Komparativna Pravna Historija Skripta

WWW.BH-PRAVNICI.
COM
BH-pravnici.com je portal za pravnike i studente Prava u

BiH. Portal je osnovan 18.2.2009. Osnovala su ga tri studenta
Pravnog fakulteta u Sarajevu. Cilj portala je da uvee sve
pravnike i studente Prava u BiH, olaka studiranje i omogui
to bolji pristup informacijama.
Posjetite na FORUM, razmijenite informacije sa kolegicama
i kolegama. Upoznajte studentice i studente Prava iz drugih
BH gradova.
Posjetite nau SKRIPTARNICU, u kojoj moete pronai
veliki izbor skripti i zakona.
Posjetite nas i postanite dio BH-pravnici.com zajednice!
E-mail: info@bh-pravnici.com
Website: www.bh-pravnici.com
WWW.BH-PRAVNICI.COM
STARA MESOPOTAMIJA
Historijski kontekst
Drava u staroj Mesopotamiji prola je u svom razvoju kroz tri faze. U prvoj fazi nastali su
sumerski gradovi-drave, kao to je Laga. Centralno mjesto u takvim gradovima-dravama
pripadalo je hramu boanstva zatitnika. Stanovnici ovih gradova govorili su sumerski jezik.
U drugoj fazi dolo je do nastanka i irenja teritorijalnih drava. Primjer takve drave bila je
Akadska, koju je osnovao kralj Sargon. Ove drave nastale su pokoravanjem manjih gradovadrava i nisu imale posebna boanstva.Vladari ove drave govorili su akadski jezik. U prvoj
polovini 2. milenija akadski jezik se podijelio na dva dijalekta- babilonski i asirski. U treoj
fazi nastala su multikulturna carstva kao to su: Babilonija, Asirija, Mitani i Hati. Hammurabi
je osnovao dravu koja se protezala od dananjeg Perzijskog zaliva do obala Libana. Pozicija
grada Babilona kao glavnog grada carstva zahtijevala je da se boanstvo toga grada (Marduk)
podigne na nivo najvieg boanstva u panteonu stare Mesopotamije. Poetkom prvog
milenija, Mesopotamija je dola pod dominaciju Asirije. Nakon toga, 539. p.n.e.
Mesopotamija odlazi pod vlast Persije da bi tokom 4. vijeka p.n.e. ovo podruje osvojio
Aleksandar Veliki i uinio ga dijelom helenistikog svijeta.
Organizacija vlasti
Stanovnici stare Mesopotamije, koji su ivjeli u naseljima pokraj rijeka, identifikovali su se
kao pojedinci zajednica u kojima su ivjeli. Vlast u tim zajednicama pripadala je savjetima
uglednih mukaraca-graana. Vei gradovi bili su podijeljeni u distrikte koji su se zvali daggi
na sumerskom, ili babtum na asirskom jeziku. Od poetka 3. milenija p.n.e. poela je
izgradnja odbrambenih zidova oko naselja. Pojavila se nova klasa vojnih komandanata koji su
se nazivali kraljevi. Istovremeno, postojali su i religijski autoriteti. Nekada su kraljevi vrili
i religijsku funkciju.
Dravna ideologija
Ustanova kraljevstva bila je podrana i obrazloena religijskom ideologijom. Prema mitu
Enuma Eli tvrdi se da je boanstvo Marduk ili Asur uzdignuto na nivo kosmike supermatije
od strane savjeta boanstva, zbog njegove hrabrosti u borbi protiv sila haosa. Nakon toga
stvoreno je ovjeanstvo i osnovan grad Babilon (vrata bogova), koji je postao zemaljsko
sjedite boanskog skupa. U savremenoj literaturi se navodi da je pozicija vladara u
Mesopotamiji bila ograniena s dva faktora, a to su religija, koju su vrili sveenici i dravna
organizacija, u kojoj se pojavljuje skuptina kao stvarna brana vladareve samovolje.
Sudovi i sudski postupak
Najstarija ustanova za suenje u staroj Mesopotamiji bila je skuptina graana. Svi stanovnici
grada sastajali su se i izricali presudu. To se obino dogaalo na mjestu zvanom rebitu. Od
godine 2000.p.n.e. sudske funkcije preuzimaju manje grupe ljudi koje funkcioniu kao sudije.
Kada se radilo o smrtnoj kazni, vladar je funkcionisao kao vrhovni sudija. On je sudsku
funkciju vrio u palati. Kao dokazna sredstva koriteni su pisani dokumenti, usmene izjave
praene zakletvom i ordalije. Uobiajena ordalija bila je bacanje u rijeku. Strankama nije bilo
dozvoljeno da se ale viem autoritetu ili da ponovo pokreu spor.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Pravni izvori
Informacije o starom mesopotamskom pravu temelje se na pravnim zbornicima, miarum
ediktima (pisani nalozi vladara o nekim pitanjima) i javnim i privatnim dokume ntima.
Pravni zbornici su:
1. Zakoni Ur-Nammu
2. Zakoni Lipit-Itara
3. Zakoni Enune
4. Zakoni Hammurabija
Ovi zbornici pisani su klinastim pismom na razliitim jezicima. Zakone Ur-Nammu izdao je
osniva 3. dinastije Ura sa juga Mesopotamije. Ovi zakoni se bave pitanjima iz vlasnitva i
porodice. Lipit-Itarevi zakoni napisani su na sumerskom jeziku, iz Isina na jugu
Mesopotamije, bave se zatitom imovine. Zakoni Enune napisani su na akadskom jeziku, iz
Enune u centralnoj Mesopotamiji i govore o razliitim klasama u babilonskom drutvu.
Posebno tite interese vie klase. Hammurabijevi zakoni broje 282 lana, napisani su na
akadskom jeziku iz Babilona i predstavljaju najkomplektniju sliku mesopotamskog prava.
Ovaj zakonik se sastoji od opirnog prologa, epiloga i samih propisa. Instituti posebnog
interesa su: imovina, trgovina, ena, djeca i brak. Propisi Hammurabijevih zakona mogu se
svrstati u 11 grupa: postupak, imovina, vojska, zemlja i zemljoradnja, razliiti propisi koji
nedostaju u tekstu, zastupanje, dugovi i osiguranje duga, porodino pravo, povrede linosti,
zanatske naknade i odgovornost, te prodaja robova.
Koncept prava i pravde
Za stanovnike stare Mesopotamije pravda (mearum) i istina (kittum) bili su dio religije i
mita. Kittum je imalo osnovno znaenje: neto vrsto ustanoviti i predstavlja kosmiku i
nepromjenljivu istinu. Izvor kittuma bio je boanski a ama je bio prvi nebeski autoritet u
tome. Mearum izvorno znai biti u redu i odnosi se na proces u kome su zakoni pravino
stavljeni u funkciju. Kombinovano rijei kittum mearum oznaavaju pravdu. Vladari su
svojim ediktima dovodili u sklad ljudsko drutvo sa boanskim konceptom pravde. Vladar
koji je tako djelovao naziva se ar mearim, tj. pravedni kralj.
U Mesopotamiji od davnih vremena imamo zakonske zbornike koji posjeduju zavisan stepen
pravne tehnike. Oni se dijele na uvod, glavni dio i epilog. Druga karakteristika ovih zakonskih
zbornika jeste da su oni po svom sadraju sekularni.
Lini status
Hammurabijevi zakoni pokazuju da su u starom babilonskom drutvu postojale 3 klase:
1. Awilum- obini graani mesopotamskih gradova
2. Mukenum- vojne i civilne zavisne osobe
3. Wardum- robovi
Stanovnici pojedinih gradova uivali su posebne privilegije i bili izuzeti od vojne slube,
javnih radova i plaanja poreza. U doba Hammurabija ene su mogle imati pravo vlasnitva,
sticati ga i raspolagati njime. Razlikovali su se tradicionalni i duniki robovi, domai i
inostrani. Robovski status je nastajao zarobljavanjem, otmicom, roenjem od roditelja robova
ili iz veze gospodara i robinje, padanjem u dug, prodajom djece u ropstvo od strane roditelja
radi spaavanja od gladi ili kao posljedica kazne. Robovi su bili prodavani, zalagani,
zakupljivani i nasljeivani. Ropstvo je prestajalo manumisijom, koja je imala efekte nakon
smrti gospodara, a duniko ropstvo je prestajalo vraanjem duga ili protekom odreenog
vremena.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Imovinsko pravo
Cilindrini peat i kudurru kamenje potvruju da je privatno vlasnitvo bilo pravno zatieno.
Najraniji zapisi su ugovori iz Mesopotamije koji ovjekovjeuju prodaju zemlje. Nekim
vrstama imovine, kao to su polje, vonjak, kua vojnika, ribara itd. bilo je ogranieno
raspolaganje. Bilo je uobiajeno da zakupac plati 1/3 prihoda kao naknadu zak upodavcu. Ako
su nepredvidive okolnosti dovele do propadanja usjeva, mesopotamsko pravo je oslobaalo
zakupca odgovornosti. Neki propisi imali su za cilj da nadoknade tete vlasniku imovine koju
bi mu poinila lica koja su neovlateno ula u tu imovinu. Brojni zakoni su predvieni da tite
interese robovlasnika.
Porodino pravo
U Mesopotamiji je otac bio glava porodice. On je obino imao jednu enu i koristio je
ugovore da upravlja veinom porodinih poslova. U pogledu sklapanja braka bilo je
uobiajeno da otac mlade sklopi sporazum o braku sa mladoenjom a zatim bi bile objavljene
ceremonije u cilju efektuiranja valjanog braka. Mladoenja je davao dva posebna dara- bilbum
(darovi za svadbenu sveanost) i terhatum (novac koji mladoenja daje ocu mlade). Nakon to
su darovi dati, brak je smatran zaetim i mlada je, ovisno od njene dobi mogla prei u
domainstvo mua.
Stari babilonski dokumenti koriste dva termina koji se tiu miraza, to su eriktum (dio brane
imovine) i nudunnum (enina brana imovina u cjelini). Babilonsko pravo tretiralo je miraz
kao imovinu iji vlasnik je ena za ivota. Mu, ali ne i supruga, mogao je inicirati razvod
deklarisanjem namjere da to uini. Neprilino ponaanje ene predstavljalo je osnovu za
razvod. Djeca su obino ostajala sa ocem ako je razvod bio opravdan. Mu je bio duan platiti
naknadu razvedenoj supruzi ako je razvod braka bio bez opravdane osnove. Usvojena djeca su
imala jednaka prava kao i bioloka. Djeca koja nisu potovala roditelje bila su surovo
kanjavana.
Nasljedno pravo
Sinovi su dobivali vei nasljedni dio. Posebni propisi predviali su dodatni dio za sina koji
treba svadbeni dar. Posebni propisi su takoe doputali da se da dodatno naslijee voljenom
sinu. Doputali su ocu da zbog odreenog razloga isk ljui sina iz naslijea. Udovica je imala
pravo doivotnog boravka u kui umrlog mua, a njena djeca su miraz jednako nasljeivala.
Kerka je nasljeivala ili miraz ili dio oeve ostavtine, posebno ako nije bila udata, ako je
pripadala hramu ili ako nije imala brae. Dijete koje je rodila robinja, nasljeivalo je jednako
kao i ostala djeca, jedino ako je otac priznao to dijete.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Krivino pravo
Namjerno ubistvo i zavjera da se ubistvo poini bili su kanjavani smru. Ubistvo iz nehata
bilo je kanjavano blae. U sluaju krae od poinioca se trailo da plati kaznu koja se kretala
izmeu dvostruke i trostruke vrijednosti ukradenog predmeta. Hammurabijevi zakoni su
predviali smrtnu kaznu za krau nekog predmeta iz hrama. Hammurabijevi zakoni sadre
propise koji spreavaju maloljetnika ili roba da prodaje stvari koje nisu njegovo vlasnitvo.
Smrtna kazna je slijedila mukarcu koji je silovao udatu enu ili onu koja je pod ugovorom o
braku. Razliiti oblici incesta kanjavani su smru ili progonstvom. Mesopotamsko pravo
smatralo je eninu nevjeru kao preljubu ali ne i muevu. Preljuba je bila kanjavana smru.
HZ su tretirali izbjegavanje vojne slube kao djelo za koje slijedi smrtna kazna. Smrtna kazna
je bila predviena za nonu provalu ili neovlaten prolaz preko posjeda. Kazne za ometanje
pravde i krivu optubu varirale su od bievanja preko brijanja polovine glave pa do novanih
kazni, pa ak i do smrtne kazne.
Meunarodno pravo
Od najstarijih vremena stanovnici stare Mesopotamije su odravali vane politike i
ekonomske odnose sa susjednim regionima. Miroljubivi odnosi meu dravama su se
uspostavljali putem ugovora. Najstariji primjeri tih ugovora su iz Ebla, starog babilonskog
perioda, te Asirije. Ti ugovori su imali sveanu formu praenu upo trebom zakletvi i
simbolikih rituala. Pri zakljuivanju su se koristila imena boanstava oba kraljevstva koja
sklapaju ugovor i prizivanje prokletstva na one koji prekre ugovor. Ovim ugovorima kraljevi
se obavezuju na lojalnost jedni drugima. Politiki odnosi meu dravama su esto bili
podrani enidbenim vezama izmeu vladajuih kua.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
STARI EGIPAT
Stara egipatska drava je trajala preko tri hiljade godina i bila je podijeljena na tri glavna
perioda. Na poetku je preddinastijski period (4500-3100 p.n.e),zatim rani dinastijski
period, kada vladaju 1. i 2.dinastija.
Nakon toga dolazi period Starog kraljevstva, koji obuhvata vladavinu 3. i 4. dinastije. U
tom periodu se uspostavlja dravna vlast, vladar se smatra nosiocem boanske funkcije a
njegova rije predstavlja zakon. Nakon Starog kraljevstva nastupa Prvi meuperiod. Drugi
veliki period ini Srednje kraljevstvo. Tada vladaju dinastije 12. i 13. Zatim slijedi Drugi
meuperiod. Trei veliki period predstavlja Novo kraljevstvo, kada vladaju dinastije 18., 19.
i 20. Faraonova rije se nije vie smatrala zakonom jer faraon postaje podvrgnut apstraktnom
zakonu. Trei meuperiod traje od 1069. do 653.p.n.e., i obuhvata vladavinu 21., 22., 23.,
24. i 25.dinastije. Zatim slijedi kasni period, koji obuhvata vladavinu dinastija 26. do 31.
Ovaj period ukljuuje vladavinu Perzijanaca nad Egiptom. Od 332. p.n.e. Egiptom vladaju
Ptolomeji da bi oko 30. p.n.e. Egipat doao pod rimsku vlast.
Organizacija vlasti
Na vrhu vlasti u starom Egiptu nalazio se faraon koji je imao mo nad svim aspektima ivota.
Nakon vladara, najvii slubenik bio je dati (vezir). Naredne vane pozicije bile su ministar
radova i ministar finansija. Stari Egipat je bio podijeljen na pokrajine ili optine koje su se
zvale nome. Nomama su upravljali guverneri postavljeni od strane vladara.
Dravna ideologija
Stari Egipani su vjerovali da je njihov vladar nosilac vladanja. Za vladara se vjerovalo da
predstavlja otjelovljenje boanstva Horusa, a od etvrte dinastije da je sin bog Sunca-Re. Sve
do perioda Novog carstva, on je bio podvrgnut jednom viem autoritetu- principu ma'at
(pravda) koji je uspostavio boanski stvaralac na poetku svijeta. U pogledu statusa vladara u
oima starih Egipana postoje dvije teze. Po prvoj, on je bio inkarnacija boanstva na zemlji.
