PGS. TS.

NGUYN VN YN

BI GING

50n6

50H7

DUNG SAI
LP GHP

NNG - 2007

MC LC
Trang
Bi m u
1- Gii thiu
2- Mt s k hiu thng dng trong Dung sai Lp ghp
Chng 1: Nhng vn c bn trong Dung sai Lp ghp
1.1. Kch thc
1.2. Lp ghp
1.3. Tnh i ln chc nng
Chng 2: Dung sai lp ghp tr trn
2.1. Dung sai kch thc
2.1.1. Quy nh v dung sai kch thc
2.1.2. Min dung sai v sai lch c bn
2.1.3. Dung sai ca kch thc
2.2. Quy nh lp ghp
2.2.1. H thng l, h thng trc
2.2.2. Kiu lp u tin
2.2.3. K hiu kiu lp tr trn trn bn v
Chng 3: Dung sai cc yu t hnh hc
3.1. Sai lch hnh dng v v tr tng i gia cc b mt
3.1.1. Biu din dung sai hnh dng v v tr tng i
3.1.2. Chn dung sai hnh dng v v tr tng i
3.2. nhm b mt
Chng 4: Dung sai cc lp ghp in hnh
4.1. Dung sai lp ghp then bng, then bn nguyt
4.2. Dung sai lp ghp then hoa
4.3. Dung sai lp ghp ln
4.4. Dung sai lp ghp ren
4.5. Dung sai truyn ng bnh rng
4.5.1. Sai s gia cng bnh rng
4.5.2. chnh xc truyn ng bnh rng
4.5.3. Ghi cp chnh xc v dng khe h mt bn
Chng 5: Chui kch thc v cch ghi kch thc
5.1. Chui kch thc
5.1.1. Cc khi nim c bn
5.1.2. Gii bi ton thun
5.1.3. Gii bi ton nghch theo i ln chc nng
hon ton
5.1.4. Gii bi ton nghch theo i ln chc nng
khng hon ton
1

3
4
5
7
8
9
9
9
11
11
12
12
13
15
15
17
18
20
20
22
23
25
25
25
27
29
29
30
30
31

5.1.5. Gii bi ton nghch theo phng php tnh

xc sut
5.2. Ghi kch thc cho bn v c kh
5.2.1. Nhng nguyn tc ch yu cn m bo khi
ghi kch thc
5.2.2. Chn phng n ghi kch thc chiu di cho
bn v chi tit my

32
33
33
34

BI M U
I- Gii thiu
Dung sai - Lp ghp l mn hc c s trong chng trnh o to k s
c kh. Mn hc trang b cho sinh vin kin thc c bn thit k cc chi tit
my, cc mi ghp v thit lp cc bn v c kh.
Hc phn Dung sai Lp ghp c 02 n v hc trnh. im hc tp ca
sinh vin c nh gi qua bi kim tra gia hc k, bi thi kt thc hc
phn v im chuyn cn. Hnh thc thi t lun. im chuyn cn c nh
gi qua vic hon thnh cc bi tp trong qu trnh hc v thi gian c mt
trn lp ca sinh vin.
Gio trnh s dng hc mn hc ny l sch Dung sai v lp ghp
ca tc gi Ninh c Tn, do Nh xut bn Gio dc xut bn nm 2006 (Ti
liu [1]).
Trc khi hc mn Dung sai Lp ghp, sinh vin cn c trang b cc
kin thc v V k thut c kh, C kh i cng, C s thit k my.
Ni dung ca mn hc Dung sai Lp ghp c trnh by trong 05
chng:
Chng1: Nhng vn c bn trong Dung sai Lp ghp
Trnh by khi nim sai s gia cng v dung sai. Nhng nguyn nhn
ch yu dn n c sai s trong qu trnh gia cng ct gt. p dng l thuyt
Xc sut Thng k kho st kch thc gia cng. Trn c s s chn
c phng php gia cng hiu qu nht, hoc c th a ra phng n iu
chnh my hp l hn ch ph phm.
Trnh by cc khi nim v lp ghp: mi ghp c di, mi ghp c
khe h, kiu lp cht, kiu lp lng, kiu lp trung gian.
Trong chng ny cn cp n vn tnh i ln chc nng ca chi
tit my.
Chng 2: Dung sai lp ghp tr trn
Nghin cu dung sai kch thc dng trc v kch thc dng l ca chi
tit my. Chn sai lch gii hn trn, sai lch gii hn di ca kch thc
trc, kch thc l, m bo mi ghp c c tnh theo yu cu. Cch ghi
kiu lp trn bn v k thut.
Chng 3: Dung sai cc yu t hnh hc ca chi tit my
Trnh by cc sai lch v hnh dng: phng ca mt phng; thng
ca ng thng; trn, cn, tr ca mt tr. Cc sai lch v v tr
tng quan: song song, vung gc, ng tm, giao nhau, i
3

xng, o mt u, o hng knh. Sai lch cht lng b mt,

nhm ca b mt. Hng dn cch chn gi tr cho php ca cc sai lch trn,
v cch biu din cc sai lch, gi tr cho php ca sai lch trn bn v k
thut.
Chng 4: Dung sai cc lp ghp in hnh
Tp trung nghin cu mi ghp then bng, mi ghp then hoa, mi ghp
ln ln trc v ln bc; mi ghp ren. Hng dn cch chn kiu lp ghp,
v biu din kiu lp trn bn v. Trong chng ny cn quan tm n dung
sai truyn ng bnh rng. Nguyn nhn dn n cc sai s, cc thng s nh
gi sai lch trong truyn ng bnh rng, cch chn gi tr sai lch cho php,
v cch biu din dung sai truyn ng bnh rng trn bn v.
Chng 5: Chui kch thc v cch ghi kch thc
Trnh by cch ghi kch thc trn bn v lp b phn my v bn v
chi tit my, m bo thun li cho vic gia cng. Thit lp cc chui kch
thc v tnh ton dung sai cho cc khu trong chui kch thc.
II- Mt s k hiu thng dng trong mn hc Dung sai Lp ghp
Ai
d
D
ei
es
EI
ES
IT
N
S
T

l kch thc ca khu th i trong chui kch thc

l kch thc ca khu dng trc
l kch thc ca khu dng l
l sai lch di ca kch thc dng trc
l sai lch trn ca kch thc dng trc
l sai lch di ca kch thc dng l
l sai lch trn ca kch thc dng l
l dung sai ca kch thc
l di ca mi ghp
l khe h ca m ghp
l sai lch ca kch thc.

CHNG 1

NHNG VN C BN TRONG DUNG SAI LP GHP

1.1. Kch thc
- Kch thc ca chi tit my l khong cch gia hai im, hai ng, hoc
hai mt thuc chi tit my, n v o dng trn bn v c kh l mm.

20

- Kch thc c phn thnh 02 nhm:

+ Kch thc nhm trc, khi ct gt thm s lm
gim kch thc, k hiu l d (Hnh 1.1).
+ Kch thc nhm l, khi ct gt thm s lm
tng kch thc, k hiu l D (Hnh 1.2).

100

- Gi tr ca kch thc c xc nh bng cch Hnh 1.1: Cc kch

o.
thc dng trc
S dng dng c o chnh xc, phng
php o thch hp, o nhiu ln s nhn c kt qu o vi chnh xc cao.
- Sai s khi gia cng chi tit my:
Khi gia cng khng th t c gi tr ng nh mong mun, do c
cc nguyn nhn sau:
22
+ My khng chnh xc.
+ Dao khng chnh xc.
+ G t khng chnh xc.
+ H thng cng ngh: MGDC b bin dng.
+ Rung ng do lc ct thay i.
15
+ Gin n khng u do nhit thay i.
Hnh 1.2: Cc kch

dmin

ddn

dm

dmax

V d: cn gia cng 100 chi tit trc c

thc dng l
ng knh 20 mm, ta s nhn c cc chi tit c
kch thc ng knh dao ng trong khong 20,03 mm n 19,99 mm.
Nh vy lot chi tit c kch thc
ddn = 20 mm
dmax = 20,03 mm,
dmin = 19,99 mm,
dmax c gi l kch thc gii hn trn.
dmin l kch thc gii hn di.
dmax - dmin c gi l khong phn b kch thc
(hay sai lch ca kch thc), k hiu l T.
ddn l kch thc danh ngha.
(dmax + dmin)/2 l kch thc trung bnh, k hiu l
dm.
Hnh 1.3: Sai lch ca kch
Sai lch kch thc ln, tc l gia cng c
thc gia cng
chnh xc thp.
5

- Ngoi ra, kch thc cn c phn thnh nhng loi sau:

+ Kch thc thc,
+ Kch thc o c,
+ Kch thc thc theo k thut (kch thc o c + dung sai ca
dng c o.
+ Kch thc danh ngha,
+ Kch thc gii hn,
- Biu din kch thc v sai lch kch thc trn s (Hnh 1.3).
nh gi mc
chnh xc gia cng
chi tit my, ngi ta
tin hnh gia cng mt
lot N chi tit (s lng
N khng t hn 60
chic), sau o, xc
nh cc kch thc
gii hn, xc nh tn
sut xut hin cc gi
tr kch thc, v ng
cong phn b tn sut,
v ng cong phn b
mt xc sut.

