Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 324
_ HOC VIENYHOC CO TRUYEN TRUNG QUOC ? CHAM CUU HOC | @ TRUNG QUOC |-47 R NHA XUAT BAN Y HOC HCC VIEN Y HOC CO TRUYEN TRUNG QUOC KHAI YEU CHAM CU HOC TRUNG QUéc Ngu@di dich: BS HOANG QUY (Theo ban tiéng Anh’ NHA XUAT BAN Y HOC HANOI- 2000 LOI TUA hing tdi bién soan cuén sach nay nhim muc dich cung cap tai ligu nghién cttu cho can bé y t& Trung Quéc va mide ngoai, déng thai nhim truyén ba mén cham citu. Sau khi nghién ctu sich nay. so bé ta hiéu dutge qua trinh phat trién cfa cham citu 6 Trung Quéc. co sé ly lun va viée ap dung cham cttu trong diéu trj lim sang. Trong khi bién soan sach nay, chting toi da hét site cd ging dé lam cho sach duc xtc tich, thute dung va dé hiéu. Sau phan gidi thiéu so lide sit phat trién cia cham citu é Trung Quéc, ndi dimg sach chia Jam nim chitong: Chuong tha nhat: Ky thuat chim va citu: nhaén manh thao tac cham kim va cdc cach cham khac nhau, ciing cach xii ly nhitng tai bién bat ngé cd thé xay ra. Chuang hai: Ly lun vé kinh lac Ki mét bd phan cia co sd ly lun Trung y, cé ¥ nghia quan trong trong hiténg dan thuc té lam sang. Béi vay, chutong hai duge danh riéng dé ban van dé nay. Chutong ba: Gidi thigu huyét vj cia 14 dudng kinh chinh va nhiing huyét ky, gém 397 huyét vj. Mdi hnyét vi déu c6 huéng din cach xAc dinh: vi tri, chi dinh diéu tri, va tha thuat cham citu. Dé gittp xc dinh duge huyét vi. cé nhiing hinh vé va so dé theo cac tt thé khac nhau, cing nhitng vi tri theo gidi phau. Chiong bén, néi vé diéu tri lam sang, gidi thigu ngn gon nhing ngnyén ly trj liu va mét sé nguyén téc chon huyét. Trong diéu tri cham cit, sé liu ¥ mét sé bénh thudng gap trong ndi khoa, ngoai khoa, phu khoa, nhi khoa, than kinh, tiét nigu- sinh duc, mit, tai-miti-hong, rang miéug Giai thich tom tit nguyén nhan béuh, nhig dic diém lam sang va van dung huyét vi cho méi loai bénh. Clitong cuéi cing, trinh bay sé phitong phap diéu tri mdi phat trién trén cd sd cham citu. Mét s6 van dé ditgc phat trién tit sau khi nude Trung Hoa mdi ditge thanh lap, théng qua su két hgp y hoc c6 truyén va y hoc hién dai trong thuc tién lam sang. Két qua ca nhing phuong phap trong thyc hanh va téng két dang cé nhiéu hita hen. in thite vé cham citu ciia ching ti ¢6 han, cdn it kinh nghiém trong viée bién soan, nén khé tranh khéi thiéu st va lam lin. Tha thiét mong ban doc bé sung va phé binh, Jim cho sach nay duge hoan hao hon. Hoc Vién Y hoc cé truyén Trung Quéc. NHAP DE SU PHAT TRIEN CUA CHAM CUU ham cit 1a bé phan quan trong cia kho tang Y hoc Trung Quéc Cham va citu, hai phugng phap tri ligu khéc nhau, do nhan din iao déug sang tao va phat trién kinh qua Iao déng san xu chéng bénh tat, di co mét lich sit lau dai vé vang. Cham ctu da dé lai nbiéu dau vét tit thai ky dé da xa xwa, khi ma nhing ludi dao bang da va phiing céng cu sdc nhon khac duge lam ra dé va dau tran ip ting nhu cau san xuat. Nhiing cong cu nay ciing dutgc ding dé lam dju bét dau dén va bénb tat, va ngwai xtta goi 1a "biém cham". Vao dai Han (nim 206 true Céng nguyén - nim 220 sau Cong nguyén), sich "Thuyét vin giai ty” (Tw dién phan tich chit nghia) cé doan gidi thich: "biém nghia Ja ding da dé tri bénh". Diéu dé co thé tugng tring cho phitong phap cham citu hét sttc so khai. Vide ding lita da tao diéu kién cho ky thuat ci. Trong qua trinh phat trién lién tue etia sin xudt, "biém" bing di di duige thay thé bang cdc "kim cham" lam bang xuong hoac bang tre nita Dai nha Thuong (thé ky 16 dén thé ky 11 truée Céng nguyén), ky thuat dic déng duge phat trién va ngui ta da lam ra nhitng chic kim déng. Viée stt dung kim k cham ertu. Hién twgng dan chay trong qua trinh dtic kim da dan dén vi phat minh ra hé kinh lac. Qua thuc té lau dai, cham ctu di c6 tim quan trong trong viée chita bénh. Jam kim cham cé y nghia to lén trong sui phat trién ct BO sach Y hoc dau tién 6 Trung Quéc, cudn "Hoang dé ndi kinh", did bign soan trong thai Chién Quéc (nam 475-221 truéc Cong nguyen). da téng két nhing kién thie y hoc duang thdi va kién thite y hoc ctta cac tiga nhan hin truyén. Nhitng dién giai vé cham citu da chiém phan Ién cuén sich nay, trong dé cé ban sinh ly va bénh ly hoc cia hé kinh lac cing nbv tang phi. ban vé huyét vi ciing nhitng chi dinh va chéng chi dink ctia cl van dung chin loai kim cham dé dat nhiing két qua tri ligu khac nhau cing mn cttu, Vieo a dutgc ghi trong sach, mét si kién da xac minh bing nhitng di chi ctia dai Han dude khai quat gin day, trong sé nhitng di vat dao dugc, cé nhiing kim cham bing vang va bang bac. Trong “Khau van thién", m6t chitong cata sach Linh khu, da néu ra: "tai 1A noi gap nhau cha tat cd cdc duténg kinh". Diéu nay hinh nhu cé quan hé chat ché vdi viée phat minh ra phuong phap diéu tri cham loa tai ngay nay. Theo sich "Str ky", mét thay thuéc néi tiéng trong thai Chién Quéc 1a Bién Thuéc, da cit ditge mot ngudi bénh khdi hén mé bang cham ctu két hgp vi nhitng phitong phap khac Bién Thuée cdn bién soan cudn "Nan kinh" bé sung nhiing diéu thiéu hh nay d4 ban vé cdc huyét vj cham cin, nhiing trang thai sinh ly va bénh ly cia "tam kinh mach ky" sét trong "Néi kink", Cuén s Dai Han c6 Hoa Da, nha gidi phau biét tai, déng théi la nha chm citu lao luyén. Dé hiéu chinh lai tinh trang chwa théng nhat trong cach do dac va xac dinh vi tri cac huyét do chénh léch vé tam véc co thé cita cac bénh nhan khic nhau, trong thai ky nay ngutdi ta da cha tritdng qui wdc mot bd phan nao dé trén co thé lam "don vi" dé do dac. Chang han, lay dé dai dét ng6n tay cai cia ngwdi bénh Jam mét don vi, vé sau goi 1a "don vi chuan" hodc "dan vi ty 16". Ti théi Chinh Déng-Chinh Tay (ndm 265-420) dén thai Nam-Bac triéu (nim 420-589), cham cétu phat trién nhanh chong. Thai dé xudt hién tap sich duy nhat cho mén nay, cuén "Cham citu Gidp At kinh" (sdch kinh dién vé cham citu), trong dé quy dinh tén goi va sé huyét vj cita tig dudng kinh, cach xic dinh vi tri chinh x4c cia huyét vi. Sach cdn trinh bay dic diém va chi dinh ctia ting huyét vj, cic cach thao ta liéu tong hop nhiing kién thite dung thai vé cham cttu. Mat khéc, sach nay cou | Cing trong thai ky nay, ngudi ta da lap thanh nhiing so dé va hinh vé 6 mau cho cac kinh lac vA huyét vi, diéu d6 c6 vai trd quan trong thiic day manh mé mén cham citu. Ngudi ta cing da xudt ban mét tac pham néi tiéng, tap “Tritu hau bi cap phuong" (cach xtt tri nhitng trvéng hgp cap citu), cia Cat Héng, vi Itong y xudt sic dai Tan, trong a6 c6 néu “phusng phap gidc". Qua nghién ctu thi day chinb 1A hinh thite dau tién ca phitong phip chita bénh bing bau giac ngay nay cén thinh hanh. Can cit vao nhitng diéu ghi chép trong sach nay, ré rang phwong phap cham cttu vita gian don, vita hiéu nghiém, da duge ap dung rong rai trong diéu tri nhiéu chang bénh khac nhau, Duéi dai Diting (nim 618-907), cham ert phat trién ving manh. Luong y néi tiéng Ton Tu Mac da chit ¥ nhiéu dén cham ctu. Ong cho ring nhiing ché nhay cam dau cé thé duge xem nhu nhiing huyét vj cham citu bo sung vio nhiing huyét vj da c6. Nhig hnyét nhur thé goi 1a "A thi huyét", ngudi xvta da néu thanh cham ngén "dau dau cham day’ Nhiing thanh tyu vé cham cit sé di dat dugc trong thdi nha Dudng, mét phan én, nhé viée thanh lap khoa cham cit thuge Thai y thy, mot truing dai hoc Y khoa ra déi sém nhat, trong dé nghé thuat tri benh da 1A mét ddi hdi déi vdi sinh vién, va nhiing giang vién phu trach gido trinh nay la nhiing bac si cé nang luc thuéc chuyén khoa nay. Diéu dé da cé vai trd thiic d4y manh mé su nghiép phat trién cha cham cit. Thai Tong, Kim va Nguyén (960-1368), cham cttu phat trién manh 6 Trung Quéc. Cong hién quan trong nhat 1a cudn "Déng nhan du huyét cham citu dé kinh" (sach néi vé cc huyét vj cham cttu cé minh hoa trén mé hinh ngudi bing déng) cia Vuong Duy Nhat, ngudi da ting thuc hién nhitng céng trinh khao citu chi tiét vé cac huyét vi cham citu va da qui dinh ra téng sé 657 huyét vj trén co thé ngudi. Viéc lam nay da gop phan IAm sang t6 nhimg lam lan tén tai dudi thai Téng, vé nhting huyét vi cham evan, Vitong Duy Nhat ciing di xwéng xuat viée dic nén hai mé hinh ngwdéi bing dong yong to bang ngwdi that, trén bé mat mé binh cé ghi su phan bé va duong tudn hanh cha hé kinh lac, cing nhiing vi tri chinh xac ctia cac huyét. Hai mé hinh nay dude ding lam mau 4é giang day va nghién cit, Nhtng gido cu tryc quan nhit thé da gitp ich rat nhiéu trong vi truyéy thu mén cham cit. Mét tac phdm cham ettu duoug thdi néi tiéng khac 1A cudn “Thap tit kinh phat huy" (sy mé rong ctia 14 dudng kinh) do Hoat Tho (Hoat Ba Nhan) viét. Sach nay ban ri 4c dutdng kinh v: 6 ¥ nght trong su phat trién ly luan vé kinh mach. Trong théi ky nay, kién thite vé hoc thuyét kinh lac da va dang dutgc vin dung vio linh vite duge ly hoc. Cac day lién hé quan trong néi lién mat ngoai co thé vdi ngi tang. Vi thé, khi sit dung thuéc 4é tri bénh, can phai dé y dén méi quan hé giita ndi tang va kinh lac. Sy két hgp kién thite vé hé kinh lac véi duge ly hoc da cé y nghia quyét dink trong sy phat trién cia Trung y. to lén thay thuéc Trung y da xem kinh lac 1A nhiing m ‘Triéu dai Tong, Kim va Nguyén cé thé xem 1a thai ky phat trién img thinh nbat cia cham cttu 6 Trung Quéc xta kia Dui triéu Minh (1368-1644), Diigng Ké Chau da téng két nhiing cong trink chdm ci cila cde thdi dai truéc va viét nén cudn "Cham cttu dai thanh" (sa Jam lin vé huyét vi va kinh lac, déng thai théng nbat lai nbiing quan niém bat dong vé ching. Cig trong thdi ky nay, ngwéi ta da dic thém ba md hinh ngudéi bang déng, mét céng hién to lén déi véi da phat trién cia cham ett. ch trich yéu cham cit hoc), trong a6 dng Lam sang té tinh trang Tuy nhién, dén ddi nha Thanh (1644-1911) gidi cam quyén da coi ré cham citu tri liéu vi tinh gian dom cha no. ho da ha thap gia tri cha cham evtu, tham chi da ban hanh sc iat ngan cam diéu tri D: ng cham cit, can trd sui phat trién ciia cham cit. Mac dau vay, do quang dai quan ching nhan dan lao déng tin nhiém phuong phap diéu tri nay, nghé thuat tri bénh bing cham citu , ngutge lai, cham crt da duge truyén ba sang cac muéc khac. Bac si E. KampFer da dita mén cham citu vao nuée Dite nam 1683. Nam 1863, cuén "Trimg Quéc y hoc" dutde xuat bin 6 Phap, trong dé néi dung cé néi dén cham citu. khéng hé mai mdi Sau cudc chién tranh nha phién nam 1840, bon dé quéc tan bao xam hige vé van hoa, song song vdi xAm hige vi trang chéng Trung Quéc. Ching phi dinh va cha dap nén van hoa Trung Quée, déng thdi chinh quyén phan dong tay sai Quéc din dang ling suc khép noi dé phuc vu cude xm king van hoa cita ching. Nam 1929, chinh quyén phan dong da triét ha toan bo nén y hoc Trung Quéc, gieo tai hoa nang né lén su nghié » phat trién cia cham ctu. Bat ch ap nhitng sit day Ii ay, cham cttu van dude hiu truyén trong quang dai quan ching. Diéu tri bang cham ect khong uhitg hr hanh rng rai 6 Trung Quée ma cén duge hoan nghénh 6 nude ngoai. Ngay tit thé ky thit sin sau Céng nguyén, cham cit da ditge truyén sang Nhat Ban va mét sé nude khae. Sau d6, cham citu di lan sang cac nutéc A-Rap va Au chau. Qua théng ké chia day du, hién nay c6 trén 40 nutéc da sit dung cham evi vao tri bénh. gu mide khac cling da dude truyén vao Trung Quéc. Nhit vay 14 su trao déi vé hiéu biét v hoc da cé vii cho tinh hitu nghij giita mhan dan Trung Quéc va cic dan toc Nguige lai, nhitng kién thtte vé y hoc va cuige hoc tit nh khac trén thé gidi. Trong thai ky xay dung Héng quan va suét cuée khang chién chong Nhat cing nhu trong chién tranh giai phéng dat née, cham citu di gitt vai tré quan trong trong sui nghiép bao vé stte khoé cho chiéu si va nhin dan Jao dong Trung Quéc. Sau khi thanh lap Nha nude Trung Hoa méi, nam 19. cac bénh vién, cdc cd quan ngh citu va cac vién chuyén khoa y hoc Trang Quéc, trong dé 6 cd cdc hoe vién cham citu di ditge xay dung 6 Bic Kinh cing nlut d nhiéu tinh khac. Trong qua trinh két hgp Trung y va Tay y, mou cham té da duige phat trién, danh dau md cttw hoc. Hién nay, phuong phap cham té d: hgp phau tl mdi bing cham cit do nhiing can bé y té cach mang phat minh, di to ra cé hiéu htc chita khdi nbiéu bénh tudng nhu khéng thé nao tri duge. bwéc tién quan trong cia cham A dude Ap dung cho nhiéu trusng at phite tap khac nhau, ké ci mé so nado. Nhiéu cach diéu tri Ching ta khang dinh ring di theo con dudng ding din két hop Trung y véi Tay y, cham citu sé cdn tién xa hon nifa va gép phan céng hién xtmg dang i 9 Chuong | KY THUAT CHAM Va Cou Or va cit la hai phitang phap diéu tri Khac nhau. Cham la chita béuh bing cach cham kim vao mét sé "huyét vi" trén co thé ngiai vai nbiing chiée kim bing kim loai, tao thanh kich thich bang cic thao tac khac nhau. Kim cé nhiéu loai va kich thuée khac nhan, thong thuéng nhat 1A bao cham, kim ba canh, kim “hoa mai", kim dién, va kim gai trong da Citu 1A chita bénh do tae dung kich thich ctia nhiét bing cach ho néng do dét chay "ngai nhung" hodc mét s6 chat ligu khac trén ede vi tri dic hiéu 6 mat da. Chi t *t phuidng phaép cham va cttu sé duc trinh bay trong chudng nay. A-THAO TAC DUNG HAO CHAM (1) Kién thie chung Cé nhiéu loai hao cham kich thiéc khac nhau trén lim sing diéu tri Chiéu dai cia hao cham thiting ding thay déi tit 0,5 dén 5,0 tac, khdu kinh thay déi tu cd 26 dén 32. Xem bang ké sau day: Ca: 26 28 30 32 | Khau kinh (mm) 0,45, 0,38 0,32 | 0,26 | Can kiém tra kim cén than truéc khi cham. Phai git kim khong bi gi, cong ode quan mii (c6 méc cin), dé phdng cdc tai bién va gay dau dén cho Dé ditde thoai mai va dé xac dinh huyét, bénh nhan can 4 trong tut thé thich hgp déi véi huyét can cham. Néu bénh nhan é tu thé khéng thich hgp. dé bj mét 14 hode choang vang; nhiing tai bién nhvt cong kim hay gay kim c6 thé xay ra trong trudng hop bénh nhan thay déi tv thé dot ngdt. Thong 10 thudng, tu thé nam ngtia thich hgp khi ta cham uhiing huyet vi ving train va mat, nguc, bung va mat truée chi dudi. Tu th m sap thich hdp khi cham cac ving cham, gay, lung - that hig va u sau chi duéi; tt thé nim nghiéng danh cho khi chdm cdc huyét d mat bén co thé. Nhitng huyét 6 dau, ling va chi trén, tu thé ngéi thodi mai cting thich hop. Trude khi diéu trj, sat tring da tai huyét vi va xung quanh huyét vi bing cén 75 a6; chon kim cé chiéu dai tong ximg véi tam vée co thé va thich ting véi site chju dung cha a nga bénh, déng thai phai xac dinh dting vi tri huyét duige chon. (2) Tién hanh cham Trong diéu tri cham cit, néu thay thude khéng biét cach diéu khién ng6n tay va thiéu khéo léo trong thao tac, thi viée cham kim xuyén qua di toi ket qua diéu tri. Vi thé phai tap dutgt van dung ngén tay va thie nghiém phan cing da 1A khé va con géy dau cho bénh nhan. anh hiténg trite tig éng kim cham hay cam gidc cham trén chiuh ban than minh. Ta c6 thé tap luyén thao tac cham kim trén nhiéu lép giay hoe trén mot géi bong nhé. Méi dau tap cach xoay vé kim vao ra, sau dé phéi hyp cach tién, lui va xoay, vé kim. Khi cic dong tic nay di thanb thao, thay thudéc 6 thé cham cho chinh minh dé nhan thitc duge cam gide kim cham. (3) Cham kim va thao tac 1- Phuong phip cham kim Noi chung, cd gidc dau khi wai kim xuy da vao n qua mat da. cdn khi kim 1 r6i, thi cim gia dau khéng dang ké. Dé gidm bt dau adn, dong tac cham kim qua da phai nhanh. Co nhiéu cich cham kim, nhiing cach thudng ding 1a: a- Cham kim c6 ding ngén tay ti: Ti dau ngén tay cai (hode ugén tay tro) cla ban tay trai vao canh huyét, ngén cai va ngén tré tay phai cam chudi kim. Trong khi bénh nhan chi y vao ché tay trai ti bam, ta cham kim nhanh vao huyét vi, sat dia dau ng6n tay ti. Phuong phap nay thing ding khi cham kim ngan cé chiéu dai 1,5 t&c (inh 1a). b- Cham kim dai: Ng6n cai va ngén tré