TEHNOLOGIJA GORIVA

Doc. Dr. Novak Damjanovi

GORIVA
Pod gorivom se podrazumjevaju gorive materije koje
podvrgnute procesu sagorijevanja pored produkata
sagorijevanja daju odreenu koliinu toplote koja se moe
ekonomino koristiti (kao toplotna ili pretvaranje u
mehaniku ili elektrinu energiju).
Da bi se neka materija koristila kao gorivo ona mora da
zadovolji niz zahtjeva:
sagorijevanjem u kratkom vremenu mora se proizvesti
znatna koliina energije;
mora je biti u prirodi u znaajnoj koliini;
eksploatacija mora biti ekonomina;
ne smije mijenjati sastav i karakteristike u toku transporta
i skladitenja;
bezbjednost od poara i eksplozija;
ekonomska opravdanost i
uticaj na ivotnu sredinu i prevencija zagaenja.

Podjela goriva (II)

Pored opte podjele goriva se mogu podijeliti:
prema postojanosti: toplopostojna i toplonepostojna;
nainu koritenja: energetska i tehnoloka;
zapaljivosti: samozapaljiva i nezapaljiva i
primjeni u zavisnosti od stepena razvoja nauke i
tehnike (npr. goriva za motore sa unutranjima
sagorijevanjem, goriva za loenje u domainstvima).

Sastav goriva
Sastav goriva je potrebno znati radi:
poznavanja i ocjene mogunosti primjene;
odreivanja koliine toplote i proizvoda sagorijevanja;
provjere stepena iskoritenja novoprojektovanih i
rekonstruisanih postrojenja i
uporeivanje
simuliranog
i
stvarnog
procesa
sagorijevanja kod modeliranja procesa.

Elementarna analiza goriva

Elementarana analiza goriva omoguava izraunavanje:
potrebne koliine vazduha za potpuno sagorijevanje;
toplotne moi goriva;
koliine i sastava proizvoda sagorijevanja i
temperature sagorijevanja.
Gorivo se sastoji iz:
gorivih elemenata (ugljenik, vodonik i gorivi sumpor);
negorivih elemenata (kiseonik i azot) i
nevezanih elemenata (pepeo i voda).
Uobiajeno sastav vrstih i tenih goriva se izraava
masenim udjelima a gasovitih zapreminskim udjelima
pojedinih komponenti goriva.

Tehnika analiza goriva

Zagrijavanjem goriva na povienim temperaturama bez prisustva
vazduha dolazi do njegovog termikog razlaganja na isparljive i
neisparljive sastojke. Sastav goriva na osnovu tehnike analize:
isparljivi sastojci:
gorivi isparljivi sastojci (volatili) Vol (%): vol (kgvol/kgg)
negorivi isparljivi sastojci (voda) W (%): vol (kgH2O/kgg)

neisparljivi sastojci:

gorivi ugljenik (fiksni ugljenik)

negorive materije (pepeo)

Cfix (%): cfix (kg Cfix/kgg)

A (%): a (kg CA/kgg)

Vol + W + Cfix + A = 100%

Tehnika analiza jo daje:

gornju topotnu mo goriva (Hg) (J/kg) i
donju topotnu mo goriva (Hd) (J/kg)
Toplotna mo goriva predstavlja koliinu toplote koja se oslogaa
potpunim sagorijevanjem jedinice mase goriva.

Osnovne karakteristike elemenata goriva

Gorivo se sastoji iz:
gorivog dijela:
ugljenik (C) prisutsn u najveoj mjeri i sagorijevanjam oslobaa
najveu koliinu topote. Toplotna mo 33829 (kJ/kg);
vodonik (H) u gorivima se nalazi u sva tri agregatna stanja. Toplotna
mo - 142014 (kJ/kg);
sumpor (S) u gorivima moe biti gorivi (u obliku organskih jedinjenja)
i negorivi (sulfati eljeza i kalcijuma);
kiseonik (O) nije gorive element, njegovo prisustvo potpomae
sagorijevanja, moe biti u obliku jedinjenja ili slobodan i
azot (N) nalazi se u neznatnim koliinama, proizvodi sagorijevanja
azota su tetni (kancirogeni i kisele kie).

negorivog dijela:
voda i
pepeo.

Negorive materije u gorivima

Negorive mineralne materije u gorivima su prisutne kao:
primarne iz pramaterije iz koje je gorivo nastalo;
sekundarne dospjele u gorivo u toku njegovog nastanka i
tercijarne dospjele u gorivo u toku njegove eksploatacije.
Pepeo u gorivu predstavlja smjesu oksida mineralnih materija koja
ostaje nakon zavretka sagorijevanja. Pepeo u veim koliinama je
nepoeljan u gorivima jer:
pogorava prenos toplote na grejne povrine;
dovodi do habanja radnih elemenata mlinova priprema goriva;
poveava transportne trokove;
poveava otpor dima i
smanjuje koeficijent prenosa toplote.

Vlaga u gorivu smanjuje njegovu topotnu mo, za isparavanje 1 kg

vode troi se 2450 kJ/kg. U vrstom gorivu voda je prisutna kao:
gruba vlaga - dospjela u gorivo u toku eksploatacije, skladitenja ili
transporta;
higroskopna vlaga dospijeva u gorivo kapilarnim silama i
konstituciona vlaga hemijski vezana tzv. kristalna voda.

Toplotna mo goriva
Pod toplotnom moi goriva (H) podrazumjeva se koliina toplote
dobijena/osloboena potpunim sagorijevanjem jedinice koliine goriva, pod
uslovom da:
ugljenik i sumpor iz goriva budu u proizvodima u obliku svojih dioksida u
gasnoj fazi, a azot da ne podlijee sagorijevanju;
prozvodi sagorijevanja budu svedeni na temperaturu koju je gorivo imalo
prije sagorjevanja (293 K) i
voda u proizvodima sagorjevanja bude u tenoj fazi (gornja toplotna mo
goriva Hg goriva) ili da voda bude u obliku pare (donja toplotna mo goriva
Hd).
Razlika u vrijednosti gornje i donje toplotne moi goriva predstavlja proistie
iz toga u kakvoj fazi/agregatnom stanju se nalazi voda u proizvodima
sagorijevanja goriva.
Voda u proizvodima sagorjevanja goriva potie iz vlage prisutne u gorivu ili
nastaje kao proizvod sagorjevanja vodonika u gorivu.
Ukoliko se voda u proizvodima sagorjevanja nalazi u parnoj fazi jedan dio
koliine toplote dobijen sagorjevanjem jedinice koliine goriva utroen na
njeno zagrijavanje od 293 K do 373 K i prevoenje u gasnu/parnu fazu. Toplota
potrebna za zagrijavanje i isparavanje prisutne i nastale vode u proizvoda
sagorjevanja je 44 kJ/mol = 2444 kJ/kg).

vrsta goriva

vrsta goriva
vrsta goriva koriste se:
u kotlovskim postrojenjima:
ugljevi;
biomasa i
kriljci.
za individualna grijanja:
ugljevi;
drvo i
briketi.

Podjela ugljeva prema starosti i nastanku

U prirodi formiranje ugljeva se odvija u dva stepena:
prvi transformacija biljne mase u treset - djelovanjem
pritiska i temperature na biljnu masu i ivotinjske ostatke
u kombinaciji sa dejstvom anaerobnih bakterija (teorija
Gumbel-a) i
drugi transformacija treseta u ugalj.
Prema starosti ugljevi se dijele:
kameni devon, prije 450x106 godina;
mrki kreda, prije 1-60x106 godina;
mrki (lignit) prije nekoliko miliona godina i
treset prije oko milion godina.
Prema materiji od koje su nastali ugljevi se dijele:
humusne pramaterija biljna;
sapropelne pramaterija ostaci ivih organizama i
lipotobilni pramaterija voskovi i smole.

Treseti
Treset (rastresita masa sive do crne boje) predstavlja prvu fazu
transformacije biljne mase u procesu koji prethodi nastajanju uglja.
Prema stepenu transformacije trest se dijeli na:
vlaknasti jo neraspadnuti ostaci biomase;
zemljasti osnovni dio se ve transformisao u treset i
smolasti homogena tresetna masa bez ostataka biomase.
Razlikuje se povrinski i dubinski. Lako se pali i gori dugim
plamenom, sklon je samozapaljenju. Ima malu vrstou i toplotnu mo
pa je poeljno njegovo briketiranje.
Sastav treseta:
ugljenik 53-60%;
vodonik 4,5-6,5%;
kiseonik 30-40%;
azot 1,5-3,0%
sumpor do 0,3%
pepeo 3-12%.
Toplotna mo 11,75-12,58 MJ/kg.

Mrki ugljevi
Mrki ugljevi prema stepenu ugljenisanja nalaze se izmeu treseta i kamenih
ugljeva.
U zavisnosti od strukture, stepena ugljenisanja i karakteristika dijele se na:
lignite pretrpjeli su najmanje promjene u odnosu na pramateriju;
smolaste proizvod duboke transformacije pramaterije i
zemljasti po karakteristikama zmeu lignita i smolastih mrkih ugljeva.
Toplotno su nepostojani, male tvrdoe i vrstoe, skloni oksidaciji i
samozapaljenju. Koriste se u velikim termoenergetskim postrojenjima i za
dalju preradu (briketi i polukoks) ili za gasovita goriva.
Sastav treseta:
ugljenik 65-75%;
vodonik 5-6%;
kiseonik i azot 17-28%;
sumpor do 5%
pepeo 7-45% .
Donja toplotna mo 29.3 MJ/kg.

Kameni ugljevi
Kameni
ugljevi
predstavljaju
transformacije poetne materije.

proizvod

skoro

potpune

Kameni ugljevi su manje higroskopni, vee tvrdoe i vrstoe,

hemijski stabilniji.

Sastav kamenih ugljeva:

ugljenik 75-90%;
vodonik 4-6%;
kiseonik 2-28%;
sumpor do 5%;
vlaga 3-15%;
pepeo 20,9-29,3.
Donja toplotna mo 29.3 MJ/kg.

Antaciti
Antraciti predstavljaju ugljeve kod kojih je proces
ugljenisanja transformacije pramaterije skoro zavren.
U odnosu na kamene ugljeve jo manje su higroskopni, vee
tvrdoe i vrstoe, hemijski stabilniji.
Sastav antracita:
ugljenik 97-98%;
vlaga oko 6%;
pepeo 8-20%.

Donja toplotna mo 21,1-27,2 MJ/kg.

Uljni kriljci
Uljni kriljci nastali su od organskog mulja nastalog
raspadanjem biljnih i ivotinjskih organizama
planktona stajaih voda.