Tn sut di/N

dm
dmin

dmax

Kch thc

Min phn b kch thc

- ng cong phn b Hnh 1.4: S phn b tn sut kch thc

tn sut Hnh 1.4.
Trong di l gi tr kch thc nm trong khong dmin dmax), di/N l tn sut
xut hin kch thc th i (Khi N ln c th xem y l xc sut p ca kch
thc th i).
- ng cong phn b mt
xc sut ca kch thc
gia cng, phn b chun
Gauss (Hnh 1.5). Trong
x = di - dm ,
y = dp/dx,
l sai lch bnh phng
trung bnh
2 =

x
i =1

2
i

Trung tm phn b

/N

dm

x
6

Theo l thuyt xc sut, c

99,73% kch thc ca
lot chi tit nm trong
Hnh 1.5: S phn b mt xc sut kch thc
khong xmax - xmin = 6.
6

Khi thit k, m bo cho chi tit my c kh nng lm vic,

ngi thit k phi xc nh sai lch cho php ca kch thc d (cn gi l
dung sai, k hiu l IT), n nh kch thc ln nht v nh nht c th chp
nhn:
dmax = d + es
dmin = d + ei
IT = es - ei
es gi l gi tr sai lch trn cho php
ei l gi tr sai lch di cho php
Nu ta chn phng php gia cng khng hp l, min phn b 6
khng nm trong min dung sai IT, s c ph phm. Nu min phn b 6 qu
nh hn IT, c ngha l chng ta gia cng chnh xc cao hn so vi yu
cu, lm tng gi thnh ca chi tit. Phng php gia cng hp l nht (m
bo khng c ph phm, v gi gia cng r), khi m 6 = IT v min phn b
kch thc trng vi min dung sai.
Dng xc sut kho st sai s gia cng kch thc ch c th s dng
trong trng hp sn xut hng lot. Sau khi kho st lot chi tit gia cng u
tin, ta c th chn c phng php gia cng thch hp hn, hoc iu
chnh my loi b cc chi tit ph phm.
1.2. Lp ghp

- Mi ghp: Lp chi tit trc vo chi

tit bc s c mt mi ghp. Trn
hnh 1.6 biu din mi ghp tr trn.
+ Mi ghp c di gi l
mi ghp cht. di k hiu
l N, N = d - D.
+ Mi ghp c khe h gi l
mi ghp lng. Khe h k hiu
Hnh 1.6: Mi ghp tr trn
l S, S = D - d
- Kiu lp: Khi xem xt cc mi ghp ghp ca lot chi tit bc A vi lot chi
tit trc B, ngi ta phn bit:
+ Kiu lp cht: Tt c cc mi ghp ca lot chi tit lp ghp vi nhau
u c di. Ly bt c chi tit bc no lp vi chi tit trc u c
mi ghp cht.
+ Kiu lp lng: Tt c cc mi ghp ca lot chi tit lp ghp vi nhau
u c khe h.
+ Kiu lp trung gian: Mt s mi ghp trong lot c di, s khc c
khe h. Ly mt chi tit bc lp vi mt trc bt k s c mi ghp
c th cht, cng c th lng.

Biu din kiu lp, min dung sai ca kch thc trc, ca kch thc l
trn Hnh 1.7. Kch thc trc, l c sai lch, nn di v khe h cng c sai
lch.
Sai lch ca di v khe h:
Nmax = dmax - Dmin = es - EI
Nmin = dmim - Dmax = ei - ES
Smax = Dmax - dmin = ES - ei
Smin = Dmim - dmax = EI - es

Sai lch ca
kch thc truc

es
ES

Kch thc
danh ngha

ei

EI
Cn c vo yu cu lm vic ca
Sai lch ca
mi ghp, khi thit k chng ta phi chn
kch thc l
cc gi tr cho php [Nmax], [Nmin] hoc
[Smax], [Smin]. Mi ghp t yu cu, khi
Hnh 1.7: Min dung sai ca kch
di hoc khe h nm trong gii hn
thc trc, kch thc l
cho php.

1.3. Tnh i ln chc nng

- Yu cu ca kiu lp: khe h nm trong khong t [Smax] n [Smin]. Nu
lot chi tit trc B lp vi lot chi tit l A c Smax [Smax] v Smin [Smin]. C
ngha l ta ly bt c chi tit trc no trong lot A lp vi mt chi tit trong
lot B u c mi ghp tho mn yu cu. Ta ni cc chi tit my trong lot
A v B c tnh i ln chc nng hon ton. Chng c th thay th cho nhau,
m vn m bo chc nng lm vic.
- Nu Smax > [Smax] hoc Smin < [Smin], lc cc chi tit trong lot A v B
khng c tnh i ln chc nng. Tc l mt mi ghp ang tho mn yu cu,
nu thay th mt chi tit trc khc lp vo bc ang c, c th nhn c mt
mi ghp khng t yu cu.
- Khi thit k, ngi ta c gng chn dung sai kch thc ca chi tit my mt
cch hp l, chi tit my tho mn tnh i ln chc nng.
- Trong sn xut hng lot, nu mi chi tit ca lot u t tnh i ln chc
nng th lot chi tit t tnh i ln chc nng hon ton. Nu c mt hoc
mt s chi tit trong lot khng t tnh i ln chc nng, th lot chi tit
t tnh i ln chc nng khng hon ton.

CHNG 2

DUNG SAI LP GHP TR TRN

2.1. Dung sai kch thc
2.1.1. Quy nh v dung sai kch thc
Dung sai ca kch thc c chn tu thuc vo chnh xc yu cu
v ln ca kch thc
T = ai
Trong i l n v dung sai. n v dung sai c th tnh theo cng thc:
i = 0,45 3 d + 0,001d i vi kch thc t 1 dn 500 mm
i = 0,004d + 2,1 i vi kch thc trn 500 n 3150 mm
Tuy nhin, n gii cho vic lp tiu chun, TCVN quy nh gi tr i
c th cho cc khong kch thc. Kch thc t 1 n 500 mm c th phn
thnh 13 25 khong, tu theo c tnh ca tng loi lp ghp.
a: l h s ph thuc vo yu cu mc chnh xc ca kch thc.
TCVN 2244-1999 c quy nh 20 cp chnh xc kch thc: cp 01 ; 0 ;
1 ; 2 ; 3 ; .... ; 18. Trong cp 01 chnh xc cao nht, cp 18 t chnh xc
nht. Cp 5 n cp 11 c dng trong thit k cc my thng dng. Gi tr
ca a c th chn nh sau:
Cp chnh xc
Gi tr ca a

4
5

5
7

6
10

7
16

8
25

9
40

10
64

11
100

12
160

Dung sai kch thc do TCVN quy nh c k hiu l IT. Gi tr ca IT

c chn theo Bng 4.2 trang 24 ti liu [1]. Theo Bng 4.2, ng vi mi cp
chnh xc v tng khong kch thc, kch thc cng ln, chnh xc cng
thp, th dung sai cng ln.

V d, to mi ghp tr trn t chi

tit trc v bc (Hnh 2.1) c kch thc danh
ngha d = D = 60 mm, chnh xc cp 7. Tra
bng 4.2 ta c

60

2.1.2. Min dung sai v sai lch c bn

ITd = ITD = 30m = 0,03mm.

