Ambalaa od plastinih masa

U hemijskom smislu,plastine mase su

organska,veinom sintetika,makromolekularna
jedinjenja.
U tehnikom smislu,pod nazivom plastina materija
podrazumijeva se svaka materija koja se trajno
deformie pod dejstvom neke spoljanje
sile(pritiska,toplote,istezanja itd).
Termin sintetika smola primjenjuje se danas za sve
polimere od kojih nastaju plastine materije,ili
direktno ili poslije spajanja sa pomonim
supstancama:plastifikatorima,punilima,stabilizatori
ma,bojama itd.
Sintetike smole su smjee polimera iji molekuli
imaju razliitu duinu,a nastali su od istog
monomera ili smjee monomera.
Prema fizikim osobinama plastine mase se dijele
na:
-termoplastine materije koje pod dejstvom toplote
postaju plastine.
-termootvrdnjavajue materije koje djelovanjem
toplote mijenjaju hemijsku strukturu,odnosno
postaju vrste.
-elastomjere,plastine materije koje imaju veliku
elastinost.

Vrste i karakteristike plastinih masa za

izradu ambalae
Plastine mase nalaze znaajnu primjenu u
proizvodnji razliite ambalae.Plastine mase koje
se koriste za izradu ambalae
su:polietilen,polipropilen,polivinilhlorid,polistirol,p
oliamidi,poliestri,polikarbonati,elastomjeri
itd.Svaka od ovih plastinih masa odlikuju se
svojim posebnim svojstvima.Plastine mase se
koriste za pakovanje ivotnih namirnica u obliku
folija ili u obliku savitljive ili vrste ambalae.

Od polietilena se izrauju
folije,vreice,posue,boce,poklopci,epovi i druga
namjenska ambalaa.

Od polipropilena se izrauju folije razliite debljine.

Poznati predstavnici poliamida dolaze u promet pod

nazivom:najlon,perlon itd.Folija najlona moe se
upotrijebiti kao ambalani materijal za sve
namirnice,izuzev za mlijeko i mlijene proizvode.
Poliestri se koriste za proizvodnju
folija,premaza,cisterni itd.
Polikarbonati se koriste za izradu oca,kutija za
sireve,tuba i druge ambalae.
U elastomjere spadaju:prirodni,sintetiki i
silikonski kauuk.
Novije vrste plastinih masa imaju specifina
svojstva,tako da su nale veliku primjenu kao
ambalani materijali.Znaajno mjesto meu takvim
materijalima zauzimaju zasieni poliestri tipa
:polietilen-tereftalat(PETP),od ega se proizvode
boce za pivo,kolu,sokove i mineralnu vodu.

Ambalani materijali na bazi

celuloze
U ambalane materijale na bazi celuloze ubrajaju
se:acetatna
celuloza,etilceluloza,metilceluloza,karboksimetilcel
uloza,celofan itd.
Polazna sirovina za dobijanje ovih ambalanih
materijala je celuloza dobijena iz drveta sulfatnim
postupkom.
Acetatna celuloza se dobija esterifikacijom celuloze
siretnom kiselinom.Acetatna celuloza se najvie
upotrebljava u obliku folija.Folija acetatne celuloze
je propustljiva za gasove,pa se koristi za pakovanje
proizvoda,kod kojih se zahtjeva izmjena gasova
(svjee voe i povre).
Etilceluloza je plastina masa koja se dobija
dejstvom etilhlorida na celulozu.Lako se prerauje i
lako je savitljiva.Folija od ove plastine mase
koristi se za pakovanje svjeeg voa i povra.Osim
za proizvodnju folija,etilceluloza se moe koristiti
kao lijepak,premaz i za proizvodnju ambalae
oblikovanjem.
Metilceluloza se koristi kao lijepak rastvorljiv u
hladnoj vodi.

Karboksimetilceluloza se moe u nekim sluajevima

upotrijebiti za prevlaenje namirnica(jestivi
ambalani materijal).
Celofan je regenerisana celuloza,to je inae
providna folija.Nerastvorljiv je u vodi,otporan
prema masnoama.
Svojstva celofana se poboljavaju lakiranjem i
kombinovanjem sa plastinim folijama.