Biogoriva

Biomasa kao gorivo

Biomasa ostaci biljnih kultura i materija nastalih
biolokim procesima.
Biogoriva biomasa koja sagorijevanjem moe
proizvesti odreenu koliinu energije koja se moe
racionalno iskoristiti. Primjenom biogoriva dolazi do
znaajnog smanjenja zagaenja ivotne sredine.
Nedostaci:
sakupljanje;
transport i
ekonomski razlozi.

Biogoriva za motore sa unutranjim sagorijevanjem

Globalno zagrijavanje, emisija gasova staklene bate, rast cijena fosilnih
goriva na svjetskom tritu i preporuke svjetskih organizacija dovele su
do rasta upotrebe alternativnih i obnovljivih izvora energije.
S obzirom na konstrukciju motora i injenicu da njihova primjena ne
zahtijeva znaajnije modifikacije motora i sistema za skladitenje i
ubrizgavanje goriva, biogoriva predstavljau najadekvatniju alternativu
fosilnim gorivima.
Biogoriva za pogon motora sa unutranjim sagorijevanjem su tena ili
gasovita goriva proizvedena iz biomase i mogu biti proizvedena
neposredno iz biljaka ili posredno iz industrijskog, komercijalnog, kunog
i poljoprivrednog otpada.
Postoje vie vrste biogoriva koje zavisno od ulazne sirovine, koja se
koristi za proizvodnju, i procesa proizvodnje mogu podijeliti na biogoriva:
prve za proizvodnju biogoriva prve generacije koriste se kukuruz,
eerna trska, penica, sirak, krumpir, eerna repa, uljana repica,
suncokret, soja, palma i dr;
druge proizvodnja biogoriva druge generacije zasniva se na preradi
razliitih nejestivih sirovina koje ukljuuje i otpadnu biomasu (stabljike
penice i kukuruza, drvo, ulja koritena za pripremu hrane) i
tree generacije biogoriva tree generacije dobijaju se procesima
prevoenja biomase u izvore energije pomou mikroalgi.

Najznaajnija biogoriva prve generacije

koja se koriste za pogon motora sa
unutranjim sagorijevanjem, bilo da se
koriste kao ista ili u kombinaciji (smjesi)
sa konvencionalnim fosilniom gorivima
su:
ista biljna ulja;
biodizel;
alkoholi i
biogas.

Pored biodizela i alkohola koji se mogu

proizvoditi iz nejestivih i otpadnih sirovina,
najnaajnija biogoriva druge generacije koja
se mogu koristiti za pogon motora sa
unutranjim sagorijevanjem su:
biohidrogen;
biodimetileter (bio-DME);
dimetilformamid (DMF);
HydroThermal Upgrading (HTU) dizel;
Fischer-Tropsch dizel i
mjeavine alkohola.

Biogoriva tree generacije dobijaju se

procesima prevoenja biomase u izvore
energije pomou mikroalgi, ovi procesi se
mogu biti:
biokemijski,
hemijski;
procesi direktnog sagorijevanja i
termohemijski.

Direktno sagorijevanje ulja bez obrade (SVO

Straight Vegetable Oil)
ista biljna ulja mogu se koristiti kao dizel gorivo bez
obrade, mada su mnogo viskoznija od konvencionalnih
dizel goriva. ista biljna ulja ne sagorijevaju kao fosilno
dizel gorivo i mnoge studije pokazuju da njihovim
koritenjem kao pogonskog goriva dolazi do formiranju
taloga na unutranjim povrinama motora, habanja
pumpe za gorivo, znatnog poveanje trokova
odravanja i smanjenja ivotnog vijeka motora.
Ovi problemi se donekle mogu ublaiti instalacijom
sistema sa dva rezervoara gdje se u jednom rezervoaru
biljno ulje predgrijava, a dizel motor startuje i zaustavlja
na fosilno dizel gorivo

Razrjeenje biljnog ulja fosilnim dizel

gorivom ili kerozinom
Biljno ulje se moe koristiti razrijeeno fosilnim dizel
gorivom ili kerozinom. Primjena ovakvog goriva moe
prouzrokovati probleme koji se ogledaju u: oteanom
paljenju, zaepljenju injektora za gorivo, taloenju u
rezervoarima,
poveanoj
potronji
ulja
za
podmazivanje, formiranju taloga na unutranjim
povrinama motora i smanjenju
ivotnog vijeka
motora.

Mikroemulgovanje
Mikroemulzije su stabilne koloidne disperzije optiki
izotropnih fluida, koje nastaju mijeanjem dvije
nemjeljive tenosti i jedne ili vie povrinski aktivnih
materija. Mikroemulzije biljnih ulja i alkohola nisu
pogodne za dugotrajno korienje u dizel motorima
zbog: nepotpunog sagorjevanja, nastajanja ugljeninih
taloga, poveanja viskoznosti ulja za podmazivanje,
toplotna mo i cetanski broj mikroemulzija su manji i
karakteristike mikroemulzija na niskim temperaturama
su loije u odnosu na fosilno dizel gorivo.

Piroliza
Pod pirolizom se podrazumijeva termika razgradnja
(krekovanje) jedinjenja bez prisustvu vazduha, ili u struji
azota, sa ili bez prisustva katalizatora. Termikom
razgradnjom triglicerida nastaje smjesa alkana, alkena,
alkandiena, aromatskih jedinjenja i karboksilnih kiselina.
Zastupljenost pojedinih vrsta jedinjenja u nastalom
proizvodu prvenstveno zavisi od vrste biljnog ulja,
temperature procesa i prisustva katalizatora i kiseonika.
Procesom pirolize poveava se cetanski broj i smanjuje
viskoznost ulja. Zbog visoke viskoznosti, visokog sadraja
pepela, ostataka ugljenika i loih karakteristika na niskim
temperaturama pirolizovana biljna ulja ne ispunjavaju
zahtjeve standarda za kvalitet goriva (Schwab i sar., 1988).
Pored toga, u toku pirolize smanjuje se sadraj kiseonika,
ime se gubi najvea ekoloka prednost biogoriva.

Transesterifikacija
Najei i po rezultatima najbolji vid modifikacije biljnih ulja
je transesterifikacija, pri emu se proizvod dobijen ovim
postupkom naziva biodizel.
Po hemijskom sastavu biodizel je monoalkilni ester niih
alkohola i dugolananih masnih kiselina porijeklom iz ulja ili
masti biljnog ili ivotinjskog porijekla. Ovo je ira, definicija
koju navodi ameriki standard ASTM D 6751 (ASTM
Standards, 2003), dok evropski standard EN 14214
(European norme EN 14214, 2003) govori o biodizelu kao
metilnom esteru masnih kiselina.
H 2C-OCOR
I
HC-OCOR + 3 ROH
I
H 2C-OCOR
triglicerid

alkohol

katalizator

ROCOR
+
ROCOR
+
ROCOR
smjesa alkil
estra

H 2C-OH
I
HC-OH
I
H 2C-OH
glicerol

Aspekti primjene biodizela

Koritenje biljnih ulja i samog biodizela kao pogonskog
goriva za dizel motore moe izazvati odreene probleme.
Istovremeno, primjena biodizela ima niz prednosti. Prednosti
i nedostatake upotrebe biodizela potrebno je sagledati u
znatno irem aspektu, a oni u mnogome zavise od toga da li
se biodizel koristi kao ist ili u mjeavini sa fosilnim dizel
gorivom, kao i od uslova rada, vrste i tipa motora.
Generalno, problematika primjene biodizela, se moe
posmatrati sa tri aspekta:
tehno-energetskog;
ekonomskog i
ekolokog.

Tehno-energetski aspekti primjene biodizela

Sa tehno-energetskog aspekta primjene, biodizel predstavlja
visokokvalitetno gorivo za dizel motore sa unutranjim
sagorijevanjem, ije se prednosti primjene u odnosu na
fosilno dizel gorivo ogledaju u:
mazive karakteristike biodizela produavaju vijek trajanja
dizel motora;
biodizel ima vii cetanski broj od fosilnog dizel goriva;
odsustvo sumpora u biodizelu znaajno produava vijek
trajanja katalizatora za naknadnu obradu izduvnih gasova;
biodizel se moe koristiti u postojeim motorima sa
unutranjim sagorijevanjem, a da se pri tome bitno ne
mijenja sadanja tehnologija proizvodnje motora;
skladitenje biodizela i njegovih mjeavina s fosilnim
dizel gorivom sigurnije je od skladitenja istog fosilnog
dizel goriva, taka paljenja biodizela je iznad 150 C i
njegovom primjenom nije potrebno mijenjati postojee
transportne i skladine sisteme.

Meutim, sa tehno-energetskog aspekta primjena biodizela

moe da izazove i odreene probleme od kojih su
najznaajniji:
biodizel ima loije niskotemperaturne karkteristike od
fosilnog dizel goriva;
biodizel moe izazvati probleme na konstrukcionim
materijalima sistema za ubrizgavanje i skladitenje goriva,
posebno na vozilima proizvedenim prije 1994. god.;
biodizel sakuplja neistoe iz motora koje se akumuliraju
u filteru goriva to dalje moe prouzrokovati zaepljenje
filtera goriva;
toplotna mo biodizela je za oko 10 % nia od fosilnog
dizel goriva;
za razliku od konvencionalnog fosilnog dizel goriva
biodizel nema dovoljno razvijenu mreu distribucije, ali se
ova infrastruktura unapreuje i
zbog vie viskoznosti biodizel ima loije ubrizgavanje i
rasprivanje od fosilnog dizel goriva.

Ekonomski aspekti primjene biodizela

Pozitivni ekonomski aspekti primjene biodizela ogledaju se
kroz:
koritenjem biodizela smanjuje se ekonomska zavisnost
od konvencionalnih neobnovljivih fosilnih goriva;
poveanje deviznih rezervi;
otvaranje novih radnih mjesta,;
poveanje industrijske proizvodnje,
dodatno prilivanje sredstava ka poljoprivredi i
doprinos ekonomskom razvoju ruralnih sredina.

Negativni ekonomski aspekti primjene biodizela u odnosu na

fosilno dizel gorivo ogledaju se u njegovoj cijeni. Cijena
biodizela u najvioj mjeri zavisi od izbora sirovina i
kapaciteta proizvodnog pogona i u sadanjim uslovima
proizvodnje teko se moe govoriti o konkurentnoj cijeni
biodizela u odnosu na fosilno dizel gorivo.
Imajui u vidu injenicu da u ukupnoj proizvodnji biodizela
uljna sirovina uestvuje sa vie od 80 %, jedan od naina
smanjenje cijene biodizela je proizvodnja iz alternativnih
jeftinih sirovina kao to su otpadna (koritena) i nejestiva
ulja ili sirovina sa viim sadrajem ulja.
Drugi, moda znaajniji nain smanjenja cijene biodizela,
jeste ukidanje akciza na biodizel i uvoenje subvencija, kako
u proizvodnji uljarica tako i u samoj proizvodnji biodizela.

