Uticaj puta na ivotnu sredinu zavisi od mnogobrojnih faktora, a

prije svega od postojeih ekolokih potencijala, ranga puta u mrei

i saobraajnog optereenja.
Ako plan putne mree koji se definie u okviru putne mree
drave ili regiona, predstavlja nulti korak u osmiljavanju razvoja
puteva, ostali koraci predstavljaju proces projektovanja koji se
sastoji od etiri osnovna koraka:
1.Generalni;
2.Idejni;
3.Izvoaki;
4.Arhivski.

OSNOVNI METODOLOKI KORACI

Prema uputstvima za izradu projekata puteva, u procesu

planiranja i projektovanju puteva predviena su etiri
metodoloka koraka vezana za zatitu ivotne sredine, i
to:
Studija ekolokog
rizika
Studija
ekolokog
rizika

Studija uticaja na ivotnu

sredinuna ivotnu
Studija uticaja
sredinu

Studija zatite i
unapreenja
ivotne
Studija zatite
i
sredineivotne
unapreenja
sredine

Izvoaki projekat
zatitnih
konstrukcija
Izvoaki
projekat
zatitnih konstrukcija

PROCEDURA PROCJENE UTICAJA PUTA NA IVOTNU

SREDINU

Procjena uticaja na okolinu je fleksibilna procedura koja moe

varirati u irini, dubini i po vrstama analize zavisno od
projekta.
Kada se radi o konkretnom projektu putnog pravca, polaznu
osnovu predstavlja Studija ekolokog rizika ukoliko postoji
na nivou prostornog plana.
Radi se uporedo sa Generalnim projektom, sa podlogama
razmjere 1:25000.

Nadlenosti i organizacija procedure procjene uticaja na

ivotnu sredinu

Kao ekonomska, finansijska, institucionalna, ininjerska

analiza, procjena uticaja puta na ivotnu sredinu je dio
pripreme projekta i stoga spada u obaveze investitora.
Investitor ili odgovorni projektant (uz saglasnost
investitora) odreuju rukovodioca studije procjene uticaja
puta na okolinu i u zavisnoti od obima projekta i
ekolokih potencijala posmatranog podruja, zajedno
formiraju odgovarajui radni tim.

Ukljuivanje zainteresovanih slubi

Pitanja vezana za zatitu ivotne sredine obino
interesuju dravne, regionalne i lokalne organe vlasti
pokrivajui irok obim odgovornosti pa je neophodna
koordinacija izmeu zvaninih organa (slubi).
Prvi sastanak, koji treba odrati ubrzo poslije odluke da
se priprema analiza uticaja na ivotnu sredinu, slui za
identifikaciju problema, vrsta potrebnih analiza, izvora
relevantnih
ekspertiza,odgovornosti
i
planiranje
procedure procjene uticaja na ivotnu sredinu.

Ukljuivanje zainteresovanih grupa i nevladinih

organizacija
Prilikom izrade projektne dokumentacije i realizacije
projekta, a posebno pri pripremi procjene uticaja na
ivotnu sredinu potrebno je u potpunosti uzeti u obzir
poglede ugroenih grupa i nevladinih organizacija.
Jedan prilaz koji se dokazao uspjean u mnogim zemljama
da se prvi zajedniki sastanak iz prethodnog stava proiri
na javnu tribinu sa predstavnicima zainteresovanih grupa i
nevladinih organizacija.

Panelno savjetovanje o problemima ivotne sredine

Za
velike projekte koji imaju ozbiljan i
multidimenzionalan uticaj na ivotnu sredinu,
preporuuje se organizovanje panelnog savjetovanja sa
nezavisnim, meunarodno priznatim specijalistima za
zatitu ivotne sredine.
Takav panel bi trebao da se organizuje bar jednom
godinje, sve dok projekat tee i dok se pitanja u vezi
zatite ivotne sredine ne rijee na zadovoljavajui nain .

