkin ni Czar Nicholas II. Ngunit
nang dumating ang saklolo ng Germany,
natalo ang hukbong Ruso sa Digmaan ng
Tannenberg. Nagtagumpay ang Hukbong
Ruso sa Galicia. Ngunit hindi nagtagal ang
tagumpay nila. Sila ay pinahirapan ng mga
Aleman sa Poland.
Dito tuluyang
bumagsak ang hukbong sandatahan ng
Russia. Ang sunod-sunod nilang pagkatalo
ang naging dahilan ng pagbagsak
ng
at ang pagsilang ng Komunismo sa Russia.
Upang makaiwas ang Russia sa digmaan,
nakipagkasundo si Lenin sa ilalim ng
pamahalaang Bolshevik sa Germany sa
pamamagitan ng paglagda sa Treaty of
dinastiyang
Roman
ov
Brest-Litovsk.
Iniwan ng Russia
ang mga

FT
D
M Ra A
r c 4, 2014
h 2
Cen

3. Ang Digmaan sa Balkan- Lumusob ang

Austria at tinalo ang Serbia pagkaraan ng
ilangAlyad
buwan.
ang
oUpang
at sum makaganti
api
sa
Bulgaria sa pagkatalo, sumapi ito
noong
Marso 19
17
sa
Central Powers noong Oktubre, 1915. Sa
taong 1916, karamihan sa mga estado ng
Balkan ay napasailalim na ng Central
Powers. Ang Italya naman ang tumiwalag
Powers.
sa tral
Triple
Alliance at nanatiling neutral.
Noong 1915, sumali ito sa magkaanib na
bansa. Hinangad na maangkin ang mga
teritoryong
na hawak
ng Austria
(Italy
Irrendenta) Latin
at ang
mga kolonya
nito
sa
Africa.
Ang Turkey ay kumampi sa
Germany upang mapigilan ang Russia sa
pag-angkin sa Dardanelles.

Source:
http://mentalfloss.com/sites/d
efault/
fles/Balkan-Warcombatants_5.jpg

428

4. Ang Digmaan sa Karagatan -Sa

unang
bahagi
ng
digmaan
ay
nagkasubukan ang mga hukbong
pandagat ng Germany at Britanya. ang
Naitaboy ng mga barkong pandigma ng
Germany mula sa Pitong Dagat (Seven
Seas) lakas pandagat ng Britanya.
Dumaong ang bapor ng Germany sa
Kanal Kiel at naging mainit ang labanan.
Makapangyarihan ang hukbo ng mga
alyado sa dagat. Sa kabilang dako, ang
mabibilis na raider at mga submarinong
U-boats ng kanilang kalaban ay
nakagawa ng malaking pinsala sa

Lagayan ng picture

D
AFT
MR c 2 4 0 1
h
, 2 4
Ang pinakamabagsik na raider ng
Germany ay ang Emden. Sa dakong
huli, napalubog ito ng Sydney, isang
Australian cruiser.
kalakalang pandag

at ng

Halaw sa PROJECT EASE- Module 17- Labanan

ng mga Bansa sa Daigdig ph. 13-17

Digmaan sa Karagatan

Source:http://militaryfactory.com/
ships/i mgs/bretagne-1915.jpg

mga
sa
pangya
yaring
digmaan sa Kanluran ang pinakamahigpitUnang
at mainit na
digmaan? Ano kaya ang posibleng maging epekto nito sa mga bansa, Basahin ang
kasunod na teksto.
na ang
mg Nalaman
a mo
Alyado.
Pandaigdig.
Bakit
sinasabing

Mga
Naging Bunga ng Unang Digmaang
Pandaigdig
ng
nagana
p

Digma

ang

Matinding pinsala ang naidulot ng Unang Digmaang Pandaigdig sa buhay at

ari-arian. Tinatayang umabot sa 8,500,000 katao ang namatay sa labanan. Nasa
22,000,000 naman ang tinatayang nasugatan. Samantalang 18,000,000 an sibilyang
namatay sa gutom, sakit at paghihirap. Napakaraming ari-arian ang nawasak at
naantala ang kalakalan, pagsasaka at iba pang gawaing pangkabuhayan. Ang nagastos
sa digmaan ay tinatayang umabot sa 200 bilyong dolyar.

429

Sadyang
nabago
ang
mapa
ng
Europedahil sa digmaan. Nag-iba rin ang
kalagayang pampolitika sa buong daigdig.

. Angmga
Ang
Estonia,
Austriabansang
at Hungary Latvia,
ay nagkahiwalay.
Finland,
Lithuania,
Czechoslovakia,
Yugoslavia at Albania ay naging
malalayang bansa. Apat na imperyo sa
Europe ang nagwakas: ang Hohenzollern
ng Germany, Hapsburg ng AustriHungary, Romanov ng Russia at Ottoman
ng Turkey. Nabigo ang mga bansa sa
pagkakaroon
ng
pangmatagalang

AFT
M aDr 4, 2014
ch
kapayapaaan sa daigdig.
Ang
mga
nagtanim
ng hinanakit sa Germany.
Lubhang marahas ang mga parusang
iginawad sa Germany. Ang pagkapahiya
ng Germany ang dahilan ng muli nilang
paghahanda upang muling makipaglaban
sa mga bansang Alyado.
Labanan ng mga Bansa sa Daigdig ph. 13-17

itinalaga ng kasundua
Halaw sa

EA

SE- Mo

Vers

n sa

PROJE

dule 17-

CT

http://ritter.tea.state.tx.us/student.asses
sment/re
sources/online/2003/grade10/ss/p103.gif

ailles ay

430

Mga Kasunduang Pangkapayapaan

Umisip ng paraan ang mga
nanalong bansa upang maiwasan ang
digmaan na pinaniniwalaan nilang salot sa
kapayapaan.
Bumalangkas
sila
ng
kasunduang pangkapayapaan sa Paris
noong 1919-1920. Ang mga pagpupulong
na ito ay pinangunahan ng tinatawag na
Big Four: Pangulong Woodrow Wilson ng
US ; Punong Ministro David Llyod George
ng Great Britain; Vittorio Emmanuel
Orlando ng Italy; at ang Punong Ministro
Clemenceau ng France. Ang pangunahing
nilalaman ng mga kasunduan ay ibinatay
sa Labing-apat na Puntos (Fourteen Points)

Lagayan ng picture

RAFT
MDa r 4, 201 4
c h 2
Ang Labing-apat na Puntos ni
Pangulong Woodrow Wilson
ni Pangulong

19

Binalangkas ni Pangulong Wilson

na
puntos na naglaman ng mga layunin ng
United States sa pakikidigma. Naglaman
din ito ng kaniyang mga ideya tungkol sa
Wilso
n.
isang kapayapaang
walang talunan para
noon
g Enero
, ng bansa.
sa kapakinabangan
ng lahat
Tatlo sa mga puntos na napagkasunduan
ang sumusunod:
1. katapusan ng lihim na pakikipagugnayan;
2. kalayaan sa karagatan;
3. 18
pagbabago
ngg mga
hangganan ng
an
labing-ap
at
mga bansa at paglutas sa suliranin
ng mga kolonya ayon sa sariling
kagustuhan ng mga mamamayan
4. pagbabawas ng mga armas;
5. pagbabawas ng taripa;
6. pagbuo ng Liga ng Mga Bansa.

Woodrow Wilson Source: http://upload

.wikimedia.org/wikipedia/commo
ns/5/53/Thomas_Woodrow_Wilson,_Ha
rris_%
26_Ewing_bw_photo_portrait,_1919.jp
g

Magtala ng ilang katangian ni

Wilson bilang isang
Pangulong
lider.

431

Ang Liga ng Mga Bansa

Ang pagkakaroon ng isang
pandaigdigang samahan ng mga bansa
ay matagal nang pangarap ni
Pangulong Wilson.
Sa wakas,
nagtagumpay siya sa panghihikayat sa
mga pinuno ng mga bansang alyado
naitatag at sumapi sa Liga ng mga
Bansa. Ang konstitusyon nito ay
napaloob sa kasunduan sa Versailles
na may sumusunod na mga layunin:

Lagayan ng picture

1. maiwasan ang digmaan;

2. maprotektahan ang mga
kasaping bansa sa pananalakay
ng
iba;
3. lumutas sa mga usapin at hindi
pagkakaunawaan ng mga kasapi
4. mapalaganap ang pandaigdigang
pagtutulungan, at
5. mapalaganap ang mga

DRA FT
M
4, 2014
c h 2
Ilan sa mga nagawa ng Liga ng mga
Bansa ang sumusunod:
1. Napigil
nito ang ilang maliliit na
kasunduang
digmaan sa pagitan ng Finland at
Sweden noong 1920, Bulgaria at
Greece noong 1925, at Colombia
at peru noong 1934.
2. Pinangasiwaan nito ang ibat
ibang mandato.
pangka
payapaan.
3. Pinamahalaan nito ang
rehabilitasyon ng mga sundalo
pagkatapos ng digmaan.

Pulong ng myembro ng Liga ng

mga
Bansa Source:
http://upload.wikimedia.org/
wikipedi
a/commons/c/cd/Waffenstillsta
nd_gr.
jpg

Halaw sa PROJECT EASE- Module 17- Labanan ng

mga Bansa sa Daigdig ph. 22-24

432

Naging sapat kaya ang mga kasunduan ng mga bansa upang tuluyang matuldukan
ang Unang Digmaang Pandaigdig? Natupad kaya ni Pangulong Wilson ang kapayapaang
matagal niyang hinangad? Naging pabor kaya sa lahat ng bansa ang mga probisyon ng
Kasunduan? Bakit nagkaroon ng lihim na kasunduang lingidsa kaalaman ni Pangulong
Wilson? Halina at alamin ang mga kasagutan.
Mga Lihim na Kasunduan Lingid sa Kaalaman ni
Pangulong Wilson
Lingid sa kaalaman ng Britanya, France at iba pang
bansa, ang ibang miyembro ng Alyado ay gumawa ng lihim na
kasunduan. Nagdesisyon silang hatiin ang kolonya at teritoryo
ng Central Powers. Halimbawa, pinangakuan ang Italya ng
teritoryong hindi naman nito sakop. Ang Turkey naman ay
maaaring paghati-hatian ng ibang maiimpluwensiyang bansa.
Pormal itong naganap nang mabuo ang kasunduan sa
Versailles. Naisagawa ang mga sumusunod na pangyayari:
Ibinigay ang mga teritoryong Posen, Kanlurang
PRussia at ang Silesia sa bagong Republika ng
Poland. Ang Danzig ay naging malayang lungsod sa
pangangasiwa ng mga Alyado bilang mandato.
2. Ang Alsace-Lorraine ay naibalik sa France. Ang Saar
Basen ay napasailalim ng pamamahala ng Liga ng

D R A

Marc h 2 2014
4 , F T
1

la

binliman

. Nawalan

g lahat a

ng mga

3. Ang Hilagang Schleswig ay ibinigay sa Denmark.

4. Lubhang pinahina ang hukbong sandatahan ng
Germany sa lupa at sa dagat. Binawasan ito ng
marami at ang pinaglalakbayang ilog ng Germany at
mg
a Bansa
sa lo
ng
ipinagbawal
ang
kanilang
mga obpartisipasyon
sa
anumang digmaan.
5. Ang Kanal Kiel at ang lahat ng mga pinaglakbayang
ilog ay ginawang pang-internasyonal.
6. Pinagbawalang gumawa ng mga armas at amyunisyon
ang Germany.
7. Ang Germanykolonya
ng Germany.
ay pinapangakong
magbayad ng
g taon.
malaking halaga sa mga bansang napinsala bilang
reparasyon.
Ang layunin ng mga gumawa ng
kasunduang ito ay upang lubusang pilayin
ang
Germany nang hindi na ito muling magtangkang
gambalain ang kapayapaan ng daigdig.
Halaw sa PROJECT EASE- Module 17- Labanan ng mga
Bansa sa Daigdig ph. 23-24
Basahin
din
ang
Kasaysayan ng Daigdig,
Teofista L. Vivar et al,
ph.243-250 at Kasaysayan
ng Daigdig, Grace Estela C.
Mateo, Ph.D, et.al, ph. 309319.

433

GAWAIN BLG. 4: Story Map

Batay sa binasang teksto, punan ng impormasyon ang Story Map upang
masuri ang dahilan, pangyayari, at epekto ng Unang Digmaang Pandaigdig.

Tauhan

Daloy ng

Tagpuan

Epekto

Pangyayari

Simul
Wakas

a
Kasukdulan

DRAFT

Pamprosesong Tanong:

2. Saang bahagi ng daigdig naganap ang pinakamainit na labanan?

3. Ipaliwanag ang simula, mahahalagang labanan, mga kasunduang
naganap at naging wakas ng Digmaang Pandaigdig.
4. Paano nakaapekto ang digmaang ito sa mundo?

Ma rc h
1. S

nangun

ino-sino

ng p

inuno

14

ang

2 4 , 2 0
a sa Un

ang Di

gmaang

Panda

igdig?

434

GAWAIN BLG. 5: Pangkat namin: The Best To

Magpangkat-pangkat at isagawa ang gawaing napatakda sa grupo.
Unang Pangkat: Panel Interview - Tungkol sa mga dahilan ng Unang Digmaang
Pandaigdig
Ikalawang Pangat: Human Frame- Tungkol sa mahahalagang pangyayaring naganap
sa sa Unang Digmaang Pandaigdig
Ikatlong Pangat: Role Play -Tungkol sa epekto ng Unang Digmaang Pandaigdig
Ikaapat na Pangkat: Isadula ang pagpupulong ng mga bansa upang makamit
ang
Kapayapaang Pandaigdig

RAFT
MD
a r c h 014
2 4 , 2
Batay sa ipinakitang pangkatang gawain, sagutin ang mga sumusunod na
tanong:
Pamprosesong

1.

2. Ilarawan ang mahahalagang pangyayaring naganap sa Unang

Digmaang Pandaigdig
T
anong:
3. ABakit napilitan
ang United
States
na makisangkot
sa digmaan?
no- ano
ang
dahila
n ng
4. Ipaliwanag ang epekto o bunga ng Unang Digmaang Pandaigdig?
5. Nakabuti ba ang usapang pangkapayapaan na pinangunahan ng Alyadong
Bansa? Bakit?
6. Bakit nagkaroon pa rin ng lihim na kasunduan na lingid kay Pangulong Wilson?
7. Bakit hindi naging kasiya-siya sa ibang bansang kasangkot sa Unang
Digmaang Pandaigdig ang Kasunduan sa Versailles?
Digma
ang Pa ng ndaigdig
Paano nagsikap
ang mga pinuno
mga bansa na?wakasan ang Unang
8. Unang
Digmaang Pandaigdig?

GAWAIN BLG. 6: Kapayapaan, Hangad Ko

Gamiting gabay ang binasang teksto tungkol sa Kasunduang Pangkapayapaan
at Liga ng mga Bansa , upang makabuo ng mga ideya na isusulat sa cloud
callout. Sikaping makabuo ng ideya na nagpapakita ng pagsisikap ng mga pinuno
ng mga
435

bansa na mawakasan ang Unang Digmaang Pandaigdig. Bigyang-pansin ang mga

hakbang na kanilang ginawa upang wakasan ang digmaan.

Woodrow
Wilson
(America)

Lloyd George
(England)

R
FT
DA
March 24, 201
4
Vittorio
Orlando (Italy)

George
Clemenceau
(France)

436

Pamprosesong Tanong
1. Paano ipinakita ng mga lider ang kanilang paghahangad sa
2. kapayapaan? Kung isa ka sa kanila, gagawin mo rin ba ang kanilang
3. ginawa? Bakit?
Sa iyong palagay, epektibo ba ang kanilang hakbang upang makamit ang
tunay na kapayapaan?
GAWAIN BLG. 7: Magpaliwanag Tayo
Ang sumusunod na pahayag ay binanggit ng mga lider na nakilala noong
Unang Digmaang Pandaigdig. Gamit ang 2-3 pangungusap ipaliwanag ang
kahulugan ng bawat pahayag sa pamamagitan ng pag-uugnay nito sa paksang
tinalakay.

RAFT
D h 4, 2014
Marc
2
1. Ang United States ay lumahok sa
digmaan upang gawing mapayapa
Paha
ang mundo
para sa demokrasya

Paliwa

2. Ang mga alitan ay dapat na

lutasin hindi sa pamamagitan ng
y
kumprehensya kundi- sa nag Woodrow
pamamagitan ng dugo at bakal
-Otto von Bismarck

3. Lahat ng ilawan sa Europe ay

agliwanag, at hindi natin
nawalan ng
ilson
makikita ang kanilang pag-iilaw na
muli sa loob ng mahabang
panahon

-Edward Grey

437

PAGNILAYAN/UNAWAIN
Sa bahaging ito, pagtitibayin mo ang mga nabuong pag-unawa tungkol sa
paksa.
Inaasahan
ding kritikal mong masusuri ang mga dahilan, pangyayari at epekto ng
Unang Digmaang Pandaigdig.

GAWAIN BLG. 8: Islogan Ko, Para Sa Bayan

Gumawa ng islogan na nagpapahiwatig ng iyong matinding pagtutol sa
mga kaguluhan at digmaan sa daigdig. Isulat ito sa graphic organizer sa ibaba.

DRAFT
March 24, 20
14
GAWAIN BLG. 9: Imahinasyon Ko Sa Mapayapang Mundo

Basahin o awitin ang Imagine, awitin ni John Lennon. Pagkatapos, suriin ang
nilalaman nito at iugnay sa Unang Digmaang Pandaidig. Ipakita ito sa ibat ibang
malikhaing paraan tulad ng pagguhit. Ibahagi sa klase angginawa sa pamamagitan
ng
malayang talakayan sa tulong ng mga tanong sa ibaba.
Pamprosesong Tanong:
Ano ang mensaheng nais ipabatid ng awit?
Aling bahagi ng awit ang pumukaw nang lubos sa iyong pansin? Bakit?
Paano mo ilalarawan ang isang bagong daigdig batay sa awitin?
Sa iyong palagay, posible kayang magkaroon ng tunay na pagkakaisa,
kapayapaan at pagtutulungan ang mga bansa sa daigdig?
Ipaliwanag.
5.
Bilang isang kabataan, paano ka makatutulong upang
magkaroon ng pambansang pagkakaisa at kaunlaran ang bansa?
1.
2.
3.
4.

438

"Imagine"
John Lennon
Imagine there's no heaven
It's easy if you try No
hell below us Above
us only sky Imagine
all the people Living
for today...
Imagine there's no countries
It isn't hard to do
Nothing to kill or die for
And no religion too

Imagine no possessions No
I wonder if you can
need for greed or hunger
A brotherhood of man
Imagine all the people
Sharing all the world..

You may say I'm a dreamer

But I'm not the only one
I hope someday you'll join us
And the world will live as one

DR FT
M Ac h 2 014
4 , 2
Living life
peace...
Imagine
allin
the
people
You may say I'm a dreamer
But I'm not the only one
I hope someday you'll
join us

Pinagkunan- www.old

ielyric

s.com/lyrics

/joh

GAWAIN BLG. 10: Damdamin Ng Mga Sundalo, AAlamin Ko,

Pag-aralan ang teksto tungkol sa kasunod na telegrama at talaarawan ng mga

sundalo. Matapos mabasa ang telegrama at talaarawan, humanap ka ng kapareha at
n_l
ennon/e
magine
.html
ibahagi ang iyong saloobin tungkol sa teksto. Gamiting gabay ang kasunod na mga
And the world will be as one
tanong .

439

Mga Telegrama
Tsar to Kaiser
29 July 1914, 1 a.m.
Peters Court Palais, 29 July 2014
Sa Majeste l Palais
Am glad you are back. In this serious moment, I appeal to you to help me. An
ignoble war has been declared to a week country. The indignation in Russia
shared fully
by me is enourmous. I foresee that very soon I shall be overwhelmed by the
pressure
forced upon me and be forced to take extreme measures which will lead to war.
To try
and avoid such calamity as a European War I beg you in the name of our old
friendship
Kaiser to Tsar
to do what you can to stop your allies from going too far.
28 July 1914

D R
MA aF r Tc h 2
4 , 2 0 1 4

It is with the gravest concern that I hear of the impression which the action of
an
the
Austria against Serbia .is(this
creating
in yourdcountry.
The unscrupulous agitation
that has
been going to Serbia for years has resulted in the outrageous crime, to which
Archduke
29 July 1914, 1.45 a.m

his wife still dominates the country. You will doubtless agree with me that we
Francis
ious
F teleg erdinanraph cro
d fe
ssed)
ll a vict
im. The spi
rit that
both, you
and me, have a common interest as well as all Sovereigns to insist that all the
persons
morally responsible to the dastardly murder should receive their deserved
punishment.
this case
plays
no part at all.
Onowthe othern hand,
edIn
Serb
ianspolitics
to
murder
their
king n I fully understand
d
how
www.firstworldwar.com
difficult it is for you and your government to face the drift of public opinion.
Therefore,
with regard to the hearty and tender friendship which binds us both from long
ago with
frim ties, I am exerting my utmost influence to induce the Austrians to deal
straightly to
arrive to a satisfactory understanding with you. I confidently hope that you will
help me
in my efforts to smooth over difficulties that may still arise.
prev

440

Talaarawan

Introduction from Bob Mackay

This is the First World War Diary of my grandfather, Robert Lindsay Mackay (1896-1981), OBE, MC,
MB,
CHB, MD, DPH,
giving an account of his day-to-day life with the 11th

ll and

Battalion of the Argy

Sutherland

Highlanders from 1915 until the end of the war1972

Robert Lindsay Mackay

Introduction from
2 August 1972

ila, Mary and Murray.