Mun c mi ghp cht ta phi b tr min
dung sai ca trc mn pha trn min dung
9

Hnh 2.1: Mi ghp tr trn

sai ca l (Hnh 2.2). Mun c mi ghp lng ta phi b tr min dung sai ca
trc nm pha di min dung sai ca l (Hnh 2.3).
ITd
ITD

ITD

ddn

ddn

ITd

Hnh 2.3: Mi ghp lng

Hnh 2.2: Mi ghp cht

TCVN quy nh 27 cch b tr min dung sai (so vi kch thc danh
ngha) cho kch trc, v 27 min dung sai cho kch thc l.
Mim dung sai ca kch thc trc c k hiu bng ch in thng:
a, b, c, cd, d, e, ef, f, g, h, j, js, k, m, n, p, r, s, t, u, v, x, y, z, za, zb, zc
Min dung sai ca kch thc l c k hiu bng ch in hoa:
A, B, C, CD, D, E, EF, F, G, H, J, JS, K, M, N, P, R, S, T, U, V, X, Y,
Z, ZA, ZB, ZC
V tr ca min dung sai c xc nh bi sai lch c bn (Hnh 2.4).
Td

r
TD

Td

ZC

Td

f
b

TD Td

Ddn, ddn

Td

js

TD

TD

JS

Td

zc

TD

TD

TD

Td

Hnh 2.4: H thng sai lch c bn theo TCVN

10

Tr s ca cc sai lch c bn ca trc c cho trong Bng 4.3 trang

27; tr s ca cc sai lch c bn ca l c cho trong Bng 4.4 trang 29 ti
liu [1].
50n7

2.1.3. Dung sai ca kch thc

Kch thc trc, kch thc l v dung sai ca n
c ghi trn bn v nh sau (Hnh 2.5):

1300,02

- Ghi kch thc danh ngha, sai lch c bn v

chnh xc kch thc
V d: 50n7 ; 150K7; 230h8 ; 130JS7

Hnh 2.5: Ghi dung sai

- Ghi kch thc danh ngha, km theo sai lch trn

v sai lch di
V d:

50 ++00,,042
017 ;

0 , 02
150 +00,,012
028 ; 230-0,072 ; 130

Nu sai lch trn, hoc sai lch di bng 0 th khng ghi s 0; nu sai lch
trn v sai lch di c gi tr tuyt i bng nhau, th ghi ln pha trn cng
vi du .
- Hoc ghi c sai lch c bn, cp chnh xc v sai lch trn, sai lch di
50n7 ( ++00,,042
017 ) ; 230h8 (-0,072)

Tr s sai lch gii hn ca kch thc l c cho trong Bng 1 trang

133 ti liu [1]. Tr s sai lch gii hn ca kch thc trc c cho trong
Bng 2 trang 138 ti liu [1].
Trc khi ghi dung sai kch thc ln bn v, ngi thit k phi tnh
ton, hoc la chn cp chnh xc cho kch thc, dng sai lch c bn, hoc
cc sai lch gii hn ca kch thc. Cc sai lch gii hn c th nhn c
thng qua bi ton gii chui kch thc, hoc xut pht t yu cu ca mi
ghp, hoc ly theo kinh nghim c thng k trong cc bng tra. Khi
chn cp chnh xc gia cng cc kch thc cng cn n kh nng t
c chnh xc gia cng ca my, ca cc nguyn cng gia cng trn my.
2.2. Quy nh lp ghp:
p ng yu cu sn xut, ngi ta phi quy nh cc kiu lp vi
nhng c tnh khc nhau. Yu cu tt c cc mi ghp phi c di (chn
kiu lp cht), yu cu tt c cc mi ghp c khe (chn kiu lp lng); hoc
yu cu mi ghp c di cng c m c khe h nh cng c (chn
kiu lp trung gian).

11

2.2.1. H thng l, h thng trc

Khi lp nhiu trc trn mt
chi tit bc, ngi ta dng h thng
l c bn. Min dung sai ca l c
nh, c sai lch c bn kiu H.
c c tnh khc nhau ca cc mi
ghp, ta thay i min dung sai ca
kch thc trc (Hnh 2.6).

Td1
TD

Td3
Td2

Ddn

Khi lp nhiu bc trn mt chi

tit trc, ngi ta dng h thng
trc c bn. Min dung sai ca trc
c nh, c sai lch c bn kiu h. Hnh 2.6: Lp theo h thng l c bn
c c tnh khc nhau ca cc
mi ghp, ta thay i min dung sai
ca kch thc l (Hnh 2.7).
2.2.2. Kiu lp tiu chun,
kiu lp u tin

TD1

ddn

Khi thit k mt mi ghp

TD3
vi c tnh cho trc, chng ta c
Td
th chn mt min dung sai ca trc
kt hp vi mt min dung sai ca
TD2
l c di, hoc khe h ng
theo yu cu. Song thun tin
cho vic gia cng, o kim tra kch Hnh 2.7: Lp theo h thng trc c bn
thc ca chi tit trc v l, chng
ta nn chn cc kiu lp tiu chun
c TCVN quy nh. Cc kiu lp tiu
chun theo h thng l c cho trn Bng
H7
4.5 trang 32 ti liu [1]. Cc kiu lp tiu
60
e8
chun theo h thng trc c cho trn
Bng 4.6 trang 33 ti liu [1]. Cc kiu lp
trong khung bi en l kiu lp u tin.
Nh vy, vi cc gi tr gii hn ca
khe h, hoc di cho trc, chng ta la
chn cc kiu lp u tin trc; nu khng
tm c kiu lp tho mn c tnh cho
ca mi ghp th chn cc kiu lp khng
Hnh 2.8: Ghi mi ghp tr trn
khng u tin trong tiu chun; nu cng
khng tho mn c tnh cho ca mi
ghp, ta c th dng kiu lp kt hp gia h thng l v h thng trc theo
12

tiu chun; nu vn khng tm c kiu lp tho mn c tnh cho ca mi

ghp, lc ta c th kt hp min dung sai bt k ca trc v l c mi
ghp c c tnh ng theo yu cu.
2.2.3. Ghi k hiu kiu lp tr trn trn bn v
Sau khi xc nh c tnh ca mi ghp, chn chnh xc cho kch
thc trc, kch thc l, chn h thng lp ghp, chn dng sai lch c bn
(hay min phn b dung sai) cho kch thc trc, kch thc l, chng ta ghi
kiu lp ln bn v.
Kiu lp bao gm kch thc danh ngha, sai lch c bn v cp chnh
xc ca kch thc l ghi trn t s, sai lch c bn v chnh xc ca trc
ghi di mu s (Hnh 2.8).
Trong nhiu ti liu thit k, cng nh trong cc tp bn v chi tit my,
cc kiu lp c ghi theo tiu chun TCVN ban hnh nm 1963 (TCVN c).
V d:
-

Kiu lp cht C1, C2, C3, C4,

Kiu lp trung gian T1, T2, T33, T41 ,

Kiu lp lng L1, L2, L3, L4, L5, L6.

n nay cc tiu chun ny c thay th bng TCVN 2245-77,

trong tiu chun mi, cch ghi kiu lp c quy nh khc vi tiu chun c.
ngi thit k tin s dng cc ti liu c trong vic thit lp cc bn v,
trn Bng 2-1 v Bng 2-2 ghi s chuyn i t tiu chun c sang tiu chun
mi ca mt s kiu lp thng dng.
Bng 2- 1: i chiu tiu chun TCVN 2245-77 vi tiu chun lp ghp c
Mim dung sai ca trc cho kch thc t 1 mm n 500 mm
TCVN
c
T41
T31
T21
T11
L11 = B1
L21
L31
T4
T3

TCVN
2245-77
n5
m5
k5
jS5
h5
g5
f6
n6
m6

TCVN
c
T2
T1
L1 = B
L2
L3
L4
L5
L6
T43

TCVN
2245-77
k6
jS6
h6
g6
f7
e8
d8
c8
n7

13

TCVN
c
T33
T23
T13
L13 = B3
L33
L14 = B4
L34
L54
L15 = B5

TCVN
2245-77
m7
k7
jS7
h7
f8
h8, h9
f9, e9
d9
jS10

TCVN c
L16 = B6
L36
L46
L56
L17 = B7
L37
L18 = B8
L19 = B9
L110=B10

TCVN
2245-77
h11
d11
b11, c11
a11, b11
h12
b12
h14
h15
h16

V d:
A
H7
, c thay th bng kiu ghi mi
,
T2
k6
L2
G7
, c thay th bng kiu ghi mi
,
- Kiu lp
B
h6

- Kiu lp ghi theo kiu c

Bng 2-2: i chiu tiu chun TCVN 2245-77 vi tiu chun lp ghp c
Mim dung sai ca l cho kch thc t 1 mm n 500 mm
TCVN
c
T41
T31
T21
T11
L11 = A1
L21
L31
T4
T3