Operativni elementi procedure uticaja puta na ivotnu

sredinu
Glavni koraci u operativnoj proceduri procjene normalno
ukljuuju:
1. Rekognosciranje (preliminarna procjena moguih uticaja),
Priprema projektnog zadatka za pojedine faze procjene
uticaja;
2. Izvrenje procjene uticaja;
3. Projektovanje i izrenje mjera za zatitu ivotne sredine u
okviru projekta;
4. Nadzor;
5. Naknadno vjerovanje i praenje stanja

Rekognosciranje (preliminarna procjena moguih uticaja)

Projekat svrstava u jednu od slijedeih kategorija:

Kategorija A: projekat moe imati razliite i znaajne uticaje na ivotnu sredinu,
vri se kompletna analiza svih moguih uticaja u svim fazama realizacije
projekta.
Kategorija B: Projekat moe imati specifian uticaj na ivotnu sredinu, potreban
je ograniena analiza na ivotnu sredinu.
Kategorija C: detaljna analiza uticaja na ivotnu sredinu nije potrebna, daje se
samo izvjetaj o ptreliminarnoj procjeni.
Kategorija D: procjena uticaja na ivotnu sredinu nije potrebna.

Izvjetaj o preliminarnoj procjeni

O izvjetaju o preliminarnoj procjeni u okviru Studije
ekolokog
rizika, rukovodilac procjene, uz
konsultaciju (po potrebi), sa zainteresovanim dravnim,
regionalnim i lokalnim slubama, treba da:
Identifikuje kljune probleme ivotne sredine;
Identifikuje kategorije od (A-D) i vrstu analize uticaja
na ivotnu sredinu koja se preporuuje:
Pripremi plan za procjenu uticaja

Priprema projektnog zadatka

Priprema projektnog zadatka direktno proizilazi iz

zakljuaka donijetih iz Studije ekolokog rizika pri
emu rukovodilac sa investitorom razmatra ciljeve
procjene uticaja i definie projektni zadatak za istu.
Projektni zadatak treba da obuhvati adekvatnu
saradnju sa zainteresovanim slubama kao i
konsultacije sa interesnim grupama i lokalnim
navladinim organizacijama.

Izvrenje procjene uticaja

Analiza uticaja na ivotnu sredinu za velike projekte obino zahtjeva za
6-18 mjeseci za pripremu i razmatranje. Nacrti procjene uticaja treba da
se daju prilikom kljunih taaka u ciklusu obrade.

Finalna procjena uticaja treba da se dostavi prije procjenjivanja, da bi se

smanjio rizik promjene projektne dokumentacije i zastoja koji bi zbog
toga nastali u ranijim fazama.

Analiza uticaja na ivotnu sredinu prema svjetskim iskustvima uglavnom

kotaju oko 5-10 (%) cijene izrade projekta.

Nadzor

Preporuke procjene uticaja ine nadzor nad izvrenjem

projekta u oblasti zatite ivotne sredine, status mjera za
ublaavanje i podaci iz programa posmatranja
(monitoringa) inei dio u izvjetajima nadzora.
Kada se ostvare glavni ciljevi, moe se ukazati potreba
za posebnom inspekcijom od strane eksperata za zatitu
ivotne sredine.

Naknadno vrednovanje
Arhivski izvjetaj o zavretku projekta koji se unosi u
banku podataka o putevima treba da sadri podatke o:
Uticaja na ivotnu sredinu, bez obzira da li su oni
predvieni ekolokim izvjetajima
Efikasnot mjera za ublaavanje, program monitoringa i
druge aktivnsoti vezane za zatitu ivotne sredine u toku
eksploatacije puta.

PRIMJERI MOGUIH POSTUPAKA PROCJENE

PRELIMINAR
NA
PROCJENA

DETALJNA
PROCJENA

POSTUPAK PROCJENE U
ZAVISNOSTI OD NIVOA
DETALJNOSTI PROCJENE
UTICAJA PUTA NA
IVOTNU SREDINU

PRELIMINARNA PROCJENA
PODACI
NIEG
NIVOA
DETALJNOS
TI

PRELIMINA
RNA
PROCJENA

Definisanje moguih
uticaja putnog
projekta na ivotnu
sredinu, pri emu
postupak procjene
moe da ima razliite
novoe detaljnosti,
zavsino do faze
projekta koji se
sprovodi ( da li
postoji studija
Ekolokog rizika za
posmatrano
podruje, ekonomski
potencijal