I finished,
two days ago, what I intended to be positively the last contribution to my side of the family story, quite
My Dear
Alan, She
I finished, two days ago, what I intended to be positively the last contribution to my side of the f

shelves, almost
from minor corrections here and there nothing more could be added. Then I looked around for
certain that apart
something to do. It occurred to me to look at my diary of War I which had been in my desk or on

DRAFT
March 24, 201 4
my

ad, for over fifty years!

unopened and unre

personal war diaries
his History
of the
Scottish
Division,(Lord
my friend
the late Dr.
M.C.,
and theof
ree for
persons
had read
it, 15th.
namely
John Buchan
Tweedsmuir)
whoD.T.
hadMcAinsh,
asked for
a perusal
third, Indeed,
strange only
to say,
th my next-door neighbour, Chatwin. About a month ago, Chatwin had been talking about the
personal war diaries for his History of the 15th. Scottish Division, my friend the late Dr. D.T.
McAins

ked for the loan

third, strange to say, my next-door neighbour, Chatwin. About a month ago, Chatwin had been

with hisof
experience
thataprolonged
Somme Offensive
which heinwas
survivor battle.
when I mentioned I still had my Somme Diary, and he
as
military ambitions. My parents did not read it. Perhaps it was to provide a kind of continuous alibi, to remind me where
of it to compare
clear why I wrote this diary, day by day, a scrappy record of a scrappy period. I had no literary or

I am not quite clear why I wrote this diary, day by day, a scrappy record of a scrappy period. I had no literary or

I am not quite clear why I wrote this diary, day by day, a scrappy record of a scrappy period. I h

military ambitions. My parents did not read it. Perhaps it was to provide a kind of continuous
nd grubby, and,
alibi, to r
hot griddle, it was written as events occurred, or immediately thereafter, in four little brown leatherout editing, into
I had been, perhaps an interesting memorial if I failed to return.
Like cakes off a
You, Mary,
arrived
last night
from
withended
your two children,
and the talk drifted on to the Highlands and to my
covered
notebooks,
anddestroyed
when Hull,
thethe
war
books, and
four littlethese
ones.were in no state to last long for they were
soiled a
wo further than
where written in pencil, the writing was fading. So, in 1919, I copied their contents, straight off,
mine
with in Scotland, urged too by your Mother, I'll type out a copy for each of you, for your deed-box, and for futurity!
two larger noteYou, Mary, arrived last night from Hull, with your two children, and the talk drifted on to the
Highl
family history. Urged on by you, and by Judith, whose family roots in England go back a century
or t
mine in Scotland, urged too by your Mother, I'll type out a copy for each of you, for your deed-box,
an
Love to you all,

Father

441

Background To the Diary

5thNovember
November1914
1914 Britain
Britain declared war
On
war on
onTurkey
Turkeyand
anda afew days later
On 5th
the frst
few days later th an expeditionary force, consisting of the 16th Infantry
brigade
and
two
Indian
mountain
Brigadier-General
Delamain,
landed
at
echelon
of
Brigadier-General Delamain, landed at Fao, a fortifed town near the head of the
Fao, a fortifed town near the head of the Persian Gu
batteries
Persian Gulf.
under
After two stubbornly contested engagements both Fao and Basra were captured. The
After
two
stubbornly
contested
engagements
both
Fao
and
of Mesopotamia
invasion
Basra
were
captu ofwhen,
Mesopotamia
protect the
wells Baghdad, the
obscured,
however,
lured by was
the ostensibly
prospect of tocapturing
the oil
legendary
at
the
head
of
the
Persian
Gulf.
Th
obscured,
however,
when,
lured
by up the Tigris.
commander Gen. Sir John Nixon sent forces under Maj. Gen. Charles Townshend
British
the prospect ofwas
capturing
theto legendary
commander
Gen.
Sir Persian Gulf.
ostensibly
protect theBagh
oil wells
at the head
of the
After
John
Nixon sent forces under Maj. Gen. Charles Townshend up
move inland.
overwhelming a Turkish outpost near Qurna in an amphibious assault on
By
May 31 1915,
Tow move inland. By September the British had taken Kut- This motive
Arriving (November) at Ctesiphon, Townshend discovered that the Turks
had
el-Amara.
Refusing
to stop there, N reluctant Townshend to continue
extensively
northward.fortifed
and
Arriving (November) at Ctesiphon, Townshend discovered
became
time in that theatre, a squadron of 7 aeroplanes. Townshend attacked Ctesiphon savagely on
that the Tu extensively and had been reinforced to a strength of
November
22,
18,000 regulars
and additional Arab Townshend mustered approximately
10,000 infantry, 1,000 cavalry, and 30 guns. He also time in that
nshend
In Mesopotamia, Townshend's besieged force at Kut-el-Amara vainly waited for
help.
theatre, a squadron of 7 aeroplanes. Townshend attacked Ctesiphon
starvation
The
savagely but
after 4 days of bitter battle, during which more Turkish
Townshend capitulated on April 29, surrendering 2,680 British of the 6th Division. By the time the
near,
reinforcements arrived, Townsh Kut. Kut was invested by the Turks on
end
began to
Armistice
December 7.

DRAFT
March 24, 201
4

September the British had taken Kut-el-Amara. Refusing to stop there, Nixon
In Mesopotamia,
Townshend's
besieged
force at
left a trail of whitening bones
along the awful
road from Kut
to Baghdad,
toKut-elMosul from there to Fion
ordered
the
Hissar in Asia Minor, Aleppo and even Constantinople. Never, until the disaster at Singapore
in 1941,
Amara vainly wa
Kara
in the
British suffered 21,000 casualties in a series of unsuccessful
This diary was put together by Lt. Edwin Jones who experienced many of the

rescue attempts,
andreinforced
with Townshend
capitulated
on Apriland29,
had been
to a strength
of 18,000 regulars
additional
privations
of
surrendering
2,680
British
of
the
6th
Division.
By
the
t
was signed in Arabs, with
withdrew to
1918 1306 of these had perished and 449 remained untraced.
45 guns. had,
Of the 10486 Indians who surrendered, 1290 perished and
for the frst
1773 were never traced. British left a trail of whitening bones along the
awful road from Kut to Baghdad, to Mosul from Hissar in Asia Minor, end withdrew to
Aleppo and even Constantinople. Never, until the disaster at Singapo
whole history of the British Army, had there been a surrender on the
same scale.
This diary was put together by Lt. Edwin Jones who
experienced many of th the campaign. It provides a unique glimpse
into the everyday life of a junior officer at th pity that the diary fnishes
and Indians alike
when it does for Edwin later took part in the drive towards Da General
Allenby before being demobbed in 1919.

442

e time. It
is a mascus
under

Source: http://www.firstworldwar.com/diaries/whitmore.ht
m,,

1. Pamprosesong
Ano ang magkakatulad
Tanong: na mensahe ng mga sundalo?
2. Ano ang naramdaman mo habang binabasa ang kanilang telegrama
at talaarawan? Bakit?
3. Anong aral na napulot mo mula sa teksto? Ipaliwanang.
GAWAIN BLG. 11: Reflection Journal
Gumawa ng komitment sa reflection notebook. Gawing gabay ang sumusunod
na tanong.
Bilang isang mag-aaral , nabago ba ang iyong pananaw tungkol sa digmaan
matapos malaman ang naging epekto ng Unang Digmaang Pandaigdig sa
buhay at ari-arian ng mga tao? Ipaliwanag ang sagot.
Paano mo maipakikita ang iyong pagmamalasakit sa
bansa?

DRAFT
Ma r c hh 22
4 , 2 0 11 4
Reflection
Journal

_.

443

ARALIN 2: Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig

ALAMIN
Mahusay ang ipinakita mo sa nakaraang aralin, binabati kita! Sa
aralin ito, ay tatalakayin ang mga konseptong may kinalaman sa mga
pangyayari,dahilan
at pagwawakas ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig, kasama na ang mga pagsusumikap ng mga bansang
sangkot na makamit ang kapayapaan. Inaasahang sa pagtatapos ng
aralin ay matalino mong masasagot ang tanong na: Paano mo
ipakikita ang pakikiisa upang maitaguyod ang kapayapaan sa
iyong bansa?
GAWAIN 1: Hula, Hoop!
Handa ka na bang simulan ang aralin? Kung handa ka na, tingnan natin kung

D R A F
MTarch 24, 2014
iyong tamang sagot.
kaya mong sagutin a

ng unang

League of Nations
b. United Nations
c. Hiroshima

malil

a.

gawain. I

sulat mo

sa

d. National Socialism
e. Fascism

iit na hula hoop ang letra ng

1. Isa ito sa mga lugar sa Japan

na pinasabog ng United
States sa pamamagitan ng
atomic bomb
2. Ito ang ideolohiyang pinairal
ni Hitler noong Ikalawang
Digmaang Pandaigdig
3. Ito ang tawag sa samahan ng
mga bansa na itinatag
pagkatapos ng Ikalawang
Digmaang Pandaigdig

444

Matapos sagutan ang unang gawain, subukan mo namang tukuyin kung alin
sa mga sumusunod na pahayag ang fact ( katotohanan ) at view ( opinyon ).
ang
Isulattamang sagot sa patlang.

GAWAIN 2: Right Angle Approach

1.

FACTS

2.

3.

DRAFT
M rc h 24, 2014
V
V
I
E
W
W
S

1.
2.
3.

A. Ang mapusok na pamumuno ni Hitler sa

A. Ang mapu
Germany
Germany
a ay isa sa mga nagbunsod ng
Ikalawang
Ikalawang Digmaang
Digmaang Pandaigdig.
Pandaigdig.
Ikalawang
B. Fascism
Fascismang tawag sa ideolohiyang pinairal ni
B.
Benito
an Mussolini sa Italy.
Nang
enito
Mu salakayin ng Japan ang Pearl Harbor sa
C. Hawaii, nagalit ang United States at nagdeklara
C. Nang sa
laban sa Japan.
Hawaii, nag
Germany sa League of Nations.
ng digmaan
E. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang
D. Umalis ang
idineklarang Open City ang
E. Sa panaho
Maynila.
Pandaigdig,
F. Lumaganap ang madugong Ikalawang
Digmaang Pandaigdig sa halos lahat ng bansa
sa daigdig .

445

GAWAIN 3: Map Talk

Tuntunin sa mapa ang ilang lugar na naapektuhan ng Ikalawang
Digmaang Pandaigdig. Piliin sa kahon sa ibaba ang tamang sagot.

DRAFT
March 24, 201
4
The blank box

should contain dots

ananda:

= ilang lugar na sakop/sinalakay ni Hitler

= ilang lugar na sakop ni Mussolini
= ilang lugar na sakop ni Tojo

Pagpipilian:
France
Britain
Somalia

Hawaii
Egypt
Pilipinas

Gamit ang mga gabay, pangkatin ang mga bansang nasakop noong
Ikalawang Digmaang Pandaigdig ayon sa pinunong sumakop sa kanila.
HITLER

MUSSOLINI

TOJO

446

GAWAIN 4: I-R-f Chart

Ano ang naging karanasan mo sa pagsagot sa mga naunang gawain? Huwag
kang mag-alala paunang gawain pa lamang ito.Sa mga susunod na gawain,
matutuklasan mo ang mga tamang kasagutan. Magpatuloy at sagutan ang
IRF Chart. Isulat sa hanay ng I (Initial) ang kasagutan sa tanong na Sa kabila ng
pagsisikap ng mga bansa na wakasan ang Unang Digmaang Pandaigdig at
magkaroon ng kapayapaan bakit nagkaroon pa rin ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig? Ang dalawang natitirang hanay ay sasagutan mo sa mga susunod na
bahagi ng aralin.
I-R-F CHART
I nitial answer

DRAFT
arch 24, 201

R- evised answer

F- inal answer

Matapos mabatid ang lawak ng iyong dati nang kaalaman tungkol sa

mahahalagang pangyayari sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig, maaaring marami
ka pang katanungan na nais masagot.

447

PAUNLARIN
Sa bahaging ito, inaasahang mas lalawak ang iyong kaalaman at
pag-unawa tungkol sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig,sa mga
panyayaring nagbunsod nito,sa mga epekto nito at pagsusumikap ng mga
bansang makamit ang kapayapaan. Maaari mong balikan ang mga
kasagutan at katanungan na iyong nabuo sa unang bahagi ng araling
ito.Handa ka na ba?Basahin ang teksto at sagutan ang mga Gawain.

GAWAIN 5: Magpangkat- Pangkat Tayo!

Magpangkat sa apat (4).Pagkatapos ay suriin ang dayagram sa ibaba at
gawin ang paksang napatakda sa grupo.Iulat sa malikhaing paraan ang
nabuong output ng pangkat.

D A
M rcR 2FT, 014
a h
2
4
Simula

Mahah

IKALAWANG
DIGMAANG
PANDAIGDIG

Wakas

Pangyayari

Pan

alaga

Pangk

ang

Epeko
angkat

I.
II.

Unang Pangkat:Dahilan ng Unang Digmaang Pandaigdig

Ikalawang Pangkat:Mahahalagang Pangyayari noong Ikalawang
Digmaan g
kat
gkat I
IV
a
t II
Pandaigdig.
III.
Ikaltlong Pangkat:Paksa: Mga Kaganapang nagbigay-daan sa
pagwawakas ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig
IV.
Ikaapat na Pangkat:Epekto ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig

II
I gabay sa pangkatang gawain. Maaari
Basahin ang mga teksto at gawin
itong
ring basahin ang Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela Mateo, et. al. para
sa karagdagang impormasyon.

448

Mga Sanhi ng Ikalawang Digmaang

Pandaigdig
Hindi pa man lubusang nakababangon sa
mga pinsala ng digmaan ang mga bansa sa
daigdig, muling umigting ang mga
sa
hidwaan pagitan ng mga bansa. Dala
ng
na rin ito ambisyon ng mga makapangyarihang
nasimulang
bansa na maipagpatuloy ang pananakop at
pagpapalawak ng kanilang teritoryo. Ang mga
pangyayarig naganap at nagpasiklab ng
ikalawang Digmaang Pandaigdig ay a ng mga
sumusunod:

Sa iyong palagay, alin

ang
pinakamatinding
sanhi ng Ikalawang
Digmaang Pandaigdig?
Bakit?

1. Pag-agaw ng Japan sa Manchuria

Noong 1931, inagaw ng Japan ang
lunsod
ang Japan at sinabing ang ginawang ito ay
paglusob. Kasunod ng pagkundena,itiniwalag sa
Liga ng mga Bansa ang Japan.
2. Pag-alis ng Germany sa Liga ng mga
Bansa

Ma Dh
2 4

noong 1933 sapagkat ayon sa mga Aleman, ang

ng Manchuria.
Kinu
pag-aalis
at
pagbabawal
ngndena
Liga
sa
pagsasandata ng Germany ay isang paraan ng
Ang Germany nam
an ay
pag-aalis ng karapatang mag-aarmas. Matapos
tumiwalag, pinasimulan ni Adolf Hitler, ang lider
ng Nazi, ang muling pagtatatag ng sandatahang
lakas ng bansa. Layon ni Hitler na labagin ang
kasunduan sa Versailles na naglagay sa
Germany sa kahiya-hiyang kondisyon.Upang
tumi makabangon
walag s sa pagkagapi
a Liga
sa Unang Digmaang
Pandaigdig, pinagbalakang mabuti ni Hitler ang
mulng pananakop.
Bilang
mga
bansa a sa
ng
Liga sagot
ng m ng ga
Bans
paghahanda ng Germany, ang France ay
nakipag-alyansa sa Rusya laban sa Germany,

R A F

T
, 201
4

Sanggunian: http://ww
w.thejc.com/n ews/onday/39302/on- daynazi-germany- pullsout-league- nations

449

Pinalilimitahan naman ng Inglatera

ang bilang o laki ng puwersa ng
Germany.Ngunit sa kabila nitoy
nagpadala pa rin ng tropa sa SONA
ang Germany.

6. Paglusob sa Czechoslovakia
Noong Setyembre 1938,
hinikayat ni Hitler ang mga
na
Aleman
sa
Sudeten
pagsikapan na matamo ng
kanilang awtonomiya. Dahil dito,
hinikayat ng Inglatera si Hitler na
magdaos ng isang pulong sa
Munich. Ngunit nasakop ni Hitler
ang Sudeten at noong 1939, ang
mga natitirang teritoryo sa
Czechoslovakia ay napunta na rin
sa Germany.

3. Pagsakop ng Italya sa Ethiopia

Sa pamumuno ni Benito
Mussolini, sinakop ng Italya ang
Ethiopia noong
Tuwirang
1935. ng Italya ang Kasunduan sa
nilabag
Liga (Covenant of the League)
4. Digmaang Sibil sa Spain
Nagsimula ang digmaang sibil
sa Spain noong 1936 sa pagitan
ng
Nationalist Front at ang sosyalistang
Popular Army.
Nanalo ang mga
Nasyonalista. Marami ang nadamay
sa
digmaang
sibil ng Spain
dalawang
panig:
ang dahil
pa sa
pakikialam ng ibang bansa.

7. Paglusob ng Germany sa
Poland
Huling
pangyayari
na
nagpasiklab
sa
Ikalawang
Digmaang
Pandaigdig
ang
pagpasok ng mga Aleman sa
Poland noong 1939.
Ang
pagsakop na ito ay pagbaligtad

D R
M AFT 4, 2 0
a r ch 1 4
2
s

Germany (Anschluss)
Nais ng mga mamamayang
Austriano na maisama ang kanilang
istang
5.
bansa sa Germany.
Ngunit ang
pagsisikap na ito ay sinalungat ng
mga bansang kasapi sa Allied
Powers (Pransya, Gran Britanya at
Estados Unidos).
Dahil sa
kasunduan sa pagitan ng Italya at
Pagsas
ng ng Rome
Austria
Rus
Germany
naanib
kinalabasan
Berlin Axis noong 1936, ang pagtutol
ni Mussolini sa nasabing unyon ng
Austria at Germany ay nawalan ng
bisa noong 1938.

pumirma
sa
kasunduang
Ribbentrop-Molotov,
isang
kasunduan ng hindi pakikidigma.
ng pagbaligtad
Ge
rmany
sa ng
Ang
na ito ay dulot
sumusunod na pangyayari:
1.Hindi pagsali ng Russia sa
negosasyon tungkol sa krisis ng
Czechoslovakia.
sia na k
apwa Russia
2.Pagkainis
ng
sa
Inglatera nang ang ipinadalang
negosyador ng Inglatera sa
Kasunduan ng Pagtutulungan
(Mutual Assistance Pact) ay hindi
importanteng tao.

at

450

GAWAIN 6: Up The Stairs Timeline

Upang matiyak ang iyong pag-unawa sa mahahalagang pangyayaring
nagbigay daan sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig, gawin ang Up the Stairs
Timeline sa ibaba.Iguhit mo ito at pagkatapos ay isulat sa kahon ang mga
pangyayaring naging dahilan ng pagsisimula ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
Gawing gabay ang tekstong binasa.

UP THE STAIRS TIMELINE

DRAFT
Paksa:

arch 24, 2014

Pamprosesong mga Tanong
1. Ano-anong pangyayari ang naging dahilan ng pagsiklab ng Ikalawang
Digmaang Pandaigdig?
2. Sa mga binanggit na sanhi,ano sa palagay mo ang pinakamabigat
na dahilan? Bakit?

451

GAWAIN 7: Tri- Story!

Dahil alam mo na ang mga dahilan ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig,alamin din ang mahahalagang pangyayaring naganap sa digmaang ito.
Basahin ang teksto sa ibaba.

Ang Pagsiklab ng Ikalawang

Digmaang Pandaigdig

Hindi nagtagal, ang Poland ay

nalupig. Ang Poland ay pinaghatian ng
Germany at Unyong Sobyet nang
walang labanan.

Noong tag-araw ng 1939,

sinalakay ni Hitler at ng kanyang
hukbo ang Austria at Czechoslovakia
upang gawing teritoryo ang mga
ito.Tinangka rin niyang kunin mula sa
Poland ang Baltic Port at angPolish
Corridor.Tumanggi ang Poland kayat
ng
Setyembre 1939, nang ang puwersa
ng Nazismo sa lupa at himpapawid ay
sumalakay sa Poland. Ipinaglaban ng
nagkakrisis.Unan
ar
magigiting na taga-Poland ang
kanilang kalayaan. Nang mabatid ito

AFT
MDa r R
c 4, 2014
h 2
nagpahayag ng pakikidigma sa
Germany.
Noong ika-17 ng
g
Setyembre, ang Russia na may lihim
Britain kay a Hitlert
na ng kasunduan
ay
sumalakay rin sa
Poland sa
Silangan.
gawing

aw

Fra

nce,

sila

https://www.google.com.ph/search?q=a
dolf+hitler+quotes&tbm=isch&source=iu
&imgil=HGZg9fV9

ay

452

Ang Digmaan sa Europe

Sa kanlurang Europe, ang mga
hukbong Pranses at Ingles ang nagabang sa likod ng Maginot Line. Hindi
kaagad sumalakay dito ang mga Aleman
pagkatapos nilang masakop ang Poland.
Noong Abril 1940, ang Phony War ay
biglang natapos sapagkat sinimulan ni
Hitler ang kanyang blitzkrieg (biglaang
paglusob na walang babala).
Ang mga taga-Norway ay lumaban
subalit madaling natalo samantalang ang
mga taga-Denmark ay hindi lumaban.
Noong ika-10 ng Mayo 1940, biglang

D R FT
M Arch 24, 2014
a
mga bansa ng Belhika, Holland at
Luxembourg.
Binomba
ng
mga
eroplanong
anggamga
sinalakay ng Aleman
m
Nazibansang ito
ang
na kung tawagin ay Low Countries at
sinira ang mga paliparan, pahatiran, at

http://lostimagesofww2.com/im
ages/places/maginot-map2.jp
g

Umurong sa tabing-dagat ng
Dunkirk ang Hikbong Pranses.
Sa
neu
tu
tral
na
ganitong gipit na kalagayan, ipinasya ng
Punong Ministro ng Inglatera na si
Winston Churchill na umurong na ang
hukbo. Ang kagitingang ipinamalas ng
mga sundalo laban sa mga Aleman ay
itinuring na Epiko ng Dunkirk.

lay.

Samantala, ang France na umasa

sa Maginot Line bilang kanilang tanggulan
ay nabigla nang dumating na lamang sa
pintuan ng Paris ang mga Aleman noong
ika-10ng Hunyo, 1940. Bumagsak ang
Paris at ang pamahalaan ay inilipat sa
Bordeaux.

