LEKCIJE IZ

MATEMATIKE 2
Ivica Gusi
Lekcija 4
Metode raunanja odreenog
integrala. Nepravi integral.

Lekcije iz Matematike 2.

4. Metode raunanja odredjenog

integrala. Nepravi integral.

I. Naslov i objanjenje naslova

U lekciji se pokazuje da metode raunanja neodredjenog integrala, nakon odredjene preformulacije, vrijede i za odredjeni integral. Takodjer, uvodi se pojam
nepravog integrala; to je proirenje pojma odredjenog integrala i na funkcije
koje nisu denirane u granicama integrala ili kojima su granice ili .

II. Pripadni inenjerski odnosno matematiki problem

Katkad je u primjenama potrebno raunati povrine koje se proteu u beskonanost. To se, u mnogim vanim sluajevima, rjeava pomou nepravog integrala.

III. Potrebno predznanje

Potrebno je poznavati pojam nedredjenog integrala i metoda raunanja te
pojam odredjenog integrala.

IV. Nove denicije i tvrdnje s primjerima

Metoda parcijalne integracije odredjenog integrala.
Primjer 1. Izraunajmo

R3
0

xex dx.

1. nain. Primijenimo formulu parcijalne integracije za neodredjeni integral

Z

Z
udv = uv

vdu

pa
R poslije uvrstimo granice:

x
= dx; dv = ex dx, v = ex ] = x(ex )
R xe xdx = [u =xx, du
x
(e )dx = xe e + C.

Sad
R je:
3
0

xex dx = (xex ex )|30 = 4e3 + 1.

2. nain - izravna parcijalna integracija odredjenog integrala.

Koristimo formulu:

udv =

(uv)|ba

vdu
a

(uz napomenu da se granice u svim integralima odnose na x, tj. x ide od a do

b, a ne u, odnosno v ).
R
3

xex dx = [u = x, du = dx; dv = ex dx, v = ex ] = x(ex )|30

(ex )dx = 3e3 ex |30 = 4e3 + 1.
0

R03

Uvodjenje nove nepoznanice u odredjeni integral.

Prema analognim formulama za neodredjeni integral imamo:

1. formula. Ako je f (x) = h[g(x)]g0 (x)dx, onda je

Z

Z
f (x)dx =

h[g(x)]g 0 (x)dx =

g(b)

h(t)dt
g(a)

Tu smo zamijenili [g(x) = t, g 0 (x)dx = dt] i promijenili granice: za x = a je

t = g(x) = g(a) i slino za b.

2. formula - prava supstitucija. Uz zamjenu

imamo:

x = g(t), dx = g 0 (t)dt

g 1 (b)

f (g(t))g 0 (t)dt

f (x)dx =
g 1 (a)

Tu g treba imati inverznu unkciju.

Primjer 2. - uporaba 1. formule. Izraunajmo

R1
1

x
dx.
x2 +3

Stavimo
[g(x) := x2 + 3 = t, x2 + 3 = t2 , xdx = tdt]. Sad je g(1) = g(1) =

4
=
2
,
pa
je R
R1
2
x
dx = 2 tdt
t = 0 (jer je donja granica jednaka gornjoj; im smo to
1 x2 +3
dobili mogli smo prestati s raunanjem).
Objanjenje (sl.1.). Podintegralna funkcija je neparna, a interval po kojemu
integriramo simetrian, pa smo i bez raunanja, mogli zakljuiti da je integral
jednak nuli (povrina ispod osi x jednaka jeonoj iznad osi x).

3. - uporaba

R r Primjer
2 x2 dx (sl.2.).
r
r

2. formule - povrina kruga. Izraunajmo

2

Stavimo: [x = g(t) = r sin t, dx = r cos tdt; t = g 1 (x) = Arcsin( xr )], pa je:

Rr

r2 x2 dx =
Rr
Arcsin( rr ) 2
r r2 x2 r cos tdt =
Arcsin( r
r )
R 2 2
r cos2 tdt =

R
r2 2 1+cos(2t)
dt =
2
2

( 2t +
r2 2 .

sin(2t) 2
)|
4
2

Iz slike vidimo da smo ovako izraunali povrinu polovice kruga.

Uoimo da je ovaj odredjeni integral bilo bitno lake izraunati ovako, nego
preko raunanja neodredjenog integrala.

