T.C.

YILDIZ TEKNK NVERSTES

MAKNE FAKLTES
MAKNE MHENDSL BLM

Bitirme Tezi

RZGAR TRBN PLANET MEKANZMASI TASARIMI

Bitirme almas Danman: Prof. Dr. Ferhat DKMEN

09066002 Ersin TUNA

stanbul, 2015

NDEKLER
SMGE LSTES ................................................................................................................................... iv
KISALTMA LSTES............................................................................................................................v
EKL LSTES .................................................................................................................................... vi
TABLO LSTES .................................................................................................................................. vi
NSZ .................................................................................................................................................. vii
ZET .................................................................................................................................................... viii
1.

GR.............................................................................................................................................. 1

2.

RZGAR TRBNLER ............................................................................................................. 2

2.1.

Rzgar Trbinlerinin Tarihsel Geliimi ............................................................................. 2

2.2.

Rzgar Trbinlerinin Snflandrlmas .............................................................................. 3

2.2.1.

G Odakl Snflandrma ............................................................................................ 3

2.2.2.

Mikro Trbinler (<3kW) .............................................................................................. 4

2.2.3.

Kk Rzgar Trbinleri (<30kw) .............................................................................. 4

2.2.4.

Byk Rzgar Trbinleri ............................................................................................. 4

2.2.5.

Megawatt Trbinler ...................................................................................................... 5

2.3.

2.3.1.

Yatay Eksenli Rzgar Trbinleri (YERT) .................................................................. 6

2.3.2.

Dikey Eksenli Rzgar Trbinleri (DERT) .................................................................. 7

2.3.3.

Eik Eksenli Rzgar Trbinleri (Wagner RT) ........................................................... 8

2.4.
3.

4.

Rzgar Trbini Dnme Eksenine Gre eitleri ............................................................... 6

Rzgar Trbini Temel Bileenleri ....................................................................................... 9

DLLER .................................................................................................................................... 12
3.1.

Tarih Boyunca Dililer ........................................................................................................ 12

3.2.

Hareket letiminde Metal Dililere Gei ve Redktrler ............................................... 12

3.3.

Dili ark Sistemlerinin Amalar ..................................................................................... 13

3.4.

Redktrlerde nemli Deikenler ................................................................................... 13

3.5.

Redktrlerin Snflandrlmas ......................................................................................... 13

3.6.

Redktr Trleri ................................................................................................................. 14

PLANET DLLER ................................................................................................................... 15

4.1.

Planet Dili Mekanizmalarnn Tanm ve Genel fadeler ............................................... 15

4.2.

Planet dili mekanizmalar iin yaplm tanmlamalar .................................................. 15

4.3.

Planet Dili Sistemlerinin stnlkleri ve Sakncalar .................................................... 16

4.3.1.

Planet Dililerin stnlkleri ..................................................................................... 16

4.3.2.

Planet Dililerin Sakncalar ....................................................................................... 17

4.4.

Planet Dili Mekanizmas Elemanlar ............................................................................... 17

i

5.

6.

4.5.

Planet Dili Mekanizmalarnn Snflandrlmas ............................................................. 18

4.6.

Planet Dili Mekanizmalarnn alma Prensipleri ........................................................ 19

RZGAR TRBN PLANET MEKANZMASI TASARIMI .............................................. 21

5.1.

Problemin Verileri (Girdiler) ............................................................................................. 21

5.2.

n Hesaplar ......................................................................................................................... 21

5.3.

Dz Dili Sistemine Ait Hesaplamalar ............................................................................... 21

5.3.1.

Di Dibi Krlmasna Gre k Dilinin Boyutlandrlmas .................................. 22

5.3.2.

Di Yzeyi Ezilmesine Gre k Dilinin Boyutlandrlmas ................................ 23

5.4.

Dz Dili Sistemine Ait Byklkler ................................................................................. 24

5.5.

Dz Dili Maksimum Eilme Gerilmesi Hesab................................................................ 24

5.6.

Planet Dili Sistemine Ait Hesaplamalar........................................................................... 24

5.6.1.

Yapm Oran ................................................................................................................ 25

5.6.2.

Dili Saylarnn Tayini ............................................................................................... 25

5.6.3.

Konstrksiyon art .................................................................................................... 25

5.6.4.

Kaypsz Hal in Giri Dnme Momentleri ............................................................. 25

5.6.5.

Kaypsz Hal in Giri Dnme Momenti ve Gc ................................................... 26

5.6.6.

Ksmi Yapm Oran ..................................................................................................... 26

5.6.7.

Planet ark Devir Says ............................................................................................. 26

5.6.8.

Kaypsz Halde Mil Gleri ve D G Ak ........................................................... 27

5.6.9.

Kaypsz Halde Yuvarlanma Gleri ve G Ak.............................................. 27

5.6.10.

G Oran ..................................................................................................................... 27

5.6.11.

Kaypl Haldeki Momentler ........................................................................................ 28

5.6.12.

Planet Mekanizmas Verimi ....................................................................................... 28

5.6.13.

Planet Mekanizmas in Boyutlandrma .................................................................. 28

5.6.14.

Planet Dili Sistemine Ait Byklkler ..................................................................... 31

5.6.15.

Planet Dili Maksimum Eilme Gerilmesi ................................................................ 31

5.6.16.

k Miline Gelen Kuvvetler ..................................................................................... 31

5.6.17.

k Milinin Gerilmerelere Gre Mukavemet Kontrol ........................................ 34

5.6.18.

A ve B Yataklarna Ait Rulman Seimi ..................................................................... 35

AYNI DEERLERE SAHP DZ DL SSTEM ............................................................... 37

6.1.

Problem Verileri (Girdier).................................................................................................. 37

6.2.

n Hesaplar ......................................................................................................................... 37

6.3.

Dz Dili Sisteminin 2. Kademesine Ait Hesaplamalar ................................................... 37

6.3.1.

Di Dibi Krlmasna Gre k Dilinin Boyutlandrlmas .................................. 38

6.3.2.

Di Yzeyi Ezilmesine Gre k Dilinin Boyutlandrlmas ................................ 38

6.4.

Dz Dili Sisteminin 1. Kademesine Ait Hesaplamalar ................................................... 39

ii

7.

8.

6.4.1.

Di Dibi Krlmasna Gre k Dilinin Boyutlandrlmas .................................. 40

6.4.2.

Di Yzeyi Ezilmesine Gre k Dilinin Boyutlandrlmas ................................ 40

Ansys Program le Yaplan Analizler ....................................................................................... 42

7.1.

Gne ve Planet Dili ifti in Yaplan Analiz ................................................................ 42

7.2.

Dz Dili ifti in Yaplan Analiz .................................................................................... 43

SONU ......................................................................................................................................... 44

KAYNAKA ....................................................................................................................................... 45
EKLER ................................................................................................................................................. 46

iii

SMGE LSTES
Simgeler

Aklamalar

evrim Oran

idz

Dz Dili evrim Oran

iplanet

Planet Dili Sistemi evrim Oran

Pk

k Gc

Pgiri

Giri Gc

Moment

Mk

k Momenti

Mgiri

Giri Momenti

Me

Eilme Momenti

Mb

Burulma Momenti

nk

k Devir Says

ngiri

Giri Devir Says

ns

Gne Dilisi Devir Says

Dili Says

Verim

Genilik Faktr

letme Faktr

Kdn

Dinamik Faktr

Kyd

Yk dalm Faktr

YF

Form Faktr

iv

Kavrama Oran

em

Emniyet Gerilmesi

Modl

PHem

Emniyetli yzey basnc

Kanat says
Yapm Oran
1

Ksmi Yapm Oran

Yar ap

G Oran

Genilik

Fr

Radyal Kuvvet

Ft

Teetsel Kuvvet

FA

A Yatana Etkileyen Kuvvet

FB

B Yatana Etkileyen Kuvvet

Sng

n Grlen Gvenlik Katsays

Smev

Mevcut Gvenlik Katsays

Ra

Ortalama Przllk Katsays

Kopma Dayanm

Yorulma Dayanm

KISALTMA LSTES
d

Devir

dk

Dakika

PS

Planet Says
v

EKL LSTES
ekil 2-1 Yllara Gre Rzgar Trbinleri................................................................................................ 3
ekil 2-2 Yatay Eksenli Rzgar Trbinleri ............................................................................................. 7
ekil 2-3 Dey Eksenli Rzgar Trbini ................................................................................................. 8
ekil 2-4 Rzgar Trbini Temel Bileenleri ........................................................................................... 9
ekil 2-5 Jeneratr Yaps ..................................................................................................................... 10
ekil 4-1 Tek sral basit bir planet dili mekanizmas.......................................................................... 17
ekil 4-2 Tek sral basit bir planet dili mekanizmas.......................................................................... 19
ekil 4-3 Planet dili dnme serbestlii ................................................................................................ 20
ekil 7-1Sonlu Elemanlar Yntemi le Yaplan Maksimum Eilme Gerilmesi.................................... 42
ekil 7-2 Sonlu Elemanlar Yntemi le Yaplan Maksimum Eilme Gerilmesi................................... 43

