Nng lng ht nhn & L thuyt phn tch

ri ro
Vietsciences-Phm Vit Hng

25/05/2010

Nhng bi cng tc gi

Sau v n nh my in ht nhn Chernobyl nm 1986, ngnh nng lng ht nhn

mt uy tn nghim trng. Nhng trong bi cnh i nng lng hin nay, ngnh
cng ngh ny ang c du hiu hi sinh, nh c trn an bi mt nim tin c bn cho
rng cng ngh ngy nay tin b hn, m bo an ton hn, v khoa hc cho ra i
mt l thuyt mi c gi l Phn tch ri ro theo xc sut (Probabilistic Risk
Analysis) cho php lng trc mi ri ro lin quan ti nhng h thng cng ngh
phc tp nh h thng ng hng khng hay nh my in ht nhn, v.v.

Nhng khi nim ti thiu v xc sut dy chng ta rng xc sut ch l mt kh

nng d on, thay v mt thc t hoc s xy ra. Thc t ch biu l mt kt qu n
khp vi xc sut d on khi s php th tng ln v hn s kin din ra trong mi
php th l hon ton ngu nhin, khng th on trc c. iu c ngha l xt
cho cng, mt d on v mt s c thc t vn l mt tr chi may ri. chnh l l
do lm nn ci hp dn ca c bc, nhng li chng hp dn cht no i vi nhng
quyt nh c th nh hng ti vn mng ca hng chc ngn hoc hng triu ngi,
thm ch ca ton nhn loi. Vy hy lng nghe kin ca cc chuyn gia v vn ny.
1* V l thuyt phn tch ri ro:

Dng nh nhn thy c nhiu nh khoa hc ang lc quan tu vi thnh

tu ca l thuyt phn tch ri ro nn tin s vt l l thuyt David Peat
vit trong mt cun sch ca ng nhng dng sau y:

Cc nh ton hc v k s sng to nn mt ngnh mi ca khoa hc c

gi l phn tch ri ro, cho php tnh c xc sut chng hn ca mt tai nn ht nhn
xy ra trong mt giai on c th no , v.v. Gi s cc k s thit k c mt ci
bm cho php chuyn nc lm lnh ti mt l phn ng nguyn t. T rt nhiu th
nghim c thc hin trn nhng mu ch th, h c mt nh gi c lng rt tt
v cuc sng hiu qu ca ci bm v xc sut n hng trong vng chng hn 12
thng sp ti. tng cng an ton, h lp t thm mt chic bm th hai hot ng
hon ton c lp vi chic bm th nht. Mc ri ro mt chic bm b hng vo
mt ngy no l kh nh, nhng mc ri ro c hai chic bm cng hng mt lc
li cng nh hn, n mc gn nh khng th xy ra. Tuy nhin cc k s vn c th tnh
c xc sut mc ri ro v cng nh . Nu mt chic bm b hng, mt tn hiu
bo ng s cnh bo h iu hnh, hoc tc ng vo mt h thng computer lp tc
thc hin cc bin php iu chnh khn cp. Nhng c nguy c h thng bo ng cng
b hng nt, do cc k s li phi tnh xc sut c hai bm hng cng mt lc vi
h thng bo ng, bt chp cc kim tra an ton hot ng bnh thng. Bng cch ny,
h c th tnh c ri ro ca mi trng hp hng hc trong mt h thng xy ra
cng mt lc, ng thi yn ch rng cc h thng phc hi sn sng hot ng. H cng
nghin cu mt lot kch bn ti t nht c th xy ra, chng hn nh iu g s xy ra
nu chng may mt chic my bay m sm vo mt nh my in nguyn t, ri thit
k nhng h thng m bo khng hng hc s t ng hot ng khi nhng thm ho
tim tng xy ra. Kt qu cui cng ca nhng tnh ton ny ni vi chng ta rng nguy
c hng hc ti mt nh my in ht nhn l c, mc d nh. Phn tch ri ro c p
dng cho v s tnh hung, chng hn trng hp mt kim sot trong mt my bay phn
lc ch hnh khch, kh nng hai tu ho m sm vo nhau trong mt h thng ng
ngm, nhng virus cht ngi lt khi phng th nghim, cht liu bin i gien ngu
nhin c thi ra mi trng, v.v. V l thuyt phn tch ri ro cha ng nhiu phn
tch tnh ton v kt qu cui cng ca n l mt dy s thng bo mc ri ro, nn
trng n c v rt khoa hc, v do n d ru ng chng ta, lm chng ta yn ch rng
mi vic u c th lng trc c. Dng nh khoa hc dng ci xc nh to
nn mt hng ro vy quanh ci ngu nhin v may ri. Nhng ng bao gi nn qun
rng lun lun tn ti hai lnh vc quan trng ca ci bt nh. Mt l nhng nghin cu
lm c s cho l thuyt ri ro, l vic lng trc nhng hng hc v tai nn c th
xy ra. Trn thc t, iu ny c ngha l mi th m mt k s c th tng tng ra s
c mt lc no hng hc. V s c nhng yu t khng c xem xt, l nhng yu
t b b l hoc nhng s vt b b qua (Tht ma mai v bi kch rng nhng dng ny
c vit ra trc khi xy ra cuc tn cng khng b ngy 11-09-2001, ph hu to thp
i Trung Tm Thng Mi Th Gii ti New York. L thuyt phn tch ri ro c th rt
hay ho khi a ra c mt c tnh nh lng i vi xc sut ca mt s kin c th
thy trc (d xc sut rt nh), nhng s khng bao gi c th d on c ci
khng th d on c. Chc chn l cc kin trc s thit k to nh xem xt kh
nng chy trong to thp v thm ch tnh ti kh nng b hu hoi bi s va p ca
mt chic my bay hng nh. Khung thp c bo v bng mt loi sn ph c bit