Maginot Line http://ndynes.we

http://www.google.com.ph/imgr
ebly.com/uplo ads/8/8/1/1/8811
313/3804860_ orig.jpeg
tbm=isch&
WTM

453

Ang United States at ang Digmaan

Ang pagkapanalo ng Nazi sa
Europe ay nagdulot ng pangamba
sa mga Amerikano. Nabahala sila
sa kaligtasan ng Inglatera pati na ng
layuning demokrasya. Pinagpatibay
ng Kongreso ang batas na Lend
Lease na nagsabing ang United
States
ay
magbibigay
ng
kagamitang pandigma sa lahat ng
lalaban sa mga kasapi ng Axis
Naging miyembro ng
Powers.
puwersang Alyado ang United
States noong 1941.

http://www.historyinanhour.com/wpcontent/uploads/2011/12/Hideki- Toj
o.jpg

Ang Punong Ministro ng Japan na

si Hideki Tojo ay nagpunta kay
Embahador Saburu Kurusu upang
tulungan si Admiral Kichisaburu
Nomura sa pakikipagtalastasan
nang sa gayon ay maiwasan ang
krisis ng Amerika at Japan.
ang
kapayapaan, ang mga Japan ay
naghahanda sa digmaan.

D F T
M aRr 4 , 2
A
ch 2 0 14
baybayin ng Newfoundland ay
nagpulong
sina
Pangulong
Roosevelt ng America at Winston
Churchill,
ministro
ng
Noong punong
A
gostosa
Inglatera. Doon, isinagawa nila ang
isang kasunduan na kilala sa tawag
kasunduan na pagkatapos wasakin
ang tiraniya ng Nazi, lahat ng mga
ma
bansa
ay
mabubuhay
sa
na 194 Atlant 1, ic
kapayapaan, malaya sa takot, at di
na muling gagamit ng puwersa.
Ang Digmaan sa Pasipiko

harter
. Tinitiyak
ng
Samantala,
habang namiminsala

ang Hukbong Nazi sa Europa, ay

naghahanda naman ang Hukbong
Hapon sa pagsalakay sa Pasipiko.
Upang ito ay masugpo, pinatigil
ng
y
United States ang pagpapadala ng
langis sa Japan mula United States.

Ang Germany
at Italy ay
Haban
g

tumulong sa Japan at nagpahayag

rin ng pakikipagdigma laban sa

Disyembre, 1941. Ilang oras

matapos salakayin ang Pearl
Harbor,
ang mga tates
eroplano ng
pinag-uusapan
U
nited S
Japan ay sumalakay din sa
Pilipinas at winasak ang hukbong
panghimpapawid sa Clark Field,
Pampanga. Dumaong ang Japan
sa Hilagang Luzon. Sa pamumuno
ni Pangulong Manuel L. Quezon ng
noong
ika-11Komonwelt
ng
Pamahalaang
at
Heneral
Douglas
MacArthur,
magiting na lumaban sa mga
Hapon. Tuluyang nasakop ng
Japan ang Maynila noong ika-2 ng
Enero, 1942. Ang pinakahuling
pananggalang ng demokrasya ang
Bataan at Corregidor.

454

Noong ika-7 ng Disyembre 1941,

biglang sinalakay ng Japan ang Pearl
Harbor, isa sa mga himpilan ng hukbong
dagat ng United States sa Hawaii. Ang
pataksil na pagsalakay na ito sa Amerika
ay tinawag na Day of Infamy.
Nagpahayag ng pakikipagdigma
sa Japan ang United States, gayon din
ang Britanya. Ang Germany at Italy ay
sumugod sa panig ng Japan at
nagpahayag din ng pakikipagdigma laban
sa United States noong ika-11 ng
Disyembre,
1941.
Samantala,
nakapaghanda ang Austria at nabigo ang

RAFT
D 24, 2014
March
http://rememberpearlharborday.com/wpcontent/uploads/2013/12/pearl-harborbombing-history_1386137288.jpg

Japan na

masakop

ito.

http://en.wikipedia.org/wiki/File:AftermathJa
p.jpg

455

Kasabay ng pananalakay sa Pilipinas ang pagsalakay at pagsakop ng

mga Hapones sa Thailand, British Malaya, Hongkong, Guam, at Wake
Islands. Narating ng Hapon ang tugatog ng tagumpay sa pananakop sa
Pasipiko nong 1942 at nagtatag sila ng Greater East Asia Co-Prosperity
Sphere.
Unti-unti namang nakabangon ang United States mula sa pagkatalo sa
Pearl Harbor at sa Pilipinas. Gumawa agad ang mga Amerikano ng mga
kagamitang pandigma bilang kapalit sa mga nawasak ng Hapon. Tinipon nila
ang mga puwersang Alyado na pinamumunuan ni Heneral Douglas MacArthur
na nakatakas mula sa Corregidor at nangako sa mga Pilipino ng I Shall
Return.

D
FT
MRa Ar c h 2
4 , 2 0 14

Halaw
sa: Projec
t EASE
Matapos
mapakinggan
ang ulat ng Ikalawang Pangkat, buuin ang kasunod na

graphic organizer. Isulat sa bilog ang mahahalagang pangyayaring naganap sa

na teksto.

m mga tin odule (ph

ukoy n

a. 31-37)
lug

ar. P

ara sa digm

aan

Digmaan sa Europe

sa

Hilaga

ng Afric

Digmaan
sa Hilagang
Africa

a, basa

hin ang

Ikalawang
Digmaang
Pandaigdig

susun

od

Digmaan sa
Pasipiko at
Pagkasangkot ng
United States sa
Digmaan
456

Pamprosesong Tanong:
1. Bakit lumaganap sa ibang kontinente ang digmaan?
2. Bakit sumali ang United States sa digmaan?
3. Kung ikaw ang pangulo ng Amerika ng panahog iyon, lulusob
ka rin ba sa panganib?
Mahusay ang iyong mga naging sagot sa nakaraang aralin. Ngayon, alamin
naman kung paano natapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig at ang
mga naging bunga nito.
GAWAIN 8: History Frame
Ngayong alam mo na rin ang wakas ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig,
isulat sa historical frame ang mahahalagang impormasyon tungkol sa Ikalawang
Digmaang Pandaigdig.Mababasa rin ang Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista

D R A
MFa Tr
, 2014
c h 2
4
Vivar, et. al. Pakingg

an ding m

abuti ang

ulat

ANG PAGWAWAKAS NG IKALAWANG DIGMAANG PANDAIGDIG AT

ng i

PA

Tagumpay ng mga Alyadong Bansa sa Europe at Hilagang Africa

A

katlong
NGpMG

Aangkat.

Taong 1943 nang magsimulang magbago ang ihip ng digmaan para

sa Alyadong Bansa. Noong ika-6 ng Hunyo 1944, ang mga hukbong
Alyado ay lumapag at dumaong sa Normandy samantalang sa Silangang
Europe ay nilumpo ng mga Ruso ang mga hukbong Nazi at nasakop ang
Berlin. Nagsimula sa pagkakapanalo ng Allied Powers sa Hilagang Africa
GBAB
noong ika-13AGONG
ng Mayo,
D 1945,ULOT
na sinundan ng pagkabihag sa Sicily noong
ika-11 ng Hunyo, at ang pagsuko ng Italya noong ika-3 ng Setyembre.

NITO

457

Habang
nilalabanan
ni
Heneral
Montgomery ang mga Nazi sa Egypt, sinalakay
naman ng mga puwersang Anglo-Amerikano sa
pamumuno ni Heneral Dwight Eisenhower ang
Morocco at Algeria. Pagkaraan ng matinding
labanan noong ika-13 ng Mayo, ang Hilagang
Africa ay napasakamay ng mga Alyadong
Bansa.
Sa Hilagang Africa at Sicily, ang
pagkatalo ng mga hukbong Italyano ay nauwi sa
pagbagsak ni Mussolini. Napaalis siya ni Pietro
Badoglio. Si Mussolini ay nakatakas mula sa
bilangguan at nagtungo sa hilagang Italya.
Nagtatag siya ng bagong pamahalaang
Fascista, ngunit di ito tinangkilik ng mga tao.

https://www.rutherford.or
g/files_images/general/Ol
dSpeak_Ike.jpg

T
M a Dr cR 2014
h 2 4 ,
Doon siya nahuli at pinatay kasama ng kanyang
ika-2 ng Abril, 1945.

Noong ika-2 ng Mayo, nabihag ng mga

Ruso ang Berlin.
Noong ika-7 ng Mayo,
tinanggap ang walang pasubaling tadhana ng

sumunod na araw sa Berlin, sa wakas ay

kinakasamang
babae
si
sumapit din ang tinatawag
na na
V-E Day (Victory
in Europe).
pa

gsuko

ng m

ga

Ang Pagbagsak ng Germany

Noong ika-6 ng Hunyo, 1944 (D-DAY),
lumapag sa Normandy, Pransya ang pwersa
ni
Heneral
Eisenhower.
Pagkaraan ng ilang
linggong paglalaban, natalo nila ang mga Nazi.

Al

eman sa R

heims

at nan

http://latesthdwallpaper.co
m/wpcontent/uploads/2013/05/V
E-Day-New-HDWallpaper.jpg

Setyembre 1944 nang palayain ng mga

Alyado ang Belhika. Nakipagsapalaran si Hitler
at
sinalakay
angeracci
mga alyado
na ong
malapit sa
Clara
P
no
Luxembourg noong ika-6 ng Disyembre.
Tinawag na Battle of the Bulge ang labanang
ito kung saan natalo ang mga Nazi.

A F

http://pacificparatrooper.file
s.wordpress.com/2013/06/a
_day_that_changed_americ
a_d-day.jpg

458

Sa huling araw ng Abril 1945, bumagsak

ang Germany dahil sa pag-atake ng mga
Alyado sa kanluran at ng mga Ruso sa
Silangan. Napagtanto ni Hitler mula sa
pinagtataguan ang kanyang kakampi at noong
umaga ng ika-30 ng Abril, hinirang niya si
Admiral Karl Doenitz bilang kahalili. Noong
hapon ding iyon, siya at ang kanyang
kinakasamang babaeng si Eva Brawn, ay
nagpakamatay.
Ang Tagumpay sa Pasipiko
http://www.gvhotels.com.ph
/visitphilippines/wp- content
/uploads/2011/10/Le yte-Hot
els-MacArthur- Shrine.jpg

Ika-20 ng Oktubre, 1944 nang bumalik

sa Leyte si Heneral Douglas MacArthur sa gitna
ng pagbubunyi ng mga Pilipino. Pagkatapos ng
mahigit sa ilang buwang pakikipaglaban ng
mga Pilipino sa Hapones, idineklara ni Heneral

DR A
MarcF T
h2 4 ,4
2 01
mga Hapon. Noong ika-6 ng Agosto, 1945, ang
unang bomba atomika ay ibinagsak sa
Hiroshima. Sinalakay naman ng Russia ang
McArthKorea at ur
ang Sakhalin. Noong
Manchuria,
Timog
ika-9 ng Agosto, muling nagbagsak ng bomba

Nagimbal ang Hapon, kaya tinanggap nito ang

ultimatum ng mga Alyado noong ika-15 ng
Agosto at pagkatapos ay tuluysn nang sumuko.

an

g mga
Amer
http://upload.wikimedia.org/wi
kipedia/commons/5/54/Atomi
c_bombing_of_Japan.jpg

alayaan

ng
atom
Pilipinas mula
ika sa
sa

Naga

saki

Noong huling araw ng Agosto nang

lumapag sa bansang Hapon si Heneral
bilang
SCAP
o
MacArthur
Supreme
of
the
Commander
Allied Powers. Ika- 2 ng
Setyembre, 1945, nilagdaan ng bansang
Hapon ang mga tadhana ng pagsuko sa
ikano.
sasakyang US Missouri sa Tokyo Bay.

459

Mga Bunga ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig

Ang
Ang Ikalawang
Ikalawang Digmaang
Digmaang Pandaigdig
Pandaigdig ay
ay nagdulot
nagdulot ito
ito ng
ng malaking
pagbabago sa kasaysayan ng daigdig.
1. Malaking
bilang
ng mga
namatay
at nasirang
ari-arian.
1. Malaking
angang
bilang
ng mga
namatay
at nasirang
ari-arian.
Tinatayang halos
Tinataya
60 bansa ang naapektuhan ng digmaan at higit na mas marami ang
60 bansa ang naapektuhan ng digmaan at higit na mas marami
namatay
ang kaysa Unang Digmaang Pandaigdig.
2. Natigil ang pagsulong ng ekonomiyang pandaigdig dahil sa pagkawasak ng
2. Natigil ang pagsulong ng ekonomiyang pandaigdig dahil sa pagkawa
agrikultura, industriya, transportasyon at pananalapi ng maraming bansa.
agrikultura, industriya, transportasyon at pananalapi ng maraming
ba
3. Bumagsak ang pamahalaang totalitaryang Nazi ni Hitler, Fascismo ni
3. Bumagsak ang pamahalaang totalitaryang Nazi ni Hitler, Fascismo n
Mussolini, at Imperyong Hapon ni Hirohito.
4. Napagtibay ang simulaing command responsibility para sa pagkakasalang
4. Napagtibay ang simulaing command responsibility para sa pagkaka
nagawa ng mga opisyal ng bayan at mga pinunong militar.

D R
Ma
A F
r cTh 2
4 , 2 0 1

Germany, Kanlurang Germany, Nasyonalistang Tsina, Pulahang Tsina,

Pilipinas, Indonesia, Malaysia, Ceylon, India, Pakistan, Israel, Iran, Iraq at iba
Germany, Kanlurang Germany, Nasyonalistang Tsina, Pulahang Tsi
5. Naging
daanIndonesia,
ito
ng pags Ceylon, India,
ilang ngPakistan, Israel, Iran, I
Pilipinas,
Malaysia,
pa.

Matapo
simpormasyon
bas
a hustong
ng teksto
t susunod
punan
ng mahahalagang
framea na nasa
m
alalayan
g bansa ahinang
ang Silangan
na
pahina.

paking

gan ang

ulat ng

ikaapa

t na pa

ngkat,

460

Pamagat/Pangyayari:

Mga Personalidad na kasangkot:

Suliranin o Mithiin:

Saan:
Kailan:

Kinalabasan:
Mahahalagang Pangyayari:

DRAFT
Tema/ Aral na nakuha:

March 24, 201

4

1. Anong pangyayari sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig ang tumatak sa iyong

isipan?
2. Para sa iyo, Ano ang pangkabuuang aral ng naganap
na
Ikalawang Digmaang Pandaigdig?
3. PaanoTanong:
nakaapekto ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa
Pamprosesong
larangan ng kabuhayan, politika at kultura ng mga bansang
nasangkot o kabilang sa digmaan?

461

GAWAIN 9: Semantic Web

Upang hindi na masundan pa ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig,
humanap ng paraan ang mga bansa upang tuluyan nang makamit ang kapayapaan.
Isa sa mga hakbang na ginawa nla ay ang pagtatatag ng United Nations. Basahin
mo ngayon ang teksto sa ibaba tungkol dito.

Ang Mga
Nations)

Bansang

Nagkakaisa

(United

Hindi pa natatapos na Ikalawang

Digmaang Pandaigdig, naisip ni Pangulong
Roosevelt ng United States na muling magtatag
ng isang samahang pandaigdig na papalit sa
Liga ng mga Bansa.

D R T
M a Ar cF 2014
h 2 4 ,
Hapones sa Pearl Harbor, sina Pangulong
Roosevelt at Punong Ministro Winston Churchill
ng Inglatera ay bumalangkas nang deklarasyon,
ang Atlantic
na siyang
Apat naCharter,
b
uwan basaligan nggo26 na
bansa sa nilagdaang Deklarasyon ng Mga
Bansang Nagkakaisa (United Nations). Sa isang

Mo

ang United States, Great Britain at Soviet Union

ay nagkasundo na pairalin at panatilihin ang
kapayapaan sa sandaling matalo ang Axis.
ku sumala
mperen
kay
siyaang
sa mga
Sinundan ito ng Deklarasyon ng Apat na Bansa,
kasama ang Tsina, para maitatag ang isang
pangkalahatang samahang pandaigdig upang
mapanatili ang kapayapaan at kaligtasan sa
mundo. Limampung bansa ang nagpulong sa
California, United States, upang balangkasin ang
scow ng
noon
g Oktub
re 1943
, ikaKarta
mga Bansang
Nagkakaisa.
Noong
24 ng Oktubre, 1945 ay itinatag ang Mga
Bansang Nagkakaisa o United Nations (UN).
Muling nagpulong ang mga kinatawan ng mga
bansa sa London noong 1946 at nahalal na
unang Sekretaryo-Heneral, si Trygve Lie ng
Sweden.

UN Headquarters

http://www.un.org/cybersch
oolbus/untour/imgunh.jpg

462

Ang Mga Bansang Nagkakaisa ay may

anim
na
pangunahing
sangay.
Ang
Pangkalahatang Asemblea (General Assembly)
ang sangay na tagapagbatas ng samahan.
Binubuo ito ng mga kinatawan ng lahat ng mga
kasaping bansa, at dito isinasagawa ang mga
pangkalahatang pagpupulong.

http://www.worldpeace.or
g/images/UN/UN- Sticker.
jpg

Ang
Sangguniang
Pangkatiwasayan
(Security Council) ang sangay tagapagpaganap.
Binubuo ito ng 11 kagawad na ang lima ay
permanenteng miyembro, samantalang ang anim
ay inihalal sa taning na panunungkulan na
dalawang taon.
Ang Kalihim (Secretariat) ay ang pangkat
ng mga tauhang pampangasiwaan ng U. N. na

DR A F
Mar T2 4 , 4
ch
2 0 1
http://www.unesco.org/n
ew/typo3temp/pics/3e65
368aa2.jpg

Ang
Pandaigdig
na
Hukuman
ng
Katarungan (International Court of Justice) ang
nagpapatu
pad sa sa
m mga kasong
ga
siyang sangay
na nagpapasya
may kinalaman sa alitan ng mga bansa.
at
Panlipunan (ECOSOC) ay binubuo ng 54 na
kasaping bansa. Ito ang sangay na namamahala
sa aspeto ng pangkabuhayan, panlipunan, panggaw
Ang
pang-araw-araw.
S
iang
edukasyon,aing
siyentipiko
at anggun
pangkalusugan
ng
daigdig.
Halaw sa: Project EASE module (ph. 45-47)

Pangka

buhaya

Matapos basahin ang teksto, bumuo ka ng semantic web tungkol sa United

Nations. Isulat sa mga kahon na nasa paligid ang layunin ng United
Nations,
gayundin ang mabubuting naidulot ng organisasyon.

463

UNITED
NATIONS

DRAF
M
a r Tc 24, 2014
h
1. AnoPam
ang layunin
Nations? Nakatulong ba ito upang mawakasan
pros ng United
esong
ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig?
2. Sa kasalukuyan ano ang ginagawang mga hakbang nito upang maisulong
ang kapayapaan sa daigdig?
3. Paano pinanatili ng United Nations ang pagsusulong ng kapayapaan
at pagkakaisa sa daigdig?
Tanong:

464

GAWAIN 10: I-R-F Chart

Muli mong balikan ang I-R-F Chart. Isulat sa bahaging REVISED ang mga
bagong kaalaman na natutuhan mo sa paksa. Inaasahan ding mas malinaw mo
nang masasagot ang katanungang Sa kabila ng pagsisikap ng mga bansa na
wakasan ang Unang DIgmaang Pandaigdig at magkaroon ng kapayapaan, bakit
nagkaroon pa rin ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig?
I R F Chart
I nitial answer

R- evised answer

RAFT
Mar h 24, 201
4c
F- inal answer

465

PAGNILAYAN/UNAWIN:
Sa bahaging ito, pagtitibayin mo ang iyongkaalaman tungkol sa paksa. Inaasahan
ding kritikal mong masusuri ang mga konseptong napag-aralan tungkol sa
mahahalagang pangyayari, at mga epekto ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

GAWAIN 11: Reflection Journal

Nasa ibaba ang larawan ng nagpapakita ng epekto ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig. Isipin mong nanirahan ka sa mga lugar na ito. Ano ang mararamdaman
mo? Gumawa ng reflection journal at isulat doon ang iyong damdamin.

DRAFT
arch 2 4,
2014

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/
a0/The_Sandman_a_B24_Liberator,_piloted_by_Robert_Sternfels.jpg

http://withfriendship.com/images/i/40744/Effects-ofWorld-War-II-image.jpg

Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang ipinakikita sa larawan?
2. Paano ka makatutulong upang maiwasan ang ganitong
pangyayari?

466

REFLECTIVE JOURNAL:

GAWAIN 12: I-R-F Chart

Balikan ang I-R-F Chart. Sa pagkakataong ito, isusulat mo na ang iyong
pinal na sagot batay sa iyong pag-unawa sa paksang tinalakay. Inaasahan
ding mahusay mo nang masasagot ang katanungang Sa kabila ng pagsisikap ng
mga
bakit naganap pa rin ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig? Isulat mo ang iyong
pinal na sagot sa kahon na katapat ng Final Answer.

D R A F
MTar h 24, 201
4c
bansa na wakasan a

ng Unang
I R F ChartDigmaan

g Panda

igdig at

I nitial answer

R- evised answer

magkaroon ng kapayapaan,

F- inal answer

GAWAIN 13: Kapayapaan, Palalaganapin Natin Ito!

Bukod sa kapayapaang pandaigdig, nais din ng lahat ng bansa na

magkaroon ng panloob na kapayapaan sa kanilang bansa. Sa Pilipinas, may
proklamasyong inilabas si dating Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo na
naglalayong palaganapin ang kapayapaan sa Pilipinas. Basahin ang Proclamation
675 ni noong 2004. Matapos basahin ito, humanda upang sagutin ang mga
tanong sa kasunod na graphic organizer.

