MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I NAUKA

PEDAGO[KI ZAVOD NA MAKEDONIJA

NASTAVNA PROGRAMA ZA

TEORIJA NA FORMA I BOJA

Skopje, april 2000 godina

1. IDENTIFIKACIONI PODATOCI
1.1. Naziv na nastavniot predmet: TEORIJA NA FORMA I BOJA
1.2. Obrazoven profil, nasoka i struka na koi pripa|a nastavniot predmet
1.2.1. Obrazoven profil: za site obrazovni profili
1.2.2. Nasoka: primeneta likovna umetnost
1.2.3. Struka: umetni~ka
1.3. Diferencijacija na nastavniot predmet: predmet zaedni~ki za nasokata
1.4. Godina (faza) na izu~uvawe na nastavniot predmet: I (prva) godina
1.5. Broj na ~asovi na nastavniot predmet
1.5.1. Broj na ~asovi nedelno (nedelen kontakt): 2 ~asa
1.5.2. Broj na ~asovi godi{no (kvota na izu~uvaweto): 72 ~asa
1.6. Status na nastavniot predmet: zadol`itelen predmet

2. CELI NA NASTAVNIOT PREDMET

Celite na nastavata po teorija na forma i boja se:
- u~enikot da go osoznae zna~eweto na likovnite elementi vo likovnoto tvore{tvo;
- da ja voo~i ulogata na sekoj lioven element vo umetni~kite tvorbi i nivniot vzaemen odnos;
- da gi primenuva likovnite elementi i drugite teoretski znaewa od estetikata vo tvore{tovoto;
- da istra`uva i eksperimentira vo oblasta na likovniot jazik i kreativno da gi koristi i primenuva likovnite elementi i
prinicpi;
- da gi koristi teoretskite znaewata vo gradeweto likoven kriterium i vo estetskoto vrednuvawe na likovni dela i vrednosti
od kulturata;
- da umee da gi realizira vizuelnite pretstavi vo likovni re{enija koristej}i gi specifikite na likovnite materijali i
tehniki.

3. POTREBNI PRETHODNI ZNAEWA

Vo uspe{noto ostvaruvawe na programskite zada~i za teorija na forma i boja, potrebno e u~enikot da ima sozdadeno interes i
qubov kon likovnoto tvore{tvo i da ima predznaewa i razvieni sposobnosti steknati vo osnovnoto obrazovanie od nastavnite
predmeti: likovno obrazovanie, muzi~ko obrazovanie, tehni~ko obrazovanie, maj~in jazik, kako i korelacija so nastavnite predmeti
slikarstvo, grafika, istorija na umetnosta, dizajn, teorija na forma i boja i drugi vo stru~noto umetni~ko obrazovanie.

4. OBRAZOVEN PROCES
4.1. Struktuirawe na sodr`inite za u~ewe i tvorewe za I godina
Tematski celini Broj na
~asovi
1

1. VOVED

2. LINIJA
- vidovi linii

2.

1 ~as

2 ~asa

Konkretni celi

Didakti~ki nasoki

3.

4.

U~enikot:
- da gi poznava celite na Nastavnata programa za
rabota;
- da ima steknato op{ti soznanija za razvojot na teorijata na forma i boja;
- da ja poznava osnovnata podelba na: likovni elementi
i likovni principi;
- da gi razlikuva dvodimenzionalnite i trodimenzinalnite likovni elementi;
- da poseduva soznanija za funkcijata na likovnite
elementi: likovno-estetska, komunikaciska,
psiholo{ka.

Nastavnikot:
- podgotvuva {emi i
drugi primeri na likovni elementi;
- objasnuva;
- analizira reprodukcii na likovni dela so
dominacija na odreden
likoven element;
- demonstrira.

Istorija na
umetnosta
- Teorija na
umetnosta

- Da poznava razli~ni sfa}awa za nastanuvaweto na

linijata (euklidovata teorija i dr.);
- da ja razbira ulogata na linijata kako osnoven likoven
element vo likovnite umetnosti i dizajnot i
koristeweto vo naukata i tehnikata;
- da zabele`uva vidovi linii: pravi i krivi, kontrastni i harmoni~ni, karakter na linijata i
funkcijata na konturnata linija za opis na formata predmetot;
- da go poznava psiholo{koto dejstvo na linijata;
- da analizira likovni dela i otkriva vidovi linii,
karakter i drugi vrednosti na linijata;

- Analizira;
- sporeduva likovni
dela so ist likoven
problem;
- objasnuva, razgovara,
postavuva pra{awa.