Ambalaa od tekstila
Tekstilna ambalaa obuhvata omote za pakovanje i
ambalau odreenih oblika i
dimenzija(vree,kese,mree itd).
Tekstilna ambalaa nalazi skromnu primjenu u
pakovanju namirnica.
Za izradu tekstilne ambalae koriste se prirodna
vlakna (biljna,ivotinjska,mineralna) i sintetika
vlakna (na bazi
celuloze,bjelanevina,papira,kauuka,stakla).
Iz ovih materijala ambalaa se dobija tkanjem ili
pletenjem od prediva.Klasina prediva se dobijaju
predenjem prirodnih ili vjetakih vlakana
odreene duine.
Tekstilna ambalaa se jo uvijek najvie proizvodi iz
biljnih vlakana:

jute,konoplje,lana,hmelja itd.
Najznaajnije prirodno vlakno je juta,od koje se
izrauju vree razliitih vrsta i veliina.

Ambalaa od pamuka se koristi za pakovanje

brana,sjemenki,eera u prahu i slino,ali sve
rjee.
Tekstilna ambalaa se uglavnom upotrebljava kao
transportna a u nekim sluajevima i kao
komercijalna.
Koristi se za pakovanje ita,voa i
povra,branastih,zrnastih i granuliranih
prehrambenih proizvoda.

Ambalaa od drveta
Drvo spada u najstariji ambalani materijal od
kojeg se izrauje ambalaa razliitog oblika i
veliine(burad,kace,sanduci,kutije,letvarice,bave,palete,kontejneri).
Za drvo kao ambalani materijal je karakteristino
da ima relativno dobru mehaniku
vrstinu,elastinost,dobra toplotno-izolaciona
svojstva.
Drvo je otporno na dejstvo organskih
kiselina,alkalija,soli,alkohola,

biljnih i mineralnih ulja.

Ranijih godina drvo se najee upotrebljavalo kao
osnovni materijal za izradu ambalae za pakovanje
i transport proizvoda.Za izradu ambalae
upotrebljavale su se i vrlo vrijedne i skupocjene
vrste drveta,kao to je jela,smra i bor.
Naglim razvojem privrede pa i drvne
industrije,dolo se do saznanja da za izradu
ambalae treba koristiti manje vrijedne vrste
drveta ili drvene otpatke.
Za izradu ambalae koriste se razliite vrste
drveta,zavisno od namjene.S obzirom na
svojstva,razlikuju se etiri grupe drveta:
-lako drvo(bor,kesten,smreka,vrba,topola),
-lako tvrdo drvo(bor,jela),
-srednje tvrdo(jasen,javor),
-jako tvrdo(bijeli jasen,bukva,breza,hrast itd).
Za izradu kaca i bavi koristi se hrast,za izradu
buradi bukva i kesten,a topola, jela i smreka za
izradu kaca i sanduka.

Za izradu ambalae za prehrambene proizvode ne

koristi se bor jer posjeduje eterina ulja i smole
specifinog mirisa koje namirnice lako primaju.
Drvo se obrauje na tri osnovna
naina:rezanjem,sjeenjem i ljutenjem.
Razlikuju se 6 tipova drvene ambalae:
-gruba(sanduci za transport teke robe),
-fina(sanduci za pakovanje prehrambenih
proizvoda),
-ambalaa za voe i
povre(otvorena,zatvorena,plitka),

-drvena burad,
-palete,

-kontejneri(za rasuti ili upakovani materijal).

Drvo za izradu ambalae za pakovanje namirnica

mora biti zdravo.
Osim klasine drvene
ambalae(sanduci,letvarice)za pakovanje namirnica
u poslednje vrijeme se koristi ambalaa od
ljutenog,sjeenog i rezanog drveta,uglavnom
liara(bukva) i u kombinaciji sa drugim
ambalanim materijalima,kao to su npr plastine
mase i karton.