TABLO LSTES
Tablo 1 Dz Dili Sistemine Ait Byklkler ...................................................................................... 24
Tablo 2 Planet Dili Sistemine Ait Byklkler ................................................................................... 31
Tablo 3 Kavrama Oran ......................................................................................................................... 46
Tablo 4 Tavsiye Edilen Z1 Deeri ........................................................................................................ 46
Tablo 5 Form Faktr............................................................................................................................ 46
Tablo 6 Genilik ve Yk Dalm Faktr ............................................................................................ 47
Tablo 7 Standart Modller .................................................................................................................... 47
Tablo 8 Dili ark Malzemeleri in Emniyetli Deerler ..................................................................... 47
Tablo 9 Makine Malzemelerinin Dayanm Deerleri............................................................................ 48
Tablo 10 Boyut ve Yzey Katsays Diagram ...................................................................................... 49
Tablo 11 Gerilme Ylmas Katsays .................................................................................................. 50

vi

NSZ

Hayatmzda nemi ok byk olan elektrik enerjisinin geri dnml ekilde retilmesinde
byk pay rzgar trbinlerine aittir. Rzgarn tek bana jeneratr milini dndrmesi ile elektrik
retilebilmesi neredeyse imkanszdr. Rzgarn, rzgar trbinin kanatlar dndrmesi ile elde
edilen devir says dililer sayesinde arttrlr ve bu sayede istenilen devir says elde edilir. Bu
sistem dz dili ile konstrksiyonu ok byk boyutlara ulaacandan planet dili sistemi
kullanlmtr. Rzgar trbinlerinin yapmn kolaylatran planet dili sistemlerinin temiz enerji
retimini arttracan umuyorum. Biz teknolojiyi gelitirenler olarak evreyi ve dier insanlar
gz ard etmeye devam ettiimiz srece hep birlikte bu deiimden olumsuz etkilenmeye devam
edeceiz.
Btn hayatm boyunca desteini benden hi esirgemeyen, niversite hayatmda ve bu tezde
benden daha ok emei olduuna inandm aileme, manevi desteklerini eksik etmeyen
arkadalarma ve almalarm boyunca deerli yardm ve katklar ile beni ynlendiren Hocam
Prof. Dr. Ferhat DKMENe teekkr bor bilirim.

vii

ZET

Dili arklardan oluan g ve hareket aktaran makine elemandr. Tarih boyunca

mhendislerin, bilim adamlarnn zerinde srekli urat mkemmel tasarmlardr.
malat gn getike kolaylaan planet dili mekanizmalar gn getike makine sanayiinde
daha fazla kullanlmaya balanmtr. Genellikle byk glerin aktarlmasnda kullanlr. Bu
sebeple zellikle trbinlerde kullanlr. Belirtilmesi gereken en nemli fonksiyonlar, bir
redktr iinde devir saylarnn st ste konulup ayarlanmas, hareket ve momentin bir ka
yne datlabilinmesidir.
Bu almada rzgar trbini planet mekanizmasnn, dz dili sistemi ile karlatrlmas
hedeflenmitir. Ayrca planet dili sistemi SolidWorks program ile tasarlanp Ansys program
ile analizi yaplmas hedeflenmektedir.

ANAHTAR KELMELER : Planet Dili Sistemi, Rzgar Trbini Dili Mekanizmas

viii

1.

GR

Gnmz teknolojisi, gelimelerin dorua kt ve tarihin hibir devrinde eriemedii bir

hzla, bilimsel keiflerin yapld bir adr. Gnmzde teknolojik geliim ve bilimsel
keiflerin insana yararl ve ekonomik ekilde gerekleebilmesi, bir zorunluluk halini almtr.
Makineler de gelien bu teknoloji ierisinde hayatmzn her noktasnda yerini almlar ve hzla
almaya devam etmektedirler. rnein her gn kullandmz aralar srekli olarak klmekte
ve performanslar artmakta, buna karn tketilen yakt miktarlar ve maliyetleri eskisine oranla
dmektedir.

Makinelerde kullanlan g ve hareket iletim mekanizmalar genel olarak aadaki gibi

sralanabilir;
- Srtnmeli arklar,
- Zincir mekanizmalar,
- Kam ve eksantrik mekanizmalar,
- Dili ark mekanizmalar (Redktrler,Planet mekanizmalar) vb.
Dili ark sistemleri, eitli konumda bulunan aftlar arasnda, hareket ve g iletimi salamak,
dnme hz ve yn elde etmek, kk hacimde byk bir evrim oran elde etmek, tek bir giri
hzna karlk eitli hzlar elde etmek ve dndrlen iki elemandan oluan sistemde bu iki
eleman arasnda hareket bakmndan bamszlk salamak iin kullanlrlar.

Gnmzn nemli sorunlarndan bir tanesi de sabit hzlarn istenilen deerlerde makinelere
aktarlmasdr. Bu makinelerin ilevleri iin ok nemlidir ve gnmzde bu problem ok
deiik metotlarla zmlenmitir. nsanlar her gn hareket ve g iletme ilerinin yer ald
birok makine eitleri kullanmaktadrlar. rnein; asansrler, amar/bulak makineleri,
kaldrma ve iletme makineleri, trbinler, saatler, otomobiller, takm tezgahlar gibi. Bu
makinelerin amacna uygun hzlarda kullanlmalar iin farkl mekanizmalar retilmitir. Her
geen gn de teknolojinin gelimesine paralel olarak sz konusu mekanizmalar da gelimekte
ve kullanm alanlar da yaygnlamaktadr.

2.

RZGAR TRBNLER

2.1. Rzgar Trbinlerinin Tarihsel Geliimi

Rzgar, tkenmeyen gne enerjisinin yeryzne ulamas sonucunda ortaya kan bir doa
kuvvetidir. Gne var olduka, rzgarn ve doal sonucu olarak da rzgar enerjisinin sreklilii
garanti altndadr. Rzgar enerjisi, srekli, gnele snrl tkenmeyen bir kaynaktr. Rzgar,
bir akkan olan havann hareketi olup, hareket dzgn veya trblansl olabilir. Bir hava ak
eklinde ilerleyen rzgarn, nne bir engel konulmas veya sabit bir engelle karlamas
halinde, onun zerine bir basn oluturur. Rzgara kar konan engelin hareket yetenei rzgar
enerjisini mekanik enerjiye evirebilir. Bu mantktan hareketle, bir mil etrafnda dnebilecek
olan tanburun veya pervanenin rzgar etkisi ile dnmesi mmkn olabilecektir. Bu dnce ilk
defa yel deirmenleri ile anlalmtr. Yelkenli gemiler de rzgar enerjisini mekanik enerjiye
eviren sistemlerdir. Su deirmenleri de benzer mantkla almaktadr. Hava gibi bir akkan
olan suyun hareket enerjisi, dnel bir arka arparak, mekanik enerjiye dnmektedir.
Gnmzde bu mantk, rzgarn dnel bir trbin ile frenlenerek, mekanik enerjiye
dntrlmesi teknolojisini ortaya karmtr. Bu teknolojiye rzgar trbini ad verilmektedir.
Mekanik g retmek zere rzgarla altrlan rotor kavram olduka eski olup, rzgar
deirmenleri hakkndaki en eski kaytlar M.. 5. yy'a aittir. Rzgar deirmenleri ile ilgili olarak
yazlm ilk ciddi eserlere Milattan sonraki 7. Yzylda rastlanmaktadr. lk yel deirmenlerine
Asya'da rastlanm olmakla beraber, Gney Amerika'da ve Bat Avrupa'da da yreye zgn
tasarmlar yaylmtr. Ancak bu eserlerin gncellik kazanmas yazldklarndan sonra 200 yl
gemesi ile mmkn olmutur. Bu eserlerde yazlanlar yllarca szel olarak kulaktan kulaa
yaylmtr. lk yel deirmeni inaas konusunda onuncu yzylda ran'da yaplan dey eksenli
makinalara rastlanmaktadr.
Avrupada, geleneksel "Hollanda" yel deirmenlerinin en youn kullanm durumunda says
toplam 100,000 adede kadar ykselmitir. Bu makineler srekli olarak gzetim altnda kalm,
teknolojisi geni kitleler tarafndan bilinmitir. Yel deirmenciler AB iinde entegre olmular
ve benzer tasarmlarla, para deiimi standartlamtr. Bu dnemde verimlilik yerine, para
ikamesi ve para uyumuna byk nem verilmitir. Tasarm standardizasyonu, bilginin
bllmesini hzlandrmtr. Rzgar trbinlerinde de benzer durumlar yaanm, uzun yllar,
verimlilik ilkesi, tasarm parametrelerinin sonunda yer almtr. Halbuki g reten modern
rzgar trbinleri yksek kaliteli ve ebeke frekansnda elektrik retmektedir. Ekonomik
2