cho php chu ng c nhit cao qua mt khong thi gian nht nh m thp vn
khng b mt cng. Ci khng c tnh n trong trng hp ny l hu qu ca mt
va chm bi mt chic my bay khng l cha y xng du). Lnh vc bt nh th hai,
nghim trng hn, l ch nhng h c ri ro thp ch hot ng chnh xc trong iu
kin h tng c s hot ng tt v c u t tt. Gi s mt cng ty hng khng hoc
nhng nh lnh o ca mt nh my in ht nhn c uy tn rt cao v khng h c
nhng khim khuyt nghim trng, mi chuyn u tin trin m . Nhng iu g s xy
ra nu cc nh iu hnh phi lm vic qu sc hoc c tr lng khng thch ng?
y l nhng iu kin c th dn ti nhng sai lm ln. Trong mi tnh hung, bt k
lp t bao nhiu h thng t ng m bo khng hng hc, yu t con ngi khng bao
gi c th b b qun, v vn l mt yu t khng th d on c. Chng hn hy
xt trng hp nhng ngi kim tra khng lu, l nhng giy an ton v hnh m
tt c chng ta u ph thuc vo khi chng ta i my bay. Kim tra khng lu an
ton l mt vn c tm quan trng sng cn, c bit nhm trnh va ng khi my bay
bay tin gn ti sn bay hoc va ct cnh khi sn bay. Nhng ngi kim tra khng lu
London phn nn v vic h phi lm vic qu ti v chu p lc stress rt cao. H
cho rng nhng va chm my bay nghim trng c th s xy ra tr khi iu kin lm
vic ca h c ci thin. Trong trng hp ny, l thuyt phn tch ri ro c p
dng, rt nhiu thnh phn k thut c tr b sn sng v chng lm vic tt, nhng
s iu hnh ca con ngi tr thnh khu yu nht trong ton b dy xch Bt
chp kh nng pht minh sng ch v tng s tri thc khoa hc ca chng ta, vic kim
sot i vi th gii xung quanh, kh nng lp k hoch v on trc cc s kin thc ra
khng vng chc g hn nhng iu chng ta nghi ng. Nhng cng ngh mi ny sinh,
nhng t ph khoa hc xy ra. Nhng bn cnh nhng ch li m chng ta gt hi c,
vn lun lun tn ti nhng ri ro khng th thy trc hoc nhng hu qu ph khng ai
c th d on Phi chng y ch l chuyn thiu suy ngh v s dng ba bi cc
sn phm cng ngh? Phi chng cng ngh l k th ca chng ta hay k th chnh l
nhng suy ngh khng c kim sot ca con ngi? Nu chng ta khng th d on
c tng lai th t nht chng ta cng c th nm c mt s khuynh hng nht nh
v t cnh bo mnh v nhng kh khn ang nm pha trc. Khi phi i mt vi
nhng kh khn , chng ta s khng t ph v sc mnh ca chng ta na. C l y l
mt bc tin tch cc trong t duy. Chng ta phi ch ti nhng cnh bo rng tri thc
ca chng ta khng phi l ti thng. Khng th gii quyt mi s c bng nhng cng
ngh mi. Qu tht cng ngh ng vai tr thit yu trong th gii hin i, nhng n
phi c t ng ch. Phi p dng cng ngh mt cch thn trng da trn nhng
hiu bit sng sut khn ngoan. Phi tha nhn nhng gii hn ca chng ta v cnh gic
khi tin ln pha trc. Chng ta ging nh nhng k b lc vo mt khu rng ti v phi
d dm tin v pha trc, canh chng cc hm by, thm d khu vc xung quanh, v
[1]
m bo sao cho nhng bc chn ca chng ta lun lun an ton .