tay trai cim sit phan miii kim. cach 0,2 h kim dén gan mat da, bang dong tac khéo léo ctia ngén cai va ngoén trd tay m chuoi kim. Khi mia 0.3 tac. Ngén cai va ngén trd tay phai li trai, chdm kim nhanh qua da, trong khi dé cdc ng6n tay phai an chudi kim xuéng. Than kim da dugc tay trai git, ngén cai va ngén tré cha tay phai tiép tuc xoay cm kim vao sau hon. Phitong phap nay ding cham kim dai trén 3 tac (hinh 1b). c- Cham kim nhanh qua da: Ngon cai va ngon tré tay phai cdm than NEY a Ss y d kim, céch mai kim 0,2-0,3 t&e, uém chinh xac vao huyét vi, cham kim nbanh qua da. Trong khi ngén cai va ngén tré tay trai git phan duéi than kim, bing déng tac hiép déng ciia ng6n cai va ngén tré tay phai, ta an sau kim xuéng. Can kim duge xoay ddy dén lic kim vao sau theo yéu cau diéu tri. Phuong phap nay cé thé 4p dung cho ca kim ngan lan kim dai (hinh 1c). d- Cham kim két hyp véo da Ngén cdi va ng6n tré tay trai véo da ving quanh huyét, sau dé cham nhanh kim vao huyét bing tay phai. Phuong phap nay thich hgp cho nhing vi tri méng co, nhu céc huyét An dudng va Dia thutong 6 mat (hinh 1d). e- Cham kim két hgp cing da Ngén cdi va ngén trd, hod ngén giita tay trai cing da quanh huyét; sau d6, ding tay phdi cham nhanh kim qua da, t6i dO sdu can thiét va theo hvéng yéu cdu. Phuong php nay ap dung nhiing vi tri té chitc da léng léo, cé nhiéu nép nhan hay nép gap nhw da bung chang han (hinh le). Nhing phuong phap khae nhw cham kim vao trong da bang cach vé xoay kim, hoac ding mét dng thuy tinh nbé phong kim nhauh qua da, vv... chi tiét khong trinh bay 6 day. 2- Thao tée sau khi cham kim C6 nhiéu phuong phap thao tac khac nhau, nhv tién lui, va, lay, co, xoay, bing kim. Nhitng phuong phap thong dung nhat nhu sau: a- Tit ding ng6n cai va ngon tré tay trai 4n vao dia huyét: sau dé cém chuédi kim , lui kim: Sau khi kim da xuyén qua da dén dé sau nhat dinh, ta bing ngén cai va ngén tré tay phai dé tién va Ii kim. Phitong phap nay khong duige chi dink, hodc ding rat it tai nhitng huyét vi cé quan hé véi cic néi tang quan trong 6 ving mt hay nhiing ving cé nhiéu mach mau lén. 6 nhiing vi tri nay, thao tac phai nhe nhang dé phong tai bién. b- Ve xoay kim: Dang ngén cai va ngén trd tay phai cam chudi kim, vé xoay kim theo chiéu kim déng hé va ngutgc lai. Néu kim vé xoay véi bién do rong, cin dam bao sao cho mé x¢ duéi da khéng quan xiét vao kim, gay dau dén cho nguai bénh. c- Phuong phép tién, lui, vé xoay him: Day 1a cach phéi hop cdc dong tac tién, lui va vé xoay kim. Ba phudng php thao tac ké trén c6 thé duge sit dung, sau khi kim da xuyén qua da vao mét dé sau nhat dinh, nhdm thim dé cdm giac khi cham, xudt hién khi kich thich manh ba d- Co kim: Ding ngén cai tay phai an git chu c dong tac co va vé xoay kim. kim, réi ding mong tay cita ngon tré hay ngén gitta co gai vao chudi kim tir duidi lén trén: hoac 6 dinh kim tai huyét bang tay trai, réi diing ngén cai vA ngén tré cita tay pha co vio chudi kim tit dui lén trén phéi hgp dong tac xoay kim ngutge chiéu kim déng hé. Phiigng phap nay thwang goi la "phtong phap cao kim" e- Vé lay kim: Cém gitt chudi kim bing tay phai va nhe nbang lui tién kim nhanh dé Jay dong kim. Phu chit: Nguyén nhan gay dau trong Itic chim kim va cach dé phéng: a- Dau khi kim xuyén qua da, néi chung do thao tic vung vé. cing nhit dong tac cham kim qua da khéng dvige nhanh. Hoe do kim tham nhap vao mt trung tam cam gidc dau d mat da, trong trudng hgp nay, huéng mii kh can duge thay déi nhe nhang dé tranh diém nhay cam. Diéu cht yéu 1A phai tap luyén thao tac khéo léo dé khdi gay dau cho nguii bénh. b- Dau khi kim xuyén sdu vao t6 chite, thong thuiéng 1a do kim cham thanh mach mau, wang xvong hay gan, trong truvdng hgp nay lén nam sat dudi da, chuyén hiéng mii kim va cham lai. nang kim c- Daw khi vé xvay kim rong ving, noi chung do thin kim bi mé xa quan chat. Muén lam khéi dau, xoay nhe kim ngugc chiéu dén khi mé xo gian ra, Ngoai ra, nhiéu huyét vj 6 cic chi hodc 6 mat cling rit nhay cam, vi vay phai lam lge huéng chu y cita ngudi bénh khi cham vao nhiing huyét do, dong thdi thao tac khéo }éo. Thay thuéc can 6 nhiét tink va quan tam téi bénh nhan, nhat 1 véi nhitng ngwéi qua nhay cam, Io sd, hoac mdi dtige cham lan dau. Phai gay long tin vio viée chién thang bénh tat, dé ho dé lo ldng va chit déng hop tac véi minh. (4) Tha thuat bé va ta Tir lau, cac thay thude cé truyén, qua thu té Mu dai, da nhan thay trong qua trinh dién bién cita bénh tat - qua trinh khdi phat va tién trién - da tén tai mét hién tugng hoac tang cwdng hoat dong chtic nang (cuéng nang) hoac suy gidm hoat dong chttc ning (ahuge nang). Sach Té van, sich y hoc kinh dién, chvong "Diéu kinh luan" (bau vé kinh lac), da gidi thich hién tang nay nhi sau: "ingi loai chitng bénh déu co quan hé hode voi ban chat "hu" (hoat: déng tte ché), howe véi ban chat "the" (*) (hoat dong kich thich.) 14 (*) Bénh thus béenh con tot. Bao gém nhitng triéu ching sau day: mat dé bimg, hay céu “thute ching” la nhiing bénh cdp tinh, thé trang ngutit hinh, noi luén miéng, giong noi to, tha hon hén, 6 nhiéu ditm dai, téo bon hotic bi tiéu tién, tite neue, déy bung, khi dn thi dau tang, co va gan co rit, Ludi thé rap, réu Leai day, mach nhanh, manh, Bénh thue "hie ching” bao gém nhitng bénh man tinh, nguii bénh ué odi, nhot nhat, nam yén, lainh dam vé ngai noi. Triéu ching bénh bao gom: thé yéu, mach nhanh, it tai, chong mt, vd mé héi, ra mé hoi trom, ia ddi ddm dé, di mong tinh, soi bung, khi Gn tay thi gidm dau, run tay hode té dai cde chi, Wii nhgt, mém vd it réu, mach nhé, ye Thue chimg bao gém tra thich hoie tang hoat dong: cén hue chiing bao gém trang thai ttc ché hoac gidm hoat dong. Chudng "Kinh mach thién” (auc néi vé kinh mach) trong "Linh khu" da vach ré: “truéng hdp "hu" thi dimg phép "bé", trudng hgp "thuc” thi ding phép “ta”. Dua theo nguyén ly nay, cac thiy thudc cham citu da sang tao ra nhiéu phuong phap khac nhau nhdm phat huy tac dung "bo", “uai". Theo kinh nghiém cé truyén, cdch lam nh sau: 1- Tién, lui kim Bo: Av kim nhe nhang lén xuéng trong da, sau dé rit manh kim ra Ta: Rutt kim nhe nhang lén xudng trong da, sau dé an manh kim vio sau hon. 2-Vé kim Be Ta: Vé kim qua lai manh hon, nhanh hon, bién dé lén hon. Vé kim qua lai, bién dé nho va cham. 3- Chém nhanh, cham va rit kim Bé: Cham kim tit ti, xoay kim nhe nhang. Khi iit, tu kim trong da mt théi gian ngan, réi rit kim nhanh Td: Cham kim nhanh, xoay kim véi bién dé 1én han, nit kim tit tit. 4- Dong, mé'l6 cham Bo: Sau khi rit kim, bit 18 cham bang cach dimg ngon tay an nhe va day trén huyét, khéng cho "kinh khi” thoat ra ngoai. Ta: Trvtéc khi mit kim, xoay kim mt hic dé ndi ong 16 cham, dé cho" 15 khi" thoat ra ngoai. 5- Dong tae diéu hoa Phuong phap 6n hoa: Sau khi cham kim vao huyét, tién Ini déu dan v: khéo léo dé gay cdm gic, sau dé rit kim tuy theo yéu cau di 1 tri Nhiing phitong php trén cé thé ding don thudn hoac phéi hp Sach nay trinh bay cdc phép bé, ta kinh dién bang tac dung kich thich manh, vita phai va yéu. Chi tiét nlui sau: a- Kich thich yeu: noi chung, phép nay titong dttong phép bé. Nghia 1A énh nhan cé cam gidc thi ngitng thao tac. Pliatong phap nay dige thite hanh bang cach tién, hui kim nhe nhang, két hgp véi vé kim bién do nbd. N6 dvige chi dinh diéu tri cho bénh nhan thé tang yéu, cho nhiing ngwai dé nhay cim véi cham, nhing nguadi méi dvige chdm lin din, ngudi yu than kinh, cing nhv khi ding huyét vj cé quan hé dén phit tang quan trong. b- Kich thich manh: Phép nay titong duong vi phép ta. Nghia 14 Lam cho bénh nhan c6 mét cdm gic manh, phan xa téi cic ving 4 cach xa cia chi. Tha thuat 14 vé kim véi bién 46 16n, phéi hop véi tién lui kim manh, cé thé tang citing kich thich bang déng tac lay rung va co gai chudi kim. Phép nay duge chi dinh diéu tri cho nhitng bénh nhan cé tang ngudi khoé imanh, cong nang tang phi, whiting ngudi it nhay cam voi cham, va nhitng ngwdi bj bénh cip tinh hose bj co gidt. Phitang phap duige ap dyng chit yéu cho cic huyét vi d tit chi hoie 4 ving that hing c- Kich thich vita phai: Phuioug phap nay tong duong vdi phép dn hoa. cam gidc ctta benh nhan citing nhw thao tac 4 trang thai trung gian gitta kich thich mank yéu. Thich img cho nhiing bénh nhan chia dude xtc dinh thude hur chimg hay thye ching, (5) Cam giac khi cham va hiéu qua tri liu Khi cham kim vao da téi mét d6 sau nhat dink, bénh nhan c6 thé co cim gidc dau nhe, hoi cing tite hoac té bi. Newdi xa thing goi 1a hién tugng "dic khi”. Cam giac thay déi tuy theo thé trang bénh nhan, vi tri huyét, d6 sau cing nhvt hiéng cham kim. Thong thing, nhiing huyét 4 mat géy ra cam gide cing. cén nhiing huyét tai noi day co thi 6 thé gi y cam gide dan tite; chi trén nhitng huyét 6 gan tay, gan chan, va nhitng huyét 6 chi. c6 th c diiu ngén mdi cé cam gide dau thie si. Chim gay nén cm gide mhw didn giat, lan toa di xa 16 Hiéu Ive diéu tri cé quan hé chat ché véi cam thwdng, néu cam gide nh vay dién ra nhanh chong va diéu khién dé dang thi két qua xem nhw dat yéu cau, va ngude lai. Diéu nay khéng dp dung cho nhitng huyét ma, do vi tri cha chttng, khong co hién tugng cam ttng gi ca) Cam gidc khi cham tuy thuéc khéng nhiing 4 th trang bénh ly ctia ho, ma cdn lién quan chat ché vdi thao tac cia thay thudc tang bénh nhan va Bénh nhan cé cam gide thoai mai khi thay thuéc thao tac mét cach khéo léo va xc dinh chinh xac huyét vj. Dé nang cao higu qua diéu tri, thay thuée can quan sat ky nhiing cam giac nay trén thie tié Tré manh hay n lam sing. Jam ng. mite d kich thich khdng nhiing tuy thudc vio thao tic bénh oan khi mn acon tuy thude 6 phan ting c cham kim. Vi thé, cin ban cén phan tich cu thé nhimng diéu kién r mug b dim kim uhu thé Thi dy. c6 khi ngwdi thay thuée nghi ring minh thao tac cl di 1a manh, song bénh nban lai chi cam thay nhe nhang, trong khi do mgt thao tac nhe nhang thi Iai c6 thé gay ra mgt phan itng manh 4 bénh nh Cho nén, muén xét xem kich thich manh hay yéu thi phan img cha bénh nhan cing nh thao tac ef thay thude can duge chit y ca hai. (6) Huéng kim va a6 séu cha kim 1 Huéug kim Khi kim da xuyén vao da, né tao thanh mnt goc vdi mit da. Mite a6 cia géc plu thude vao vi tri huyét va bénh trang dang ditoc diéu tri. Phan chi tiét sé dude néu trong phan huyét vi d chuong IT song nhiing nguyén tic chung cha huéng kim nlat sa a- Cham théng: Nghia 1a, mii kim xuyén qua da theo chiéu thing dig. Phuong phap nay 4p dung cho nhiing huyét vi d ving co day hoac nhitng noi dude chi dinh cham sau, nhu 6 ti chi, bung, ving thit ling. b- Cham xién: miti kim tao thanh mot géc xap xi 45 d6 vai mat da. Chit yéu dimg cho nhing ri huyét 6 ving ngife vA hmg cé quan hé véi cae ph bis kim cham nam 14 1a mat da, tao thanh mét géc khoang 15 do, Phuong phap nay thudng ding cho nhiing huyét 6 mat va dau. cd mong. Ding phuong phap nay dé chim néng xayén qua hai hoa huyét bing mét kim, hoic cham nhiing huyé tang, hoaic cho mét sé khu vue di nhu huyét Liét khuyét chang han. &- Cham ngang: lép nhiéu 6 nguec vA ling cing 90° 30°-60° 10°-20° Hinh 2 thich hgp. vi lé khéng dutge cham sau vao nhimg huyét nay (hinh 2) 2- D6 siiu cia kim Khéng c6 tigu chudn tuyét ddi ude qui dinh dé sau cia kim, Thong thudng, dé siu phy thudc vio mite dé cm gide thie té ctia bénh nhan. Sau day IA mét sé nguyén tac chung. a- Cée huyét 6 tit chi: c6 thé cham su theo mite day cita cd, thuc té edn 6 thé cham xuyén cd qua huyét khac. Huyét Ndi quan cé thé cham sau tit 0,5 dén 1,5 tac, huyét Tic Tam ly ¢6 thé cham sau 1-2 tic. b- Viing bung va ving that lung-ciing: Néi chung, cé6 th} cham sau 1-2 tic & nhing ving nay, vi cde co kha day. Tuy nhién nhiing huyét 4 bung trén thi khéng dutge cham qua sau c- Ving ngue va ling: Co 6 nhing ving nay thuéng mong va ¢é cic nai tang quan trong nhu tim, phéi. gan, lich cé lién quan chat ché véi nhau. Vi thé nén cham néng, nhat JA nén cham xién hoje cham ngang kim. Nhitng huyét nam doc cét sdng thi cé thé cham thang hay cham xian 6 dung gitta sdu d6 1-1.5 tac d- Ving déu va mat: Cac huvét nam d ving nay cin cham néng, cham xién hode cham ngang kim, vi co thuéng mong. Dé tranh cic tai bin cd thé xay ra, cin hét stic clit ¥ dé dd sau khi cham nhiing huyé nhimg huyét 6 sau gay nh Phong phi, A mén. Thién tru. vi ching 6 vio noi hiém yeu 6 ving inat, va 18 Nhiing nguyén téc trén néi chung ditge ap dung cho ngwdi lin, Déi vdi tré em, dd sau ciia kim sé gid bat. Mat khac, 46 sau ta kim va thé trang bénh nhén ciing cé méi quan hé mat thiét. Chang han, cham huyét Truny quan, cé thé gay dutge kich thich manh khi kim siu 0,5 ti 6 mot bénh nhan giy. Mat khac, 6 ngudi béo, cham su khodng 2 tac mdi cé thé cé cdm gide ‘Trén lam sang, cin phai phan tich ti mi déi véi ting bénh nhan. Neguyén tac chung 1A phai diéu khién chinh xc dd sau khi chim vio nhiing huyét lién quan dén cae phii tang quan trong va cdc mach mau lén. Thay thuéc cin nam vitng vi tri cia nhimg huyét lién quan véi giai phau dinh khu. Can theo ddi chat ché bénh nhan dé phat hi dong thdi phai thao tac khéo léo, nham dat duige két qua tri ligu my man va phong ngtta n nhitng phan tg. ié 06. (7) Luu kim va thao tac, Théng thidng. sau khi di cham kim va gay duge cian gidc cham. ugudi ta tiép tuc thy hién thao tac nhw tién, Ini kim: xoay, vé: Jay. co kim nba giy mot cam giac thoa dang hon. Sau dé hay rit kim ra. Trong trudng hop dau cap tinh hoac con cap phat ctta mét sd bénh, c6 thé hiv kim trong 30 phiit hay tham chi trong nbiéu gid, Ca cach vai phit lai vé kim mét lén dé tang cvang kich thich. Néu can, c6 thé thao tac trong sudt thi gian cham, d@u hic cdc triéu chimg bénh duge thuyén gidim. Hién nay, "phisng phap cham nhanh" @4 duge ap dung rong rai vA khéng phai Iu kim, wm diém ciia phuteng phap nay 1A dig st huyét va tit kiém duge thdi gian. Tuy nhién, né déi hoi cham sau, mot mii kim xuyen thau hai buyét, va gay kich thich manh. (8) XW ly cac tai bién trong khi chim. Tai bién thing it xay ra, song cing cin tu ¥ dé phong. N6 ddi hoi thay thuée cén cé y thite trach nhi@m cao déi véi bénh nhan, Nig bénh nhan duge cham lan dau va nhing nguai dé bi kich thich efing nhit sg cham. hodc thé trang hiv yéu, suy nhitac, thay thude phai lam cho ho yén 1am bang cach gidi thich can ké cho ho hiéu rd thé thite cham citu Sau day 14 mét sé tai bién hay gap: 1+ Ving kim (chodng do chém kim) Triéu. ching: Trong khi cham kim, cé thé cé uhiing triéu chimg nhu hoa mat, chéng mit, cam gide tite ngue tim dap manh, non, da tai nhot. 19 Trudng hgp nang,, c6 thé co nhitng dau hiéu mht chan tay gid lank, va mé héi, mach yéu, mé man, huyét 4p tut va choang Nguyén nhan: Do tinh than cing thing; c6 thé do déi, mét, hoac bénh nhan qua yéu; cing cé thé do thao tac qué manh gay kich thich thai qu vv... Xi ly: Rust kim ngay, dit bénh nhan nam nghi thoai mai, daw hoi thap. béi vi cé thé 1a do nao nhat thai bi thiéu mau. Cho ngudi bénh uéng mide néng. Néu da bj hén mé, ding mong tay bam vio huyét Nhan trung, hoic cham huyét Nhan trung va Noi quan. Noi chung, xit ly nhu vay 6 thé giai quyét ditge: nhtng néu cac triéu chimg van khéng thuyén gidm, phai dimg bién phap cap cttu, Cach du phéng a- Nén nhiing bénh nhan lit yéu hoac tinh than cing thang tt thé nam trong khi tién hanh diéu tri. b- Thao tac can khéo léo, quan sat vé mat va than bénh nhan. dé phat hién kip théi nhitng phan tag bit thudng va phong ngita didn c@. 