hedefleri karlamak iin, her rzgar trbini otomatik olarak kontrol edilen bamsz "mini g
istasyonu" olarak almaldr. Modern bir rzgar trbininin srekli gzetim altnda tutulmas
dnlemez ve fazla bakm gerektirmesi kabul edilemez. Mikroilemcilerin geliimi bu
durumu gerekletirmekte nemli rol oynam ve dk maliyetli rzgar teknolojisine imkan
vermitir. Rzgar trbininde verimlilik parametresi, tasarmn bana yerlemitir. Elektriin
kefi ile beraber, rzgar enerjisinden elektrik retme abalar balamtr. Bir rzgar trbininin
anahtar elementleri ile olan tankl henz yakn tarihlere dayanmaktadr. Enerji krizleri ve
evresel kirlenmeler, alternatif kaynaklar gndeme getirmi, rzgarn gc potansiyel deer
kazanmtr. 1980'li yllardan itibaren, rzgar gc ile enerji maliyetleri mukayese edilir
konuma gelebilmitir. Ancak modern rzgar teknolojisinin ucuzlayan yatrm ve iletme
maliyetleri, alternatifleri ile rekabet konumuna getirmitir.

ekil 2-1 Yllara Gre Rzgar Trbinleri

2.2. Rzgar Trbinlerinin Snflandrlmas

Rzgar trbinleri iin, g, dnme ekseni, jeneratr dzeni ve kontrol sistemlerine gre deiik
snflamalar yaplmaktadr.
2.2.1. G Odakl Snflandrma
G odakl snflandrma yaklamna gre, drt ana gurupta toplanmtr. Bunlar;
Kk g sistemleri: Genellikle O - 10 KW gcndeki sistemlerdir.
3

 Orta g sistemleri: Genellikle 10 - 100 KW arasnda olan sistemlerdir.

Byk g sistemleri: 100 KW'dan daha byk olan sistemlerdir.
Megawatt Trbinler

2.2.2. Mikro Trbinler (<3kW)

Bu trbinler yaklak olarak O ila 3 kW arasnda olup, neredeyse sadece dorudan srcl
sabit mknatsl jeneratrlerle (PMG) birlikte batarya arj etmek zere kullanlmaktadr. Buna
ilikin pazar olarak uzak iletiim sistemleri, elektrikli itler, ev ii sistemler, gezgin insanlar,
gezi tekneleri v e karavanlar dnlmektedir. Mikro trbinlerin yaklak %90'nda sabit
mknatsl jeneratr (PMG) kullanlmaktadr.

2.2.3. Kk Rzgar Trbinleri (<30kw)

Dorudan srclerin en nemli yararlar ok az bakm gerektirmesi ve yksek gvenilirliidir.
Sermaye maliyeti ve verim daha az nemlidir. 2 ila 10 kW aras dorudan srcl rzgar
trbinleri Bergey, Westwind, Proven ve LMW tarafndan gelitirilmitir. Bunlarn tm sabit
mkmatsl jeneratr kullanmaktadr. Elbette bu arala giren dorudan olmayan srcl birka
jeneratr de vardr. Birka reticinin tasarm ve prototip aamalarnda olan 50 kW'a kadar
dorudan srcl trbini vardr. Bunlannda hepsi sabit mknatsl generator kullanrken, bir
tek Atlantic Orient Corporation (AOC) firmasnn 20 kW'lik bir modelinde anahtarlamal
relktans motoru kullanlmtr. AOC jeneratrleri halen laboratuarda test edilmektedir.
Anahtarlamal relktans motorunun rotorunda yalnz lamine sac bulunur ve jeneratrlerin en
basitidir.

2.2.4. Byk Rzgar Trbinleri

Dorudan src sistemleri kullanan byk rzgar trbinlerinin gzlenen yararlar unlardr:
Dili sistemden daha dk maliyetli,
Kule-ba ktlesinde ve kabin uzunluunda d,
Verimlilikte belirli bir yzde art.
4

Bu faydalarn mevcut tasarmlarda da el edilip edilmeyecei henz belli deildir, ancak yeni
teknolojinin konvansiyonel zmlere daha imdiden yetitii bir gerektir. Dorudan srcl
makinelerde her zaman iin, arkasndan AC/DC/AC dntrc yer almakla deiken hzl
iletime imkan vermektedir. ou dorudan src sistemlerinde, endksiyon makinelerinin
uyumluluundan yoksun olduklar iin sabit hzl iletim yapmak zordur. Dorudan srcl
trbinlerde nominal g 200kW'tan 1.5 MW'a kadar (retimdeki ve prototip makineler) deiir.
Hem sabit mknatsl hem de sargl rotor tasarmlar kullanlmaktadr. Mevcut dorudan src
tasarmlar olarak;

Enercon E30 (200 kW), E40 (500 kW) ve E66 (1.5 MW): Senkron jeneratr, sargl
rotor, konsepti ayrntl iletme deneyleri ile ispatlanmtr.

Lagerwey LW45/750 (750 kW) : Prototip aamasnda, senkron jeneratr, sargl rotor.

Genesys 600, Tacke TW1500: Tasarm aamasndaki makineler, sargl rotordan ziyade
sabit mknatsl uyarma ve azaltlm jeneratr ap.

Aeolus III (3 MW): Mevcut AEOLUS II rzgar trbininin gelitirilmi hali olarak
tasarlanmakta, henz ina edilmedi, sabit mknatsl.

PMG tasarmlar (prototipler 120 kW'a kadar test edildi): Ferrit mknatslar, k modler
tasarm

Her ne kadar dorudan src sisteminin getirilmesi byk rzgar trbinlerinde byk ktle ve
maliyet dlerine imkan verecek gibi gzkyorsa da, tam entegre bir jeneratr rotoru ve
rzgar trbini tasarmnda tasarmn basitletirilmesi, geni menzilli deiken hzn kullanlmas
ve dili kutu ve gerektirdii bakmn ortadan kalkmas, dorudan srcl sistemlerin
geliimine srekli destek verecektir.

2.2.5. Megawatt Trbinler

G bydke tasarmda olumsuz etkileri artmaktadr. Baz karasal ve zellikle offshore
uygulamalarda hala byk lekli jenerasyon birimleri tercih edilmektedir. Tek bir destek yap
zerinde birka rotordan oluan oklu rotor sistemleri, iyi ekonomik deerlere sahip 5 ila 10
MW'lik birimleri en dk yenilik ve gelitirme maliyetleri ile gerekletirme konusunda
zm olarak grlmektedir. Bu tr sistemler uzun zamandr inceleme altndadr ve bu
kapsamda Lagerway'in birka (ok eski) ve bir yeni tasanm ina edilmitir. Birka yldr
5

ngiltere'de yaplan son aratrmalar ve Hollanda'da yaplan almalar konuya duyulan ilgiyi
gstermektedir.
Gnmzde rzgar enerjisinden ok eitli alanlarda yararlanlmaktadr. Belirli bir uygulamada
kullanlan rzgar trbinleri o uygulamann gerektirdii zelliklerle tasarlanmaktadr.
Gnmze kadar deiik nitelikte ve tipte trbinler gelitirilmi olup bunlarn bir ksm
ekonomik deere ulaamamlardr. Bir dier snflandrma yaklam da; ana milin dnme
eksenine gre, konumu olup, bu yaklama uygun tip trbin ina edilmektedir.