Po drugoj, stari Egipani su smatrali da je vladar nosilac boanske funkcije- vladanja. Atribut
maat je kod starih Egipana bio najvaniji atribut vladara. Vlast je viena kao boanska po
porijeklu, a religija je inila temelj njenog legitimiteta. Veza vlasti sa religijom ogledala se u
okolnosti da je vladar bio prvo svetenik i da je bio okruen ceremonijama koje su imale za
cilj da politikoj funkciji daju sakralni karakter. Sveti tekstovi objavljenih religija, kao to su
Stari zavjet i Kur'an, daju veinom negativan portret egipatskih vladara. To je posebno sluaj
sa faraonom iz Mojsijevog doba, ija nasilja nad Izraelanima se detaljno opisuju. Zbog toga
je titula egipatskih vladara faraon u muslimanskoj tradiciji poprimila negativne konotacije.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Ve u ranoj historiji stari Egipani su imali sudove. Prema tradiciji vladari Starog kraljevstva
su formirali 6 velikih sudova i angaovali Trideset velikih ljud i da slue kao arbitri u sluaju
sporova. U vrijeme Srednjeg kraljevstva upravitelji pokrajina su djelovali kao sudije.
Postojala je pravna ustanova poznata kao Desetorica s juga. U sluaju Novog kraljevstva slika
sudstva je mnogo jasnija. Faraon je definitivno imao veoma znaajnu sudsku vlast. Veziri,
jedan na Jugu, a drugi na Sjeveru, bili su glavni sudski funkcioneri. Pisari, koji su imali
posebno obrazovanje, imali su kvazi-pravnu funkciju i pred njima su polagane zakletve.
Svetenici su bili ukljueni u sudski postupak u sluaju iracionalnog dokaznog sredstva.
Suenje je redovno trajalo jedan dan. Nije bilo profesionalnih pravnika, ali su pisari pisali
pravne akte, ukljuujui i oporuke. Postupak je bio jednostavan: tuilac je pokretao spor,
tueni je odgovarao, a zatim je slijedila presuda. Od racionalnih dokaznih sredstava koritene
su izjave svjedoka, pisani dokumenti, a od iracionalnih koriteno je proroanstvo.
Pravni izvori
Staro egipatsko pravo saznajemo na osnovu natpisa na grobnicama, ugovora, sudskih zapisa,
pria i sl.
Iz perioda Novog kraljevstva postoje sljedei izvori:
1. Edikt faraona Horemhaba koji se opisuje kao serija politikih propisa usmjerenih
protiv odreenih nezakonitosti.
2. Novi dekret koji je izdao faraon Seti I, koji govori o privilegijama odreenom hramu,
ali i krivinim sankcijama protiv osoba koje otete dravnu imovinu.
3. Pravni zbornik Zakonik iz Hermopolisa, koji potie iz doba 24 dinastije i
predstavlja zbirku sudskih sluajeva .

Shvatanje prava i pravde starih Egipana bilo je dio njihovog religijskog pogleda na svijet. U
tom okviru kljuni koncept je bio ma'at. Ova rije oznaava boicu pravde, koja prema
egipatskoj Knjizi mrtvih, prati Horusa, pri odreivanju sudbine svakog pojedinca nakon
smrti. Prema toj predstavi, srce svakog pojedinca se stavlja na vagu na ijoj suprotnoj strani je
nojevo pero. Ako je srce ovjeka tee nego pero to znai da je otealo zbog zlih djela. Ako je
tako, onda e jedna zvijer izjesti grijenika, a ako je srce u balansu sa perom- to je pravednik
koji je spaen. Rije ma'at, osim boice oznaava i sam princip poretka u svijetu. Ma'at je bio
u svijesti starih Egipana sveobuhvatni princip koji dri u neraskidivom jedinstvu kosmos,
prirodu, dravu i pojedinca. Prorok ma'ata na zemlji bio je dati. Stari Egipani nisu imali
rije za pravo. Posjedovali su rije hap, koja oznaava specifian pravni propis koji regulie
pojedinanu situaciju.
Lini status
Na ljestvici ispod vladara nalazila se grupa lica koja se oznaava rijeima pat- aristokratija.
Oni su bili glavni vlasnici zemlje. Znaajan broj trgovaca, zanatlija i lokalnih inovnika inio
je ono to bi se moglo oznaiti kao srednja klasa. Seljaci su obino radili na velikim imanjima
koja su pripadala aristokratiji. U peridu novog kraljevstva, strani robovi su dovoeni u Egipat
kao ratni zarobljenici. Nasuprot ostalim civilizacijama, ene u starom Egiptu uivale su status
jednak statusu mukarca.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Imovinsko pravo
Pitanje nekretnina bilo je od velikog znaaja za dravu. U ranom periodu, vladar je smatran
pravnim vlasnikom cjelokupne zemlje. U doba Novog kraljevstva Egipani su tretirali
nekretnine u smislu da su pojedinci koji su drali zemlju bili njeni vlasnici. Drava i brojni
hramovi imali su u vlasnitvu velika imanja i upravljali su njima. Datiji su drali registre
prodaje i oporezivanja nekretnina. Staro egipatsko pravo je poznavalo i nekoliko veoma
razvijenih koncepata i principa koji se tiu imovine.
Egipani su priznavali: prirodnopravnu teoriju imovinskog prava, razliku izmeu ususa i usus
fructusa, doivotno uivanje imanja i pravo koritenja tuim vlasnitvom.
Porodino pravo
Inividualna porodica bila je veoma vana starim Egipanima. Veina njih je ivjela u
monogamnom braku. Mladoenja je redovno davao poklon nazvan p ocu mlade. Mlada je
obino donosila u brak 3 vrste imovine: miraz, odreene line stvari i sredstva za izdravanje
mlade i njene djece. Muu je pripadalo pravo kontrole nad imovinom tokom braka. I mu i
supruga imali su pravo da pokrenu razvod braka. Ukoliko supruga nije bila kriva za ozbiljan
prekraj ponaanja, nakon razvoda mu joj je bio duan vratiti tri vrste imovine koju je
donijela u brak i bio je duan da plaa njeno izdravanje.
Nasljedno pravo
Kada bi neki Egipanin umro bez oporuke, pravila zakonskog nasljednog prava bi se
primjenjivala. Po pravilu, djeca ostaviovca su nasljeivala jednake dijelove ostavtine. Ako
nije bilo djece ostaviovca, braa i sestre ostaviovca su nasljeivali ostavtinu. Mu i supruga
se nisu meusobno nasljeivali. Najstariji sin je imao najvie prava i obaveza. On je
nasljeivao slubu svoga oca, posebno u sluaju monarha ili vezira, imao je pravo da prvi
odabere svoj nasljedni dio iz zaostavtine, brinuo se za pogreb i religijske obrede za svoje
roditelje i sluio je kao upravitelj imanja svojih roditelja. Testamenti su smatrani opozivim i
njima se moglo raspolagati imovinom na nain kako je to testator elio. On je ak mogao
iskljuiti iz nasljedstva neku djecu putem testamenta. Egipani su takoe koristil i adopciju
kao sredstvo za stvaranje nasljednika.
Krivino pravo
Tipine kazne koje su u starom Egiptu koritene bile su: prisilni rad, gubitak slube,
konfiskacija imovine i gubitak ritualnog pokopa. Vremenom su kazne postajale sve brutalnije.
Meu najteim kaznama koje su osueni kriminalci trpjeli bile su batinjanja, sakaenje,
nabijanje na kolac itd. Za obinu krau od poinioca se trailo da vrati stvar, plati dvostruku
ili trostruku vrijednost kao kaznu. Kazna je bila stroija ako je ukradena stvar bila sveta ili
pripadala dravi, a u sluaju krae iz vladarevog groba bila je zaprijeena smrtna kazna. Oni
koji su bili osueni za zavjeru da ubiju vladara kanjavani su smru. Iznevjeravanje sudske
funkcije je, takoe, kanjavano smru. Silovanje je sma trano za zloin. Sakupljai poreza i
ostali inovnici koji su bili krivi za iznuivanje bivali su prognani u udaljena mjesta i mogli bi
biti kanjeni amputacijom noseva ili uiju. Zlostavljanje je obino kanjavano batinjanjem ili
prinudnim radom. Kao prekraji su smatrani neovlaten ulazak na zemljite i uvreda.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Meunarodno pravo
Intezivna trgovina Egipana sa susjedima zahtijevala je razvijeno trgovako pravo. U vrijeme
Ramzesa II u Nubiji je postojao jedan Egipatski sud. U doba Starog kraljevstva Egipat esto
ratuje sa susjedima radi ratnog plijena. U doba Novog kraljevstva ratovi donose veliki broj
ratnih zarobljenika koji se pretvaraju u robove. U tom periodu se javlja mirovni sporazum s
Hetitima, kao pravni dokumenat prvenstvenog znaaja. Faraon Ra mses II je u 18. godini svog
ivota zakljuio prvi meunarodni sporazum s Hetitima. To je bio prvi poznati meunarodni
ugovor izmeu dvije suverene zemlje u historiji ljudske civilizacije. Prvo, ovaj ugovor sadri
princip nenapadanja. Drugo, dvije drave su formirale jedan savez, obeavajui da e pomoi
jedna drugu u sluaju napada od tree strane. Tree, obje drave su se saglasile da e
ekstradirati izbjeglice saglasivi se da ekstradirane osobe nee biti izloene zlostavljanju po
povratku u svoju zemlju.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
STARA JEVREJSKA DRAVA
U modernoj upotrebi termini Hebrej (Jevrej), Izraelanin i Judejac (idov) koriste se kao
sinonimi, iako te rijei imaju historijski i etniki razliita znaenja. Termin Hebrej odnosi se
na brojna semitska nomadska plemena koja su ivjela na podruju istonog Mediterana prije
1300.p.n.e. U jevrejskoj historiji, ovaj termin se odnosi na plemena koja su prihvatila Jahvea
kao svoje boanstvo. Termin Izraelanin odnosi se na posebnu etniku i narodnu grupu koja
je nastajala od Hebreja i koja je bila ujedinjena religijom. Ovaj termin nastao je iz drugog
imena Abrahamovog sina Jakova. Termin Judejac ili idov odnosi se na grupu koju ine
kulturni nasljednici prve dvije grupe. Ova rije potie od hebrejske rijei yehudi izvedene iz
plemena etvrtog Jakovljevog sina Yehud. Biblijski period datira od polovine drugog milenija
do 4.vijeka p.n.e. ovaj period se dijeli na pet faza: doba patrijarha, izbavljenje, doba
sudija, monarhije i postegzilska faza.
Preci Hebreja bili su Aramejci iz oblasti Ura u Sumeru. Poetkom drugog milenija p.n.e.
grupa aramejskih plemena migrira u jednu starobabilonsku koloniju na mjestu dananjeg
grada Harran u Turskoj. Nekoliko vjekova kasnije porodice iz tih plemena naseljavaju se oko
rijeke Jordana. U Bibliji ovaj period se naziva doba patrijarha.
Neka od hebrejskih plemena odlaze u Egipat. Tu ive sve dok Egipani ne izbace Hikse.
Nakon toga Egipani progone Hebreje kao strance i pretvaraju ih u robove. Pod Mojsijem
Hebreji uspijevaju da se izbave od egipatskog ropstva. Mnogi historiari vide izbavlje nje
(egzodus) kao uspjean napor Hebreja iz Egipta da se ponovo ujedine sa ostalim hebrejskim
plemenima. U jevrejskoj historiji egzodus ima veliki znaaj. Prema vjerovanju, Mojsije je
primio zavjet sa Jahveom. Hebreji ive u pustinji etrdeset godina i u to doba uspostavljaju se
pravne osnove kasnijih politikih institucija. Materijalni propisi daju se u obliku Deset
zapovijedi koje je Mojsije primio od Boga. Nakon lutanja po pustinji Hebreji zapoinju
osvajanje Kanaana. To je postignuto putem sklapanja brakova sa vladajuim porodicama u
Kanaanu, saveza i vojih osvajanja. Nakon osvajanja Kanaana uspostavlja se labava
konfederacija plemena koja se povremeno ujed injuju pod vodstvom voa poznatih kao
sudije. Period sudija okonava se uspostavljanjem monarhije oko 1000.g.p.n.e. Prvi
osniva izraelskog kraljevstva bio je Saul, a u vrijeme njegovog nasljednika Davida
kraljevstvo dobija veliinu. Davidov sin Solomon gradi Prvi hram. Nakon Solomonove
smrti kraljevstvo je 922.g.p.n.e. podijeljeno na dva dijela,a to su: Izrael na sjeveru i Judeja na
jugu sa Jerusalemom kao glavnim gradom. Kraljevstvo Izrael osvojili su Asirci 722.p.n.e. i
ono je nestalo sa historijske scene. Kraljevstvo Judeja proivjelo je do 587.g.p.n.e. kada su ga
osvojli Babilonci. Tim osvajanjem zapoinje doba egzila ili babilonskog ropstva. Pod
perzijskom vlau Judeja je bila provincija Yehud. Kljuna linost u tom periodu bio je Ezra,
svetenik i pisar vjet u Mojsijevim zakonima. On je postavio osnove jevrejskom pravu. U 4.
vijeku p.n.e. Perziju osvaja Aleksandar Makedonski koji pokazuje panju Jevrejima i dolazi
do otvaranja velike trgovake mogunosti, te do kretanja Jevreja iz Judeje prema centrima
carstva. Nakon smrti Aleksandra Makedonskog nastupila su doba politikih i kulturnih
opasnosti po Jevreje. U jednom periodu pod Hamonejskom dinastijom polovinom 2. vijeka
p.n.e. obnovljeno je jevrejsko kraljevstvo, koje je nakon unutranjih sukoba potpalo pod
rimsku vlast 63.p.n.e.
10
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Organizacija vlasti
Na elu stare jevrejske drave bio je kralj i njegova glavna funkcija bila je da titi dravu od
vanjskih neprijatelja. Kraljevi su mogli izdavati samo propise koji se odnose na poreze, vojnu
slubu i obavezni rad. Na kraljevsku poziciju dolazilo se na jedan od tri naina. To su bili:
1. Izbor princa od strane oca kralja i njegovo postavljanje za savladara uz Boiju pomo
izraenu u proroanstvu
2. Nasljeivanjem prijestolja
3. Dravnim udarom od strane pobunjenog princa ili nekog visokog slubenika.
Zatim je slijedila ceremonija ustolienja. U nauci su identifikovane sljedee faze u ceremoniji
ustolienja. To su: izbor kralja proroanstvom, pomazanje, insceniranje ritualne bitke, dolazak
kralja na mjesto investiture, roenje ili usvajanje kralja od strane Yahvea, obeavanje vjene
dinastije kralju, prihvaanje od strane naroda i gozba.
Centar drave nalazio se u glavnom gradu gdje se nalazila kraljeva palata i hram. Vanu
ulogu u dravi imale su starjeine koji su regrutovani iz bogatih i uglednih porodica.
Dravna ideologija
Miljenja starih Jevreja o dravi bila su odreena njihovom nomadskom prolou, iskustvom
u Egiptu i religijom. Zbog religije je vaio princip jedinstva religije i drave kod star ih
Jevreja. Ustanova kraljevstva je potvrena od Boga, ali nema nikakvu svetost. Kraljevstvo je
ustanovljeno uz saglasnost naroda. Pojedinac ima naglaenu individualnost, jer je, prema
jevrejskom vjerovanju, ovjek stvoren prema Boijem liku.
U predmonarhijskom periodu jevrejske historije sudsku funkciju su vrile starjeine gradova i
profesionalne sudije. U postegzilskom periodu, perzijski imperator je dao pravom jevrejskom
poglavaru Ezri da postavlja sudije. Kao dokazna sredstva koriteni su svjedoci, isprave,
materijalni dokazi i pretpostavke. Koritena su iracionalna dokazna sredstva- proroanstvo. U
javnim sluajevima optueni je dovoen na sud na osnovu prijave i dran je u pritvoru sve do
izricanja presude. U najteim sluajevima, koji povlae smrtnu kaznu, kao dokazno sredstvo
traena su najmanje dva svjedoka.