Ambalaa od papira
U savremenom pakovanju namirnica
znaajnu ulogu ima ambalaa od
papira(hartije) i kartona.
Najee se proizvodi komercijalna i
transportna ambalaa od papira i
kartona i omoti kao dopunska
ambalaa.Osnovni materijali za
izradu ambalae od hartije su papir i
karton.
Papir
Za proizvodnju papira slue
vlaknaste materije uglavnom biljnog
porijekla.Sirovine za proizvodnju
papira su:drvo(smreka,jela),stari
papir,tekstilni otpaci,slama i dr.
Mehanikom preradom drveta dobija
se drvenjaa,a hemijskom preradom

dobija se celuloza.Celuloza se koristi

za izradu kvalitetnih papira,a za
ostale vrste papira koristi se
drvenjaa.
Stari papir se koristi za proizvodnju
grubljih ambalanih materijala.
U proizvodnji nekih vrsta papira
koriste se punila,koja obezbjeuju
mekou,poveavaju bjelinu i glatkost
i obezbjeuju dobru grafiku obradu.
Proizvodnja papira se sastoji iz 3
faze:
-priprema papirne mase
-obrazovanje papirne trake i
-dorada papira
Vrste papira
Papiri se grupiu na papire
namijenjene izradi transportne
ambalae(renc,natron,sulfitni

omotni papir,kraftliner,kairani
papir)i papire namijenjene izradi
komercijalne ambalae(papir za meko
pakovanje,papir za etikete i
naljepnice,oplemenjeni papir,papir nepropustljiv za
masnoe).
Vrste ambalae od papira
Najstariju vrstu ambalae od papira
ine vree i kesice.Ova vrsta
ambalae se moe proizvoditi kao
komercijalna(koristi se u maloprodaji
za pakovanje prehrambenih
proizvoda) i kao ambalaa za
skladitenje i transport.
Papirne transportne vree se
proizvode ivenjem ili lijepljenjem od
specijalnog kraft-papira.Papir za
proizvodnju transportnih vrea moe
biti jednoslojan,dvoslojan ili

vieslojan.Ovaj tip vrea se najee

koristi za pakovanje proizvoda u
rasutom stanju,a masa sadraja moe
da iznosi od 20-100kg.

Papirne kesice se prozvode od papira

u listovima ili savijenog u obliku
cijevi,na kojima se moe tampati
tekst.Osnovne vrste papirnih kesica
su:fiek,kesice sa naborom na dnu i
sa strane itd.

Ambalaa od kartona
Karton je deblji papir gramature
izmeu 150-250 g/m

kvadratnom.Karton se proizvodi od
starog papira uz dodatak celuloze
jednakog sastava u cijeloj masi ili sa
svjetlim povrinskim slojem na jednoj
strani.Od koliine celuloze zavisi
debljina kartona.S obzirom na broj
slojeva,iji je sastav razliit,kartoni
se dijele na:dipleks(ambalani
kartoni bez tampe)i tripleks
kartone(ambalani kartoni za
tampu).Vieslojni kartoni se koriste
za izradu kvalitetnijeg talasastog
kartona.
Talasasti karton(lepenka)je karton
koji se sastoji iz jednog ili vie
slojeva talasastog papira koji je
nalijepljen na jedan sloj ravnog
papira ili se nalazi nalijepljen izmeu
slojeva ravnog papira.Talasasti
karton moe biti
dvoslojan,troslojan,petoslojan

itd.Dvoslojan karton ima 1 ravan i 1

talasasti sloj,troslojni se sastoji iz 2
ravna i 1 talasastog sloja i petoslojni
iz 1 dvoslojnog i 1 troslojnog.
Kao sirovina za proizvodnju ravnog
sloja upotrebljava se renc
papir,dupleks,natron i kraftliner.Talasasti sloj proizvodi se od
natron-celuloze,celuloze,od slame i
raznih vrsta otpadnih papira.

Vrste ambalae od kartona

Od kartona se proizvode razliiti
tipovi kutija,bubnjevi,kombidoze,ae i drugo.
Kartonske kutije su komercijalna ili
transportna ambalaa,koja se
sastavlja kod korisnika(fabrika).

Sklopive ili sloive kutije mogu biti

jednodjelne,dvodjelne i kutije koje se
hermetiki zatvaraju.Koriste se za
pakovanje raznih prakastih
proizvoda,tenosti i kaa.
Kutije od talasastog kartona se
proizvode iz troslojnog i petoslojnog
kartona,a od sedmoslojnog samo ako
su namijenjene nepovoljnim uslovima
transporta.Proizvode se u razliitim
oblicima i veliinama i slue za jednu
upotrebu.