TCVN
2245-77
N6
M6
K6
J S6
H6
G6
F7
N7
M7

TCVN
c
T2
T1
L1 = A
L2
L3
L4
L5
T43
T33

TCVN
2245-77
K7
J S7
H7
G7
F7, F8
E8
D8
N8
M8

14

TCVN
TCVN
TCVN
TCVN
c
2245-77
c
2245-77
T23
L46
K8
B11, C11
J S8
A11, B11
T13
L56
H12
H8
L13 = A3
L17 = A7
B12
L14 = A4 H8, H9
L37
H14
F9, E9
L34
A8
H15
D9, F10
L54
A9
H16
H10
L15 = A5
A10
H11
L16 = A6
D11
L36

CHNG 3

DUNG SAI CC YU T HNH HC

3.1. Sai lch hnh dng v v tr tng i ca cc b mt
Trong qu trnh gia cng c, khng nhng kch thc ca chi tit my
c sai s, m hnh dng hnh hc ca b mt, v tr tng quan gia cc b mt
cng c sai lch so vi l thuyt.
Nguyn nhn c cc sai lch trn cng do h thng cng ngh MDGC
bin dng, do my khng chnh xc, lc ct khng n nh, nhit thay i,
dng c ct khng chnh xc.
Cc sai lch hnh dng thng gp:
- phng ca mt phng
- thng ca ng thng
- tr ca mt tr
- trn ca mt tr
- cn ( lm, trng) ca mt tr
Cc sai lch v tr tng i thng gp:
- song song ca hai b mt
- vung gc ca b mt
- ng tm gia hai mt tr
- i xng ga hai b mt
- giao nhau gia hai ng
- o hng knh ca mt tr so vi ng tm
- o mt u so vi ng tm
3.1.1. Biu din dung sai hnh dng v v tr tng i trn bn v
Dung sai hnh dng v v tr tng i ca cc b mt chi tit my c
ghi trn bn v nh Hnh 3.1.
Dung sai hnh dng c biu din trong hai hnh ch nht. th
nht ghi k hiu dng sai lch, th hai ghi gi tr sai lch ln nht cho php:
- Dung sai thng, c tnh theo mt on thng no , v c k
hiu l " ", gi tr sai lch ghi trn bn v c n v l mm.
- Dung sai phng, tnh cho mt phng c gii hn bi mt ng
bao, c k hiu l " ", gi tr sai lch c ghi trn bn v l mm.
15

- Dung sai trn, tnh cho mt ng trn, k hiu l " ", gi tr sai
lch ghi trn bn v c n v l mm.
- Dung sai cn ( lm, trng) c tnh trn mt mt ct dc
trc ca mt tr, c k hiu l " ", gi tr sai lch ghi trn bn v c
n v l mm.
- Dung sai tr, tnh cho mt tr c di nht nh, c k hiu l
" ", gi tr ca sai lch ghi trn bn v l mm.
Dung sai v tr tng i c biu din trong ba hnh ch nht. th
nht ghi k hiu dng sai lch, th hai ghi gi tr sai lch ln nht cho php,
th ba ghi mt hoc ng chun dng so snh. Cc dung sai v tr tng
i gm c:
- Dung sai song song, quy nh song song gia 2 mt phng,
ng tm vi mt phng, gia 2 ng tm vi nhau, c k hiu l
"// ", gi tr sai lch song song ghi trn bn v c n v l mm.
0,05

0,05
0,1/100 A
0,06 B

0,02

B
A
0,05
0,03

0,05 C

0,03 C

C
0,06 A
0,06 AB

0,2 B

B
A

Hnh 3.1: Sai lch hnh dng v v tr tng quan ca cc b mt

16

- Dung sai vung gc, quy nh vung gc gia hai mt phng

vi nhau, gia hai ng tm vi nhau, gia ng tm vi mt phng,
trn bn v k hiu l " ", gi tr vung gc ghi trn bn v c n
v l mm.
- Dung sai ng tm, quy nh s lch ng tm cho php ca hai
mt tr theo l thuyt c chung ng tm, k hiu l " ", gi tr
ng tm ghi trn bn v c n v l mm.
- Dung sai i xng, quy nh sai lch cho php ca hai mt i
xng thc ca hai phn t c chung mt i xng, k hiu l " ", gi
tr ghi trn bn v c n v l mm.
- Dung sai ct nhau, quy nh khong cch nhau cho php gia hai
ng tm ca hai mt tr, theo danh ngha n phi ct nhau, k hiu l
" ", gi tr ghi trn bn v l mm.
- Dung sai o hng knh - cn gi l o hng tm - ca mt
mt tr i vi ng tm danh ngha hoc ng tm ca mt tr
chun no , c o trn mt mt ct ngang; k hiu l " ", gi tr
ghi trn bn v c n v l mm.
- Dung sai o mt u - cn gi l o mt mt - i vi ng
tm danh ngha hoc ng tm ca mt tr chun no , c o trn
ng bin ca mt u; k hiu l " ", gi tr ghi trn bn v c n
v l mm.
3.1.2. Chn gi tr dung sai hnh dng v v tr tng i
Trc khi ghi dung sai hnh dng v v tr tng quan ln bn v, chng
ta phi chn gi tr dung sai hp l cho cc b mt v v tr tng i gia cc
b mt.
Dung sai hnh dng v v tr tng i ca cc b mt c chn tu
thuc vo chnh xc yu cu ca chi tit my, m bo chi tit my c
kh nng lm vic. ng thi cng phi m bo c th d dng gia cng ch
to chi tit my.
Tiu chun Vit Nam TCVN 384-1993 quy nh 16 cp chnh xc cho
yu t hnh dng v v tr tng i ca b mt. Cp chnh xc ca yu t hnh
dng c chn tng ng vi cp chnh xc kch thc ca chi tit my, theo
Bng 5.2 trang 76 ti liu [1]. Cp chnh xc ca yu t hnh dng v v tr
tng quan tng ng vi cc nguyn cng ct gt c cho trong Bng 5.5
trang 80 ti liu [1].
Sai lch gii hn ca cc yu t hnh dng v v tr tng quan c
chn theo Bng 8 n Bng 11 Ph lc 2 trang 147 ti liu [1].

17

3.2. nhm b mt
B
mt chi tit
my sau khi
gia
cng
khng bng
phng mt
cch
l
tng, m
c
nhng
mp
m
(Hnh 3.2).

hi
ti

ki

Hnh 3.2: Bin dng ca b mt chi tit

Nhng mp m ny l do lp b mt b bin dng do khi ct gt, l do

nh hng ca cc chn ng khi ct, l vt ca li ct li trn b mt gia
cng, vv..
Theo tiu chun c ca Vit Nam (v tiu
5
6
chun OCT ca Lin X c) nhm b mt c
chia lm 14 cp (cp 1 n cp 14), cp 1 l nhm
nht v cp 14 l bng nht. Trn bn v nhm
c k hiu 1 n 14 - hoa 1 n hoa 14 (Hnh
Hnh 3.3: Ghi nhm
3.3).
theo quy nh c
Theo quy nh mi ca Vit Nam TCVN
2511-1995, nhm trn b mt chi tit my c
Rz15
nh gi bng mt trong hai thng s Ra hoc Rz
2,1
(Hnh 3.4). Nhng s c km ch Rz l gi tr ca Rz,
nhng s khng km ch l gi tr ca Ra, n v l
m.
- Sai lch trung bnh s hc ca prfil Ra, c
o bng m. L trung bnh s hc cc gi tr tuyt i
ca prfil (hi) trong khong chiu di chun (L). Ch Hnh 3.4: Ghi nhm
theo quy nh mi
tiu Ra thng dng nh gi nhm b mt cp
6 n cp 12.
- Chiu cao trung bnh ca prfil Rz, m. L tr s trung bnh ca tng
cc gi tr tuyt i ca chiu cao 5 nh cao nht (ti) v chiu su ca 5 y
thp nht (ki) ca prfil trong khong chiu di chun (L). Ch tiu Rz thng
dng nh gi nhm b mt cp 1 n cp 5 v cp 13, 14.
tin s dng cc ti liu thit k c xut bn trc y, trn Bng
3-1 ghi gi tr ca Ra v Rz tng ng vi 14 cp nhm.
18

Cp nhm ca b mt chi tit my cng c chn tng ng vi

cp chnh xc kch thc, cp chnh xc hnh dng ca chi tit my. ng thi
cng phi tng ng vi kh nng gia cng ca cc nguyn cng gia cng c.
Gi tr Ra v Rz ca cc b mt c chn theo Bng 5.5 trang 80 v
Bng 5.6 trang 82 ti liu [1].
Bng 3.1: nhm b mt chi tit my
Cp
nhm
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14

Ra, m

Rz, m

T 80,0 40,0
di 40 20
di 20 10
di 10 5
di 5 2,5
di 2,5 1,25
di 1,25 0,63
di 0,63 0,32
di 0,32 0,16
di 0,16 0,08
di 0,08 0,04
di 0,04 0,02
di 0,02 0,01
di 0,01 0,005