Pravni izvori
Izvori za saznanje jevrejskog prava su:
1. Petoknjije, odnosno prvih pet knjiga Starog zavjeta. To su: Knjiga postanka, Knjiga
Izlaska, Levitski zakonik, Knjiga brojeva i Ponovljeni zakon. Petoknjije se jo naziva
i Tora ili Zakon. Unutar petoknjija postoje dvije znaajne cjeline koje sadre
svjetovne pravne propise. To je dio Knjige izlaska koji se naziva Kodeks saveza, i dio
Ponovljenog zakona.
2. Mina, kodeks zakona koje je kompilirao rabin Juda Princ oko 200. n.e. Mina je
podijeljena u est redova koji predstavljaju grane prava. to su: Zeraim (o
poljoprivredi), Moed (o religijskim praznicima), Naim (o porodinom pravu),
Nezikin (o graanskom i krivinom pravu), Kodaim (o dunostima u hramu), te
Tohoroth (o propisima koji se tiu lica, stvari i mjesta).
3. Novi zavjet sadri dodatne informacije o starojevrejskom pravu, kao i veliki broj
rukopisa otkrivenih na razliitim lokalitetima oko Mrtvog mora koji sadre komentare
hebrejske Biblije i pravila jevrejske monake zajednice.
11
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Prema jevrejskom shvatanju pravo obuhvata religijske i svjetovne propise. Idealna osnova
starog jevrejskog drutva bio je pojam sedeq to znai pravda. Oekivalo se da svaki lan
drutva ivi prema ovom naelu. U ekonomji je ovaj princip znaio uvanje prava siromanih
protiv bogatih. U pravu je ovaj princip znaio da se propisi nepristrasno primjenjuju. U
politici je to znailo da kralj nije iznad zakona. U religiji je to znailo da su oni koji slijede
sedeq na Boijem putu.
Lini status
Pripadnici jedne hebrejske zajednice inili su jednu kategoriju stanovnitva. Oni su
meusobno imali pravo sticanja imovine s ogranienjem vlasnitva nad zemljom koja je
pripadala samo odreenom plemenu. Imali su pravo da se meusobno ene, s tim to je ena
ulazila u pleme mua. Stranci i gosti su inili zasebnu kategoriju stanovnitva. Imali su
neogranieno pravo sticanja imovine u pogledu zemlje i nisu se mogli eniti hebrejskim
enama ukoliko ne bi bili primljeni za lanove hebrejskog plemena. Pored slobodnih ljudi
postojali su i robovi. Ako bi rob bio hebrej, nakon proteka 7 godina takvo lice bi sticalo
slobodu, to se nije odnosilo na robinje Hebrejke.
Imovinsko pravo
Zemlja je smatrana temeljem egzistencije. Postojala je posebna procedura za prodaju
zemljita. Kupoprodajni ugovor je pisao prodavac u dva primjerka. Ugovore su ovjeravali
svjedoci a novac je vagan. Nakon toga ugovori su pohranjivani u posebne posude.
Razlikovano je raspolaganje gradskim nekretninama od raspolaganja poljoprivrednim
zemljitem i poljskim kuama. Obaveze su preuzimane na dva naina: zavjetovanjem i
obeanjem uz zakletvu. Zavjet se inio Bogu, pred svetenikom. Obeanje uz zakletvu
stvaralo je obaveze i njime su se rjeavale svakodnevne ivotne potrebe.
Porodino pravo
Brak je bio vie savez dvije porodice u cilju dobijanja zakonitih nasljednika nego lini odnos.
Poligamija je bila dozvoljena. Postojale su 4 faze u zakljuenju braka:
1. Sporazum dvije porodice da e mlada biti data mladoenji, koji je obino bio sklapan
izmeu mladoenje ili njegovog oca i oca mlade.
2. Predaja mohara od strane mladoenje koji bi za tu priliku pripremio gozbu. Od toga
momenta je mlada zaruena.
3. Traenje mlade od strane mladoenje na osnovu toga to je plaen mohar.
4. Upotpunjenje braka, odnosno kada mladin otac predaje mladu mladoenji i tom
prilikom prireuje gozbu.
Mukarac je nekad bio obavezan da se oeni odreenom enom. To su bili sluajevi ako
zavede nezaruenu enu, ako je siluje itd. Miraz je igrao vanu ulogu kod starih Jevreja. To je
bila imovina koju je davao otac keri prilikom njene udaje. Razvod braka je bio jednostrani
akt mua u formi izjave: Ona mi nije ena a ja nisam njen mu.
12
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Nasljedno pravo
Osnovna porodina cjelina kod starih Jevreja bila je oeva kua, odnosno patrijarhalno
domainstvo. Nakon smrti glave porodice njegovi sinovi ili unuci dijelili su imovinu kockom.
Prvoroeni sin imao je pravo na poseban dodatak koji je mogao izgubiti u sluaju nevaljalog
ponaanja. Ako u oevoj kui nije bilo nasljednika, nasljedstvo je pripadalo najbliem
agnatskom srodniku redom: brat, stric itd. Ako nije bilo sinova nasljeivale su keri, ali poto
se njihov nasljedni dio smatrao mirazom, bile su obavezne da se udaju unutar klana.
Krivino pravo
Meu krivinim djelima koje poznaje staro jevrejsko pravo bili su sljedei akti: ubistvo, kraa
i polni prekraji.
Ubistvo Namjerno ubistvo je dovodilo do stanja dugovanja krvi, koje je padalo na
pojedinca ili na cijelu zajednicu. Dugovanje krvi moe se smatrati kao teoloki izraz
pripisivanja odgovornosti i stepena drutvene sankcije. Porodica ubijenog imala je pravo da
ubije poinioca umiljajnog ubistva. Blae kazne slijedile su za ubistvo iz nehata. Poinioci
nehatnog ubistva mogli su traiti azil u hramu ili u drugim gradovima i njihov ivot bi bio
zatien.
Kraa Kazna za oduzimanje tue stvari bila je viestruka naknada njene vrijednosti.
Polni prekraji Preljubom je smatrana pola veza udate ilio zaruene ene s mukarcem koji
nije njen mu ili zarunik. Smrtna kazna je slijedila za preljubnicu i njenog ljubavnika. Za
veinu ostalih polnih prekraja slijedila je smrtna kazna. Silovanje je smatrano kao povreda
vlasnikih prava oca ili mua, a ne kao povreda tijela rtve. Ako je dolo do silovanja
zaruene djevojke, napada je kanjavan smru. Silovanje nezaruene djevojke imalo je za
posljedicu da je silovatelj mogao da se njome oeni, plati fiksni brani poklon i odrekne se
prava razvoda.
Meunarodno pravo
Meunarodni odnosi su bili regulisani pisanim ugovorima i obiajima. Glavni cilj ovog prava
bilo je odravanje snage moi meu dravama. Drave su bile zainteresovane za zatitu svojih
trgovakih interesa, zatitu poslanika u stranim dravama i povratak odbjeglih robova.
13
WWW.BH-PRAVNICI.COM
KLASINA ATINA
Dananji grki autori pod antikim dobom razumijevaju vrijeme od oko 1000 godina koji
poinje od pada Mikene i traje do rimskih osvajanja. Ovo doba se dijeli na 4 perioda: mrano
doba, arhajski period ili herojsko doba, klasini period i helenistiki period. Osnova grke
politike organizacije bio je polis. Pored vladara, postojala je klasa zemljoposjednike
aristokratije te trgovaki sloj. Vremenom jaaju antimonarhijske tendencije i Atina ukida
monarhiju 683. p.n.e. Nakon iskustva sa tiranijom (vladavinom populistikih lidera), ovaj
polis 500 godine p.n.e. uspostavlja demokratiju (vladavinu naroda).
Organizacija vlasti
Osnovni oblik politike organizacije kod starih Grka bio je polis- grad sa okolinom i
pripadajuim selima. Sredite polisa ini gradsko naselje sa trgom, tvravom i hramom
posveenim boanstvu. Nezavisnost jednog polisa u odnosu na druge oznaava se pojmovima
autarhija (poljoprivredna nezavisnost) i autonomija (politika nezavisnost). U veini polisa,
postojali su neki zajedniki tipovi organa vlasti. Tu ubrajamo: demokratske organe,
aristokratske organe i magistrate. Moe se rei da se polis zasniva na dva principa: politeia
(skup organa koji osiguravaju funkcionisanje polisa) i nomoi (zakon koji odreuje nain
konstituisanja i funkcionisanja polisa).
Dravna ideologija
U grkoj tradiciji nije mogue identifikovati jednu vrstu dravne ideologije. Postoje autori
koji zastupaju ideju vladavine naroda (demokratija), nekolicine (oligarhija), odreene grupe
(aristokratija) ili pojedinca (monarhija). Najupeatljiviju pohvalu demokratiji dao je historiar
Tukidid opisujui kako Perikle dri nadgrobni govor Atinjanima palim u prvoj godini
Peloponeskog rata.
Jo u 5. vijeku p.n.e. atinski graani mogli su se sporazumjeti da svoje privatne sporove
prepuste arbitru na rjeavanje. U 4. vijeku p.n.e. javna arbitraa postala je obavezna u brojnim
predmetima. Prvi sudovi dema formirani su u 5. vijeku p.n.e. U pogledu postupka, stari
Atinjani su koristili dva termina: dike je oznaavao privatni spor dok je graphe oznaavao
javnopravni spor. Postupak bi zapoinjao pozivom tuenom, podnoenjem tube i plaanjem
takse. Zatim bi slijedilo prethodno roite, a zatim glavna rasprava. Tuilac je govorio prvi.
Vodeni sat mjerio je vrijeme svakom govorniku. Nakon zavrenih govora, porotnici bi odmah
izglasali. Porota je uvedena u Atini tokom 5. vijeka p.n.e. Svi porotnici su bili mukarci sa
navrenih 30 godina i bili su plaeni za vrenje svoje funkcije. Dokazna sredstva koja su
koritena ukljuivala su svjedoke i pisane dokumente. Nije bilo doputeno svjedoenje
enama, djeci, licima kojima je oduzeto graanstvo i licima koja nisu bili oevidci.
14
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Pravni izvori
1. Najstariji izvori za saznanje starog grkog prava nalaze se u poeziji Homera i Hesioda.
2. Drugi izvor za saznanje starog grkog prava predstavljaju zakonici i natpisi, kao to je
Gotinski zakonik iz 6. vijeka p.n.e. sa junog dijela ostrva Krit.
3. Trei izvor za saznanje starog grkog prava predstavljaju govori grkih oratora iz
kasnog 4. i 5. vijeka p.n.e. Za grki koncept prava i pravde vana su djela filozofa, kao
to su Platon (Zakoni, Republika), Aristotel (Nikomahova etika), i Teofrastus
(Zakoni).
Uobiajeno shvatanje o historiji prava je da je ono u najranijoj fazi strogo religijsko a kasnije
postaje sekularnije. Jedan od najstarijih termina koji su Grci koristili za pravo bio je dike.
Drugi termin je themis i oznaava neto to je vrsto nasuprot sili. U 7. vijeku u grkom
svijetu se javlja ideja pisanog zakona i zakonodavca. Rani zakonodavci, kao to je Drakon,
nazivali su svoje zakone rijeju thesmos, to znai da je ono zapisano. Vremenom se ovaj
termin naputa u korist termina nomos, to je izvorno znailo obiaj. Krajem 5. vijeka p.n.e. u
Atini je dolo do reinskripcije prava. To je bilo ponovo publikovanje ranijih pisanih zakona na
kamenim ploama.
Lini status
Polovinom 5. vijeka p.n.e. ustanovljena je praksa da se punopravnim atinskim graaninom
smatra samo ono lice koje potie od roditelja Atinjana. Atinski momci sa navrenih 17 godina
dobivali su formalno status graanina nakon postupka koji se zvao dokimasia. Graanski
status je davao pojedincu pravo da glasa, vri javnu slubu, obavlja poslove na gradskom trgu,
ima imovinu, uestvuje u zakonodavnom procesu, sudskom postupku i da sklopi brak. Stranci
su imali status stranca sa pravom boravka i zvali su se metik. Veina robova u Atini bili su
stranog porijekla i bili su tretirani kao imovina. U nekim aspektima robovi su imali ogranien
stepen individualne slobode i odgovornosti. Takav je sluaj bio sa robovima koji su radili
izvan doma svog vlasnika i mogli su da zarauju novac. Zaraujui, oni su mogli da kupe
slobodu. Kada bi postali slobodni, robovi bi dobivali status metika.
Imovinsko pravo
Vlasnitvo nad stvarima bilo je veoma vano, tako da je vlasniku zemljita pripadalo i sve ono
to se na zemljitu nalazi. Atinsko pravo je poznavalo i vlasnitvo nad linom imovinom.
Neki autori su razlikovali vidljivu i nevidljivu imovinu te onu koja je naslijeena od predaka i
onu koja je steena. Atinjani su razlikovali vlasnitvo od posjeda. Priznavani su originarni
izvori sticanja vlasnitva, kao to je okupacija. Umjesto testamenta primjenjivan je zakonski
nasljedni red ustanovljen tokom klasinog perioda. Atinsko pravo osiguravalo je i formalne
mehanizme za rjeavanje imovinskih sporova. To su bile tube diadikasia (za nasljiee), dike
kheros (za dug) i dike ousias (za linu imovinu).
15
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Porodino pravo
Centar atinske porodice bilo je domainstvo. Glava porodice bio je otac, koji je sluio kao
staratelj supruzi i djeci. ene su imale neka prava, ali nisu mogle uestvovati u pravnim
poslovima. Atinsko pravo nije doputalo brak meu bliskim srodnicima i trailo se minimum
od 17 godina za momka a 14 godina za djevojku. Tipina forma braka bila je engue. Rije je
sporazumu izmeu mladoenje i oca mlade. Ako bi otac umro ostavljajui kerku kao jedinog
nasljednika, atinsko pravo je predvialo za nasljednicu posebnu vrstu braka (epidikasia).
Radilo se o tome da se kerka nasljednica uda za svog najblieg roaka da bi se imovina
ouvala u porodici. Da bi se dijete smatralo zakonitim, moralo je poticati od roditelja koji su
sklopili brak u formi engue ili epidikasia.
Nasljedno pravo
U pogledu nasljeivanja vailo je da sinovi, bez obzira na red roenja nasljeuju ostavtinu
oca na jednake dijelove. U sluaju kerke jedinice, brak u formi epidikasia osiguravao je
kontinuitet domainstva ostavioca. Ukoliko ostavilac nije imao djece, red nasljeivanja bio je
sljedei: braa i polubraa od istog oca, sestre i polusestre od istog oca, drugi srodnici po
oevoj liniji, polubraa od iste majke, polusestre od iste majke i ostali srodnici po majinoj
liniji. Atinsko nasljedno pravo bilo je bazirano na principu per stirpes.
Krivino pravo
Stari Atinjani su imali propise koji su se bavili kaznama za ubistvo, krau, polne prekraje i
povrede. Drakon je udario temelje atinskim propisima o ubistvu. Najmerno ubistvo je
kanjavano smru i gubitkom imovine. Sud Aeropag je bio nadlean za sluajeve namjernog
ubistva. Ostale sluajeve ubistva raspravljao je sud Ephetai. Kazna za krae varirala je u
zavisnosti od vrijednosti ukradene stvari. Silovanje je kanjavano novanom kaznom koju je
poinilac plaao rtvi. Zavoenje je smatrano veim deliktom nego silovanje zato to je
podrazumijevalo mentalnu varku. Preljuba udate ene je smatrano za nevaljalo djelo. enska
prostitucija je bila i pravno i drutveno dozvoljena.