Ekoloki aspekti primene biodizela

Najvaniji aspekt primjene biodizela je ekoloki, odnosno
injenica da njegovom upotrebom dolazi do znatnog smanjenja
zagaenja ivotne sredine, a posebno je smanjena emisija
gasova sa "efektom staklene bate".
Posmatrano sa stanovita ouvanja ivotne sredine, primjena
biodizela ima niz prednosti koje se ogledaju kroz:
u toku sagorijevanja biodizela u motorima sa unutranjim
sagorijevanjem znatno se smanjuje emisija tetnih izduvnih
gasova (vrste estice, ugljen-monoksid, nezasieni
ugljovodonici, sumpor-dioksid);
osnovna sirovina za dobijanje biodizela je obnovljiva;
biodizel je neotrovan i bioloki razgradljiv;
za proizvodnju biodizela mogu se koristiti i otpadna ulja,
ime se rjeava problem njihovog odlaganja, a istovremeno
se smanjuje i cijena biodizela i
biodizel smanjuje emisiju policiklinih i nitriranih
policiklinih aromatskih jedinjenja koji su potencijalni
uzronici kancera.

20

Promjena u emisiji, (%)

10
0
-10
-20
-30
-40
-50
-60
-70
-80
0

20

40

60

Udio biodizela, (%)

80

100

Tena goriva

Tena goriva
Prednosti tenih goriva:
visoka toplotna mo;
mali sadraj balasta;
mali gubici pri sagorijevanju i
univerzalnost u primjeni.
Nedostaci:
opasnost od poara lakozapaljivi;
nastajanje statikog elektriciteta i
otrovnost.
Prema nainu nastanka dijele se na :
prirodna i
preraena.

Nafta sastav i nastanak

Nafta je smjesa velikog broja razliitih ugljovodonika
(90%), ostatak su jedinjenja sumpora, azota, kiseonika i
metala, asfaltena i naftne smole.
Osnovne grupe ugljovodonika u sirovoj nafti su:
aciklini ugljovodonici alkani (parafini);
aliciklini ugljovodonici nafteni sa jednim ili vie
prstenova u molekulu;
mono i vieciklini aromatski ugljovododnici i
vieciklini naftensko-aromatski ugljovododnici.

Od neugljovodoninih sastojaka nafte najznaajniji su:

jedinjenja sumpora sadraj sumpornih jedinjenja
(merkaptani, sulfidi, polisulfidi, vodonik disulfid ...)
preraunat na elementarni sumpor kree se u granicama
do 6%. Sumporna jedinjenja su otrovi za katalizatore,
korozivni su, sagorijevanjem nastaje SO2;
jedinjenja azota sadraj azotnih jedinjenja (piridin,
hinolin, pirol, indin, karbazol...) je do 1%, smanjuju
aktivnost katalizatora, sagorijevanjem nastaju oksidi azota;
jedinjenja kiseonika nalaze se u naftnim smolama, kao
naftenske i masne kiseline, u obliku fenola;
jedinjenja metala nalaze se u obliku mineralnih soli
(hloridi, sulfati) i u obliku sapuna (soli viih masnih i
naftenskih kiselina) i
asfalteni i naftne smole nalaze se u obliku koloidnodispergovanih estica, sloene su hemijske strukture u iji
sastav ulaze C, H, O, S, N i matali. Teko su isparljivi i pri
destilaciji najvie se koncentriu u ostacima destilacije.

Istraivanja i eksploatacija nalazita nafte zapoeti su u drugoj

polovini XIX vijeka, a bri razvoj je uslijedio u dvadesetom vijeku
razvoj automobilske industrije i peterohemije.
Dvije najznaajnije teorije o nastanku nafte su da je nafta:
biogenog porijekla nafta vodi porijeklo od organskog i
ivotinjskog istaloenog materijala, prevashodno morski
organizmi i
abiogenog porijekla nastanak nafte pripisuje se neorganskim
karbonatnim stjenama, pri visokim temperaturama i pritiscima
na velikim dubinama u prisustvu eljeza i nikla.
Eksploatacija nafte zapoinje buenjem slojeva zemlje ili morskog
dna iznad leita. Kroz nastalu buotinu nafta pod dejstvom
pritiska spontano izbija na povrinu, a kasnije kako se pritisak
sniava nafta se crpi pumpama i otprema u rezervoare. Postupak
eksploatacija nalazita nafte i njen transport naftovodima i
tankerima mnogo je jeftiniji od eksploatacije i transporta uglja.

Prerada nafte
Sirova nafta se prerauje u rafinerijama. Preradom
nafte dobije se vei broj proizvoda:
goriva rafinerijski gas, motorni benzin, dizel goriva i
ulja za loenje;
maziva maziva ulja i masti i
sirovine za hemijsku industriju.
Postupci prerade nafte mogu se svrstati u dvije grupe:
primarni atmosferska i vakuum destilacija i
sekundarni katalitiki i termiki postupci
(krekovanje, reformiranje, rafinacija, koksovanje,
piroliza i drugi).

Tena goriva dobijena preradom vrstih

goriva
Tena goriva se mogu dobiti preradom vrstih goriva: mrkog uglja,
kamenog uglja i uljnih kriljaca.
Pored tenih goriva (lako motorno ulje i teki benzin) dobijena
preradom mrkog uglja postupkom suve destilacije (primarna 4505000C, suva 600-8000C i visokotemperaturna 900-13000C) dobiju se
i gasoviti proizvodi i vrsti ostatak (koks).
Proizvodi suve destilacije kamenog uglja su: polukoks, primarni ter
i gasovi primarne destilacije (mogu se prevesti u teno gorivo).
Ter kamenog uglja prerauje se u tena goriva:
destilacijom dobijaju se laka pogonska ulja, ulje za loenje i
smola kao ostatak i
hidriranjem pod visokim prititskom dobije se gorivo za kotlove
i benzin.
Preradom
gorivih
kriljaca
ekstrakcijom,
krekovanjem dobiju se benzin, ulje za loenje.

destilacijom

Tena goriva dobijena preradom nafte

Najkomercijalnija goriva koja se dobiju preradom nafte
su:
teni naftni gas (TNG);
motorni benzin;
gorivo za mlazne motore (kerozin);
ulje za loenje (lo ulje) i
mazut.
Svi navedeni proizvodi se dobijaju iz frakcija nafte
dobijenih atmosferskom destilacijom i vakuum
destilacijom i njihovom daljom preradom sekundarnim
postupcima.

Karakteristike goriva

Gustina (kg/m3) je masa tenosti po jedinici zapremine,

mjerena na definisanoj temperaturi i pritisku.
Viskoznost je mjera unutranjeg otpora tenosti prema
kretanju i jedan je od kljunih faktora u postavljnju
zahtjeva u pogledu temperature pumpatibilnosti,
ubrizgavanja, skladitenja i transporta goriva.
Kinematska viskoznost (m2/s) je odnos dinamike
viskoznosti i gustine fluida i predstavlja mjeru otpora
tenosti prema teenju pod dejstvom sopstvene mase.
Viskoznost biodizela moe biti dosta visoka i iz ovog
razloga je vrijednost viskoznosti potrebno drati u okviru
prihvatljivih vrijednosti kako bi se izbjegao njen negativan
uticaj na rad sistema za ubrizgavanja goriva.
Taka paljenja (0C) definie se kao najnia temperatura
na kojoj dolazi do paljenja para koje se razvijaju iznad
goriva njegovim zagrijavanjem pri tano definisanim
uslovima.

Taka zamuenja (0C) je vana za predvianje (obezbjeenje)

dobrih karakteristika goriva na niskim temperaturama. Ova
vrijednost je definisana lokalnim klimatskim karakteristikama.
Granica filtrabilnosti - CFFP (0C) je najnia temperatura na
kojoj odreena zapremina uzorka goriva proe kroz standardnu
jedinicu za filtraciju, u odreenom vremenu, kada se uzorak hladi
po tano definisanim uslovima.
Koksni ostatak (%) je ostatak koji ostaje nakon isparavanja i
termike degradacije uzorka po tano definisanim uslovima.
Cetanski broj je pokazatelj kvaliteta sagorijevanja fosilnog dizel
goriva. Cetanski broj je mjera kanjenja paljenja, odnosno
vremena izmeu poetka ubrizgavanja i poetka sagorijevanja
goriva. Goriva sa viom vrijednosti cetanskog broja imaju krae
vrijeme odgoenog paljenja, obezbjeuju vie vremena za
potpuno sagorijevanje.
Cetanski indeks odreuje se raunski na osnovu destilacionih
karakteristika i gustine.
Sulfatni pepeo predstavlja ostatak koji ostaje nakon to se
uzorak ugljenie, tretira sumpornom kiselinom i grije do
konstantne mase.

Destilacione karakteristike benzinski goriva:

- destilacione karakteristike
- napon para po Riedu

Sadraj olova (%) je

Sadraj sumpora (%) je
Korozija na bakarnoj traci je
Indeks isparljivosti je
Sadraj aromata (%)
Sadraj olefina (%)
Cetanski broj je mjera kanjenja paljenja,
odnosno
vremena
izmeu
poetka
ubrizgavanja i poetka sagorijevanja goriva.

Motorni benzin
Jedan od najvanijih proizvoda dobijenih preradom nafte je
motorni benzin. Motorni benzin predstavlja smjesu benzinskih
frakcija
ugljovodonika
(proizvod
katalitikog
reforminga,
krekovanja i alkilacije) i manjih koliina aditiva kojima se
obezbjeuje zahtjevani kvalitet.
Najvaniji zahtjev koji se postavlja pred motorni benzin je
sagorijevanje bez detonacija. Detonacija u benzinskom motoru
nastaje kada se gorivo u cilindru motora zapali prije nego se pojavi
varnica samozapaljenje. Posljedice samozapaljenja su poveana
potronja goriva, pregrijavanje, gubitak snage motora i oteenje
njegovih dijelova (leajevi i zaptivni elementi).
Mjerilo stabilnosti benzina na detonaciju predstavlja oktanski broj.
Oktanski broj benzina odreuje se uporeivanjem naina njegovog
sagorjevanja sa sagorijevanjem smjese n-heptana i izooktana u
standardizovanom motoru za ispitivanje u laboratoriji. Oktanski
broj se poveava dodatkom antidetonatorskih aditiva. Nekada se
kao antidetonator koristilo tetraetilolovo. Iz ekolokih razloga
ograniava se ili potpuno ukida upotreba tetraetil olova i
tendencija je proizvodnje bezolovnih motornih benzina (BMB).

Goriva za mlazne motore

Frakcija nafte sa intervalom kljuanja od 180 do 2400C
prvobitno se koristila za osvjetljenje petrolej. Pojava i
razvoj elektrinog osvjetljenja doveli su do znatnog
smanjenja potronje petroleja, pa se petrolejska frakcija
nafte danas najvie koristi kao gorivo za mlazne motore
mlazno gorivo ili kerozin.
Petrolejska frakcija nafte se koristi i za dobijanje dizel
goriva.