iu c ngha l d cho l thuyt phn tch ri ro khng nh rng xc sut n

nh my in ht nhn l cc k nh, iu vn c th xy ra. Gio s Nguyn Khc
Nhn, mt chuyn gia hng u trong ngnh nng lng ca Php, ni rt r iu ny:
Ngi ta thng ni xc sut ri ro tai nn ca mt l in Ht
Nhn rt thp trn 1 phn triu (10-6). ng qun rng Chernobyl v
Three Mile Island xy ra lc by gi th gii c di 300 l. Mi tun
Php xc xut trng s c c loto l trn mt phn 14 triu. Tuy
rt kh nhng trung bnh mi tun vn c ngi trng (l c nhin s
ngi mua loto trn hng triu) Cng nghip HN ht sc s,
huy ng hng trm t US dollars, nhng li rt mng manh (fragile), d
v! Cng nghip ny s gp b tc, nu ri ro, mt tai bin HN xy
ra bt c u trn th gii. Ln my phng x s lm d lun hoang
mang[2].
Ci mng manh d v y khng phi do khoa hc v cng ngh,
m do chnh s t ph v bt cn ca con ngi, ci m David Peat coi l
mt yu t bt nh kh lng, v iu ny cng c nh khoa hc
Qu Sn thuc Vin nng lng nguyn t Vit Nam cp n khi ng
nhc li thm ho Chernobyl, nhn k nim 20 nm s kin au thng
ny[3]:
Trc nm 1986 t ngi bnh thng ngh rng c th xy ra s
c in ht nhn. Ngi ta tin vo khoa hc, tin vo s lm ch ngha v
tinh thn trch nhim hon ho ca cc chuyn gia ngnh khoa hc cao
siu ny. Nhng ai sng qua giai on 1950 1970 s thy nhn nh
ny hon ton chnh xc. Thi y, khoa hc ng ngha vi chn l. Mun
bc b mt ch thuyt, ngi ta gn cho n ci tnh t phi-khoa-hc.
Nhng thc cht th sao? Qu Sn cho bit: Nhng Quy phm An