2- Rit kim Sau khi cham, cam thay kh6 hoic khéng thé vé xoay, tiéu lui kim, tham chi khong thé nit kim ra ditde. y ng thang cia bénh nhan g. co that cd: do kim vé xoay vi bién dé qua én, hoic do m6 xa quan chat quanh than kim Nguyén nhan: Do trang thai than kinh ca Xi ly: Dai vai nhitng bénh nhan cé trang thai than ki d4 thong cho ho yén tam, yéu cdu ho thi gidn co, réi xoa nan xung quanh huyét, sau dé co th Néu kim van bj gitt chat, yeu h suy yéu, cin rut kim ra dit au bénh phan nghi ngoi binh tinh trong gidy lat, hoac cham kim gin ké dé nhan lam gin co. Néu kim bj mé xo quan chit, nén xoay nhe kim theo chiéu nguge Jai dén khi thay kim Jéng Ido thi nit ra. 3- Cong kim Kim bi cong lai sau khi cham qua da Nyuyén nhén: Noi chung, do bénh nhan thay déi tt thé trong lic con itu kin luc bén ngoai nado dé cham hay dé vio kim, hodc cham kim qua manh tay. mét kich thich qua manh c6 thé lm cho c¢ co that dét ngét: do mat 20 Xit ly: Néu kim cong do bénh nhan thay adi tu thé. thi da vé tw thé ban dau, réi rit kim ra theo chiéu kim cong. Tranh ding site dé c6 nit hay xoay kim, dé phong gay kim. 4- Gay kim Nguyén nhan: C6 thé do kim da bj gap hodc bi gi, nhat 1A 4 chudi kiw, hoac do chat liéu kim kbéng tét: do bénh nhan thay déi tut thé dot ngdt: do cd co that manh: do thao tac qua thé bao: do kim bi dung cham manh béi mdt lic bén ngoai, hoac kim bj cong gap réi duge vust chita lai. Xu iy pees het, thay sanoe can binh tinh, Gan ae nhan khong gay trdi lén, ri dig nhip nit ra. Néu doan gay nam trong da, hay tim moi fy ra, néu khéng thé dugc thi phai ding dén bién phap phau thuat. cach di Di phong: Truéc khi tién hanh diéu tri, cin kiém tra kim cin than Phai gidi thich rd cho bénh nhan hiéu can lw kim trong qua trinh diéu tri Khi thao tac, khéng nén qua manh tay, va khi liu kim thi doan than kim con | da khoang 0,3-0.5 tc. khong ditge cham sat dén tan ican cach » chudi kim. S- Xu ly ton thuong bat ngé' é cdc eo quan quan trong. Néu cé mét cd quan quan trong khong may bi tén thwong trong qua trinh diéu trj cham cttu, thay thuéc phai chju hoan toan trach nhiém va cin cé nhiing bién phap cap ctu kip thdi. Sau day 1a nbitng trudng h¢p co thé xdy ra va cac bién phap ditge ap dung: : a- Phéi: Néu kim chim qua sau hoic chim khéng ating huéng vio nhimg huyét d ngue, hing, hay hé trén don. 6 thé gay ra tran khi mang phéi, nhat 14 trén nhing bénh nhan &y Jai bi hen xuyén, Triéu chimg lim sang biéu hién bang dau nguc va ho. Trudng hop nding: khé thé, tim mé, viv... Diéu khong may cé thé x: hoic khéng dude xtt ly thich dang. ai, hon ay ra trong nhiing trudng hop qua nang Nguyen tac xit tri: (a) Dé bénh nhan nam yén tinh. (b) Ap dung nhing bién phap phong ngita bdi nhidin. (c) Thao khi ra bang thu thuat choc htit mang phdi. Néu khéng da diéu kién dé ap dung cdc bién phap 1 chuyén ngay bénb nhan dén bénh vién b- Tim, gan, léch va thgn: Trvée khi tién hanh cham citu, thay thude phai kham xét bénh nhan dé chan dodn diige nhig bién déi bat thuang 6 cae ndi tang nhw bénh tim, gan to hodc Jach to. Xac dinh cdn than ranh gidi cla nhitng tang nay dé tranh cham phai khi cham. Cham phai gan hay lach 06 thé gay vd va chay mau. Triéu chtmg thé hién bing dau bung. co cig co thanh bung. dau ting khi sd nan, trudng hop nang cé thé hon mé. Cham phai than, c6 thé gay dau d ving that limg, tang cdim gid ving than va dai ra mau e dau khi go quanh Nguyen tae xii tri: (a) Dat bénh nhan nam va git yén tinh. (b) Ap ching diéu tri bao tén c6 theo déi chat ché. (c) Néu khang c6 hiéu qua, bénh nhan can duge chuyén dén bénh vién c- Nao va tuy séng: Néu kim cham qua siu, hoac thao tac khong ding cach d cic huyét A mén, Phong phi, hoic nhitng huyét nim phia trén dot chay mau vA hau qua ughiém trong. Biéu t, I séng that ling 1. ¢6 th hién lam sing bing co gid tham chi hén mé, Cac bién phap cap ext cin dhige Ap dung kip thai. Jim, cin tranh cae mach mau lon, hiéu d- Cae mach mau: Khi thé xav ra, nhat. ta 6 ngudi gid. vi mach mau ken tuong chay mau tai chi c¢ dan héi. Néu xay ra. cn ap dung bién phap cAm mau hoae Init avin di. Phai than trong khi cham d nhitng ving c6 lién quan dén da day. mot. bang quang, titi mat, mat. vv... vi bat ky mot so xudt do déu cé thé gay tai bién B- CAC PHUONG PHAP CHAM KHAC (1) Cham kim ba canh I- Thao téc C6 hai phtiong phap: cham nhanh, hose cham tir tit, Phufong phip cham nhanh: Ding ngon cai. ngén trd vi nyon gitta tay w 8 trai véo lép da ctia huyét lén, tay phat cam chac chuéi kim bang ngon car va ngon tro. Ngon gitta a3 than kim, cham nhanh vao huyét sau dé 0,1 tac. rit kim ra ngay, nan ra vai giot mau. Phuong phap nay chit yéu ap dung 6 cac dau ngon tay, ngou chan, ving thai diugng va dai tai (hinh 3). Phitong phdp cham tie tit: Day la phép chim vao cdc tinh mach néng, ap dumg cho nhiing buyét nhv Xich trach, Uy tring, vv... Trude kbi cham, ding doan day cao su that vao phan chi gan ni huyét cham, lim cho tinh mach néi lén, sau dé dat miti kim ké sat hnyét nam trén tinh mach va cham tit ti sin dé 0,1 tae qua thanh tinh mach. Rut kim ra nhe nhang. Ding béng vé tring an nhe vao 16 cham cho mau ngitng chay. Hinh 3 2- Chi dinh diéu tri Phuong phap nay thuéng ding trong cac chig sot, xung huyét, suing dau do chan thitong, ap xe, bénh ngoai da, v.v... Cdn ding trong say nang, sot cao co gidt, viém amidan, viém mang tiép hgp cap, viém wrwdng - vi cap, bong gan, nlite dau, ching khé tiéu va suy dinh dung tré em, vidm da than kinh, v.v... 3- Chit ¥: Can sat tring va vé tring triét dé. Noi chung khéng nén ap dung phuteng phap nay cho nhiing bénh nhan suy yéu, cao tudi, hay nhiing ngwdi thié phu nif cé thai. nian, nhiing chitng chi y mau va n than trong, tranh gay ton thing cic déng mach 6 sau. 23 (2) Cham kim "hoa mai" Cham kim "hoa mai", cdn goi 14 "that tinh cham" hay "bi phu cham", 1a mét phuong phap diéu tri cham ctmu, da dugc ghi trong “Linh khu'" trén 2000 nam nay. Phép chita bénh cia né 1A gé vio mt s6 ving trén co thé hoc mot sé huyét nim doc duéng kinh, bing kim "hoa mai" véi site'gé mém déo cita 6 tay. I-Kim Kim "hoa mai" thudng ding lam bang 5 hay 7 chiéc kim chum lai, gin vao mot can cam dai (hinh 4). 2- Thao tac Sat tring kim va mit da ving dinh gé, ban tay phai cdm edn kim (hinh 4) va gé vao mat da véi déng tac that mém déo cia riéng cé tay ma théi, khuyu tay va canh tay bat déng. Can gé chinh x4c, miti kim thing goc véi mat da va go déu tay, khéng dude go chéch hodc gé qua manh stic lén mit da. Tuy loai bénh, thé tang bénh nhan va vang da, cach gd dudc phan thanh gé nhe, gé vita stic va gé manh site. Déi véi tré em, nhiing bénh nhan sttc khoé suy yéu, hoac ngudi cé trang thai than kinh qué man mdi duige diéu tri lan ddu, cin gd nbe tay. Tritng hop gd manh tay cé thé 4p dung 4 ving da gidm cam gidc hose nhig chd dau nhiév. Gd trong binh thuéng 4p dung trong dai da sd trudng hop. Hinh 4 24 3- G6 theo ving a- Ving doc eét séng: Déi véi nhing bénh thudc ndi tang va hé than kinh, gd theo nhing ving twong tng doc cét sdng, hodc nhiing huvét thudc kinh Bang quang 4 sau ling 1a cach diéu tri chinh, Chang han, trong chitng dau da day, c6 thé g6 doc hai bén cét séng, tit cac dét D5 dén D12, va phan bung trén: trugng hop mat ngt thi gé 4 ving cd, ving xiong cing hoitc ving xudng chiim; trong chitng tao bon, gd ving xitong cting (hinh 5) b- G6 theo duimg hinh: Nghia 1a xac dinh vi tri gé phd hgp véi tac dun diéu tri cha diténg kinh va huyét vi. Thi du: Trong bénh dt huyét Tic tam ly va Néi quan. Phuong phap nay thudng dude phéi hgp véi cac phuong phap trén. c- GO ving tén thuong: Trong chimg viém da than kinh, ving tén thuiong c6 thé dude gé rém mau: déi vdi nhing bénh 6 mat va dau, go vai dung 4 tran, hai bén thai duong, quanh so, ving cham va ving cé doc theo su phan bé cac co, Dau a ving nguc, cé thé go theo cac khoang lié sudn d- Go nhitng khéi vim va nhiing ving nhay cdm: Trong mat s6 bénk St dai c6 thé c6 nhitng chudi hoae nhiing u xudit hién 6 mé dui da: cé th hode nhay cam 6 ting ving, Co thé go tap trung vao nhitng 4- Chi dinh diéu tri t nhiing Pham vi chi dinh cia phuong phap nay kh ching bénh diéu tri bing cham city déu co thé xit ly duoc mai", Thi du: bénh suy nhvige than kinh, viém da than kinh, viém quang. ng kim “hoa liét ntta ngwGi, rung toc, dau nia dau, dai dam, thap khép, viém trudng - vi pénh phy khoa. man tinh, dau day than kinh va mét sé S- Can chi ¥: a- Trude khi tig hanh diéu tri, can kiém tra daw mii kim xem cé cing mit bang khéng, va phai dam bao mii kim khéng cong. b- Chi y sat tring kim va da bénh nhan, c- Khong ding phvong phap diéu tri nay cho nhing tring hap lost da, tén thugng do chan thuang hoic cac trudng hap cap ctiu. (3) Chém dién Cham dién dude phat trién tit phitong phap thao tac bang tay két hgp w ding thiét bi dién, Vao khodng nam 1934, Trung Quéc bat dau ap dung cham dién, Phép cha dién ding dong dién néi vao kim sau khi da cham qua da va dit géy duge cam gide. Hiéu qua tri li éu do tac dung kich thich cita cham céng véi tac dung ciia déng dién. Un diém cia phutong phap nh sau: a- Thay thé cho thti phap cham kéo dai, tiét kiém dutge thai gian b- Co thé c- Latgng kich thich c6 thé duige did ditde kich thich manh hon. chinh chinh xac hon. Cé nhiéu loai may dién cham khac nhau. Hién nay, thugng ding nhat 1a loai may dién cham ban dan. 1- Thao tée Truéc khi sit dung. ta hay tim hiéu dic diém tinh nang cia may dion cham, Sau day 1A nhiing diém hwéng din: a- Sau khi kim di cham qua y duige cm giac, néi hai dau day dién vao than cita hai chiée kim. b- Trude hét, diéu chinh dién th chinh dan dén lugng dién thé cin thiét, (Néu can kich thich manh, phai cin cit vao kha ning thich ‘ing cha bénh nhan) yO". sau dé md dién va diéu c- Thai gian diéu tri: Trung binh tit 10 dén 20 phiit. Déi véi mot sé bénh, cé thé kéo dai 30 phut. d- Sau khi diéu tri, da din thé vé sé "0", e- Trong qua trinh diéu t au mot vai phiit, bi img véi kich thich, cam giac kich thich cam thay yéu dan di, lic nay 6 the tang dong dién cho thich hop, thay déi bude séng va tan sé dé c dao déng pha hdp. Nhu vay, ta sé tranh dec tinh trang kich thich déi vdi bénh han. 2+ Chi dinh diéu tri Cham dién duge ap dung thich hgp trong ubimg chiing béuh cé thé diéu tr) bang cham cftu don thudn, Dac biét nhiing chimg dau day than kinh, liét than kinh cé thé dat nhiéu két qua. Trong tac dung gidm dau va chéng co that, cham dién c6 hi bj bénh tim nang, phai cdn than khi ding phwong php nay. 1 qua tét hon cham ettn. Déi véi bénh nhan 3- Can chit §: a- Cham dign gay kich thich kha manh,-do dé phai ngain ugita chong xay ra. Can dé phéng cong kim hodc gay kim, vi cham di that manh cac co. thong b- Diéu chinh dién thé tang dan dé tranh kich thich tang dot ngot. c- Trong qua trinh diéu tri, c6 thé cé hién tutgng co co that timg nhjp hodc co giat nhe, gay cdm gidc té dai, cing titc. Dé 1A nhimg hién tuong binh thuéng. d- Khi 4p dung cham dién 4 ving mat hay cde vimg bén dudi khuyu tay va dau géi, khong nén ding dong dién qué manh, vi nhiing ving nay rat nhay cd véi kich thich dién. (4) Bi phu cham C6 hai loai kim: gai dudi da. Cé loai g : loai c6 chudi cm, hinh dang nhuw hat hia (hinh 6). Mét chiée hao chim nhé. ——Q——— cling c6 thé gai dudi da dude. Loai dinh bam thudng ding 4 loa tai. Khi cham. phai sat tring tai huyét da chon, dimg kep giit kim, cim kim ‘Hinh 6 thang géc va cé dinh véi bang dinh. Loai cham hinh hat lua hay hao cham nhé. 6 thé ap dung tai moi bd phan co thé. Phuong phap cham ciing tuung tut nhu trén, chi khac 1A kim cham ngang hoac cham chéch ditéi mat da, sau d6 cé dinb véi bing duh Phung phap nay chit yéu duge chi dinh cho nhing bénh inan tinh, kéo dai, ching dau nhite Dé tranh nbiém trang, cin sat tring tai ché. Khoug nén ap dung phuong ph4p nay tai nhiing huyét gan 6 mi. Thai gian gai kim co thé tiv mot dén bay ngay. C- PHEP CUU Didu trj bing phép citu 1a ding "ngai nhung" dét chay dé 28 am thap, do d6 tang cutng chite nang cac tang phti. Ngai nhung dé cang lau cang tat. Ngai nhung vé than mdi ngai, méi ngai 1én nhat cd chién cao dd Jem va dwéng kinh 0,8cm; mdi ngai trung binh bang hat ngé, mdi nhd bing hat dau den. Trén lim sang, mgt mdi ngai dige xem 1A mot don én nay it ding, nhung mdi ngai hinh nén hi nhung con cé thé cugn nhit diéu thude li cd 1én. cudn chat ngai nhing véi gidy ban, réi dan Iai. Diéu ngai tlating dai khoang 20em, khau inh 1,5em. (L) Cau trie tiép. Citu trie tiép 1A da Phuong phap aay c6 2 cach: ctu khéng thanh seo va ettu thanh seo (Linh Ta). Cita khong thanh se di nga h dot chay phan dinh ctia n6, dt Lat réi lay di va dat lén mot moi khac, dén hic bénh nhan cam th: truc tiép mdi ngai dét chay Jén huyét trén mat da. ilén huyét vj da di nong rat va hoi dau. Cit thé, Kip di Mp Jai cho tdi khi ving cttu dé A co hién tung xung huyét. Thong thudng, ding tit 3 dén 5 mdi ngai cho mot lan diéu tri Jén mdi ngay ett midt Hin Phuong phap nay thitong ap dung cho nhitng bénh man tinh thnéc han chimg va hv chimg, nhu hen suyén, ja chay man tinh va tiéu boa kém. Cieu thanh dét chay; khi chay hé t mdt mdi ngai nho trie tiép trén huyet 6 mat da di t han lai dat mdi kha 7 méi trén mdi huyét. Ché da a6 sé phong p di lap lai nhw vay tir 3 dén dp lén va Iam mu, hic khoi sé dé lai seo, ding nh tén goi ctta phuong phap. Thudng chon mét he cho mdi lan diéu tri. Co thé diéu tri hang ngay hoac cach nhat. Phugng phip nay hién nay it ding vi gay dau dén va dé lai vét seo khong dang 6. hai buyét (2) Citu gian tiép Dat mot lat ging hay lat toi mong, hod mot lép mudi lén trén huyét vi, sau d6 dat lén trén mot mdi ngai (cd 1én hoac cd trung bink), réi dot chay. Chi tiét. a phucng phap nhu sau L- Csiu gidn tiép voi gitng ‘Chai mot lat gitng mong dé 0,3-%.5em. choe thing nhiéu lo, dat len huyét vi. Dat mdi gai (cd Jon Lay rung binb) lén tren Lat gitng voi ae midi h 7b). Khi béuh nhap c6 cdma giae néug bang thi My di v: kouic. Cit thé Jam di lan lai dén khi mat da cd Jen va v6t lip whap. Moi Min digu tri ding tie 3 dén 5 mdi ngai, mdi ngdy ev wot lan. Phuong phap nay ditoc chi dink trong chtmg udn ania ve ta chay thude Lan. viéin khdp vi nhiéu bénh khac ma phép evar 6 thé dap vorg dride 2- Cin gitin tiép v6i 03 Cach pay cing gidng abu trén. ding tdi thay cho mimg. Phitong phap duce chi dink trong lao phdi, lao hach, ap xe lanh & giai doaa dau. Khong ding plitong phap nay cho uhing bénh aban dang sét. 3. Citu gin ligp voi mudi Pbép nay chu yeu ap dmg tren you. Cho windi trang vao 1d yén ugang mite voi mat da: dd trén lép wndi mdi lal ging va dot mdi vedi Len tren, giéng nhv cach lam trén. Thidng ding trong trong tai bién mach mau nao (xem trang24?), nén intia va ia chay, ap cttu, hén mé. nhiin nao Mét sé diige liéu khac, nw phu tit, co thé ding dé cttu gian tiép thay cho gitng hay tdi, Dem tan duc liéu th nh bét. nhdo nude dan thanh banh méng. (3) Cttu bang diéu ngai He diéu ngai cach huyét vi kheang cm trén mat da (hinh 7c) dén hic ving da tng dé. trong vong 5-10 pluit, Phuong phap nay thviing goi 1A ci én hoa. Cach khae nita i dot chiy ho ben trén huyét. dua len ha xuéng nhiéu lin lam cho da néng lén. C mi diéw nga ‘ach nay thitdng goi Ii "etn chim dude chi dinh trong viém khép. dau bung, ia chay va thai ngdi sé mo", nghich (4) Citu 6n cham Khi kim cham cén hin tai huyét vi. dimg mot mau diée ngai lp vio chudi kim va dét chay. Nhiét due truyén theo than kim vao lép té chite sau. Phép nay Ap dung cho cac bénh viém khép. dau bung (5) Can cha 3 a- Trude khi diéu tri, nén dé bénh nhan 6 wr thé thoai mai, uanh thay adj tit thé va gay bong. b- Trong citu gidn tiép véi gitug hay téi, chit ¥ khong lam phéng da Néu xdy ra hién tugng nay, xtt tri hum t bong théng thidng. c- Khéng nén cttu 6 nhiing ving gan cae gidc quan hoae niém mae. d- Khéng citu trong ching sét. D- PHUONG PHAP BAU GIACG Ngvdi xita goi 1A "phutong phap gidc", nghia 1a tri bénk bang cach giv xung huyét hay tu huyét tai ché véi mét cai bau nhé, dita nhiét vao dé ra hién tugng