Dizel goriva
Goriva za dizel motore sadre ugljovodonike irokog
raspona temperatura kljuanja od oko 170 do 3500C, uz
dodatak aditiva. Dobijaju se mjeanjem frakcija nafte iz
atmosferske destilacije (petrolejska i gasna ulja),
vakuum destilacije (gasno ulje) i nekih frakcija iz
sekundarnih postupaka prerade nafte.
Slino oktanskom broju kod motornog benzina, dizel
goriva se karakteriu cetanskim brojem, kao mjerilom
samozapaljenja goriva.
Za razliku od od motornog benzina, izraena
sposobnost samozapaljenja, odnosno visok cetanski
broj karakteristika je kvalitetnog dizel goriva.

Ulja za loenje
Ulja za loenje dobijaju se mjeanjem raznih ostataka
destilacije nafte i tenih frakcija ugljovodonika kojima
su prethodno odstranjena sumporna jedinjenja. Kao
komponente za mjeanje mogu se koristiti ostaci
atmosferske destilacije i vakuum destilacije nafte,
gasna ulja iz atmosferske i vakuum destilacije i teko
ulje koje se dobija pri katalitikom krekovanju.

Lo ulje ekstra lako (LUEL)

Lo ulje srednje (LUS)

Lo ulje teko (LUT)

Gasovita goriva

Gasovita goriva
Gasovita goriva se koriste za proizvodnju toplote u industriji i
domainstvima, za pogon gasnih motora i turbina, za preradu u
tena goriva i u razliitim procesima u industriji.
Prednosti gasovitih goriva u odnosu na vrsta i tena goriva su:
potpunije sagorjevanje;
manji balast;
sagorjevaju sa manjim koef. vika vazduha;
lako se mijeaju sa vazduhom;
sagorjevanje se lake regulie;
proizvodi sagorjevanja su istiji i
lako se transportuju.
Prema porjeklu gasovita goriva se dijele na:
prirodna (zemni, jamski, barski i truli gas) i
preraena (rafinerijska sporedni proizvod prerade nafte,
destilaciona proizvodi termike razgradnje vrstih i tenih
goriva, generatorski gas proizvod gasifikacije vrstih goriva).

Prirodna gasovita goriva

Zemni gas je po sastavu smjesa ugljovodonika (metana i njegovih
homologa) sa primjesama vodonika, kiseonika, ugljen dioksida
monoksida i azota, se javlja kao pratioc nafte na naftonosnim
poljima. Gdje se nalazi kao slobodan iznad nafte slobodan gas ili
kao vezan odnosno rastvoren u nafti, u zavisnosti od pritiska koji
vlada u naftonosnom polju.
Prema vrsti ugljovodonika koji ine osnovu zemnog gasa razlikuje
se:
suvi (siromani) zemni gas osnova metan i etan sa malo
propana, butana i ostalih sastojaka i
vlani (bogati) zemni gas pored metana i etana sadri veu
koliinu propana i butana.
Jamski gas nastaje dekompozicijom jednog dijela materije uglja na
odreenim dubinama. Po sastavu je uglavnom metan, opasan je
zbog sklonosti ka eksploziji i ne koristi se kao gorivo.

Preraena gasovita goriva

Preraena gasovita goriva dijele se u tri osnovne grupe:
goriva dobijena preradom nafte ili njenih proizvoda;
goriva dobijena preradom gasovitih prirodnih goriva i
goriva dobijena iz vrstih goriva.
Teni (kondenzovani) gasovi gasovita goriva, na sobnoj
temperaturi i relativno niskim pritiscima mogu se prevesti u teno
stanje. Sastoje se iz ugljovodonika sa tri ili etiri C atoma. Koriste
se za pogon motora sa unutranjim sagorjevanjem i u hemijskoj
industriji.
Rafinerijski gasovi nastaju u toku prerade nafte i njenih derivata.
Sastoje se iz niih zasienih i nezasienih ugljovodonika. Koriste
se za zagrijavanje industrijskih pei.
Destilacioni gasovi nastaju u procesima suve destilacije drvne
mase, ugljeva i uljnih kriljaca. Sastojci koji ulaze u njihov sastav
su vodonik, metan i drugi ugljovodonici, ugljenmonoksid i njegove
primjese.

Generatorski gas
Generatorski gas je proizvod gasifikacije vrstih prirodnih ili
vjetakih goriva u gasnim generatorima uduvavanjem vazduha ili
vodene pare ili mjeavine vazduha i vodene pare kroz uareno vrsto
gorivo. U zavisnosti od postupka (koritenog fluida) dobije se gorivo
odgovarajue toplotne moi i odgovarajueg sastava, pa se tako
dobiju:
vazduni
vodeni i
mjeani gas.
Prednosti generatorskog gasa u odnosu na vrsta goriva:
smanjenje aerozagaenja smanjuje se sadraj sumpora u odnosu
na vrsto gorivo iz kog se dobija;
potpuna automatizacija procesa sagorjevanja;
manji sadraj pepela;
manji sadraj oksida azota u izduvnim gasovima i
vea rentabilnost.

Vazduni generatorski gas

Osnovni sastojak vazdunog generatorskog gasa je
ugljen monoksid, s obzirom da se proizvodi
produvavanjem vazduha kroz uareno vrsto gorivo:

Karakteristike vazdunog generatorskog gasa:

toplotna mo: 3,7-4,7 MJ/m3
sastav: CO, H2, CH4, drugi ugljovodonici, CO2 i N2
primjena: industrijske pei i SUS motori.

Vodeni-sintezni generatorski gas

Osnovni sastojci vodenog-sinteznog generatorskog
gasa su vodonik i ugljen-monoksid, proizvodi se
uvoenjem vodene pare kroz uareno vrsto gorivo:

Karakteristike vodenog generatorskog gasa:

toplotna mo: 10,88 MJ/m3
sastav: CO, H2, primjese: CO2, CH4, N2, O2 i H2S.
primjena: dobijanje tenih goriva i maziva.

Mjeani generatorski gas

Mjeani generatorski gas proizvodi se istovremenim
uvoenjem vazduha i vodene pare kroz uareno vrsto
gorivo, tako da se istovremeno stvara vazduni i vodeni
generatorski gas.
Karakteristike vazdunog generatorskog gasa:
toplotna mo: do 18,6 MJ/m3
primjena: dobijanje gasova vee toplotne moi,
grijanje i pogon SUS motora.

Teni naftni gas

Gasoviti proizvodi primarne prerade nafte iz frakcije
koja se odvodi sa vrha atmosferske kolone dobiju se
loivi gas i teni naftni gas (TNG).
Loivi gas se sastoji od CH4, C2H6 i H2S i slui kao
gorivo u samoj rafineriji.
TNG je najlaki komercijalni derivat nafte, sastoji se od
smjese propana i butana prevedenih u teno stanje.
Koristi se kao gorivo u domainstvima, industriji i za
pogon motora sa unutranjim sagorijevanjem.
Gasoviti ugljovodonici nastaju kao sporedni proizvodi u
nekim sekundarnim procesima prerade nafte.

Zemni gas
Nafta se u svojim leitima u Zemljinoj kori nalazi pod
visokim pritiskom, zbog ega se u njoj nalaze i znatne
koliine rastvorenih gasovitih ugljovodonika.
Pri izbijanju nafte na povrinu, vei dio ovih ugljovodonika
se oslobaa i na ovaj nain se izdvaja zemni (prirodni) gas.
Pored ovoga zemni gas se javlja i u posebnim leitima gdje
nema nafte.
Zemni gas je smjesa niih alkana od kojih najvei dio sadri
molekule sa 1 do 4 C-atoma, pri emu je najzastupljeniji
metan (60-90%). Pored ugljovodonika zemni gas moe
sadravati i odreene koliine CO2, N2, H2S itd.
Zemni gas se najveim dijelom koristi kao gorivo, pored
ovoga on istovremeno predstavlja vanu sirovinu za
hemijsku industriju proizvodnja amonijaka, metanola,
drugih ugljovodonika.

EVROPSKI STANDARDI ZA GORIVA ZA MOTORE

SA UNUTRANJIM SAGORIJEVANJEM

Mazive materije

Mazive materije
Povrine mainskih dijelova, koje se dodiruju pri kretanju
nisu idealno ravne ve sadre manje ili vie neravnina.
Ovom kretanju suprostavlja se otpor koji je uzrok trenja
izmeu dodirnih povrina.
Posljedice trenja su: utroak energije na savlaivanje otpora
usljed trenja, zagrijavanje i habanje dodirnih povrina.
tetne posljedice mogu se svesti na najmanju moguu mjeru
smanjenjem hrapavosti dodirnih povrina i otklanjanjem
dodir istaknutih dijelova slojem neke pogodne materije podmazivanjem.
Materije koje u odreenim radnim uslovima mogu stvoriti i
zadrati sloj pogonih osobina izmeu dodirnih povrina
nazivaju se mazivom, a sam postupak koji omoguava
nastajanje takvog sloja podmazivanjem.
Pored osnovne uloge, smanjenja trenja i njegovih posljedica
mazivo ima i niz drugih uloga kao to su: odvoenje toplote
tj. hlaenje pojedinih dijelova maina, zaptivanje odreenih
elemenata, amortizacija udara, zatita metalnih dijelova od
korozije, itd.

Klasifikacija maziva
Najjednostavniju
i
grubu
klasifikaciju
maziva
predstavlja podjela prema agregatnom stanju:
gasovita maziva (vazduh, neutralni gasovi);
tena maziva (maziva ulja);
poluvrsta maziva (mazive masti) i
vrsa maziva (grafit, molibdendisulfid).
Maziva ulja se mogu podijeliti i na:
prirodna (biljna i ivotinjska ulja i masti) problem
primjene su tehnoloki nedostaci (termika i
oksidaciona stabilnost), bioloki su razgradljiva
mineralna najee koritena, porijeklo iz nafte i
sintetika izuzetno dobre karakteristike, visoka
cijena.