T 320 160
di 160 80
di 80 40
di 40 20
di 20 10
di 10 6,3
di 6,3 3,2
di 3,2 1,6
di 1,6 0,8
di 0,8 0,4
di 0,4 0,2
di 0,2 0,1
di 0,1 0,05
di 0,05 0,025

19

CHNG 4

DUNG SAI CC LP GHP IN HNH

4.1. Dung sai lp ghp then bng, then bn nguyt
Mi ghp then bng, then bn nguyt thng c dng lp bnh
rng, bnh vt, bnh ai, a xch, khp ni trn trc.
Then l mt thanh hnh tr c tit din ch nht (i vi then bng) v
hnh bn nguyt (i vi then bn nguyt). Trn trc v trn bc c lm cc
rnh hnh tr c tit din tng ng vi tit din ca then.
Mi ghp then bng trn trc bao gm hai mi ghp tr trn: Mi ghp
gia then vi rnh trn trc v mi ghp gia then vi rnh trn bc (Hnh
4.1).
b
Min dung sai ca kch thc b ca
then, ca rnh then trn trc v trn bc c
chn theo Bng 4.11 trang 39 ti liu [1].
Dung sai chiu rng b ca then dng kiu h9.
Dung sai chiu rng b ca rnh trn trc
thng dng kiu H9, N9, P9. Dung sai chiu
rng b ca rnh trn bc thng dng kiu
D10, JS9, P9.

Hnh 4.1: Mi ghp then bng

Kiu lp ca mi ghp then c th chn

nh sau:
- Trong sn xut hng lot ln, then lp vi trc theo kiu N9/h9, v lp vi
bc theo kiu JS9/h9.
- Trong sn xut n chic v lot nh, then lp trn trc v trn bc theo kiu
P9/h9.
- Khi chiu di then ln (l > 2d), then nn lp vi bc theo kiu D10/h9.
- i vi then dn hng, cn di trt chi tit bc dc trc, then lp trn trc
theo kiu N9/h9 v lp vi bc theo kiu D10/h9.
Sai lch gii hn ca cc kch thc trong mi ghp c th tra Bng 1,
Bng 2 Ph lc 1 trang 133, 138 ti liu [1].
4.2. Dung sai lp ghp then hoa
Mi ghp trc then hoa vi bc then hoa thc hin lp ghp theo hai
trong ba kch thc: Chiu rng b, ng knh ngoi D, v ng knh trong d
(Hnh 4.2).
Lp ghp then hoa c th thc hin nh sau:
- Lp ghp theo yu t kch thc D v b khi lm ng tm theo D.
20

- Lp theo yu t kch thc d v b khi lm ng tm theo d.

- Lp theo yu t kch thc b khi lm ng
tm theo b.
Min dung sai kch thc ca trc
then hoa v bc then hoa c quy nh
trong TCVN 2324-1978. Khi thit k mi
ghp c th chn min dung sai theo ch dn
trn Bng 4.12 v Bng 4.13 trang 41 ti
liu [1].

d1

D
d

Kiu lp ca mi ghp then hoa c

th chn nh sau:
- Khi nh tm theo kch thc D
+ Lp ghp theo kch thc D c th Hnh 4.2: Mi ghp then hoa
chn kiu H7/f7 hoc H7/js6
+ Lp ghp theo kch thc b c th chn kiu F8/f7 hoc F8/js7
- Khi nh tm theo kch thc d
+ Lp ghp theo kch thc d c th chn kiu H7/f7 hoc H7/g6
+ Lp ghp theo kch thc b c th chn kiu D9/h9 hoc D9/js7
Ghi k hiu lp ghp then hoa trn bn v:
- C th ghi ring tng mi ghp theo ba kch thc trn bn v.
- Cng c th
ghi chung thnh
H7
H 12
D9
d-836
40
7
mt
dy
s
f7
a11
h9
(Hnh 4.3).
Trong d biu
th nh tm theo
b mt tr ng
knh d. S 8 ch
ra c 8 then trn
trc. Tip theo l
kch thc v
kiu lp ca
ng knh d,
kch thc v
kiu lp ca
Hnh 4.3: Ghi kiu lp cho mi ghp then hoa
ng knh D,
kch thc v
kiu lp ca chiu rng b.

21

4.3. Dung sai lp ghp ln

Mi ghp ln c biu din trn Hnh 4.4. ln l chi tit my c
tiu chun ha cao, c ch to trong nh my chuyn mn ha. Dung sai
ca ln c quy nh trong tiu chun v ln, nh my ch to ln
gia cng ng theo tiu chun.
Khi thit k chng ta ch tnh chn kiu , c ln v cp chnh xc ca
, khng cn quy nh dung sai cho .

68G7

Cc ln thng dng trong hp gim tc

c cp chnh xc 0, trng hp s vng quay ca
trc qu ln hoc yu cu chnh xc ng tm
ca trc cao, c th dng ln cp chnh xc 6.
Bit k hiu ca ln chng ta s bit dung sai
ca , do khng cn ghi k hiu dung sai ca
ln trn bn v lp.

40k6

Tiu chun quy nh 5 cp chnh xc ca ln: cp 0, cp 6, cp 5, cp

4 v cp 2. Trong cp 0 l cp chnh xc bnh thng, cp 2 l chnh xc
cao nht.

V d: ghi kiu lp gia bi vi trc v gi

(Hnh 4.4):
Hnh 4.4: Ghi kiu lp
cho ln
K hiu 40k6 biu th:
ng knh trc l 40mm,
Bng 4.1: Sai lch gii hn ca kch thc ln
ng knh Sai lch ca Sai lch ca D, Sai lch ca d, Sai lch ca d,
danh
ngha D, cp chnh cp chnh xc cp chnh xc cp chnh xc
ca : d, mm xc 0, m
6, m
0, m
6, m
es
ei
es
ei
ES
EI
ES
EI
n 18
-7
0
-8
0
-7
0
-8
0
trn 18 30
-8
0
-10
0
-8
0
-9
0
trn 30 50
-10
0
-12
0
-9
0
-11
0
trn 50 80
-12
0
-15
0
-11
0
-13
0
trn 80 120
-14
0
-20
0
-13
0
-15
0
trn 120150
-16
0
-22
0
-15
0
-18
0
trn 150180
-18
0
-25
0
-18
0
-25
0
trn 180250
-21
0
-30
0
-21
0
-30
0
trn 250315
-25
0
-35
0
-25
0
-35
0
trn 315400
-30
0
-40
0
-28
0
-40
0
trn 400500
-35
0
-45
0
-33
0
-45
0

22

Mim dung sai ca trc l k6,

ng knh l vng trong ca d=40mm, min dung sai ca kch
thc d do nh my ch to quy nh.
K hiu 68G7 biu th:
ng knh l ca gi l 68mm,
Mim dung sai ca l l G7,
ng knh vng ngoi ca D=68mm, min dung sai ca kch thc
D do nh my ch to quy nh.
Tuy nhin, khi lp ghp ln vi trc v gi , thng mt trong hai
vng lp c di. di s lm cho vng bin dng c th dn n kt
. tnh ton dn n ca cc vng , kim tra h hng tm sau khi
lp ghp ln, chng ta cn bit dung sai kch thc ng knh ngoi D,
ng knh trong d ca . Gi tr dung sai kch thc D, v d c ghi trn
Bng 4.1.
Kiu lp ghp ln vi trc v v hp c chn tu thuc vo kt cu
ca , iu kin s dng , c tnh tc dng ca ti trng v dng ti trng
ca cc vng ln.
C ba dng ti trng tc dng ln ln: Ti trng cc b, ti trng chu
k v ti trng dao ng.

pr

i vi vng chu ti trng cc b v dao ng, thng chn kiu lp

c h di tc dng ca va p v

chn ng, vng b x dch, thay i im

chu lc, lc ln tng c tui bn.
i vi vng chu ti chu k,
thng chn kiu lp c di duy tr
tnh trng chu lc ng u cu .
Tham kho Bng 4.7 v Bng 4.8
trang 37 ti liu [1] chn kiu lp hp l
cho vng trong v vng ngoi ca .

bu lng
ai c

4.4. Dung sai lp ghp ren

Mi ghp ren gm c chi tit bu lng
ghp vi chi tit ai c. Bu lng c ren
ngoi, ai c c ren trong. y chng ta
ch quan tm n mi ghp ren h Mt, c
tit din ren tam gic.
Tu theo yu cu s dng, mi ghp
ren cng c thit k theo kiu lp cht,
23

d1 =D1
d2 =D2
d= D
Hnh 4.5: Kch thc ca
mi ghp ren

kiu lp lp lng, hoc kiu lp trung gian.