Nepravi integral. Ima vie tipova nepravih integrala. Upoznat emo ih

kroz primjere.

Primjer 4. R- kad u jednoj ili objema granicama

(i) Izraunajmo

1
dx
1 1x2

(sl.3.).

nije denirana.

Problem je u tome to podintegralna funkcija nije denirana u granicama

integrala (ve samo na otvorenom intervalu < 1, 1 >), pa bi povrina mogla
biti beskonana. Tu smo imali sreu da je primitivna funkcija Arcsix podintegralne
funkcije denirana i u rubovima integrala pa je
R
1
dx
1 1x2

= Arcsinx|11 = Arcsin(1) Arcsin(1) = 2Arcsin(1) = .

(ii) Izraunajmo

R1
0

dx

(sl.4.).

Problem je poput onog u (i) - podintegralna funkcija

nije denirana u nuli

- i razrjeava se slino, jer je primitivna funkcija 2 x podintegralne funkcije

denirana
u nuli.
R

1 dx

0
x

= 2 x|10 = 2.

(iii) Izraunajmo

R1
0

dx
x

(sl.5.).

Tu je primitivna funkcija ln x, koja nije denirana u nuli, tovie, limx0 ln x =

, to piemo i kao ln(0) = , pa je:
R 1 dx
= ln x|10 = ln(1) ln(0) = 0 () = +, tj. povrina je beskonana.
0 x
4

Primjer 5. R- kad je granica integrala.

(i) Izraunajmo 0 xex dx

Tu je problem to je podruje integracije beskonaan interval (sl.6.).
+

Sjetimo se (Primjer 1.) da je primitivna funkcija ovdje xex ex , i da

x
je (iz L'Hospitalova pravila) limx+ xex = limx+ xe x = limx+ 1e = 0,
pa
R je:
+
0

2 2

xex dx = xex ex |+
= (0 0) (0 1) = 1
0

(ii)

R +

dx
1+x2

=2

0 = . (sl.7.)

R +inf ty
0

dx
1+x2

= 2Arctg(x)|+
= 2Arctg(+)2Arctg(0) =
0

V. Pitanja i zadaci
1. Izraunajte povrinu unutar elipse s jednadbom
x2
y2
+
= 1.
a2
b2

Uputa: U jednadbi poluelipse: y = b 1

x2
a2 ,

stavite x = a sin t.

2. Izaberite po volji segment [a, b] i funkciju f koja mijenja predznak (moda

i vie puta).
(i) Pomaknite graf u desno ili u lijevo za c > 0. Je su li se time povrine izmedju
grafa i osi x promijenile? Kako se zadatak moe rijeiti analitiki?
(ii) isto pitanje, samo to sad graf rastegnemo, odnosno spljotimo vertikalno c
puta (crtajte i zakljuujte pri c = 2).
(iii) isto pitanje, samo to sad graf rastegnemo, odnosno spljotimo horizontalno
c puta (crtajte i zakljuujte pri c = 2).
Uputa: U (i) povrine se ne mijenjaju; analitiki, umjesto f (x) imamo
funkcije f (x c), odnosno f (x + c).
U (ii) povrine se poveavaju, odnosno smanjuju 2 puta (umjesto f gledamo
funkcije 2f , odnosno 12 f ).
U (ii) povrine se poveavaju, odnosno smanjuju 2 puta (umjesto f (x) od a do
b gledamo funkcije f ( x2 ) od 2a do 2b, odnosno f (2x) od a2 do 2b .
3. Izraunajte za cijele brojeve m, n:
R pi
(i) sin(mx) cos(nx)dx
R pi
(ii) sin(mx) sin(nx)dx
R
(iii) cos(mx) cos(nx)dx
Uputa: U (i) je funkcija neparna. U (ii) i (iii) koristite formulu za pretvaranja
umnoka u zbroj.
4. Izraunajte povrinu ispod grafa funkcije f (x) :=
sliku.

1
x2

za x 1 i nacrtajte

1
5. U integralu 2
e( ) dx, gdje su > 0 i realni brojevi, za
mijenite varijablu zamjenom: x
= t. Skicirajte staru i novu podintegralnu

funkciju i procijenite rezultat.

R +

x 2