Klasifikacija maziva prema primjeni

Prema nainu i mjestu primjene maziva se mogu podijeliti na:
motorna ulja od motornih ulja se zahtijeva da izvre podmazivanje
mainskih elemenata, hlaenje sklopova i leajeva, zaptivanje zazora
izmeu klipne grupe i cilindra radi odravanja kompresije, zatitu od
korozije i odravanje istoe unutranjih dijelova moroa. Nivoe
kvaliteta ulja i intervale zamjene propisuju proizvoai motora i vozila.
ulja za automatske mjenjae se upotrebljavaju za podmazivanje
automatskih prenosnika, servo upravljaa i pretvaraa obrtnog
momenta.
ulja za zupaste prenosnike vozila
zadatak ulja za zupaste
prenosnike vozila je podmazivanje i obezbjeenje sigurnosti u radu
(smanjenjem trenja i habanja, hlaenjem, odvoenjem estica metala i
neistoa iz kontaktnih zona i zatitom od korozije) sklopa mjenjadiferencijal, iji je zadatak prenos snage u vozilu.
tenosti za sisteme konica slue kao medijum za prenos sile
koenja u koionom sistemu.
tenosti za rashladne sisteme tenosti za rashladne sisteme slue
kao sredstvo za zatitu od smrzavanja, zatite od korozije, spreavanje
kavitacije i pjenjenja.
ostali proizvodi za motrna vozila u grupu ostalih proizvoda za
motorna vozila mogu se svrstati: aditivi za snienjetake mrnjenja
goriva, sredstva za vjetrobranska stakla, sredstva za razblaivanje
rashladnih tenosti, sredstva za zatitu kokpita i guma.

 hidraulina ulja osnovna funkcija hidraulinih ulja je prenos snage u

hidraulinim sistemima, pored ovoga hidraulino ulje mora da:
obezbjedi adekvatno podmazivanje, obezbjedi odgovarajue zaptivanje,
da titi sistem od ranja i korozije, da dobro odvodi toplotu, da
posjeduje dobre viskozno-temperaturne karakteristike, da je
kompatibilno sa zaptivnim materijalima, da posjeduje dobru oksidacionu
i termiku stabilnost.
reduktorska ulja zadatak reduktorskih ulja je podmazivanje leajeva i
zupanika u reduktorskom sklopu, smanjenje trenja i habanja, zatita od
korozije, hlaenje, zaptivanje i zatita od visokih pritisaka;
cirkulaciona ulja slue za podmazivanje u cirkulaciji, uljnom kupkom ili
uljnom maglom, kliznih i valjkastih leajeva, razliitih zupastih
prenosnika, vretena i pripadajuih prenosnika;
ulja za klizne staze najvanija funkcija ovih ulja je da pri malim
brzinama i visokim optereenjima ranomjerno kretanje kliznih
elemenata, kao to su klizne staze, linijske i krune voice klizaa;
ulja za lance prvenstveno se misli na ulja za podmazivanje lanaca
motornih pila, koja se odlikuju dobrim antihabajuim i antikorozivnim;
kompresorska ulja zahtijevi i uloga koje se postavljaju pred
kompresorska ulja zavise od vrste kompresora i medija koji se
komprimuje.

 elektroizolaciona ulja osnovne funkcije elektroizolacionih ulja su:

izolacija elektrinih provodnika, odvoenje toplote, gaenje elektrinog
luka varnica koje se javljaju u prekidaima i transformatorima;
sredstva za obradu metala osnovna uloga sredstava za obradu metala
je hlaenje, podmazivanje, ispiranje strugotina i zatita od korozije;
mazive masti i specijalna maziva za industriju masti su polutena ili
poluvrsta maziva koja se koriste za podmazivanje dijelova mehanikog
sistema gaje ulja, kao tena maziva, iz tehnikih ili ekonomskih razloga,
ne zadovoljavaju;
industrijski odmaivai Industrijski odmaivai su sredstva za
odmaivanje na hladno dijelova kao to su spoljne povrine motora,
leajeva, vretena, lanaca, dovoda maziva i dr. koje su zaprljane
masnoama mineralnog i organskog porijekla.

Fiziko-hemijske karakteristike maziva

Najznaajnije fiziko-hemijske karakteristike maziva su:
gustina (kg/m3) se definie kao masa jedinine zapremine i
karakteristina je vrijednost za pojedine grupe ulja i masti. Gustina se
mijenja sa temperaturom, pa se za ulja daju vrijednosti na 200C a za vrste
masti na 50 ili 600C ;
viskoznost (kinematska m2/s, dinamika Pas) je mjera unutranjeg trenja
molekula koje potie od intermolekularnih privlanih sila izmeu
molekula.
indeks viskoznosti (kinematska m2/s, dinamika Pas) predstavlja mjerilo
zavisnosti promjene viskoznosi od promjene temperature. Sa stanovita
podmazivanja povoljnije je da ova promjena bud to manja;
konzistencija mazivih masti ima isti znaaj kao i viskoznost kod ulja i
oznaava veliinu unutranjeg trenja masti odnosno tvrdou masti. Pod
uticajem visokih pritisaka na leita meka mast e se istisnuti i potronja
masti e porasti, dok suvie tvrda mast e teko da dopre do leita.
Konzistencija masti odreuje se penatrometrima;
taka kapanja (0C) predstavlja temperaturu pri kojoj neka mast poinje
da se topi odnosno prelazi iz vrstog u teno agregatno stanje. Ova
karakteristika daje podatak o gornjoj/maksimalnoj temperaturi na kojoj se
mast moe koristiti;

 taka stinjavanja (0C) predstavlja temperaturu na kojoj se ulje hlaenjem

toliko zgusne da praktino postaje nepokretno;
taka paljenja (0C) definie se kao najnia temperatura pri kojoj dolazi do
paljenja para koje se razvijaju iznad uzorka njegovim zagrijavanjem pri
tano definisanim uslovima;
neutralizacioni broj (mg KOH/g) definie se kao broj miligrama KOH koji
je potreban za neutralizaciju svih kiselih sastojaka u 1 g uzorka;
oksidaciona stabilnost predstavlja mjeru maziva da se suprostavlja
oksidacionom dejstvu kiseonika na povienim temperaturama, pri emu
dolazi do pogoranja poetnih karakteristika maziva;
korozione karakteristike zavise od kvaliteta maziva i od prisustva
agresivnih supstanci (organske i neorganske kiseline, voda), koje se
mogu obrazovati u ulju ili dospjeti u njega u toku eksploatacije.

Poboljanje karakteristika maziva

Aditivi su materije koje se dodaju mazivima u cilju
poboljanja ili dodavanja nekih novih osobina mazivu.
S obzirom na mehanizme djelovanja aditivi se mogu
podijeliti u tri osnovne grupe:
poboljivai fizikih karakteristika maziva: depresanti
take teenja, impruveri indeksa viskoziteta, aditivi
emulgatori, aditivi deemulgatori, aditivi protiv
pjenjenja i aditivi za poboljanje otpornosti na
optereenje;
poboljivai
hemijskih
karakteristika
maziva:
antioksidansi i
aditivi koji tite mainske elemente od tetnih
materija nastalih u ulju: aditivi protiv hre i korozije,
disperzanti, deterdenti, deaktivatori metala.

PODJELA I SPECIFIKACIJE MOTORNIH ULJA

VISKOZITETNE GRADACIJE
SAE
DIN
ISO

KVALITETNI NIVO
ACEA
API
OEM

VISKOZITETNA GRADACIJA
-SAE-

XX-ukazuje na viskoznost
na niskim temperaturama
(mjeri se na razliitim
temperaturama)

yy-ukazuje na viskoznost
na visokim
temperaturama
(mjeri se na 100C i 150C)

Viskozna
gradacija

Niskotemperaturna
viskoznost na
CCS-u (mPas)max.

Niskotemperaturna
viskoznost na MRV-u
(mPas)max.

Kinematska
viskoznost
(mm2/s) na
1000C min.

Kinematska
viskoznost
(mm2/s) na
1000C max.

Dinamika viskoznost pri velikoj

brzini smicanja (mPas)
na 1500C min.

0W

6200 na - 350C

60000 na -400C

3,8

5W

6600 na - 300C

60000 na -350C

3,8

10W

7000 na - 250C

60000 na -300C

4,1

15W

7000 na - 200C

60000 na -250C

5,6

20W

9500 na - 150C

60000 na -200C

5,6

25W

13000 na - 100C

60000 na -150C

9,3

20

5,6

9,3

2,6

30

9,3

12,5

2,9

40

12,5

16,3

40

12,5

16,3

3,7 (15w-40,20w-40, 25w-40, 40

50

16,3

21,9

3,7

60

21,9

26,1

3,7

SAE

2,9 (0w-40,5w-40, 10w-40

gradacije)

gradacije)

VISKOZITETNA GRADACIJA
-SAE-

to je nia viskoznost na niskim

temperatura, ulje je teljivije

to je via viskoznost na visokim

temperatura, ulje je viskoznije

INTERVALI PRIMJENE U ZAVISNOSTI OD

VISKOZNE GRADACIJE

KVALITETNI NIVO
-ACEA SPECIFIKACIJE-

A/B

A1/B1

A3/B3

A3/B4

A5/B5

Ulja za putnika vozila

Klasina ulja

C1

C2

C3

C4

Ulja za putnika vozila

Low SAPS ulja

E
Ulja za komercijalna
vozila

E4
Klasina ulja

E7

E6

E9

Low SAPS ulja

KVALITETNI NIVO
-API SPECIFIKACIJES
Ulja za benzinske motore

C
Ulja za dizel motore

Od ega zavisi izbor pravog ulja?

Dizajn motora
Zahtjevi proizvoaa motora
Zakonski propisi o emisiji tetnih materija
Sistemi za obradu izduvnih gasova
Kvalitet goriva
Starost motora; nain rada motora

70ih i 80ih godina - jedini zahtjev interval zamjene ulja

1972

1980

1989

API SE

API SF

API SG

Tri specifikacije za 17 godina

Od 90ih godina - tri zahtjeva emisije tetnih materija

uteda goriva
intervali zamjene ulja
1997

2001

2004

API SJ

API SL

API SM

Tri specifikacije za 7 godina

Ogranienje emisije izduvnih gasova

Uteda goriva
Produenje intervala zamjene ulja

Emisije tetnih materija

Idealno sagorijevanje: ugljen dioksid i voda
tetne materije:
Oksidi sumpora
Ugljen monoksid
Ugljovodonici
Oksidi azota
vrste estice
Kontrola emisije tetnih supstanci
EURO standardi

Intervali zamjene

Turbo-punjai
Direktno ubrizgavanje

Smanjenje veliine motora

Trajniji motori i
materijali izrade

Kvalitetnija bazna ulja

Upotreba alternativnih goriva

Upotreba nekih sistema za
obradu izduvnih gasova

Faktori koji utiu na smanjenje

intervala zamjene

Napredne tehnologije
aditiva

Faktori koji utiu na poveanje

intervala zamjene

Uteda goriva

Zakoni o kontroli emisije CO

Takse za vozila koja proizvode vie CO
Cijene goriva

Uteda goriva se ostvaruje smanjenjem viskoznosti ulja tzv. Low HTHS ulja

Potrebni drugaiji sistemi aditiva da bi se ostvarilo dobro

podmazivanje sa formulacijama nie viskoznosti
Potrebna kvalitetnija bazna ulja (visoki indeksi viskoznosti, nia isparljivost,
dobra oksidaciona svojstva) hidrokrekovana bazna ulja i PAO

 Smanjenje emisije CO (Kjoto protokol)

