Genetika uslovljenost ljudskog

ponaanja

U najzanimljivije i najtee probleme u genetici ovjeka spada pitanje kakav je

uticaj nasljea a kakav sredine na nae ponaanje?

-Odrediti doprinos razliitih genetikih i sredinskih inilaca ljudskom

ponaanju ,nikada nije bio lak zadatak.
-Jedan od osnovnih problema je kako precizno definisati i izmjeriti takve
osobine(agresivnost ili inteligenciju na primjer).
-Osim toga,osobine ponaanja su sloene osobine,na njihovo ispoljavanje
utie veliki broj gena,kao i niz razlicitih faktora sredine.

-Svaki ovjek se raa sa sposobnou da koristi funkcije mozga.

-Osnovne funkcije mozga su:komunikacija,koordinacija i kontrola
funkcionisanja organizma kao cjeline,ali i sposobnost razmiljanja i
racionalnog donoenja odluka o pojavama koje se deavaju u datom
trenutku ili se mogu predvidjeti u budunosti.
-Kao i svaki drugi organ,mozak mora imati maksimalan potencijal,koji je
prevashodno uslovljen nasljednim dispozicijama i razlikuje se kod
razliitih individua,ali i razvojnim i sredinskim iniocima.

-Veina osobina ne ispoljava se odmah po roenju,ve se postepeno formira

i razvija tokom ivota.
-Taj proces se u psihologiji naziva RAZVOJ LINOSTI i on se ostvaruje
pod uticajem sredine,u najirem smislu te rijei i pod uticajem genetike
konstitucije svakog pojedinca.
-Od karakteristika normalne linosti ija se nasljednost i varijabilnost mogu
analizirati navode se inteligencija,crte linosti i talenti

Inteligencija
Inteligencija primarno predstavlja sposobnost ovjeka da rjeava odreene
situacije u kojima se nalazi.
Moe se izmjeriti pomou odreenih psihometrijskih testova,pri emu se
odreuje tzv.koeficijent inteligencija ( IQ ) .
Ovaj koeficijent se izraava u %,pokazuje odnos mentalne starosti osobe i
njene stvarne hronoloke starosti.
Ako IQ varira izmedju 80 i 120 intelektualne sposobnosti,osoba se svrstava u
prosjene,iznad 120 ona je nadprosjena,a ispod 70 se smatra mentalno
zaostalom.

-Vrijednost IQ ne govori sve o inteligenciji jedne osobe,jer pored optih postoje i

specifine obdarenosti i kreativne sposobnosti ovjeka.
-Utvreno je da dvije osobe sa istim IQ mogu biti vrlo razliite u ispoljavanju
pojedinanih sklonosti u okviru optih sposobnosti.
-Najee koriena metoda za ispitivanje uloge nasljednih inilaca i sredine u
razvoju inteligencije jeste ispitivanje podudarnosti IQ kod monozigotnih i
dizigotnih blizanaca koji su rasli u istim ili razliitim uslovima sredine,zatim
ispitivanje korelacija izmeu usvojene i neusvojene djece u porodicama.

-Veina naunika ,ipak,smatra da u razviu

ovjekove inteligencije genotip uestvuje sa oko
50%,dok je uticaj sredine oko 30%,a interakcije
genotipa i sredine oko 20 %.
-Tako,na primjer, pod povoljnim uslovima
(vaspitanje,kola,ishrana,njega) povoljan
genotip moe u prosjeku da utie na razvie
visokog IQ sa itavih 70%,dok u
neodgovarajuim uslovima moe da smanji
stepen svog uea na svega 30%.

Razvoj ljudske linosti

-Analiza psihikih odlika linosti pokazuje znatan udio nasljednih faktora u
njihovom razviu.
-Te osobine su najee pod poligenom kontrolom.
-Tako su visokonasljedne i u korelaciji kod brae,sestara i bliskih roaka
pojedine osobine temperamenta,kao to su introvertnost i
ekstrovertnost,zatim kritinost ,intuitivnost i osjetljivost razvijaju se u
veem stepenu pod uticajem sredinskih inilaca.