STUDIJA
EKOLOKOG
RIZIKA
NE
POSTOJI

PRELIMINARNA
PROCJENA KAO PVRI
KORAK U IZRADI
GENERALNOG
PROJEKTA I KAO
PRETHODNICA
DETALJNE PROCJENE

POSTOJI

PRELIMINARNA
PROCJENA =
STUDIJA
EKOLOKOG
RIZIKA

Kod manjih projekata ili projekata kod kojih se

pokae da ne postoje znaajni negativni uticaju
na okolinu - preliminarna procjen moe biti
ujedno i konana;

Najjednostavnija forma - preliminarna procjena

kao globalna procjena intenziteta i smjera uticaja
(pozitivan i negativan) svakog uticaja posebno
na svaku pojedinanu posljedicu.
Stablo ekolokih uticaja - uticaji kvalifikovani
po hijerarhijskom redoslijedu od najoptijih do
sasvim specifinih, esto uz primjenu
odgovarajuih matrica, a u cilju eliminacije onih
uticaja koji se analizom pokau da e imati manji
znaaj.

STABLO EKOLOKIH UTICAJA PO POJEDINIM

FAKTORIMA
1. Aerozagaenje ( uticaj na ljude, uticaj na klimu);
2. Voda;
3. Sabdijevanje vodom;
4. Zemljite ( nenaseljeni prostor : poljoprivredne
funkcije, uticaj na degradaciju tla, zagaenje tla;
naseljena mjesta: uticaj na prostorni plan);
5. Biotiki faktori ( ekonomska funkcija, ekosistemi,
flora i fauna, uticaj na klimu makroklimatske
promjene);
6. Populaciono zdravlje i socioloki faktori
( zdravstveni problemi, uticaj na saobraaj,
rekreaciona funkcija, socioloki i drugi uticaji);
7. Pejza;
8. Buka i vibracije;
9. Potronja prirodnih resursa.

 Stablo ekolokih uticaja nije fiksirano, ve varira od

sluaja do sluaja zavisno od prirode radova.

Ocjena relativnog stepena vanosti moe se obaviti po
principu stabla odluke , tako to se prvo uticaji (indikatori
koji su u stablu svrstani u pojedine grupe i podgrupe)
pojedinano procjenjuju i ponderiu unutar tih grupa, ime se
dobija korisna vrijednost grupa (tehnika procjena).
Putem pondacije pojedinih uticaja izdvoji se manji broj
znaajnih uticaja za dalju analizu i pri emu se moe doi do
suenog broja varijanti koje uopte ima smisla razmatrati u fazi
detaljne procjene.
Svako ponderisanje ima svoju vremensku dimenziju, tj. skup
ciljeva koji u razliitim vremenski periodima mogu imati (i
najee imaju) razliite vrijednosti ( jednom izvreno
ponderisanje nema univerzalnu vrijednost).

USLOV KOJI MORAJU ZADOVOLJITI DODIJELJENI

PONDERI UNUTAR JEDNE
GRUPE SRODNIH

UTICAJA

Gdje je:
Wk ponder znaajnosti
uticaja k
k simbol reprezentativnog
uticaja

PRELIMINARNA PROCJENA PUTEM MATRICA

Preliminarna procjena putem matrica karakter

kvalitativnog procjenjivanja.
Svakoj eliji matrice se pridruuje odreeni vrijednostni
poen koji pokazuje vjerovatnost vanosti (znaaj, veliinu)
posljedice izazvane daljom aktivnou.
Inforamacije (podaci) koji se u ovoj kategoriji procjene
koriste, po pravilu su nieg nivoa detaljnosti s obzirom da je
osnovni cilj rangiranje varijanti u cilju izbora optimalnog
koridora.
Kod preliminarne procjene se moe koristiti skala u kojoj
znak plus oznaava pozitivan uticaj odreene aktivnosti na
odgovarajuu posljedicu, dok znak minus ukazuje na
tetno dejstvo posmatrane aktivnosti.
Sva parcijalna vrednovanja pracijalnih odnosa (prikazanih
u matrici) se sabiraju kako bi se dobila konana preliminarna

Nema posljdica uticaja

aktivnosti na posljedicu

(+)
1

Manja tetna (pozitivna

posljedica) koja se moe
ublaiti boljim projektom

(+)
2
(+)
3

Znatna tetna (pozitivna)

posljedica

Veoma velika tetna posljedica

(pozitivna) posljedica ili tetna
posljedica ija bi veliina
zahtjevala promjenu projekta te
varijante ili njeno naputanje

VARIJANTA

ZNAAJ
-3 -2 -1 0 +1 +2 +3

V1
V2
V0

Dalje poreenje varijanti nastojei da se izaberu

one sa najmanje tetnih posljedica i najvie
pozitivnih, a tako dobijene varijante predstavljaju
osnov za detaljnu analizu i/ili rad na projektu.