Cc kch thc ch yu ca mi ghp ren c trnh by trn Hnh 4.5.
Mt ren l b mt xon vt, chnh xc to hnh ca n do ba thng s
(ng knh trung bnh d2 = D2, bc ren pr, v gc nh ren ) quyt nh.

Tuy nhin vic o kim tra kch thc pr v tng i kh khn,

ngi ta thng quy nh dung sai cho cc kch thc d, d2, D2, D1
m bo chnh xc ca mi ghp ren.
Cp chnh xc ca cc kch thc ch yu ca mi ghp ren c
chn theo Bng 7.1 trang 91 ti liu [1].
Sai lch c bn, min dung sai ca mi ghp ren theo kiu lp lng
c chn theo Bng 7.2 v Bng 7.3 trang 91 ti liu [1].
Sai lch c bn, min dung sai ca mi ghp ren theo kiu lp
trung gian c chn theo Bng 7.4 v Bng 7.5 trang 92 ti liu [1].
Sai lch c bn, min dung sai ca mi ghp ren theo kiu lp cht
c chn theo Bng 7.6 v Bng 7.7 trang 93 ti liu [1].
Dung sai kch thc v sai lch gii hn ca cc kch thc trong
mi ghp ren c chn trong Bng 15 n Bng 21 Ph lc 4 trang 152
ti liu [1].
Biu din mi ghp ren trn bn
v, v d nh trn Hnh 4.6. Trong :

- M20 biu th ren tam gic h Mt, c

ng knh thn bu lng d = 20mm,
- S 1,5 biu th dng ren bc nh pr=1,5
mm (nu dng bc ren ln th khng cn
d1
ghi),
- K hiu 2(Pl) ch ren 2 u mi (nu ren
Hnh 4.6: Ghi kiu lp mi ghp ren
1 u mi th khng cn ghi,
- Ch LH ch ren tri (nu ren xon phi th M20 1,5 2(Pl) LH - 4H6H /4j6g
khng cn ghi),
- K hiu 4H6H l mim dung sai ca l ai c, ng knh trung bnh D2 c
cp chnh xc 4 sai lch c bn kiu H; ng knh trong ca ai c D1 c cp
chnh xc 6 sai lch c bn kiu H (nu kch thc D2 v D1 cng min dung
sai th ch ghi mt ln).
- K hiu 4j6g biu th min dung sai ng knh trung bnh d2 ca bu lng,
cp chnh xc 4 sai lch c bn kiu j, (d2 = (d+d1) / 2); ng knh ngoi ca
bu lng d c cp chnh xc 6 sai lch c bn kiu g. Nu kch thc d2 v d
cng cp chnh xc v min dung sai th ch ghi mt ln.
24

4.5. Dung sai truyn ng bnh rng

4.5.1. Sai s gia cng bnh rng
B truyn bnh rng c gia cng v lp t chnh xc s thc hin
chuyn chuyn ng m, s vng quay n2 ca trc b dn khng dao ng,
trong qu trnh n khp cc mt rng tip xc tt vi nhau, khng xy ra chn
p nhau. Thc t khi gia cng bnh rng, c nhiu yu t lm sai lch hnh
dng v kch thc ca rng, ca bnh rng, dn n b truyn lm vic khng
tt.
Cc sai s khi gia cng bnh rng c chia thnh bn loi:
- Sai s hng tm, gy ra s dch chuyn bin dng rng theo hng
knh, bin dng thc t gn tm quay hoc xa tm quay hn so vi v tr
l thuyt.
- Sai s hng tip tuyn, lm cho bin dng rng dch chuyn qua li so
vi v tr l thuyt theo phng tip tuyn ca vng trn chia.
- Sai s hng trc, lm cho bin dng rng dch chuyn sai vi v tr l
thuyt theo hng dc trc.
- Sai s hnh dng bin dng rng, lm cho bin dng rng khng ng
vi ng thn khai ca vng trn.
Cc sai s gia cng bnh rng cng c chia lm hai nhm:
- Sai s tn s thp, l sai s xut hin mt ln sau mi vng quay ca
bnh rng. Cc sai s ny gn lin vi phi v bn my mang phi ch
to bnh rng. Sai s tn s thp c k hiu bng ch F.
- Sai s tn s cao, l sai s xut hin nhiu ln sau mi vng quay ca
bnh rng. Cc sai s ny thng gn lin vi dao v bn my mang
dao gia cng bnh rng. Sai s tn s cao c k hiu bng ch f.
4.5.2. chnh xc truyn ng bnh rng
chnh xc ca truyn ng bnh rng c nh gi thng qua bn
chnh xc thnh phn:
- chnh xc ng hc, l mc dao ng ca s vng quay trn trc
b dn.
- chnh xc n khp m, l mc gy nn rung ng, va p, ting
n trong qu trnh b truyn lm vic.
- chnh xc tip xc, l kh nng tip xc nhiu hay t ca i rng n
khp trong qu trnh chu ti trng.
- chnh xc khe h mt bn ca i rng, l kh nng khng gy chn
p gia cc rng trong qu trnh n khp.
chnh xc ng hc ca b truyn bnh rng c phn chia thnh
12 cp, cp 1 c mc chnh xc cao nht, cp 12 c mc chnh xc thp nht.
chnh xc ng hc c nh gi qua cc thng s:
25

- o hng tm ca vnh rng Fr, l s thay i ln nht khong

cch t tm quay n ng chia ca rng, sau mt vng quay.
- Sai s ng hc ca bnh rng Fi, l sai lch ln nht v gc quay ca
bnh rng sau mt vng quay, khi n n khp vi bnh rng mu chnh
xc.
- dao ng khong cch tm o sau mt vng Fi, l s thay i ln
nht ca khong cch tm gia bnh rng c sai s (bnh rng o) v
bnh rng mu chnh xc n khp kht vi nhau, khi quay bnh rng o
i mt vng.
- Sai s tch lu bc rng FP, l hiu i s ln nht ca cc gi tr sai s
tch lu k bc rng, vi tt c cc gi tr k t 2 n z/2 (z l s rng ca
bnh rng).
- Sai s ln rng Fc, l sai s ln nht v gc quay gia bnh rng gia
cng v dng c ct rng (dao phay rng).
- Dao ng khong php tuyn chung Fvw, l s dch chuyn bin dng
rng theo hng tip tuyn trong phm vi mt vng quay ca bnh
rng.
chnh xc lm vic m cng c chia lm 12 cp . Mc chnh
xc cao hay thp, tu thuc vo gi tr ca cc thng s sau:
- Sai s ng hc cc b fi, l sai lch ln nht v gc quay ca bnh
rng sau khi quay i mt rng, khi n n khp vi bnh rng mu chnh
xc.
- Sai lch khong cch tm o sau mt rng fi, l s thay i ln nht ca
khong cch tm gia bnh rng c sai s (bnh rng o) v bnh rng
mu chnh xc n khp kht vi nhau, khi quay bnh rng o i mt
rng.
- Sai s bin dng rng ff, l khong cch ln nht gia hai bin dng
danh ngha p vi bin dng thc.
- Sai lch bc rng fpt, l hiu ca sai lch trn v sai lch di ca bc
rng pt.
- Sai lch bc c s fpb, l hiu gia bc c s thc v danh ngha.
chnh xc tip xc cng c 12 cp . nh gi mc chnh xc
tip xc thng qua cc thng s:
- Vt tip xc, quan st c khi ta bi sn ln rng ca mt bnh rng
v cho n khp vi bnh rng khc, c ti trng. T s gia din tch
ca vt tip xc v din tch b mt lm vic ca rng cng ln, th
chnh xc cng cao.
- Sai s hng rng F, l khong cch ln nht gia ng thng hoc
ng xon p vi mt rng v ng l thuyt.
- Sai s hnh dng v v tr ng tip xc Fk, l khong cch gia hai
ng thng p vi mt rng thc, song song vi ng tip xc ca
i rng.
26