Matematika - geometrija
- Crte`i
- Skulpturi
- Arhitektura
- Primeneta
umetnost - dizajn

Korelacija me|u
tematskite celini
i me|u predmetite
5.

- da koristi vidovi, kontrast, karakter i drugi

vrednosti na linijata vo prakti~nata rabota.
3. FORMA
- vidovi formi

4. GOLEMINA
- razliki vo
goleminta

5. NASOKA
- vidovi nasoka

6. TEKSTURA
- vidovi
tekstura

- Da zabele`uva razliki me|u formi od organsko i

neorgansko poteklo i da gi sporeduva so geometriski
2 ~asa
(orienta- formi;
- da zabele`uva i razlikuva vistinska forma vo prirociono)
data i iluzija na forma vo likovni dela;
- da poznava vidovi formi: dvodimenzionalna - plo{na
i tridimenzionalna, otvorena i zatvorena forma;
- da koristi razli~ni formi vo likovnata rabota;

- Gi objasnuva poimite
prirodna i iluzija na
forma;
- nabquduva;
- sporeduva;
- poka`uva reprodukcii so ist likoven
problem..

Prirodni formi
od organsko
i neorgansko
poteklo.

- Da zabele`uva odnosi na golemo - malo;

2 ~asa
(orienta- - da poznava razli~ni vidovi na odnosi na golemina:
golemo - malo, dolgo - kuso, {iroko - tesno, debelo ciono)
tenko;
- da koristi spontano i svesno razni golemini vo
likovnata rabota.

- Analizira likovni
dela so razli~na
golemina;
- objasnuva, demonstrira, dava instrukcii.

- Matematika
- Fizika

- Da razlikuva vidovi nasoka: horizontalna, vertikalna

2 ~asa
(orienta- i kosa;
- da ja razbira ulogata na nasokata;
ciono)
- da koristi vidovi nasoka vo likovnoto izrazuvawe.

- Go objasnuva poimot
nasoka;
- crta, sporeduva;
- demonstrira;
- postavuva pra{awa.

- Istorija na umetnosta-arhitektura
- Reprodukcii na
dela so razna
nasoka.

- Da voo~uva razliki me|u prirodni, ve{ta~ki i

likovni teksturi;
2 ~asa
(orienta- - da zabele`uva vizuelno i taktilno razni teksturi;
- da ja zabele`uva povrzanosta na teksturata,
ciono)
strukturata na materijalot i svetlinata;
- da koristi vidovi tekstura vo likovno - tvore~kata
rabota.

- Koristi prirodni i
ve{ta~ki materijali
za objasnenie na
teksturite;
- poka`uva primeri od
reprodukcii i
originali.

- Formi od prirodno i ve{ta~ko

poteklo
- Likovni dela so
razli~ni teksturi
(crte`i, sliki,
skulpturi)

7. SVETLINA
I TON

- Go objasnuva poimot
valer.

- Sliki so valerski re{enija

- Da ja razbira vrskata me|u svetlinata i pojavata na

bojata (aditivno i supraktivno me{awe na bojata);
2 ~asa
(orienta- - da go poznava fizi~kiot proces na nastanuvaweto na
boite - elektromagnetskiot spektar;
ciono)
- da ja poznava osnovnata podelba na boite: hromatska i
ahromatska;
- da umee da koristi vo likovnata rabota vidovi boi,
tonovi-valeri, me{awe i komponirawe na boite, odnosot harmoni~ni i kontrastni i simbolika na boite.

- Razgovara i go objasnuva fenomenot na

boite - son~ev spektar;
- poka`uva primeri na
koristewe na bojata vo
likovni dela;
- objasnuva.

- Istorija na
umetnosta
- Likovni dela so
razli~ni koloristi~ki sodr`ini

- Da go razbira poimot prostor, dvodimenzionalen 2 ~asa

(orienta- plo{tina i tridimenzionalen (volumen);
- da razlikuva realen od iluzija na prostor;
ciono)
- da ja poznava povrzanosta na prostorot i volumenot;
- da poznava na~in na prika`uvawe na prostorot na
plo{tina - vidovi perspektiva (linearna, obratna,
vozdu{na, ikonografska i dr.);
- da umee da prika`uva prostor vo likovnata rabota.

- Objasnuva;
- demonstrira;
- korigira u~eni~ki
ve`bi;
-sporeduva;
- postavuva pra{awa.