2.3. Rzgar Trbini Dnme Eksenine Gre eitleri

Tarih boyunca eitli evrimler geiren rzgar makinelerinde kullanlan trbinler farkl
tiplerdedir. imdiye kadar deiik nitelikte ve tipte gelitiren bu rzgar trbinlerinden bazlar
gnmzde ticari hale gelmitir. Rzgar trbinleri dnme eksenine gre gruba ayrlrlar:

Yatay eksenli rzgar trbinleri

Dikey eksenli rzgar trbinleri

Eik eksenli rzgar trbinleri

2.3.1. Yatay Eksenli Rzgar Trbinleri (YERT)

Bu trbinlerde; dnme ekseni rzgar ynne paralel, kanatlar rzgar ynne diktir. Bu
trbinlerde rotor kanatlarn says azaldka rotor daha hzl dnmektedir. Bu trbinlerin verimi
yaklak %45dir. YERT genel olarak yerden 20-30m yksekte ve evredeki engellerden 10m
yksekte olacak ekilde yerletirilmelidir. Rzgar hznn, rotor kanad u hzna blnmesi ile
elde edilen orana kanat u hz oran () denir. Eer;

= 15 ok kanatl rotor,

= 68 kanatl rotor,

= 915 ki kanatl rotor,

>15 Tek kanatl rotor kullanlr.

ekil 2-2 Yatay Eksenli Rzgar Trbinleri

YERT, farkl sayda rotor kanadna sahip olan ve rzgar nden alan veya rzgar arkadan alan
sistemler olarak da eitlilik gsterirler. Bunlar;

Rzgar nden Alan Makineler

Rzgar Arkadan Alan Makineler

Tek Kanatl Rzgar Trbinleri

ift Kanatl Rzgar Trbinleri

Kanatl Rzgar Trbinleri

ok Kanatl Rzgar Trbinleri

2.3.2. Dikey Eksenli Rzgar Trbinleri (DERT)

Dnme eksenleri rzgar ynne dik ve dey olan bu trbinlerin kanatlar da deydir. DERT
rzgar her ynden kabul edebilme stnlne sahiptir. Bu trbinler rzgar srkler veya
kaldrr. lk harekete geileri gvenilir deildir. Bu trbinlerin verimi yaklak %35dir
Trbinlerin rete ve vites kutusu toprak seviyesinde kurulabildiinden kuleye gerek
duymazlar. Bu yzden dk rzgar hzlarnda almak zorunda kalrlar ve Yaw
mekanizmasna ihtiyalar yoktur. Dk rzgar hzlar ve az miktarda su pompalamak iin
tasarlanmlardr. Kanat saysnn artmas malzeme arln da beraberinde getirdiinden,
yksek rzgar hzlarnda verimsiz alr. Rotor ap 5m olan trbinden yaklak 0,5kW g
elde edilir. Bu trbinleri yer yzeyine balayabilmek iin elik halatlara gereksinim
duyulmaktadr.

ekil 2-3 Dey Eksenli Rzgar Trbini

Savonious Rzgar Trbinleri

Darrieus Rzgar Trbinleri

H-Darrieus Rzgar Trbinleri

2.3.3. Eik Eksenli Rzgar Trbinleri (Wagner RT)

Dnme eksenleri deyle, rzgar ynnde bir a yapan rzgar trbinleridir. Bu tip trbinlerin
kanatlar ile dnme eksenleri arasnda belirli bir a bulunmaktadr.

2.4. Rzgar Trbini Temel Bileenleri

ekil 2-4 Rzgar Trbini Temel Bileenleri

Rzgar ler (Anemometer): Rzgar hzn ler, bu bilgiyi kontrol nitesine iletir.
Pervane Kanatlar (Blades): ou rzgar trbini 2 veya 3 adet pervane kanadna sahiptir.
Kanatlarn zerinden esen rzgar, kanatlar kaldrp dnmelerini salar.
Fren (Brake): Dnmekte olan diski acil durumlarda durdurmaya yarar. Sistem mekanik,
elektronik veya hidrolik olarak alabilir.
Kontrol nitesi (Controller): Kontrol nitesi rzgarn hzndaki deiikliklere gre sistemi
durdurur veya harekete geirir. Rzgar hznn saatte 8-16 mil arasnda olmas durumunda
sistemi altr. Ayni ekilde rzgar hznn saatte 55 milden yksek olduu durumlarda ise

sistemi durdurur. Rzgar hznn saatte 55 milden fazla olmas, trbinlere zarar vermektedir.
Kontrol nitesi bu nedenle nemlidir.
Vites Kutusu (Gear box): Vitesler dk hz milini, yksek hz miline balayarak donu hzn
30-60 devir/dakikadan(rpm) 1000-1800 devir/dakikaya seviyesine (elektrik retmek iin
gerekli olan dn hz) kartrlar. Vites kutusu bir rzgar trbininin pahal (ayni zamanda ar)
bir parasdr. Gnmzde vites kutusuna gerek kalmadan dorudan sr zelliine sahip,
dk rotasyonlu hzlarda elektrik retebilen jeneratr teknolojileri alannda aratrmalar
srmektedir.
Jeneratr (Generator): Rzgar enerjisi tesislerinde kullanlan jeneratrler, alternatif akm
veya doru akm jeneratrleri olabilir. Burada elde edilen elektrik akm, yetersiz kalitede
alternatif akm veya doru akm bile olsa, eitli g elektronii dzenekleriyle ebekeye uygun
hala getirilebilir.

ekil 2-5 Jeneratr Yaps

Yksek Hz Mili (High-speed shaft): Jeneratr srer.

Dk Hz Mili (Low-speed shaft): Rotor tarafndan dakikada 30-60 dn yapacak ekilde
dk hzlarda dondurulur.
Makine Bolumu (Nacelle): Makine bolumu rzgar trbin kulesinin tepesinde durur ve
ierisinde vites kutusunu, dk ve yksek hz millerini, jeneratr, kontrol nitesini ve freni
bulundurur. Baz trbinlerin makine blmleri zerlerine helikopter inebilecek kadar genitir.
10

Durdurma (Pitch): Pervane kanatlar elektrik retmek iin ok dk veya ok yksek olan
hzlarda, rotor hzn kontrol altnda tutmak amac ile bazen durdurulup bazen de durdurulur.
ark (Rotor): Pervane kanatlar ve gbek blmne rotor yani ark adi verilir.
Kule (Tower): Rzgar trbinleri yksek irtifada daha fazla enerji retebildikleri iin kule
blmnde dayankl malzemeler(boru seklinde elik, beton veya elik kafes) kullanlr.
Rzgar: Resimde grdnz rzgar trbini rzgarn gelis ynne doru bakacak ekilde
yerletirilmitir ve alma mekanizmas buna gre tasarlanmtr. Bu trbinlere rzgara kars
alan rzgar trbinleri denir. Rzgarn geli ynnn tersine bakacak ekilde elektrik reten
trbinler de vardr. Fakat yaygn deildir.
Yelkovan (Wind vane): Rzgarn ynn ler ve bu bilgiyi sapma srcsne iletir. Bylece
rzgar trbininin rzgara doru dnmesi salanm olur.
Sapma Srcs (Yaw drive): Rzgara kars alan ruzgar trbinleri daha nce de
bahsettiimiz gibi rzgarn gelis ynne donuk olarak almak zorundadrlar. Sapma srcs
rzgarn ynnde olan deiiklere gre rotorun srekli olarak rzgara donuk olmasn salar.
Sapma Motoru (Yaw motor): Sapma srcsne g salar.

11

3.

DLLER

3.1. Tarih Boyunca Dililer

Dili arklardan oluan g ve hareket aktaran makine elemanlardr. Tarih boyunca
mhendislerin, bilim adamlarnn zerinde srekli urat mkemmel tasarmlardr. 3000 yl
ncesine kadar dili ark dzenlerinden yararlanld baz arkeolojik kalnt ve
varsaymlarndan anlalyor. Bu tarihlerde daha ok byk ta bloklarn tanmasnda manivela
ve eik dzlem dzenleri kullanlmaktayd. Dili ark yntemi de bu dzenlerle beraber
kullanlm, daha sonralar tahtadan yaplm bu dzenler hareket ve yk iletiminde kullanlm.
Bu dzenlerde bir di profili olarak yoktu. Ancak arklar zerindeki girinti ve kntlarn
birbirlerini teleme ile etkiledikleri gzlenmitir. Yine de geometrik bir byklk olarak evre
taksimat yani diler arasndaki mesafe, hatveyi zorunlu olarak grebiliriz. Bu tip dzenleri
bugn dahi Anadolunun eitli yrelerinde grmek mmkndr. Klasik a Avrupasnda
Galili Galileonun ve Hint, Arap yarmadalarnda zellikle hareket iin kullanlm dili ark
dzenlerinde artk bir teknoloji grlebilir.

3.2. Hareket letiminde Metal Dililere Gei ve Redktrler

Metal dililere gei 19.yzyl sanayi devrimi ile oldu. Metalurji ve mekanikteki ilerlemeler
sayesinde yepyeni malzemelerle retilen dililer, gnmzde endstrinin vazgeilmez bir
paras oldu. Daha sonraki sanayileme hareketlerinde, ilk maden ocaklarnda geni apta
kullanm alan bulmu ve sanayinin balangc saylabilecek buhar kuvvetinin makineye
uygulanmas ile gerek teknolojisini bularak, hemen hemen yaantmzn bir paras olarak en
geni anlamda gnmze kadar gelmitir.
Dili hareket demektir ve o olmasayd birok hareket dururdu. Redktr farkl g ve hz
iletiminde kullanlan dililerden oluan bir sistem olarak gelitirildi. Ve makina imalatnn
vazgeilmez bir eleman oldu.