Smanjenje potronje goriva
Smanjenje trokova odravanja
Ulja niih viskozitetnih gradacija
Efikasniji modifikatori trenja

EURO II

Novi dizajn klipova

EURO III

Turbopunjai

EURO IV

EGR

EURO V

SCR

DPF

Znatno vie tempertaure

Vea koliina ai
Nekompatibilnost sa
i pritisci
Vei sadraj kiselina
razliitim materijalima

Poboljana oksidaciona
stabilnost

Poboljana kontrola ai
TBN

Smanjen sadraj:
-sumpora
-fosfora
-sulfatnog pepela

Recirkulacija izduvnih gasova (EGR)

Direktno vraanje izduvnih gasova u motor i mijeanje sa
svjeim vazduhom
Smanjuje se koliina kiseonika u usisanom vazduhu
Izduvni gasovi apsorbuju vie
energije u procesu sagorijevanja
Nastaje manje oksida azota zbog:
Nieg sadraja kiseonika
koji moe reagovati sa azotom
Nia temperatura u cilindru

Manje NOx u izduvnim

gasovima

Izdvajanje ai iz izduvnih gasova dizel motora

Aktivna regeneracija:
-uklanjanje ai uz ubrizgavanje
dodatnih koliina goriva

Pasivna regeneracija:
-350-500C
-pretvaranje ai sa filtera u CO
uz prisustvo katalizatora

Katalitiki sistem za redukciju azotnih oksida

AdBlue

Selektivna katalitika redukcija (SCR)

TA JE ADBLUE?
AdBlue je reagens za redukciju oksida azota (NOx) u
elementarni azot
32,5% rastvor uree, najvieg kvaliteta i istoe
Kvalitet i istoa AdBlue-a su definisani standardima
DIN 70070 i ISO 22241

AdBlue nije aditiv za gorivo!!!

 Vii sadraj ai
Vea koliina kiselih produkata

Poviene temperature ulja

Manje koliine ulja

Uguenje (porast viskoznosti ulja)

Habanje izazvano prisustvom cai
Loija pumpabilnost ulja

Vodi pojavi korozije i skrauje uljni vijek

Ubrzana oksidacija i polimerizacija

Vee termiko i mehaniko optereenje

Sistemi za naknadnu obradu izduvnih gasova

Benzinski motori TWC + GPF

Dizel motori EGR + DPF + NOx apsorber + SCR

DPF filter (Diesel Particulate Filter)

Iz struje izduvnih gasova filtrira vrste estice koje nastaju u motoru.
vrste estice se taloe na filteru i poslije odreenog vremena dolazi do pada pritiska i
do smanjenog protoka izduvnih gasova.
Da bi se izbjeglo zaepljenje filtera, vrste estice se povremeno uklanjaju spaljivanjem
ili upotrebom katalizatora.
Klasina motorna ulja sadre aditive koji doprinose nastajanju vrstih estica koje se ne
mogu ukloniti spaljivanjem.
Ove vrste estice dovode do zaepljenja filtera i time mogu da prouzrokuju smanjenu
efikasnost ili kvar u radu motora.
TWC (Three Way Catalyst) - sistem katalizatora osjetljiv na prisustvo fosfora
NOx apsorber osjetljiv na prisustvo sumpora

Potrebna ulja kompatibilna sa sistemima za naknadnu

obradu izduvnih gasova
Ulja sa smanjenim sadrajem tetnih jedinjenja tzv. Low SAPS ulja
SAPS sumpor, fosfor, sulfatni pepeo jedinjenja koja se nalaze u detergentnim aditivima i
ZDDP

Sulfatnog pepela

Sumpora

Fosfora

Blokiranje filtera dizel estica

smanjen protok izduvnih gasova

Uticaj na formulaciju ulja

Smanjenje sadraja metalo-organskih deterdenata
Smanjene koliine cink-dialkil-ditio-fosfata

Deaktivacija katalizatora i NOx adsorbera

Uticaj na formulaciju ulja
Izbacivanje mineralnih baznih ulja grupe I
Korienje hidrokrekovanih baznih ulja grupe III
Smanjenje koliine cink-dialkil-ditio-fosfata (ZnDDP)
Smanjenje koliine antihabajuih i deterdentnih aditiva

Deaktivacija katalizatora
Uticaj na formulaciju ulja
Smanjenje koliine cink-dialkil-ditio-fosfata (ZnDDP)
Smanjene koliine aditiva na bazi fosfora

OEM SPECIFIKACIJE
-VOLKSWAGENSPECIFIKACIJA

ZAHTJEVI SPECIFIKACIJA

VW 500 00; VW 501 01

Zastarjele

VW 502 00

Ulje za benzinske motore, bez produenog intervala zamjene

VW 503 00

Ulje za benzinske motore sa produenim intervalom zamjene

VW 505 00

Ulje za dizel motre, bez produenog intervala zamjene

VW 506 00

Ulje za dizel motre sa produenim intervalom zamjene

VW 505 01

Ulje za dizel motre sa pumpa-brizgaljka sistemom za ubrizgavanje goriva

VW 506 01

Ulje za dizel motre sa pumpa brizgaljka sistemom, sa produenim intervalom

zamjene

VW 504 00, VW 507 00

Low SAPS ulja za benzinske i dizel motore, sa produenim intervalom zamjene

OEM SPECIFIKACIJE
-MERCEDES-BENZSPECIFIKACIJA

ZAHTJEVI SPECIFIKACIJA

MB 229.1

Ulje za benzinske i dizel motore bez produenog intervala zamjene

MB 229.3

Ulje za benzinske i dizel motore s utedom goriva i bez produenog intervala

zamjene

MB 229.5

Ulje za benzinske i dizel motore s utedom goriva i produenim intervala

zamjene

MB 229.31

Low SAPS ulje za benzinske i dizel motore s utedom goriva, bez produenog
intervala zamjene,

MB 229.51

Low SAPS ulje za benzinske i dizel motore s utedom goriva i produenim

intervala zamjene

MB 226.51

Low Saps ulje za benzinske i dizel RENAULT motore ugraene u MB vozila

OEM SPECIFIKACIJE
-BMWSPECIFIKACIJA

ZAHTJEVI

BMW Longlife-98

Ulje za benzinske i dizel motre ( modeli od 1998

godine) sa produenim intervalom zamjene

BMW Longlife-01 FE

Niskoviskoziteno ulje za benzinske i dizel motore,

obezbjeuju utedu goriva i produen interval zamjene

BMW Longlife-01

Ulje za benzinske i dizel motore, s produenim

intervalom zamjene

BMW Longlife-04

Low SAPS ulje za benzinske i dizel motore, s

produenim intervalom zamjene

OEM SPECIFIKACIJE
-OPELSPECIFIKACIJE
GM-LL-A-025
GM-LL-B-025

Ulje za benzinske ( i neke dizelove) motore sa utedom

goriva i produenim intervalom zamjene
Ulje za dizel motore, sa utedom goriva i produenim
intervalom zamjene

Dexos 1

Napredna GM specifikacija za benzinske i dizel motore.

Low SAPS ulje

Dexos 2

Napredna GM specifikacija za benzinske i dizel motore.

Low SAPS ulje

OEM SPECIFIKACIJE
-PSASPECIFIKACIJE
PSA B71 2295

Ulje za benzinske i dizel motore (modele proizvedene prije

1998) ACEA A2/B2

PSA B71 2294

Ulje za benzinske i dizel motore . ACEA A3/B4

PSA B71 2296

Ulje za benzinske i dizel motore. ACEA A3/B4; A5/B5

PSA B71 2290

Low SAPS ulje za benzinske i dizel motore

OEM SPECIFIKACIJE
-RENAULTSPECIFIKACIJE
RN 0700

Ulje za benzinske motore

RN 0710

Ulje za dizel motore bez DPF-a

RN 0720

Low SAPS ulje za benzinske i dizel motore

OEM SPECIFIKACIJE
-MERCEDES-BENZSPECIFIKACIJA

ZAHTJEVI SPECIFIKACIJA

MB 228.0/1

Ulje za dizel motore, sa standardnim intervaom zamjene

MB 228.2/3

Ulje za dizel motre (SHPD) sa produenim intervalom zamjene ulja

MB 228.5

Ulje za dizel motore (UHPD) sa extra produenim intervalom zamjene

MB 228.31

Low SAPS ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene (SHPD)

MB 228.51

Low SAPS ulje za dizel motore sa extra produenim intervalom zamjene

OEM SPECIFIKACIJE
-MANSPECIFIKACIJA

ZAHTJEVI SPECIFIKACIJA

MAN 270/271

Ulje za dizel motore sa standardnim intervalom zamjene

MAN M 3275

Ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene (SHPD)

MAN M 3277

Ulje za dizel motre sa extra produenim intervalom zamjen (UHPD)

MAN M 3575

Low SAPS ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene (SHPD)

MAN M 3477

Low SAPS ulje za dizel motore sa extra produenim intervalom zamjene (UHPD)

MAN M 3677

Low SAPS ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene. Gradacija SAE
5W-30. Uteda goriva

MAN M 3271-1
MAN M 3271-2

Low SAPS ulje za motore pokretane gasom (prirodni gas, propan/butan)

Low SAPS ulje za stacionarne gasne motore (prirodni gas)

OEM SPECIFIKACIJE
-VOLVOSPECIFIKACIJA

ZAHTJEVI SPECIFIKACIJA

Volvo VDS

Ulja za dizel motore sa standardnim intervalom zamjene

Volvo VDS-2

Ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene

Volvo VDS-3

Ulja za dizel motore sa produenim intervalom zamjene (SHPD)

Volvo VDS-4

Low SAPS ulje za dizel motore sa extra produenim intervalom zamjene

OEM SPECIFIKACIJE
-SCANIASPECIFIKACIJA

ZAHTJEVI SPECIFIKACIJA

Scania LDF

Ulje za dizel motore sa standardnim inte3rvalom zamjene

Scania LDF-2

Ulje za dizel motore sa extra produenim intervalom zamjene (UHPD)

Scania LDF-3

Low SAPS ulja za dizel motore sa extra produenim intervalom zamjene (UHPD)

OEM SPECIFIKACIJE
-RENAULTSPECIFIKACIJA

ZAHTJEVI SPECIFIKACIJA

Renault RD

Ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene

Renault RLD

Ulje za dizel motore sa izuzetno produenim intervalom zamjene (SHPD)

Renault RXD

Ulja za dizel motore sa extra produenim intervalom zamjene (UHPD)

Renault RXD-2

Low SAPS ulje za dizel motore, sa extra produenim intervalom zamjene (UHPD)

OEM SPECIFIKACIJE
-CUMMINSSPECIFIKACIJA

ZAHTJEVI SPECIFIKACIJA

Cummins CES 20072

Ulje za dizel motore sa standardnim intervalom zamjene (ACEA E3)