467

Proclamation No. 675, s. 2004

Published: July 20, 2004
.
MALACAAN PALACE
MANILA
BY THE PRESIDENT OF THE PHILIPPINES
PROCLAMATION NO. 675
DECLARING THE MONTH OF SEPTEMBER 2004 AND EVERY YEAR
THEREAFTER AS NATIONAL PEACE CONSCIOUSNESS MONTH
WHEREAS, Executive Order No. 3, s. 2001, mandates the continuing pursuit of
a comprehensive peace process along six major peace-making and peacebuilding components, otherwise known as the Six Paths to Peace, to wit:

DRAFT
arch 24, 201

Pursuit of social, economic and political reforms to address the root

causes of armed conflicts and social unrest;

Consensus-building and
consultations and people participation;

empowerment

for

peace

through

effective implementation of peace agreements;

Programs for reconciliation, reintegration into mainstream society and

Peaceful, negotiated settlement with different rebel groups and th

rehabilitation
communities;

of

former

rebels

and

their

Addressing concerns arising from continuing armed conflicts, such as

the protection of non-combatants and the reduction of the impact of armed
conflicts on communities; and

Building and nurturing a climate conducive to peace through peace

education and advocacy programs and confidence-building measures.
WHEREAS, there is a need to instill greater consciousness and understanding
among the Filipino people on the comprehensive peace process 468
to
strengthen and sustain institutional and popular support for and participation in
this effort, as well as in the global movement spearheaded by the United Nations
to promote a Culture of Peace based on nonviolence, respect for fundamental
rights and freedoms, tolerance, understanding and solidarity;

WHEREAS, Proclamation No. 161 dated February 28, 2002 specifically

addresses the above concern by way of an annual observance of a
National Peace Consciousness Week from February 28 to March 6;
WHEREAS, there is a need to reset the period of observance of the National
Peace Consciousness Week to September of every year to allow more active
participation from the citizenry and institutions, including educational institutions,
as well as to expand the week-long celebration to a period of one month;
WHEREAS, the month of September holds several significant milestones in the
history of pursuing the peace process in the country, some of which are
as follows:

Creation of the National Unification Commission, through Executive

Order No. 19 issued on September 1, 1992, which undertook nationwide
consultations in 19921993 to lay the foundations of the Philippine Governments
agenda for a just, comprehensive and lasting peace;

DRAFT
arch 24, 201

Issuance of Executive Order No. 125 in September 15, 1993 by then

Pres. Fidel V. Ramos which provided for the administrative and policy structure to
pursue the NUC-proposed comprehensive peace process agenda, including the
creation of the Office of the Presidential Adviser on the Peace Process;

the Moro National Liberation Front on September 2, 1996; and

Signing of a Peace Pact, or Sipat by the Philippine Government and

Signing of a Final Peace Agreement by the Philippine Government an

the Cordillera Peoples Liberation Army on September 13, 1986.

WHEREAS, the month of September has international significance relative to the
global advocacy for peace because of activities such as:

Annual observance of the United Nations International Day of

Peace
on September 21;

Launching of the 20012010 International Decade for a Culture of

Peace and Non-Violence for the Children of the World on September 19,
2000; and

Commemoration of the September 11, 2001 terrorist bombings in the

469
United States of America which roused not only the world, but the Philippines as
well, to take firm action against the horrors of international and domestic terrorism.

NOW, THEREFORE, I, GLORIA MACAPAGAL-ARROYO, President of the Republic

of the Philippines, by virtue of the powers vested in me by law, do hereby declare the
month of September 2004 and every year thereafter as National Peace
Consciousness Month.
All concerned Government agencies and instrumentalities, including local
government units, government-owned and controlled corporations, as well as
members of the private sector and civil society groups, are hereby enjoined and
encouraged to initiate and participate in relevant and meaningful activities in
celebration of the National Peace Consciousness Month to instill greater
consciousness and understanding among the Filipino people of the comprehensive
peace process and the Culture of Peace agenda.
The Office of the Presidential Adviser on the Peace Process (OPAPP) shall be the
lead Government agency to coordinate and monitor the observance of the National
Peace Consciousness Month.

DRAFT
arch 24, 201

This Proclamation supersedes Proclamation No. 161, series of 2002. All other
executive issuances, orders, rules and regulations or parts thereof inconsistent with
this Proclamation are hereby repealed or modified accordingly.
IN WITNESS WHEREOF, I have hereunto set my hand and caused the seal of
the
Republic of the Philippines to be affixed.

Thousand and Four.

(Sgd.) GLORIA MACAPAGAL ARROYO

DONE in the City of Manila, this 20th day

of

July,

in

the

year

of

Our

Lord,

Two

Sanggunian: http://www.gov.ph/2004/07/20/proclamation-no-675-s-2004
/
470

Sagutin ang mga tanong sa ibaba.

Ano ang
nilalama
n ng
proklam
asyon?

Proclamation
675

Para saan ito?

Ano-ano ang
kabutihang
dulot nito?

DR T
M c 24, 2014
h
Ano-ano ang
Reaksiyon mo
dito?

1. Tungkol saan ang Proklamasyon ni dating Pangulong Gloria MacapagalArroyo?

2. Pamproseso
Sa iyong palagay, ng
bakit mahalagang magkaroon ng National Peace
Consciousness Month ang isang bansa? Ipaliwanag.
3. Bilang mag-aaral, paano ka makatutulong sa pagpapalaganap ng
kapayapaan sa iyong komunidad?

Ta

Binabati
kita sa iyong matagumpay na pagsagot sa araling ito!
nong:

471

ARALIN 3 : MGA IDEOLOHIYA, COLD WAR AT NEOKOLONYALISMO

Alamin
Pag-aralan mo sa araling ito ang ibat ibang ideolohiyang umiral sa daigdig.
Bibigyang-pansin din ang mga dahilan ng pagkakaroon ng Cold War at
Neokolonyalismo, ang impluwensiya nito sa mga bansang hindi pa maunlad at
papaunlad pa lamang. Inaasahang magbibigay ka ng iyong sariling pananaw
tungkol sa
mga isyung ito. Inaasahan ding ang aral na mapupulot mo rito ay magiging
gabay mo
upang masagot ang katanungang paano nakaapekto ang ibat ibang
ideolohiya, ang
cold war at neokolonyalismo sa kaunlaran ng mga bansang papaunlad pa
lamang?
Halika
simulangsagutin
basahin
aralin. na mga gawain.
Handa ka na
ba?at
Subuking
angang
kasunod

D R FT
Ma
A r 24, 2014
c h
Panuto: Bumuo ng salita batay sa ginulong mga letra.
GAWAIN 1- MGA LE

TRANG IT

O:

SSIUR

1.

INRMO!

AYUS

2.

RONI

AYIHOLIDE

A 3.

WO
CL
OLWRD N A K
B

4.

5.

TAINCR

NOMIEKOK

6.8.

7
.

9.
SONMUOMK

FNGEIOR AI

D
RIMEAA
C

LONMONEOLISKO
10
.

YA
472

1.
2.
3.
4.
5.

6.
7.
8.
9.
10.
Pamprosesong Tanong
Pagkatapos mabuo ang mga salita, subuking sagutin ang kasunod
na mga tanong.
1. Anong ideya ang mabubuo mo tungkol sa mga salitang iyong nabuo?
2. May ugnayan kaya ang bawat salita?
3. Paano mo maiuugnay ang mga salitan ito sa mga kasalukuyang
isyu
bansa? Ipaliwanag.

sa

GAWAIN 2- DONUTS GAME

DRAFT
March 24, 2014
Bumuo ng dalawang bilog sa anyong donut gaya ng nakalawaran. Tiyaking may
katapat ka sa bilog.Gabay ang kasunod na mga tanong. Ibahagi ng bawat isa ang
sariling ideya sa pamamagitan ng pag-ikot upang makapareha/ makausap ang lahat
na
kasapi ng pangkat.
473

Pamprosesong Tanong
1. Sa mga salitang nabuo sa unang gawain, alin sa palagay mo
ang magkakaugnay?
2. Bakit naging magkaugnay ang salitang iyong napili?
Pakinggan ang anim na kaklase na nasa loob ng bilog sa kanilang pag-uulat ng
mga ideyang kanilang nabuo.

GAWAIN 3 : Mga Larawang Ito Surrin Mo

Pag aralang mabuti ang kasunod na mga larawan at subuking sagutin
ang katanungan loob ng talahanayan.

DRAFT
M
2
arc
4, 2 014
h
http://www.tldm.org/News1
0/Ha mmer3.png

http://image.shutterstock.com/display_pic_with_logo
/1024975/
110632307/stock-photo-american-symbol-statue-of-liber

110632307.jpgty-

https://encrypted- tbn1.gstatic.c
om/images?q=tbn:ANd9Gc QvO
OjDjqEMr0x3_V5hANSi9kV7LkZ
J1kS

474

Mga Tanong

Sagot

1. Anong mga imahe ang kapansin-pansin sa

unang larawan?
2. Ano ang kahulugan ng unang larawan?

3. Anong bansa sa iyong palagay ang gumamit

ng ganitong simbolismo bilang representasyon
ng kanilang paniniwala?
4. Anong sikat na estatwa ang ipinakikita sa
pangalawang larawan? Anong mga detalye ng
estatwa ang ipinakikita rito?
5. Ano sa iyong palagay ang kahulugan ng mga
detalye ng estatwang ito? Saang bansa ito

DR FT
arch 2 , 2014

matatagpuan?

6. Anong aksiyon ang ginagawa ng mga imahe

sa ikatlong larawan?

7. Sa iyong palagay anong mga bansa ang

sinisimbulo ng nagtutunggaling imahe?

8. Ano ang kahulugan ng pagtutunggaling ito ng

mga bansa?

GAWAIN 4: ABC BRAINSTORM STRATEGY

Kaya mo pa ba? Sa pagkakataong ito, isulat sa kahon ang salitang may kaugnayan sa
paksang tatalakayin.Tandaang ang mga salitang isususlat ay kailangang nagsisimula sa
letrang napili. Gayundin, hindi kailangang mapuno ang kahon. Ang mahalagay naisulat mo ang
iyong mga ideya.

A
B
C
D
E
F

G
H
I
J
K
L

M
N
O
P
Q
R

S
T
U
V
W
XYZ
475

Pamprosesong Tanong
1.
2.
3.
4.

Ilang salita ang naisulat mo?

Ano ang ginawa mong batayan sa pagsagot?
Naging madali ba sa iyo ang pagsagot sa mga gawain? Bakit?
Paano kaya maiuugnay ang mga salitang napili mo sa paksang
aralin tungkol sa ideolohiya?

PAUNLARIN
Marahil ay may mga tanong na naglalaro sa inyong isipan tungkol sa
ibat
ibang paniniwala
o prinsipyo ng mga bansa. Halinat basahin ang teksto tungkol sa ibat
ibang ideolohiya at humanda sa mga pangkatang gawain.

D AFT
MR
a r c 4, 2014
h 2
Ang ideolohiya ay isang sistema o
kalipunan
ng mga
na naglalayong
Ang Kahulugan
n ideya o kaisipan
g
magpaliwanag tungkol sa daigdig at sa mga
pagbabago nito. Galing ito sa salitang ideya o
Si Desttutt de Tracy ang nagpakilala ng
salitang ideolohiya bilang pinaikling pangalan ng
Ideolohi
kaising mga pan
yana t o ideya.
uwira May ng
agham
kaisipan
ibat ibang
kategorya ang Ideolohiya. Ito ay ang sumusunod:

sinu

1.
Ideolohiyang
Pangkabuhayan.
Nakasentro
ito sa mga patakarang pang- ekonomiya ng
bansa
sunod ng ng
m paghahati
ga tao.ng mga kayamanan
at paraan
para
sa mga mamamayan. Nakapaloob dito ang ang
mga karapatang makapagnegosyo, mamasukan,
2. Ideolohiyang Pampolitika. - Nakasentro
makapagtayo ng unyon, at magwelga kung hindi
naman ito sa paraan ng pamumuno at sa paraan
magkasundo
ang
kapitalista
at
mga
ng pakikilahok ng mga mamamayan sa
manggagawa.
Ito ay mga pangunahing
pamamahala.
prinsipyong politikal at batayan ng kapangyarihang
politikal. Karapatan ng bawat mamamayan na
bumuo at magpahayag ng opinyon at saloobin.

Desttutt de Tracy

http://img829.imageshac
k.us/i
mg829/332/destuttdetrac
y3.jpg

476

3. Ideolohiyang Panlipunan. - Tumutukoy ito sa pagkakapantay-pantay

ng mga mamamayan sa tingin ng batas at sa iba pang pangunahing
aspeto
ng pamumuhay ng mga mamamayan.
Halaw
sa
PROJECT
EASE
Module
18
ph.
8-9
Maaaring basahin ang teksto na Kasaysayan ng Daigdig, Teofista L. Vivar et al,
263-271 at Kasaysayan ng Daigdig, Grace Estela C. Mateo Ph.D et al, 337

Ang Ibat Ibang Ideolohiya

1. Kapitalismo.

Tumutukoy ito
sa
isang
sistemang pangkabuhayan kung saan ang
produksiyon, distribusyon, at kalakalan ay
kontrolado ng mga pribadong mangangalakal
hanggang sa maging maliit na lamang ang
papel ng pamahalaan sa mga patakarang
2. Demokrasya. Ang kapangyarihan ng
pamahalaan ay nasa kamay ng mga tao. Sa
demokrasya, maaaring makilahok ang mga
pangkabuhay
mamamayan nang tuwiran o di-tuwiran. Ito
ay tinatawag na direct o tuwirang demokrasya

Anu-anong impormasyon
ang
mahihinuha mo mula
sa
teksto?

RAFT
MaD r c , 201
h 2 4
ng

nilang mamuno sa pamahalaan. Karaniwang

pumipili ang mga tao, sa pamamagitan ng
halalan, ng
an. mga kinatawan na siyang
hahawak
sa i kapangyarihan
ooto
pamahalaan sa
kung
binob
ngalan nila. Tinatawag ang pamamaraang ito
na representative o kinatawang demokrasya.
Maaari
rin
namang
di-tuwiran
ang
demokrasya kung ang
ibinoboto
ng
mamamayan ay mga kinatawan nila sa
pamahalaan na
siya namang
pipili ng mga
mamamay
an ang
gusto
pinuno sa pamahalaan. Mayroon ding uri ng
demokrasya na nagiging diktadura. Ito ay
nagaganap kapag ang inatasan ng mga tao
upang
mamuno
ay
magsimulang
mangamkam ng kapangyarihan at isawalangbahala ang kagustuhan ng mga tao. Ang
diktador ay namumuno batay sa kaniyang
sariling kagustuhan at hindi sa kagustuhan ng
mga tao.

477

3. Awtoritaryanismo. - Isang uri ito ng pamahalaan

na kung saan ang namumuno ay may lubos na
kapangyarihan. Makikita ito sa pamahalaan ng Iran,
kung saan ang namumuno ay siya ring puno ng
relihiyon ng estado, ang Islam. May napakalawak
na kapangyarihan na sinusunod ng mga
mamamayan ang namumuno.
Mayroon
ding
tinatawag na konstitusyonal na awtoritaryanismo
kung saan ang kapangyarihan ng namumuno ay
itinakda ng Saligang-Batas. Ito ang tawag ng dating
Pangulong Marcos sa kaniyang pamamahala sa
ilalim ng Batas Militar noong 1972 hanggang sa
mapatalsik siya noong Pebrero 1986.
4.
Totalitaryanismo.
Ang
pamahalaang
totalitaryan ay karaniwang pinamumunuan ng isang
diktador o grupo ng taong makapangyarihan. Sa

http://contents.pep.ph/ima
ges2/
news/d4d9aac74
.jpg

DR T
MAarcF h , 2014
2 4
pinaniniwalaan at may partidong nagpapatupad nito.
Limitado ang karapatan ng mga mamamayan sa
malayang pagkilos, pagsasalita, at pagtutol sa
ilalim
ng ganitong
pamahala
an, may
pamahalaan.
Pati
ang pagpapahayag
ng relihiyon
ay hindi lubusang sinasang-ayunan, ngunit hindi rin

tungkol sa pamamahala at kabuhayan ay nasa

kamay din ng isang grupo o ng diktador. Nasa
kamay ng pamahalaan ang pag-aari ng mga lupain,
kayamanan
ngtahasang
bansa,
at abawal.
mga
i
deolohiya
naman
ng
ipinagb
Halimbawa nito ang pamahalaan ni Hitler sa
industriya.
Germany at ni Mussolini sa Italy bago at habang
nagaganap ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
Isang uri ng pamahalaang totalitaryan ang
sistemang diktatoryal.
Unang ginamit ang
http://malacanang.gov.ph/wp-content/uploads/Marcos-w960
sistemang ito noong sinaunang panahon tuwing may
Lah
ng de
sisyon at may pangangailangang
mgaat kagipitan
o labanan
.jp
magtakda ng isang punong militar na may
kapangyarihang diktatoryal.

http://malacanang.gov.p
h/wpcontent/uploads/Marcosw960.jp
g

Paano
nagkaiba
ang
paraan ng
pamumuno nina Corazon
Aquino
at
Ferdinand
Marcos?

478

. Subalit, matapos ang kagipitan, ay umalis ang

ganitong katungkulan. Sa sinaunang panahon,
maraming bansa ang yumakap sa sistemang ito, na
ang pinuno ay isang diktador. Naging palasak ito sa
mga bansa sa Timog Amerika at iba pang lugar sa
Asya at Africa ngunit higit na makapangyarihan
kaysa sinaunang mga diktador ang makabagong
diktadurya. Napananatili ang kapangyarihan sa
diktador sa pamamagitan ng pagkontrol sa
pamahalaan, ekonomiya, mass media o mga uri ng
pamamahayag, simbahan, at pati kaisipan ng mga
mamamayan.
5. Sosyalismo. - Isang doktrina ito na nakabatay sa
patakarang pang-ekonomiya na kung saan
ang
isang grupo ng tao.
Ang grupong ito
ang
nagtatakda sa pagmamay-ari at sa pangangasiwa
ng lupa, kapital, at mekanismo ng produksyon. Ang
mga industriya at lahat ng mga kailangan sa
pagpapabuti ng kalagayan ng mga mamamayan ay
pamamalakad
pamahalaa
nasa kamay ng
rin ng pamahalaan.
Hangadn ay
ng

Sa iyong palagay, paano

nakaapekto
ang
ideolohiya sa
pag-unlald ng ekonomiya
ng
isang bansa?

FT
D R
MA c h , 201
2 4
4
_

sa pamamagitan ng pantay na distribusyon ng

produksyon ng bansa. Binibigyang-diin nito ang
pagtutulungan habang ang mahahalagang industriya
ang ppamahalaan.
agkaka
mit ng ng
ay sosyalismo
pag-aari ng
Halimbawa
ganitong
pamahalaan
nasa
kamay ng ang namayani sa Tsina at
ang dating Unyong Sobyet, kung saan ang teorya ni
Karl Marx ay sinubukang bigyang katuparan.

perp

ektong
lipunanMODULE 18- pg. 13 .
Halaw
sa PROJECT EASE
Basahin din ang Kasaysayan ng Daigdig, Grace Estela C.
Mateo PhD. et. al, 338-343

479

GAWAIN 5: TALAHANAYAN, PUNAN MO!

Subukan natin ngayon ang iyong kaalaman sa paksang binasa. Punan
ng ang kasunod na data retrieval chart.
impormasyon

Mga Ideolohiya

Katangian

Bansang Nagtaguyod

DRAFT
March 24, 2014
Pamprosesong Tanong
1.
2.
3.
4.

Ano ang ibat ibang uri ng ideolohiya sa daigdig?

Anong mga bansa ang nagtaguyod ng mga ideolohiyang ito?
Paano nagkakaiba ang kanilang patakaran at katangian?
Paano nakaapekto ang ideolohiya ng bansa sa pag-unlad ng
kabuhayan nito?
5. Sa mga ideolohiyang iyong nabasa, alin ang higit mong
pinaniniwalaan?
Bakit?

480

GAWAIN 6: HAGDAN NG MGA IDEYA

Gamit ang kasunod na ladder web , isulat ang kahalagahang ginagampanan
ng ideolohiya sa isang bansa.

Bakit mahalaga ang ideolohiya sa

isang bansa?

DRAFT
March 24, 2014
Ibat ibang ideolohiya ang sinusunod ng mga bansa sa daigdig. Ayon ito sa
kanilang kasaysayan, paniniwala at kultura. Anuman ang ideolohiya ng bawat isa,
nararapat na ito ay makatugon sa pangangailangan ng mga mamamayan at maging
daan sa pag-unlad ng bansa.

481

Ngayon, suriin natin kung paano lumaganap ang komunismo sa Russia,

Fascismo sa Italy, at Nazismo sa Germany. Basahin ang teksto sa ibaba.

MGA PUWERSANG
POLITIKA NG BANSA

PANGKABUHAYAN

SA

Ang Pagsilang ng Komunismo sa Rusya

Nag-ugat ang ideolohiyang komunismo sa
Rusya noong panahon ng mga Tsar. Ayon sa
nasusulat sa kasaysayan, ang Rusya sa ilalim ng
Tsar, ay naging makapangyarihan subalit ang mga
namumuno ay naging despotic. Noong Marso 1917,
ang Dinastiyang Romanov ay bumagsak
bunga ng hindi maiwasang himagsikan. ILan sa
mga dahilan ng kaguluhang ito ay ang sumusunod:

FT
M a D2 , 2014
rch 4
1. Pulitikal - Ang pamahalaan ay
awtokratiko,
pantay na karapatan sa mga tao.