12

3.3. Dili ark Sistemlerinin Amalar

Redktr de bir dili ark sistemidir. Bu yzden de kullanm amalar ayndr. Bu amalar
aadaki gibi sralayabiliriz.

eitli konumlarda bulunan miller arasnda devinim ve g iletmek,

eitli dnme ynleri elde etmek,

Kk bir hacimde byk bir evrim oran elde etmek,

ki dndrlen elemandan oluan sistemlerde bu iki eleman arasnda devinim

bakmndan bamszlk salamak.

3.4. Redktrlerde nemli Deikenler

Tm dili dzeneklerinde olduu gibi redktrlerde de evrim oran ile beraber dnme yn de
nemlidir. Bu bakmdan dndren ve dndrlen elemanlarn dnme ynleri birbirine gre ters
olduu durumda (-) iareti, ayn ynde olduu durumda (+) iareti ile gsterilir.
Redktrlerde sistemi oluturan herhangi bir dilinin di says evrim orann etkiler. Bu kural
tm paralel dili dizileri iin geerlidir. ki diliden oluan bir dzenek birey olarak kabul
edilirse, redktr oluturan dzeneklerin says, hzn ka kez deitiini yani redktrn
kademelerini gsterir.

3.5. Redktrlerin Snflandrlmas

Gnmzde redktrler eitli firmalar tarafndan standart boyutlarda retilerek piyasaya
srlmektedir. Redktr tiplerinin seiminde evrim oran, verim, boyut ve arlk gibi
faktrleri gz nnde tutmak gerekir. Redktrlerin snflandrlmas ise aadaki gibi yaplr;

Aama saysna gre; 1,2 ve daha fazla kademeli redktrler,

Kullanlan dili eidine gre; konik dilili, silindirik dilili, sonsuz vida dzenekli ve
birden fazla eidin bir arada kullanld redktrler.

13

3.6. Redktr Trleri

1. Dz Dili
2. Helisel Dili
3. Konik Dili
4. Sonsuz Vida
5. Planet

14

4.

PLANET DLLER

4.1. Planet Dili Mekanizmalarnn Tanm ve Genel fadeler

Planet dili ark mekanizmalar, kendi adn yapsndan almtr. Gnein etrafndaki
gezegenler (planetler) gibi bir merkezi dilinin ( gne dilisi ) etrafnda dairesel ok sayda
dililer vardr. Bu sistemde, elemandan biri sabit tutulup dierinden hareket verilirse nc
elemandan hareket azalarak veya yn deitirerek alnr. ki eleman birbirine balanr veya iki
elemana birden ayn hareket verilirse sistem kilitlenir.
Planet mekanizmalarnda, gne dili veya ember dilideki hareket ve g, planet dili aracl
ile tayc kola aktarlmaktadr. Ayrca tayc koldaki hareket ve g de planet dili aracl
ile gne dili veya ember diliye aktarlmaktadr.
Kolun ucundaki dili arkn, bir gezegen gibi hem kendi etrafnda hem de gne dili etrafnda
dnmesinden dolay gezegen anlamna gelen planet ad verilmitir. Bu zellikte dili ark
bulunan mekanizmalara da planet dili mekanizmalar denir.

4.2. Planet dili mekanizmalar iin yaplm tanmlamalar

Planet dili sistemleri, hareket ve g iletiminde kullanlan bir redktr tipidir. Genel olarak
motorlu aralarn transmisyon sistemlerinde, byk moment ve yksek iletme oran nakleden
aralarda, vb. yerlerde kullanlrlar.
En basit formda planet dili sistemleri, basit bir dili dzeneinin kinematik bir ters dnm
olup, burada genellikle dililerden bir tanesi gne dili sabit tutulup ayn eksene sahip kol
ad verilen dier bir uzuv bunun etrafnda dnme hareketi yapar. Dn eksenleri gne dili
eksenleri ile akmayan dililere planet dili denir.
ki dili ark birbiri ile alacak durumda bir S koluna yataklanm olduklar halde bunlardan
bir tanesi kendi merkezi etrafnda dnme hareketi yaparsa bu durumdaki dili ark gruplarna
Planet Dili ark Mekanizmalar ad verilir.
Planet dililer bir kolun ucunda bulunurlar, bu kol genel olarak dndnden planet dilileri de
hem kol ile birlikte hem de eksenleri etrafnda ve (byk bir dilinin zerinde veya i dili ise
ierisinde) dner.
15

Planet dili eksenleri sabit deil hareketlidir. Dnme hareketi srasnda planet dililerin her bir
noktas bir episikloid erisi izdiinden bu dili sistemlerine episikloidal dili
mekanizmalarda denmektedir.
ki tahrik hareketini karlkl olarak birletirmeye, bir tahrik momentinin statik olarak belirli
bir ekilde iki k miline iletilmesine olanak veren mekanizmalara planet dili
mekanizmalar denir.
Basit bir planet dili sisteminde eksenleri ayn olan ayr eleman bulunur. Bu zellii ile ayn
anda elemanlar birbirine balanarak ayr dn hz elde edilebilir.

4.3. Planet Dili Sistemlerinin stnlkleri ve Sakncalar

4.3.1. Planet Dililerin stnlkleri
Aada verilmi olan stnlklerin hepsinin bir anda gerekmesi ve yaplmas olanakszdr.
Fakat gerekli olan yerlerde kullanlr ve yararlar grlr.

Genelde birden fazla planet olduundan ve iletilen kuvvet iin ayn anda altklarndan
normal kademedeki dililere gre daha kk modlldrler.

Arlklar ve boyutlar normal mekanizmalara gre kktr. Genelde bu oran normal

mekanizmalarn yars veya te biri kadardr.

Normalde tahrik mili ile k mili ayn eksen zerindedir. stenilirse eksenler
kaydrlabilir.

Planet sistemlerinin randmanlar, normal dili mekanizmalarndan daha yksektir.

Fakat ok byk evirme oranlarnda randman der.

Redktr iinde devir saylar ayarlanabilir.

Redktr iinde g, moment veya hareket bir ka yne datlabilinir.

Yksek iletim oran ve moment arts salar.

Baz sistemlere gre sessiz alrlar.

Es eksenli millerde altklar iin sistem montajda az yer kaplar.

16

4.3.2. Planet Dililerin Sakncalar

Byk hzlarda planetler byk santrafj kuvvetleri doururlar ve yataklandrma ve

yalama problemleri olur.

Planet kutusu kk olduundan abuk snr.

retimi zordur.

Montajlar zordur, hassas iilik gerekir.

Yksek kalitede imalat gerektirir.

Maliyetleri yksektir.

4.4. Planet Dili Mekanizmas Elemanlar

Planet dili ayn anda ember dilinin iinde hem de gne dilinin etrafnda dnebilmektedir.
Gne dili, ember dili ve planet tayc kolun dnme eksenleri ayndr. Gne dili ve
ember dili, planet dili ile tayc kola balanmtr. ekil 3-1de tek sral basit bir planet
dili mekanizmas grlmektedir.

ekil 4-1 Tek sral basit bir planet dili mekanizmas

Basit planet dili mekanizmas drt temel elemandan olumutur. Bunlar;

1. Gne dili ark Z1,
2. ember dili ark Z2,
3. Planet dili ark Zp,
17

4. Planet tayc koldur.

Planet mekanizmasndaki dili ark profilleri silindirik, helis veya konik olabilir.

4.5. Planet Dili Mekanizmalarnn Snflandrlmas

Planet dili mekanizmalar, iletilmek istenen hareket ve g esas olmak zere deiik geometrik
byklkte ve farkl di profillerinde yaplr. Hareket aklar ihtiyaca gre tanzim edilir. Ayrca
baz cihazlarda hassas dnme miktar elde etmek iin kullanlr. Bu ve buna benzer farkllklar
planet dili mekanizmalarnda eitlilik meydana getirmitir.