Mc h mt bn c nh gi qua h mt bn Jn. Jn c o trn

ng php tuyn vi bin dng rng. Jn dao ng nhiu th chnh xc thp
v ngc li.
i vi cp bnh rng khng iu chnh c v tr tm bnh rng, th
h mt bn c dnh gi thng qua sai lch khong cch tm fa.
i vi bnh rng iu chnh c v tr tm, th h mt bn c
nh gi thng qua dch chuyn ph nh nht ca bin dng gc EH.
kim tra mc chnh xc ch to bnh rng ta dng mt b thng
s bao gm nhng thng s v nhng cp thng s nh gi mc chnh xc
ng hc, n khp m, tip xc v h mt bn (xem Bngg 8.1 trang 102
ti liu [1]). Vic chn b thng s no l tu thuc vo cp chnh xc ca
bnh rng v iu kin sn xut, kim tra ca c s sn xut. B thng s
c chn cn kt hp sao cho vic kim tra l n gin nht, s dng c s
dng l t nht. V d, khi chn thng s nh gi chnh xc ng hc l
Fi, th s dng ngay thng s fi nh gi chnh xc n khp m.
Tiu chun Vit Nam TCVN 1067-84 quy nh 12 cp chnh xc cho
chnh xc ng hc, n khp m, tip xc, vi cp 1 l chnh xc cao nht.
TCVN 1067-84 cng quy nh 6 dng khe h mt bn: A, B, C, D, E, H.
Trong dng A c sai lch c bn ln nht v dng H c sai lch c bn
bng khng (Jnmin = 0). Tiu chun cng quy nh 8 cp chnh xc ca h
mt bn ca rng, k hiu x, y, z, a, b, c, d, h. Trong cp x c dung sai ln
nht v cp h c dung sai nh nht.
Chn cp chnh xc cho truyn ng bnh rng, phi da vo iu kin
lm vic c th ca b truyn, v nhng yu cu v truyn ng. Xc nh cp
chnh xc c th bng tnh ton hoc da theo kinh nghim, theo cc bng ch
dn (Bng 8.2. trang 105 ti liu [1]). Cc chnh xc ca truyn ng bnh
rng c th chn cc cp khc nhau. Theo kinh nghim: cp chnh xc n
khp m cao hn khng qu 2 cp v thp hn khng qu 1 cp so vi cp
chnh xc ng hc, cp chnh xc tip xc c th cao hn hoc thp hn 1
cp so vi cp chnh xc n khp m.
4.5.3. Ghi k hiu cp chnh xc v dng khe h mt bn trn bn v
Cp chnh xc v dng khe h mt bn ca b truyn bnh rng c
ghi bng dy s v ch.
V d: 8-7-6 Ba TCVN 1067-1984. Trong ch s u tin ch cp chnh
xc ca chnh xc ng hc, s th hai ch cp ca chnh xc n khp
m, s th ba ch cp ca chnh xc tip xc, ch in hoa ch dng khe h
cnh rng, ch in thng ch chnh xc ca dng khe h.
27

Trng hp c bit, nu cp chnh xc ca ba chnh xc nh nhau,

th ch cn ghi mt ch s (v d 8 Ba TCVN 1067-1984). Nu cp chnh xc
ca dng khe h cnh bn trng vi dng khe h th khng phi ghi ch in
thng km theo (v d 8-7-6 B TCVN 1067-1984).

28

CHNG 5
CHUI KCH THC V CCH GHI KCH THC
5.1. Chui kch thc
5.1.1. Cc khi nim c bn
- nh ngha:
Chui kch thc l tp hp cc kch
thc c lin quan vi nhau v to thnh mt
vng kn (Hnh 5.1).
Cc kch thc tham gia trong chui gi
l cc khu.
- Phn loi:

A1

A3

A2

Hnh 5.1: Chui kch

+ Chui kch thc chi tit: Tt c cc khu

trong chui thuc mt chi tit.
+ Chui kch thc lp ghp: Cc khu
trong chui thuc cc chi tit khc nhau
trong mi ghp.
+ Chui ng thng: Cc khu trong
A3
A
A2
chui song song vi nhau.
2
+ Chui mt phng: Cc khu trong chui
A1
khng song vi nhau, nhng nm trong
cng mt mt phng (Hnh 5.2).
Hnh 5.2: Chui mt phng
+ Chui khng gian: Cc khu trong chui
khng song vi nhau, v nm trong cc mt phng khc nhau.
+ Khu thnh phn: Kch thc ca khu thnh phn do qu trnh gia cng
quyt nh v khng ph thuc vo cc khu khc. Cc khu thnh phn c
k hiu l Ai, vi i = 1 n+m.
+ Khu khp kn (hay khu tng): Kch thc ca n hon ton ph thuc vo
cc khu thnh phn. Trong mi chui ch c mt khu khp kn, c k hiu
l A.
+ Khu tng: Khi tng kch thc ca khu tng, th kch thc ca khu khp
kn cng tng v ngc li. S lng khu tng trong chui c k hiu l m.
Khu tng c tnh cht ging nh kch thc l, nn sai lch gii hn trn ca
khu tng k hiu l ES, sai lch gii hn di l EI.
+ Khu gim: Khi tng kch thc ca khu gim, th kch thc ca khu
khp kn gim v ngc li. S lng khu gim trong chui k hiu l n.
Khu gim c tnh cht nh kch thc dng trc, nn sai lch gii hn ca
khu gim k hiu l es v ei.
- Cc bi ton gii chui kch thc, c hai bi ton:
29

+ Bi ton thun: Cho kch thc v sai lch gii hn ca cc khu thnh
phn, tnh kch thc v sai lch gii hn ca khu khp kn.
+ Bi ton nghch: Cho kch thc ca cc khu trong chui, cho sai lch gii
hn ca khu tng, tnh sai lch gii hn ca cc khu thnh phn.
5.1.2. Gii bi ton thun
Xt chui kch thc mt phng c n khu gim v m khu tng. Dung
sai ca khu thnh phn th i l Ti. Sai lch trn ca khu tng l ESi, sai lch
di l EIi (i=1m). Sai lch ca khu gim l esj v eij, vi j=1n. Cc n s
ca bi ton c xc nh nh sau:
- Kch thc ca khu tng c tnh theo cng thc:
n+m

A =

i =1

(5.1)

Trong i l h s nh hng ca khu thnh phn n khu tng.

i vi khu tng i = cosi, i vi khu gim i = -cosi. Vi i l gc lm
bi phng ca khu i v phng ca khu tng.
- Dung sai ca khu khp kn bng tng dung sai ca cc khu thnh phn:
T =

n+m

T
i

i =1

(5.2)

- Sai lch trn ca khu khp kn c tnh theo cng thc:

ES =

ES
i =1

j =1

ei j

(5.3)

- Sai lch di ca khu khp kn c tnh theo cng thc:

EI =

i =1

j =1

i EI i j es j

(5.4)

- Sai lch trung bnh ca khu khp kin k hiu l Em, sai lch trung bnh ca
khu khp kn bng tng sai lch trung bnh ca khu tng tr i tng sai lch
trung bnh ca khu gim:
Em =

E
i =1

mi

j emj

(5.5)

j =1

5.1.3. Gii bi ton nghch theo i ln chc nng hon ton

n gin ta xt chui ng, c m+n khu thnh phn, v mt khu
tng. bit kch thc ca cc khu, bit sai lch trn v sai lch di ca
khu tng. Tnh sai lch trn v sai lch di ca cc khu thnh phn. Bi
ton c 2(n+m) n s l ESi v EIi vi i = 1 m+n. Bi ton c gii nh
sau:
- Gi s cc khu thnh phn c cng chnh xc, tc l cc khu c cng h
s chnh xc am.
- Xc nh h s kch thc i ca cc khu thnh phn, dng Bng 9.1 trang
114 ti liu [1].
30

- Tnh am: T cng thc T =

m+ n

m+ n

T = a
i

i =1

j =1

i = amij , suy ra

m j

am = T/ij

(5.6)