ton ht nhn Lin X c khng m bo c rng cc l phn ng

c xy dng buc phi c yu t an ton ni ti, phi n nh cc
vng cng sut khc nhau, phi tn trng nguyn tc phng ng chiu
su phng tai nn. iu t hi nht l Chernobyl khng c h
thng nh l bo v (containment), yu t quyt nh ca chin lc
phng ng chiu su, khi l phn ng b v, cht phng x b giam
gi trong m khng thot ra ngoi. Nu thm ho Chernobyl khng
xy ra, ai dm tin vo nhng s tht kh tin nh th? Qu Sn ni
tip: cc sai lm thit k cng ch ng vai tr nguy c tim n m
thi. Chnh thi quen coi thng php lut ca con ngi mi bin c
cc nguy c y thnh hin thc nguyn nhn ch yu ca thm ho
nm 1986 dng nh khng phi l trnh yu km ca cng ngh ht
nhn lc by gi m lut l v con ngi.
Nhng ri ro s chng c g ng quan ngi nu l chuyn c
bng . Nhng khng, y l vn s phn con ngi, s phn
nhn loi, m Qu Sn buc chng ta phi trm mnh xung suy
ngm:
Nhng chng c g cha chy c ni au ly hng ca hng
chc vn ngi buc phi ri b xm lng thn thuc. Cng chng ai
trn an c hng triu ngi, sng trong vng tai nn hoc tham
gia khc phc hu qu, lun khc khoi v mt ngy bt hnh no
bnh tt s pht tc trn c th h hoc con chu h. C ngi t st v
tuyt vng. Nhiu cp v chng khng dm sinh con v s a tr ra i
d dng. Cn nim tin ca nhn loi vo nng lng ht nhn th chc cn
lu mi khi phc c.
[4]

2* Nng lng ht nhn, mt li tht ha :

Nh vt l ngi New Zealand Ernest Rutherford l ngi sng lp ra l thuyt
nguyn t hin i. Nhng nghin cu thu o ca ng v bn cht phng x hi u th
k 20 cho php cc nh khoa hc phn chia nguyn t thnh nhng thnh phn nh
hn.
Ngy 16 thng 9 nm 1954, Lewis Strauss, ch tch U Ban Nng Lng Nguyn
T M, dng dc tuyn b mt cch t tin trc m thnh gi bao gm ton nhng
tc gi vit sch khoa hc ti New York rng con em ca h trong tng lai s c
hng mt ngun nng lng in v cng r. Li ha v mt nng lng ht nhn v
hn mt tng phn hu bom nguyn t trong thi bnh nghe nh mt iu nhc
sng tai v mt th gii ang l rng t ni khc kh ca chin tranh. Nhng sau na
th k, li ha khng p ng c lng mong mun, v nng lng ht nhn
nh mt v p m miu ca n bi ni lo lng v gi thnh, v an ton, v v nhng
bi ton nan gii ny sinh t vic thu dn ng rc thi. Trong nhng nm 1970, gi
thnh qu cao ca nng lng in do cc trm cng sut ht nhn sn xut ra buc
ngnh phc v cng cng M phi hu b 121 l phn ng c d tr xy dng. Ri
n nm 1979, mt thm ho may m kp ngn chn ti l phn ng Three Mile Island
Pennsylvania ghi mt vt ln n tng v nng lng ht nhn trong sut mt thp

k, c ni tip bi tai nn Chernobyl gy nn mt ni kinh hong trn ton th gii.