Planet mekanizmalar;
A. Yapsna gre;
1. Tek sral basit planet mekanizmalar
2. ift sral bileik planet mekanizmalar
3. Kasnakl planet mekanizmalar

B. Kullanm amacna gre;

1. G toplayc (entegral) planet mekanizmalar,
2. G ayrc (diferansiyel) planet mekanizmalar

C. Temel iletme oranlarna gre;

1. Eksi mekanizmalar
2. Art mekanizmalar
eklinde srlanabilir.

18

4.6. Planet Dili Mekanizmalarnn alma Prensipleri

Planet dili sistemleri de dier dili mekanizmalar gibi motordan ald hareket ve gc k
uzvuna belli bir fonksiyona bal olarak ileten, elemanlar birbirine belirli kurallarla balanm
uzuvlar kmesidir. Mekanizma kendisine verilen g ve hareketi belirli bir deere dntrerek
istenilen bir yere aktarr. Mekanizma elemanlarnn bunu ilevleri gerekletirebilmesi iin,
belirli bir hareket serbestliklerine sahip olmalar gerekir. Planet dili mekanizmalar olduka
karmak bir yapya sahiptir. Bundan dolay kinematiini anlamak ve ifade etmek zordur.
ekil 3-2 de gsterilen planet dili mekanizmas drt elemandan olumaktadr. Bunlar; Gne
dili ark (1), ember dili ark (3), Planet dili ark (P), Planet tayc koldur (K).
Planet dili mekanizmalar konumlandklar miller arasnda hareket ve g iletirler.
Mekanizmada g ve hareket alverii ancak, eleman arasnda gerekleir. Bunlar, gne
dili, ember dili ve planet tayc koldur.

ekil 4-2 Tek sral basit bir planet dili mekanizmas

ekil 3-1de mekanizmann her bir eleman bamsz olarak incelendiinde gne dili, ember
dili ve tayc kolun kendi eksenleri etrafnda hareket serbestliine sahip olduklar grlr. Bu
elemann dnme eksenleri ayndr. Bu da mekanizmann ana eksenini belirtmektedir. Planet
dililer ise hem kendi eksenleri etrafnda dnmekte, hem de kol ile birlikte mekanizmann ana
ekseni etrafnda dnmektedirler.
Bu eleman arasndaki g iletimi planet dili vastas ile yaplr. Ayn gne dili etrafnda
alan tm dililer zdetir. Bu nedenle kinematik analiz ve diliye gelen kuvvet hesaplar tek
bir planet diliye gre yaplr ve kan kuvvetler planet saysna blnr. Modl
hesaplamalarnda kan bu deer kullanlr.

19

ekil 4-3 Planet dili dnme serbestlii

20

5.

RZGAR TRBN PLANET MEKANZMASI TASARIMI

Bu almada momentin planet dili sisteminden giren ve dz dili sisteminden kan rzgar
trbini dili kutusu tasarm ve analizi yaplacaktr.

5.1. Problemin Verileri (Girdiler)

alma Dzeni

: ember dili sabit, tayc kol tarafndan dndrlen planet

dili, planet dililer tarafndan dndrlen gne dili

Rzgar Devir Says

: 28d/dk

Jeneratr Gc

: 500kW

Jeneratr Mili Devir Says : 756d/dk

iplanet

: 1/9

idz

: 1/3

5.2. n Hesaplar
Jeneratr gcmz 500 kW olduu iin; Pk=500kW

500

k momenti; = 9550 = 9550 1500 = 6316,13 6316

k momenti bilindii iin ncelikle dz dili hesaplamalar yaplmas uygun olur.

5.3. Dz Dili Sistemine Ait Hesaplamalar

Dz dili evrim oran idz=1/3 ve k devri nk=756 dev/dk olduunu biliyoruz. Bu durumda
ngiri= 252 dev/dak olarak bulunur.
Buna uygun olarak dili saylar;
Z1=90 dili
Z2=30 dili olarak tayin edilmitir.

21

Giri Momenti M= *i*Mg

Burada verim () 0,98 alnmtr.
M= 0,98*(1/3)*Mg
Formlden Mg ekilirse; Mg=19334,69Nm 19335Nm olarak bulunur.
5.3.1. Di Dibi Krlmasna Gre k Dilinin Boyutlandrlmas
3

Z=30 di says

21

m= b/m=25
K=1,5 letme Faktr
Kdn=1,1 Dinamik Faktr
Kyd=1,3 Yk dalm Faktr
YF= 2,6 Form Faktr
a=1,74 Kavrama Oran
em=400 N/mm2 Emniyet Gerilmesi (17CrNiMo6)

1,51,11,3

26316103 2,6

= 5,12
2530400 1,74

Di dibi krlmas gz nne alndnda m5,12 mm olmaldr.

22

5.3.2. Di Yzeyi Ezilmesine Gre k Dilinin Boyutlandrlmas

3

Yc2=3,11

0,71 + 1 2

12

Ee= 210.103 N/mm2

PHem=1500 N/mm2
Z=30 di says
m= b/m=25
K=1,5 letme Faktr
Kdn=1,1 Dinamik Faktr
Kyd=1,3 Yk dalm Faktr
YF= 2,6 Form Faktr
a=1,74 Kavrama Oran
em=400 N/mm2 Emniyet Gerilmesi (17CrNiMo6)
i=0,333 redksiyon oran

1,51,11,3

0,76316103 210103 1,333 3,11

25302 15002
0,333 1,74

Di yzeyi ezilmesi gz nne alndnda m6,55 mm olmaldr.

Di yzeyi ezilmesi ve di dibi krlmas gre yaplan hesaplamalar sonucunda farkl modller
elde edilmitir. Burada saysal olarak byk olann seilmesi gerekir. Tabloya bakldnda
6,55ten byk ve saysal olarak en yakn deer 8 olarak grlr ve modl 8 mm olarak tayin
edilir. Fakat konstrksiyona uygun olmas iin modl olarak 12 mm alnr.

23

5.4. Dz Dili Sistemine Ait Byklkler

Z1 Giri Dilisi

Z2 k Dilisi

Dili Says

90

30

r01=m.Z/2

540mm

180mm

d01=2. r01

1080mm

360mm

db1=d01+2.m

1104mm

372mm

Tablo 1 Dz Dili Sistemine Ait Byklkler

5.5. Dz Dili Maksimum Eilme Gerilmesi Hesab
Ft=Mb/r
Ft=6316Nm/0.18m=35089N

Ftmax=. .

35089

2,6

Ftmax=.1,51,11,3 30012 1,74 = 31.24

5.6. Planet Dili Sistemine Ait Hesaplamalar
Dz dili sistemine ait giri artlar planet dili sisteminin k sistemini oluturmaktadr. Bu
nedenle d dili sisteminin giri artlar planet dili sisteminin k artlarna eittir.
Dz dili sisteminin giri momenti Mg=19335Nm olarak bulunmutu.
Kurala gre planet mekanizmas k momenti iaretli olmaldr. Bu sebeple planet
mekanizmas k momenti -19335 Nm alnr.
Planet mekanizmasndaki k i gne dilisine bal m1 milinden alnmaktadr.
3

Planet mekanizmasnn di saylar iin u yazlabilir;

1
2

Planet sisteminin giri devri ng=28 verilmitir, k devri ise dz dili sisteminin giri devrine
eit olacandan n=256 olarak belirlenmitir. Buradan evrim oran i=1/9 olur.

Ayrca planet mekanizmalarda evrim orannn = = 1 olduu biliniyor.

24

5.6.1. Yapm Oran

Planet mekanizmasnn yapm orann; = 3 forml ile bulunur. Ayrca = 1 olduunu

1

biliyoruz. evrim oran 9 = 1 olduunu biliyoruz. Bu durumda = 3 = 8 olur.

5.6.2. Dili Saylarnn Tayini

Planet mekanizmalar iin

3
2

Bunlar gz nnde tutulduunda;

+ yazlabilir. Ayrca = 3 = 8 olduunu biliyoruz.

1

z3=160 di
z1= 20 di
zs= 120 di olarak tayin edilir.

5.6.3. Konstrksiyon art

Planet dili mekanizmalarnda planet dililer, gne dili ve ember dili arasnda alan
ara dililerdir. Planet dililerin gne dili ve ember dili ile ayn anda (di ve di boluu
asndan) uyum ierisinde alabilmesi iin gerekli olan bir montaj art vardr ve planet
saysna (PS) dorudan baldr.
=

3 +1

kuralna gre f deeri tam say olmaldr. Buna gre f in tam say olduu PS

deerleri sistem asndan birinci konstrksiyon artn salar ve kullanlabilir.

Karar verilen planet says 3tr. Bu durumda;

=

160+20
3

= 60 olur ve konstrksiyon artna uygundur.

5.6.4. Kaypsz Hal in Giri Dnme Momentleri

Yapm oran ayn zamanda

3
1

= dir. Buradan;

m3=m1.(-y)=-19335Nm.8=-154680Nmdir.

25

Planet mekanizmalar iin;

1 + + 3 = 0 yazlr bu durumda 19335 + 154680 = 0 olmaldr.

= 175015 olarak bulunur.

Farkl bi formlde ise; = 1 (1 );

= (19335)1 (8) = 175015 eklindedir.

ki durumda da ayn sonucu elde ederiz. Sonu olarak yaptmz ilemler dorudur.
m1=-19335 Nm
ms= 174015 Nm
m3=-154680 Nm

5.6.5. Kaypsz Hal in Giri Dnme Momenti ve Gc

= =
=

9550

17401529
= 510,20
9550

5.6.6. Ksmi Yapm Oran

1 =

120
=
= 6
1
20

5.6.7. Planet ark Devir Says

2 =
2 =

1
1
+ 1
1
1

252
1
+ 28 1
= 18,67 /
(6)
6
26

5.6.8. Kaypsz Halde Mil Gleri ve D G Ak

P=0 artna gre;
Ps+P1=0 olmal
Ps=Pgiri= 510,20 kW olduunu daha nceden bulmutuk.
P1=Pk= -510,20 kW olduu grlr.
3 gne dilisi sabit olduundan 3=0 bu sebeple P3= 0 olur.
Giri s , k 1 olduundan d g ak : s >> 1 eklindedir.