2. Pangkabuhayan - Mahirap at makaluma ang

kalagayan at pamamaraan ng pagsasaka. Walang
kalayaan at maliliit ang sahod ng mga manggagawa.

sosyal.
Lahat ay pinilit na sumunod sa
pananampalatayang
Orthodox.
Sapilitang
bulagsak at mahina
. Hindi
pinalaganap ang wikang Ruso sa mga minoryang
kultural
mga Poles,
Hudeo,
3. Stulad ng osyal
ang mtaga-Finland
ga at
mga taga-Baltic. Dumating sa Petrograd ang ilan sa
mga lider na Bolshevik, kabilang sina Vladimir
Lenin, Leon Trotsky at Joseph Stalin. Nakuha ni
Lenin ang pagtitiwala ng mga tao dahil sa
programang pag-aangkin ng pamahalaan sa lahat
ng mga pagawaan. Ang kaniyang panawagan,
Kaka
unti la
mang
kala
yaang
"Kapayapaan, lupain, at tinapay". Sa tulong nina
Trotsky at Stalin, binalak ni Lenin na magkaroon ng
Pamahalaang Komunismo base sa mga prinsipyo ni
Karl
Nobyembre
naghimagsik
si Marx. la Noong
nagbigay
ng1917,
pantayang mga Bolshevik sa Petrograd at bumagsak ang
pansamantalang
pamahalaan
ni
Kerensky.
Tumakas itong huli at pagkatapos ay itinatag na ni
Lenin ang pamahalaang Komunismo na una niyang
pinamunuan.

R A

http://rememberingletters.files.w
ordpre
ss.com/2012/03/russia-map-of-ru
ssianfederation.jpg

482

Ang Paglaganap ng Komunismo

Mula 1917 hanggang 1920, nagkaroon ng

mga labanan sa pagitan ng mga Red Army ng
mga Bolshevik at ng mga White Army ng mga
konserbatibo na dating tagasunod ng Tsar.
Dala ng galit sa dating pamahalaan, nasupil ng
mga Red Army ang mga White Army. Noong
1920, napasailalim ng Komunista ang buong
Rusya. Ipinalalagay ni Lenin na kailangan ang
dahas at pananakop para maitatag ang
"Diktadurya ng mga Manggagawa."
Ang
estadong naitatag nila ay tinawag na Union
Mga
prinsipyong pinaniniwalaan ng Komunismo ang
mga sumusunod:

Vladimir Lenin
http://www.biography
.com/imp
orted/images/Biography/I
mages
/Profiles/L/Vladimir-Lenin-

9379007-1-402.jpg

FT
M Dr c hA , 201
aR 2 4
4

Lagayan ng picture

1. Pagtatatag
Soviet

ng diktadurya
ng mga
o
manggagawa: Ang manggagawa ang
supremo ng pamahalaan.

sistema ng produksiyon at distribusyon

ng pag-aari
Socialist
Republi
US
3.
2 Pagwawaksi
Pang
angasa kapitalismo.
siwa
ng
4. Pagtatwa sa kapangyarihan ng Diyos at
lubos na paghihiwalay ng estado at ng
simbahan.
5. Pagsuporta,
paghikayat
at
pagpapalaganap
ng
Kilusang
SR.
c
Komunismo
sa buong daigdig.
.
pam
ahalaan
sa

Halaw sa PROJECT EASE MODULE 19- pg. 17

http://www-

Joseph Stalin

tc.pbs.org/behindcloseddoors
p_assets/stalin-bio.jp
Joseph Stalin
/tm
g

Le
Trosky

http://upload.wikimedia.or
g/wiki
pedia/en/2/2a/LeTrotskyDB.
jpg

483

Pagsilang ng Fascismo sa Italy

Sa Italy, ibang ideolohiya naman ang namayani.
Tinawag
itong
fascismo.
Mga
kondisyong
nagbibigay-daan sa fascismo sa Italy ang
sumusunod:

Mapa ng
Italy

1. Nasyonalismo - Hindi nasiyahan ang mga

Italyano sa resulta ng Unang Digmaang Pandaigdig
gayong nabigyan naman ito ng bahagi sa mga
pabuya ng digmaan.
2. Paghihirap sa Kabuhayan - Dahil sa Unang
Digmaang Pandaigdig, nagkulangsa pagkain at
maraming pangangailangan sa Italy. Tumaas ang
halaga ng mga bilihin. Iginawad ng pamahalaan
ang mataas na buwis upang mabayaran ang

http://0.tqn.com/d/goeu
rope/1/0/O/t/
1/italy-cities-map.png

D R FT
MA c h , 201
4
2 4
digmaan. Marami ang nawalan ng trabaho sapagkat
nasira ng digmaan ang mga sakahan at pagawaan.

3. Kahinaan
ng Pamahalaan
Hindi nakayanan
malaking
pagkaka
utang - ng
bansa
ng pamahalaang lutasin ang mga suliranin ng
bansa. Pinalala pa ng pagkakaroon ng mahinang

Paano lumaganap ang

Fascismo sa
Italy?

saysay ang mga tradisyong demokratiko pati na ang

mga tao sa
kanilang demokratikong institusyon.
Noong 1920, inagaw ng mga manggagawa ang
opisyalbunga
sa pama
ng
halaan.
tradisyong
demokratiko.
Nawala
rin ang Bunga
tiwala ng
mga magsasaka sa mga may-ari ng lupa kaya't
inagaw nila ang mga lupain. Ang kapayapaan ay
naibalik ng mga Fascista, isang samahang itinatag
ni Benito Mussolin na dating sosyalista at editor ng
pahayagan.

nit

o, nawa

lan ng

484

Benito Mussolini
Ang
mga
tagasunod
ni
Mussolini
ay
bumuo ng mga
sosyalista
at komunista.
Ipinangangako nilang
pangkat
militarang
na mga pribadong ari- arian. Noong
pangalagaan
tinawag
Black
Oktubre, na
1922,
naganap ang dakilang Pagmamartsa
Shirts
na Pinilit ni Mussolini at ng mga Black Shirts
sa Roma.
nagsagawa
ng kabinete.
na buwagin ang
Si Haring Victor
mga
Emmanuel
ay
napilitang
magtatag
ng
pagpupulong
ng
bagong
mga grupong
kabinete
na si Mussolini ang Punong Ministro. Ang
Parliyamento ay napilitang maggawad ng mga
kapangyarihang diktatoryal kay Mussolini. Ayon sa
paniniwala ni Mussolini, Bigo ang demokrasya,
ang isang diktaduryang totalitarian.Corporate State.
Pinagsama-sama niya ang kapitalismo, sosyalismo
at ang sistemang guild ng Panahong Midyebal. Mga
kapitalismo at sos
yalismo.
prinsipyong sinunod ng Fascismo
ay ang Samga
sumusunod:

Lagayan ng picture

Benito Mussolini

D R FT
Ma
A r c h , 201
2 4
4
1.

estado.
2. Ang demokrasya ay mahina at walang saysay at
lakas ang kinakailangang pangibabawin.
halip,
itinatag niyaaopinyon,
la
mang
3. G
Lahat ngumagaw
bibitiwang
pasalita
man ang
o
pasulat, ay kailangang naaayon sa pamahalaan.
4. Kinukontrol ang buong sistema ng edukasyon
upang ang mamamayan ay makapagsilbi sa
estado at makatulong sa paghahanda sa
Dinodominahan ng fascistang
digmaan.
propaganda ang mga paaralan.
sa na sinesensor
kapakan ang lahat
an ng
ng
5. tao
Maingat
mga pahayagan at publikasyon.
6. Lahat ng uri ng libangan ay sinusuri ng
pamahalaan.
6. Hindi kinikilala ang kalayaang sibil.
7. Binibigyan ng bonus ang malalaking pamilya.
8. Hindi binibigyan ng karapatang sosyal, politikal
at
pangkabuhayan ang mga babae.

Anu-ano
ang
katangian ni
Benito Mussolini
isang
pinuno?

mga

bilang

485

Ang Nazing Germany

Bilang isang ideolohiya, ang Nazismo
nangyari sa Germany simula noong
pinakamalupit
na diktaduryang totalitaryan
1930. Isa
makabagong panahon.
Nakakahawig ito
fascismo sa Italy at ng komunismo sa Russia.

ay
sa
sa
ng

Lagayan ng picture

Adolf Hitler
Ang
pagnanais
na
makabawi
sa
kahihiyannito:
kaugnay
ng
1. Ang kahinaan ng Weimar Republic - Ang
pagkatalo
Republikang
sa
World itinatag sa Germany pagkatapos ng
Unang
Pandaigdig ay isa sa mga
War I Digmaang
at
pinakademokratikong pamahalaan sa buong mundo.
ang
Ngunit
hindi ito pinatiwalaan ng mga tao.
paniniwala
na
ang
Aleman
makanasyonalismong
damdamin ng mga Aleman
ang
dapat
dahil
sa samapagpahirap na mga probisyon ng
mamuno
Kasunduang
Ang mgangmasugid na
2.
Kasund
uan
daigdig ay Versailles.
makabayan
ay
nakahandang
tumulong
sa
ilan lamang
pamahalaan upang maiwasto ang sa palagay nila ay
sa
mga pagkakamali upang mabawi ang pagkapahiya
pangunahin
nglayunin
Germany.
g
ng
diktaturyang
3. Ang paghihirap sa kabuhayan - Pagkatapos ng
Nazismo.
ersailles - ito angNasakt
an ang
digmaan,
talagang nagbigay-daan
Basahin
pagbagsak ng Republikang Weimar. Dahil sa mga
sa
ang
pinsalang
sumusunod dulot ng digmaan at sa malaking
pagkakautang,
at mga reparasyong pagbabayara
na
ng
Germany
nagkaroon
ngn
inflation.
pangyayarin
g

http://www.counter-currents.co
m/wp- content/uploads
/2011/04/09hitler.jpg

DRAFT
2014
Ma r c
h 2 4 ,
V

http://www.galacticwind.
com
/Assets/versaii
les.jpg

486

Si Adolf Hitler ang pinakamakapangyarihang

pinunong Nazi. Isinilang siya
sa Austria at
maituturing na isang panatikong nasyonalista.
Pagkatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig, binuo
niya ang National Socialist Party na tinawag na
Nazi.
Ang mga prinsipyo ng Nazismo na
napapaloob sa akdang Mein Kampf, Ang Aking
Labanan, ni Adolf Hitler ay ang sumusunod:

Ayon sa teksto, anuano ang

mga katangian ni Adolf
Hitler?

1. Ang
kapangyarihang
racial

Pinaniniwalaan ng mga Aleman na sila ang

nangungunang lahi sa daigdig. Nanggaling
sila sa mga makalumang tribung Germanic
na tinatawag ding Nordic o Aryano.
2.
Nazista na ang mga Hudyo na nanirahan sa
Germany ay hindi mga Aleman at ang mga
ito ang sanhi ng maraming suliranin at
m
Anti-Semiti
sm bansa
kayat
kabiguan
ng kanilang
kinakailangang mawala sa daigdig. Ito ang

T
D
MaRr hA 2F, 201
c
4
da

mga Hudyo.
3. Ang pagbuwag sa Treaty of Versailles
Sinisi ng mga Nazista ang Kasunduan sa
Versailles
ng holocaust
mgaang
suliranin ng
N
nagin na
aniniwala
gsanhi
ng
o
Germany..
4. Pan-Germanism - Ayon kay Hitler, ang
isang pinalawak ng Germany ay kailangang
maitatag, kasama na ang mga teritoryong
nawala sa kanila noong Unang Digmaang
ga
Pandaigdig.
hilan
pagpa
tay sa
5. Ang pagwasak sa Demokrasya - Laban
ang
Nazismo
sa
demokrasya
at
pamahalaang Parlyamentaryo. Nanawagan
silang wasakin ang Republika at itatag ang
Third Reich na siyang estadong totalitaryan
ng Nazismo.

- ph 23

487

GAWAIN 7: PANINIWALA KO GETS MO

Pangkatin ang klase sa tatlo. Bawat pangkat ay magpapakita ng
isang
maikling presentasyon tungkol sa mga prinsipyo, paniniwala, at mga
patakarang
ipinatupad ng Russia, Italy at Germany sa mga bansang pumanig sa
Unang Pangkat- Ang Pagsilang ng Komunismo sa Russia
kanilang
Pangkat- Ang Pagsilang ng Fascismo sa Italy
Ikalawang
ideolohiya.
Ikatlong Pangkat- Ang Nazismo sa Germany
Pamprosesong Tanong
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Ano ang mga dahilan ng kaguluhan sa Russia?

Paano nakuha ni Lenin ang pagtitiwala ng mga tao sa Russia?
Paano naging ganap na komunista ang Russia?

D R A
MaF r Tc h 2
4 2 0 1

Naniniwala ka ba sa prinsipyong sinusunod ng Fascismo? Ipaliwanag

Bakit itinuturing na pinakamalupit na diktaduryang totalitaryan ang
Nazismo sa makabagong panahon?
Paano pinamahalaan ni Hitler ang Germany sa ilalim ng
7. Anuano ang
mga salik
na nagbi
gayideolohiyang
Nazismo?

8.

buhay ng karaniwang tao sa Russia, Italy at Germany? Bakit?

9. Ipaliwanag ang mga salik na nagbigay-daan upang yakapin ng mga bansa ang
kanilang ideolohiya.
Sabahaging
iyon
g ginagampanan
pa
lagay,
akabuti demokrasya
ba
angat komunismo
10. daan
Ano ang
puwersang
sa Fasc
ismo
sanng
Italy?
sa
kalagayan ng tao?
11. Paano nagkakaiba-iba ang ideolohiyang sinusunod ng mga bansa?
12. Paano nauugnay ang puwersang pangkabuhayan ng bansa sa
kalagayang
Fa
ismo at
Nazism
o sa
politikal nito?scismo, Komun

488

GAWAIN 8 TRIAD WEB

Sa pamamagitan Triad Web, paghambingin ang katangian ng mga
sumusunod
na tatlong pinuno. Isulat sa gitna ang pagkakatulad ng kanilang mga
paniniwala at sa
bilog ang kanilang pagkakaiba.
Adolf Hitler

DRAFT
March 24, 2014
BenitoB

Benito Mussolini

Vladimir Lenin

Gawain . 9 PUNTO POR PUNTO

Ngayon ay magkaroon kayo ng isang debate, tungkol sa paksang nasa ibaba.

Sundin ang kasunod na mga hakbang.
Mga Hakbang:
1. Basahin at unawaing mabuti ang paksang ito! Aling ideolohiya ang dapat pairalin
sa Pilipinas? Komunismo o Demokrasya?
2. Hatiin ang klase sa dalawang pangkat at pagkatapos ay pumili ng lider.
3. Simulan ang debate sa pamamagitan ng pagpapalitan ng argumento.
4. Isasagawa ang rebuttal matapos maisagawa ang argumento
5. Ibuod ang argumento ng bawat pangkat
6. Suriin ang debate batay sa pamantayan
7. Tanungin ang klase kung aling pangkat ang mas epektibo. Inaasahan ang
mahusay na pagtanggap ng pagkatalo (sportsmanship) at ang paglinang
ng
kakayahang magsalita, mag-isip at mangatuwiran.
489

GAWAIN 10: PAG-ISIPAN MO, ARALING ITO

Ano-anong ideya o salita ang naiisip mo kapag naririnig mo ang salitang
Cold sa cloud callout ang iyong sagot.
War? Isulat

DRAFT
M a r 24, 2014
c h
Ang United States at Unyong Sobyet ay
matapos ang
Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Hindi naging mabuti
ang ugnayan ng mga bansang ito na kapwa tinatawag
na superpower. Nauwi ito sa Cold War na bunga ng
matinding kompetensiya ng mga bansa noong 1940
hanggang 1990. Hindi lamang tunggalian sa
kapangyarihan
kundi pati na sa ideolohiya ang
Cold W
ar
dahilan nito. Ang United States ang nagtaguyod ng
demokrasya at kapitalismo samantalang ang Unyong
Sobyet ay kumatawan sa sosyalismo at komunismo.
Malaki ang naging papel ng Estados Unidos bilang
pinakamakapangyarihang kapitalista sa pagsasaayos
ng daigdig matapos ang Ikalawang Digmaang
Pandaigdig. Upang mapigil nito ang paglaganap ng
sosyalismo at komunismo ng USSR, gumawa ito ng
Ang makapangyarihang
Panana
w bansa
naging

sa

ibat ibang hakbang. Sa pamamagitan ng Marshall

Plan, tiniyak ng United States ang pagbangon ng
kanlurang Europa bilang kapanalig sa kanluran. Sa
silangan, tiniyak din nito ang pagbangon ng Japan sa

Symbol of US

http://teamsuperforest.org/super
forest/
wp-content/upload
s/2009/02/600px-us- greatseal-o
bversesvg-500x500.png

490

Symbol of USSR

Mga Tunay na Sanhi

Ang Estados Unidos at Unyong Sobyet
ay dating magkakampi at kasama
sa mga
bansang nagtatag ng Nagkakaisang
mga Bansa.
Ngunit dumating nga ang pagkakataong
silay
ideolohiyang
kanilang
Ang
nagkaroon
ng Coldpinaniniwalaan.
War o hindi tuwirang
Estados
Unidos
ang
pangunahing
bansang
labanan.
demokratiko,
ang Unyong
Sobyet sa
ay
May samantalang
mga pangyayaring
namagitan
komunista.
kanila at Ang kanilang sistemang politikal ay
nakaapekto
sa maraming
bansa.
lumikha
ng
tension
dahil Upang
sa
pagkakaiba
ng
mapanatili ng Unyong Sobyet ang kapangyarihan
ugnayan sa mga kanluraning bansa.

D R T
MaA hF 2 , 2014
rc
4
sa Silangang Euro

pa, pinuto

paglalakbay, bawal ang pahayagan, magasin,

aklat, at programa sa radyo. Ito ang tinagurian
ni Winston Churchill na Iron Curtain o
Naputolpaghahati
ka
la li
mitado
pampulitikang
sa pagitan
ng Soviet
nito ang
pakikipag
Bloc at taga-Kanluran.
Lalo -pang umigting
ang di pagkakaunawaan dahil sa kawalan ng
bukas na kalakalan ng mga bansang ito.
Noong 1945, hiniling ni Stalin na magtayo ng
base militar sa bahagi ng Black Sea at
kalan,
Aegean.
Bahagi ito
ng pagpapalawak ngang
an
g
Unyong Sobyet. Bilang tugon sa nagpalabas
noong 1947 ng patakarang Truman Doctrine
si Harry S. Truman, pangulo ng Estados
Unidos.

http://www.relinquishing
junk.
com/Politi6.gif

Anuano
mahahalagang
impormasyong
mahihinuha
mula sa teksto?

ang

491

Kompetisyon sa Kalawakan ng USSR at USA

Naunahan ng Unyong Sobyet (USSR)
ang United States (US) sa pagpapadala ng
sasakyang pangkalawakan. Sinimulan ng
paglipad ng Sputnik I noong Oktubre 1957
ang Panahon ng Kalawakan (Space Age).
Una ring nagpadala ng tao sa kalawakan ang
USSR, si Yuri Gagarin na unang cosmonaut
na lumigid sa mundo, sakay ng Vostok I
noong 1961. Ngunit nahigitan pa ng US ang

D R
Marc Ah F2 014
4 ,T
2
beses noong 1962 si John Glenn Jr. sa
sasakyang Friendship 7. Sinundan pa ito ng
matagumpay na misyon noong Hulyo 20,
1969 nang unang makatapak sa buwan ang
USSR na
ng
mga Amerikanong astronaut na sina Michael
Collins, Neil Armstrong, at Edwin Aldrin.
Estados Unidos.

nakaikoHindi

ga imbe

nsiyon

rinmund
nagpah
t sa

uli sa
o nang

ang
tatlong

Nakagawa ito ng unang submarino na pinatatakbo ng puwersang nukleyar, ang USS

Nautilus. Hindi lamang sa gamit pandigma ginagamit ng US ang lakas atomika kundi pati
sa
panahon ng kapayapaan. Ginagamit ito sa medisina, agrikultura, transportasyon, at
komunikasyon. Noong ika-10 ng Hulyo, 1962, pinalipad sa kalawakan ang Telstar, isang
pangkomunikasyong satellite. Nagulat ang buong mundo sa nagawang ito ng US. Sa
pamamagitan nito, maaari nang makatanggap ng tawag sa telepono at makakita ng
palabas sa telebisyon mula sa ibang bansa.

492

Mabuting Epekto ng Cold War

Ang Estados Unidos at Unyong Sobyet
ang
nagpasikat
sa pagpapalaganap ng kanilang
ideolohiya. Bukod sa larangan ng militar, tiniyak din
ng Estados Unidos na maayos ang takbo ng
ekonomiya ng pandaigdigang sistemang kapitalista.
Binuo ang International Monetary Fund (IMF) upang
ayusin ang daloy ng malayang kalakalan sa mundo.
Kasabay ring inayos ang International Bank for

Anu-ano
ang
mabuting
epekto ng Cold War?

D R T
MA cF h 201
2 4 ,
4
Bank upang tumulong sa gawaing rehabilitasyon at
rekonstruksyon. Samantala, pagkamatay ni Stalin ng
USSR ay hiniling ni Khrushchev ang Peaceful CoRehabilitation
and
Reconstr
uctionna
existence o Mapayapang
Pakikipamuhay
sa halip
makipaglaban pa sa digmaan. Isinulong ni Mikhail

pagig

pamunuan sa pamayanan at perestroika o

pagbabago ng pangangasiwa sa ekonomiya.
Nagkasundo sina Gorbachev ng Unyong Sobyet at
Ronald
Reagan
ng
Amerika
na
tapusin na
Arms
(IBR
Gorbachev
R)ang
o W
glasno
orld
st ang
o
Race upang maituon ang badyet sa ekonomiyaat
pangangailangan ng nakararami.
Maraming
imbensiyon ang naisagawa ng dalawang panig: ang
pagpapalipad ng Sputnik I ng USSR, at Vostok I,
sakay si Yuri Gagarin, unang cosmonaut na lumigid
sa mundo.
naman
ing bu Ang US
kas
ng ang nagpalipad ng
Friendship 7, Apollo 11, at mga puwersang nukleyar
na hindi lang ginamit sa digmaan kundi pati na sa
medisina at komunikasyon.

493

Mga Di-Mabuting Epekto ng Cold War

Anu- ano ang hindi mabuting

epekto ng Cold War?