- Geometrija,
- Arhitektura
- Crtawe
- Renesansni crte`i so prika`an
prostor - perspektiva

2 ~asa
(orienta
ciono)

- tonska skala

8. BOJA
- spektar na
boite

9. PROSTOR
- realen i
iluzija na
prostor

10. HARMONIJA
- vidovi
harmonija

2 ~asa
(orienta
ciono)

- Da ja poznava ulogata na svetlinata vo do`ivuvaweto

na formatai i bojata i da go zabele`uva tonot
(koli~inata na svetlina) kako sostaven del na bojata;
- da go razbira poimot valer - svetlinska vrednost na
tonot;
- da osoznae za osnovnite valerski klu~evi;
- da ja razbira funkcijata na tonot - valerot i da go
upotrebuva vo crtaweto i slikaweto.

- Da gi poznava likovnite principi i nivnata uloga vo

- komponiraweto na likovnoto delo;
- da poznava vidovi harmonija (po analogija, funkcija i
po ideja);
- da izrabotuva skici (ve`bi) za re{avawe na odreden
likoven problem i da gi koristi znaewata vo rabotata.
6

- Podgotvuva vizuelen - Muzika

materijal - reproduk- Istorija na
cii na vidovi harmoni- umetnosta
ja;
- objasnuva;
- demonstrira.

- Da go poznava poimot kontrast kako sprotivnost na

2 ~asa
(orienta- poimot harmonija;
- da razlikuva vidovi kontrast vo likovnite elementi i
ciono)
principi;
- da izrabotuva skici (ve`bi) na vidovi kontrast (na
linii, formi, golemina boja, ton, tekstura i dr.) i da go
koristi vo likovnoto izrazuvawe.

- Objasnuva;
- demonstrira;
- poka`uva primeri so
kontrasti vo likovni
dela.

- Fizika (svetlina
i boi)
- Biologija

- Da voo~uva pojavi na gradacija vo prirodata, objektite

2 ~asa
(orienta- {to gi sozdal ~ovekot i delata od likovnata umetnost;
- da ja razbira gradacijata kako postepen premin
ciono)
(dvi`ewe) od edna sostojba vo druga;
- da poznava gradacija na linija, nasoka, boja, ton,
forma, golemina, tekstura i dr.);
- da koristi vidovi gradacija vo izrabotkata na skici
(ve`bi) i vo likovnata rabota.

- Poka`uva vo prirodata prisustvo na

gradacija;
- ilustrira;
- demonstrira;
- Objasnuva;
- postavuva pra{awa.

- Muzika
- Biologija
- Reprodukcii na
likovni dela

13. RAMNOTE@A
- simetrija i
asimetrija

- Da zabele`uva ramnote`a vo prirodata i delata {to

2 ~asa
(orienta- gi sozdal ~ovekot;
- da gi poznava osobenostite na vidovite ramnote`a:
ciono)
simetri~na, asimetri~na, kombinirana i radijalna
ramnote`a;
- da primenuva vidovi ramnote`a vo izrabotkata na
skici (ve`bi) i vo likovnoto izrazuvawe.

- Demonstrira primeri
na ramnote`a;
- poka`uva vo prirodata, tehnikata i likovnata umetnost primeri
na ramnote`a.

- Priroda
- Tehnika
- Likovni
umetnosti

14. POVTORUVAWE
- vidovi
povtoruvawe

- Da voo~uva razliki me|u prostoto i alternativnoto

2 ~asa
(orienta- povtoruvawe;
- da izrabotuva skici - ve`bi so koristewe na
ciono)
principot povtoruvawe vo razli~ni materijali i
tehnika;
- da go koristi principot povtoruvawe za izrabotka na
likovni re{enija od primenetata umetnost.

- Formira kolekcija
na primeri od primenetata umetnost: dezeni, tapeti, tekstil;
- objasnuva, demonstrira, poka`uva.

- Muzika
- Primeneta
umetnost - dizajn

11. KONTRAST
- vidovi
kontrast

12. GRADACIJA
- ritam na
postepenost

15. RITAM I
DVI@EWE
-vidovi ritam

Da ja sogleduva povrzanosta me|u povtoruvaweto,

2 ~asa
(orienta- dvi`eweto i ritamot;
- da poznava vidovi ritmi: regularen, progresiven i
ciono)
sloboden;
- da koristi vidovi ritmi vo izrabotkata na skici ve`bi i vo re{enija od primenetata i likovnata
umetnost.

16. PROPORCII
-odnos na
golemini

1 ~as

17. EDINSTVO
- vidovi
edinstvo

1 ~as

18. KOMPOZICIJA
- tipovi
kompozicija

- Da go razbira poimot kompozicija i prisustvoto vo

2 ~asa
(orienta- drugite umetni~ki dejnosti: muzika, literatura, film;
- da poznava vidovi kompozicija: otvorena,
ciono)
poluotvorena, zatvorena - triagolna, radijalna i dr.;
- da koristi vidovi kompozicija vo izrabotkata na
skici - ve`bi i likovnoto izrazuvawe.