5.6.9. Kaypsz Halde Yuvarlanma Gleri ve G Ak

1 = 1 .

1
9550

1 = 19335.
3 = 3 .

252 28
= 453,51
9550

3
9550

n3 sabitlendii iin 0 olmaldr.

3 = 154680.

0 28
= 453,51
9550

Buna gre i g ak 3 >> 1 eklinde gerekleir.

5.6.10. G Oran
=

1
510,20
=
= 1,125
1 453,51

L>1 olduundan da p > 0 olacaktr.

27

5.6.11. Kaypl Haldeki Momentler

Mg=M1= 19335 Nmydi.

= 1 . 1
0

8
= 177171,7347
= (19335). 1
0,98
3 =
3 =

1 0

177171,7347
= 157836,7347
0,98
1 8

5.6.12. Planet Mekanizmas Verimi

=

Planet Mekanizmas Ders Notlarna gre giri mili s, k mili 1, 3 mili sabitlenmi ve
i g ak 3>>1 eklinde olan mekanizmaya ait im forml aadaki gibidir.
=
=

= 0,1091
1
0

0,1091
= 0,9821
1/9

p > 0 olmal kontrol edersek;

0,9821 > 0,98 olduunu grrz. Bylelikle hesaplarda ya da yn seiminde yanl yaplmad
dorulanm olur.

5.6.13. Planet Mekanizmas in Boyutlandrma

Planet mekanizmasnda en fazla zorlanan dili planet dilisidir o yzden hesap bu diliye gre
yaplmaldr.

28

5.6.13.1. Di Dibi Krlmasna Gre Boyutlandrma

3

Z=20 di says

21

m= b/m=20
K=1,4 letme Faktr
Kdn=1,1 Dinamik Faktr
Kyd=1,3 Yk Dalm Faktr
YF= 2,92 Form Faktr
a=1,76 Kavrama Oran
em=400 N/mm2 Emniyetli Gerilme (17CrNiMo6)
Planet dilisi zerinde bulunan moment tek bir planet dilisi tarafndan tanmamaktadr.
Mekanizmamzda planet says 3 olduundan bu deer planet saysna yani 3e blnerek ilem
yaplmaldr.
Mb=Ms/3=174015/3 = 58005 Nm

1,41,11,3

258005103
2020400

2,92

1,76 =13,40

5.6.13.2. Di Yzeyi Ezilmesine Gre Boyutlandrma

3

0,71 + 1 2

12

Z=20 di says
m= b/m=25

29

K=1,4 letme Faktr

Kdn=1,1 Dinamik Faktr
Kyd=1,3 Yk Dalm Faktr
YF= 2,92 Form Faktr
a=1,76 Kavrama Oran
em=400 N/mm2 Emniyetli Gerilme (17CrNiMo6)
Yc2=3,11
Ee= 210.103 N/mm2
PHem=1500 N/mm2
3

1,41,11,30,7

58005103 210103
25202 15002

1+1/9
1/9

3,11

1,76 = 23,75

En yakn modl seenei 25tir bu nedenle m=25 seilmesi gerekir. Fakat planet

mekanizmann ebatlar ok byk olacandan sertletirilmi malzeme kullanlr. Sertletirilmi

17CrNiMo6 iin PHem=2000 N/mm2 deeri alnabilir
3

1,41,11,30,7

58005103 210103
25202 20002

1+1/9
1/9

Sonu olarak modl 20mm seilir.

30

3,11

1,76 = 19,61

5.6.14. Planet Dili Sistemine Ait Byklkler

Z1 Giri Dilisi

Z2 k Dilisi

Z3 k Dilisi

Dili Says

20

120

160

r01=m.Z/2

200mm

1200mm

1600mm

d01=2. r01

400mm

2400mm

3200mm

db1=d01+2.m

440mm

2440mm

3240mm

Tablo 2 Planet Dili Sistemine Ait Byklkler

5.6.15. Planet Dili Maksimum Eilme Gerilmesi

Ft=Mb/r
Ft=58005Nm/0.2m=290025N

Ftmax=. .

11601

2,92

Ftmax=.1,41,11,3 50020 1,74 = 97,44

5.6.16. k Miline Gelen Kuvvetler
Fr= Fn.sin0
Ft= Fn.cos0
6316.103

Ft=Mb1/r01=

240

=26317 N 26,32 kN

Fr=26,32.tan 200= 9,58 kN

31

5.6.16.1. k Mili Yatak Kuvveti

Yataklar aras mesafe 300 mm olarak alnd.
X-Z Dzlemi
Bu dzlemde mil zerinde evresel kuvvetin etkisi ile yatak tepki kuvvetleri oluur.

Fr= 9,58 kN

Ma=0 olmal
Fr.150-FAy.300=0
F=0
Fr-FAy-FBy=0
ki denklemi kullanrsak;
FAy=4,79 kN
FAy=4,79 kN

32

Kesme Kuvveti Eilme Moment Diyagram:

X-Y Dzlemi
Bu dzlemde teetsel kuvvetin etkisi ile mil zerinde yatak kuvvetleri oluur.

Ft= 26,32 kN
Ma=0 olmal
Ft.150-Fbz.300=0
F=0
Ft-FAz-FBz=0
ki denklemi kullanrsak;
Fbz=13,16 kN
Faz=13,16 kN

33

Kesme Kuvveti Eilme Moment Diyagram izersek;

A ve B ye Gelen Bileke Radyal Kuvvetler

2
2
=
+
= 14
2
2
=
+
= 14

5.6.17. k Milinin Gerilmerelere Gre Mukavemet Kontrol

Mb=6316 Nm olarak bulunmutu. Mil ap olarak 100 mm olmas konstrksiyon artlarna
uygundur.

Sng=1,5 olarak kabul edilmitir.

e= =

6316103
32

1003

=64,33 N/mm2

Mb=718,52 + 19742 =2100,7 Nm

b= =

2100,7103
16

1003

=10,7 N/mm2

34

o=0 + 32 =3.10,7=18,53 N/mm2

g= + 0 = e=64,33 N/mm2
100 mm iin Kb=

0,735

A tipi kama yuvas iin K= 1,88

Mil malzemesi:

St 50-2

St 50-2 iin K=

500 N/mm2

St 50-2 iin D=

240N/mm2

Przllk Ra=

6,3 m

Ra=6,3 m iin Ky
D*=

0,7350,83
1,88

0,83

240

77,88N/mm2

Emniyet Katsays Kontrol: Smev>>Sng

1

Smev=

= 64,33
77,88

18,53
500

= 1,18

Smev<Sng bu durumda mil malzemesi deitirilirse

Mil malzemesi:

St 70-2

St 70-2iin K=

700 N/mm2

St 70-2iin D=

330N/mm2

Ra=6,3 m iin Ky
D*=

0,7850,83
1,88

Smev=

330
1

64,33 18,53
+
114,37 700

0,785
114,37N/mm2
= 1,70>1,50

Smev>>Sng eitlik salanyor. Mil emniyetlidir.

5.6.18. A ve B Yataklarna Ait Rulman Seimi
ncelikle rulmanl yatak tipini belirleyelim;
Rulmanl yataklarmz eik bilyal tip olsun.
35

FAr=FBr= Fe=14kN
100mmdir.
N=750d/dk
Lng = 20000 i saati
3

=
3

60.
. .
106

60.750
. 20000. 14 = 135,7
106

ap sembol 100/5=20
C ve i ap semboln belirlediimize gre artk tablodan seim yapabiliriz.
Tablodaki deerlere gre 7220B tipi eik bilyal rulmanl yatak seildi.

36

6.

AYNI DEERLERE SAHP DZ DL SSTEM

6.1. Problem Verileri (Girdier)

Rzgar Devir Says

: 28d/dk

Jeneratr Gc

: 500kW

Jeneratr Mili Devir Says : 756d/dk

Kademe says

:2

idz1

:3/16

idz2

: 16/81

6.2. n Hesaplar
Jeneratr gcmz 500 kW olduu iin; Pk=500kW
k momenti;
= 9550

500
= 9550
= 6316,13 6316

1500

k momenti bilindii iin ncelikle k (2.kademe) dz dili hesaplamalar yaplmas

uygun olur.