Dahil sa Cold War, umigting ang

di
pagkakaunawaang
pampolitika, pangmilitar, at kalakalan ng mga bansa.
Bumaba ang moral ng mga manggagawa
ng Unyong Sobyet na nagdulot ng
malaking suliraning
pang-ekonomiya.
Dahil sa matinding sigalot bunga ng Cold
War, iginigit ng dalawang puwersa ang
kanilang pamamalakad kayat nawalan ng
tunay na pagkakaisa. Nagkaroon pa ng
banta ng digmaan nang magkaroon ng
ng
North
Atlantic
Treaty
Organization
(NATO), WARSAW Treaty Organization o
Warsaw Pact, at ikatlong pwersa o
kilusang
non-aligned.
mga

FT
R 4, 201
M Dc h
2 A
4
Basahin din ang Kasaysayan ng Daigdig,
Vivar et al, 273-280 at Kasaysayan ng Daigdig
Grace
Estela C. Mateo,
348-355
samahang
pansand
ata
Halaw sa PROJ

han tula

19

ECT EA

SE Modyul

GAWAIN
11: COMPARE AND CONTRAST
- pg. 5-6

Batay sa tekstong binasa, paghambingin ang bansang Estados Unidos at

Unyong Sobyet. Isulat sa loob ng larawan ang kanilang pagkakaiba at sa
gitna naman
ang mga pagkakatulad.

494

U
S

Demokrasy
a

USS
R

Komunismo

COMPARE AND CONTRAST

DRAFT
March 24, 2014
Pamprosesong Tanong
1. Ano- ano ang mga bansang nasangkot sa Cold War? Isulat sa tapat ng
figure
ang mga bansang pumanig sa US at USSR.
2. Ipaliwanag ang mga patakarang ipinatupad ng dalawang superpower.

GAWAIN 12: DISCUSSION WEB

Panuto: Sagutin ang tanong na nasa loob ng kahon. Pagkatapos ay isulat
sa tamang kahon ang iyong paliwanag.

495

Oo, Bakit?

Hindi, Bakit?

Naging
dahilan ba
ng dipagkakauna
waan ng
mga bansa
ang Cold
War?

GAWAIN 13: OPINYON MO, SAY MO

Ano-anong patakaran ang ipinatupad ng Estados Unidos sa Pilipinas
nang
nakasama? Bakit? Ibahagi ang iyong sagot sa malikhaing paraan.

D R A F
MT c h 2 4 ,
2 0 14
masakop nila ito? Ano

ang opin

Pamprosesong Tanong:

yon mo tu

ngkol sa

mga

2. Nakabuti ba ang impluwensyang iniwan ng mga superpowers sa mga

bansang pumanig sa kanila? Pangatuwiranan

pat

iyon? Nakabuti
ba on
1. akarang
Paano pinalag
anap

g mga sup

erpowe

r ang ka

nilang

GAWAIN 14: BILI TAYO

Susubukin ngayon ang galing mo sa pagpili. Suriin ang mga produktong

tinda ni Juan de la Cruz. Alin sa mga ito ang bibilhin mo?

mpluwe

nsiya?

496

TINDAHAN NI JUAN
DELA CRUZ
BIBINGKA

PIZZA PIE

Spaghetti

MICHAEL

Shoes

Hotdog

Marikina

Pamprosesong Tanong:

CD NI

CD NG

JACKSON

OPM

dres
s

shorts
Filipiniana

Maong

Hamburger

1. Kung ikaw ay nasa supermarket at kailangan mong mamili ng limang produkto

na
ibaba.
2. Bakit mo binili ang nasabing mga produkto? Pangatwiranan.

D R A F
MTarch 24, 2014
nasa tindahan ni J

uan de la

Cruz, alin

Isulat din sa kasunod na talahanayan ang iyong sagot.

g mga pr

odukto

Paliwanag

Mga Produktong
ng iyong bibilhin?Isulat sa

Binili ko

Magsagawa ng malayang talakayan tungkol sa mga sagot pagkatapos.

Maitatanong natin: Tapos na ba ang kabanata ng kolonyalismo? o
napalitan
lamang ba ito ng tinatawag na neokolonyalismo?
Alamin natin sa susunod na teksto ang kahukugan ng neokolonyalismo.

497

NEOKOLONYALISMO: PAMAMARAAN O SANGKAP NITO

Tumutukoy ang neokolonyalismo sa patuloy na impluwensiyang pangekonomiya
at panlipunan ng mga mananakop sa mga bansang dati nilang kolonya,
bagamat wala
silang
tuwirangng
militar
o pulitikal na kontrol sa mga ito.
Ang
Pamamaraan
Neokolonyalismo
Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig,
lumitaw ang makabagong uri ng pananakop upang
mapanatili ang kanilang kapangyarihan, ang neokolonyalismo at interbensiyon.
Itinuturing ang neololonyalismo nab ago at ibang uri ng pagsasamantala sa
mahirap na bansa. Ayon sa mga agham-politika, ito ang
pananatili ng control ng isang dating kolonyalista sa dati
nitong kolonya. Malumanay (subtle) at patago ang
pamamaraang ito. Layunin nitong patatagin ang
ang
pagkamit ng tunay na kalayaan, at kunin ang mas malaking
kita sa negosyo. Sa kabuuan, pinaigting nito ang
imperyalismo sa ekonomiya, politika, military at ideolohiyal
na mga aspeto. Isa sa maituturing na pinakamahalagang
pamumuhunan
sangkap ng ngsistemang kolonyalist
neo-kolonyalismo ang
ay ang

D R FT
M Aa r c h 201 4
2 4 ,
pagkakaroon nito

ng

makabagong pamamaraan sa

pagbuo ng ibat ibang uring kompanya; pandaigdigan at

pampribadong pondo; pagkakaroon ng mga korporasyon at
konsoryum (samahan ng mga namumuhunan), pagsisiguro
ng pamumuhunan, at pagpapautang ng malaking halaga
bansa
, hindi
pigilanlamang sa nangangailangan kundi
na makakatulong
pam
umuhuna
ng insa magpapahiram.
dustriyal
magbibigay rin ng sapat na tubo
Angat
mga imperyalista ay nakatuon sa kita ng kapital na
kanilang inilagay sa mga negosyo ng papaunlad ng mga
bansa. Ang mga kumpanya ng langis ang kadalasang
kumikita ng malaki lalo na sa kanlurang Asya, Venezuela,
Cambodia, Argentina, Brazil, Bolivia, at Africa. Isa pang
pamaraan ay ang pagluluwas ng puhunan sa pamamagitan
pinansyal. ng paggawa
Kabilang
dito ang at pribadong kompanya
ng mga internal
upang makagawa ng konsorsyum at makakuha ng mas
magandang kundisyon sa negosyo sa papaunlad na mga
bansa. Halimbawa nito ay ang Atalantic Community
Development Group for Latin America (ADELA) na itinayo
ng 120 pribadong kumpanya at mga bangko ng kanlurang

http://isyungpnu.files.wordpr
ess.co m/2011/08/impe-e
agle.jpg?w=614

Ipaliwanag ang
kaugnayan ng
larawan sa tekstong
binasa.

Europa,
pondo sa mga bansang Brazil, Ecuador,
Nicaragua at Chile.
Ang neo-kolonyalismo ay isang uri ng suliraning
pampulitika at pang-ekonomiya na ang lahat ng estado
mayaman at mahirap ay maaring masangkot.

498

MGA PAMAMARAAN AT URI NG NEOKOLONYALISMO

Sa araling ito, tatalakayin ang mga pamamaraan at uri ng neo-kolonyalismo
upang lalong maging epektibo ang pananakop ng mayayamang bansa sa
larangan ng
ekonomiya at kultura.
Mga Pamamaraan at Uri ng Neokolonyalismo
Ang mga pamamaraang ginamit ng neokolonyalismo upang makuha ang kanilang gusto sa
malalayang bansa ay kinabibilangan ng mga uring
pang-ekonomiya at pangkultura. May mga
pagkakataong ginamit din ang militar at ang mga
pailalim na gawain ng mga institusyong pangespiya.

R T
F
MD
a A24,
4
201
rch
neolonyalismo sa pamamagitan ng pakunwaring
tulong sa pagpapaunlad ng kalagayang
pangkabuhayan
ng isang bansa, ngunit sa
1.
PangNaisas an
katotohanan
ay
nakatali
na
ang
tinutulungan sa patakaran at motibo ng bansang
bansang

2. Pangkultura- Sa pamamaraang ito, nababago ng

neokolonyalismo
ang pananaw ng tinutulungang
ekono
miyabansa
sa mga bagay
na angkin nito.
tumu
tulong.na likasaga
wa Bunga
ng kulturang dala ng dayuhang tumutulong o
bansang dayuhan, nababago ang pinahahalagahan
ng mga mamamayan ng tinutulungan bansa sa
pananamit, babasahin, maging sa pag-uugali.
Halimbawa, itinuro ang kabuhasnan, kasaysayan at
g
wika ng mga Amerikano kaya naapektuhanang
sariling kalinangan pati na ang paggamit ng

http://barbadosfreepr
ess.files.
wordpress.com/2009/07/
thom
pson-foreign-aid.jpg

499

sariling wika. Ilan lamang ito sa naging dahilan ng

pagtataglay ng mga Pilipino ng kaisipang kolonyal
na pumupuri at dumarakila sa anumang bagay na
gawa ng Estados Unidos at nagwawalang-bahala
sa mga bagay na gawa sa sariling bayan. Bahagi
rin ng neo-kolonyolistang kultural ang pagpasok ng
ibat ibang pagkaing Amerikano na ngayoy palasak
na sa panlasang Pilipino hotdog, hamburger, at
mansanas na ipinagpalit na sa katutubong mga
pagkaing tulad ng kalamay, puto, latik, ginatan,
bibingka at marami pang iba. Maging ang pananaw
ng mga Pilipino sa buhay ay nabahiran na rin ng
imperyalismo. Naghangad
ang mga Pilipino ng

Ayon
sa
teksto,
ipaliwanag ang
kahulugan
ng
mga
sumusunod
na
uri
ng
neokolonyalismo:
1.

Pang-ekonomiya

T
D
201
MR r Ac 24,
F
h
4
katayuan sa lipunan. Sa pananaw ng mga
katutubong pinuno sa politika at ekonomiya,
nakaugnay ang pambansa o pansariling interes sa
interes ng mga neo-kolonyalista. Dahil dito,
mga
materyal
na
bagay
madaling maimpluwensiyahan huli ang una upang
gawin ang mga nais nila.

Fo

2.

Pangkulltura

3.
o

Dayuhang Tulong

Isa pang instrumento ng mga neokolonyalismo

ang nakapaloob
sa
3. Dayuhang
Tulo
ng odayuhang tulong
na
naging
b
atayan
n
g
o foreign aid na maaaring pang-ekonomiya,
pangkultura o pangmilitar. Sa unay maiisip na
walang kundisyon ang pagtulong tulad ng
pamimigay ng gatas sa mga bata o pamamahagi
ng mga aklat. Ngunit kung titingnang mabuti, may
kapalit ang libreng pagtulong. Nagbebenta ang
reign Aid
bansang tumulong ng mga imported na produkto
sa bansang tinulungan kaya ngat bumabalik rin sa
kanya ang malaking tubo ng kanyang puhunan.

Foreign Aid

500

4. Dayuhang Pautang o Foreign Debt

Gayundin, anumang pautang na ibigay
ng
International
Monetary
(IMF/WORLDKabilang
BANK)
ay laging may
kaakibatFund
na kondisyon.
dito ang pagbubukas ng bansang pinauutang sa
dayuhang
pamumuhunan
at
kalakalan,
pagpapababa ng halaga ng salapi at pagsasaayos
ng sistema ng pagbubuwis. Kung hindi susundin
ang mga kondisyon, hindi makauutang ang
umuutang na bansa. Dahil dito, hindi rin makaahon
sa utang ang mahihirap na bansa. Debt trap ang
itinawag dito.

4. Dayuhang Pautang o
Foreign Debt

5. Lihim na Pagkilos
(Covert
Operation)

D FT
March
R A 24, 014
2
Kung hindi mapasunod nang mapayapa,
gumagawa ng paraan ang mga neo- kolonyalista
upang guluhin ang isang pamahalaan o ibagsak ito
5.
Lihim
na
Pagkilo
s
(Covert
nang tuluyan.

Epekto
O ng Neo-kolonyalismo
peration)

Maraming epekto ang neo-kolonyalismo sa

mga bansang sinakop at pinagsamantalahan nito.
1. Over Dependence o labis na pagdepende sa
iba-: Malinaw na umaasa nang labis ang mga tao sa
mayayamang bansa lalong-lalo na sa may
kaugnayan sa United States.
2. Loss of Pride o
Kawalan ng KarangalanSanhi
ng impluwensiya ng mga
dayuhan, nabubuo sa
isipan ng mga tao na lahat
ng galing sa kanluran ay
mabuti at magaling, na
isang dahilan kung bakit ang
tao ay nawalan ng interes
sa sariling kultura at mga
produkto.

http://www.recoveredhis
torie
s.org/images/enslave-01
.jpg
501

3. Continued Enslavement o Patuloy na Pangaalipin- Totoo ngang ang umuunlad na bansa

ay malaya sa prinsipyo, ngunit sa tunay na
kahulugan ng salitang kalayaan, ang maliliit na
bansa ay patuloy pa ring nakatali sa
malakolonyal at makakapitalistang interes ng
kanluran. Ang lahat ng aspeto ng
ay
kabuhayan kontrolado pa rin ng kanluran.

Anu-ano ang mga

impormasyong
mahihinuha
mula sa teksto?

Halaw sa PROJECT EASE MODULE 20- pg. 5,9,10,13

14. Basahin din ang Kasaysayan ng Daigdig, Vivar et al,

D R FT
MA a
, 2014
rc h
2 4
Mateo, 358-361.

281-284 and Kasays

ayan ng D

aigdig

Batay sa binasang teksto, ang bawat pangkat ay gagawa ng karikatura o

anumang malikhaing gawain tungkol sa paksang napatakda sa pangkat..
Gra

GAWAINce Estela C.
15:

Unang Pangkat- Nagpapaliwanag ng sangkap at kahulugan ng neo-kolonyalismo

Ikalawang Pangkat- Mga uri ng neo-kolonyalismo
Ikatlong Pangkat- Mga bansang nagpatupad ng mga impluwenisya sa ibang
bansa
Ikaapat na Pangkat- Epekto ng neo-kolonyalismo

ARA

RAMD

Pamprosesong Tanong:

AMAN

Matapos mapakinggan ang Gawain ng lahat ng pangkat, sagutin

ang sumusunod na katanungan:
1. Ano ang iyong ideya tungkol sa salitang neo-kolonyalismo?
2. Bakit kaya nagkaroon nito?
MO, 3. Ipaliwanag
IGUHIT
ang MO!
mga patakaran at impluwesiyang ipinatupad ng mga
makapangyarihang bansa sa mga bansang kontrolado nila?
4. Paano naapektuhan ng patakarang ito ang ekonomiya ng mga
bansang
papaunlad pa lamang?

502

GAWAIN 16- LARO TAYO

Halika! Maglaro tayo ng garter game. Simple lamang ang patakaran sa larong
ito. Kailangan ng garter na bibigkis sa mga manlalaro. Kapag positibo (maganda ang
dulot nito, ang salita/ pariralang tinuran ko, nangangahulugan ito ng isang hakbang ng
mga manlalaro papunta sa gitna. Kapag naman negatibo (hindi maganda ang dulot) 1
hakbang palayo sa gitna. Nangangahulugan ito na kapag mas marami ang positibong
dulot ng neo-kolonyalismo magiging maluwag ang garter subalit kapag mas marami
ang nagatibong dulot nito, mararamdaman ng mga manlalaro ang pagsisikip ng garter.

DRAFT
March 4 2014
2
,
GART G

ER

503

Handa ka na ba? Ready set go:

1.
2.
3.
4.
5.

Foreign investment
Loss of pride
Foreign debt
Over dependence
Continued enslavement

Pamprosesong Tanong
1. Batay sa gawaing ito, nakabuti ba o nakasama ang neo-kolonyalismo
sa
daigdig?
2. Ngayong nalaman mo ang negatibong epekto nito, ano ang
nararapat mong gawin? Bakit?

FT
MD aR 24, 2014
A
r ch
GAWAIN 17: ABC
Muli mong sagutan ang ABC Brainstorm Strategy, ngunit sa pagkakataong ito,
ipaliliwanag ang kahulugan o kaugnayan ng salitang iyong isinulat.

BR

STRAT

sia

AINSTOR
M
PaliwanagPinakamalaking
kontinente sa daigdig, narito ang
maraming papaunlad na bansa, gaya ng Pilipinas, (Third World
Halimba
Countries)wa:
naA-naimpluwensyahan ng mga superpower.

A
B
C
D
E
F

G
EGY H
I
J
K
L

M
N
O
P
Q
R

S
T
U
V
W
XYZ

504

Pamprosesong Tanong
1. Ilang salita ang nadagdag sa dating isinagot mo? Ano-ano
ito?
2. Paano mo naipaliwanag ang iyong mga sagot?
PAGNILAYAN/UNAWAIN

GAWAIN 18: PAGSUSURI SA MAKABAGONG MUNDO

Panuto: Magsaliksik sa internet tungkol sa paksang nasa ibaba. Gamitin ang link
sa larawan upang medaling Makita ang artikulo. Pagkatapos, sagutin ang
sumusunod na katanungan tungkol dito.

China in Africa: Neocolonialism or a Chance for Growth?

DRAFT
March 24, 201
4
Flickr.com/Fir Z/cc-by-nc-sa 3.0

Mga bansa sa kontinente ng Africa na may presensiyang pang ekonomiya ang China.

505

http://voiceofrussia.com/2013_08_13/China-in-Africa-neocolonialism-or-chancefor-growth-9071/
WEBSITE:

Relations between China and Africa have recently flourished and the two have
broadened political, diplomatic, economic, educational, cultural and military ties. As
Chinese economy grows it needs greater cooperation with African markets. Recently,
Johannesburg hosted the first South Africa-China Markets Forum attended by South
African and Chinese businessmen, including more than 80 top fund managers from the
Shanghai Stock Exchange. The forum resulted in a letter of intent to create exchange
traded funds for Chinese investors to trade in Africa
China-Africa trade turnover was almost $200 billion in 2012, and China's trade with
South Africa alone reached $60 billion. The increasing presence of Chinese companies in
Africa has caused concern in the West, which says undemocratic China is undermining
human rights and causing environmental devastation. But what do Africans themselves
make of the tendency? VoR's Tom Spender travelled to Kenya to find out. Tom has been
greatly impressed by a brand-new highway in congested Nairobi. The road was built by
Chinese China Wu Yi Company, Sino hydro Corporation and Sheng Li Engineering
Construction. Young Kenyan, Andrew, says the new road saves him two hours of
commuting time.
China claims its increasing activity in Africa to be a win-win game, not just pouring
money in the continent but developing together, compared to the Mao times when
financial aid, was a tool to make Africa shift from Taiwan to Peoples Republic of China.
Today Chinese projects in Africa include a new Indian Ocean port, residential
construction, copper mines in Zambia, cobalt mines in Congo, and a rail network linking
Addis Ababa to Djibouti. China has invested some 75 mln dollars into the continent,
going neck-to-neck with the US that contributed 90 mln to bilateral projects.
Some Africans, however, have mixed feelings about this cooperation. Thus,
governor of Nigerian Central Bank Mallam Sanusi said, China takes from us primary
goods and sells us manufactured ones - this was the essence of colonialism. US
President Barack Obama has also warned Africa of possible aftermaths in one of his
speeches When we look at what other countries are doing in Africa, our only advice make
sure it is a good deal for Africa. Professor Stephen Chan from the School of Oriental and
African Studies believes that China, however, has certain moral principles when operating
in Africa. Africa finally has a chance to make a choice its not only America
anymore. And what stands behind Western concerns is angst about the continents
resources. While its discourse is clad in the rhetoric of democratic values, Chinese are
being shown as not caring about these values at all, Dr Chan said.
The expert believes that moral principles prevent China from going too far in
economic exploitation of the continent and Beijing is also more sensitive to African
aspirations, as it is prepared to build universities in the region, while the only education
the West sees for Africa doesnt go beyond basic literacy and primary schools. Chinese
came out of great deprivation, so they understand the power of aspiration. Its a natural
desire to see your kids going to university, the expert said.

DRAFT
arch 24, 2014

506

Some locals complain that flocks of Chinese coming to the continent push them
out of business and take local jobs. Its wrong for them to do what Kenyans can do,
activist Boniface Mwangi said, adding that They bribe and dont care about human rights,
which makes it a win-lose situation. Now there are about 1 mln Chinese in Africa
with the largest community in South Africa, Egypt and Nigeria.
Some Africans are happy with Chinas non-interference into local policy, while the
West keeps dictating people whom to vote and care only about free and democratic
elections.
Democracy doesnt necessarily bring development with it, thats one of Chinas
guidelines, and its leaders say that the right to food and life is more important than
democracy words.
Though many African countries have adopted European democracies, they are
still underdeveloped, while China searches for the best way to improve living standards,
a Chinese top official said. Chinese presence in the region also causes environmental
concerns: oil factories and mines heavily pollute the atmosphere.
Ivory poachers make fortunes on wealthy Chinese. According to the Kenya Land
Conservation Trust, China is now number one market for ivory, but 80% of this ivory is
illegal, which means that elephants can go extinct in less than 10 years. China, however,
has recently issued guidelines on environmental practice for overseas companies.
Generally, Africans agree that China brought a new wave of life and development
to the continent. A Consumer Insight poll has shown that China was the top source of
inspiration for Kenyans, who learnt many useful business and negotiating skills from
Chinese.

DRAFT

This means the West needs to admit it doesnt dominate the continent
anymore.
Source: http://voiceofrussia.com/2013_08_13/China-in-Africa-neocolon
chance
for
ialism-or- growth 9071/

arch 24, 2014

Pamprosesong Tanong
1. Maituturing bang isang uri ng makabagong neokolonyalismo ang
ginagawang pagpasok ng China sa mga bansa ng kontinenteng
Africa? Pangatwiranan ang sagot.
2. Sa iyong pananaw nakabubuti ba o nakasasama ang pagtulong ng
China sa ekonomiya ng mga bansa sa Africa?