Meunarodno pravo
Razvoj trgovine u grkom svijetu doveo je do potrebe da se iznau mehanizmi rjeavanja
sporova meu pojedincima koji su pripadali razliitim polisima. Formalni ugovori koji su
sklapani izmeu polisa radi regulisanja postupka koji e se primijeniti u sluaju spora meu
njihovim graanima nazivali su se symbola. Ugovorima su sklapani i savezi meu grkim
dravicama. Ugovori o miru sklapani su sa stranim dravama.
16
WWW.BH-PRAVNICI.COM
BIZANTIJA
Drava koja e biti poznata kao Bizantsko carstvo nastala je izgradnjom Konstantinopolisa
33.g. Bizantsko carstvo nastalo je kao rezultat transformacije Istonog rimskog carstva, nakon
395. kada je Rimska drava podijeljena u novu dravu. Bizantsko carstvo se zasnivalo na ideji
kontinuiteta Rimskog carstva, grkom jeziku i hrianstvu. Binzantinci su sami sebe nazivali
Romeji (Rimljani) a tako su ih nazivali i narodi s kojima su imali bliske dodire. Od 15. vijeka
za ovu dravu se koristi naziv Bizantija.
Organizacija vlasti
Bizantsko carstvo je bila apsolutna autokratija. Vladar je bio najvia zakonodavna, izvrna i
vojna vlast, te poglavar Crkve. Vladareva apsolutna vlast bila je ograniena sa dva faktora:
vladarevom obavezom da potuje osnovne zakone rimskog naroda i svijeu da je suveren
primio vlast od naroda i da bi je nekada mogao i vratiti narodu. Bizantski imperator uvijek je
bio formalno biran od senata, vojske i naroda Carigrada prije nego to bi bio krunisan. Na
samom dvoru oko careve linosti bio je okupljen veliki broj slubenika. Glavni slubenik
zvao se magister officii- poglavar civilne slube. Glavni slubenik za pravdu bio je kvestor
posveene palate. Zatim su slijedili upravljai javnih prihoda i nadzornik carevih linih
imanja. Vojska je bila organizovana sa slubenikom magistri militium na elu. Drugi centralni
organ vlasti u Carstvu bio je senat. Lokalna administracija se mijenjala tokom vremena. U
ranom periodu Carstvo se dijelilo na 4 prefekture. Prefekture su se dalje dijelile na dioceze i
provincije.
Dravna ideologija
Legitimizaciju dravne vlasti u Bizantiji osiguravalao je hrianstvo. Imperator je smatran za
Boijeg namjesnika na zemlji. Takva pozicija je potvrivana aktom krunisanja. Bizantinski
imperator bio je poglavar i drave i crkve. Carevi su vjerovali da su Carstvo primili direktno
od Boga. Vjerovalo se da je imperator imao neposredni kontakt s Bogom.
Car je bio vrhovni sudija i njemu je uvijek bilo mogue uputiti albu na presude niih sudova.
U Carigradu u 12. vijeku postojale su dvije vrste sudija: velike i male sudije. Velike sudije bili
su magistrati kao to je prefekt grada. Oni su predsjedavali sudovima i vrlo esto nisu
poznavali pravo. Male sudije su bili obrazovni pravnici, poznavali su pravo i osim sudijske
slube nisu mogli vriti druge funkcije. U krivinim stvarima, kao to je preljuba ili ubistvo,
te privatnim stvarima, kao to je uvreda, jedino velike sudije su mogli da sude.
Pravni izvori
Vana karakteristika bizantskog prava je da je ono bilo kodifikovano. U najpoznatije
kodifikacije spadaju:
1. Justinijanova kodifikacija- Codex iuris civilis iz 6. vijeka.
2. Ekloga, pravni zbornik iz 726.
3. Prohiron, zakonik koji je izdao imperator Vasilije I Makedonac
4. Basilike, zbornik koji je izdao imperator Lav VI Mudri
17
WWW.BH-PRAVNICI.COM
U 6. vijeku Justinijan je imao sekularizovanu predstavu o pravu koja je proizilazila iz
prethrianskih vremena. Prema ovom shvatanju, autoritet imperatora bio je dovoljan da
zakonu da njegovu snagu- legis vigor. Pri tome, Bog je podravao imperatora, pomagao mu a
imperator je stalno traio Boiju pomo. U toj perspektivi, Bog nije bio zakonodavac. Tokom
narednih vijekova dolazi do radikalne promjene u razumijevanju zakona. Pravo izdavanja
zakona pripada Bogu a imperator djeluje samo kao Njegov instrument. U razvijenom
bizantskom pravu pod uticajem hrianstva konstruie se trijada Bog- zakon- imperator, oko
koje kree novo shvatanje prava i pravde. Apsolutno pravo je apstraktan koncept, ali njegova
primjena ima konkretne posljedice: grijenici i prekritelji Boijih zakona osueni su na
vjenu vatru, a Kraljevstvo Nebesko pripada onima koji se pridravaju zakona.
Lini status
Prema Eklogi postoje dvije osnovne kategorije stanovnitva, a to su slobodni ljudi i robovi.
Rob je sticao slobodu ako je po volji umrlog iao u pogrebnoj povorci gospodara nosei na
glavi bijelo platno, ako ga gospodar oeni sa slobodnom osobom, ako gospodar ili njegova
djeca dre roba na obredu krenja te ako rob postane svetenik ili redovnik. Osloboenik je
mogao ponovo postati rob ako nije bio zahvalan svome bivem gospodaru.
Imovinsko pravo
U bizantinskom pravu sve do 12. vijeka dominira privatna svojina koja je mogla biti svojina
slobodnih seljaka, veleposjednika i gradskog stanovnitva. Od 12. vijeka uvodi se sistem
pronije i prevladava feudalna svojina. Instituti posjeda, zaloga i slubenosti bili su regulisani
prema pravilima rimskog prava. Postoji i dugoroni zakup, emfiteuza, koji moe biti trajni ili
povremeni. Takoe se ukratko reguliu zajam i zalog. Postojala je praksa da zajmodavac
preuzima djecu dunika te ih koristi za ropski rad.
Porodino pravo
U ovoj oblasti se posebno vidi uticaj hrianstva. Doba za brak je za mukarce 15 godina, a za
ene 13 godina. Brak se sklapa uz njihovu saglasnost i pristanak roditelja. Razvod je bio
mogu, a razlozi za razvod braka bili su: enina preljuba, mueva impotencija, pokuaj
ubistva jednog branog druga od drugog i oboljenje jednog branog druga od lepre.
Nasljedno pravo
Prema Eklogi, postojala su dva osnova za nasljeivanje: zakon i testament. Prema zakonskom
nasljednom redu na naslijee su se pozivali sljedeim redom: djeca ili unuci, otac, majka, djed
ili baka, braa i sestre, drugi bliski roaci, supruga umrlog i dravna blagajna. Testament je
mogao biti u pismenoj ili usmenoj formi. Pismeni testament je sastavljan u prisustvu i sa
potpisom sedam svjedoka a usmeni testament izjavom pred sedam svjedoka.
18
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Krivino pravo
Uticaj hrianstva na krivino pravo u Bizantiji ogledalo se u ogranienju smrtne kazne,
irokim koritenjem tjelesne kazne, pojaanom zatitom hrianskog uenja i hrianske
crkve. Smrtna kazna bila je predviena za zavjeru protiv cara i hrianske drave, incest,
homoseksualizam, vraanje, umiljajno ubistvo, potezanje maa sa smrtnim ishodom i
razbojnitvo. Smrtna kazna izvravana je maem i vjeanjem, zavisno od vrste djela.
Sakaenje je bilo predvieno za krau u vojnom logoru ili za vrijeme vojnog pohoda, krae
slobodna ovjeka, preljube, silovanja djevice, zavoenja tue zarunice itd. Klasna pripad nost
uzima se u obzir pri kanjavanju, pa se uglednija lica blae kanjavaju nego obini ljudi.
Meunarodno pravo
U vrijeme izdavanja Ekloge, Bizantija je bila angaovana u borbama sa muslimanskom
dravom na Istoku, kojom je vladala dinastija Emevija. Posljednje poglavlje Ekloge govori o
ratnom pravu. Ekloga ne govori blie o uslovima kada je rat dozvoljen i nainu voenja rata.
19
WWW.BH-PRAVNICI.COM
FRANAKA DRAVA
Sredinom 3. vijeka nove ere, brojna germanska plemena poela su da se koncentriu na
istonoj obali donje Rajne. Meu njima je bilo pleme iji su se pripadnici nazivali Franci, to
znai estok ili slobodan. Tokom 4. vijeka nove ere, kada je otpoela invazija rimske
teritorije od strane barbarskih plemena, Rimljani su Francima dali status pomagaa, odnosno
saveznika. Franci su se podijelili na dvije velike skupine: Salijske Franke i Ripuarske Franke.
Kao rimski saveznici Franci su se tokom 5. vijeka n.e. izborili na strani rimskih komandanata
Galije protiv drugih barbara. Salijski Franci formiraju svoju prijestolnicu u Tournai, dananjoj
Belgiji. Ujedinjenje razliitih franakih plemena izvrio je Klodovik I. Time je otpoeo period
prve dinastije Franaka- Merovinga- koji je trajao do 751. Klodovik je izdao Salijski zakon,
prvi pisani zbornik franakog prava. Slabljenje moi vladara pratio je rast uloge maior
domusa- starjeine palate. Jedan od tih maior domusa, Karlo Martel, proglasio se za princa
Franaka. Tako je nastupio drugi period u historiji franake drave, vladavina dinastije
Karolinga. Najvaniji vladar ove dinastije bio je Karlo Veliki, koji je teritorijalno proirio
franaku dravu. Na boi 800.g Leo III krunisao je Karla Velikog za imperatora, ime je
franaka drava podignuta na rang carstva i priznata za nasljednika Rimske imperije. Glavni
grad imperije bio je Aachen. Nakon smrti 28.januara 814. Karlo Veliki ostavio je iza sebe
carstvo koje je po povrini vee od rimskog. Po starom franakom obiaju carstvo su
podijelili njegovi unuci po ugovoru iz Verduna 843. Lothair I postao je imperator i vladar
centralnih franaka, Louis German postao je kralj istonih Franaka, a Karlo elavi postao je
kralj zapadnih Franaka. Od ove tri cjeline kasnije su nastale: Italija, Njemaka i Francuska.
Organizacija vlasti
U dravnoj organizaciji mogla su se uoiti tri reda institucija: centralna vlast, lokalna vlast i
posredni organi. Centralnu vlast predstavlja monarh i njegov dvor. Monarh je bio nosilac
dravne vlasti, a dvor je predstavljao jednu vrstu pokretnog administrativnog centra. U doba
Merovinga, kljuna linost dvora bio je majordom, prvobitno upravnik kraljevskih imanja a
kasnije ef dvorskih funkcionera i odgajatelj prestolonasljednika. Karolinzi, ija je dinastija
ustanovljena tako da je jedan majordom, Pipin Mali, postao vladar, ukinuli su monu linost
majordoma. Lokalnu vlast predstavljale su grofovije koje su nastale historijskom
teritorijalnom podjelom, ime su se stopile nekadanje rimske teritorijalne jedinice i franake
lokalne zajednice. Uprava grofovijom bila je u rukama grofa. Sve dravne funkcije bile su u
njegovim rukama. Posredni organi bili su vladarevi izaslanici i sabori. Vladarevi izaslanici su
bili funkcioneri slati iz centra u provincije da vre upravne, fiskalne i sudske funkcije. Sabori
su bili dvovrsni- opti sabor je sazivan u proljee, a krajnji sabor u jesen. Na proljetnom
saboru su se donosile odluke o ratnim pohodima, proglaavali su se kapitulari itd. Na
jesenskim saborima uestvovao je manji broj uesnika. Sabori su imali funkciju da
konsenzusom usvoje odluke koje je pripremio vladar sa svojim savjetnicima i o kojima su se
izjasnili najznaajniji velikai.
20
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Dravna ideologija
Ideologija Franake drave oblikovala se pod utjecajem germanske tradicije, naslijea
Rimskog carstva i hrianstva. Germani su svojim vladarima pripisivali izvjesne nadnaravne
moi. Simbol toga bila je duga kosa kraljeva. Rimsko naslijee bilo je isprepleteno s
kranskim elementima. Pipinu Malom i njegovim potomcima rimski papa je dodijelio 754.
titulu rimskog patricija, to je podrazumijevalo i obavezu franakih vladara da tite Rim.
Na taj nain stvoren je savez izmeu Svete stolice i Franake drave. Ovaj savez se oubliuje
sa papskim krunisanjem Karla Velikog. On je sebe prvo titulisao kao kralj Franaka i
Langobarda, a zatim kao upraviteljem Rimskog carstva. Obnavljanje Rimskog carstva na
Zapadu nije bilo samo teritorijalno ve i religijski- moralno. Novo carstvo bilo je kransko
Franako- Rimsko carstvo za razliku od Franake drave prvih franakih vladara. Karlo
Veliki je Papi i sveenicima preputao molitvu i milosre, a sebi neprikosnovenost u vladanju.
Svoju dravu vidio je kao autentinu kransku dravu, a narod kome je vladao kao kranski
narod.
U centenama, manjim teritorijalnim jedinicama, odvijao se vei broj sudskih procesa. O njima
je odluivao skup slobodnih ljudi pod predsjedavanjem lokalnog starjeine koji se naziva
vikar, centenar ili tungin. Karlo Veliki umjesto tungina suenje daje u nadlenost grofova. Uz
njih se pojavljuje i 7 skabina koji su doivotno bili izabrani na tu funkciju a suenju
prisustvuju svi slobodni graani. Na nivou drave postojao je kraljevski sud, kome je
predsjedavao sam kralj ili majordom. Sud su inili sudije koji su bili imenovani iz reda
kneeva ili biskupa. Ovaj sud bio je apelaciona instanca u sluaju zloina izdaje ili poreskih
prekraja. Koritena su racionalna dokazna sredstva, kao to su: priznanje, svjedoci i isprave, i
iracionalna dokazna sredstva: zakletve i ordalije. Zakletva je veinom bila opravdavajua i
njome je optueni negirao optubu. Ordalije su bile, npr. dranje usijanog eljeza ili vrele
vode nakon ega se provjeravalo da li je rana poela da zacjeljuje, te ordalije krsta, kada obje
stranke stoje pred raspeem rairenih ruku, te se za pobjednika smatra stranka koja due
izdri. Pravo na albu nije postojalo. Stranka nezadovoljna sudskom presudom mogla bi
izazvati na dvoboj suprotnu stranu ili ak sudiju. U sluaju takve pobjede stranke, donosila bi
se nova presuda.
Pravni izvori
Izvori za saznanje franakog prava su:
1. Kodifikacije obiajnog prava, kao to je Salijski zakon.
2. Rimski zakoni barbara, odnosno zbornici pojednostavljenog rimskog prava
3. Zakonodavni akti franakih vladara kojima se potvruju ili ispravljaju raniji
propisi obiajnog prava ili nanovo regulie neka nova materija. U doba Karlolinga ovi
propisi su se nazivali kapitulari. Kapitulari su primjer vladarskih intervencija u vaee
pravo i izraz jaanja drave.
4. Povelje izdate razliitim pravnim i fizikim licima, kao to su crkve, manastiri,
gradovi, pojedinci.