- Xc nh chnh xc ca cc khu: Dng Bng 4.1 trang 24 ti liu [1]

xc nh chnh xc ca cc khu thnh phn. Nu am trng vi gi tr a
trong bng, ta ly chnh xc ca cc khu l nh nhau. Nu am nm gia hai
gi tr a trong bng 4.1, ta ly mt s khu c chnh xc cao hn am, mt s
khu c chnh xc thp so vi am.
- Chn mt khu k li lm khu b, sai lch ca khu ny c tnh ton.
- Tra sai lch gii hn ca cc khu tng theo sai lch c bn kiu H, sai lch
gii hn ca cc khu gim theo sai lch c bn kiu h. Ta s tm c m+n-1
sai lch gii hn trn v m+n-1 sai lch gii hn di.
- Tnh sai lch ca khu Ak tm hai n s cn li:
Dung sai ca khu Ak c tnh theo cng thc:
Tk = T -

m + n 1

T
i =1

Trng hp Ak l khu tng

Emk =

m 1

j =1

i =1

emj Emi + Em

ESk = Emk + Tk/2

EIk = Emk - Tk/2
Trng hp Ak l khu gim
emk =

n 1

E
i =1

mj

Emj Em
j =1

esk = emk + Tk/2

eik = emk - Tk/2
Gii chui theo phng php i ln chc nng hon ton s thun li
cho vic t chc sn xut, lp rp my, c bit thun li cho vic sa cha
thay th cc chi tit my b hng. Nhng trong trng hp dung sai ca khu
tng nh, s lng khu thnh phn ln, lm cho dung sai ca khu thnh
phn qu nh, kh khn cho vic gia cng, tng gi thnh gia cng. Lc
ngi ta phi gii chui theo phng php i ln chc nng khng hon ton.
5.1.4. Gii bi ton nghch theo i ln chc nng khng hon ton
Thc cht ca phng php ny l m rng dung sai ca cc khu thnh
phn cho d gia cng, h gi thnh sn phm. Chng ta c th dng mt trong
bn cch sau y:
- Phng php tnh xc sut: Chp nhn c mt s lng nh ph phm
(khng m bo yu cu ca khu tng) ln trong sn phm. S lng ph
31

phm thng c khng ch di 5%. Lng dung sai m rng thm c

tnh theo xc sut.
- Phng php lp sa: Chng ta chn ra mt khu Ak c th d dng ct gt,
co sa trong khi lp (Ak c gi l khu b, hay khu bi thng). Dung sai
ca cc khu thnh phn cn li s c chn theo chnh xc v kh nng
gia cng kch thc thun li nht. c tnh ca khu khp kn c m bo
bng cch co sa khu Ak trong qu trnh lp ghp. Dung sai ca cc khu
thnh phn phi m bo cho khu Ak c lng d ln co sa. Phng
php ny tn rt nhiu thi gian cho qu trnh lp ghp. c bit kh khn, khi
cn phi thay th chi tit my b hng.
- Phng php lp iu chnh: Chng ta chn ra mt khu Ak lm khu iu
chnh, c th iu chnh c kch thc ca khu ny trong qu trnh lp rp.
Dung sai ca cc khu thnh phn khc c chn theo chnh xc v kh
nng gia cng kch thc. c tnh ca khu khp kn c m bo bng
cch iu chnh khu Ak trong qu trnh lp ghp. Dung sai ca cc khu
thnh phn phi m bo cho khu Ak c khong iu chnh khng qu ln.
Phng php ny tn t thi gian hn phng php lp sa, nhng kt cu
my phc tp.
- Phng php lp chn: M rng dung sai ca mi khu thnh phn ln hai,
ba hoc bn ln. Sau mi khu c chia thnh cc nhm tng ng vi s
ln tng dung sai. V d tng 3 ln, thi ta chia lm 3 nhm. Khi lp ghp, phi
ly chi tit ca cc nhm tng ng lp vi nhau. V d nhm 1 lp vi 1,
nhm 2 lp vi 2. Nh vy s m bo c c tnh ca khu khp kn.
Phng php ny mt thi gian phn nhm, phin phc trong lp ghp v bo
qun cc nhm.
5.1.5. Gii bi ton nghch theo phng php tnh xc sut
Khi gii theo yng php i ln chc nng hon ton, ta thy khu
khp kn A c gi tr ln nht khi tt c cc khu tng c gi tr ln nht v
cc khu gim c gi tr b nht, v ngc li. Song xc sut kch thc nh
nht v kch thc ln nht ca mi khu thnh phn l qu b, nn xc sut
kch thc nh nht v kch thc ln nht ca khu tng, c th coi nh bng
khng. Vi l lun nh vy, ta c th m rng dung sai ca mi khu thnh
phn ln mt lng, th xc sut cc kch thc ca khu tng nm ngoi min
dung sai cng tng ln khng ng k, c th chp nhn c.
p dng nh l ca xc sut cho chui kch thc ta c:
m+ n

2 = i2

(5.7)

i =1

Nu ly

Ti = 6i v T = 6, , thay vo cng thc (5.7), ta c

m+ n

T2 = Ti 2

hay

i =1

32

T =

m+ n

(5.8)

i =1

Chn cp chnh xc ca cc khu thnh phn nh nhau, Ti = amii , ta c:

T = a m

m+ n

am = T /

i =1

suy ra

2
i

m+n

i
i =1

2
i

(5.9)

Gi tr ca am tnh theo cng thc (5.9) ln hn nhiu so vi tnh theo

cng thc (5.6). C ngha l chnh xc ca kch thc gim i, dung sai
kch thc c tng ln.
C c gi th am chng ta tip tc thc hin cc bc gii bi ton
tng t nh gii bi ton theo phng php i ln chc nng hon ton.
5.2. Ghi kch thc cho bn v c kh
Sau khi tnh ton kch thc ca cc chi tit my theo cc iu kin bn,
iu kin cng. Ta thit lp bn v lp cc b phn my, v tch ring tng chi
tit my. Tin hnh ghi kch thc cho bn v lp b phn my, bn v chi tit
my.
Ghi kch thc cho bn v lp mt cch hp l, s thun li cho vic lp rp,
d dng m bo cht lng ca my, thun li cho vic gii chui kch thc
xc nh dung sai kch thc ca cc khu.
Ghi kch thc cho bn v chi tit my mt cch hp l, chn ng chun kch
thc, chn ng khu khp kn, s m bo cho chi tit my c kh nng
lm vic v d dng cho qu trnh gia cng ch to chi tit my.
Kch thc trn bn v c ba loi: Kch thc chiu di, kch thc ng
knh v kch thc gc.
a s cc kch thc chiu di tham gia vo chui kch thc, chng ta s
quan tm nhiu hn n loi kch thc ny.
5.2.1. Nhng nguyn tc ch yu cn m bo khi ghi kch thc
Khi ghi kch thc cho bn v lp, bn v chi tt my cn m bo mt s
nguyn tc sau:
- Kch thc ca mi phn t trn bn v phi c xc nh mt cch duy
nht. Hoc c trc tip trn bn v, hoc c tnh ton qua cc kch thc
cc khu thnh phn ca chui.
- Khng ghi kch thc cho khu khp kn trong chui kch thc. Nu ghi th
phi c du hiu ch r l khu khp kn.
- Trn bn v mi kch thc ch c ghi mt ln.
33

- Tt c cc kch thc u phi c sai lch trn v sai lch di cho php.
- S khu trong mt chui cng t, cng tt.
- Mt kch thc c th tham gia nhiu chui kch thc. S chui kch thc,
mt khu tham gia, cng t cng tt.
- Mi kch thc c mt chun xc nh (mc tnh). Ngi lp quy trnh
cng ngh c th dng chun khc vi ngi thit k. C gng dng cng t
chun cng tt. Chun thit k nn trng vi chun cng ngh.
5.2.2. Chn phng n ghi kch thc chiu di cho bn v chi tit my
Kch thc chiu di ca chi tit my c th ghi theo nhiu phng n
khc nhau. Cc phng n u th hin y kch thc mi phn t thuc
chi tit my. Song chng ta phi chn ra phng n tt nht, ph hp vi
phng php gia cng v quy m sn xut chi tit my.
C ba cch ghi kch thc chiu di:
- Ghi kch thc thnh mt chui, cc kch thc ni tip nhau (Hnh 5.3).
Mi kch thc
dng
mt
chun
khc
nhau. Mi khu
thnh phn c
dung sai nh,
nhng dung sai
A1
A2
A3
A4
A5
ca khu khp
kn rt ln.
Phng php Hnh 5.3: Ghi lin tip cc kch thc thnh mt chui
ny ph hp vi dng sn xut nh, thc hin trn cc my vn nng.
- Ghi kch thc theo mt chun thng nht (Hnh 5.4). S chui kch
thc
nhiu,
khu khp kn
nhiu. Dung sai
ca mt s khu
khp kn c th
A1
vt qu gi tr
A2
yu cu. Kiu
A3
ny
thng
A4
dng trong sn
A5
xut hng lot,
dng nhiu dao
gia cng trong
Hnh 5.3: Ghi kch thc theo chun thng nht
mt
nguyn
cng.
34

- Dng phi hp hai cch trn (Hnh 5.5). Dng chun thng nht gim
s khu. Trong khi nhng kch thc cn chnh xc cao, c dung sai
nh, khng dng lm khu khp kn trong chui kch thc. Phng php
ny c dng nhiu trong thc t sn xut.

A2
A1

A4
A3

A5

Hnh 5.3: Ghi kch thc kt hp c hai cch

35