chan khéng, sau do gan no hit vio mit da tai hu dinh. Nhiing ban hoat cée chén bing thuy tinh, bing gdm déu dimg dete ca. 31 (1) Phuong phap tign hanh a~ Nhiing mét tim béng vao céu 95 49, dét chay réi dwva vio ho quan long bau gide; san d6 rit lia va tp nhanh bau gidc Jén mat da b- Cach khac, nhting mot it bing vao cén 95 dé, dat vae long ban gide. cham lita dét va wp ngay lén mat da. Phai chit y khéng cho bang nga nhiéu cén, sé chay ra ngoai gay bang da c- Mét phong phap dan gian niva 1A dét mot manh gidy mong, bé vio long ban gidc, tip nhanh lén mat da. Mudn dé phang béng, dong tac phai nhanh nhen (2) Chi dinh diéu tri Phuong phap bau gide diige chi dinh cho nhiéu ching bénh, nhving chti yéu la viém khép (nhat 1a ving that lung), ton thudng phin mém. bong gi dau cac chi, bai liét, vid phé quan, hen suyén, v.v.. (3) Ghi cha a- Khong ap dung bau gidc trong nhiing bénh 6 sét cao va co giat, da 66 6 loét hoac 6 vét thutong chifa lanh, trong cac trudng hgp edp cian b- Kich thuéc ctia bau gidc tuy thudéc vj tri gidc, va thdi gian ciing tuy theo mitc d6 can th iét. Khi da co hién tugng xung huyét hoac tu huyét 6 da, phai thao ngay bau giac. Can trinh gay bong va phéng gidp da c- Néu bi phéng da nhiéu, ding kim chge va thao cho dich thoat ra. Dé tranh nhiém tring. béi thuéc tim gentian va b: ang v6 tring. d- Khi thao bau gidc, khéng nén ding sitc, phai an ché da sat mép bin S khong khi lot vao, bau gidc sé tt bong ra. giac 82, PHU LUC GIAC CHICH TREN TINH. MACH NONG Trude hét, chich da bang kim ba canh ho&c bang hao cham. hay gé da bang kim hoa mai. lam rém mau tai ché; sau dé tién hanb bau gidc ngay. Mate d6 mau dé ri ra phai tuy theo ching trang ma quyét dinh: va duge diéu chinh bang d6 sau khi chich va thdi gian bau giac. Phuong phap nay dude chi dinh trong bong gan, tén thong phan mém, viém cuc bé nhu viém quang, viém khép va viém da than kinh. 33 Chuong II HOC THOYET KINH LAC A- KINH VA LAC (1) Khai niém vé kinh lac Y hoe cé truyén cho rang kinh Jac 1a nhiing dung Ivu théng cia khi huyét phan bé trén co thé ngwdi. Kinh lac tao thanh mét mang ]6i néi lién bén ngodi vA bén trong co thé, diéu hoa chite nang toan co thé. Kinh A nhiing diang chinh chay doc, con lac 14 cde nhanh cia kink. Kinh chia lam hai nhém: Kinh chinh va kinh ky. Toan bo hgp thanh hé thong kin’ lac. Cé 12 kinh chinh va 8 kinh ky. Vé lac (hah), ¢é lac chinh va lac phy. Dudng kinh nay duge néi véi ding kinh khac qua cac lac Duong kinh duge phan bé doi xting hai bén co thé. Bén trong, ching truc thude véi tang phit; bén ngoai, quan hé vdi tit chi, da va civ gide quan, Jam cho co thé thanh mét thé théng nhat hitu co. Trong qua trinh dau tranh chéng bénh tat, nguéi xita nhan thay khi kich thich mét vj tri nao dé trén bé mat co thé thi tinh trang bénh ly bén trong cé phan duige cai thién. Ho ménh danh nhitng vj tri nhv thé 1a "huyét vi". Vé sau, lai phat hién thém 1a: trong khi kich thich mét loat huyét vj nhat dinh nao dé, c6 thé cai thién hdi ching bénh cia mét ndi tang riéng biét. Dua vao moi quan hé giita uhiing huyét vj vi chiic nang cdc tang phi cing mét hé théng ma hoc thuyét kinh lac din dan duge hinh thank. Tuy nhién, do nhiing han ché cia hoan cinh x4 hoi thai bay gid cimg véi kién thitc khoa hoc bi giéi han, chua di kha nang di sdu nghién cttu hoc thuyét nay. Tit khi née Céng hod nhan din Trung Hoa dutge thanh lap. da cé dung 1éi diing dan déi véi nén y hoc c6 truyén Trang Quéc. Hai nén y hoc Trung y va Tay y doan két, hgp tac chat ché, cing nhau diy manh nghién 34 cit hoc thuyét kinh lac, va da két Inan rang hé théng kinh lac cé quan hé chat ché véi than kinh, mach mau va thé dich. Nhung thuyét » phai mot dat ra, nén con phai tiép tuc khao y con vuiéng vin dé chita gidi quyét duige do nén y hoc hién dai va sinh hoc tt. Trai qua hang ngin nam, tat cd cic bé mén cia nén y hoe cé truyén, vA cham cttw néi riéng, déu lay hoc thuyét kinh lac [Am nén tang. Dé gitip ban doc tim hiéu va nghién ctu, phan chi tiét sé duge trinh bay trong chuong nay. (2) Tuan hanh kinh mach va triéu chitng bénh ly cia duéng kinh. 1-12 kinh chinh Ditdng lu théng cita 12 kinh chinh, bén ngoai lién hé vdi tit chi. dau va minh; bén trong truc thuge véi cic tang (tdm, tam bao lac. can. ty. phé than) hoa cac pha (dam, vi, tiéu trudng, dai trvdng, bang quang, tam tiéu). va vi mat trong cla cac chi cing nhu cac tang thud cac chi va cdc phii thudc vé duong, nén tén goi cita mdi dung kinh bao gu ba phan: (a) tay hay chan, (b) am hay ditong, va (©) tang hay phi Am, mat ngoai cha Nhiing duéng kinh chay doc gan tay va thuéc tang, goi la 3 kinh 4m 4 tay: cOn nhiing dvdng kinh chay doc mu tay va thudc phi, goi 1A 3 kinh duong 6 tay. Tuong ty nbv vay, nhiing dwdng kinh ch duéi, goi 14 3 kinh Am 6 chan; cén nhing dudng chay 6 mAt ngoai chi dudi goi la 8 kinh duong 6 chan. Tap hgp lai, dé 1a 12 kinh chinh y doe mat trong chi 12 kinh chinh Tén duong kink: 1- Kinh Thai 4m Phéé tay 2- Kinh Duong minh Dai trang 6 tay 3- Kinh Duong minh Vi 6 chan 4- Kinh Thai am Ty 4 chan 5- Kinh Thiéu 4m Tam 4 tay 6- Kinh Thai duong Tiéu trung 6 tay 7-Kinh Thai dong Bang quang 6 chan 8- Kinh Thiéu 4m Than 6 chan 9- Kinh Quyét am Tam bao lac é tay 10- Kinh Thiéu duong Tam tiéu 6 tay 11- Kinh Thiéu duong Dém 6 chan 12- Kinh Quyét 4m Can 4 chan. Dudng di cia 12 kink chinh va nhimg triéu chimg bénh cia ching duige lan lvot trinh bay nhit sau: a- Kinh Thai am Phé 6 tay . Dueng di: Bat ngu Quat nguoc lén dén mén vi, tam vi, qua cs hoanh dé tric thudéc tang ph én tit trung tiéu, chay xuéng lién hé véi dai tring. . TH doan gitta phé va hau, dudng kinh chay ngang ra huyét Trung pha. Xuéng dudi, chay doc mat trtéc - ngoai cénh tay xuéng khuyu tay. Tit dé, chay doc ba truéc xuong quay 6 mit truée cing tay dén huyét Kinh civ. Dudng kinh tiép tuc qua huyét Ngu té va tan cing 3 dau ngén tay cai (huyét Thién thuong). Mét nhanh tach ra tit huyét Liét khuyét 6 mat truéc cé tay, chay dén dau ngon tay tré (huyét Thuong dudng) dé néi tiép kinh Diténg minh Dai truéng (hinh 8) Trién chitng bénh: Tite nguc, ho, khé thé, hen suyén, ho ra mau, dau hong. cam lanh, dau mdi vai hing, dau doc theo dung kinh. b- Kinh Duong minh Dai truong 6 tay, Duing di: Xudt phat tix dau ngon tay trd (huyét Thuong diidng), chay lén trén, doc mat quay ng6n tay tr, qua khodng lién dét 1-2 xitong ban tay t Hop céc). Tit dé, chay dén ranh giita gan cita co dudi dai va cd andi ngan ngén tay cai. chay doc mat truéc-ngoai cing tay, dén mat ngoai khnyu tay. Tit day. dong kinh chay doc bé truéc mat ngoai canh tay, téi mom cing vai (lyét Kién ngung) réi theo bd trudéc mom cing vai vae dét song cO 7 (huyét Dai chuy): tit dé chay vao hé trén don dé truc thngec tang phé. Sau dé, qua co hoanh lién hh véi pht hitu quan Ia dai trudng. Mét nhaunh tit hé trén don chay én cd, qua ima, Igi. Dudng uyét Nhan trung, tan cing 3 bén cénh mii (huyét Nghinh Itong) va néi tiép vdi kinh Dung minh Vj (hinh 9) to ring ham duéi uh tiép tuc chay vong quanh mdi trén va bat chéo nhau tai Trigu ching bénh: Dau bung, ia chy, tio bon, kiét ly, viém hong. dau rang, chay nttéc mii hay chay mau cam, dau doc ditang kink. @ = Huyét cha kinh duong @ Huyét cha kinh am A Muyét giao who ? Kinh duong >} Kinham PHe7 Dudng vé lién thé bién dudag kinh. Duong vé gian doan thé hién méi quan hé bén treng cba dudng kinb Hinh & Kinh Thai am Phe 6 tay 37 38 Dal trung 4 Dai tring t Hinh 9: Kinh Duong minh Dai tudng o tay c- Kink Dutong minh Vi é chan Duong di: Bat dau tit huyét Nghinh huong bén cénh mii, khoé mat trong, gap kinh Bang quang tai huyét Tinh minh. Chay xudng doc canh bén cita miti (huyét Thita khap), vao Idi trén, thoat ra va chay vong quanh mdi. gap kinh déi ximg 4 giita lem cam (huyét Thita tuong). ra huyéet Dai nghinh. ra géc ham (huyét Gidp xa). chay én trén phia truée tai qua huyét Thuong quan thudc kinh Dém, theo dudng chin téc lén gée train Guyét Dau duy) (hinh 10). Nhanh mat gan huyét Dai nghinh chay xuéng huyét Nhan nghinh, chay doc theo cé téi hé trén don, xuéng q thang lén cd hoanh vao thude phii vi va lién lac tang ty. Kinh chinh chay thang tit hd trén dén xudng. doc theo dung vi, chéch vao trong. doc xudng hai bén ron, xuéng bung dudi (huyét Khi xung) Nhanh vj xuat phat tiv mén vi, chay tit trong lang bung xudng néi tiép t Khi xung. Chay xuéng qua huyét Bé quan, qua Phuc thé, xudng mé ngoadi dau géi, chay doc mat trude - bén xvtdng chay thang tdi nu chan. tan cing 6 mé ngoai dau ngon chan thit hai (huyét Lé doai), Nhanh chdy tach ra tai huyét Tic tam ly, cach 3 tae dudi xiong bank ché, chay xudng huyét Phong long. Nbanh mu chan tach é hnyét Xung diiong. chay dén mé trong ngdn (inyét An bach) dé néi tiép v6i kinh Thai Am Ty (hinh 10). Triéu ch mat, dau hong, chay mau cam, dav doc dudng kinh nhw dau nguic, dau da chan ca ing bénh: Chuténg bung, dau da day, phat thing, non mika, Roi, cic ching sdt, mé sang, vv... d- Kinh Thai am Ty 6 chan Dutimg di: Bat dau tit mé trong ngén chan cai tai huyét An bach, chay doc theo nai gidp gitta da gan chan va da mu chan 4 mé trong ban ch: trudée mat ca trong. lén cing chin. R6 chay doc san xitong chay 6 1 chéo va chay trudc kinh Can, xuyén qua mit trie - trong cang chan, trong etia khdp géi vA dai, chay 1én ben. chui vao 6 bung, vao thud tang ty. lién Jac véi vj. Tit dé tiép tuc qua cd Loanh. chay lén theo thyc quan tdi hai bén goc Idi, toa ra mt dit6i Idi (ink 11) Nhanh vj tach khdi da day, qua cd hodnh lén, toa vao trong tim, dé néi inh Thiéu am Tam (hinh 11). tiép vdi 40 Hinh 20: Kinh Ditong mivh Vid chan Nham 24 {Hinh £1: Kink Thai Am Ty 6 chan al Trigu chitng bénh: Daw cing Idi, dau da day, bung cing chwténg, non mita, vang da, toan than suy nhuoc, co thé nang né, dan nhite doc theo dudng kinh. e- Kinh Thiéu am Tam 6 tay Duong di: Xudt phat tix tam, qua cd hoanh lién lac vdi tiéu truéng. Mét nhanh thoat ra khéi tam, chay doc mat bén ctia thie quan va lién hé véi mat. Kinh chinh chay ngang tit tam ra phé, sau dé di xudng, thoat ra 6 nach, chay doc bd sau mat trong canh tay, phia trong kinh Phé va kinh Tam bao lac. xudng khuyu tay, theo bd trong cdng tay dén xitong dau qua long ban tay, chay doc mé trong ngén tit, tan citing 6 dau ngén vit (auyét Thiéu xung) réi ndi tip vdi kinh Thai duong Tiéu trudng (hinh 12). Triéu ching bénh: Cd hong khé rao, dau ving tim hay ving ha sudn, khat nvée, vang da, néng gan tay, dau doc theo dudng di cia kinh. f- Kinh Thdi duong Tiéu trudng 6 tay Duong di: Bat dau tit phia try dau ngén tay wt (huyét Thidét trach), theo phia tru mu tay lén cé tay, qua mom tram xuong tru. Chay thang lén doc mat sau cdng tay, xuyén qua ranh tru, chay doc bd sau mat trong canh tay, déa khép vai, vong qua vai vao gip mach Déc tai huyét Dai chuy. Sau dé chay dén hé trén don, lién lac V6i tang tim. Tit day, chay xuédng doc theo thuc quan, qua co hoanh dén vi, cudi cing vé truc thuée vi tiéu trang (hinh 13). Nhanh hé trén don, tt hé trén don lén c6, 1én ma, qua khoé mat ngoai, chui vao tai tai huyét Thinh cung. Nhanh ma chay chéo qua m4, léu déu xvdng go ma (huyét Quyén Hiéu) chay canh miti, cuéi cing lén khoé trong mat (myét Tinh minh), néi tiép vdi kinh Thai dutdng Bang quang (hinh 13). Triéu ching bénh: Dau ving bung duéi, diéc, ving da, ma sting, hong dau va dau doc theo duong kinh. g- Kinh Thai duong Bang quang 6 chan. Duong di: Bat dau tit khoé mat trong (huyét Tinh mi.h), lén tran va noi véi dung kinh déi xtmg tai dinh diu (iuyét Bach hdi), d dé tach ra mat nhanh chay ra ving thai duong. Kinh chinh chay vao thong vdi nao tai dink dau réi lai thoat ra, phan nhanh sau cé va chay xudng doc phia trong xuiong 42 ‘Tam 1 Hink 12: Kink T! 43 Tie trudng 19 Tiéu trucug 18 Tidu truting 1 Hinh 13 Kanh Thai dug Tién trong 6 tay ba vai. Sau d6, chay song song cét song dén ving that ling. chui vao bung. xuyén qua khéi co canh ct sdng, lién lac véi thin va, cudi cing, thudc véi pha ciia né la bang quang (hinh 14). - Nhanh that hing chay xudng qua ving midng, tan cing tai gitta khoeo chan. - Nhanh cé tit kinh ge chui ra sau cé, chay thang xuéng doc phia trong xttong ba vai réi qua ving méng va chay doc sau dai, gip nhanh that hing xudng tai gitta khoeo. Duéng kinh tiép tue chay xuéng cdng chan, dén sau init cA ugoadi, chay doc mé ngoai xuong bin chan 5, tin cing 4 mé ngoai dau ngén chan tit (auyét Chi am). cuéi cing néi tip véi kinh Thiéu Am Than (hinh 14). Trigu ching bénh: Bi dai tign, dai dim, m mat, dau doc dvéng di cia kinh 3 ving hing, cd gi duiéi sing, nhite diu, bénh 6 ay, ving that ling va chi he Kinh Thiéu dm Than 6 chan Duimg di: Bat dau tit mé trong ngon chan wt. chay tdi gan chén (huyét Diing tuyén), thoat ra khéi mat duéi xwong thuyén, chay sau mit ca trong. di vao gét chan. Sau dé chay doc mat trong cang chi 1 dén phia trong hom khoeo, tiép tuc theo mat trong di, dén cot séng (huyét Trutng cudng) dé vao thuéc tang than, lién lac vdi bang quang. Chui ra khéi than chay thang lén trén dén can, qua cd hoanh, vao phé, chay doc cd hong va tan cling 6 géc ludi (hinh 15). Mot nhanh tach ra khéi phé, néi vi tam, vao trong léng ngute dé noi véi kinh Quyét am Tam bao lac Triéu ching bénh: Ho ra mau, khé thd, Iwi kh6, hong dan, dau that lung, pht thing, tao bon, ia chay, suy gidm van déng vA feo ed chi dudi, néng gan chan va dau doc theo dung di cita kinh. i- Kinh Quyét dm Tam bao lac 6 tay Duong di: Bat Duong kinh chay xuéng qua cd hoanh vao bung, néi Jién thugng tien, trung tiéu va ha tién (tam tiéu) (hinh 16). dau tit léng nguc, thuéc tang ctla né 1a tam bao lac. Nhanh ngve chay trong léng nguc. chuti ra khdi sun tai mot diém cach 3 tac duéi dudng nach truéc (huyét Thién tri), chay lén nach, theo mat trong canh tay, chay xuéng giita kinh Phé va kinh Tam, tdi khuju tay, chay xudéng cang tay, gitta hai gan co gan tay lén va cd gan tay bé. Cha gitta ngon tay gitta, thang xuéng dau ng6n (huyét Trang xung). - Nhanh gan tay 46 Baas quang 67 Hinh 14 Kinh Thai dueng Bang quar Bang quang i Hinh 15: Kinh Thiéu am Thau 6 chan 47 Tam bao 1 Tam bio? Hinh 16: Kinh Quyét am Tam bao 6 tay 48 tach tix huyét Lao cung, chay doc ngén tay nhan, téi dau ngén (nyét Quan xung), néi tiép kinh Thiéu duong Tam tiéu. Trigu ching bénh: Dau that nguc, tite nguc, danh tréng nguc, brit rat “héi hép, mé sang, co rét khuyu va canh tay, nong gan tay, dau doc theo dong di cia kinh. j- Kinh Thiéu duong Tam tiéu 6 tay Duong di: Bat day tit phia tru dau_ugon tay uhan tai huyét Quan xung. chay giita khe xviong ban tay 4 va 5 lén mu cé tay, doe mat ngoai cing tay giita xudng quay va xuong try, chay lén qua mom khuyu, doc mat ngoai canh tay lén vai. Bat chéo phia sau kinh Thiéu duong Dém, qua hé trén dén, phan nhanh vio léng ngvc, thudéc tang tim bao lac. Dung kinh chay xuéng qua cd hoanh, xuéng bung, lan lot néi lién thing tiéu, trung tidu va ha tiéu (hinh 17). - Nhanh nguc tit trong léng nguc, chay lén hé trén don, chay néng lén cé. vong sau tai, ra truéc tai, xudéng ma va tan cing didi hé mat. ~ Nhanh tai, tit vimg sau tai chui vao tai, sau dé ving ra truéc tai, bait chéo qua nhanh trén tai ma va dén duéi long may (huyét Ty tric khong). néi tiép vdi kinh Thiéu dugng Dém. Trigu ching bénh: Chiténg bung, phit thing, dai dim, bi dai, diée. & tai, dau hong. sting ma. dau cdc ving sau tai, vai, canh tay, mat ngoai cing tay, viv. k- Kinh Thiéu duong Dom 6 chan Duig di; Bat dau tit khoé mit ngoai (huyét Déng ti liéu), lén géc tran (huyét Ham yém), chay vong sau, tai (huyét Phong tri), chay doc lén cé, phia trviéc kinh Tam tién, téi vai. Trd lai phia sau kinh Tam tién, tiép tuc chay xuéng hé trén dan (hinh 18) - Nhanh sau tai, tit ving sau tai chui vao tai, thoat ra 4 vimg tritéc tai, ti phia sau khoé mat ngoai. 