21
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Rani feudalni pisci Franake drave kao to je bio Sedelius Scotus razumijevali su da je izvor
vlasti vladara Bog i da su vladari Boije sluge. Na taj nain suverenitet je izvoen iz Boije
volje. S druge strane tu tezu je dopunjavala teza o zakonitosti ljudskog zakonodavstva. Zakon
je razumijevan kao neki davnanji narodni obiaj koji kralj proglaava. Kada je takav zakon
trebalo promijeniti onda je trebala saglasnost narodnih velikodostojnika, podranih optim
konsenzusom. Druga vana karakteristika razumijevanja prava u Franakoj dravi jeste
njegovo shvatanje kao personalne stvari. Personalitet shvatanja i vaenja prava otvorio je
problem sukoba prava u Franakoj dravi i potakao iznalaenje mehanizma njegovog
rjeavanja.
Lini status
U Franakoj dravi postojalo je nekoliko kategorija stanovnitva- slobodni ljudi (Franci i
Galorimljani), osloboenici, lidi i robovi. Meu slobodnim Francima nije bilo razlike na
temelju roenja, ali se u prologu Salijskog zakona govori o uglednim licima i niim licima.
Pozicija slobodnih Galorimljana bila je u poetku pola vrijednosti slobodnog Franka. Zakoni
ne daju mnogo podataka o osloboenicima i lidima. Lidi i osloboenici su imali status izmeu
slobodnog lica i roba.
Imovinsko pravo
Zajedniko vlasnitvo nad zemljitem, prema Salijskom zakonu, nasljeuju samo sinovi a ne i
keri, a ako njih nema onda braa iili susjedi. Krajem 6. vijeka ukida se pravo susjeda na
nasljeivanje zemlje. Uvruje se privatna svojina- alod- kojom vlasnik slobodno raspolae.
Tokom 7. vijeka formiraju se krupni zemljoposjedi, vile ili fundi, koji predstavljaju
zaokruenu cjelinu i koje kraljevi, kao naknadu za razliite usluge, daju ljudima iz svoje
okoline, crkvi i manastirima. Brojni sitni seljaci se preporuuju i stavljaju pod zatitu krupnih
posjednika ustupajui im svoje pravo svojine nad zemljom. Na taj nain alod se pretvara u
beneficij, mirovanje zemljita na odreeni rok koji se mogao produavati. Zatitnici postaju
seniori, a tienici vazali.
Porodino pravo
Franaka porodica je bila mala porodica koja se sastojala od mua, ene, maloljetnih sinova,
neudatih keri i ostalih zavisnih lica ukljuujui lide (poluslobodna lica) i robove. Iako su
ivjeli u ovakvim individualnim porodicama, Franci su se oslanjali na ire srodnike grupe.
Brak se mogao sklopiti izmeu slobodna ovjeka i ene. Zakoni nisu odreivali minimum
starosti za brak. Roaci mladenaca su davali saglasnost za brak. Braku su prethodile zaruke
kojom prilikom je budui mladoenja davao poklon buduoj supruzi. Poklon mladoj bi davao
i njen otac. Udata ena bila je pod pravnom kontrolom mua. Ta kontrola nazivala se
mundium. Nakon mueve smrti ena je bila pod mundiumom muevih srodnika. Toga se
oslobaala plaanjem izvjesne sume ako bi eljela da se ponovo uda.
22
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Nasljedno pravo
Salijski zakon propisuje da e se porodino zemljite, koje se naziva alod nasljeivati
sljedeim redom: djeca i njihovi potomci; majka i otac; braa i sestre; oeve sestre; majine
sestre, oevi srodnici; majini srodnici. U Salijskom zakonu se na interesantan nain regulie
ustanova affatomie, odnosno nadomjetanje nepostojanja testamenta. Prema tome postupku
lice koje eli raspolagati imovinom pred svjedocima i sudijom baca granicu u krilo drugog
lica s kojim nije u srodstvu i na koga prenosi svoju odreenu imovinu. Zatim se to lice
nastanjuje u kui ostavioca te je duno da u roku od godinu dana pred kraljevm sudom baci
granicu u krilo onima koji su odreeni za nasljednika i da im preda imovinu koju im je
ostavilac odredio. Ovim postupkom nadomjetao se testament putem prenosa imovine na
nasljednika putem prijatelja.
Krivino pravo
iroko se koristi sistem kompozicije. Ako je rije o ubistvu i tekim tjelesnim povredama
onda se kompozicija naziva wergeld. Ako se radi o drugim krivinim djelima naziva se busse.
Smrtna kazna se rijetko koristi. Salijski zakon je previa u sluaju grofa koji ne vri ili
prekorai svoja ovlatenja, za kraljevog kmeta ili lida koji otme slobodnu enu i za roba koji
poini zloin za koji bi slobodan ovjek bio kanjen kompozicijom od 45 solida. Dva su
faktora utjecala na rijetko koritenje smrtne kazne u ranom franakom pravu: uticaj rodovskoplemenskog ureenja i uticaj kranstva. Kanjava se takoe i za pokuaj ubistva. Prikrivanje
ubistva se smatra za posebno oteavajuu okolnost.
Meunarodno pravo
Dva autora su bila relevantna za meunarodno pravo pa i za kransku Franaku dravu. To
su bili sv. Augustin i sv. Isidor Seviljski. Sv. Isidor je smatrao da zemaljsko pravo mora biti u
saglasnosti sa Boijim pravom. Boije pravo je standard kojim se mjeri i ocjenjuje zemaljsko
pravo. U pogledu meunarodnog prava, naslanjajui se na rimsku tradiciju, sv. Isidor je
raspravljao o pitanjima kao to su: zaposjedanje zemlje radi nastanjivanja, rat i njegova
pravila, zarobljenici, zabrana braka sa strancima itd.
23
WWW.BH-PRAVNICI.COM
ISLAMSKA DRAVA
Prva drava u Arabiji javlja se pojavom islama u 7.vijeku. U predislamskom periodu, stari
Arapi su ivjeli u plemenskom ureenju. Pravo predislamskih Arapa bilo je obiajno i
postajalo je u nepisanoj formi. U imovinskom pravu bilo je tragova prava susjednih drava.
Situacija se bitno mijenja pojavom Muhammeda ibn Abdullaha iz mekanskog plemena
Kurej, koji oko 610. poinje pozivati u islam. Ovo uenje insistira na strogom monoteizmu,
injenju dobrih djela, vjerovanju u budui svijet i proivljenje i odgovornost svakog pojedinca
za ivot na ovom svijetu. U drutvenom pogledu istie da su svi ljudi Boija stvorenja, da
meu njima ne mogu postojati razlike na osnovu boje, jezika i porijekla, te da svi muslimani
ine jednu zajednicu- ummet. Protiv islamskog uenja se okree vladajua plemenska
aristokratija i predstavnici paganskih kultova. Muslimanska zajednica biva progonjena i trai
izlaz, prvo u migraciji u Etiopiju pod zatitu jednog kranskog vladara, a zatim u oblinji
grad Jesrib. Ovo preseljenje (hidra) u Jesrib, koje se desilo 622. uzeto je za poetak
raunanja muslimanske ere. Nakon doseljenja muslimana i njihovog sklapanja saveza sa
domaim stanovnitvom, Jesrib je prozvan Medinetu-n-nebijj (Grad Boijeg Poslanika), tj.
Medina, koja je postala grad-drava. Unutranja organizacija i meusobni odnosi u gradudravi bili su ureeni ustavom iz 623.godine, koji se naziva kitab (spis, knjiga) ili sahifa
(dokumenat). Nakon smrti Poslanika 632. pred muslimane se postavilo pitanje vostva
vjerske zajednice i drave. Nakon konsultacija lanova zajed nice odluilo se za hilafet,
odnosno model vjersko-politikog vostva. Zakonodavnu vlast halife nisu imali zato to je,
prema muslimanskom konceptu, Bog zakonodavac, a vladari treba da izvre tumaenje datog
prava i njegovu primjenu. Prva etvorica halifa bila su izabrana od predstavnika zajednice.
Ovaj period se zato nekada naziva i republikanski period Hilafeta, koji je nakon 30 godina
postojanja okonan uspostavljanjem dinastije Emevija koja je bila je na vlasti do 750. Iste
godine na vlast dolazi nova dinastija- Abasije ija je vladavina na arapskom Istoku trajala do
1258. Do smjene dinastija dolo je usljed narodnog nezadovoljstva emevijskom dinastijom i
njihovim nainom uprave. Nova dinastija vezivala se za linost Muhammeda a.s. U doba
Abasija dolo je do razvoja nauke, knjievnosti i umjetnosti u muslimanskoj dravi, te opteg
drutvenog razvoja. Opti napredak se izrazio i u oblasti pravne nauke. Od 11.vijeka Abasijski
hilafet ulazi u period dekadence. Na vanjskom planu, drava se suoava sa 2 izazova:
krstakim pohodima i mongolskim prodorima. Izgubivi unutarnju koheziju i efikasne
ustanove, Abasijska drava pada, a njenu prijestolnicu Bagdad zauzimaju Mongoli 1258.
Pravni izvori
Izvori za saznanje islamskog prava klasinog perioda su:
1. Kur'an - Boija rije objavljena Muhammedu a.s.
2. Zbirke hadisa. Hadis je izvjetaj oevidaca o rijeima, djelima i preutnim
odobrenjima Poslanika islama. Hadisi su sabrani u zbirke od kojih su najpoznatije
dvije iz 9.vijeka koje su kompilirali uenjaci El-Buhari i Muslim.
3. Djela muslimanskih pravnika.
4. Registri erijatskih sudova. Ovi registri (sidil) sadravaju podatke o imenovanjima,
sporovima i presudama, kadijama i svjedocima, te predstavljaju vrlo vaan izvor za
saznanje praktine primjene prava.
5. Historiografska djela.
24
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Organizacija vlasti
Abasijski hilafet bio je centralistiki ureena drava. Osnovni organi vlasti na centralnom
nivou bili su halifa i veziri, a na pokrajinskom i lokalnom nivou valije i amili.
Halifa je bio politiki ef drave i vjerski poglavar muslimana. Pravni teoretiari postavljali
su zahtjev da halifa mora biti musliman, mukarac, pravno i poslovno sposoban, bez tjelesnih
organskih i funkcionalnih nedostataka, pravedan, sposoban za samostalno tumaenje
erijatskih izvora, sposoban za zatitu interesa podanika i hrabar. Na poziciju halife dolazilo
se ne vie naina: izborom, imenovanjem od strane prethodnika i silom. Pri vrenju svojih
ovlatenja, halifa je bio obavezan da se konsultuje sa muslimanskim uglednicima. Taj proces
konsultacije se nazivaju ura, ali odluka konsultativnog vijea nije bila pravno obavezujua za
halifu.
Vezir je bio glavni zastupnik, odnosno ministar vladara. U vrijeme Emevija dravni sekretar
se nazivao katib. Ova funkcija se formirala u vrijeme dinastije Abasija, kada se i ustalio naziv
vezir. Pisci djela o erijatskom javnom pravu iz abasijskog perioda govore o dvije vrste
vezira: veziru-t-tefvid (opunomoeni ministar) i veziru-t-tenfiz (izvrni ministar).
Vali je bio namjesnik centralne vlasti u pokrajinama. U sebi je objedinjavao civilnu i vojnu
vlast. Imenovan je od strane vladara i njemu bio direktno odgovoran.
Amil je naziv za dravne slubenike razliitog ranga i nadlenosti. Postavljala ih je centralna
vlast. Mogli su biti zadueni za prikupljanje poreza. Jedan takav slubenik bio je amilu-s-suk
(nadzornik trgova), koji se zvao i muhtesib.
Kancelarijske poslove za razliite nivoe vlasti obavljali su divani razliitih nadlenosti.
Dravna ideologija
Drave u muslimanskoj historiji su se nazivale po imenu dinastija. Prema tumaenju
muslimanskih autora, glavna funkcija drave ogledala se u: uvanju vjere, presuivanju
sporova, zatiti teritorije, izvrenju krivinih sankcija, odravanju reda, preduzimanju vojnih
pohoda, raspodjeli ratnog plijena i dobrovoljnih davanja onima koji su potrebni. Prema
islamskom uenju, Bog je izvor suvereniteta i On daje vlast onome kome hoe. Islamska
drava temeljila je svoj legitimitet na islamskom uenju, ali je bila smatrana historijskom
drutvenom tvorevinom. erijat je bio razumijevan kao Boije pravo. erijat je dravi davao
legitimnost, a drava je imala meu glavnim zadacima da primjenjuje erijat. Islamska drava
nije bila teokratska drava ako se teokratija shvati kao vladavina svetenikog stalea.
Postojali su samo uenjaci, koji su imali ugled i uticaj u drutvu kao poznavaoci vjere.
Islamska drava nije bila despotska drava. Vladar nije imao neogranienu mo. Iznad njega
je uvijek bio erijat, vladar ga nije mogao mijenjati.
Sudska funkcija je spadala u nadlenost vladara, a on ju je prenosio na imenovane kadije.
Uslovi za kadiju su bili da bude musliman, mukarac, da poznaje erijatske propise, da je
dobar karakter i da je pravedan. Postojalo je vie vrsta kadija. Naelno, sudio je kadija. U
doba Abasija kreirana je funkcija vrhovnog sudije. Postojao je i vojni sudija. Suenje je pratio
odreen broj lica koji su se nazivali svjedoci ina. Svjedoci su morali da budu muslimani,
punoljetni, poznati kao pravedne osobe i oevici djela. Obino su se traila dva svjedoka
mukarca, osim u sluaju bluda, kada su se traila 4 oevica uz tuioca. Umjesto jednog
mukarca prihvatalo se svjedoenje dvije ene.
25
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Kljuni islamski termin za pravo je erijat. erijat je, prema muslimanskom vjerovanju, od
Boga dato pravo. Poslanik je prenio, objasnio i primjerom pokazao primjenu toga prava.
Cjelina ljudskog tumaenja erijata uobliena u pravni sistem naziva se fikh. Za razliku od
erijata, koji je metahistorijski i nepromjenjiv, fikh je historijski uslovljen i promjenljiv. Jedna
od kljunih vrijednosti erijata jeste pravda. Pravednost se trai od svakog pojedinca, a
posebno od vladara, sudija i svjedoka, jer su oni u situaciji da, ako su nepravedni, nanesu tetu
drugima. Kur'an navodi da je kroz historiju Bog slao poslanike sa dokazima, objavljenim
knjigama i kriterijima ravnotee da bi se uspostavila pravda meu ljudima. Pravedno
svjedoenje je obaveza svakom muslimanu pa makar to bilo protiv samoga sebe, svojih
roditelja i roaka.
Materijalno pravo
Stanovnitvo islamske drave se dijelilo prema kriteriju slobode na slobodne i robove, a
prema kriteriju vjere na muslimane i nemuslimane. Pravna sposobnost se sticala roenjem a
poslovna fizikom zrelou. eni je priznavana pravna i poslovna sposobnost, ali ne i potpuna
jednakost s mukarcem. Pravni poloaj robova je kompleksniji. Oni su imali pravo sklapanja
braka sa robovima i slobodnim licima. Rob mukarac se mogao oeniti sa dvije robinje.
Neudata robinja je mogla sluiti kao konkubina gospodaru. U krivinom pravu, za ubistvo
robova primjenjuje se kazna taliona ak i protiv slobodnog ovjeka. Nemuslimani koji su bili
podanici islamske drave pravno su imali status zatienih. Postojali su i nemuslimani koji su
privremeno s dozvolom vlasti boravili na teritoriji islamske drave. Oni su se nazivali
muste'min i imali su ista prava kao i zimmije, s tim to je osnova njihove zatite bila
individualna garancija i to je garancija bila vremenski ograniena. Henefijska pravna kola
nije doputala egzekuciju muslimana koji bi namjerno ubio muste'mina a doputala je talion u
sluaju kada je rtva bio zimmija.