507

Isulat sa bahaging ito ang inyong sagot.

DRAFT
M a h 24, 2014
rc
Dugtungan ang sumusunod na pangungusap tungkol sa paksang tinalakay.
GAWAIN

19-

Sa araling ito, natutunan kong

Ang pinakamahalagang ideya na nakaapekto sa akin ay

TA _ POS
NA!
Mahalaga ito, sapagkat _

Sa pagkakataong ito, naisip kong

.

508

ARALIN 4: MGA PANDAIGDIGANG ORGANISASYON,

PANGKAT, AT ALYANSA
ALAMIN
Binabati kita sa matagumpay mo na pagkakamit ng mahahalagang
kaalaman tungkol sa mga ideolohiya at epekto ng neo-kolonyalismo sa
nakaraang aralin. Ngayon, pag-aaralan mo sa araling ito ang bahaging
ginampanan ng mga pandaigdigang organisasyon, pangkat, at alyansa
sa pagsusulong ng pandaigdigang kapayapaan, pagkakaisa,
pagtutulungan, at kaunlaran. Sa pamamagitan ng ibat ibang Gawain,
GAWAIN Blg. 1 : PAGSUSURI SA LARAWAN
inaasahang highit na madaragdagan at lalawak ang iyong kaalaman sa
paksa. Inaasahan ring matalino mong masasagot ang katanungang:
Paano mapananatili ng mga organisasyong pandaigdig ang
pagkakaroon ng kapayapaan at pagkakaisa sa daigdig?

D R
MA aFT
rc h 2
4 ,2 0 1 4

May mahalagang papel na ginampanan ang mga organisasyong pandaigdig

sa mga hakbang tungo sa kapayapaan at kaunlaran ng mga bansang kasapi
GAWAIN 1: THE Q
UEEN W
ANTS
Sisimulan mo na ngayong tuklasin ang ginampanang papel ng mga pandaigdigang
nito.
organisasyon sa pagtataguyod ng kapayapaan at ang kanilang pagtutulungan upang
maglaro! Subukan mong sagutin ang mga tanong ng guro sa larong The Queen
Wants to Know!
TO

makam
KNOW!

it ang

pag 2. Anong
-asens
o. Ngunit
A ang isang

1. Anong W ang
bangkong na nagbibigay
ng tulong-pinansiyal at
teknikal
sa mga
bansang sa aral
ayo tum
ungo
papaunlad para sa mga
programang
pangkaunlaran?

organisasyong heopoli
tikal, ekonomikal, at pan
gkultura ng mga bansa
sa Timog- Silangang
Asya?
in, halin

a mun

bago

3. Anong W ang
isang
organisasyong
at
pandaigdig na
nilikha upang
mamahala at ma
gbigay ng kalaya
an sa kalakalang
pang- internasy
unal?

509

SAGOT:
1. W
2. A
3. W

DRAFT
Ma r c h 2 4
, 2 0 1 4

kani-kaniyang Mahusa
sagisag o simbolo.
y an
Ngayon,
g ipina tingnan
kitanaman
mo sa kung pamilyar
laro! An ka sa mga
g mga
sagisag ng mga samahang pandaigdig na ito.
GAWAIN 2: GOTTA GUESS THE FLAG!

ang pmga watawat

ng sumusunod
pandaigdig.
rganisa Hulaan yong
andaigd
ig ay m na organisasyong
ay

Tingnan ang kahon sa itaas para sa mga pagpipilian.

Organization of Islamic Cooperation (OIC)

Association of Asian Nations
(ASEAN)
Asia Pacific Economic Cooperation (APEC)

World Bank (WB)

World Trade Organization (WTO)
European Union (EU)

510

1
2

DRAFT
March 24, 2014
1.

4.

2.Sag

5.

3.

ot:

Binabati kita sa matagumpay na pagsagot sa gawain sa itaas! Ngayon,

balikan ang iyong mga datihang-kaalaman tungkol sa paksa. Isipin mo rin ang mga
bagay na nais mo pang tuklasin at ang mga kaalaman na gusto mo pang
matutuhan. Maghanda na para sa susunod na gawain.

511

GAWAIN 3: GENERALIZATION TABLE

Tingnan ang Generalization Table. Isulat sa bahagi ng My Initial Thoughts
ang mga nalalaman o kaalaman mo tungkol sa ibat ibang pandaigdigang
organisasyon o samahan. Iwan mong blangko ang mga sumusunod na talahanayan
sapagkat sasagutan mo ito sa mga susunod pang gawain. Ready, set, go!
My Initial Thoughts

My Findings and
Corrections

Supporting Evidence

My Generalization

1.
2.

R FT
MDa r A24, 2014
c h
3.

1. Marami ka bang naitala sa hanay ng Initial Thoughts? Sapat na ba sa iyo

Pam
prose
son
ito o nais
mo pa itong dagdagan at palalimin?
angkaalamang
2. Ao-ano pa ang nais mong malaman tungkol sa mga organisasyong
pandaigdig? Bakit mo ito gustong malaman?

PAUNLARIN
g Tano

ng:

Matapos mabatid ang lawak ng iyong kaalaman tungkol sa mga

organisasyon pandaigdig, maaaring marami ka pang katanungan na
gusting masagot. Handa ka na bang tuklasin ang kahalagahan ng mga
ito sa pagtatamo ng pandaigdigang kapayapaan at kaunlaran?

512

ANG MGA PANDAIGDIGANG ORGANISASYON

Bukod sa United Nations marami pang organisasyong pandaigdig na nabuo
na may layuning pagbigkisin ang mga bansa upang matamo ang pandaigdigang
kapayapaan at kaunlaran. Basahin at unawaing mabuti ang nilalaman ng
kasunod
na teksto na patungkol sa pagkakatag at layunin ng ilang mga organisasyong
pandaigdig.
1. European Union (EU)
Ang
Ang Unyong
Unyong Europeo
Europeo ay
ay isang
isang pang-ekonomiko
pang-ekonomiko at
at pampulitikal
pampulitikal na unyon
ng 27 malalayang bansa. Ito ang pinakamalaking kompederasyo ng mga
n
mallaayangestado
estadonanaitinatag
itinatagsasailalim
ilalimngngpangalang
pangalangiyon
iyonnoong
noong1992. Ang
mallaayang
1992.
aktibidad
ng Unyong
Europeo
ay sumasakop
sa patakarang
aktibidad
ng Unyong
Europeo
ay sumasakop
sa patakarang
publiko, patakarang
mga
publiko, p ekonomika sa ugnayang panlabas, tanggulan, pagsasaka at
kalakalan.

DRAFT
M arch 24, 20
1
4
2. Organization of American States (OAS)

Ang Samahan ng mga Estadong Amerikano ay isang pandaigdigang

Ang Samahan ng mga Estadong Amerikano ay isang pand
samahang nakabase sa Washington, D.C., Estados Unidos. Mayroon itong
samahang nakabase sa Washington, D.C., Estados Unidos. May
tatlumpu't limang kasaping nagsasariling estado ng Amerika. Layun
tatlumpu't limang kasaping nagsasariling estado ng Amerika.
in
Layun makamit ang kapayapaan at hustisya, itaguyod ang pagkakaisa
nitong
ang kanilang pagtutulungan, pangalagaan
ng mga
estadon
g
awtonomiya, ang kanilang teritoryo, at ang kanilang kalayaan.
kasapi

ang

3. Organisation of Islamic Cooperation (OIC)

Ang OIC ay isang internasyonal na org
ng 57 estad
anisasyon
samahan ng mga bansang Muslim na
siguruhin at protektahan ang
Ang OIC ay isang internasyonal na org
ng 57 estad
naglalayong
samahan ng mga bansang Muslim na naglalayong siguruhin at protekt
interes mula sa pamamagitan ng pagsusulong ng kapayapaang pand o. Ito
ay
kanilan
pagkakaunawaan.

patatagin

aigdig
at

513

4. Association of Southeast Asian Nations (ASEAN)

Ang Kapisanan ng mga Bansa sa Timog-Silangang Asya o kilala bilang
ASEAN
ay isang
organisasyong
heopolitikal,
ekonomikal,
at pangkultura
kila
ASEAN
ay isang
organisasyong
heopolitikal,
ekonomikal,
at pangk ng mga
bansa
sa Timog-Silangang
Asya.
Ang Ang
mgamga
layunin
ng ng
samahang ito ay
ultu
bansa
sa Timog-Silangang
Asya.
layunin
maitaguyod
ang
paglago
ng
ekonomiya,
kaunlarang
panlipunan,
pagsulong ng
samahan maitaguyod ang paglago ng ekonomiya, kaunlarang panlipun
onpregg bawat
mtlg.w
ai ku
at pagpapalaganap
ng kapayapaang panrehiyon.
an,
pag
mptllegtu.wdiariaku
l tudir a okasapi,
nrgg bawat
kasapi, at pagpapalaganap
ng
kapayapaang panre

GAWAIN BLG. 4: ORG-OUTLINER!

Subukang gawan ng outline ang mga organisasyong binanggit sa teksto.

RAFT
arch 24, 2014
MD
Gamitin ang sa

Organisasyon

ibab

a.

Taon ng
Pagkakatatag

Layunin

1.
2.

3.

4.

5.

514

Pamprosesong Tanong:
1. Narinig mo na ba ang mga nabanggit na organisasyon sa teksto? Saan?
2. Sa iyong palagay, saklaw ba ng mga organisasyong ito ang mga bansa sa
ibat ibang kontinente?
3. Ano ang masasabi mo sa layunin ng mga organisasyong ito? Ipaliwang
ang sagot.
GAWAIN 5: ORGANISASYON, MAHALAGA BA ITO?
Dahil nalaman mo na ang ilan sa mga pandaigdigang samahan na
nagsusulong ng kapayapaan at kaunlaran, isa-isahin ngayon ang mga layunin
nito.
Pagkatapos ay itala sa tabi nito ang kahalagahan ng nasabing organisasyon.

R FT
D A
M rc 4,
h2
a
2014
mga organisasyon

sa mga Bansa ng Daigdig

ORGANISASYON

European
Union

Organization
of American

Kahalagahan ng

MGA
States

Organisation
of Islamic
Cooperation

Association of
Southeast
Asian Nations

N
I
N
515

Pamprosesong Tanong:
1. Bakit mahalaga ang pagkakaroon ng mga pandaigdigang
organisasyon?
2. Paano makatutulong ang mga ito sa pagkakamit ng
pandaigdigang kapayapaan kalayaan at kaunlaran?
GAWAIN 6: UP Dev CHECKLIST
Narito ang iba pang mga pandaigdigang organisasyon. Basahin at unawaing
mabuti ang mga layunin nito. Pagkatapos ay sagutin ang mga kaugnay na
tanong
tungkol sa binasa.

DRAFT
arch 24, 2014

WORLD BANK
Ang World Bank ay isang pandaigdigang
bangko na nagbibigay ng tulong-pananalapi at
teknikal sa mga bansang umuunlad para sa mga
programang
mga tulay,
kalsada,
paaralan,pangkaunlaran
at iba pa natulad
maynglayunin
ng
pagpapababa ng antas ng kahirapan.

INTERNATIONAL MONETARY FUND (IMF)

Ang International Monetary Fund ay isang
organisasyong internasyunal na
pinagkatiwalaang mamahala sa pandaigdigang
sistema sa pananalapi sa
pamamagitan
ng
pagmasid sa mga halaga ng palitan at balanse
ng mga kabayaran, gayon din ang pag-alok ng
teknikal at pinasyal na tulong kapag hiningi.

516

WORLD TRADE ORGANIZATION

Ang World Trade Organization ay isang
organisasyong pandaigdig na itinatag upang
mapamanihalaan at magbigay ng kalayaan sa
kalakalang pang-internasyunal. Ang WTO ay
nabuo noong Enero 1, 1995 kahalili ng Pangka
lahatang Kasunduan sa mga Taripa at Kalakal
an (GATT).
Sanggunian: tl.wikipedia.org

Narito na ang tseklist na iyong sasagutan. Lagyan mo ng tsek (/) ang hanay
na maliwanag na isinusulong ng mga organisasyon.

A T
DRF
March 24, 2014
Organisasyon

Peace

Development

Unity

1.

3.

Pamprosesong Tanong:

2.

1. Paano nakatutulong ang mga organisasyong pandaigdig sa pagpapanitili ng

kapayapaan, pagkakaisa at pag-unlad?
2. Ano sa palagay mo ang mangyayari kung walang organisasyong katulad ng
World Bank, IMF at WTO sa taas na nagsusulong ng pagkakaisa,
kapayapaan, at kaunlaran?

517

Iba pang Organisasyong Pandaigdig

Bukod sa mga pandaigdigang organisasyon na nabanggit sa katatapos na
teksto, marami pang organisasyong internasyunal ang nilikha upang patatagin ang
kooperasyon ng mga bansa at magtaguyod ng kaunlaran. Nilikha ang mga
organisasyong ito upang magbigay tulong sa pananalapi, magbigay kalayaan sa
kalakalang internasyunal, mamahala sa sa pandaigdigang sistema ng pananalapi,
at iba pa. May mga samahang rehiyunal din na bumuo ng trade blocs. Ang trade
bloc ay isang kasunduan ng mga bansang kadalasan ay magkakaanib sa isang
samahang rehiyunal na naglalayong bawasan, paliitin, o tanggalin ang mga taripa at
mga hadlang sa taripa sa pagitan ng mga miyembrong bansa.

DRAFT
March 24, 201
4
Narito ang halimbawa ng trade blocs:

1. ASEAN Free Trade Area

Ang Sonang Malayang Kalakalan ng ASEAN (AFTA) ay isang kasunduan
ng hanay na pangkalakalan ng Kapisanan ng mga Bansa sa Timog-Silangang As
ya na nagtataguyod ng mga pampagawaang pampook (local manufacturing)
sa lahat ng mga bansa sa ASEAN.

518

Ang mga tahasang mithiin ng AFTA ay makamit ang sumusunod:

-- Palakihin
Palakihin ang
ang hangganang
hangganang pagkainaman
pagkainaman bilang
bilang batayang
batayang pamprodu
pamproduksyon sa
pandaigdigang
pandaigdigang pamilihan
pamilihan sa
sa pamamagitan
pamamagitan ng
ng pag-aawas,
pag-aawas, sa
sa loob
loob ng
ng AS
ASEAN, ng
mga salabid ng taripa at walang-taripa; at
- Akitin ang maraming panlabas na tuwirang pamumuhunan sa ASEAN.
. 2. North American Free Trade Agreement (NAFTA)
Ito ay isang kasunduan na nilagdaan ng Canada, Mexico, at Unit
Ito ay isang kasunduan na nilagdaan ng Canada, Mexico, at United States
na lumilikha ng trilateral trade bloc sa North America. Ito ay nabigy ang bisa
noong 1994 na nagbigay-daan sa pagkakabuo ng isang trade bloc na maituturing
noong 1994 na nagbigay-daan sa pagkakabuo ng isang trade bloc na m
na may pinakamataas na pinagsama-samang purchasing power parity
na may pinakamataas na pinagsama-samang purchasing power parity sa
GDP.
Sanggunian: tl.wikipedia.org

DRAFT
M a 24, 2014
rc h
Pagmasdan mong mabuti ang mga larawan. Ipinapakita nito ang naitulong ng
mga trade blocs sa itaas. Gamitin itong gabay sa pagsasagawa ninyo ng
pangkatang
GAWAgawain.IN 7:
North American Free Trade Agreement

AGP

ALITA

N TAYO!

Sanggunian: naftanow.org
519

ASEAN Free Trade Area Agreement

DRAFT
March 24, 201
4
Sanggunian: http://www.tariffcommission.gov.ph/afta-cep.html

Ngayon ay magsasagawa tayo ng Role Playing. Kayo ay hahatiin sa apat na

pangkat. Inaatasan ang bawat grupo na gumawa ng maikling dula na
nagpapakita
ng kabutihang naidudulot ng trade bloc sa mga bansang kabilang dito.
Una at Ikalawang Pangkat: Mabuting naidudulot ng trade bloc sa mga
miyembro ng ASEAN Free Trade Agreement.
Ikatlo at Ikaapat na Pangkat: Mabuting naidudulot ng trade bloc sa
mga
miyembro ng North American Free Trade Agreement.
520

GAWAIN 8: MY GENERALIZATION TABLE

Ngayong natutunan mo na kung paano nakatulong ang mga organisasyon sa
pagsusulong ng kaunlaran, kapayapaan, at pagkakapantay-pantay, balikan
natin
ang iyong My Generalization Table at iyo nang sagutan ang bahagi ng My
Findings and Corrections. Isulat din sa hanay ng Supporting Evidence ang bagay
na magpapatunay sa iyong sagot. Inaasahang may pag-unlad na magaganap sa
iyong kaalaman sa pagkakataong ito.
My Initial Thoughts

My Findings and
Corrections

1.

Supporting Evidence

My Generalization

1.

DR FT
M a r A24, 2014
c h
3.

3.

Sa bahaging ito pagtitibayin mo ang mga nabuong pag-unawa ukol sa paksa.

Inaasahan
ding
sa
ito ay2. kritikal mong masusuri ang mga bahaging
2. bahaging
P
AGNIL
AYA
ginampanan ng mga organisasyong pandaigdig sa pagsusulong ng kapayapaan,
pagkakaisa, at pag-unlad.

N/UNA
NalamanWAIN
at naunawaan mo

na ang mahahalagang papel ng mga

pandaigdigang organisasyon sa pagsusulong ng kapayapaan, kaunlaran, at
pagkakaisa. Ngayon, basahin at unawain mo ang artikulo sa ibaba mula sa
South
African Broadcasting Corporation tungkol sa layunin ng World Bank na wakasan
ang
matinding kahirapan sa taong 2030.

521

GAWAIN 9: PAGSUSURI NG BALITA

Basahin mo at suriin ang tekstong mula sa World Bank. Pagkatapos ay
punan ang graphic organizer na tungkol sa dito.
Ethiopia: Extreme Poverty Is a Moral Issue - World Bank
5 October 2013
World Bank President Jim Yong Kim says with more than a billion people in the world
living on less than $1.25 a day, extreme poverty has become the defining moral issue of
our time, SABC reports.
Kim has also outlined how the Bank's new strategy would realign the global institution to
help end poverty by 2030 and boost shared prosperity.
Kim says the Bank should be bold and not be afraid to take 'smart risks' to support
projects that have the potential to transform a country or a region: "Our goals are clear.
End extreme poverty by 2030. Share prosperity with the bottom 40% and share it with
future generations. We have an opportunity to bend the arc of history and
commit ourselves to do something that other generations have only dreamed of."

DRAFT
arch 24, 2014

"For the World Bank Group, our strategy is based on the entire organisation working
and pulling together. Our strategy also forces us to be selective - first, choosing our
priorities and then, abandoning those activities that are not."

Kim then outlined three key elements of the Bank's strategy: "First, we will partner with
the private sector to use their expertise and capital to fight poverty. This is particularly
important to create good jobs for the poor. Second, we will increase our commitment to
fragile and conflict-affected states, which will require us to be bolder, take more
risks, and commit more resources. And third, we will be as ambitious as possible on
issues that are of global importance, including investing in women and girls and climate
change. Our response to climate change, for instance, must be bold enough to match
the scope of the problem."
Kim has called for the convening of a social movement to end poverty and remarked that
interest in the issue was coalescing around the globe.
"Just six months ago, the board of governors for the World Bank Group laid a foundation
for a social movement by endorsing our two goals and declaring that we can end
extreme poverty by 2030. Now we are seeing interest from all corners," Kim said.
Source: South African Broadcasting Corporation
(http://allafrica.com/stories/201310070084.html)

522

Ngayong natapos mo nang basahin ang teksto, kumpletuhin mo naman

ang
hinhingi ng diagram sa ibaba.
Ano ang target ng
World Bank sa taong
2030?
Tatlong Estratehiya:
1.
2.
3.

DRAFT
M arch 24, 14
20
3 estratehiya na gagamiting ng
World Bank upang makamit ang
layunin nito sa 2030

Pamprosesong Tanong:

1. Ano ang hakbang na ginawa ng World Bank upang malutas ang

suliranin
ng kahirapan sa mga bansa sa daigdig? Sang-ayon ka ba sa hakbang na
2. ito ng World Bank? Pangatwiranan.
Sumasang-ayon ka ba sa World Bank na ang kahirapan ay maituturing
3. na
isyung moral? Bakit?
Sa iyong palagay,
nararapat nga bang
bigyang-pansin din
523
ni Pangulong Jim
Yong
Kim
ang
kababaihan?
Ano
ang
maaaring
maging bunga nito

GAWAIN 10: 1-2-3 SUMMARY!

Basahing mabuti ang balita sa ibaba tungkol sa pagsususpinde ng
Organization of Islamic Cooperation sa Syria at humandang sagutin ang mga
tanong sa gawain.

Organisation of Islamic Cooperation Suspends Syria

By Asma Alsharif
MECCA | Wed Aug 15, 2012 7:53pm EDT
(Reuters) - The Organisation of Islamic Cooperation suspended Syria's membership
early on Thursday at a summit of Muslim leaders in Mecca, citing President
Bashar al-Assad's violent suppression of the Syrian revolt.

DRAFT
arch 24,
2014

"The conference decides to suspend the Syrian Arab Republic membership in

the OIC and all its subsidiary organs, specialized and affiliated institutions," the
closing statement said.
The move had been approved on Monday at a preliminary meeting of OIC foreign
ministers and was agreed on the summit's second night despite opposition from Iran.
Saudi Arabia, the summit's host, has led Arab efforts to isolate Syria
diplomatically and has backed calls for the Syrian rebel opposition to be armed,
which Foreign Minister Saud al-Fasial described in February as "an excellent idea."
However, speaking to reporters after the summit, OIC Secretary General Ekmeleddin
Ihsanoglu said he "did not see much support for external military intervention" in
Syria during the summit.
He described the decision to suspend Syrian membership as "a message to the
international community ... that the Islamic community stands with a politically
peaceful solution and does not want any more bloodshed."
The summit, which has taken place late on consecutive nights because of the
Ramadan fast, had been billed as a diplomatic showdown between Sunni Muslim
Saudi Arabia and Shi'ite Iran, which have backed different sides in sectarian conflicts
in the Middle East.