't phat tit khoé mat ngoai, chay xuéng huyét Dai nghinh va gp kinh Thiéu duong Tam tiéu tai ving dwéi hd mat: sau dé hé trén dén, néi véi kinh chinh, Nhanh khoé mat ngoai xt chay xuéng qua huyét Giap xa tdi cd, di chui vao léng ngutc, xuyén qua cd hoanh én lac véi tang can, réi vé thude phi dém. Duéng kinh tiép tuc chay bén trong ving ha stn, chui ra ving ben, gin déng mach diti. Chay néng doc theo mép ving xuéng mu, vong ra 49 Tam id: 2 SS STE Seee mae, - " t - - Tam titu L tou 17: Kink Thidu dong Tam tiéu 6 tay ~ Dom a4 Hinb 18: Kinh Thiéu dusng Dom 6 chan, 51 ving mong (uyét Hoan khiéu). Kinh chinh chay thang tit hé trén dén xudng, ra trtéc nach, chay doc canh swdn, qua dau ty do > xudng svdn cut xudéng ving mdng gap nhanh trén. Chay tiép xudng theo mat ngoai dii tdi mé ngodi dau géi, tisp tuc chay theo xitong mac thang dén déu dudi xvong mac (huyét Huyén ching), chay trudée mat cA ngoai. doc theo mu chan, tan cig d mé ngodi ngou chau thit 4 (huyét Tie khiéu aim). 1 XU Nhanh mu ch t phat tit huyét The Mim kh&p, chay doc khe xvtong ban chan 1-2 dén dau etia ngén chan cai (anyét Dai dén), ndi Liép kinh Quyét am Can 6 chan (hinh 18) Triéu chitng bénh: Daug miéng, chong ma trén, dau khoé mit ugoai, tai dide, tai v it rét. nhite dau, dau ham \ dau doc theo duéng kinh. L- Kinh Quyét am Can 6 chan Ditimg di: Bit du tit mu ngén chan cdi (hnyét Dai dén), qua mu bin » déu huyét Trung phong cach mat ca trong médt tac. Chay tiép lén trén mit cA trong cach & tac, bat chéo kinh Thai am Ty, lén doc mé trong dau géi va dai, t6i ving xtiong mu, chay quanh bé phan sinh duc ngoai, vao bung dudi. R chay tiép lén, vong quanh vi, vé thudc tang can, roi lién lac vdi dam. Tiép tue chay lén. xuyén qua co hoanh, ving ha sudn va suién, doc theo thanh sau hong téi mii hau. Jén mat. chui ra tran, én gap mach Doc tai dinh dau (hink 19). - Nhanh trong mdi. chi iv mat chay xuéng chui vao ma va chay vong quanh mat - Nhanh can xuat phat tiv can, qua cd hoanh lén pbé, néi tiép kinh ‘Thai Am Phé (inh 19) Triéu ching bénh: Dau Wing, day tttc ngute, nén muita, dai dam, bi dai, thoat vi, dau bung dudi. Can cit vao dtténg tudn banh kink mach cing nhiing huyét bat du va tan cing cla dvdng kinh nhv da trimh bay 6 phan trén, c6 thé néu lén nhing nguyén tac vé méi lién hé gitia kinh 4m va kinh ditang, 3 tay hay 6 chan.” a- Huéng di vé moi lién quan giita cde duong kinh Hvéng di cha cae dvéng kinh va méi lién quan cia ching ty thude vao huéng van chuyén cia kh huyét trong cic dudng kinh - Ba kinh 4m cia tay xuat phat tit ngute va chay ra tay, tai dé ching gap ba kinh diong cia tay. 52 - Ba kinh dung cia tay xudt phat tit tay, chay Jén da gap ba kinh ditong cia chan. tai dé ching - Ba kinh duong cha chan xuat phat tiv dau, chay xuéng chan, tai dé gap ba kinh am cia chan. - Ba kinh 4m cfa chan xuat phat tit chan, chay lén nguic va gap ba kinh am cia tay. b- Moi quan hé biéu li ctia cdc duong kinh Méi dudng kinh trong sé 12 kinh chinh, bat luan thudc am hodc dvtong, 4 tay hay 6 chan, déu cé méi quan bé mat thiét véi mét néi tang. Nhitng duéng kinh lién quan véi cdc tang (tam, phé, ty, than, can va tam bao lac) goi 1A kinh 4m; con nhitng kinh lién quan véi céc phi (dai trudng, tiéu trudng, vi, dém, bang quang va tam tiéu) goi 1a kinh dudng. Moi dudng kinh Am lai ghép déi vdi m6t kinh duong. Cac kinh 4m déu chay dec mat trong cha chi, con nhiing kinh duong tvong dng ting cap mét vdi kinh am, chay doc mat ngoai, doi ximg nhau. Méi quan hé gitta cic dudng kinh nhu thé dhide goi 1A quan hé biéu - ly. Ting déi duéng kinh c6 thé lién bé véi mot dwimg kinh khac 6 tay hay chan. Trong khi giao ha, nhiing kinh 4m chay vao cac tang va thong véi pha tuong ting, con cac kinh dwong thi chay vao phu va thong véi tang tutdng ‘mg: nhu vay 6 cAp dang kinh 6 mdi quan hé biéu - ly véi nhaw duge hinh thanh. Méi quan hé véi nhaw nhit thé gi thich vi sao cac dong kinh lai thong véi nhau va vi sao ching c6 anh hiiéng qua lai vdi nhan khi 6 nhiing bién déi vé sinh ly va bénh ly tai mat dusng kinh nao do. 2. 8 KINH MACH KY 8 kinh mach ky bao gdm mach Déc, mach Nham, mach Xung, mach Dai, mach Am duy, mach Ditong duy, mach Am kiéu va mach Ditong kiéu Chiing khac véi 12 kinh chinh é ché ching khéng truc thuge cac néi tang Dé 14 ly do vi sao ménh danh 12 kinh JA nhiing "kinh chinh" va 8 kinh vita néu 1A nhitng "kinh mach ky". a- Mach Béc (chay doc giita mat sau than) Duimg di: Xuat phat tit khung chau, chay xuéng va chui ra 6 day chau, qua mém xuong cut (huyét Trudng citing), chay doc lén theo duténg gitta cd song, thong véi than tai ving that Img. Sau do, chay lén nao, téi dinh dau. vong theo dung gita tran téi vach ngiin mit, xuéng méi trén, tan cing 3 huyét Ngan giao (hinh 20). 54 Hinh 20: Mach Dée (Kinh chay doc gitia ph{a sau thin) C6 thé néi ring mach Dée 1A ndi hop hitu cia cdc dudng kinh duong. Danh tit déc nghia 1a chi buy, tit dé suy ra mach Dée c6 chitc dang chit tri tat ca nhitng kink dung. Trigu ching bénh: Cac chimg sét, réi loan tam than, dau ciing cbt sdng, thé ngudi u6n cong, v.v. b- Mach Nham (chay doc giita mat truéc than) Duing di: Bat nguén tit khung chau, thoat ra tang sinh-dn, chay xuyén qua gitta xttong mu, doc theo duing gitta byng, qua nguc, lén cd hong va ham duéi, lugn vong quanh mdi, tan cing tai huyét Thita tang (hinh 21). n. Dam nhiém ddi véi tat ca Nham nghia 1A dam nhi duong kink au, mach Ndi duge xem 1A ni hep liu ctia toan bé cc kinh Am. Trigu ching binh: ThoAt vj, ra khi bu, ho va khé thé, bénh thude hé tiét niéu - sinh duc. Hinh 21: Mach Nham (kinh chay doe givia phia truée than) 56 c- Mach Xung Duing di: Xuat phat ti khung chau hong, di xudng va thoat xa tang sinh-mén, theo doc ct sdug di én, nhanh néng tach lam déi va hop véi kinh Than; chay doc theo hai phia bung lén dén hong va vong quanh iméi (hinb 22). Mach Xung co tae dung diéu hoa khi huyét toan eo the Huyést vi bao gom: Hoanh cét, Dai hach, Khi huyét, Tie man, Trung chti, Hoang du, Thitong khuec, Thach quan, Am dé, Thong céc, U mon. Trigu ching béenh: Dau bung. bénh phy khoa. d- Mach Dai Diting di: Xuat phat tit phia duiéi ving ha su@n, chay chéo xuéng xuyén qua 3, huyét vi ‘thuéc kink Dém: Dai mach, Ngii khu, Duy dao. Sau d6 chay ngang quanh eo lung than mét vanh dai (hinh 23) Hinh 22 Mach Xung (kinh sinh tén) Qi Dai c6 nghia la vanh dai; mach nay nlut mot vanh dai b6 lay cic dvting kinh 4m va kink dutong. Huyét vi bag gom Dai mach, Ngit khu, Duy dao. Trigu chitng bénh: Day bung, suy yeu va gidm van déng ving that lung, v.v... e- Mach Duong kiéu Duimg di: Bat dau tii mat ngodi got chan (Than mach, Béc tham). Di lén doc bs mat cd ngoai, cugy theo ba sau xulong mac, Chay doc lén theo mat ngoai dai, lén mat sau ving ha st a, lugn lén vai qua dvéng nach sau, chay lén doc theo 6, lén khoé miéng, vao khoé trong mat (huyét Tinh minh) dé ndi tiép voi mach Am kiéu. Sau d6 tiép tuc chay theo kinh Thai aviong Bang quang lén tran, gap kinh Thiéu dyong Dam tai huyét Phong tri (bink 24) Hinh 23 Mach Dai (kinh vanh dai) Huyot wf bau gom Than mach, Bée tha, Phu difong, Cat lieu, Nhu du, Kign ngung, Gy eat Dia thitdug, Cu : Thita khap. Tinh minh, Phong tri. Trigu ehitng bénh At ugi, vin dong giam sit, liét lode tev ed chi didi M fe Mach Am kiéu Biting di: Kua phat tif mat sau xing thuyén thuyét Chiéw bai). len bo trén mat cd trong (auyét Giao tin), réi chay thang lén trén. doc wit troug - sau cha dit tdi b§ phan sinh dic ngoai, Ti dé mach tie tuc chay len doe léng ugive, vad ho trén don, rai lén tdi sun tuyén gidp, chay doe ga ma. dén Khoe mit trong (huyet Tink minh), ndi tiép vdi mach Dutong kiéu (binh 24). Huyét ue bao gin: Cliéu hai, Giao tin. Tink uinb, Tridu ching bin: Nga li bi, van dang giam stil, 161Gb bone tea ce chi duis Mach Duwag bi Hinh 24 ‘kink wdar dung daciinge? g- Mach Duong duy Duing di: Xuat phat tit got chan (huyét Kim mén) Jén mat ca ngodi, chay doc theo duing di cia kinh Dém, qua ving méng, tiép tue chay Ién doc mat sau cdc ving hg sudin va sudn, bd nach sau, lén vai. Chay Jén tran, quat ra sau g: VA ndi tigp véi mach Doc (huyét Phong pho, A mon) (inh 26) Huyét vi bao gém: Kim mon, Dring giao, Nhu du, Thién héu, Kién tinh, Dau duy, Ban th Duong bach, Dau lam kh&p, Mue song, Chinh doanh, Thita linh, Nao khong, Phong tri, Phong phu, A mén. Trigu ching bénh: Cam lanb va sét he Mach Am duy Duiny di: Bat dan tit mAt trong cdng chan (huyét Trice tan), chay lén doc mat trong di, Jén dung, théng vdi kink Thai am Ty. Ti dé, chay doc theo léng ugue, lén cé, néi tiép véi mach 60 Bang quang 1 Than 8 Hinh 25 Mach Am kiéu (kink vdn déng am) Dém 13 Dém 15 - Dém 16 Dim 14 ~~ Dan Dims - ben s - Deo 16 Dae 15 Dom 21 Hinh 26 Much Ditng duy (kinh diéu hoa diting) OL NhAm (huyét Thién dot, Liém tuyén) (hinh 27) Huyét vi bao gém: Tric tan, Pha xa, Dai hoanh, Phitc ai, Ky mén, Thién dot, Liém tuyéy, Tritu chitng bénk: Dau ving thiyng,vi va ving tim. Mach Déc va mach Nham agp vai 12 kink chinh, tao thanb hé thong "14 dung kinh”. Ly do 1a chi mt vai trong sé 8 kinh ky, ngoai méi quan hé véi cdc kinh chinh, méi c6 duing tuin hanh riéng cua ban than chitug va nhiing huyét vj tap hgp véi cde huyét vj thude 12 kinb chinh. Con 6 kinh ky khac khéng cé huyét vi riéng, ma la nhting huyét chung, va duing di cia ching cing tring hop véi cic kink chink ham 20 Nivim 22 (3) Bénh ly ota cac duong kinh Nhu trén da trinh bay, moi dung kink déu 6 quan bé véi cic tang phi & bén trong, vin cic f chi, cic khép 6 bén ugoai, - c6 chtte nang sinh ly hin Hinh 27 thang khi huyét, uéi Jién Mach Am duy (kink diéu hod dni) bén ngodi va bén trong 62 é. c6 tac dung bao vé, chéng lai nhitng tac nhan gay bénh xAm nhap co thé. Mat khi co thé bi nhiing tac nhan tix bén ngoai tac dong, (*) hodc nhiing tinh huéng lam mat thing bing khi huyét, nhiing bién adi bénh ly tvong fing sé xdy ra trong cic dutang kinh cing cc tang hitu quan cita ching. Noi chung. nhing bénh ngoai cdm bao gid cing tit bén ngodi xdm nhap vao bén trong cd thé, va chinh dung kinh 1a nai bj ngoai nhan tan céng dau tién. Mat khac, nhiing bénh do nguyén nhan tit én trong (**) gay nén, thudng trutée hét dién ra trong cac ndi tang, cudi cing méi thé hién 4 cic dung kinh. Ré yang bénh ly ctta céc dutang kinh cé nghia 1A chite nang chia ci dvang kinh bi rdi loan cing véi hau qua cita ching tai ndi tang. cing nhw nhiing bién déi bénh ly cita cac noi tang sé thé hién trén cac duténg kinh. (*) "Neoai nhan" hao gom phong, han, ti, hap, téo va hod. Nhiing ching bénh do cdc ) go nhitug ye t6 tinh than nue hy, nd, un, ut, bi, Khting, kinh, Nhitg ching benh do hin tong te nhién nay gay nén, goi la nhiing bénh ngoai cam. (*) "Noi nhin" bu cde yeit 16 nay gay nen, goi la nhitug benh noi thuong. 1. BENH LY CUA 12 KINH CHINH. a- M6i quan hé giita dudng tudn hanh kinh mach va nhitng bién déi bénh 1y: Méi mot dating kinh déu cé dutdng di riéng biét, nlitmg réi loan chite nang cita duang kinh déu phan anh tai mét vj tri dvting kinh chay qua Thi du, r6i loan chite nang cita kinh Vi hay kinh Dai tritang déu gay dau ring, béi vi ca hai duéng kinh nay déu di qua loi, Dau ring ham trén c6 lién quan téi kinh Vi, vi kinb Vj di qua Igi trén, con dau ring ham duéi thi Jai lién quan véi kinh Dai trvng, vi kinh nay di qua Igi didi. Thi du khae: dan mat trong chi trén cé lién quan tdi nhitng thay déi bénh ly cita 3 dwang kinh Am 6 tay; dau mit ngoai chi trén, Jai lién quan vi nhitng bién déi bénh ly cita 3 duang kinh dvtong 4 tay. Dan doc mit sau - ngoai chi trén Jign quan dén nhitng bénh chimg cia kinh Tiéu trigng; dan doc mat sau - trong chi trén thuge bénh chimg ctia kinh Tam, v.v... Néi tom lai, nhiing triéu ching biéu hién 6 mét bé phan nao dé trén co thé, déu phan anh bénh ching thudc mot ding kinh nhat dinh. b- Méi quan hé giita cdc n6i cang va bénh tat Mai dusng kinh mt ndi tang. Vi va bénh tat dién bién 6 mot dang kinh thi cé thé cé uhime tr ting dau cuc, bd va dau doc theo dvdng kinh, hoie 6 thé anh hvdng tdi ndi tang hau , nen 63 quan, cac triéu ching cia ndi tang sé biéu hién. Thi du. néa cé tinh trang khi huyét khéng théng 6 kinh Tam, thuang cé hién tugng dau nhite doc theo mat trong - sau cia chi trén, hodc cé cam giac bj nén 6 vimg tritéc tim; cm gidc dau cing nhiing triéu ching khac cia bénh tim. Nhiing bénh tat thude ndi tang déu anh hung dén duténg kinh, va xuat hién cac diém dau doc theo dudng kinh tatong ting. Thi du, hién tong dau trdi xudt hién 6 huyét Lan vi trong bénh viém rudt thita cap tinh, ho&c dau 4 huyét Trung pha néu tang phé bj bénh. Ngoai ra, m$t sé dwong kinh khéng nhitug quan hé véi néi tang him quan, mA con quan hé thang véi ndi tang khac. Khi mét tang hitu quan etia mét kinh nao d6 bi de doa, rat cé thé mét ndi tang khac bi anh huéng, kém theo sy xuat hign triéu ching bénh cia tang 46. Chang han, kinh Ty nhiing quan hé mat thiét vdi tang ty, lién quan véi vi. ma cdn cé uhitng nhanh chay dén tam. Vi vay, néu bj ia chay do bién adi bénh ly 3 ty. nd c6 thé anh huéng dén kinh Ty va ca tang tam nita do mat mitéic, nhiing triéu chimg nhu tim dap nhanh, bit rite héi hép cé thé xay ra hong 2. BENH L¥ CUA 8 KINH KY 8 kinh Ky két hgp vdi 12 kinh chinh, cé nhiém vu diéu hoa khi huyét ctia 12 kinh chimh, Do dé, bénh ly ctia 8 kinh ky c6 anh Inténg dén toan ca thé. - Mach Dée 1A nai ty hdi cia tat cA cdc kinh ditong: mach N tu héi cha tat ca cdc kinh 4m, va mach Xung thwdng goi 1A “bé mau". CA 3. kinh mach nay déu bat nguén tit bung dudi: vi thé gitta ching cé méi quan hé chat ché vé sinh ly va bénh ly. Triéu chitng chit yéu bao gém triéu ching ciia cdc hé than kinh trung wong va tiét nigu - sinh duc. dm 1a noi Mach Dai chay vong quanh that Inmg, 6m tat cd cic dang kinh. Biév hién bénh ly cia né 14 nhitng réi loan vé phu khoa va tiét niéu - sinh duc. Céc mach Am kiéu va Duong kiéu (mach van déng 4m va diteng) quan hé dén chi duéi, biéu hién bénh ly bing van déng gidm stit céc chi dudi. Ngoai ra cn cé hién tugng mat ngit hogc ngit qua nhiéu, nghia 1 duong thinh thong gay ra trang thai mat ngu, va tinh trang 4m thinh thuong gay trang thai nga qua nhiéu. Ngoai ra, con biéu hién triéu chimg bénh cia kinh Than va kinh Bang quang, vi ching cing duéng tan hanh vdi hai kinh nay. Nhiing réi loan cia mach Am duy (mach diéu hoa am) chit yéu bié hién cdc bénh thudc 4m chitng va nhitng réi loan cia mach Dueng duy 64 (mach diéu hod dung) thiténg xuat hign trong cac bénh thudc dusng chting. B- CAC LOAI HUYET VI (1) Phan loai huyét vi vA chite nang cia chang. Huyét vi lA nhitng vj tri d bé mat co thé, qua dé hoat dong cia ndi tang va dung kinh dugc truyén dén cic b6 phan trén bé mat co thé. Huyét vi 6 quan hé véi cdc ni tang, cdc gide quan va cic té chite théng qua nhiing dugng kinh. Ap dung cham cttw vao cae huyét vi, cdc duténg kinh cé kha nang tang cvidng sttc dé khang ciia co thé bing cach diéw hoa sinh khi cia néi tang, lam htu thong khi huyét, do dé cé tac dung chita bénh Cac huyét vi thuéc 14 kinh mach 14 nhig huyét chinh, bao gém dai bd phan huyét vi nim trén bé mat co thé. Triv mach Nham va mach Dée, toan bé huyét vi dutge phan bé déi xitmg hai bén co thé va phan bé doc dang tudn hanh kinh mach. Huyét vi thuéc mach Nham vA mach Déc udm trén cic dudng dan doc giita co thé, mét duang 6 phia tritée va mét diteng 6 phia sau Tong sé cac huyeét vi thudc 14 kinh c6 361. Nhiing huyét vi khéng thudéc 14 kinh nay goi 4 nhitng hu: bénh, c6 thé xuat hi Nhiing diém nhw thé goi.la "A thi huy huyét vi trong diéu tri cham ci. : ky. n nhitng diém nhay cam tai ché. ching dugc stt dung nhu nhiing (2) Tac dung diéu tri cha cac huyét vi Tac dung diéu tri cha cac huyét