19. VIDOVI
UMETNOST
- korelacija
me|u
umetnostite

1 ~as

- Ja objasnuva ulogata
na ritamot vo
muzikata, poezijata,
arhitektu-rata i
likovnite umetnosti;
- korigira.

- Muzika
- Poezija

- Da zabele`uva razliki na golemini vo prirodata i

delata od likovnata umetnost;
- da go razbira poimot proporcija i koristi proporciskiot odnos na zlatno se~ewe;
- da koristi proporcija vo likovnata rabota.

- Go objasnuva poimot
proporcija, anti~kiot
kanon na proporcija na
~ove~koto telo;
- poka`uva primeri.

- Matematika
- Anti~ki skulpturi od klasi~niot
period

- Da razlikuva i poznava vidovi edinstvo: so

povtoruvawe; so potsiluvawe; so zgolemuvawe;
- da go primenuva edinstvoto vo izrabotkata na skici ve`bi i likovnata rabota.

- Objasnuva;
-ilustrira;
- korigira.

- Muzika
- Tehnika
- Likovni
umetnosti

- Poka`uva primeri na
kompozicija vo likovnite dela, fotografijata, muzikata i dr.;
- objasnuva, korigira.

- Muzika
- Fotografija
- Film
- Likovni
umetnosti

- Ja objasnuva vrskata
me|u umetnostite i
vidovite umetnosti.

- Muzika, likovni
umetnosti,
literatura, drama,
film.

- Da voo~uva elementi na povrzanost me|u umetni~kite

dejnosti: likovnite umetnosti, muzikata, filmot,
literaturata, tancot i dr.;
- da gi voo~uva karakteristikite na prostornite umetnosti: likovni umetnosti, dizajn i arhitektura;
vremenskite umetnosti: muzika, literatura; i
vremensko - prostorni: drama, film, opera.
8

4.2. Nastavni metodi i aktivnosti na u~ewe

Realizacijata na nastavnata programa po predmetot teorija na forma i boja }e se sproveduva preku razli~ni formi i metodi na
rabota. Vo objasnuvaweto na likovniot problem i davaweto op{ti instrukcii }e se koristi frontalnata forma (vo teoretskiot tip
na ~asovite i vo delot za izrabotka na skici - ve`bi). Individualnata forma }e se koristi vo samostojnata rabota so u~enikot i
vr{eweto na korekturite. Koristeweto na razli~ni metodi }e se sproveduva preku rabota so u~enicite vo teoretskata i prakti~notvore~kata rabota, poka`uvaweto i vr{eweto korekturi, razgleduvaweto reprodukcii, originalni likovni dela (vo muzei, galerii i
dr.), demonstracijata vo skiciraweto na primerite na likovnata ideja, sledeweto na videosnimki i dr.
U~enikot }e gi sovladuva nastavnite sodr`ini preku nabquduvaweto, intencionalnoto vnimanie, samostojnoto u~ewe,
izrabotkata na ve`bi, izrabotkata na skici - ve`bi vo materijal i primena na znaewata vo tvore{tvoto i dr.
Aktivnostite na nastavnikot se: da ja osmisluva i organizira rabota, da izraboti godi{en globalen i tematski plan, da
formira kolekcija na nagledni sredstva, da razgovara, objasnuva i demonstrira, da vr{i korekturi, sledi stru~na literatura, da se
gri`i i go pottiknuva razvojot na u~enicite, da gi ocenuva postignuvawata na u~enicite i dr.
4.3. Organizacija i realizacija na nastavata po teorija na forma i boja
Nastavata }e se realizira, glavno, vo u~ilnica i rabotilnici - ateljea za likovna rabota i preku doma{ni zada~i. Ovoj del od
stru~noto obrazovanie }e se realizira vo dve polugodija preku nedelen fond na ~asovi i vo vonu~ili{nite individualni aktivnosti
na u~enicite vo vid na doma{ni raboti.
4.4. Nastavni sredstva i pomagala
Za obezbeduvawe pravilen razvoj na sposobnostite i znaewata na u~enicite i vo ostvaruvaweto na celite na nastavniot
predmet teorija na forma i boja vo teoretskata i prakti~nata rabota, }e se koristat razli~ni nastavni sredstva od koi vizuelnite }e
imaat preoritet: reprodukcii, neposredno nabquduvawe i analiza na likovni dela vo muzei i galerii, primeri vo prirodata i dr. Vo
teoretskata rabota osnovna uloga }e ima koristeweto na u~ebnikot: Elementi i principi od Borko Lazeski i druga stru~na
literatura, spisanija, umetni~ka enciklopedija i pomagala. Za implementacija na teoretskite soznanija }e se izrabotuvaat golem
broj na prakti~ni ostvaruvawa vo vid na ve`bi, a, isto taka, znaewata }e se koristat i vo prakti~no-tvore~kata rabota po crtawe,
slikawe, modelirawe i drugite likovni podra~ja.