Kombinovane cilindrine kutije imaju

veliku primjenu u pakovanju
prakastih namirnica.
Bubnjevi od lepenke se
upotrebljavaju za transport
prakastih,granuliranih,pastoznih i
tenih proizvoda,a koriste se i kao
zatitna ambalaa.
Kombi-doza je nova vrsta ambalae
koja se sve vie primjenjuje za
pakovanje prehrambenih proizvoda.
Kombi doze imaju niz prednosti kao
to su:
-mogu se hermetiki zatvarati
-ambalaa je laka od limenki i
staklenki
-ne podlijee koroziji
-spada u nepovratnu ambalau

-ne zagauje okolinu prilikom

unitavanja
-atraktivna je na tritu
Kombi-doze se mogu koristiti za
pakovanje svih prakastih i
granuliranih
proizvoda(instanti,puding,kakao,aj,
kafa,brano itd)za namirnice koje ne
zahtijevaju termiki tretman u
ambalai(biskviti,vafle,elei,bombon
e,
med,ulje,razni sirevi).Danas se ova
vrsta ambalae uspjeno koristi za
aseptiko pakovanje sokova.
Kartonske ae nalaze iroku
primjenu kao ambalaa za
sladoled,pivo,osvjeavajua
pia,aj,kafu,mlijeko i mlijene
proizvode.

Ambalaa od stakla
Staklo je znaajan materijal za izradu
ambalae za pakovanje namirnica.Po
sastavu staklo je jedna vrsta
natrijum-kalcijum-magnezijumalumosilikata.
Nastaje topljenjem odreenih
sirovina u specijalnim peima na
temperaturi od 1450 stepeni
celzijusa.
Glavne sirovine za proizvodnju stakla
su kvarcni pijesak,kalcinisana
soda,kamen

krenjak,dolomit,potaa,cinkoksid,bo
raks i dr.
Kao pomone sirovine u proizvodnji
stakla koriste se
sulfati,nitrati,karbonati,oksidi metala
itd.
Sve sirovine upotrebljavaju se u
obliku praha koji se topi u posebnim
peima,pri emu nastaje staklena
masa.Svaki od navedenih sastojaka
staklu daje odreene osobine.U
sastav stakla namenjenog izradi
ambalae za namirnice obino ulaze
silikati natrijuma i kalcijuma,zatim
male koliine aluminijumoksida,borata,barijumsilikata,magnezijum-oksida i dr.
Svojstva i boja stakla se mogu
mijenjati dodatkom odreenih
sastojaka.Tako se dodatkom barijuma
i olova dobija teko staklo,cink

poveava vrstinu,od fero jona staklo

dobija zelenu boju,a od feri jona
mrku boju.Zelena boja nastaje
dodatkom hroma,dok ruiasta od
mangana,plava od kobalta itd.
Staklo posjeduje odreene fizikohemijske osobine.Znaajno je istai
otpornost stakla prema mnogim
kiselinama,bazama,masnoi i drugim
materijama.Osnovna osobina stakla
je providnost.
Staklo je krt materijal i pri udaru
puca.Otpornije je prema naglom
zagrijavanju nego prema naglom
hlaenju.
Proizvodnja staklene ambalae
Postupak proizvodnje staklene
ambalae obuhvata:homogenizaciju
smjese sirovina,topljenje u
specijalnim peima na 1450 stepeni

celzijusa,bistrenje i
hlaenje.Istopljena staklena masa se
razliva u kalupe oblika boce ili tegle
a zatim se hladi.
Ambalaa od stakla ima niz prednosti
u odnosu na druge vrste ambalae.

Vrste staklene ambalae

Staklena ambalaa moe biti
povratna(za vie upotreba)i
nepovratna (za jednu
upotrebu).Najee vrste ove
ambalae su boce i staklenke(tegle).
Boce slue za pakovanje razliitih
tenih i polutenih proizvoda kao to
su:sokovi,alkoholna
pia,pivo,ulje,keap,mlijeko i mljeni
proizvodi i dr.