vi thuéc 14 dung kinh dita trén co sa mdi quan hé mat thiét gitta ching va cdc duéng kinh. Nhitng huyét vi nam trén cing not ditang kinh cé nhiing tinh chat chung. Thi du, kich thich cic hnuyét vi thuéc kinh Thai Am Phé 6 tay déu c6 anh hudng dén cic bénh thude phé va cé hong, va néu kich thich nhittng huyét vj thudéc kinh Ditong minh Vi 6 chan thuéng c6 anh hudng dén cdc bénh thudc bd may tién hoa, dau va mat. Tuy theo tic dung diéu tri ciia ching, nhiing huyét vi thudc ting dwéng kinh cé thé chia thanh 2 nhém. Khi kich thich nhom nay ‘thi chita duc bénh tai ché va ving lan can, cdn khi kich thich nlém kia thi chita dutge bénh tai chd, ving lan cAn va ving 6 xa. Phan lén cac huyét vi 6 dau, mat va than déu thuéc nhém thi nhat (hinh 28a-c). Nhiing huyét tit khuyu tay va ddu géi trd xuéng dau chi thuéc nhém thit hai. Thi dy, huyét Nghinh hutong 4 mat chit yéu chita cdc bénh 4 mat va mili. Con huyét Hop cdc c6 tic dung déi véi nhitng bénh 6 tay cing nhu é dau, mat va cac yang do kinh Dai trudng chi phéi. Kich thich huyét Thién khu 6 bung thudc kinh Vj cé thé chita khéi dau bung va ia chay, Cén huyét Tic tam ly 6 cing chan thi chita duge cdc bénh thuée chi dudi, cing nh nbitng bénh thuéc dau, mit, nguc, bung va cdc ving do kinh Vi chi phéi. Cé nhiéu kinh giao chéo nhau tai mét huyét vi, nhiing "huyét giao" nhw thé thitang cé tac dung diéu tr) chung giita cac kinh khac nhan, Ching han nhv 3 kinh 4m 4 chan giao nhau 4 bung dudi tai huyét Trung cuc va Quan nguyén; do dé nhimg huyét thuéc 3 duéng kinh am, tit bén duéi ddu géi déu cé thé ding dé chita cac rdi loan ving chau héng. Tac dung diéu tri ciia cac huyét vi 4 chi, what 1A nhiing huyét ndm bén duéi khuyu tay va dau géi, cé thé chia thanh ting nhom khac nhau tuy theo su phan bé ciia diténg kinh, hodc timg khu vue do dung kinh chi phéi, nghia 1A ting khu vifc thuge mit trong hay mit ngoai cita chi. Thi dy, nhiing huyét thugc 3 kinh 4m 4 tay (kinh Pbé, kinh Tam bao lac va kinh Tam) tiv bén dudi khuyu, chi phéi mat trong cdng tay va gan tay déu cé thé sit dung dé chita bénh thuéc chi trén, nguc, phé, hong, tam va vi nita. Mét thi du khac vé cdc huyét vi thuéc 3 kinh duong 6 tay (kinh Dai trong, kinh Tam tiéu va kinh Tiéu trung chi phéi mat ngoai chi trén), ditgc dig dé chita bénh thuéc chi trén va cic bénh 4 d4u, mat, mat, cd hong, v.v... Vé chi tiét, xem bang dui day va hinh 28a-f. “| Phé Nhiing bénh 6 nguc, phé,| Cac ching Nhiing huyét hong va chi trén. sot vi thuéc 3 Zi * ;, | Tam bao lac Nhiing bénh 6 nguc, tam, vj | Réi loan kinh 4m 6 . : va chi trén cam giac tay (mat z = s =, trong) Tam~ Nhiing bénh 6 ngutc, tam va | R6i loan chi trén cam gide Nhitng bénh 6 dau, mat, m&t, | Cac ching Nhiing huyét , ‘ Dai trang —_| mii, miéng, rang, hong va chi} sot vi thuge 8 trén Kink duong 87 qo tian Bénb 4 nita bén dau, tai, | Chimg tay (mat hong va chi trén va ri loan ngoai) | _ tam than Nhiing h & dau, cd, mat, | Chimg sét tai, hong va chi trén va réi Joan tam than 66 Ty Nhiing bénh & bung, hé tit Chimg niéu - sinh duc, trudng, viva bénh cam Nhimg huyét hi vedi An vi thudc 3 a kink am 2h can Nhing bénh & bung, bé tiét| Roi loan chan (mat : . trong) nigu-sinh duc va chi duéi tam than | Than Nhimg bénh 6 phé, hong,| Cac ching bung, tiét nigu-sinh duc, rudt | sét va nhitng bénh 4 chi duéi Béenh 6 dau, mat, miéng, | Chimg sét, ; rang, hong, tring, vi va chi di —Joan Nhiing huyét | Vi dvtéi cAm gide vi thuéc 3 > kinh dutong 6 Dom Bénh 4 nita bén dau, mat, tai: | Cac chimg chan (mat ngoai) suén, ha sudn va chi duéi sét Bang quang Bénh 6 dau, cé, mat, hmg, chi dui va ving mong Chimg sét, roi loan tam than Nhing huyét vi 6 nguc, bung va ving limg - that jung Di-D7 Bénh 6 ngutc, ling, phé va Sét, —rdi tam Joan tam than D8-L2 Bénh 6 bung trén, hmg, can, ddm, ty va vi L3-S4 Bénh 6 bung audi, hg, ké | Cé tac -sinh duc va rnéi dung bé. 67 Ving 6. PViine 1. Beoh é mar Vang 2. Bénh & mat Ving 3. Bénh 6 ma, rang, mdi Vang 4, Benh g daumat mat, radi thai duong vang cham Ving 5. Bend tai Vang 6. Bénh & mat Nham midi, dang, 06, hidi, tai, Vang 7. Benh 6 ¢8, hong, Ju MachDée Kinh Bang quang Kinh Tiéu trusng,*+ Kinh Tam tiéu. Kinh Dém / Kink Vi Mab Kinh Dai trading Hinh 28a. Nhiing tinh chat tr] ligu cilia cc huyét vi thude ving dan va 6S _- Béuh 6 nguc, phi. um Kiah Phé Kink Tambao KRéi loan tam than — Bénh abd phan sinh duc, da day. rudt Rénh &hé thong, tit nigu - sinh d rust Bé duvang y'T}_ Mach Nham Kook TS igiah'Than Kinh'Can Hinh 28b Nhitng tinh chat tri ligu cita cde huyét vi thuge viens nyc va bung 69 70 Bénh 6 déu, & —— Hinh 28¢ Nhitng tink chétt tri lieu ciia cic huye ‘inh Tigu trang ng, h Tam tise Benh \Xpenh 6 gan, wai mat, ~ ty, da day Kinh Dém Bénh 6 ruat hg, sinh duc ing et ang quayg vi thube vieng hing Kinh Tam tiéu Kinh Dai trudng inh Phé Kinh Tiéu truéng Kinh Tam bao 9 Kinb Tam Nhiing bénh mat tre can! Nhiing bénh 6 mat sau - ngoai canh tay Bénh thugc ving ha sudin, vang sion, 8 mat, tai, vung théi dung, hong Bénh d ngue phéi, hong Bénh 6 dau, 3, mat, tai Benh 6 nguc, tim, da day Benh d ngue, tim * Roi loan tam than Bénh thuge miéng, ng, mai, hong. R6i logan tam than- Hinh 28 d-1 Hinh 28 d - 2 Nhitng tinh chétt tri ligw eda ede Nhitng tinh chat tri lié huyeét vi thud chi tren huyeét vi thude chi trén Kinh Vj Bénh thuée hé théng tiét nigu - sinh dye Benh 6 mat trude | chi dui Benh dhe Bénh & tiét nigu - mat true sinh duc chi didi ving bung da day, ngue bung Benh d mat dau, hong, rang Bénh dda day, rudt khoang miéng Bénh db phan sinh duc ots . Benh é phoi “ hong. ruét A Roi loan tim thin Bénh co sét Hinh 28 ¢-1 Hinh 28'e~2 Nhitng tinh chat tri lieu cita ede Nhitng tinh chat try lit cia ede huyet uj thude chi dutoi huyét vi thuge chi didi 72 Kinh Bang quan, Kink Gm Kinh Bang quang Rénh 6 mat ngoal chi dui Beuho Benh ngue, suun, hi mat ngo? be duo Ben ¢ lene that lung. mong, mat sau chu di Benh 6m dau, tai, ngut sutdn, hy sudin bonh ¢ sot Bénh 4 nxt Miu, 64. ling— that lune Hinh 28 f-1 Hinh 28 f- 2 Nhitng tinh cht tri litu cia cde Nhitng tinh chdt tri litu cha cdc huyét vi thude chi dudi huyét vi thuge chi didi (3) Huyét vi dic hiéu Tac dung tri liéu co ban ctla cdc huyét vi thude 14 dudng kinh c6 thé dude x4c dinh qua sy phan bé va dudng tun hanh cia mai duéng kinh. Tay nhién, dua vao kinh nghiém cia cac danh y tién béi trong viée chon huyét va phéi huyét. Mét sé huyét vj dutge chia thanh titmg nhém khac nhau, 6 tén goi riéng dua vao tinh chat dic hiéu, cing nhv khu vue cia ching Nhiéu cach phéi huyét thwong dude ting dung trong thitc tiéi. Jim sang. 1- Huyét Boi-Du La nhing huyét thuéc kinh Bang quang 4 lmg, cach mach Dée 1,5 tae Mii huyét Béi-Du cé quan hé mat thiét vdi ndi tang. Théng thing, nhiing phan ting bat thong (nhay cam hay qua cam) sé biéu hién tai cdc huyét nay khi cé nhitng bién déi bénh ly 4 cac ndi tang twang ttng. Vi thé, nhitng huyét nay ding dé chita nbitng réi loan thude tang phi him quan. Thi du, dig huyét Vi du chita bénh dau da day, huyét Bang quang du dé chita bénh thuéc bang quang. Nhiing huyét Béi-Du nay cing duge sit dung dé diéu tri bénh cita gite quan cé quan hé vai céc néi tang ting tmg. Thi du, mit cé quan hé véi can; huyét Can du ditge ding diéu tri bénh vé mat. Tai cé quan h huyét Than du duigc ding trong cac bénh vé tai. : vdi than, nén Cac huyét Boi-Du Huyét Boi-Du Vi tri Phé Phé du dét D3 Tam bio lac Quyét am du dot D4 Tam Tam du dét DS Can Can du dot D9 Dem Dom du dét D10 Ty Tydu dot DIL 74 Vi Vidu dot D12 Tam tiéw Tam tiéu du dét L1 \ Than Than du dot L2 | Dai trtang Dai triting du dst L4 Tiéu trujng Tiéu trudng du dét SL j Bang quang Bang quang du dot S2 | 2+ Huyét Mo Cac huyét M6 nam trén dudng git nh t Be hoae hai bén ngue va bung, cimy -Du, mdi huyét Mg déu cé quan hé véi mdt ndi tang. Hau hét hing huyét nay thudng dude stt dung va lap theo bang jau day Cac huyét M6 ng Nhitmg huyét M@ 6 hai bén ngite va Nhimg huyét M6 6 dudng gitta ngye va bung 3 Noi tang Huyét vi Noi tang Huyel vj Phe Trung phit Tam bio lac Dan tung \ Can Ky mén Tam | Cukhuyét Dam Nhat nguyét Vi Trung quan Ty Chitong mén Tam tid Thach mon Than Kinh mén Tiéu tring Quan ngnyén { Dai truong Thién khu Bang quang Trig erte 3- Huyét Nguyén Hau hét cic huyét Nguyén déu nam 4 ving c6 tay va cé chan. Khi mat ndi tang cé bénh, thdng cé phan tmg G nhiing huyét nay. Do dé, nguai ta khuyén: Néu néi tang bi bénh, hay cha tim trong 12 huyét Nguyén ma xit ly. Trén lam sing, nhiing huyét nay cé tac dung diéu tri bénh thude ndi tang. Mai kinh chinh déu cé mét huyét Nguyén. Xem bang ké sau day. .| Duing kink Huyét Nguyén Huyét Nguyén 3 kinh 4m 6 tay Phé Thai nyén Tam bao lac Dai ling Tam Than mén Ty Thai bach 3 kinh am 6 chan | can Thai xung 7 Than Thai khé 3 kinh dung 6 tay Dai truing Hap céc Tam tiéu Dugng tri Tiéu trudng Uyén cot 3 kinh duong 6 chan vi Xung duong Dém Khau khu Bang quang Kinh cét. 4- Huyét lac 14 kinh chinh, méi kinh déu cé mot huyét Lac c6 vai trd néi lién kinh am va kinh ditong. Tuy nhién, kinh Ty lai cé 2, mét-huyét duige goi la Dai Jac cia ty, tao thinh 15 huyét Lac. Thing dimg nhitng huyét nay dé dién tri bénh thnée cac diténg kinh c6 quan hé biéu - ly véi nhau. Xem bang sau day: 76 15 huyét Lac Kinh dutong Huyét Lac Kinh ém Huyet Lac Dai trudng Thién lich Phe Liét khuyét Tam tiéu Ngoai quan Tam baolac | Néi quan Tiéu trang Chi chinh Tam Thong ly Vi Phong long Ty Céng tén Dai bao (ai Lac) Dam Quang minh Can Lai cau Bang quang Phi duong *) Than Dai chung Mach Dée _| Teting etimg | Mach Nham Cut vi 5-5 huyét Du (nga Du huyét) Moi kinb chinh, tit bén dudi khuyu tay va . ¢6 5 hu vi dic neon gi biét, goi la 5 huyét Du. Vj tri ctia ching khu tri tit cac dau ngon ta chan dén khuyu tay hay dau géi. Khi tac dong vao cdc huyét vj nay, tac dung diéu tri dic hiéu. (Xem chudng IV) 5 huyét Du thudéc cac kinh fim Huyét Du Huyét Du Huyét DulHuyét DulHuyét Du 5 huyét Du I Tinh- [1 Huynh- IIT D ‘V inh-V Hop-| [Moc Hoa Ths Kim Thuy 3 Phe Thisu = Ngwté Thai uyén [Kinh eit Xich trach it kinh [ele ong am Tam bao Tring Laocung Dailing |Gian sit [Khuc & lac xung trach 1 tay Tam Thiéu Thiéu phd|Than mén |Link dao /Thiéw hai xung 77 7 3 ITy An bach |Dai do Thai bach Thong “|Am lang kink khau tuydn am Can Daiddn Hanh gian Thai xung Trang — [Kini a phong [ryan chin |rhan [Dang [Nhign cde [Thai khé [Phuc lim Am ede ltuyén 5 huyét Du thuéc cac kinh dusng Huyét Dultuyét Du Huyét DuHuyét Du'Huyér Dal 5 buyét Du 1 Tinb-JL Huynh-] Du -IV Kinh -V Hop Kim Thuy Moc Hoa Tho Dai Thuong |Nhigian Tam gian Duong — Khuic tri truang —dutdng khé { 3 kink Tamtiéu Quan — Djch mon ‘Trung chit|Chicau —Thién tinh duong di) xung jtay Tiéu Thiéu Tién cdc |Haukhé |Duong cdc hai trang: trach Vi Lédoai [Noidinh Hameée Gidikhé [Tie tam y\ 3 kinh Dém Mic khiéuHiép khé Tec lamDusng [Duong dusng Am khap phu lang chan tuyén Bang Chiam = [Thong céc [Thc cdt Conlon {Uy trung quang 6- Huyét Khich Méi kinh chinh va bon kinh Ky la Am duy, Dutgng duy, Am kiéu va Duong kiéu, déu cé mot huyét Khich - tat cd c6 16. Kich thich vao nhitng huyét nay, co tac dung diéu tri cac bénh cap tinh doc theo duéng kink va thudc ndi tang lién quan tuong ting. 78 Cac huyét Khich Kinh Huyét Khich Phé Khéng téi 3 kinh amd tay Tam Am khich Tam bao lac Khich mén Dai trusng On hin 3 kinh dugng 4 tay [Tam tiéu Hai téng Tiéu tring Dudng lio Ty | Dia co 3 kinh 4m é chan Than Thuy tuyén _ Can Trung dd Vi Luong k a 3kinh duongéchin | Bang quang Kim mén_ | Dom Ngoai khau Am kiéu Giao tiv Cac kinh Ky | Am duy Tric tan Duong kiéu Phu dvong Duong duy Duong giao 7- Tam huyét Hoi Dé 1a nhitng huyét thudng dimg, mdi Inyét déu 6 Jién quan vedi bénh ly thnde mot t6 chite nhat dinh: nhw huyét Dan trung, cé tac dung déi véi hé hé hap, duge chi dinh diéu tri phimg chimg tite ngyte, ho. v.v.... 8 huyét Héi va cac té chic hitu quan dude ké nhut sau: 8 huyét Hoi Té chite Huyét Hoi 4 | Tang . Chiteng mén Phi Trmg quan | Khi Dan trung Huyét Cach du 79 Can Dudng ling tuyén Cot Dai trit _ Tuy Huyén chung Mach Thai uyén 8-8 huyét Giao hi ciia 8 kinh Ky Trong s6 12 kinh chinh, c6 8 huyét 4 chi giao tiép vdi 8 kinh Ky. Kich thich vao nhiing huyét nay, o6 tac dung diéu tri nhimg bénh thuéc cac kinh chinh cing nhw thuée cac kinh Ky. Xem bang sau day: Huyét Giao héi cia 8 kinh Ky Kinh chinh Huyét Giao hoi Kinh Ky Ny Céng ton mach Xung Tam bao lac Néi quan mach An. duy Tiéu trang Hau khé mach Déc Bang quang Than mach mach Duong kiéu Tam tiéu Ngoai quan mach Dwdng duy Dom Tic lam khap mach Dai Phé Liét khuyét, mach Nham 80 Chién hai mach Am kiéu Chuong III HUYET VI CG¢@ 14 DUONG KINH V4 HUYET KY A- PHUGNG PHAP XAC DINH HUVET VI Trén lam sang, dé xac dinh vi tri huyét, thudng dimg 3 phvong phap sau day: (1) Do theo t¥ 1é Nhiéu bé phan khac nhaw trén co thé c6 thé do theo chiéu doc hose chién ngang: doan do cé thé chia thinh tig phan bang nhau. Méi phan 1a mat don vi ty 1é hay don vj déng nhat. qui thinh tac theo sach nay. Thi du, cAng tay ctia nguai bénh, ké tit lan chi cd tay dén nép khuyu do dutge 12 tic. huyét Néi quan divide xac dinh 14 “6 mat trong cang tay, phia trén diém giita lin chi cé tay 2 tac". Phong phap nay cé thé ap dung titéng déi chinh xéc cho ngitai ]én Hin tré em, cho moi tang nguai khac nhau, dit béo hay gay, cao hay thap, vi chiéu dai cha tac ciing sé thay déi theo ty 1é. (Mudn do theo ty 16, xem hinh 29 va bang sau day). Bang ding dé do theo ty lé Khoang cach Tac Ghi chit Tix ch&a téc trée tran dén chin) 12 a Néu cae duténg chan téc c sau gay . a a khéng diige xac dinh r6, Dau Tir chan tc _brude tran déi 6 thé Jay sé do tit diém quing gitta 2 dau léng may. gitta 2 dau long may | Tw chan téc sau gay dén mdm = 3 dén mom gai dét C7 1A gai dét song C7 8 tac. | ‘Ti chan téc gitta hai ving thai) 9 (Gita 2 mom tram xtiong| duiong chim cing do dude 9 tac. 81 9 tae Hinh 29. Dow vi ty Ne Khoang cach gitta 2 ntim vi. 8 Tw dau dudi xudng ttc dén gitta 8 Mat trudc léng nguc ron dude do theo khoang lién svn. Bé rong etia Nguc Tit gitta rén dé ba trén xuong 5 . . . . khoang lién stn do a au. é bung duige 1. 6 tac ‘Tit nép nach dén dau xvdng swtén 12 | cut tht 11 Lung {Ba trong xvong ba vai dén dudng! 3 Dé xac dinh huyét gitta hing. chiéu doc htng, khoang lién dét séng c6 thé dude ding| lam méc. Chi = Ngang nép nach dén nép khuyu.) 9 trén Théng nhat ca mat trong! Tit nép Khuyu den Hin chi cd tay.| 12 | VA Mat ngodi Tit ba trén mau chuyén to dén 19 i gitta xutong banh cha. Thong nhat cho ci cic mat trude, sau va ngodi Chi |Tv gitta xuong banh ché dén| 16 didi ngang mit ca ngoai { . oo ay Tit bé trén xvidng mu dén ba trén| 18 mém trén léi cdu xviong diti. Riéng cho mat trong trong xtiong chay Idi cao mat ca trong. (2) Do theo dé dai ngén tay (hinh 30) Phugng phap nay ding d ngon tay cia bénh nhan lam tiéu chuan ic djnh huyét vj. Néu tam voc bénh nhan cé cing tim vée thay thude. c6 xae dinh huyét vj bing cach ding dé dai ngén tay etia chinh ban than thay thuéc. Sau day 1A mét sé phuong phap do: 83 Hinh 30 1- Do bang ngén tay gitta Khoang cach giita cudi hai nép Lin khép dét 2 cha nyén tay gitta la 1 c déng than) 2- Do bing ngén tay cdi Chiéu rong cha dot duong 1 tae ngon tay cai. ngang mite gde mong tay. tiiéng 3+ Do bang 4 ngén tay (tro, gitta, nhan, tit) Chiéu rng ctia 4 ngén tay khép sat nhau, ngang mite dét hai cia ngon tro tudng ditsng 3 tac. Nhiing cach do nay (dtige coi A nhiing cich do thong nbét) gis hon nhiéu, nhung khéng dtige chink xic bing eich do theo ty 16 (3) Xac dinh huyé Ai phau vj theo cae moe gi Nhting bé phan nhw léng may va chan téc c6 thé dimg lam mée 4é x:ic dinh huyét vi d dan. O Img. cac mém gai dét sdng, xitong ba vai (dink gai xvong ba tudng ting véi gai dét D8, bI dudi cia n6 ngang mite véi gai dot D7). cae xvdng sudn (bé dudi cung swdn tatong ting vdi dot LZ) va mado chaw (bd trén ando chau ngang mite dot Ld) déu cuge ding Lim mic do. O ngue va bung, méc do 1a cdc ntim vit. rdn, xVdng tie. xing UM, V.Vv...2 6 tt chi, méc do la cic khdp va Ji cu Ngoai ra, méc tim huyét vi c6 thé dude xac dinh theo mot sé tw thé cha bénh nhan. Thi dy, mudn tim huyét Thiéu hai. ta yéu cau bénh uhén gap khuyu tay thanh géc vuéng, huyét vi sé nam ding 4 dau trong nép khuyu. Dé xac dinh huyét Phong thi, bao bénh nhan ditng thang, hai chi trén khép sat sum. G mat ngoai dai, noi dau mat ngén tay gitta cham dé chinh Ia huyét Phong thi B- HUYET VI CUA 14 KINH CHINH Q) Kinh Thai 4m Phé 6 tay (hinh 31) +11 huyét - soeWah mén (Phé 2) "Trung phi (Phé 1) Thién pha (Phé 3).....