Imovinsko pravo
Stvari koje su predmet poslova u erijatskom pravu nazivaju se mal. Dijele se na pokretne i
nepokretne, zamjenjive i nezamjenjive. Posebnu vrstu imovine predstavlja zadubina, gdje se
radi o pokretnim ili nepokretnim stvarima koje su voljom dobrotvora stavljene van prometa..
Originarni naini stjecanja vlasnitva ukljuuju okupaciju niijih stvari dok derivativni nain
stjecanja vlasnitva obuhvata prenos vlasnitva putem prenosa posjeda te putem transakcija
koje same po sebi kreiraju stvarna prava. Obligacije nastaju na osnovu ugovora, neosnovanog
obogaenja, nezvanog vrenja tuih poslova i delikata. Ugovori u erijatskom pravu su u
naelu konsenzualni. Sklapaju se ponudom i prihvatanjem. Zabranjeno je ugovaranje kamate.
Meunarodno pravo
U erijatskom pravu razvijena je posebna grana koja je tretirala odnose muslimanskih i
nemuslimanskih drava u doba rata i mira. Ova grana nazvana je sijer. Prema shvatanju
muslimanskih klasinih pravnika zemlje u tadanjem svijetu su bile podijeljene na 3 vrste:
Daru-l-islam, odnosno islamska teritorija gdje vlada muslimanski vladar i primjenjuje se
islamsko pravo; Daru-l-ahd, prijateljske muslimanske drave i Daru-l-harb, neprijateljska
nemuslimanska drava. To je drava s kojom islamska drava nema ugovor, muslimanima na
njenoj teritoriji nije dozvoljen boravak i moe se pokrenuti rat protiv takve drave.
26
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Krivino pravo
U erijatskom krivinom pravu postoje 3 vrste krivinih djela:
1. Krivina djela protiv ivota i tijela- ubistvo i ranjavanje
2. Krivina djela koja su spomenuta u Kur'anu i za koje su odreene fiksne kazne. Ova djela
se nazivaju hudud, i tu spadaju: kraa, razbojnitvo i ugroavanje sigurnosti, izvanbrani
polni odnosi, pijenje alkohola, istupanje iz vjere.
3. Krivina djela i prekraji koji nisu precizno definisani, ali predstavljaju prekraje vjerskih i
moralnih normi ili ugroavaju javni poredak. Ako se radilo o krenju erijatskih normi ova
djela su nazivana tazir (javno krenje islamskih normi od strane muslimana, zakidanje na
vagi, primanje mita, zlostavljanje ivotinja itd.), a ako se radilo o ugroavanju javnog poretka
onda su nazivani sijase (razliiti akti ugroavanja javne sigurnosti ukljuujui vrenje
krivinih djela u povratu).
Porodino pravo
Brak je osnov porodice. Brak je ugovor graanskog prava koji se zakljuuje izmeu
mladonje i mlade, prema uenju hanefijske kole. Brani ugovor se sklapa ponudom i
prihvatom pred dva svjedoka. Ograniena poligamija je bila dozvoljena, iako je proteiran
monogamni brak. Slobodan musliman mogao je sklopiti brak sa etiri ene istovremeno.
Svakoj eni je morao osigurati uslove stanovanja i izdravanja. Brak je mogao prestati na
jedan od vie naina:
1. Jednostranim dokazom od strane mua. Mu je morao ponoviti izjavu tri puta i nije
bio duan da je obrazlae.
2. Razvodom braka nakon postupka pred kadijom na inicijativu jedne od branih strana
ili djelovanjem kadije po slubenoj dunosti.
3. Postupkom hul kojim se supruga oslobaala braka plaajui.
4. Ostvarivanjem zakletve mua da nee imati brane odnose sa suprugom tokom etiri
mjeseca.
5. Procedurom meusobnog proklinjanja suprunika koja se primjenjuje ako jedan od
suprunika optui drugog za blud a to ne moe dokazati s etiri pravedna svjedoka.
Nasljedno pravo
erijatsko pravo poznaje dva osnova za nasljeivanje: oporuku i zakonski nasljedni red.
Oporuka ima prednost pred zakonskim nasljeivanjem. Oporukom se redovno posta vlja
izvrilac testamenta, koji se stara da se posljednja volja ostaviovca potuje. Zakonski
nasljedni red odreen je najveim dijelom tekstom Kur'ana. Nasljedni red ine 3 kategorije
lica:
1. Ashabu-l-feraid, odnosno lica kojima pripada alikvotni dio ostavtine preciziran
tektsom Kur'ana.
2. Asaba, odnosno srodnici po mukoj liniji.
3. Zevu-l-erham, odnosno srodnici ostavioca po enskoj liniji.
27
WWW.BH-PRAVNICI.COM
ENGLESKA
Smatra se da engleska pravna historija zapoinje sa normanskim osvajanjem Britanskog
ostrva 1066. godine. Pobjeda normanskog kralja Wiliama kod Hatingsa unijela je bitne
promjene u dravno- pravno ureenje. Englesko pravo je uglavnom ostalo netaknuto. Wiliam
Osvaja je konfiskovao svu zemlju u dravi i podijelio je svojim najvjernijim pratiocima
dobivajui zauzvrat njihovu lojalnost i slubu. Time je nastao poseban vid feudalizma u
Engleskoj. U to doba lokalni sporovi su se rjeavali u sudovima grofovija i okruga. U
normanskoj Engleskoj nije postojala podjela vlasti. Kralj, sa svojim sa vjetom koji se nazivao
Curia regis, vrio je zakonodavnu, izvrnu i sudsku funkciju. Neke Curie regis su delegirane
novoobraznim tijelima koja se nazivaju kraljevski sudovi. Nadlenost i funkcionisanje ovih
sudova doveli su do stvaranja Opteg prava Engleske (Common law). Jaanje kraljevih
sudova na raun sudova u grofovijama i okruzima dovela je do revolta barona. Oni su prisilili
kralja Johna 1215. da izda domenat koji je kasnije postao poznat kao Magna Carta (Velika
povelja). Ovim dokumentom baroni su pokuali da zaustave gubitak feudalnih privilegija. U
13. vijeku formira se jo jedna vana ustanova engleskog prava- parlament, u koji su ulazili ne
samo baroni ve i predstavnici crkve, gradova i okruga. U vrijeme Edwarda I 1295. formirao
se tzv. model parlament u iji su sastav uli biskupi i opati, plemii najvieg ranga, dva viteza
iz svake grofovije i dva predstavnika svakog grada. Jedan od najvanijih akata engleske
historije donijet je u periodu restauracije kraljevstva. Rije je o Habeas Corpus Actu iz 1679.
kojim je zabranjeno zatoenje preko mora, zabranjeno liavanje slobode bez sudskog naloga
itd. Slavna revolucija 1688. ustanovila je protestantsko kraljevsko naslijee i ustavnu
monarhiju u Engleskoj. Poto je bilo uoeno da Opte pravo sporo odgo vara na drutvene
promjene, engleski pravnik Jeremy Bentham i drugi zagovornici reforme, zaloili su se da
Parlament postane nosilac promjene. Oni su vidjeli izlaz u kodifikacijama. Brojni zakoni su
donijeti u oblasti javnog prava, porodinog i nasljednog prava i organizacije sudova. Njima je
englesko pravo, sastavljeno od tri glavne komponente- Opteg prava, Pravinosti i Zakonadobilo moderni oblik.
Organizacija vlasti
Engleska je bila samostalno kraljevstvo od ranog srednjeg vijeka sve do 1707., kada je
Zakonom o ujedinjenju ujedinjena sa kotskom u Kraljevinu Velike Britanije. Engleska i
kotska su nastavile da imaju razliite pravne sisteme: engleski pravni sistem i kotski pravni
sistem. Glavne ustanove monarhije su monarh, parlament i vlada.
Monarh. Do revolucije 1688., monarh je koristio svoja ovlatenja, dovodei u pitanje samo
postojanje parlamenta. Nakon donoenja zakona o nagodbi iz 1700. prerogative monarha su
bitno smanjene i svedene na simboliku funkciju.
Parlame nt. Ovo tijelo je nakon 1700. postalo glavna zakonodavna instanca u Engleskoj.
Sastoji se od Krune, Doma lordova ili Gornjeg doma i Doma optina ili Donjeg doma. Samo
dva doma ine parlament. Zakoni se donose u Donjem domu, razmatraju u Gornjem domu a
monarh im daje kraljevsku saglasnost. Gornji dom ine odreeni crkveni velikodostojnici,
svjetovna aristokratija i nosioci visokih sudskih funkcija.
Vlada. Izvrnu vlast vri vlada, odnosno komitet ministara koji se naziva kabinet. Premijer je
obino voa veinske stranke u Donjem domu. Vlada zavisi od politike veinske stranke.
lanovi kabineta su takoer i lanovi Tajnog savjeta, savjetodavnog tijela monarha.
28
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Dravna ideologija
Engleska je ustavna monarhija, monarhija u kojoj su prerogative monarha ograniene
ustavom. Kae se da u Engleskoj postoji nepisani ustav. Time se ukazuje na injenicu da
ustav ini vie izvora koji se mogu identifikovati. Ti izvori ukljuuju kraljevske prerogative,
konvencije, Common law i zakone parlamenta. Kraljevske prerogative su cjelina ovlatenja,
privilegija i imuniteta koje Opte pravo priznaje Kruni. Konvencije su dijelovi obiaja koji
proistiu uglavnom iz nesudskih precedenata koji su ustanovljeni na osnovu vjekovne prakse.
Meu zakonima poseban znaaj imaju Zakon o uniji sa kotskom iz 1707., Zakon o pravima
iz 1689., Zakon o nagodbi iz 1700. i Habeas Copus Act iz 1679. Svi ovi zakoni potiu iz
vremena nakon slavne revolucije kada su uspostavljeni novi odnosi izmeu monarha i
parlamenta.
U normanskoj Engleskoj nije postojala podjela vlasti. Kralj, sa svojim savjetom vrio je
zakonodavnu, izvrnu i sudsku funkciju. Vremenom su neke funkcije Kraljevog savjeta
delegirane novoobraznim tijelima. Meu ovim ustanovama formirala su se 3 suda: Visoki
finansijski sud, Sud obiajnih sporova i Sud kraljevog stola. Pored kraljevskih sudova i
sudova u grofovijama i okruzima postojali su i crkveni sudovi koji su bili nadleni za suenje
poiniocima religijskih prekraja. Od 13. vijeka nastaje jo jedna nova sudska ustanova. To je
Kancelarov sud, koji preuzima jurisdikciju u sporovima u kojima rjeenje nije bilo mogue na
osnovu Opteg prava. U 14. vijeku u Engleskoj je ustanovljena jo jedna sudska instanca. To
su bili Mirovne sudije. Rije je bila o vitezovima koji su se vratili iz krstakih ratova i koji su
dobili ovlatenje od kralja da progone, hapse i kanjavaju one koji su remetili mir. U vrijeme
Henrija VII, osnivaa dinastije Tjudora, uspostavljen je Sud zvjezdane palate. On je imao
iroku nadlenost u krivinim stvarima ukljuujui djela zavjere, falsifikata i ometanja
pravde. Nakon slavne revolucije Zakon o nagodbi kreirao je nezavisno sudstvo propisujui
da jedino Parlament moe smijeniti sudije. Ovim zakonima kreiran je Vrhovni sud koji se
sastoji od Visokog suda pravde i Apelacionog suda.
Pravni izvori
Poto se englesko pravo sastoji od 3 komponente: Opte pravo (Common law), Pravo
pravinosti (Equity) i Zakonsko pravo (Statue law), postoje i razliiti oblici putem kojih su te
komponente izraene te izvori gdje se ti izrazi mogu nai.
1. Opte pravo je obiajno pravo koje obuhvata tri vrste obiaja, a to su: opti obiaji,
posebni obiaji koji se u veini sluajeva odnose na stanovnike nekih okruga i
odreeni partikularni propisi.
2. Pravo pravinsti se definie kao popravljanje onoga gdje je pravo, zbog svoje
univerzalnosti, deficitarno.
3. Engleski zakoni oznaavaju zakone koje je donio Parlament kao i brojne druge
normativne akte koje je donijela izvrna vlast. Tu spadaju normativni akti koji se
nazivaju bill, to se uglavnom odnosi na zakonske projekte.
29
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Lini status
U srednjovjekovnoj Engleskoj poloaj pojedinca u odnosu prema vlasti bio je izraen
terminom podanik. Pojedinac je bio pod vlau vladara. Od 13. vijeka poinju da se
ustanovljavaju odreena prava koja pripadaju pojedincima. Ta prava nazivaju se prava
Engleza. Za uspostavljanje i definisanje tih prava vana su 3 dokumenta: Velika povelja,
Peticija o pravima i Zakon o pravima. Engleski Zakon o pravima iz 1689., u pogledu
pojedinaca potvrdio je tradicionalna prava Engleza. Ovaj dokument nije garantovao slobodu
religije, ali je Zakon o toleranciji dao pravo slobode vjeroispovijesti manjinskim
protestantskim grupama dok je katolicima doputeno preutno da praktikuju svoju vjeru.
Status graanina je slubeno priznanje integracije pojedinca u politiki sistem. Teoretiari
prirodnog prava razvili su koncept prirodnih prava ovjeka. Po ovom konceptu ljudi su
stvoreni jednak, njihov Tvorac ih je obdario odreenim neotuivim pravima.
Imovinsko pravo
Vlasnitvo se definie kao status ili prava vlasnika u pogledu nekog interesa u imovini. Postoji
razlika izmeu vlasnikih prava na zemljitu i pokretnim stvarima. Common law pod
vlasnitvom uglavnom podrazumijeva vlasnika prava nad zemljom. U okviru Opteg prava,
neka vlasnika prava imaju zatitu putem vlasnikih tubi i ta prava ulaze u okvir pojma real
property. Ovlatenja koja nisu zatiena tim tubama, kao to je zakup zemlje, ulaze u okvir
pojma personal property ili personality. Vlasnitvo nad zemljom je regulisano Optim
pravom dok je vlasnitvo nad pokretnim stvarima regulisano uglavnom u okviru Prava
pravinosti. Prava na zemlju ukljuuju sljedee vrste:
1. fee simple, neogranieno pravo na zemlju
2. fee tail, doivotno uivanje nakon smrti korisnika prelazi na njegove srodnike
3. life estate i estate, doivotno uivanje koje neko ima za ivota i za ivota drugoga.
Jedan od karakteristinih ustanova engleskog prava je trust, koji se definie kao aranman po
kome jedno lice dri novac ili drugu imovinu za korist drugog lica, kome prvo lice duguje
fiducijarnu dunost u pogledu uvanja, upravljanja ili raspolaganja sa imovinom trusta ili
njenim prihodom.
Porodino pravo
Oblast porodinih odnosa ureena je djelimino kanonskim a djelimino Optim pravom.
Prema Common law, porodica je prirodna, moralna i pravna zajednica. Glava porodice je
mu, odnosno otac. Osnova porodice je brak. Brana punoljetnost se stie za mukarce sa 14,
a za ene sa 12 godina. Mu je pravni zastupnik svoje supruge. U sluaju smrti supruge,
njezina zemlja pripada djeci. Ako su djeca bila maloljetna, mu ima pravo uivanja tih
nepokretnosti dok djeca ne postignu punoljetnost. Ako umrla supruga nije imala djece, onda
se zemlja vraa njenoj porodici.
Nasljedno pravo
Postoji razliit nain nasljeivanja u pogledu razliitih kategorija imovine. U pogledu
zemljita vai zakonsko nasljedno pravo. U pogledu pokretne imovine, ona se nakon smrti
ostavioca dijelila na 3 dijela: jedan dio je pripadao supruzi, drugi dio djeci, a jednim dijelom
je ostavilac mogao raspolagati putem testamenta. Ako nije sainio testament, ta treina bi
onda pripadala Kruni. Ako ostavilac nije imao djece, njegova supruga je dobijala polovinu
pokretnih stvari a drugom polovinom ostavilac je mogao raspolagati putem testamenta.