Za pojedine vrste ovih proizvoda

koriste se boce razliitog
oblika,zapremine i boje.Zapremina
boca se kree od 0,1 do 1,0 l,ali moe
biti i vea.Boja boce moe biti
razliita.Boce imaju cilindrian oblik
sa grlom iji prenik nije vei od
30mm.Grlo boce moe biti sa
navojem ili sa povijenim
obodom.Dananje norme
dozvoljavaju upotrebu vie
zatvaraa.Funkcionalno najvaniji dio
boce je zatvara,odnosno
zapua.Hermetiko zatvaranje boca
je neophodno ako se boce pune
proizvodima koji se konzerviu
toplotom ili gaziranim piima.

Zatvarai za boce mogu zatvarati

bocu spolja,preko grla(zatvarai)ili sa
unutranje strane grla(uvlaenjem u
grlo)zapuaima.Zapuai se izrauju
od plute.

Tegle(steklenke)-Kod nas se najee

proizvode tegle cilindrinog oblika,sa
okruglim irokim

grlom.Zapremina tegli se kree od

100-5000ml.
Grlo tegli moe biti razliito
izraeno,za upotrebu vie tipova
poklopaca.Najee su u upotrebi
sledei tipovi poklopaca za
zatvaranje tegli:

alupo,pano,pano-T,twist-off itd.
Poklopci za zatvaranje tegli moraju
da ispunjaju sledee uslove:da
obezbjede hermetinost,da omogue
mehanizovano zatvaranje,da su
jednostavne izrade,otporni na
koroziju itd.

Poklopci za zatvaranje mogu biti

diui i nediui.
Uglavnom se izrauju od bijelog lima
i aluminijumskog lima u razliitim
dimenzijama.

Ambalaa od metala
Za izradu metalne ambalae mogu se
koristiti:
bijeli lim,aluminijumski
lim,aluminijumska
folija,aluminijumske legure,hromirani
elini lim i druge vrste elinih
limova.

Bijeli i aluminijumski lim i

aluminijumska folija najee se
koriste za izradu ambalae
namijenjene pakovanju
prehrambenih proizvoda.

Bijeli lim je hladno valjani,elini lim

sa malim sadrajem
ugljenika,prevuen sa obje strane
komercijalno istim kalajem.
Bijeli lim se proizvodi elektrolitikim
postupkom i postupkom toplog
kalajisanja u obliku ploa ili
traka.Debljina lima,koji se koristi u
konzervnoj industriji,iznosi od 0,240,32mm.Bijeli lim mora da ispunja
posebne uslove,mora biti lakiran sa

obje strane,jer se na taj nain

spreava uticaj agresivnih sastojaka
hrane,na sastojke lima.
Aluminijumski lim slui za izradu
limenki,tuba,porcionih
pakovanja,buradi,cisterni i
aluminijumskih folija.Za izradu se
koristi aluminijum istoe 99,7%.

Karakteristike aluminijuma su
sledee:
-slaba korozivnost,
-nepropustljivost za vodu i gasove,
-nije toksian,
-mala zapreminska masa,

-mekoa i lako oblikovanje,

-dobra toplotna provodljivost.
Za izradu limenki koristi se lim
debljine od 0,3-0,4mm.
Za izradu savitljive ambalae koriste
se aluminijumske trake ili folije.
Aluminijumske trake(folije)su tanki
listovi aluminijuma dobijeni
valjanjem,debljine ispod
0,1mm.Upotrebljavaju se direktno za
izradu ambalae ili u kombinaciji sa
drugim materijalima.
Folije se mogu lakirati i grafiki
obraivati,a ako su prevuene nekim
drugim materijalom nazivaju se
kairane aluminijumske
folije.Kairana folija ima veu
otpornost i nepropustljiva je za
vodu,masnoe itd.Lijepila za izradu
kairanih aluminijumskih folija

moraju biti bez mirisa.

Nekairane i nelakirane
aluminijumske folije mogu se koristiti
za izradu ambalae za kratkotrajno
uvanje zamrznutih jela,za pakovanje
namirnica koje nisu bogate mastima
itd.