-Od tzv.specijalnih sposobnosti smatra se da su jasno nasljedne

verbalne sposobnosti,tj,tenosti u govoru,kao i sposobnost orijentacije
u prostoru.
-Izgleda da je u sposobnosti za razmiljanje i memorija, uticaj sredine (
tj.vjebanja i uenja ) odluujui.

-Razliiti talenti imaju takoe genetiku osnovu.

-Tako,na primjer,muzikalnost i sluh se nalaze pod jasnom genetikom
kontrolom,mada se u izvjesnom stepenu mogu razviti i tokom ivota.
-U porodicama Mocarta i Baha veliki broj lanova bili su izvanredni
muziari,mnogi od njih veoma poznati.
-Bavljenje slikarstvom i vajarstvom se takoe zasniva na jasnim genetikim
predispozicijama,isto kao i bavljenje mnogim drugim zanimanjima.

Genetika uslovljenost mentalnih

poremeaja
Genetike promjene koje vode abnormalnostima u ponaanju izazvane su:
- Vidljivim poremeajem u grai hromozoma (aberacije),
- Mutacijama u grai pojedinih gena,
- Mutacijama u poligenima.

Aberacije hromozoma koje su vidljive pod mikroskopom, po pravilu imaju za

posljedicu vei ili manji stepen umne zaostalosti osobe, jer zahvataju na
desetine pa i stotine gena. Najea aberacija koja se ispoljava mentalnom
zaostalou jeste trizomija 21. hromozoma (Daunov sindrom).

Razliite neuravnotene strukturne aberacije autozoma takoe imaju za

posljedicu mentalnu zaostalost. Meutim, poremeaji u polnim
hromozomima ne moraju uvijek imati takav efekat. Npr. kod mukaraca koji
imaju viak X- hromozoma (Klinefelterov sindrom) mentalna zaostalost
iznosi oko 25%, dok su oni koji imaju dva prekobrojna X- hromozoma
(XXXY) svi mentalno zaostali.
Nedostatak jednog X- hromozoma kod ena (Tarnerov sindrom); - umanjene
intelektualne sposobnosti.
Oko 15% sluajeva mentalne zaostalosti prouzrokovano je mutacijama u
jednom od gena ili u malom broju gena. Takve promjene se otkrivaju
analizom rodoslovnog stabla porodice ispitanika, kao i otkrivanjem
poremeenih biohemijskih procesa.

Dominantna mutacija jednog od gena na autozomnim hromozomima dovodi

do niza neurolokih deformacija poznatih pod nazivom Hantingtonova
horea.
Mentalna zaostalost je najee povezana sa ranije pomenutim enzimopatijama
(koje se nasleuju kao autozomno- recesivne bolesti)- fenilketonurija,
amaurotina idiotija...

Najvei broj abnormalnosti u ponaanju nastaje usljed mutacija u poligenima;

usljed poremeaja u itavom kompleksu nasljednih inilaca koji kontroliu
pojedine psihike oblike kod ljudi. Usljed mutacija poligena dolazi do
oboljevanja od izofrenije, epilepsije, manijanih depresija...

Ako od izofrenije oboli jedan od dizigotnih blizanaca, u 15% sluajeva

oboljee i drugi, dok kod monozigotnih blizanaca ta vjerovatnoa raste na
80%. Meu jedinkama koje nisu u srodstvu, ova koincidencija iznosi svega
1%.
*aberantne osobine ponaanja
*devijantne osobine ponaanja
Osobine koje u neto manjoj mjeri odstupaju od normalnog ponaanja
oznaavaju se kao devijantne gorme ponaanja, npr: sklonost ka kriminalu,
koritenje alkohola/droge...
Koincidencija za ovakva ponaanja je vie kod monozigotnih nego kod
dizigotnih blizanaca, mada ne toliko visoka kao kod aberantnih ponaanja.
Ovakve osobine se nalaze pod poligenskom kontrolom, to znai da je i
uticaj sredinskih inilaca za njih vrlo bitan.