DETALJNA PROCJENA
Kvantitativna procedura u kojoj se povezuju pojedinane

procjene svih uticaja u zavrnu ukupnu ocjenu korisnosti svake

varijante.
Ova analiza se sprovodi u okviru Studije zatite i unapreenja
ivotne sredine koja se radi u fazi Generalnog projekta.
U fazi ideljnog projekta, smisao detaljne procjene je u
konanom izboru optimalne varijante trase puta unutar
odabranog optimalnog koridora.
Detaljna procjena za fazu ideljnog projekta ulazi u okvir
Studije uticaja na ivotnu sredinu sa mjerama zatite i ona
zahtjeva daleko vie vremena i rada.
Detaljan procjena se bazira na analizi vrijednosti velina
odnosno znaanja pojedinih posljedica i rezultujuih vrijednsti

 Veliina (tj.intenzitet) pojedinanih posljedica se

transformie u jednu korisnu vrijednost bez dimenzija u obimu

od 0 do 100 posredstvom odreenih funkcija.

SUMA
VRIJEDNO
STI
POJEDINI
H
POSLJEDI
CA

REZULTUJU
A UKUPNA
KORISNA
VRIJEDNOS
T
VARIJANTE

UKUPNA KORISNA VRIJEDNOST

NEKOG VARIJANTNOG RJEENJA

U=
gdje su:
uk korisna vrijednost
pojedinanog uticaja,
k relativni stepen
vanosti uticaja.

POSTUPAK VREDNOVANJA

U okviru postupaka detaljne procjene potrebno je odabrati

funkciju ocjene za svaki indikator posebno.

Postupak procjene vrijednosti indikatora moe se vriti

pomou preglednog standarizovanog formulara, tzv.
indikatorskog obrasca sa sljedeim sadrajem.

INDIKATORSKI OBRAZAC

1) CILJ:
PODCILJ 1: (ako ga ima)
PODCILJ 2: (ako ga ima)
PODCILJ 3: (ako ga ima)
2) INDIKATOR
a) Kratak opis indikatora (ta izraava posmatrani indikator, u
kojim jedinicama i mjeri)
b) Prezentacija rezultata procjene (pregledan prikaz rezultata
procjene pojedinih varijanata moe se dati u tabelarnom
obliku)

Ciljna godina

Varijanta trase puta

(oznaka)

Vrijednost
razmatranog indikatora
za posmatranu
varijantu

Vrijednost parc.
korisn. (VPK)

- Ciljna godina vremenska odrednica itave procjene

obzirom da svaka procjena uticaja puta na okolinu ima svoju i

vremensku dimenziju
- Vrijednost razmatranog indikatora za posmatranu
varijantu veliina indikatora.
- Vrijednost parcijalne korisnosti predstavlja ordinatu
funkcije parcijalne korisnosti za apcisu jednake vrijednsti
razmatranog indikatora za posmatranu varijnatu.

3) Detaljan opis i objanjenje faza i postupaka prorauna

indikatora.
4) Nain mjerenja pojedinih parametara odnosno nain dolaenja do
podataka vezanih za pojedine parametre (nabrojati izvore podataka).
5) Definisati vrijednosne funkcije - Odreivanje minimalne i
maksimalne vrijednosti koji pojedini indikator moe teoretski imati i
dodjeljivanje vrijednosti parcijalne koristi, tj.veliina ordinata za
maksimalnu odnosno minimalnu vrijednost apscise (za maksimalnu
vrijednost indikatora funkcija parcijalne koristi ima 0 poena dok se za
minimalnu vrijednost indikatora funckiji parcijalne koristi dodjeljuje
100 poena).
Oblik funkcije parcijalne koristi izmeu dvije definisane take moe
biit linearan (najee) ili imati neki drugi oblik.
6) Proraun konkretnih vrijednosti razmatranog indikatora

Vrijednost parcijalne koristi

Vrijednost
indikatora