5. OCENUVAWE NA POSTIGAWATA NA U^ENICITE

Procesot na edukacijata bara kontinuirano sledewe na razvojot na likovnite sposobnosti na u~enicite, nivnite znaewa od
oblasta na likovniot jazik i umeewa vo tvore~kata rabota i vo sovladuvaweto na likovnite materijali i tehniki. Procesot na
sledewe i ocenuvawe }e se odviva niz pove}e fazi na teoretskata i prakti~nata rabota. Znaewata i umeewata }e se sledat i
procenuvaat preku valorizacija na nivoto na sovladani teoretski znaewa i nivnata prakti~na primena vo izrabotkata na prakti~ni
ve`bi i vo likovnata rabota. Ovoj proces se sproveduva vo tekot na celata u~ebna godina (trimese~jata, prvoto i vtoroto polugodie),
so cel zavr{niot rezultat (sumativnoto ocenuvawe) da go odrazuva stepenot na napredokot {to go ostvaril u~enikot niz nastavniot
proces. Ako u~enikot ne postigne zadovolitelen progres vo sovladuvaweto na teoretskite i prakti~nite znaewa i umeewa, toj se
upatuva na popraven ispit.
6. KADROVSKI I MATERIJALNI PREDUSLOVI ZA REALIZACIJA NA NASTAVNATA PROGRAMA
6.1. Osnovni karakteristiki na nastavnicite
Nastavnata rabota kako slo`en edukativno - raboten proces bara nastavnikot da poseduva personalni, stru~ni, pedago{ki i
op{tohumanisti~ki karakteristiki: da e fizi~ki i psihi~ki zdrav, da ima soodvetno stru~no obrazovanie, da bide obu~en vo
ramkite na barawata {to gi postavuva zakonot, da nema fizi~ki (govorni, vizuelni i dr.) mani koi go popre~uvaat vr{eweto na
dejnosta i da poseduva sposobnosti za kvalitetna komunikacija so u~enicite i drugi lica, da ima humanisti~ki stavovi vo gradeweto
na `ivotot. Nastavnikot treba da poseduva kreativni, organizacioni i drugi sposobnosti koi }e ovozmo`uvaat kvalitet vo
realizacijata na zada~ite i unapreduvawe na nastavniot proces.
6.2. Standard za nastaven kadar
1. Fakultet za likovni umetnosti.
2. Fakultet za primeneti umetnosti.
3. Fakultet za likovni umetnosti - pedago{ki oddel i oddel slikarstvo; vajarstvo; grafika.
Nastavnicite treba da imaat steknato pedago{ko - psiholo{ka i metodska osposobenost na fakultetot za likovni umetnosti.
Stru~noto lice treba da bide afirmiran likoven tvorec.

10

6.3. Standard za prostor

Realizacijata na celite i zada~ite na nastavniot predmet }e se odviva vo u~ilnica i rabotilnica - atelje opremeno so
potrebnata oprema (episkop, dijaproektor i dr. ) spored Normativot za u~ili{te za primeneta umetnost.
7. DATUM NA IZRABOTKA I NOSITELI NA IZRABOTKATA NA NASTAVNATA PROGRAMA
7.1. Datum na izrabotkata: april 2000 godina.
7.2. Sostav na rabotnata grupa:
1. Gazanfer Bajram, akademski slikar, profesor vo DSUPU "Lazar Li~enoski" - Skopje;
2. Sa{ka Mitrova Jordanova, diplomiran likoven pedagog so grafika, profesor vo DSUPU "Lazar Li~enoski" - Skopje
8. PO^ETOK NA PRIMENA NA NASTAVNATA PROGRAMA
Datum na zapo~nuvawe: 01.9. 2000 godina
9. ODOBRUVAWE NA NASTAVNATA PROGRAMA
Nastavnata programa po teorija na forma i boja ja odobri (donese) _____________________________________________
so re{enie br. ___________________________ od _______________________ godina.

11