524

However, Saudi King Abdullah tried to conciliate Iran at the summit opening by
placing President Mahmoud Ahmadinejad at his side to welcome Muslim leaders in
a gesture Saudi political analysts said was aimed at putting old grievances aside in
the quest for a resolution to the Syrian crisis.
He also suggested founding a centre for dialogue between Islam's sects, another
move aimed at defusing some of the region's sectarian tensions. That proposal
was adopted by the summit.
In his first published comments since the summit opened, Ahmadinejad appeared
to rebuff the Saudi move.
On Iran's Mehr news agency on Wednesday he said countries which wanted the
Syrian crisis solved must come up with a plan of action to do so.
Sanggunian: http://www.reuters.com/article/2012/08/15/us-syria-crisis-islamicsummit-idUSBRE87E19F20120815

D R
24,T2014
A F
March
Maghan

Ano ang alam ko

na bago pa
basahin ang
pagsag
artikulo?

Ano ang natutuhan

da ka na s

ot sa gaw

ain sa ib

aba.

Ano ang nakapukaw

sa atensiyon ko?

ko?

525

Pamprosesong Tanong:
1. Ayon sa balita, bakit isususpinde ng Organisation of Islamic Cooperation ang
Syria?
2. Mahalaga ba ang ginawang hakbang ng OIC para sa pagpapanatili ng
kapayapaan sa Syria at sa mundo sa kabuuan? Bakit?
GAWAIN 11: REAKSYON MO, SEY MO!
Basahin at unawain mong mabuti ang nilalaman ng balita sa ibaba.
Isusulat mo mamaya ang iyong positibo/ negatibong reaksiyon sa
isyung nakapaloob sa iyong binasang teksto sa reaction corner sa susunod na
pahina.

PHLs $1-B loan to IMF not the first nor the biggest
ROUCHELLE DINGLASAN, GMA News
July 3, 2012 10:46pm
c

DRAFT

GAWAIN BLG. 9: RE
AKSYON MO, SEY MO!
One billion dollars is roughly P42 billion, and can buy 1.5 billion kgs of National

M
arch 24,
201

Food Authority rice or 267.50 million Big Mac meals.

For a country like the Philippines, that as of March 31 owes $62.9 billion in
debt and where only about 20 percent of citizens have bank deposits, $1 billion is
foreign
ang bahagi
ng267.50
balita sa
ibaba
at Mac
ibigay ang iyong
Foodmo
Authority
rice or
million
Big
significantSuriin
amount.
a
positibong/negatibong reaksyon ditto sa pamamagitan ng pagsagot sa
reaction orner sa ibaba.
So when Bangko Sentral ng Pilipinas Governor Amando Tetangco Jr. revealed that
the BSP is extending a $1-billion loan to the International Monetary Fund to
ensure economic and financial stability across the globe, the news was a surprise
meals.to some at the very least.
The $1-billion loan of the Philippines forms the $456-billion multilateral fund that
will be extended to debt-stricken European countries such as Greece, Portugal,
Italy, and Spain.
[BSPs loan extension is] an arrogant pretension of a country very much in debt,
the Freedom from Debt Coalition (FDC) said in a statement.

526

May pera pala tayo? Bakit kapag sa pagkain ng mga nagugutom, sa

edukasyon ng mga bata, sa kalusugan ng mga may sakit, at sa pabahay para
sa maralita, kung hindi kulang, walang budget? added urban poor leader Mercy
Donor, also a member of the FDC.
Public reaction to the loan was also one of surprise and disappointment based on
the notion that international reserves in the custody and management of the BSP
could be spent like the national budget.
Halaw sa:
http://www.gmanetwork.com/news/story/264036/economy/finance/phl-s-1-b-loanto-imf-not-the-first-nor-the-biggest

D R A
March
F T24, 201
4
Punan ng

angkop n

a sagot an

ISYU:

reactio

n corner

REAKSIYON
sa ibaba.

Positibo

Negatibo

N arito ang tekstong iyong babasahin:

527

Pamprosesong Tanong:
1. Tungkol saan ang balita? Saan daw nangutang ang Pilipinas at para saan
ang
pangungutang na ito?
2. Sinusuportahan mo ba ang desisyon na ito ng pamahalaan?
3. Nararamdaman ba ang epekto ng pagkakautang ng bansa?
GAWAIN. 12: GENERALIZATION TABLE
Muli nating balikan ang iyong Generalization Table. Ngayong natapos na
natin ang aralin , isulat mo na rito ang iyong sagot sa hanay ng My Generalization.
Inaasahang mas malalim at wasto na ang iyong isusulat sa puntong ito.

R
MDar Ahc
2
My Initial Thoughts

2.

MyCorrections
Findings and

F
T 014
4,
2
My Generalization

Supporting

Evid

1.

ence

2.

3.

528

GAWAIN. 13: SYNTHESIS JOURNAL

Tingnan ang synthesis journal sa ibaba. Isulat mo sa unang hanay ang mga
gawaing iyong isinagawa at sinagutan. Ang iyong mga natutuhan naman ang iyong
ilalagay sa ikalawang hanay. Sa pinakahuling hanay, isulat mo kung paano mo
magagamit sa pang-araw-araw na buhay ang mga ito. Maaari mong simulan ang
pagsasagot.

Mga Gawain

Mga Natutuhan

Paano Ito
Magagamit?

DRAFT
M arch 24, 14
20
529

ILAPAT/ISABUHAY
Sa bahaging ito ay pagtitibayin ang iyong pang-unawa ukol sa aralin.
Magkakaroon ka ng mas malalim na pagtalakay at pagkaunawa sa mga
kontemporaryong isyu sa daigdig at itoy magsisilbing hamon sa iyo upang
maging kasangkapan ka sa pagkakaroon ng kapayapaan, pagkakaisa,
pagtutulungan tungo sa pagkakamit ng isang matatag na Republika tungo sa
tunay na kaunlaran.

GAWAIN 14: GAWIN AT ISAKATUPARAN PARA SA BAYAN,

KAYA KO ITO!

D R
MA
a rFc Th 2 4
, 2 0 1 4
inaasahang bumuo ng isang Ordinansa ayon sa sitwasyon na nasa ibaba.

Sa Ikaw
pagkakata
ito, k chair person
ayo ay
ay naatasangong
maging
ng samahan ng mga kabataan
sa Barangay X. Nahaharap sa suliraning pangkatahimikan ang inyong

alak hanggang hatinggabi. Gumagawa sila ng ingay at gulo na labis na

nakakaapekto sa mga kapitbahay. Ikinababahala ito ng mga residente kayat
humingi sila ng tulong sa mga opisyales ng barangay.
Bara
pa

na

pangkatin
ngay d

ahil

ng guro
sa ilan

sa apat
g pangkat
at kayon ay

g kaba

taan

Bilang chair person ng Samahan ng Kabataan, ikaw ay inaatasang gumawa

ng
ordinansa na
magbibigay
sa suliraning
pangkapayapaan sa inyong
tumata
mbay
a
tsolusyon
umiin
om ng
lugar.

530

Gamiting gabay ang format na ito sa paggawa ng ordinansa.

Republika ng Pilipinas BARANGAY
Address:

ORDINANSA NG BARANGAY

ISANG

ORDINANSANG

. S- [Taon]

NAGBABAWAL SA LAHAT
AT ANG PAGPAPATAW
PARUSA SA PAGLABAG NITO.

NG ANYO NG
NG KAUKULANG

DRAFT
arch 24, 201
4

Inihain ni:

[Posisyon]

KUNG SAAN, sa Artikulo

ordinansang gagawin]

KUNG SAAN, sa Artikulo

mga artikulo na may kaugnayan

[sumipi ng

sa

SAMAKATUWID, ITINATAKDA NG KONSEHO NG BARANGAY

PAGPUPULONG NITO ANG MGA SUMUSUNOD:

SA

SEKSYON 1. Maikling Pamagat SEKSYON 2.

Deklarasyon ng Patakaran SEKSYON 3.
Depinisyon ng Katawagan SEKSYON 4.
Ipinagbabawal na mga Gawain
a. b. c. d.
SEKSYON 5 Mga Parusa
531

SEKSYON 6.
Separability Kung may probisyon sa Ordinansa na ito na
mapapatunyang labag sa Saligang Batas, o kung sa iba pang paraan ay
mapapasawamlabisa, mananatili pa rin ang bisa ng iba pang probisyon
SEKSYON 7. Pagkakabisa
PINAGTIBAY: [Petsa]

Punong Barangay at
Tagapangasiwa ng Pulong
Halaw sa: http://www.galangphilippines.org/media/ADO-Brgy.-Pansol.pdf

DRAFT
March 24, 2014

532

Buod:
Sa pagtatapos ng ika-18 siglo at pasimula ng ika-19 na siglo naabot ng
Europe ang rurok ng kanyang kapangyarihan. Tiningala ito ng daigdig dahil sa
matatag na industriyalisasyon,mabilis na komunikasyon at makabagong sandata na
nagsilbing lakas ng mga bansa sa Europe.
Kaalinsabay nito ay ang pag-unlad ng diwang nasyonalismo na humantong
sa pagpapalawak ng territoryo sa pamamagitan ng pananakop. Ang kolonya
na siyang nagbigay ng malaking tulong upang mapagkunan ng sangkap ng
makinarya,
gumawa at bumili ng kanilang produkto at paglagakan ng kapital ng kanilang
negosyo ay pinag-agawan at pinagpaligsahan ng mga bansa sa Europe.
Ito at iba pang dahilan ang nagbunsod upang magkaroon ng alitan na
humantong sa Digmaang Pandaigdig.
Ang Unang Digmaang Pandaigdig ay nagsimula noong Hulyo, 1914.
Pangunahing sanhi nito ay ang nasyonalismo, imperyalismo, pagbuo ng alyansa at

D R A F
T
M a rc h 2
4 ,2 0 1 4

ni Gavrilo Princip, isang Serbian si Francis Ferdinand, ang tagapagmana ng trono

ng Austria. Europe ang naging entablado ng digmaan, naging pinakamainit
ang labanan sa bahaging Kanluran mula Belgium hanggang Switzerland.
ang pandaigdig na h

idwaan. N

aging hu

dyat ng d

igmaan

Naging malagim ang epekto nito. Maraming buhay ang nawala, at ang mga

gawaing pangkabuhayan. Ang mapa ng Europe ay nagbago at naibalik ito sa dating

anyo. Nilagdaan ang mga kasunduang pangkapayapaan, at nagtatag ng Samahang
Pandaigdig tulad ng Liga ng mga Bansa, na ang pangunahing layunin ay mapanatili
ang pandaigdigang
kapayapaan.
ay nang pataksil
na patayin
ari-aria

n ay n

apins

ala, lu

maganap

ang

Isang kasunduang nabuo ng Liga ay ang kasunduan sa Versailles noong

Hunyo 1919, na pinaniniwalaang maraming kontrobersya. Ilang probisyon nito ay
ang pag-aalis ng lahat ng kolonya ng Germany at pagbabayad nito ng malaking
halaga. Nahirapan ang Germany na tumupad sa kasunduan sa halip
naghimagsik ito na humantong sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

kag

utuman

at pa

nsaman

talng n

atigil a

ng

Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay naganap noong 1939-1945, ang

itinuturing na pinakamapangwasak na digmaan sa kasaysayan. Dahil sa Sistema ng
alyansa, naglaban-laban ang Allies na pinangunahan ng US, France, Great
Britain at Russia at ang pwersang Axis na binubuo ng Germany, Japan at Italy. Sa
pagkakampihan ng mga bansa naghangad ang bawat isa na paunlarin ang kanyakanyang imperyo. Si Adolf Hitler na may layuning maging superyor ang mga
German ay gumamit ng kamay na bakal upang mapalaganap ang imperyo at
magkaroon ng kapangyarihan. Kasabay nito ay ang paglusob ng Italy sa Greece at
ibang bahagi ng Africa. Samantala, ang Japan ay nanakop sa Asya upang
may
533

mapagkunan ng hilaw na materyales kayat nanalakay ito sa Asya at ibat ibang

bahagi ng Pacific.
Sa huli, nanaig pa din ang pwersa ng Allies at naging daan sa
pagwawakas
ng digmaan ay ang pagbagsak ng Germany noong Abril 1945, kasunod ang
pagsuko ng Japan noong Setyembre 1945. Ang pagtatapos ng digmaan ay
nag- iwan ng malaking pinsala sa sangkatauhan lalo na ang kasindak-sindak na
pagkitil sa maraming
buhay at
ng mga
ang
ekonomiya
dahil sa epekto
nito pagkasira
sa larangan
ng ari-arian.
agrikultura,Natigil
industriya,
pagsulong ng at pananalapi sa Asia, Africa at Europe.
transportasyon
Nang matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, maraming
pagbabago ang naganap sa ibat ibang larangan. Nalipat ang sentro ng
kapangyarihan sa dalawang superpowers, ang United States at Russia. Pumanig
sa magkaibang ideolohiya ang dalawang bansa, ang demokrasya sa US at ang
komunismo sa Russia. Umigting ang tunggalian at paghihinala sa pagitan ng
dalawang bansa sa larangan ng militar at ekonomiya. Tinagurian itong Cold War
o
digmaan na hindi ginagamitan ng dahas. Nangangahulugan ito na walang direktang
race, espionage at iba pang kauri nito.
Kasunod ng Cold War ay ang paglaganap ng bagong anyo ng pananakop,
ang neokolonyalismo. Makabago at higit na nakapanlilinlang ang estratehiya nito
armadong
labanan,
halip
ay kinapa
palooban
spagkat gumagamit
ito ngsapolitikal,
ekonomiko
at kultural na
pamamaraan ito ng
upang

D R A F

T
Ma r c h 2
4 ,2 0 1 4
maisakatuparan ang pananakop sa mahihinang bansa.

daigdig,itinatag ang United Nations at ang mga sangay nito. Gayundin ang ibat
ibang organisasyon at alyansa tulad ng European Union (EU), Organization of
American
States (OAS),
of Islamic Countries, at Asean. Naitatag
propaganda
warfare, Organization
arms
din
ang mga pang-ekonomikong
organisasyon
at n trade
blocs tulad
Upa
ng m
aiwasa
at tuluya
ng ng GATT, World
Trade, IMF/ World Bank, APEC, Asean Economic Community, NAFTA, AFTA,
OPEC at iba pa. Ang trade bloc ay isang kasunduan ng mga bansang kadalasan
ay magkakaanib sa isang samahang rehiyunal na naglalayong bawasan,
paliitin, o tanggalin ang ang mga taripa at mga hadlang sa taripa sa mga
miyembrong bansa. Nilikha ang mga ito upang magbigay tulong sa pananalapi,
magbigay kalayaan sa kalakalang internasyunal, mamahala sa sa pandaigdigang
mat sistema
uldukan
ang s
igalot
a mga
bansa ang kooperasyon
sa
ng pananalapi,
at iba
pa.n Layunin
nitong patatagin
ng
mga bansa at magtaguyod ng kaunlaran.
Sa pamamagitan ng mga samahang nabanggit, mapangalagaan ang
kapayapaan, kalayaan at katarungan ng daigdig.

534

Talasalitaan
Allied Powers mga bansang nagsanib-sanib upang labanan ang Axis Powers.
Kabilang ditto ang United States, Great Britain, at Soviet Union
Alyansa pagbubuonggrupo o luponngmgamakapangyarihangbansasa Europe
Apollo 11 sasakyang panghimpapawid na mula sa United States,
unang sasakyang nakarating sa buwan
Armistice kasunduan na pansamantalang pagtigil ng labanan o digmaan
Axis Powers mga bansang nagsanib upang kalabanin ang Allies noong
Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Kabilang ditto ang Germany, Italy, at Japan
Cold War labanan ng ideolohiya, labanan na hindi ginagamitan ng dahas

D R A F
MTarch 24, 2014
laban sa mga sumukongsundalong Pilipino at Amerikano sa Bataan

Demokrasya uri ng pamahalaan kung saan ang kapangyarihan ay nasa kamay

ng
mga
mamamayan
upanggpumili
kinatawan sa pamahalaan
Death
March
- Isan
uri ng ng kanilang
pagpapar
usang ip
inataw
Fascism ideolohiyang ipinalaganap ni Benito Mussolini, na tumututol sa anumang
ng oposisyon sa pamahalaan

Genocide Malawakang pagpatay na ginawa noong Ikalawang Digmaang

n
g mga Hapon sa Pilipinas
Pandaigdig
lalo na laban sa mga Hudyo

Glasnost - openness o pagigingbukas, nangangahulugang malayang pag-usapan

ang mga suliranin ng bansa sapamamagitan ng malayang pamamahayag
uri

Imperyalismo pagpapalawak ng teritoryo na isinagawa ng mga bansa sa Europe

sa
pamamagitan ng pagtatatag ng kolonya
Kasunduan sa Versailles - kasunduang opisyal na nagwakas sa Unang Digmaang
Pandaigdig, naganap noong Hunyo 28, 1919 sapagitan ng Allies at
Germany
Komunismo - ideolohiyang nagsusulong ng pagkakapantay-pantay ng mga
mamamayan sa lipunan

535

Liga ng mga Bansa (League of Nations) itinatag ng 42 bansa noong Enero 10,
1920 na ang pangunahing layunin ay tapusin ang digmaan sa pamamagitan
ng negosasyon at diplomasya
Marxism teoryang politikal at ekonomiko ni Karl Marx na nagsasaad na ang kilos
ng tao ay bunga ng kapaligiran at uri ng kanyang kinabibilangan
Mein Kampf - (My Struggle) akda ni Hitler na pinagbatayan ng ideolohiyang
Nazism,
unang lumabas noong 1925
Militarismo pagpapalakas ng pwersang militar
Narzism ideolohiyang ipinalaganap ni Adolf Hitler na nagsasaad ng pagiging
superyor ng lahing Ayan, ang lahing kinabibilangan ng mga German
Nasyonalismo - pagmamalasakit at pagmamahal ng mga mamamayan sa sariling
bansa
ang
pwersang pampamilihan

D R A
M a rc h 2
F T
4 , 2 0 1 4

Sputnik - kauna-unahang space satellite sa kasaysayan na inilunsad ng USSR

Perestroika - tumu

tukoy sa

pagsasaa

bansa sa kontrol ng ideolohiyang totalitarian

yos ng

Third World mga bansang papaunlad pa lamang tulad ng Pilipinas

Triple Alliance kilala sa tawag na Central Powers na kinabibilangan ng Germany,

Austria, Hungary
at Italy eich
Third R
pan
ahon s
a Germany
mula
Triple Entente tawag sa alyansang France, Great Britain at Russia, kilalabila ng
Allies
e

konomiy

ang USSR upang manaig

Tsar tawag sa pinuno ng Russia

933-19

45 kung

saan

na pasa

ilalim a

ng

536

Sanggunian
A. Books
Kasaysayan ng Daigdig, Teofista L. Vivar et al, ph.243-250
Kasaysayan ng Daigdig, Vivar et al, 281-284
Kasaysayan ng Daigdig, Grace Estela C. Mateo, Ph.D, et.al, ph. 309319.
Kasaysayan ng Daigdig, Grace Estela C. Mateo PhD. et. al, 338-343
Kasaysayan ng Daigdig Grace Estela C. Mateo, 348-355
Kasaysayan ng Daigdig Grace Estela C. Mateo, 358-361.
B. Modules
Project EASE- Araling Panlipunan III Module 17Project EASE Araling Panlipunan III MODULE 18- pg. 13 .
Project EASE Araling Panlipunan III MODULE 19- pg. 17

D R A
M Fa T
, 2014
rc h 2
C. Website

http://www.gov.ph/2004/07/20/proclamation-no-675-s-2004/
Project EAS
E Araling
Panlipuna
n III
http://www.tariffcommission.gov.ph/afta-cep.html

http://www.reuters.com/article/2012/08/15/us-syria-crisis-islamic-summitidUSBRE87E19F20120815
http://www.gmanetwork.com/news/story/264036/economy/finance/phl-s-1-bloanto-imf-not-the-first-nor-the-biggest
http
:
MOD
ULE 20
- pg. 5,9,10,13 14.
http://www.galangphilippines.org/media/ADO-Brgy.-Pansol.pdf
http://voiceofrussia.com/2013_08_13/China-in-Africa-neocolonialism-or-chancefor-growth-9071/ http://www.tldm.org/News10/Hammer3.png-- http://image.s
hutterstock.com/display_pic_with_logo/1024975/110632307/stock- photo-ameri
can-symbol-statue-of-liberty-110632307.jpghttps://encrypted- tbn1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcQvOOjDjqEMr0x3
//allafr_V5hANSi9kV7LkZJ1kS6
ica.c
om/sto
ries/201310
0700
Xx5SDghVNWXkwI8nhttp://www-tc.pbs.org/behindcloseddoors/tmp_assets/stalin-bio.jpg http://fascistit
aly.files.wordpress.com/2011/05/benito-mussolini1.jpeg- http://eternity.xhost.ro/h
itler.jpg- https://www.google.com.ph/search?q=world+war+i+pictures&source=lnm
s&tbm=isc h&sa=X&ei=OqF4UrPRINOciQf3zYHgAw&sqi=2&ved=0CAcQ_AUoAQ&
84.html
biw=1208& bih=598- pics s WWI

537

www.oldielyrics.com/lyrics/john_lennon/emagine.html- www. firstworldwar.comtelegram http://www.firstworldwar.com/diaries/whitmore.htm http://ma

pofeurope.com/wp-content/uploads/2013/07/map-of-europe1024x833.jpg?a600a5Source: http://library.thinkquest.org/06aug/02455/pictures/worldwarII.jpg pics
world wwar 2
http://en.wikipedia.org/wiki/Nuclear_Weapons
tl.wikipedia.org
naftanow.org

DRAFT
March 24, 2014

538