} Hip bach (Phé 4)-- Xich trach (Phé 5). Khéng téi (Phé 6) Ligt Khuyét (Phé 7), Kinh cit (Phé 8) ‘Thai uyén (Phé 9) Nex té (Phé 10)- ‘Thigu thuong (Phé 11) Hinh 31 Kinh Thai dm Phé'd tay 1- Trung phil Vi tré: GO trén léng neue, tai khoang lién stan 1-2, céch dudng gitta ngutc 6 tac (hinh 32). Chi dinh diéu tri: Ho, khé thé, dau nguc, dau vai va hing, lac phéi, We Cach cham: 0,5-0,7 tac, huéng vé mat bén léng neve. 2- Van mon Vi trt: Dudi mom cing vai cla xuong dén, tai ché 16m ngoai tam giac co nguc, cach dutsng gitta nguc 6 tac (hinh *39). Chi dink diéu tri: Ho, hen suyén, dau nguc, dau mdi vai ling, tic neue, Cach cham: chim xién 0,1-1,0 tac. 3+ Thien phii: Hinh 32 Vi tri: O mat trong canh tay, phia duéi nép nach tritéc 3 tac, vé phia quay cita cd nhj dau canh tay, bén trén huyét Xich trach 6 tac Chi dinh diéu tri: Hen suyén, chay mau cam, dau mat trong canh tay. Céch cham: Cham thang 0,5-1,0 tae. 4- Hiép bach Vi tri: O mat trong cdnh tay, mt tritdc - ngoai xuong canh ta quay cia cd nh} dau canh tay, cdch phia dui huyét Thién phi 1 tac. Chi dinh diéu tri Céch cham: cham thang 0,5-1,0 tac vé phia Ho, daw ngyc, dau mat trong canh tay. 5. Xich trach Vi tri: O nép khuyn, vé phia quay ciia gau co whi dau canh tay: khi xc 86 Xich teach (Pha s) ———L. Khéng téi (Phé 6) Ligt khuyét (Phé 7) Kinh cit (Phé 8) Thai uyén (Phé 9) Neu té (Phé 10) ‘Thigu thuang (Phé 11). ~ Gan cd nhj dau cdnh tay Xich trach (Phé 5) Hinh 33 Hinh 34 dinb huyét, bénh nhan hai gap cng tay Ini (hinh 33), Chi dinh diéu tri khuju tay va cing tay. Ho, hen suyén, ho ra mau, viém amidan, dau nhite Céch cham: cham thang 0,5-1,0 tac. 6-Khong toi Vi tri: O phia quay ctia cang tay. cach phia trén lan chi cé tay 7 tae (hinh 34). Chi dinh diéu tt: Ho, hen suyén, Ligt khuyét (Phé 7) ho ra mau, viém amidan, dau va kem van dong khuyju tay va cang tay. Ce cham thang 0.5-1,0 h cham oon Hinh 35 tac. 87 7- Liét khuyét Vi tri: G phia trén mom tram quay cach JAn chi cé tay 1. trén. Hofe ki cac ngon tré va ngén cai 2 ban tay bat chéo nhau, huyét 6 tai dau mit ngén tay tré (hinh 35). > vé phia Chi dinh diéu tri: Nhite dau, cig c6, ho, hen suyén. ligt mat Cach cham: cham chéch lén trén 0,5-0,7 tac. 8- Kinh cir Vi tri: Cach Jan chi cé tay 1 tac vé phia trén, 6 mé trong mom tram quay (hinh 34) Chi dinh diéu tri: Ho, hen suyén, dau nguc, dau cé hong, dau c6 tay va ban tay. Céch cham: cham thing hoic cham xién 0,3-0,7 tie, can tranh dong mach quay. 9+ Thai uyén Vi tri: Vé phia gan tay, & dau lan chi cd tay, ngay ché lm dau audi xvong quay, canh déng mach quay (hinh 34). Chi dinh diéu tri: Hen suyén, dau nguc, dau mdi lung vai. Cdch cham: cham thang 0,3-0,5 tae, cin tranb dong mach. New té (Phé 10) ‘Thai uyén (Phé 9) ‘Thai uyén (Phé 9) Hinh 36 88 10> Ngu té Vi tri: Vé phia gan tay, tai diém giita xuong dét ban tay 1. noi tiép gidp da gan tay va da mu tay (hinh 36). Chi dinh diéu tri: Ho, hen suyén, ho ra mau, dau hong, sét. Cach cham: cham thang 0,3-0,7 tac. L- Thiéu throng Vi tri: Vé phia quay cia ngon tay cdi, céch géc méng tay vé phia sau khoang 0,1 tac (hinh 37). Chi dinh diéu tri: Viem amidan, hén mé, suy hé hap, dong kinh, sét. ‘Thiéu thuong (ent 44) Céch cham: cham chéch lén trén 0,1 t&c, hoac trich nan mau Hinh 37 (2) Kinh Duong minh Dai trudng 6 tay - 20 huyét vi - (hinh 38) 1- Thuong duong Vi tri: Vé phia quay cha ngén tay trd, cach géc méng tay 0,1 tac vé phia sau (hinh 39). Chi dinh diéu tri: Cac ching sét, hon mé, tai biéx mach mau nao, dau nhite ¢6 hong va hau Cach cham: cham nan mau bang kim ba canh. 2- Nhi gian Vi tri: O chd lém sat khép xttong ban tay - ngén tay trd, vé phia quay Can ndm chat ban tay dé xdc dinh huyét. Chi dinh diéu tri: Chay mau cam, dau ring, dau hong, dau vai va hmg, 1iét mat, sét. Cach cham: cham thang 0,2-0,3 tac. 89 Nehinh huting (Dai trang 20) Hoa ligu (Dgi truéne 19) Pha dot (Doi truing 18) Thign dink @ai truang 17) Oy cbt ay tring Ue) Kién ngung (Dai truing 15) a ‘Ty nbu (par uneing 14) Tein Tiel: Doi tring 22) Now wan gi trang 2) Thuang duong a trving Y) Khe 1rit (Dat Irweng 11) hi tam i {ok tring 10) ‘Thugng liém (Dar truimg 4) Ha litm (Dyi trang 8) ‘Yam gran (Day trudng 9) gp ede (Dai truzmg 4) Duong kha (Dai truéng 5) “Thige lich (Dai truving 6) nha (Dat truin 7) Hinh 38 - Kinh Decng mrinh Dai trutng d tay 90 ‘Thudne ducing @ai truéng 1) Hop cée (Dai trutdng 4) Hop céc (Dai trudng 4) Hinh 39 a.b 3- Tam gian Vi tri: Vé phia quay ctla ngon tay tro. tai chd Jom gan dau dui xuong n tay 2. Can ném chat ban tay dé xac dinh huy Chi dinh diéw tri: Daw mat, dau rang ham dudi. dau hong, dau day than kinh sinh ba, viém dé va daw nlite cic ugén tay, mu tay, Céch cham: Cham thang 0.3-0,7 tie 4- Hop cée Vi tri: (a) O gitta xutong dét ban tay 2, phia quay (hinh 39b). (b) 6 ché 16i phat ctia co khi ngén tay cai vA ngén tay trd kep sit nhan (xem hinh 39a) (c) Khi duéi cing ngén caifva ngén trd, huyét sé nam gitta dudug néi khdp cac xitong ban tay 1 va 2 véi mép da, c6 xv hitdng chéch vé phia xttong ban tay 2 (hinh 39b). Chi dinh diéu tri: Nhite du, dau ring. vi hong hau, dau mat, liét ma khép ham dvdi, ra nhiéu hodc mn amidan, viém mii, viém buéu c6 ddn thuan, dau va liét chi trén, vidm a it mé héi, cam Janh c6 sét, v.v... Cach cham; (a) Cham thang 0.5-1.0 tac. (b) Cham hiténg mai kim vé hnyét Lao cung, sau 1.5 tite. gt 5 Duong khé Vi tri: Vé phia quay ctia mu cé tay. Khi ngén tay cai vénh lén trén, huyét nam 4 ché Iém gitta gan cac co dudi ngin va dudi dai ngon cai (hinh 40). Chi dinh diéu tri: Nhitc dau, dau mit, diéc, 0d tai, dau rang, dau cé tay va ban tay, chitng khé tiéu d tré em. Cach cham: Cham thang 0,3-0,5 tac. 6- Thién lich Vi tri: Phia trén huyét Dugng khé 3 tite. Chi dinh diéu tri: Viém amidan, liét mat, dau cdng tay, chdy mau cam. pha thing. Céch cham: Cham thang hoac cham xién 0,3-1,0 tac. 7- On hou Vi tri: Cach huyét Duong khé vé phia trén 5 tac, trén dang néi huyét Duong khé véi huyét Kliic tri, Gan co dudi dai ngén tay cai Gan cd dudi dai ngén tay cai 1 Duong khé (Dai trung 5) | camel } Gam co dubi ngé ngén tay eai Duang khé (Dai truang 5) Gan ed dudi ngdn ngén tay edi Hinh 40 92 Chi dinh diéu tri: Viém da day, viém tuyén mang tai, viém Indi, dau nhite vai va cdnh tay, Cach cham: Cham thang 0,5-1,0 tac. 8- Ha liém t Khiic tri. Chi dinh diéu tri: daw khuyu tay va canh tay. dau bung, viém vii. Vi tri: Cach 4 tic phia dvéi huy Céch cham: Chim thang 0,5-1,0 tic. 9- Thuong liém Vi tri: Cach 3 tac phia duéi huyét Khnic tri Chi dinh diéu tri: Dau méi vai lng, ngtta hoiic t@ dai chi trén, sdi bung, dau bung, Cach cham: cham thang 0,5-1,0 tac. 10- Thi: tam ly Vi tri: Trén dung noi huyét Duong khé va huyét Khtic tri, cach 2 tac bén dudi huyet Khic tri. Chi dinh diéu tri: Dau vai va canh tay, co gia Cach cham: Cham thang 1,0-1,2 tac. . Liét nitta ugudi. 11- Khite tri Vi tri: O ché lém tai dau ngoai nép khuyu. Tai diém chinh gitta dvang néi huyét Xich trach véi mém trén Iéi cau ngoAi cia xuong canh tay, khi khuyu tay hai co lai (hinh 41). Chi dinh diéu tri: Dau vai va canh tay. liét chi trén, sét, cao huyét ap, chitng mia von, cham, viém da thén kinh, dau khép khuyu vi phan mém xung quanh. Cach cham: Cham thang, sin 1,0-1.5 t&éc, huénug miti kim vé huyét Thiéu hai. 93 12-Tritu lieu ‘Tritu ligu (Dai trudng 12) Khuc tri Dai truéng 11) Hinh 41 Vi tri: Phia trén mém Iéi cau ngodi cia xviong cdnh tay. d bd ngoai xudng canh tay (hinh 41). Chi dinh diéu tri: Dau, co cing. té Cdch cham: Cham thang 1,0-1,2 tie i khuyu tay va canh tay. 13- Ngit ly Vi tri: O ba truée - trong xvieng canh tay, cach trén nép khuyu 3 Chi dinh diéu tri: Vidm phéi, viém mang bung, dau khuyu tay va cnh tay, lao hach 4 cé (trang nhac). Céch chém: cham thang 1,0-1,5 te, cin tranh doug amach. 14- TY nhu Vi tri; O dau didi co den-ta canb tay, trén dudng ndi huyét. Khiic tri va huyét Kién ngung (hinh 42). Chi dinh diéu tri: Dau va gidm vin dong khuyu tay, cinh khép vai va cac phan mém quanh vai Cach cham: Cham thang 0,3-0.5 tic, hodc cham sau 1.0-1.5 tae theo doc bo truéc xuong canh tay. 94 —--Moém ing vai-din eC Kién ngung Dai trudng 15) ~ Ddu trén xuong canh tay re Ty nhu (Dai tasty ‘Kien ngung Dai tru’ng 15) an Nhu héi Kien ligu Pie. teu TMB Hinh 42 15- Kién ngung Vi tré: (a) 6 ba trutéc-dutdi cita khép mém cing vai-don, phia duéi mdm cing vai, khi canh tay buéng thong. (b) Huyét nam 6 ché 16m ciia mém citing vai khi canh tay gio ngang (hiuh 42). Chi dinh diéu tri: Now huyét Ty nbu Céch cham: Cham thang 0,5-1,0 tac khi canh tay gid ngang, hoc cham xudi kim xuéng duéi 1,0-1,5 tac khi buéng théng canh tay 16- Cu cot Vi tri: O ché lém gitta diu khép mém cing vai - dn vA mém gai xvong ba (hinh 88). Chi dinh diéu tri: Dau vai, Img va chi trén. Céch cham: Chim sau 1,0-1,2 tac, huténg miti kim chéch ra ngoai. 17-Thién dinh Vi tri: Cach bén audi huyét Phi dot khoang 1 tic, 4 ba sau cd tte-ddn- chiim khi bénh nhan ngéi thing, dau cui. Chi dinh di tri: Pau hong, viém amidan, lao hach 6 cé (trang nhac) Cach cham: Cham thang 0,5-1,0 tac. 18+ Phit dot Vi tri: Cach sun tuyén gidp 3 tac vé phia ngoai, giita dau xugng tte va dau xtiong don cita cd ttc- ddn-chiim (xem hinh 68) Chi dinh diéu tri: Ho, nhiéu dim dai, dau hong. Cach cham: Chim thang 0,5-1,0 tac. 19- Hoa lieu Vi trt: Cach bén ngoai hu t Nhan trung 0 Chi dinh diéu tri: chay mau cain, tic mai. Hiét mit cham: Cham xién 0,3-0,5 tac. 20- Nghinh huong Vi tri: Nam tai rank miti -ma bén ngoai canh ntti (hinh 43) . Nghinh huong Chi dinh diéu tri: (Dai trudng 20) Viem mii, vim xoang. Jiét mat. Caéch cham: Cham xién 0,3-0.5 tac Hinh 43 (3) Kinh Duong minh Vi 6 chan + 45 huyét - (hinh 44) 1- Thita khap Vi tri: © tai diém giita khodng cach ti ba dudi hé mat dén nhan (hinh 45). Chi dinh diéu tri: Viem mang tiép hgp. bang do nhict. cin thi, teo day than kinh thi, wv... Céch cham: Cham thang 0,3-1,0 tic, Bao bénh nhan nhin ngude én. kim cham sat bi dui hd mat (hinh 46) 96 Dau duy (Vi8) ‘Thita khap (Vj 1) Tat bach (Vi 2) Cut liu (Vj 3) Ha quan (Vj 7) Diathutong (Vi 4) -- Giap xa (Vi 6) Dai nghinh (Vi 5) Nhan nghinh (Vi 9) < Thay dat (Vi 10) Khuyét bén (Vj 12) Khi x4 (Vi 11) Khi ho (Vi 13) Kho phing (Vi 14) 6c € (Vj 15) Ung song (Vi 16) Nha trung (Vi 17) Nha can (Vj 18) Bat dung (Vi 19)-J ‘Thita man (Vj 20) Luang mén (Vi 21), Quart mon (Vi 22) Thai at (Vi 23) Hoat nhue mon (Vi 24) ‘Thien khu (Vi 25) PF Ngoa lang (Vi 26) Dai cy (Vi 27) Thay dao (Vi 28) Qui lai (Vi 29) Khi xung (Vi 30) inh 44: Kinh Dutomg minh videhan 2-Tw bach Vi trr: Cach hén didi huyét Thita khap 0.7 tac, tai chd Lom dhidi ho mat (hinh 47). Chi dinh dieu tri: Liét mat. ec bénh vé mat. mi mat co gidt. nlite daw Ctich chan: Chim thing 0.2-0.3 tae, hoac cham ngang 1.02.0 te. mai kim hung vé huyét Gidp xa. 97 3+ Cu lieu Vi ni: Thing phia audi huyet Ta bach D ng voi bi dvisi can mnhi, phia ngoai ranh miii-ma. Chi dinh dieu tri: Liét mat. chay mau cam. dan rang, dau nhite mai vA ma Cach cham: Cham xién 0.3-0.5 tac. 4- Dia thong Vio nr Cach khoé midny Ud tae ve phia ngoai, (hinh 47) Chi dinh dieu tri: Liét mat. dau day tha kinh sinh ba. tang. tiét mute bot Cach cham: Cham xién 0.5 tie. hoje chim ngang 1,0-2,0 tic; huéng miiti him vé hnyét Giap xa S- Dai nghink Vi pr Phin trude soc ham. 6 b6 ditéi cs nhai, man thé mach ranh ham dvi. Chi dinh dieu tri: Dan rang. vidm tuyén dong mang tai, het mat. Cach cham: cham thaug hoae cham xien 0.5-1.0 tive 98 Bé quan (Vi 31) Phuc tha (Vj 32). Am thi (Vi 33). Latong khau (Vi 34) Déc ty (Vi 35) Tic tam ly (Vj 36) ‘Thugng cut hw (Vi 37) Diéu khau (Vi 38) Phong long (Vi 40) Ha cu hu (Vi 39) Giai khé (Vi 41) Xung duong (Vi 42) Ham ede (Vi 43) Noi dinh (Vi 44) Lg doai (Vi 45) Hinh 44b Kinh Duong mink Vj d chain 16 tae ’ ‘ Tinh minh / (Bang wang) 1 ‘ Thita khap ( Nhan cdu ~.. ‘Thita khap (Vj 1) Ranh dudi 6 mit... Xuong gd ma 6+ Giap xa Vi trf: Phia trtéc- trén géc ham. khi can rang. co hai néi han len (hinh 48). Chi dinh dieu tré Dan rang, liét mat, viem tuyén mang tai, co ctmg ed nhai Cach chai: Cham thang 0.3 tac, hoje cham ngang 1.0-2.0 tae. huiéug Neu you (Ky huyét 3) s Toan trie HE (bang quang nO z- o z / SSS ‘Ty trie khong (Tam tiéu 23) © Déng ti liéu (Dom 1) = ay WP cau hay (ky huyét 4), ~. - Tinh 46 ‘Tit bach (Vj 2) Dia Uhuong (Vj 4) — Hfinh 47 33. mai kim vé huyét Dia thuang. 7- Ha quan Vi Wi: Tai chd lom 6 bs avs Nisng go ma. phia trude mom Ti xvong ham didi, Xac dnb huyét khi ngam miéng (hinh 48). Chi dinh diéu tri; Ligt mat. dau da khép ham avéi y than kinh sinh ba, dau rang. vie Cach cham: Cham thang 0.5-1.0 tite Suit ede (Dam 8) ‘Thai duong ° aA (ky huyét 2) Cung go ma ~--—Khuyét tung Ha quan (Vi 7) uae 1am dudi Co cht Géc xuong ham duéi ‘ocan Giap xa (Vi 6) Minh 48 8- Dan duy Vi tre: Phia trong dving chan t6e trude 6 géc tran, cach 0.5 tée Chink 44a) Chi dinh diéu tri: Vhite dau. dau mat, chay nutée mat. Cach cham: Cham luén kim didi da 0.3-0,5 huéng kim ra saw hoac ra trudc 9- Nhan nghinh Vj trv: Phia saw dong mach clink goc, 6 bis tide ed Ge-don-chim, mé 100, bén sun tuyén gisip (hinh 68) Chi dink dieu tri; Cao huyét ap. hen suyén, dau hong. avait tieng n6i Cach cham: Cham thang 0.5-1.0 tac. can tranh déng mach canh 10+ Thuy dot Vi tri O bs trvide co tte- ddn-chiim, tai diém cach déu gitta huyét Nhin nghinh va huyét Khi xa Chi dinh diéu tri; Dau hong. hen suyén Cach cham: Cham xién vao trong. 0.5-1.0 tac. A1- Khi xa Vj tri: Thang phia duéi buyét Nhin nghinh: 6 ba tren sitsag don Chi dinh dicu tri: Daw hong, khé tha. cing 66 Cach cham: Cham thang 0.3-0.5 tac. 12- Khuyét bon Vi ert: O gitta hé trén don, theo dudng nim vii. Chi dinh diéu tri: Daw hong. hen suyén, viém mang phéi. dav thin kin lién sun Cach cham: Cham thang 0.3-0.5 tae. can tranh déng mach 13- Khiho Vi fi: Dwi6i did pita xwong don, cach huyst Trién edd tie ve phia ngodi Chi dinh diéu tri: Hen suyén, viém phé quin, daw ngue va hing. nac. kho tha. Cach cham: Cham xitn 0,5-0,8 tic 14- Kho phong Vi ny: O khoang lién sun L. cach huyét Hoa cai 4 tac ve phia ngoai Chi dinh diéu tri: View phé quan, gian ling uguc, dan ngute va vig ha stim Cach cham: Cham xién 0.5-0,5 tac 101 IS- Oc & Vi tri: 0 Chi dink diéu tri: View phé quan, gin léng neve, dau ngue stn, hen suyén. ocing lién sittin 2, cdch huyet Tit cung 4 tae vé phia ngodi. Céch cham: Cham xién 0,5-0.8 tac. 16- Ung song Vi tr: O khosing lien stan 3. cich huvét Ngoc dudng 4 tite vé phia ngoai. Chi dinh diéu tri: Ho, hen suyén, din ving ha sud. sdi bung. ia chiy. vem vit Cich cham: Chin xién 0.5-0,8 tac, 17- Nha trung Vi 7: O gitta ntim vii, Khoang lién sud 4 Chi y: Huyét nay dimg lam inde dé scic dinh uhting huyét 6 ngue va bung. Khoang cach giita 2 ntim vii 1a 8 tac. Cam cham. cam ert. 18-Nhii can ‘ Vi tri: Thang phia didi ntim vi. tai ché Jom . cha nép vi, Khoang lién sun 5 (hinh 49). 