Cummins CES 20075

Ulje za dizel motore sa standardnim intervalom zamjene (API CF-4)

Cummins CES 20076

Ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene (API CH-4)

Cummins CES 20077

Ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene (ACEA E5)

Cummins CES 20078

Ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene (API CI-4)

Cummins CES 20081

Low SAPS ulje sa produenim intervalom zamjene

Ulja za mjenjae i diferencijale

Ulja za automatsku transmisiju

Zahtjevi za ulja za mjenjae i diferencijale

Antihabajua svojstva
Oksidaciona stabilnost
Dobra viskozno-temperaturna svojstva
Dobra niskotemperaturna svojstva
Niska sklonost pjenjenju
Antikoroziona svojstva
Kompatibilnost sa materijalima sistema prenosa
Zahtjev za duim radnim vijekom ulja (ak cijeli radni vijek)
Zahtjev za utedom goriva
Vrlo dobra smina stabilnost
Otpornost na visokotemperaturnu koroziju i oksidaciju
EP zahtjevi (FZG)

SAE klasifikacija

Sa oznakom W:
Monogradna:
Multigradna:

Niske temperature
SAE 90, SAE 80W
SAE 75W-90

Uteda goriva:
Nii viskozitet
Podmazivanje:
Vii viskozitet
Optimalan balans: SAE110, SAE 190

API klasifikacija
API kvalitetni nivo

EP aditivi

GL-1

GL-2

GL-3

Srednje efikasnosti

GL-4

Visoke efikasnosti

GL-5

Visoke efikasnosti u veem sadraju

MIL-L-2105 specifikacija
MIL-L-2105B/C:
MIL-L-2105D:
MIL-L-2105E:

Stroiji zahtjevi
Uvedene tri nove gradacije
Kombinacija MIL-L-2105D i API GL-5

SAE J 2360 zamjenie MIL-L specifikacije; namjera amerikih proizvoaa

uvoenje svjetskog kvaliteta ulja

Evropski proizvoai
Proizvoa

Mjenjai

Diferencijali

TDL

Napomene

MAN

341

342

3343

ZF; Eaton (norme 341-E2/341-Z3)

MB

235.1/4/10... 235.0/7/8...

Prema mjestima primjene

Volvo

97305/97307 97310/97312 -

ZF

Lista sa definisanim mjestima primjene/21 grupa

Sastav baznog ulja/90 klasa
TE-ML 02: za manuelnu i automatsku transmisiju
TE-ML 02D: polusintetsko ulje za mjenjae

TDL:

Sintetika ulja/Period zamjene

Total Driveline jedno vienamjensko ulje za cijeli sistem podmazivanja

Zahtjevi za radnim svojstvima ulja za automatske mjenjae

Niskotemperaturna svojstva

Smina stabilnost

Oksidaciona stabilnost

Uteda goriva

Zahtjevi za zadovoljavanjem svih ovih svojstava postaju sve rigorozniji!

Sve otriji zahtjevi za boljim niskotemperaturnim svojstvima, a sa druge strane, zahtijevi za
smino stabilnijim fluidima, dovode do toga da se u formulacijama ATF fluida sve vie
koriste kvalitetnija bazna ulja, Grupe II i III, kao i sintetika bazna ulja.
Poveani zahtjevi za oksidaciono stabilinjim uljima diktiraju primjenu kvalitetnijih baznih
ulja!!!
Zahtjevi za utedom goriva su diktirani zakonskim regulativama o isputanju CO.
Nove konstrukcije transmisije, fluid treba da ima malu viskoznost i male gubitke pri
pumpanju Potrebni su fluidi nieg viskoziteta, tj. kvalitetnija bazna ulja!!!

ASTM
polutena ili vrsta maziva koja
se sastoje od dispergovanog uguivaa u
baznom ulju, uz dodatak aditiva za
poboljanje pojedinih karakteristika
Uljna supstanca koja ne tee

Uguiva
Vienamjenske
Sapunske
(Li, Na, Ca, Al)

Nesapunske
(gel, bentonit)

Oblast
primjene

Specijalne

Leajevi

Bazno ulje

Mineralno
Sintetsko

Temperatura

Automobilska

eljeznika

Grana
industrije

Nisko
temperaturne
Normalni uslovi

Valjaonice, itd

Visoko
temperaturne

Klizni
leajevi

Vrsti
mainskih
elemenata

Zupanici

Kotrljajui
leajevi

Sposobnost
podnoenja
optereenja
Sa poboljanim
EP svojstvima

Standardne

U sastav mazivih masti ulaze sledee komponente:

Bazno
ulje

Uguiv
a

Aditivi

Maziva
mast

Osnovne komponente mazivih masti

Uee 75-95 %
Mineralna bazna
Sintetska bazna ulja
Biorazgradiva ulja

0-10 %
Inhibitori oksidacije
Aditivi za prevenciju od korozije i
re
Deaktivatori metala
Dodaci protiv habanja
Dodaci za bolje podnoenje
visokih pritisaka
Dodaci za prionljivost
vrsti modifikatori trenja
(molibden-disulfid, grafit)

5-19 %
Sapunski i nesapunski uguivai
Sapunski: jednostavni (Li, Na, Ca) i kompleksni (Li
kompleksni, Ca kompleksni, Al kompleksni)
Nesapunski: organski (poliurea) i neorganski (bentonit,
silikatni gel)

Smanjenje trenja
Produi interval pdmazivanja
Zaptivanje
Zatita od korozije i re
Inhibiranje oksidacije
Suspendovanje vrstih aditiva
Zatita elastomernih zaptivki
Smanjenje buke i vibracija

Ako se zahtijeva stalno prisustvo maziva na mjestu podmazivanja

Ako se pored podmazivanja zahtijeva i odgovarajue zaptivanje i
spreavanje prodora neistoa iz okoline
Kod velikih specifinih optereenja i malih brojeva obrtaja (maine sa
estim zastojima)
Kod poviene temperature, iznad 90C
Na mjestima gdje se zbog konstrukcijskog rjeenja ne moe koristiti teno
mazivo

Konzistencija

Poliurea/Bentonitne

Prividna
viskoznost

Li/Al/Ca kompl.
Na kompleksne
Litijumove
Natrijumove
Aluminijumove/k
alcijumove

Temperatura
kapanja

Oksidaciona
stabilnost

Otpornost na vodu
Izdvajanje ulja
Sposobnost podmazivanja

Mehanika stabilnost
Zatita od korozije

Bolje performance stanikreni

Problemi sa zaptivanjem
Kontaminacija
Podmazivanje u toku rada

Loije hlaenje/prenos toplote

Ogranienja u pogledu brzine leaja

Loija stabilnost pri skladitenju

Kompatibilnost
Loija otpornost prema oksidaciji
Kontrola kontaminacije
Oteana kontrola zapremine

Konzistentnost predstavlja
merilo tvrdoe mazivih masti.
NacionalniInstitut za mazive
masti i ulja-NLGI, izradio je
sistem klasifikacije mazivih
masti na osnovu penetracionih
brojeva, takozvanih NLGI
brojeva.
To su prosti brojevi i pokrivajuSa poveanjem penetracionog broja
vrlo iroku oblast
opada NLGI klasa i mast je meka
konzistentnosti.

NLGI
klasa

NLGI 1

NLGI 2

NLGI 3

ISO klasifikacija

L-XCCEA1

L-XCCEA2

L-XCCEA3

NLGI klasifikacija

310-340

265-295

220-250

10

12

180

190

190

Penetracije nakon 60 ciklusa, mm/10

Promjena penetracije nakon 10 000 ciklusa,
mm/10

Taka kapanja, C
Zatita od korozije (Emcor)

Bez promjena nakon testa

Prednosti upotrebe: dobra prionljivost koja daje dobru vrstou mazivog filma sa
garancijom za visoku sigurnost podmazivanja i dug eksploatacioni vijek podmazanih
dijelova, dobra mehanika stabilnost i svojstva teenja u irokom temperaturnom
intervalu
Upotreba: za podmazivanje kliznih i kotrljajuih leajeva koji su
izloeni poveanom broju obrtaja i drugih mainskih sklopova
motornih vozila, transportnih sredstava, poljoprivredne i
graevinske mehanizacije. Pogodna je za centralne sisteme
podmazivanja.

NLGI 000 EP

NLGI 1 EP

NLGI 2 EP

NLGI 3 EP

ISO klasifikacija

L-XCCEB000

L-XCCEB1

L-XCCEB2

L-XCCEB3

NLGI klasifikacija

000

430-460

310-340

265-295

220-250

10

12

150

180

190

190

Penetracije nakon 60 ciklusa,

mm/10

Promjena penetracije nakon 10

000 ciklusa, mm/10
Taka kapanja, C

Prednosti upotrebe: izvanredna vrstoa i nosivost mazivog filma,

nizak koeficijent trenja, dobra svojstva teenja u sistemima sa
centralnim podmazivanjem, modifikator trenja obezbjeuje efikasno
podmazivanje kod podmazanih dijelova izloenih vibracijama

Upotreba EP: za podmazivanje kliznih i kotrljajuih leajeva koji su

izloeni poveanom broju obrtaja i drugih tribomehanikih dijelova
motornih vozila, transportnih sredstava, poljoprivredne i
graevinske mehanizacije, te raznih industrijskih postrojenja i
ureaja koji su izloeni poveanim radnim pritiscima, udarima i
vibracijama. Pogodna je za centralne sisteme podmazivanja.

Upotreba EP MoS: za podmazivanje svih mainskih sklopova

koji su optereeni povienim radnim pritiscima, vibracijama i
silama trenja: u eljezarama, valjaonicama i drugim
industrijskim pogonima, u transportnim sistemima, rudarskoj,
poljoprivrednoj i graevinskoj mehanizaciji i sl., pogotovu gdje
mast moe biti istisnuta, jer MoS ostaje na mjestu
podmazivanja, dajui izvanrednu vrstou i nosivost mazivog
filma i time omoguava produeno podmazivanje.

ULOGA RASHLADNIH TENOSTI

ZATITA SISTEMA OD MRNJENJA

ZATITA SISTEMA OD PREGRIJAVANJA

ZATITA OD KOROZIJE

SASTAV RASHLADNIH TENOSTI

Voda

Bazni fluid
Aditivi

TIPOVI RASHLADNIH TENOSTI

KLASINE (IAT)
OAT
HIBRIDNE (OAT+KLASINE)
TIP
TEHNOLOGIJE

KONVENCIONALNA

OAT

HOAT

LOBRIDNA

INHIBITORI

mineralni

OAT

Mineralni +
OAT

OAT +
mineralni

Neorganski, %

>90

10-90

1-9

Organski, %

<10

100

90-10

99-91

SPECIFIKACIJE RASHLADNIH TENOSTI

ASTM D 3306
Tenosti formulisane na bazi glikola za automobile i lagane uslove primjene
ASTM D 4985
Rashladne tenosti na bazi glikola namijenjene za upotrebu u teko
optereenim motorima. Zahtijevaju dodatak SCA aditiva.