30
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Krivino pravo
U poetku je termin trespass koriten da oznai svaku povredu prava bilo da je rije o
prouzrokovanju tete ili krivinom djelu. Od 13. vijeka pod uticajem kanonskog prava dolazi
do razlikovanja krivinog djela i odgovornosti za tetu. Uoava se da postoje krivina djela
razliite teine, te se vremenom uvodi njihova podjela na:
1. Najtee zloine u koje su spadali zloini protiv kralja, njegove supruge, nasljednika
prijestolja, visokih dravnih slubenika, krivotvorenje dravnog peata i novca, te vojna
pobuna. Ova djela kanjavana su smru i konfiskacijom imovine.
2. Teke zloine, kao to su ubistvo, razbojnitvo, teka kraa, silovanje itd.
3. Manje zloine, gdje su spadala ostala krivina djela kanjavanja novanim kaznama.
Tokom 19. vijeka izvrene su reforme engleskog krivinog prava. 1823. ukinuta je smrtna
kazna, 1827. donijet je Krivini zakon koji je sistematizovao ovu oblast. Od 1838. optueni je
imao pravo da dovede pred sud svoje svjedoke i da ima punomo pravnika koji e u njegovo
ime unakrsno ispitivati svjedoke. Od kraja 19. vijeka optueni je imao pravo da se i sam brani.
Meunarodno pravo
U 18. i 19. vijeku u Velikoj Britaniji je u oblasti meunarodnog prava bio veoma popularan
vajcarski autor Emmerich de Vattel, pisac djela Meunarodno pravo i principi prirodnog
prava. Od britanskih autora 18. vijeka u ovoj oblasti treba pomenuti Jeremyja Benthama.
Njegova shvatanja o meunarodnom pravu su primjena principa korisnosti na ponaanje
drava. On je naveo nekoliko principa koji bi se trebali prihvatiti u meunarodnom pravu.
Jedan od onih koji negiraju meunarodnom pravu status prava, bio je britanski autor John
Austin koji polazi od definicije da je pravo naredba politiki superiorne instance politiki
inferiornim podrana sankcijom te nalazi da meunarodno pravo ne ispunjava uslove te
definicije.
31
WWW.BH-PRAVNICI.COM
SJEDINJENE AMERIKE DRAVE
Prije evropskog otkria Sjeverne Amerike na tom podruju su ivjela indijanska plemena u
plemenskom drutvenom ureenju. Znaajniji pokuaji evropske kolonizacije tog kontinenta
biljee se u 17. vijeku. Kolonizacija je pravno bila uobliena u proces davanja kraljevskih
povelja privatnim grupama ili pojedincima da na otkrivenom teritoriju mogu osnovati
kolonije. Po iskrcavanju, doseljenici su sklapali sveane paktove kojim su formirali novu
civilnu politiku zajednicu. Tokom 1600- tih nastalo je vie od stotinu ovakvih zavjeta, kakav
je npr. The Mayflower Compact od 11.nov. 1620. Doseljenici su se naseljavali na isto noj
obali Sjev. Amerike. Naseljenike kolonije su imale vlastite dokumente ustavnog karaktera
kojima su ureivali unutranju organizaciju, prava i obaveze. Takvi dokumenti su se nazivali
zavjeti. Poznati dokumenat iz ove kategorije je Temeljne naredbe Connecticuta od 14.
januara 1639. Nakon rata Velike Britanije i Francuske oko prevlasti u kolonijama, Velika
Britanija postala je gospodar kolonija na Istonoj obali Sjeverne Amerike. U namjeri da
namiri ratne trokove, Velika Britanija je izvrila ekonomsk i pritisak na kolonije. Kolonisti
nisu eljeli radikalni raskid sa Velikom Britanijom, ali ih je britanska politika usmjerila u tom
pravcu. Kada je poeo rat, ujedinjene kolonije proglaavaju nezavisnost 4. jula 1776. Rezultat
ovog rata bila je nezavisnost kolonija i nastanak nove drave Sjedinjenih Amerikih Drava.
Nakon nezavisnosti glavna briga nove drave bila je uveanje teritorija. Najvei unutranji
problem drave bio je ropstvo. Robovi su bili prisutni u Sjev. Americi i poticali su iz Afrike.
Ekonomsku i politiku ekspanziju SAD su nastavile u drugoj polovini 19. vijeka. Poetkom
20. vijeka su napustile tzv. Monroovu doktrinu (Amerika Amerikancima) i postale znaajan
faktor u svjetskim odnosima.
Organizacija vlasti
Po obliku vladavine SAD su republika. Po obliku dravnog ureenja, u svojoj historiji SAD
su prvo kratkotrajno bile konfederacija a zatim se opredijelili za federaciju. Prvi ustav poznat
kao lanci konfederacije i vjenog saveza usvojen je na II kontinentalnom kongresu 15.
novembra 1777. Ovaj ustav je predviao savez drava sa jednodomnim Kongresom u kome
su bile nejednako predstavljene drave- lanice ali sa jednakim brojem glasova. Postojao je i
Komitet drava, koji je vodio tekue poslove izmeu zasjedanja Kongresa. Ustav SAD sastoji
se od 7 dunih lanova i 27 amandmana. Predstavlja najstariji vaei ustav na svijetu.
Usvojen je na ustavnoj konvenciji u Philadelphiji 17. septembra 1787. Nakon usvajanja tekst
ustava poslat je dravama na ratifikaciju. Jedan od uslova nekih drava da ratifikuju Ustav bio
je donoenje amandmana koji e ojaati temeljna prava graana prema federalnoj vlasti. To je
osigurano putem prvih deset amandmana na Ustav, koji su ratifikovani 15.decembra 1791. i
nazivaju se Zakon o pravima. ef drave je predsjednik SAD a sjedite vlade je u Distriktu
Columbia. Ustav uspostavlja 3 grane vlasti: zakonodavnu, izvrnu i sudsku. U vremenu nakon
usvajanja, izvrna vlast je poveala svoje funkcije u ekonomskim i drutvenim stvarima.
Jedno vrijeme je zakonodavna vlast bila glavna grana vlasti, ali je vremenom izgubila taj
primat u korist izvrne vlasti. Izvrnu vlast predstavlja predsjednik SAD. Bira ga izborni
kolegij veinom glasova na period od 4 godine. Zakonodavnu vlast u SAD vri Kongres i
sastoji se od dva doma- Senata i Predstavnikog doma. Senat se sastoji od dva predstavnika
svake drave. Predstavniki dom ine lanovi izabrani u dravama na osnovu broja
stanovnika. Pored federalnog nivoa vlasti postoji i lokalni nivo. Sve federalne jedinice ili
drave su uglavnom podijeljenje na teritorijalne jedinice koje se nazivaju okruzi.
32
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Dravna ideologija
Dravna ideologija SAD moe se identifikovati u Deklaraciji o nezavisnosti usvojenoj 4.jula
1776. Autor njene preambule bio je Thomas Jefferson. U kasnijoj debati u Kongresu,
Jeffersonov nacrt je donekle korigovan, ali su najvanije ideje ostale netaknute. Te ideje
ukljuuju:
1. Pojedinac roenjem stie neotuiva prava.
2. Legitimitet drave zasniva se na saglasnosti onih kojima se vlada.
3. Pravo naroda na revoluciju.
4. Cilj vlasti je da osigura bezbjednost i sreu graanima.
Sudstvo u SAD se sastoji od federalnog sistema sudova i sudova u dravama. Kongres je
1789. donio Zakon o sudstvu, kojim je uspostavljen Vrhovni sud i sistem niih federalnih
sudova. Federalni sudovi vre dvije ustavne funkcije: tumaenje zakona i upravnih propisa i
kontrolu ustavnosti. Vrhovni sud SAD se sastoji od 9 sudija koje nominuje predsjednik SAD
uz saglasnost Senata. Na nivou federalnih jedinica postoje nezavisni sistemi sudova koji
djeluju na osnovu ustava i zakona te drave. Najvei broj sudskih sporova rjeava se u okviru
dravnih sudova. Iako je ovo pravo po porijeklu englesko, ipak postoje neke njegove
specifine karakteristike koje doputaju da se danas govori o angloamer ikom pravu. U
oblasti sudskog postupka to su:
1. Vanost i znaaj sudskih odluka.
2. Teorija i praksa sudskog procesa.
Pravni izvori
Izvori za saznanje prava SAD su:
1. Ustav SAD. Najstariji ustav na svijetu koji sadri 7 lanova i 27 amandmana.
2. Zakoni koji donose zakonodavna tijela na nacionalnom, dravnom i lokalnom nivou.
3. Ameriko Opte pravo ili Case Law.
4. Uredbe (Regulations), koje potiu od administrativnih organa na nacionalnom,
dravnom i lokalnom nivou.
Britansko shvatanje prava, kategorijalni aparat i terminologija ugraeni su u sistem prava
SAD. Specifine karakteristike amerikog prava u odnosu na britansko u oblasti javnog prava
su: nepostojanje monarhije i s njom povezanih ustanova, javno pravo SAD temelji na
konceptu republike, federalizma i predsjednikog sistema, SAD posjeduju pisani ustav a
Velika Britanija historijski ustav, u SAD postoji posebna ustanova ispitivanja javnosti zakona.
Specifine karakteristike amerikog privatnog prava su: vanost i znaaj sudskih odluka,
teorija i praksa sudskog procesa, kodifikacija i zakonodavstvo nasuprot sudskog prava. U
pogledu teorije prava tokom 19. vijeka u SAD je dominiralo shvatanje po kome je u pravu
vana istota koncepata i pravna logika. Jedan od predstavnika takvog pristupa bio je
Christopher Columbus Langdell, koji je smatrao da je Common Law nauka koja posjeduje
stroge principe i da se sutina tih principa treba prenijeti na studente tokom obrazovanja.
Poetkom 20. vijeka javlja se kola amerikog realizma koja je zastupala shvatanje po kome
se pravo moe razumjeti i odrediti samo putem prakse sudova, advokata i policije.
33
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Lini status
Graanima su garantovana individualna prava koja treba da ih zatite od nasilja od strane
dravnih i federalnih autoriteta. Ta prava su pobrojana u prvih deset amandmana na Ustav
SAD, koji ine ameriki Zakon o pravima (Bill of rights). Ozbiljan nedostatak amerikog
koncepta graanstva u vremenu nakon sticanja nezavisnosti bila je ustanova ropstva. Ropstvo
je u SAD postojalo od poetka evropske kolonizacije, a vremenom se rairilo u juim
dravama. Osnivai SAD su predvidjeli mogunost da Kongres nakon 1808. zabrani trgovinu
robljem, ali je ropstvo smatrano lokalnom stvari i bilo je ostavljeno u nadlenost drava.
Godine 1857. jedan sudski spor pred Vrhovnim sudom dodatno je zagrijao atmosferu u
pogledu ropstva. To je poznata odluka u sluaju Dred Scott. Rob po imenu Dred Scott
odveden je u slobodnu dravu Illinois i slobodnu teritoriju Wisconsin a nakon toga nazad u
Missouri, dravu u kojoj je postojalo ropstvo. Godine 1846. Scott je tuio lice koje ga je
dralo u ropstvu tvrdei da je boravkom na teritorijama bez ropstva stekao svoju slobodu.
Sluaj je doao do Vrhovnog suda. Predsjednik suda napisao je u ime suda obrazloenje
presude u kojoj je naveo 2 sutinska zakljuka:
1. Crnci, bilo robovi bilo slobodni, ne mogu biti graani SAD.
2. Federalna vlada nema pravo da iskljui ropstvo sa teritorija.
Godine 1860. za predsjednika SAD izabran je Abraham Lincoln, zagovornik ukidanja
ropstva. On je u septembru 1862. izdao Proklamaciju o oslobaanju, kojom je proglaeno da
su sva lica u robovskom statusu od sada i ubudue slobodna. Uspostavljen je sistem
segregacija bijelaca i Afroamerikanaca, to je uinjeno putem tzv. Crnakih zakonika. Njima
je svaki crnaki uposlenik koji napusti svoga poslodavca bez dobrog razloga mogao biti
uhapen i vraen poslodavcu, Afroamerikanci nisu mogli svjedoiti u sluajevima gdje su
stranke bili bijelci, brakovi izmeu rasa bili su strogo zabranjeni. Ovaj sistem segregacije je
okonan tek polovinom 20. vijeka.
Imovinsko pravo
U pogledu stvarnih prava glavna tendencija u amerikom pravu nakon sticanja nezavisnosti
bila je da se omogui slobodno sticanje i raspolaganje zemljitem. Neke doktrine iz engleskog
prava postale su zastarjele u odnosu na drutveno- ekonomski razvoj. Tako je bilo sa
konceptom neprekinutog uivanja, koji je davao pravo vlasniku na nesmetano koritenje
svjetlosti i zraka. Izgradnja gradova zahtijevala je intenzivno koritenje zemljita a ne njegovo
spreavanje. Tako je krajem 19. vijeka veina drava ukinula vlasniko pravo na neometan
pogled. Federalna javna zemljita (public land) su dugo bila neiskoritena. U drugoj polovini
19. vijeka federalna vlada dodjeljuje znatne dijelove javnog zemljita rad i izgradnje eljeznice
i puteva.
Porodino pravo
U pogledu forme brak postaje sve formalniji i drava uzima ulogu u njegovom sklapanju i
regulisanju. U veini drava bio je valjan brak poznat kao common law marriage. To je
specifini ameriki termin koji oznaava branu zajednicu nastalu na osnovu verbalnog
kontakta koju pravo priznaje. Po Common Law dob za brak bila je odreena na 14 godina za
mladie i 12 godina za djevojke. Bigamija je bila smatrana za krivino djelo. Uoava se
tendencija da se nakon 1850. proiruju imovinska prava udatih ena. Uloga miraza se takoe
mijenja u eninom interesu. Ova ustanova se odnosila na zemlju i predstavljala je samo pravo
udovice da doivotno uiva tu zemlju.
34
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Nasljedno pravo
U dravama kao to je California, Texas i Louisiana, gdje je postojao sistem zajednike
brane imovine kojom je upravljao mu, supruga nakon smrti mua postaje automatski
vlasnik polovine te imovine. Testamentalno pravo bilo je uvijek pod uticajem engleske
doktrine i prakse. Neki zakoni amerikih drava o testamentu bili su napisani po uzoru na
Egleski zakon o posljednjoj volji. Opta tendencija u zapadnim i junim dravama bilo je
koritenje vlastoruno napisanog testamenta.
Krivino pravo
U drugoj polovini 19. vijeka krivino pravo u SAD je doivjelo znaajne promjene. Jedna od
vanih promjena bilo je potiskivanje Common law koncepta krivinih djela i kazne pod
uticajem zakonskog prava. Neka krivina djela su se ticala ivota u odreenoj dravi, druga su
se bavila pitanjem javnog morala. Poveava se uloga policije i njena profesionalizacija.
Istovremeno se u nekim dijelovima SAD pojavljuje i fenomen privatnih grupa koje poinju da
provode privatna suenja za krivina djela. Bilo je sluajeva samovoljnog kanjavanja
stvarnih ili navodnih prekrilaca zatienih vrijednosti.
Meunarodno pravo
Izolacionistika politika SAD nije bila podsticajan faktor za nauno bavljenje meunarodnim
pravom u zemlji. Sa naputanjem izolacionistike politike u 20. vijeku poveava se prisustvo
SAD u meunarodnim odnosima a time i interes za nauku meunarodnog prava.