4 tae Chi dinh tri: A Viem vi. thiéu sita, dau Nhii can (Vj 18) ngue . ‘Trung quan (Nham 12) [wong mén (Vj 21) Céch cham: Cham . on 2 tke ‘n 0.5-0.8 tiie = xen » ae © *Thién hu (Vj 25) 19- Bat dung Quan nguyen oy ny Vi mi: Tren ron 6 ‘Trung ove 4 ah 29) ta cach huyét Cit khuyét 2 tie ve phia ngoadi Hinh 49 102 Chi dinh diéu tj: Gian da day, dau than kinh lién sudn. Cach cham: cham thang 0,5-0,8 tac. 20-Thita man Vi tri: Trén rén 5 tae, cach huyét Thrigng quan 2 tie vé phia ngoai. Chi dinh diéu tri: View da day cap tinh va man tinh, dau da day. dau va co cttng co thing bung. Cadch cham: Cham thang 0.5-1,0 tae. 21- Luong mén Vi tri: Trén ron 4 tac. cach huyét Trung quan 2 tac vé phia ngodi (hinh 49). Chi dinh diéu tri: Loét da day-ta trang. viem da day tinh. rdi loan than kinh chtte nang da day, vv... p tinh va man Cach cham: Cham thang 0.5-1.0 tie. 22- Quan mon Vio Chi dinh diéu tri: Dau bung hoac chusng bung, biéng An, soi bung. ia chav, pha thing. Cach cham: Cham thang 0.5 Trén ron 3 tac, ‘ich huyét Kien ly 2 tae vé p ia ngoai. 1.0 tae 23- Thai dt Vi tri: Trén rén 2 tac. cach huyét Ha quan 2 tac vé phia ngoai Chi dinh diéu tri: Dau da day, thoat vi. d Cadch cham: Cham thing 0.5-1.0 tie. dam, ri loan tam than 24- Hoat nhuc mon Vi tre: Tron ron 1 tac, cach huyét Thuy phan 2 tae vé phia ns Chi dinh diéu tri: Non Cach cham: © dau da day, roi loqn tam than m thang 0.5-1,0 25- Thién khu Vj trv: Catch rou 2 Chi dinh diéu tri: Vid trvng-vi Ap tinh hoge min tinh. kiét ly. tie dic vé phia ugoai (hink 49) 103 bon. liét rudt. ia chay tré em, hét cd bung vie rudt thita, tac mat. hoan Ctich cham: Cham thang 0.5-1,0 tae. 26- Ngoui lang Vi tri; Didi rén 1 tac, cach huyét Am giao 2 tac vé phia ngoai. Chi dinh diéu tri: Dav bung. théng kinh Cach cham: Cham thang 0.5-1,0 tae 27- Pai cw c. Vi tri: Dutdi von 2 tie. cach huyét Thach mon 2 tic vé phia ngoai Chi dink dién tri: View bang quang. dau bung, kiet ly. di tink Cuch cham: Cham thang 0.5-1.0 tie 28- Thuy duo Vi fer: Bén dudi ron 3 ich buyét Quan nguyén 2 fe vé phia ngoai Chi dinh dieu tri: View than, viém bang quang. bi tiéu tign, viém tinh Cach cham: 29- Quy lai Jim thang 0.5-1.0 tae. Vi tv: Dudi buyét Thién khu 4 tac, edeh huyét Trung eve 2 tae ve phia ngoadi (hinh 49) Chi dinh diéu tri: Bé kinh. thong kink. sa da con. vim mao tink bon cap tinh, viém khing chau man tinh, thoat. vi. 104 Cach cham: Cham thang 0.5-1.0 tite 30+ Khi xung Vi tr’, Dui rani 5 tive, dich huyé Chi dinh diéu tri: Cé Khitc cét 2 tac vé phia ngoai c chime bénh vé sinh duc-tiét nigu. thoat vi. Cach cham: Cham thang 0,5-1.0 tte: 31+ Bé quan Vj trt: Tit gai chan tritée- trén chay thang xuéng gap dutang ngang vdi ba dudi khép mut (hinh 50). Chi dinh dieu tri: Lidt chi dudi, liét ntta ngudi, thap khép. Cach cham: Cham thang 1,0-L.5 tie 32- Phiue the Vi tri: Phia trén bo trén xuong banh che 6 tac (hinh BL). hoac wp bin tay lén xuong banh ch Lin chi 6 tay dat gitta dau géi, cac ngén tay chum ai. Dat nit ngén tay gitta cham da diu la huyét. Chi dinh dieu tri: Dau. liét chi dudi, Hét nita ngudi Cach cham: cha 1.0-1,.5 doc bd ngoai xviong dati 33- Am thi Phue thé (Vi 32) inh 51 Vi tré O ché lm ben trén hi trén- ngoai xuong banh ché 3 tac Chi dink diéu tri: Daw hoae lidt khép goi vi cang chan Cach cham: Chim thang 1,0-1.5 tae 34- Luong khiu Vi tr: O ché lom, cach ba trén-ngoai susng banh ché 2 tie. thang plifa trén huyét Dée ty (hinh 52) Chi dinh diéu tri: Dau da day cc phan mém xung quanh Cach cham: Cham thang 1.0 ia chay, viém vit, sting dau khdp gdi va 105 35- Daie ty Vi tri: Bao ngudi venh co dau gdi_ vao Huyét @ ché lam ngay dui xatong banh ché, Lung khau (Vj 34) phia ngoai day ching xutdng banh ché. Huyét nay 1A hém ngoai xvong banh ché (hinh 52). Chi dinh diéu ti Viem khép géi Ctch cham: 0,5-1.0 chéch vao h. Déc ty (Vi 35) tac. xién vi; trong. hoiic cham doc mé sau da ag. hitdng mii kim vé huyét Tat nhan, 36- Tie tam ly Hink 52 inh 52 Vi tri: Dudi huyét Déc ty 3 tac, cach mao chay 1 khoat ngén tay vé phia (hinh 53). Chi dinh diéu tri: Dau da day. non mita, chudng bung. tio bén, ly truc A bénh thude hé uéu hoa. Ngoai ra, cou c6 tac dung boi ngoi an, vidm rudt bé cutdng kién co thé. Cach cham: Cham thang 1.0-1,5 tie 37- Thuong cut hut Vi tri; Dudi huyét Déc ty 6 tae, cach mio chay 1 khoat ugon tay vé phia ngoai (inh 53), vid rudt thita, lit chi duc Chi dinh diéu tri: Dau bung. ia chay Cach cham: Nit huyét Tre tam ly 38- Diéu khau Vi tri; Cach & tic phia dudi dau géi. dudéi huyét Thitgng ew hu 2 tic (hinh 53) 106 Chi dinh diéu tri: Liét hay dau chi duéi, dau da day va dau bung, viém quanh khép vai. Caich Cham thang 1,0-1,5 tae. cham: 39. Ha cw hw Vi pr: Thang ben dudi huyét Thuong cit hu, cach 3 tic (hinh 53) Chi dinh diéu tri: Liét chi dudi. dau bung. Ctich Cham thang 1.0 tae cham 40- Phong long Vi trt: Didi gan géi 8 tae: cach huyét Dieu khaw imdt khoat ngén tay vé phia ngoai (hinh 53). Chi dinh diéu tri Ho. va nhiéu dam rai. choang vang. chong mat. tinh than phan lap. dong kinh. té hét chi dudi. liét nita ngudi, Kho tiéu Cach cham thang L.0-1.5 tac Cham 41- Giai khé Vi tri: G diém gitta mu chan, 5 ai lin chi gin co du dai cae ngén chin va gan co dudi dai ngén chin cai (hinh 54). 6 tae I Dée ty (Vi 35) — Tuc tam ly (Vi 36) ‘Thugng cu hu (Vi 37) Diéu khdu (Vi 38) Phong long (Vi 40) Ha cy hu (Vi 39) Hinh 53 Day than kinh mac néng .-. Mat ca ngoai ---— Gidi khé (Vi 41)- Hinh 54 ~~ Day ching chéo ¢6 chain ~ Gan co dudi Ai ngon chan edi Gan cd dusi chung ngon chan —— Néi dinh (Vj 44) LOT Chi dinh dicu tri: Liét chi dudi, sing dau khép 6 chan xung quanh. phan mén Cach cham: Cham thing 0.3-0.5 tac. 42- Xung dong Vi tri: Cach phia truée huyét Gidi khé 1.5 tie, nai li chan. ¢6 th ‘ao nhat cha mu sé thay dong mach dap. Chi dinh diéu tri: Daw mu chan, ligt chi didi, dau rar kinh vie loi. dong Cdch cham: Cham thé ng 0.3-0.5 tae. tedinh déng mach. 43- Ham coc Vi tri: O ché Chi dink diéu tj: Mat simg, pha, soi bung, dan bung. sung daw un chin. viém amidan. kiét ly. n dau ké xuong Cach cham: Cham thang 0.3-0.5 tie. 44- Noi dinh Vi i: Gan ke ugén chan 2 v Chi dink diéu tri: Dan 3, each ké 0,5 tive (sinh 54) day, nhiie daa, viém amidan, kidt ly, daw rang. Céch cham: Chim thang 0.3-0.5 45- Lé doai Vi tri: GO mé ngoai dau ngén chan thit hai, eich géc méng chan 0.1 tie vé phia sau. Chi dinh diéu tri: Cac ching sot, ngti hay mong mj. déng kinh Cach cham: Cham xién 0,1 tite. (4) Kinh Thai am Ty 6 chan -21 huyét: (hinh 55) 4- An bach Vi tri: O mé trong ngén chan cai, cich gée mong chan 0.1 tac vé phia sau (binh 56) Chi dink diéu tri: Chutang bung. tdi loan kinh nguyét. mat ng, neti hay méng mi. rdi loan tam than. Cach chan: Cham thang 0.1 tie 2. Dai dé Vi tri: O mé trong ngon chan cai, phia trvéc - didi Khép xviong ban chan - ngén chan 1, noi tiép giap da gan chan va da mi chan (hinh 56) Hinh 55a Kinh Thai am Ty 6 chan — Chu vinh (Ty 20) Hung husdng (T9 19) ‘Thién khe (Ty 18) Thue dau (Fy 17) Phuc ai (Ty 16) Dai bao (Ty 21) Dai hoanh (Ty 15) Phtic két (TY 14) Pha xa (Ty 13) Xung mon (Ty 12) ‘Ai dink diéu tri: Chuténg bung, dau bung, sot cao, ra mé héi it Cach cham: Cham thang 0,3-0,5 tie. 109 3- Thai bach Vi tri: G mé trong ban chan, phia sau-duéi dau xtong ban chan 1, noi tiép giap da gan chan va da mu chan (hinh 56). Chi dinh diéu tri: Dau da day, chiténg bung, kiét ly, tao bén, nén va fa chay Céich cham: C thang 0,3-0.5 tac. Am 4- Cong ton Vi tri: O mé trong chan, tai ché ban lam & bd triée - didi xiteng ban chan 1, nai tiép gidp da gan chin va da mu chan (hinh 56). Chi dink diéw tri: Dau da day, an kho tiéu, nén, ia chay. théng kinh. Cach cham. Chim thang 0.5-1.0 tie 5- Thuong khau Vi tri: Ké mot duing thang sat ba truée va ba audi mat cd trong. Huyet 6 ché hai dvéng thang gap nhau (hinh 56). Chi dinh dieu tri: Viém da an khé chan, » viém rudt, . dau khdp cd 110 Co man (TY 11) Huyét hai (Ty 10) Am lang tuyén (Ty 9) Dia co (Ty 8) 13 tie Lau cée (Ty 7) Tam am giao (Ty 6) Thong khau (Ty 8)... Cang tan (TY 4). _ Dai dé (Ty 2) An bach (ty 1) Thai bach (Ty 3) Hinh 55b Kinh Thi m Ty é chan Am lang tuyén (Ty 9) Dia cd (Ty 8) T tae Thuong Kkhau (Ty 5) Cong tén (Ty 4) : Lgu ede (Ty 7) ‘Thai bach (Ty 3) oot Dai dé (Ty 2) : , Tam &m giao (Ty 6) . s 6 tic Hinh 56 Hinh 57 Cadch chém: Cham thang 0,3-0,5 tic. 6- Tam am giao Vi tri: Trén chow mat ca trong 3 tac, sat plia sau bd xuong chi Chi dinh diéu tri: S6i bung. chuéng bung, ia chay, kiuh nguyét khong déu, mong tinh, liét duong, di tinh, viém tinh hoan, dai dam, dai dat, bi dai, liét nita ngudi, suy nhuge than kinh. Cach cham: Cham thang 0,5-1,2 tae hoc cham Inténg mii kim vé huyét Huyén chung. 7- Lau coe Vi tri: O ché lém, phia trén huyét Tam Am giao 3 chay (hinh 57). Chi dinh diéu tri: Cluiéng bung, s6i bung, té dai va lanh cdng chan din géi. . dbs sau Xvong Céch cham: Cham thang 1,0-1,5 tic. 1lt 8- Diacoa i tri: Dudi huvét Am ling tuyén 3 ti y (inh 57). Chi dinh diéu tri: Daw ing, cluténg bung. thong kinh hoac rong kinh Cach cham: Cham thang 1,0-1.2 tie. bd sau xudug cl 9- Am lang tuyén Vi tri: O ché lm trén bd dudi léi cau trong xudng chay. ngang mite véi 16i ct xudng chay (hinh 57). Chi dinh diéu tri: Chuiéng bung. phi thing, bi dai. dai dim. mong tinh, kinh nguyét khéng déu, kiét ly. Cach cham: Cham thang 1.0-1,5 huyét Dutang ling tuyén. ‘et howe cham hudag mai kim ve 10- Huyét hai Vi tri: Cach bo trén xvong banh ché 2 tie vé phia trén, gitta ché phinh ca co rong trong (hinh 58) Cach xac dinh huyét don gian: ngéi déi diéu bénh uhan, long ban tay phai thay thudée dat Jén xudng banh ché trai ctia bénh nhan: huyét m tai ché dau mit ngon thude (hinh Hinh 58 tay cai ctia tha 58). Chi dinh diéu tri; Kinh nguyét khong dén, chay univ tit cung co nang. Cach cham: Cham thang 1,0-1.5 H+ Co mon Vi tri: Trén huyét Huyét hai 6 tac Chi dinh diéu tr phia trong co may (hinh 55). f dai, dai dam, ém hach bach huyét ving ben Cach cham: Cham thang 1.0-1,5 ic. tranh dong mach 12- Xung man O bén ngoadi dong mach dhi, phia ngoai diém gitta bd trén khop Chi dinh dién tri: Vi thoat vi tinh hoan, viém tii tinh. viém ndi mac tit cung. - Cach cham: Cham thang 0.7-1.0 tae. tranh déng mach 13+ Phii xd Vi tri: Trén huyét Xung mon 0,7 tie: A tac, ‘ich phia ngoai diing gitta bung Chi dinh diéu tri: Dau bung. thoat vi. viém rudt thita, tao bon Cdch cham: Cham thang 0.7-1,0 tac 14- Phiic ket Vi trv: Duidi huyét Dai hoanh 1. 4 tac. ich phia ugodi dudng gitta bung Chi dinh diéu tri: Daw quanh ron, thoat vi, ia chay. Cach cham: Chim thang 0.7-1.0 tic 15+ Dai hoanh Vi tri: CAach ron 4 vé phia bén ngoai. thang duémg nim vi. mé ngoai cd thang bung (hinh 55). Chi dinh dicu tri: Dau bung, khé tiéu, tao bon, liét rugt. ia chay sinh tring diténg rudt. Céch cham: Cham thang 0.7-1,0 tate. 16+ Phiic ai Vi art: Phia tren huy Kien ly 4 tae ve phia ben ngo’i Chi dinh diéu tri: Dan bung, khé tien, tao ban, kiét ly Cich cham: Cham thang 0,7-1,0 tic. ét Dai hoanh 3 iic. cach huyé 17- Thue du Vi rrr: 6 khoang lién sun 5, cach dvdng gitta ngute 6 tae vé phia bén ngodi. 113 Chi dinh dieu tri: Dau tite ngute va ving ha sin. Cach cham: Cham xién 0,5-0,8 tac. 18- Thién khé Vi tri: O khoang lién sun 4, cach dung giita ngue 6 tie ve phia ben ngoai. Chi dinh diéu tri: Daw ngute. ho, viém vit. thiéu sita. Cach cham: Cham xién 0,5-0,8 ta 19- Hung huong Vi tri: O khoang lién sitén 3, cach duty gitta ngue G6 tite vé phia ben ngodi. Chi dinh diéu tri: Daw tite neue, siton va ving ha suan Cach cham: Cham xién 0,5-0.8 ta 20- Chu vinh Vi tri: G khoang lién swan 2, cach ding gitta ngve 6 tac vé phia ben Chi dinh diéu tri: Daw tite ngute, siti va ving ha sun, ho. Cach cham; Cham xién 0.5-0.8 tac 21+ Dai bao Vi tré; 6 dung nach gitta, khoang lin sudn 6 (hinh 91). Chi dinh diéu tr minh may. tit chi ra rai. Céch cham: Cham xién 0,5-0,8 tac. an khap Dan ngute. sun va ving ha suw6n. khé thd. (5) Kinh Thiéu am Tam @ tay -9 huyét- (hinh 59) I- Cue tyén Vi tri: O giita nach, can déng mach nach (hinh 59) Chi dinh diéu tri: Daw canh tay, liét chi trén, mat sita, dau ving tim. sving dau khép vai va phan mém xing quanh Cach cham: Cham thang 0.1-1,0 tae. 114 2+ Thanh linh Vi tri: Phia trén khuyu tay 3 tic 6 nh trong cd nhi dau canh tay Chi dinh di Dan suan a oy A ving ha sun. vai va canh tay. Thiéu hai (Tam’3) Ctich cham, Thanh linh (Tam 2) Cham thang 0. Cue tuyén (Tam 1) 3- Thiéu hai Vi ni: OG gitta dau trong cha nép gap Thanh linh (Tam 2). s 9 tate Khuyiut tay va mom Thigiv hai (Tm 3). trén 14i cau trong cia xuong canh tay, khi co khuyu tay (hinh 60) Théng ly (Tam 5) Chi divh —digu ThAn mon (Tam PA tri: Ban tay t@ dai, tay sving dau khép khuyw ofTam 4) y va canh (Tam 6) run cang Thiéu phi (Tam 8) dau that nguc, ‘Thiéu xung (Tam 9) va phan mém xung quanh. Cach cham Cham thang 0,5-1,0 s Hinh 59 4- Linh dao Kinh Thisu aim Tam o tay Vj tri: Vé phia tru. gan c@ tay, 6 phia quay cia gan co try untéc, phia trén huyét Than mén 1.5 tie (hinh 61) Chi adinh diéu giz: Dau that nguce. dau day than kinh trn, dau khép, hysteria. Cach cham Chim thang 0.3-0.5 tac. S- Thong ly Vi tri: Vé phia tru cia cé tay, 6 phia quay cita gan co tru trudc, trén — huyét Than mon 1 tae (hinh 61) Chi dinh diéu tri: Mat tiéng dot ngot. mat ngon ngit. cling hadi, mat ngu. danh tréng nygue. dau cé tay va cin tay Mich cham: Cham thang 0.3-0.5 tae. 6-Am khich Vi tre Ve phia tn cua co iay, dO phia quay cua gin co tru true. phia wren huyét Than mon 0,5 tae (hinh 61). Chi dinh diéu tri: Suy nhuge than kink. dau that gue. danh trong ngue. ra md hédi trom. Cach cham: Cham thang 0.3-0.5 tae, 116 Thiéu hai (Tam 3) LY Hinh 60 Thiéu hai (Tam 3) py Linh dao (Tam 4) 10.5 tae Thong ly (Tam 5) Am khich (Tam 6) ‘Than mén (Tam 7) 1.5 tale Hinh 61 7- Than mon Vi tri: VE phia try ctta 6 ta’ quay cita gan co tru trite (hin GL) Obs sau xvong dau, tai ché lam, vé phia Chi dinh diéu tri: Net hay mong mi, mat 0, hyste: i. Jo An, dnb tong neue. Cach cham: Chim thang 0.3- hoac cham mui kim hudng doc be. ngoai cd tru trude va bI dudi xusng dau ve phia quay. cham thang 0,3-0.5 tic. 8+ Thiéu phi Vj Tri: Vé phia gan tay, giffa hai xuvong ban tay 4 va 5, ding ké hai Jiu ngon nhan va ngon tit khi ban tay nam lai (hinh 62) Chi dinh diéu tri Danh tréng nguc, dau Thiéu xung (Tam 9). ‘Thiéu pha (Tam 8) nguc, ngita am hé, bi dai, dai dim, néng gan tay. Hinh 62 Cach cham: Cham thang 0,3-0,5 9- Thiéu xung Vi tri: Vé phia quay ctta Wngén tay lit, eich gée mong Khong 0.1 tie vé phia sau (hinh 62) Chi dinh diéu tri: Dinh trong nguc, dau ngye, tai bis mach miu nao. Cach cham: Cham thang 0,1 tac. (6) Kinh Thai duong Tiéu trudng & tay -19 huyét- (hinh 63) 1+ Thiéu trach Vi tri: Vé phia try cha ngén tay tit: cach yoc mong tay khodng 0,1 tie vé phia sau (hinh 64) 117 Chi dinh diéu tri: Nite diu, cac bénh vé mat, vidin vit. mitt sita, Cach cham: Cham thang 0,1 tac. 2- Tién coe Vi tri: O khe truée vé phia tru cia khép xvong ban tay-ngén tay wit Khi nam ban tay, huyét nam 4 noi ti@p gidp giita da gan tay va da mm tay ctia nép ngang thit nhat (phia trude) do khdp xvgng ban tay - ngén tay ut tao thanh. --Thinh cung trudng 19) ~-Quyén ligu (Tiéu trudng 18) -Thién dung (Tigu trudng 17) Thién song (Tiéu truang 16) < Kién trung du (Tiéu truding 15) Binh phong (Tiéu trung 12) Nhu du (Tiéu trudng 10) Kién ngoai du Khite vién - Thién tong (Tiéu teusng 11) (Tiéu truéng 14) (Tiéu truang 13) | Kién trinh (Tiéu trudng 9) ‘Tiéu hai (Tiéu trudng 8) Chi chinh (Tiéu trudng 7) Duéng lao (Tiéu truang 6) ~Dugng cdc (Tiéu trudng 5) Uyén edt (Tiéu trudng 4) Hau khé (Tiéu trugng 3) Tién céc (Tiéu tru’ng2) ‘Thiéu trach (Tiéu trudng]) Hinh 63 Kinh Thai ditong Tidu truing d tay 118

You might also like