ASTM D 6210
Rashladne tenosti namijenjena za upotrebu u teko optereenim motorima.
Ne zahtijevaju dodatak SCA aditiva
BS 6580
Standard koji definie zahtijeve za rashladnu tenost za motore formulisanu
na bazi glikola. Najnii primjenski zahtijevi

TIPOVI RASHLADNIH TENOSTI

-PREMA STANDARDU ASTM D 3306TIP ANTIFRIZA

OPIS

KONCENTRAT NA BAZI ETILEN-GLIKOLA

II

KONCENTRAT NA BAZI PROPILEN-GLIKOLA

KONCENTRAT NA BAZI ETILEN GLIKOLA I GLICEROLA

III

PRIPREMLJEN RASTVOR NA BAZI ETILEN-GLIKOLA (cca 50 VOL%)

IV

PRIPREMLJEN RASTVOR NA BAZI PROPILEN-GLIKOLA (cca 50 VOL%)

VI

PRIPREMLJEN RASTVOR NA BAZI ETILEN-GLIKOLA I GLICEROLA

(cca 50 VOL%)

OEM SPECIFIKACIJE
RASHLADNIH TENOSTI
VW
G-11
G-12
G-12+
SPECIFIKACIJE (VW TL 774C) (VW TL 774D) (VW TL 774F)
GLYSANTIN

G-48

Tip

Hibridni tip

G-30

G-12++
(VW TL 774G)

G-13
(VW TL 774J)

G-40

GG-40

OAT tip

OAT tip
20% glicerola

GLYSANTIN

G-05

G-33

G-34

Tip

Hibridni tip

OAT tip
PSA vozila

OAT tip
GM vozila

ta se deava kod upotrebe

neadekvatnog antifriza?

Stvaranje kamenca na hladnjaku

Korozija
Pojava kavitacije

DIJAGRAM MIJEANJA ANTIFRIZA

33%
-20C
50%
-40C

TENOSTI ZA HIDRAULINE KONICE

Uloga: prenos pritiska sa pedale konice na koione cilindre
Kljuanje koione tenosti i pojava parnih epova

Visoka taka kljuanja

Oksidaciona stabilnost
Teljivost na niskim temperaturama

Zatita od korozije
Kompatibilnost sa zaptivkama

DOT 3
SAE 1703
ISO 4925 Class 3
DOT 4
SAE 1703/1704
ISO 4925 Class 4
DOT 5.1
SAE 1703/1704
ISO 4925 Class 5.1

Specifikacije

DOT 3

DOT 4

DOT 5.1

Taka kljuanja (C)

>205

>230

>260

Mokra taka
kljuanja (C)

>140

>155

>180

Viskozitet
na -400C(mm2/s)

<1500

<1800

<900

TIPINE KRIVE KLJUANJA KOIONIH FLUIDA

ADBLUE
SCR Sistemi
AdBlue je reagens za redukciju oksida azota (NOx) u
elementarni azot
32,5% rastvor uree, najvieg kvaliteta i istoe
Kvalitet i istoa AdBlue-a su definisani standardima
DIN 70070 i ISO 22241

ADITIVI ZA GORIVO

ADITIV ZA DIZEL GORIVO

Laki start motora, poboljana teljivost, filtrabilnost
DIESEL LUBE
Poboljava mazivost dizel goriva, za starija vozil (D2)
ADITIV ZA BENZIN
Efikasno sagorijevanje, visok stepen istoe ventila

Industrijska ulja

Evropska potranja industrijskih maziva 2009

Klasifikacija indusrijskih ulja prema viskozitetu ISO 3448

ISO broj viskoznosti (viskozna
gradacija)

ISO VG 2
ISO VG 3
ISO VG 5
ISO VG 7
ISO VG 10
ISO VG 15
ISO VG 22
ISO VG 32
ISO VG 46
ISO VG 68
ISO VG 100
ISO VG 150
ISO VG 220
ISO VG 320
ISO VG 460
ISO VG 680
ISO VG 1000
ISO VG 1500
ISO VG 2200
ISO VG 3200

Srednja vrednost kinematike

viskoznosti
mm2/s na 40 0C

2,2
3,2
4,6
6,8
10
15
22
32
46
68
100
150
220
320
460
680
1000
1500
2200
3200

Granice kinematike viskoznosti

(mm2/s na 40 0C)
najmanje najvie

1,98
2,88
4,14
6,12
9,00
13,5
19,8
28,8
41,4
61,2
90
135
198
288
414
612
900
1350
1980
2880

2,42
3,54
5,06
7,48
11,0
16,5
24,2
35,2
50,6
74,8
110
165
242
352
508
748
1100
1650
2420
3520

Hidraulina ulja

Osnovne specifikacije i podjela hidraulinih fluida

Mineralna
hidraulina ulja

Teko-zapaljive
hidrauline tenosti

Biorazgradive
hidrauline tenosti

DIN 515 02, ISO 6743

ISO 6743/4, DIN 51502,

ISO 12922,
Factory Mutual-USA

VDMA list 24568

ISO 6743/4
ISO 15380

DIN 51524

ISO 11158

HL
HLP
HLPD
HVLP
HVLPD

HH
HL, HM
HR, HV
HS, HG

Sadre vodu
HFAE
HFAS
HFB
HFC

Bez vode
HFDR
HFDU

Vodonerastvorive

Vodorastvorive

HETG
HEES
HEPR

HEPG

Hidraulina ulja
za prehrambenu
industriju
FDA, USDA, NSF
NSF-H1

NSF-H2

Baza:
-Bijelo ulje
- PAO

Baza:
-Bijelo ulje
- PAO
- mineralno
ulje

Zastupljenost pojedinih vrsta hidraulinih tenosti na tritu

Ostale
hidrauline
tenosti
1%

Hidraulina
ulja
mineralne
osnove
85%

Biorazgradive
hidrauline
tenosti
7%

HH

HL
15%

20%

Teko
zapaljive
hidrauline
tenosti
7%

HV
20%
HM
45%

Klasifikacija mineralnih hidraulinih ulja prema ISO 6743-4

Rafinisana mineralna ulja bez inhibitora
L-HH

Inhibitor
oksidacije i
korozije
Aditiv za
zatitu od
habanja

L-HM

Anti
stick-slip
aditivi

L-HL

Impruver

L-HG

Impruver

L-HV

L-HR

Podjela mineralnih hidraulinih tenosti DIN 51502 I ISO 6743-4

Simbol
DIN

Simbol
ISO-L

--

Sastav i tipine osobine

Podruje primjene i radna temp.

HH

Mineralno ulje bez aditiva

Hidraulini pogoni bez posebnih zahtjeva, -10 do 900C

HL

HL

Mineralno ulje sa antioksidantima i

antikorozivnim aditivima

Hidrostatiki pogoni sa visokim termikim optereenjem i

dobrim odvajanjem vode, -10 do 900C

HLP

HM

Mineralna ulja tipa HL sa

dodatkom antihabajuih aditiva

Hidrostatiki pogoni sa visokim termikim i hidr.optereenjima

i dobrim odvajanjem vode, -20 do 900C

--

HR

Mineralna ulja tipa HL sa

dodatkom impruvera

Proireno podruje primjene primjene

HL-ulja, -35 do 1200C

HVLP

HV

Mineralna ulja tipa HM sa

dodatkom impruvera

Hidrostatiki pogoni u mobilnoj hidraulici, -35 do 1200C

--

HS

Sintetska tenost bez zahtjeva za

teko zapaljive tenosti

Specijalna primjena u hidrostatikim ureajima, -35 do 1200C

(HLPD)

HG

Mineralna ulja tipa HM sa aditivom

za Stick-slip

Hidrostatiki ureaji sa kliznim leajevima i niim brzinama

rotiranja, -30 do 1200C

Mineralna ulja tipa HM sa

DD-aditivima

Hidrostatiki pogoni koji rade pri povienim term. i meh.

optereenjem i uz prisustvo pojaane kontaminacije, alatne
maine i mobilna hidraulika

HLPD

--

Sastav hidraulinih ulja

Sastav paketa aditiva

Deemulgator
4% Antipjenu.
7%

Bazno ulje
Paket aditiva
Depresant

Antihabajui
25%

Metal
deaktivator
11%

Impruver

Antikoroz.
14%
Antioksidans
21%
EP aditiv
18%

Bazna ulja za proizvodnju hidraulinih tenosti

Ulja za industrijske zupanike

Reduktorska ulja

Osnovna funkcija reduktorskih ulja

spreavanje habanja
redukcija trenja i prenos snage
odvoenje toplote
zatita prenosa od neoekivanih udarnih optereenja
podmazivanje leajeva
zatita od korozije

Industrijski zupanici i reduktori rade u uslovima

hidrodinamikog i mjeovitog podmazivanja.
Na rudarskoj opremi esto su izloeni udarnim optereenjima,
to uzrokuje porast radnih temperatura i do 100oC.

OSOBINE KOJE MORA IMATI REDUKTORSKO ULJE

podnoenje visokih pritisaka

odgovarajua viskoznost
dobra oksidacina i termika stabilnost
deemulgivnost
smanjena absorpcija vazduha

Specifikacije kvaliteta ulja za zupanike prenosnike

DIN 51517/3, CLP

US STEEL 224

AGMA 251.02, EP

AGMA 250.04, EP
CINCINATI MILACRON
JUS B. H3. 319

Mineralna ulja dobre oksidacione stabilnosti i visoke zatite od

habanja i korozije. U oznaci CLP slovo L ukazuje na visoku
oksidacionu stabilnost ulja i na sposobnost za zatitu od re i
korozije. Slovo P ukazuje na sposobnost ulja za zatitu od
habanja u uslovima graninog podmazivanja, odnosno na funkciju
EP aditiva.
Specifikacija ulja za zatvorene zupanike prenosnike. Istie zahtev za
poboljanu zatitu zupanika od habanja, posebno u uslovima graninog
podmazivanja i ekstremnih pritisaka i poboljanom termikom
stabilnou kod primjene u eljezarama.
Definie mazivo sa poboljanim svojstvima protiv habanja i velikih
optereenja otvorenih zupanikih prenosnika.
Definie mazivo sa poboljanim svojstvima protiv habanja i velikih
optereenja
Propisuje zatitu zupanika i osovina u tekim uslovima rada, od udarnih
optereenja i ekstremnih pritisaka: P 35 za ISO VG 460, P 59 za ISO VG
320, P 63 za ISO VG 68.
Standard je zastario i nije usklaen sa klasifikacijom po
viskoznosti ISO 3448, odnosno sa standardom JUS B. H0.511.

Ostala ulja za industrijska postrojenja

Komparativne viskozitetne gradacije