6.3. Dz Dili Sisteminin 2. Kademesine Ait Hesaplamalar

Dz dili evrim oran idz1=16/81 ve k devri nk=756 dev/dk olduunu biliyoruz. Bu
durumda ngiri= 149.333 dev/dak olarak bulunur.
Buna uygun olarak dili saylar;
Z1=81 dili
Z2=16 dili olarak tayin edilmitir.
Giri Momenti M= *i*Mg
Burada verim () 0,98 alnmtr.

37

M= 0,98*(16/81)*Mg
Formlden Mg ekilirse; Mg=32627Nm.
6.3.1. Di Dibi Krlmasna Gre k Dilinin Boyutlandrlmas
Karlamann uygun olabilmesi iin katsaylar ayn alnmtr.

Z=16 di says

21

m= b/m=25
K=1,5 letme Faktr
Kdn=1,1 Dinamik Faktr
Kyd=1,3 Yk dalm Faktr
YF= 3,2 Form Faktr
a=1,74 Kavrama Oran
em=400 N/mm2 Emniyet Gerilmesi (17CrNiMo6)
3

1,51,11,3

26316,13103 3,2

= 6,77
2516400
1,74

Di dibi krlmas gz nne alndnda m6,77 mm olmaldr.

6.3.2. Di Yzeyi Ezilmesine Gre k Dilinin Boyutlandrlmas

0,71 + 1 2

12
3

38

Yc2=3,11
Ee= 210.103 N/mm2
PHem=1500 N/mm2
Z=16 di says
m= b/m=25
K=1,5 letme Faktr
Kdn=1,1 Dinamik Faktr
Kyd=1,3 Yk dalm Faktr
YF= 3,20 Form Faktr
a=1,74 Kavrama Oran
em=400 N/mm2 Emniyet Gerilmesi (17CrNiMo6)
i=16/81 redksiyon oran
3

1,51,11,3

0,76316,13103 210103
25162 15002

1,198

3,11

0,198 1,74 =11,44

Di yzeyi ezilmesi gz nne alndnda m11,44 mm olmaldr.

Di yzeyi ezilmesi ve di dibi krlmas gre yaplan hesaplamalar sonucunda farkl modller
elde edilmitir. Burada saysal olarak byk olann seilmesi gerekir. Tabloya bakldnda
11,44 mmden byk ve saysal olarak en yakn deer 12 mm olarak grlr ve modl 12 mm
olarak tayin edilir.

6.4. Dz Dili Sisteminin 1. Kademesine Ait Hesaplamalar

Dz dili evrim oran idz1=16/81 ve k devri nk=756 dev/dk olduunu biliyoruz. Bu
durumda ngiri= 149.333 dev/dak olarak bulunur.
2. kademenin k artlar 1. kademenin giri artlarn salamas gerekiyor bu durumda
M1= Mg2=32627Nm olmas gerekmektedir.
Buna uygun olarak dili saylar;
39

Z1=81 dili
Z2=16 dili olarak tayin edilmitir.
6.4.1. Di Dibi Krlmasna Gre k Dilinin Boyutlandrlmas
Karlamann uygun olabilmesi iin katsaylar ayn alnmtr.

Z=15 di says

21

m= b/m=25
K=1,5 letme Faktr
Kdn=1,1 Dinamik Faktr
Kyd=1,3 Yk dalm Faktr
YF= 3,2 Form Faktr
a=1,74 Kavrama Oran
em=400 N/mm2 Emniyet Gerilmesi (17CrNiMo6)
3

1,51,11,3

232627103 3,2

= 11,98
2515400 1,74

Di dibi krlmas gz nne alndnda m11,98 mm olmaldr.

6.4.2. Di Yzeyi Ezilmesine Gre k Dilinin Boyutlandrlmas

3

0,71 + 1 2

12

40

Yc2=3,11
Ee= 210.103 N/mm2
PHem=1500 N/mm2
Z=15 di says
m= b/m=25
K=1,5 letme Faktr
Kdn=1,1 Dinamik Faktr
Kyd=1,3 Yk dalm Faktr
YF= 3,20 Form Faktr
a=1,74 Kavrama Oran
em=400 N/mm2 Emniyet Gerilmesi (17CrNiMo6)
i=15/80 redksiyon oran
3

1,51,11,3

0,732627103 210103
25152 15002

1,1875

3,11

0,1875 1,74 =12,54

Di yzeyi ezilmesi gz nne alndnda m12,54 mm olmaldr.

Di yzeyi ezilmesi ve di dibi krlmas gre yaplan hesaplamalar sonucunda farkl modller
elde edilmitir. Burada saysal olarak byk olann seilmesi gerekir. Tabloya bakldnda
12,54 mmden byk ve saysal olarak en yakn deer 16 mm olarak grlr ve modl 16 mm
olarak tayin edilir.

41

7.

Ansys Program le Yaplan Analizler

7.1. Gne ve Planet Dili ifti in Yaplan Analiz

ekil 7-1Sonlu Elemanlar Yntemi le Yaplan Maksimum Eilme Gerilmesi

Saysal yntemle 97,44 MPa ve sonlu elemanlar yntemiyle 96,247MPa bulunmutur.
Saysal ve sonlu elemanlar yntemiyle yaplan analizler rtmektedir.

42

7.2. Dz Dili ifti in Yaplan Analiz

ekil 7-2 Sonlu Elemanlar Yntemi le Yaplan Maksimum Eilme Gerilmesi

Saysal yntemle 31,24 MPa ve sonlu elemanlar yntemiyle 30,213 MPa bulunmutur.
Saysal ve sonlu elemanlar yntemiyle yaplan analizler rtmektedir.

43

8.

SONU

Yaplan alma ile 756 devir dakika kl rzgar trbini planet mekanizmas tasarlanmtr.
lk olarak planet mekanizmasnn k devri ve gc bilindii iin knda bulunan dz dili
sistemi tasarlanm ve modl iin konstrksiyon artna uygun olan 12 mm seilmitir. Daha
sonrasnda dz dili sistemi giri deerleri, planet dili sisteminin k deerleri olduu bilgisi
ile planet dili sistemi tasarlanm ve modl 20 mm olarak bulunmutur. Daha sonrasnda ayn
deerlere sahip dz dili sistemi tasarlanmtr.
Son olarak dililerin tamam SolidWorks program ile 3 boyutlu tasarlanm ve Ansys program
sayesinde sonlu elemanlar yntemi kullanlarak analizler yaplmtr. Planet sistemde saysal
yntemle bulunan maksimum eilme gerilmesi 97,44 MPa ve sonlu elemanlar yntemiyle
96,247MPa bulunmutur. Benzer ekilde dz dili iin saysal yntemle 31,24 MPa ve sonlu
elemanlar yntemiyle 30,213 MPa bulunmutur. Deerler rtmektedir. Bu yaptmz
ilemlerin doru olduunun gstergesidir.

44

KAYNAKA
[1] Dikmen F., 2013. Makine Elemanlar-1 Lisans Ders Notu, Yldz Teknik niversitesi
Makine Mhendislii Blm.
[2] Dikmen F., 2014. Makine Elemanlar-2 Lisans Ders Notu, Yldz Teknik niversitesi
Makine Mhendislii Blm.
[3] Dikmen F., 2013. Planet Dili ark Mekanizmalar Ders Notlar, Yldz Teknik niversitesi
Makine Mhendislii Blm.
[4] Tagetiren, S. 1998, Rzgar Enerjisi, EVKOR, 8/29, syf 25-30
[5] Yaln T., Genetik Algoritmalarn Planet Dili Tasarmna
Uyarlanmas Yksek lisans tezi, Gazi niversitesi 2007
[6] Trkolu A., Temel Planet Dili Mekanizmalarnn Yapay Sinir A le Web Tabanl
Kinematik Tasarm Yksek lisans tezi, Gazi niversitesi 2008
[7] Trkolu A., Planet Dili Redktr Tasarm Lisans tezi, Gazi niversitesi 2014
[8] Yerebakan M, 2001, Rzgar Enerjisi, stanbul

45

EKLER

Tablo 3 Kavrama Oran

Tablo 4 Tavsiye Edilen Z1 Deeri

Tablo 5 Form Faktr

46

Tablo 6 Genilik ve Yk Dalm Faktr

Tablo 7 Standart Modller

Tablo 8 Dili ark Malzemeleri in Emniyetli Deerler

47

Tablo 9 Makine Malzemelerinin Dayanm Deerleri

48

Tablo 10 Boyut ve Yzey Katsays Diagram

49

Tablo 11 Gerilme Ylmas Katsays

50

ZGEM
Ad Soyad

: Ersin TUNA

Doum Tarihi

: 24.11.1991

Doum Yeri

: Bursa

Lise

: 2005-2009 Ulubatl Hasan Anadolu Lisesi

Staj Yapt Yerler

: Beyelik Gestamp (1 Ay)

Bosh Ticaret San. Ve Tic. A. (1 Ay)
Tunaolu Otomotiv Endstri San. Ve Tic. A.

51