Cn c mng ht nhn ng s nht l hin tng meltdown hin tng phn
ng trong li ca l phn ng vt ra ngoi tm kim sot, nhit c th tng vt n
mc lm tan chy li, gy ra s gii thot nng lng phng x mc khng th ngn
chn. Trong nhng ngy u ca khoa hc nng lng ht nhn, nhng k phao tin n
nhm M tng by t ra mt cu chuyn hoang ng m sau ny c t tn l
Hi Chng Trung Hoa (The China Syndrome), trong ni rng c th v mt l do
no , li ca mt l phn ng ht nhn no ca M c th s b meltdown ri
chy tan ra xuyn qua lng tri t bng ln xut hin trn t Trung Quc (!).
Trong thut ng kinh t cng vy, nng lng ht nhn d nh gi tt nht vn b
coi l mt ni tht vng, v t nht theo nh gi ca tp ch Forbes l mt thm
ho vi kch thc khng l. L phn ng thng mi cui cng hon tt ti M phi
mt 23 nm xy dng vi gi thnh tit kim cng ln ti hn 7 t USD. Tht kh
m ni rng n r tin c.
Chng c g ng ngc nhin khi nhiu nc u chu t b cc chng trnh
xy dng nhng trm cng sut ht nhn mi, trong Thu in v c hin ang ln
k hoch nh ch nhng nh my ang tn ti. Ti M, c v nh mt na dung lng
ht nhn hin nay s tiu tan vo nm 2020 khi cc trm cng sut ang tn ti th c
40 nm tui i ca chng. Tuy nhin, s l qu sm vit li co ph cho nn cng
nghip ny. Vn cn 440 l phn ng ang hot ng trn th gii, v mt na nng
lng in ca cc quc gia nh Php hay Hn Quc vn cn b ph thuc vo cc v
kh ht nhn (nukes). Cc trm cng sut ht nhn mi vn l nn tng ca hoi bo c
lp nng lng ca Nht Bn, v Trung Quc vn lp k hoch tng gp bn ln dung
lng ht nhn ca h trong hai thp k ti.
Thm ch ti phng ty, c nhiu ging iu ku gi mt s tn nhim ln hn i
vi nng lng ht nhn. H a ra l l: cc l ht nhn khng sn xut ra kh gas
carbon dioxide nh knh, do t ng gp vo vic hm nng ton cu (global
warming). Trong nhng nm gn y t c nhng ci tin khng l trong vn
an ton v hiu qu ca cc l phn ng v nhiu chnh ph hin nay ang u t cng
ngh mi m h tin rng s phc hi c cng sut ht nhn trong th k 21.
Cc trm cng sut ht nhn ngy nay hot ng phn ln vn ging nh nhng nh
my t nhin liu c l s. Nng lng nhit c s dng nn mt lung kh gas lm
chuyn ng cc tuc-bin ni vi cc ng c pht in. Nhng iu khc bit trong vic
s dng cng sut ht nhn l ch nng lng nhit c to ra t s ph v cc ht
nhn khng bn vng ca cc nguyn t phng x t nhin, thay v t vic t kh gas
hoc than. Nhin liu c s dng ph bin nht l mt ng v ca uranium c gi l
U-235 c mt trong cc hm m trn khp th gii nh mt loi khong qung. N c
lm sch, c c, v nn li thnh vin trc khi c ng vo trong thanh di to thnh
nhin liu a vo l phn ng ht nhn.

U-235 c tnh phng x. Ht nhn ca n v ra mt cch t nhin thnh hai nguyn

t nh hn, to ra nng lng ng thi gii phng 2 hoc 3 neutrons nhanh (tc nhng
neutrons chuyn ng rt nhanh). Sau nu nhng neutrons ny va p vi ht nhn U235 k st bn cnh, chng li lm cho ht nhn ny tan v, tip tc gii phng thm
nng lng v nhng neutrons mi. Nu c lng U-235 (khong 4kg), th mt phn
ng dy chuyn s bt u v s gii phng mt nng lng khng l: l ci lm cho
v kh ht nhn tr thnh mt v kh hu dit. Trong mt l phn ng, t l phn hu
c kim sot mt cch cn thn bng cch s dng cc thanh graphite thm thu cc
neurons nhanh nm trong s lng vt qu gii hn cho php, do to ra mt ngun
nng lng nhit u n, ngun ny c lm ngui nh mt cht lng, thng l nc
c nn p sut 150 atmospheres.
Cc l phn ng hin nay l nhng con vt to kch s, mi l sn ra mt cng sut
c 1000 MW (1 t watts). Phn li ca l phn ng ht nhn, ni cc thanh nhin
liu, c ng knh khong 4m v c bao bc bi mt thnh vch bng thp dy 20
cm chu ng c p lc khng l ca cht lng lm lnh: cn phi c khong 200 h
thng con lin hp duy tr cho mi trm hot ng mt cch tri chy. Nhng thit k