35
WWW.BH-PRAVNICI.COM
FRANCUSKA
Ugovorom iz Verduna 843. Franaka drava je podijeljena na 3 dijela. Tri unuka Karla
Velikog dobili su odgovarajue dijelove nekadanje imperije. Iz Louisovog dijela nastala je
Njemaka, iz Sharlesovog dijela Francuska, a iz Lothairovog dijela Francuska i Njemaka.
Nakon toga se u Francuskoj uspostavlja feudalni poredak i smjenjuju razliite dinastije. Meu
vladajuim dinastijama bili su Kapeti, koji su vladali vie od tri stotine godina. Dinastija
Valoa bila je na vlasti od 1328. do 1589., obuhvatajui vrijeme kasnog feudalizma i ranog
modernog doba. U 14. vijeku Francuska je, zajedno sa drugim evropskim zemljama bila
zahvaena epidemijom kuge, koja je imala za posljedicu gubitak jedne treine stanovnitva.
Krajem 15. vijeka Francuska dolazi pod uticaj renesanse i reformacije. Tokom 16. vijeka ideje
reformacije u Francuskoj poprimaju distinktivni vid u obliku uenja Jeana Calvina. Dinastija
Burbon davala je vladare u periodu 1598-1792. Njihova vlast je okonana revolucijom i
ukidanjem monarhije 1792. Vladavinu ove dinastije obiljeili su dogaaji kao to je Nantski
edikt iz 1598., kojim je data sloboda religije svim podanicima, rast ekonomije i ja anje
kraljevog autoriteta. U 18. vijeku Francuska je postala najbogatija i najmonija evropska
drava. francuska revolucija odvijala se u nekoliko faza. Ona je zapoela 14. jula 1789.,
pobunom protiv monarhistikog reima. Narodna skuptina radi na ustavu i 26. augusta 1789.
usvaja preambulu ovog temeljnog zakona koja je postala poznata kao Deklaracija o pravima
ovjeka i graanina. Ustav je proglaen 4. septembra 1791. i po njemu je Francuska postala
ustavna monarhija, i trajala je samo godinu dana. Francuski kralj nije bio spreman da prihvati
ovakvo preureenje drave i zajedno sa feudalnom aristokratijom sarauje sa inostranim
feudalnim dravama radi njihove vojne intervencije protiv revolucionara. Oni ukidaju
monarhiju i proglaavaju republiku koja je poznata kao Prva republika. Jedni su smatrali da je
revolucija okonana uvoenjem ustavne vladavine (irondinci), dok su drugi smatrali da
revolucija tee i dalje (jakobinci). Ideoloki sukobi meu revolucionarima se intenziviraju i
politika grupa jakobinaca preuzima vlast u dravi, te 2. juna 1793. uvodi vladavinu terora.
Meu rtvama terora bili su aristokrati, kler, buroazija, ali i neoekivano veliki broj radnika i
seljaka. Nakon pada jakobinaca prevagu u dravnoj vlasti dobivaju irondinci pod ijim
uticajem se 22. augusta 1795. donosi novi ustav. Ovaj period francuske historije traje 5 godina
i poznat je kao period Direktorija. Reim vrste ruke deava se 9. novembra 1799., kada
general Napoleon Bonaparta izvri dravni udar, ukida ustav i uvodi novi oblik vladavinekonzulat. Devetnaesti vijek protekao je u Francuskoj u znaku estih promjena oblika
vladavine. Vladavinu imperatora Napoleona slijedila je restauracija vlasti Burbona. Slijedila
je zatim Julska monarhija, zatim Druga republika. Nakon toga doao je period Drugog carstva
i konano stabilizacija republikanskog oblika vladavine nakon Tree republike pa do
savremenog doba.
Lini status
Feudalne titule su ukinute a svi francuski dravljani proglaeni graanima. Stranci nisu bili
jednaki Francuzima, supruga nije bila jednaka muu, vanbrana djeca nisu bila jednaka
branoj. U pogledu statusa uveden je institut graanske smrti. To je bila pravna fikcija po
kojoj se smatralo da su poinioci odreenih krivinih djela pravno mrtvi. To je znailo da su
njihovi brakovi poniteni, njihova djeca proglaena siroadima a imovinska prava ugaena.
36
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Organizacija vlasti
Na osnovu prvog ustava iz 1791. francuska drava se zasniva na principima narodnog
suvereniteta i predstavnike vlade. Zakonodavna vlast pripada Narodnoj skuptini. Skuptina
je jednodomna. Izvrna vlast pripada kralju. Sudsku vlast vre sudije koje biraju graani na
odreeno vrijeme. U krivinim stvarima obavezno je porotno suenje. Uspostavlja se i
Kasacioni sud kao najvia instanca. Drugi ustav u francuskoj historiji poznat je pod imenom
Montanjarski ustav. Donijela ga je narodna skuptina Konvent - 24. juna 1793. Nikada nije
stupio na snagu, ali je interesantan kao ilustracija naina miljenja u jednoj fazi francuske
revolucije. Ovaj ustav Francusku proglaava za jednu i nedjeljivu republiku u kojoj je narod
suveren. Predvia se postojanje sljedeih organa vlasti: Narodna skuptina, Izvrni savjet,
starjeine organa republike i Kasacioni sud. Narodna skuptina nije imala potpunu
zakonodavnu vlast. Ona je mogla donositi samo zakonske prijedloge. Izvrni savjet bio je
tijelo potinjeno Narodnoj skuptini. U pogledu Kasacionog suda, Montanjarski ustav je
predviao da se sudije Kasacionog suda biraju svake godine od strane izbornih skuptina. Na
osnovu ustava 1795. Francuska Republika je jedna i nedjeljiva, te zasnovana na narodnom
suverenitetu. Organi dravne vlasti su bili Zakonodavno tijelo, Direktorijum, ministri,
Kasacioni sud i Visoki sud. Zakonodavno tijelo bilo je dvodomno. Sastojalo se od Savjeta
starih i Savjeta pet stotina. Savjet pet stotina je bio donji dom i on je donosio zakonske
prijedloge. Savjet starih je bio gornji dom i on je prihvatao ili odbacivao zakonske prijedloge.
Izvrna vlast pripadala je Direktorijumu, koji je brojao pet lanova. Ministri su bili odgovorni
za izvrenje zakona i direktiva Direktorijuma i nisu smjeli da se okupljaju u zasjedanju. U
pogledu Kasacionog suda ovaj ustav je donekle ublaio krajnje radikalne odredbe
Montanjarskog ustava o biranju sudija svake godine. Sada je predvieno da se svake godine
obnavlja jedna petina lanova Kasacionog suda.
Dravna ideologija
U dravnoj ideologiji koja je u Francuskoj razvijena nakon revolucije moe se identifikovati
nekoliko glavnih ideja. To su:
Republikanizam. Republika je prolazila kroz razliita razdoblja- irondinsko, montanjarsko,
termidorsko, direktorijum i konzulstvo. Prisutna je i u doba kada je Francuska proglaena
carstvom.
Narodni suverenitet. U francuskoj Deklaraciji o pravima ovjeka i graanina kae se da
princip svakog suvereniteta poiva u narodu. Teorijsko obrazloenje naela narodnog
suvereniteta izvrili su pisci epohe prosvjetiteljstva kao to je bio Jean Jacque Rousseau.
Graanska jednakost. Graanstvo je egalitarni i sveobuhvatni status. O n je egalitaran jer sve
pojedince stavlja u istu poziciju, on je sveobuhvatni jer ukljuuje sve pojedince na dravnom
teritoriju bez obzira na njihove odlike. Da bi se ovakav status mogao uvesti bilo je potrebno:
definisati prava i dunosti pojedinaca i ograniiti vlast vladara putem koncepta narodnog
suvereniteta.
Centralizam. Centralizacija predstavlja rezultat starog reima koji je revolucija preuzela i
prilagodila ga. Centralizovana uprava pretpostavljala je postojanje jakog centra i transmisije
njegovih naloga u niim teritorijalnim jedinicama, to je izvreno putem podjele Francuske na
okruge (departments).
Laicizam. U pogledu odnosa religijskog i politikog autoriteta francuska revolucija je
usvojila princip njihovog odvajanja, potiskivanja religije k ao izvora prava i neutralnosti javne
sfere. Ovakva politika bila je rezultat negativnog odnosa prosvjetiteljskih autoriteta prema
Crkvi i religiji uopte. Drava je preuzela i pravne mjere za zakonsko ureenje svetenstva i
crkvene hijerarhije putem Zakona o graanskom ustrojstvu svetenstva iz juna 1790.
37
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Sudske pozicije bile su esto nasljedne i mogle su se pribaviti za novac. Najutjecajniji sudovi
predrevolucionarnog reima- parlamenti- bili su preuzeli, pored funkcije apelacione instance
za civilne i crkvene sudove, zakonodavne i administrativne aktivnosti. Revolucija je odluila
da oduzme privilegije sudijama, demokratizuje ovu ustanovu i iskljui sudstvo iz bilo kakve
uloge u zakonodavstvu i upravi. Ove promjene su izvrene putem Zakona o organizaciji
sudova. Njime je zabranjeno sudovima da se direktno ili indirektno mijeaju u zakonodavnu
vlast i da izdaju regulacije. Kasacioni sud ustanovljen je da djeluje kao neka vrsta
nadzornog agenta zakonodavstva. Ovaj sud proglaen je za najviu instancu u graanskim i
krivinim stvarima. Odluivao je samo o pravnim pitanjima. Zato je Kasacioni sud mogao
samo da ukine presudu nieg suda a ne i da je zamijeni svojom vlastitom presudom.
Kasacioni sud bio je obavezan da jednom godinje izvjetava zakonodavnu vlast o svim
sluajevima koje je rijeio. Uvedeno je vremensko ogranienje izbora sudija. Ukinuta je
njihova nezavisnost i oni su svedeni na obine civilne slubenike. U svim krivinim stvarima
uvedena je porota. Isti zakon je proglasio i odvajanje sudstva od uprave. Kasnije je u vrijeme
Konzulata 1799. to upotpunjeno kreiranjem cjelovitog sistema upravnih sudova. Na vrhu te
piramide bio je Dravni savjet (Conseil d' Etat). Dravni savjet je imao nadlenost da
presuuje tube protiv drave i da prua pomo u izradi nacrta pravnih akata.
Pravni izvori
Izvori za saznanje modernog francuskog prava su:
1. Predrevolucionarno pravo. Francusko predrevolucionarno pravo inili su: preivjelo
rimsko pravo, obiajno pravo i kraljevske uredbe. Na jugu je dominiralo rimsko pravo
a na sjeveru germanski obiaji. Od 15. vijeka francuski kraljevi nareuju da se zapie
obino pravo. Nastaju zbirke obiaja koji doprinose nastanku opteg obiajnog prava
Francuske.
2. Revolucionarno pravo. Revolucionarno pravo obuhvata pravne norme nastale u
periodu izmeu prvog zasjedanja ustavne skuptine 1789. i dolaska na vlast
Napoleona Bonaparte 1799.
3. Kodifikacije. Prvi nacrt kodifikacija prava upuen je skuptini 1793., ali je tek u
vrijeme vladavine Napoleona projekat kodifikacije uspjeno okonan. Taj projekt
ukljuuje 5 zakonika: Graanski zakonik, Zakonik o graanskom postupku, Trgovaki
zakonik, Krivini zakonik i Zakonik o krivinom postupku.
Prema Montesquieu postoje 3 oblika vladavine. To su monarhija, koja se zasniva na principu
asti, republika, koja se zasniva na principu vrline, i despotija, koja se zasniva na principu
straha. U pogledu dravnog ureenja ovaj autor je zastupao ideju podjele vlasti na
zakonodavnu, sudsku i izvrnu. Ove 3 grane vlasti treba da odvojeno funkcioniu i imaju
mehanizme ograniavanja i uticaja jedna na drugu. U vrijeme nakon kodifikacije prava u
Francuskoj javila se posebna kola koja se naziva egzegetska kola. Ona je nauavala da
pravni naunici imaju samo jednu ulogu: da objasne i protumae zakonik, paragraf po
paragraf.
38
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Imovinsko pravo
Vlasnitvo je opisano kao potpuno, iskljuivo i stalno pravo. Feudalna optereenja vlasnitva
su ukinuta. Zakonik je titio prava vlasnika. Interesi lica bez imovine nis u bili tieni. U
obligacionom pravu, centralno mjesto pripada ugovorima. Usvaja se princip slobode
ugovaranja u okviru zakona.
Porodino pravo
Revolucija u francuskoj izvrila je sekularizaciju braka. Brak je dobio karakter
graanskopravnog ugovora koji se sklapa pred civilnim organima. Odnosi u braku ureeni su
tako da supruga duguje pokornost muu a mu je duan da titi suprugu. Bez muevog
odobrenja supruga ne moe sticati imovinu, s njom raspolagati ili nastupati pred dravnim
organima. Razvod braka dozvoljen je u sluajevima branog nevjerstva, kanjavanja na
neasne kazne jednog od suprunika, sramotnog ponaanja, maltretiranja i tekih povreda.
Sporazumni razvod braka je mogu uz komplikovanu proceduru. ena koja poini nevjerstvo
mogla je biti zatvorena od 3 mjeseca do 2 godine u zavisnosti od muevog opredjeljenja. Mu
kriv za nevjeru bio bi kanjen novanom kaznom od 100 do 2000 franaka. Mu koji bi
zatekao suprugu u aktu brane nevjere i ubio je, nije bio krivino odgovoran. Postoji vlast oca
nad djecom sve do njihovog punoljetstva. Bez oeve saglasnosti djeca nisu mogla sklopiti
brak niti napustiti roditeljsku kuu.
Nasljedno pravo
U oblasti nasljednog prava proglaeno je da je zakonsko nasljeivanje osnovni nain
nasljeivanja. Pozivanje na naslijee i nasljedni dijelovi su ureeni na sljedei nain. Djeca
dobivaju jednake dijelove. Roditelji dobivaju ostavtine a ako nema ostalih srodnika onda
cijelu ostavtinu. Baka i djed nasljeuju ako su roditelji ostavioca umrli a nema brae i
sestara. Preivjeli suprunik dobiva svoj nasljedni dio ako nema porodice da ga uzdrava.
Testamentalno raspolaganje ostavioca ogranieno je nunim zakonskim dijelom djece.
Krivino pravo
U francusko krivino pravo 19. vijeka unijeti su principi koje je u ovoj grani prava proglasila
revolucija. To pravo je kodifikovano u Francuskom krivinom zakoniku koji ini dio
Napoleonovih kodifikacija. Uvedena je tripartitna podjela krivinih djela na istupe, prestupe i
zloine. Istupi su djela koja se kanjavaju popravnim kaznama a zloini su djela koja se
kanjavaju bolnim i beasnim kaznama.
Krivini postupak kodifikovan je u posebnom zakoniku iz 1808. Ovaj zakonik je uveo vane
novine koje su postale dio tradicije francuskog krivinog postupka. To su: podjela postupka
na 3 faze: istragu istranog sudije, optubu i suenje, garanciju prava na albu i princip
kolegijalnosti u suenju za sva djela osim najlakih.
Meunarodno pravo
U 19. vijeku odravaju se vani kongresi i konfederacije koji oblikuju moderno meunarod no
pravo. Takvi su bili Beki kongres, Pariki kongres, Berlinski kongres i Hake mirovne
konfederacije. Veliki uticaj u nauci meunarodnog prava imalo je djelo vajcarskog autora
Emmericha de Vattela Meunarodno pravo i principi prirodnog prava primjenje ni na
voenje poslova drava i suverena, objavljeno 1758.
39

Komparativna Pravna Historija Skripta

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Komparativna Pravna Historija Skripta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

WWW.BH-PRAVNICI.

BH-pravnici.com je portal za pravnike i studente Prava u

Koncept prava i pravde

You might also like