trong tng lai s rt khc. Mt lin minh cc quc gia cng nghip ho ang nghin cu
pht trin mt th h k tip ca cc l phn ng nh hn (khong 100 MW), n gin
hn (ch bao gm 25 h thng con), r hn, v an ton hn nhiu so vi cc l phn ng
khng l hin nay. Mt mu ch th ca thit k ny c l s xut hin vo nm 2006, v
c th thc s nh du ngy phc sinh ca cng nghip ht nhn.
Nhng bt k l nn cng nghip ny t hiu qu ra sao, vn phn hu ht nhn
lun lun c mt tr ngi ln: Rc thi. Mt l phn ng to ra 20 tn nhin liu tiu th
mi nm, li mt phng x nguy him ko di hn 10000 nm! Hin nay, s lng rc
thi ht nhn mc cao tch t trong 50 nm qua c lu gi tm thi trong cc ao
vng y nc ngui, nhng vic tm mt ch cha lu di c rt nhiu vn phin toi.
Trong 20 nm qua ngi ta tiu tn 7 t USD cho mt nghin cu tm mt ngha
a kh d ti Yucca Mountain, gn Las Vegas, nhng n nay vn cha i n mt quyt
nh thch hp.
Ch c mt hy vng lu di i vi nng lng ht nhn khng c rc thi l nng
lng nhit hch, tc nng lng tng hp ht nhn (fusion) - ngun nng lng t
nng mt tri v cc ngi sao. Trong nng lng nhit hch, ht nhn ca cc nguyn t
hydrogen kt hp vi nhau to ra helium ng thi gii phng mt nng lng khng
l trong mt phn ng t duy tr. V l thuyt, ch cn 25 gram vt liu th c th cung
cp mt nng lng sut i cho mt c nhn trong mt quc gia cng nghip ho.
Nhng c mt bi ton nan gii. Vic kt hp cc ht nhn vi nhau i hi chng phi
c t nng ln ti hn 50 triu C (90 triu F) thng c lc in t thng
xuyn gi cho chng cch bit nhau. mt mc no iu ny ging nh y hai
u cng du ca hai nam chm khng l gn li vi nhau. Bt chp vic u t hng t
dollards vo vic nghin cu nng lng nhit hch t nhng nm 1950 n nay, cc nh
khoa hc iu khin duy tr c mt phn ng nhit hch ch trong vng vi giy.
Nm 1989, Stanley Pons v Martin Fleischmann, hai nh khoa hc thuc i hc Utah,
lm c th gii phi ch v h tuyn b thc hin c mt phn ng tng hp
ht nhn lnh (khng cn to ra nhit cao) trong mt th nghim vi nhng thit b n
gin trn mt bn. Tuy nhin cc nh nghin cu khc tht bi khi lp li th nghim
ca hai nh khoa hc ny, v phn ln cng ng khoa hc n nay khng cng nhn vn
tng hp ht nhn lnh l mt hin tng hin thc na.
3* Kt:
Thay cho li kt, xin nhc li mt di hun ca Albert Einstein, mt trong nhng cha
ca khoa hc v nng lng ht nhn, ngi c trc gic k l khng ch trong khoa
hc, m c trong nhng s kin lin quan ti s phn ca con ngi:
V ti khng on trc c nng lng ht nhn s tr thnh mt mi li lu di
nn ti phi ni rng hin nay n l mt mi e do

Sydney ngy 10 thng 05 nm 2010

PVHg

[1]

Trch kin ca David Peat t ti liu trn trang mng:

http://twm.co.nz/peat_uncertainty.htm
[2]

Trch kin ca GS Nguyn Ngc Nhn trn trang mng Vietsciences

Bi phng vn G.S. Nguyn Khc Nhn v Tchernobyl

[3]

Thm ha Chernobyl - 20 nm nhn li

[4]

Ton b mc ny l bn dch nguyn vn bi Nuclear Power, A Failed Promise? ca

Marek Walisiewicz, trch trong cun Alternative Energy (Nhng dng nng lng thay
th cho nhau) do Nh xut bn DK (Dorling Kindersley) xut bn ti London.

http://vietsciences.free.fr v http://vietsciences.org
Phm Vit Hng