UNIVERZITET U TUZLI

EKONOMSKI FAKULTET
Akademska 2011/2012. god.

Seminarski rad iz nastavnog predmeta

MENADMENT INFORMACIONI SISTEMI

EKONOMIKA INFORMACIONIH
TEHNOLOGIJA

Predmetni nastavnik:
Dr.sc. Edin Osmanbegovi, docent

Kandidati:

Tuzla, april 2012.

SADRAJ
UVOD.................................................................................... Error: Reference source not found
1.

RAZLOZI UVOENJA IT U ORGANIZACIJE...........Error: Reference source not found

1.1. Produktivnost kao mjera uvoenja IT.............................................................................. 5
1.2 Koristi i trokovi uvoenja IT.......................................................................................... 5
1.3. IT u funkciji smanjenja efekata ekonomske krize............................................................6

2. INFORMACIONA TEHNOLOGIJA NA TRITU KAPITALA.........................................7

2.1 Modeli elektronskog poslovanja.......................................................................................7
2.2 Globalno plasiranje informacija pomou IT................................................................... 10
2.3 Plasiranje informacija institucionalnih investitora..........................................................10
2.4 Prednosti i rizici, standardizacija razmjene informacija................................................. 14
3. ISPLATIVOST I ANALIZA IZVODLJIVOSTI UVOENJA INFORMACIONIH
SISTEMA ................................................................................................................................ 15
3.1 Koristi uvoenja informacionih sistema......................................................................... 16
3.2 Proces analize izvodljivosti.............................................................................................19
3.3 Primjer prihvatanja i koritenje IT u preduzeima .........................................................21
ZAKLJUAK...........................................................................................................................22
LITERATURA..........................................................................................................................23

UVOD
2

Informacione tehnologije podrazumijevaju razliite elemente i vjetine za stvaranje, uvanje i

prenoenje informacija, koje su bitne za organizaciju i njeno poslovanje. Dakle, postoje
razlozi za uvoenje IT u organizaciju koje su navedeni u prvom dijelu, kao i odluujui
faktori za uvoenje.
Kako je uvoenje IT bitno za organizaciju, isto tako je bitno i na tritu kapitala, tj.
elektronskom poslovanju, to je detaljnije obrazloeno u drugom dijelu rada.
Meutim, u treem dijelu emo neto rei o analizi izvodljivosti uvoenja IT, kao i o
isplativosti njihovog uvoenja.

1. RAZLOZI UVOENJA IT U ORGANIZACIJE

Pod terminom informacione tehnologije podrazumijevaju se razliiti elementi i vjetine za

stvaranje, uvanje i prenoenje informacija. Informacione tehnologije imaju fundnamentalan
uticaj na moderno drutvo i zato se, ne bez razloga, kae da ivimo u informtikom dobu.
Naini razmjene i prijenosa, kao i koliina najrazliitijih informacija danas su vei nego ikad
prije u ljudskoj historiji. Danas, poslovne organizacije koriste informacione tehnologije za
poboljanje kvaliteta proizvoda i usluga, poveanje produktivnosti rada, utedu energije novca
i na kraju za poveanje profita.
Opi razlozi za uvoenje IT-a u organizacije su1:
1.
2.

obavljanje postojeih funkcija za krae vrijeme sa ciljem poveanja efikasnosti

uvoenje novih IT dovodi do unapreenja indeksa price-to-performance i vee
efektivnosti

Odluujui faktori za uvoenje IT2:

Tehnoloki:

Relativne komparativne prednosti

Kompleksnost tehnologije poslovanja
Kompatibilnost tehnoogije
Trokovi
Imid firme u poslovnim krugovima

Organizacioni faktori

Veliina firme
Kvalitet i kompatibilnost IT sa postojeom opremom
Potrebe za specijalizacijom
Podrka rukovkodstva

Faktori okruenja

Uticaj konkurencije
Uticaj kupaca i dobavljaa
Politike mjere
Uloga drave

Individualni faktori

1
2

Inovativnost menadera
Poznavanje informacionih tehnologija od strane menadera

Poslovni informacioni sistemi; poslis.fon.rs/ ppt (14.03.2012)

Poslovni informacioni sistemi; poslis.fon.rs/.ppt (14.03.2012)

Koliko se isplati investicija u IT i kako je izmjeriti?3 Evaluacija:

produktivnosti
koristi
trokova
drugih ekonomskih aspekata IT

1.1. Produktivnost kao mjera uvoenja IT

Produktivnost je indeks izlaza i ulaza. Protivrijenost koja se javlja pri pokuaju prikazivanja
porasta output-a na osnovu investicija u IT na nacionalnom nivou naziva se paradoks
produktivnosti. Mogue objanjenje paradoksa produktivnosti4

problemi sa podacima ili analizama skrivaju porast produktivnosti postignut

primjenom IT
dobit na produktivnosti od IT se neutralizuje gubicima u drugim oblastima
poveanje produktivnosti od IT se neutralie trokovima ili gubicima samih IT.

Vrijednost informacije evaulacija

Slika 1. Vrijednost informacije

Izvor:www.efos.hr

1.2. Koristi i trokovi (Cost-Benefit) uvoenja IT

Postoji razlika izmeu investiranja u IT infrastrukturu i IT aplikacije. IT infrastruktura
predstavlja osnovu za IT aplikacije (baze podataka, mrea, date warehouse, baze znanja) i to
su dugorone investicije koje se koriste u cijelom preduzeu. IT aplikacije su specifini

3
4

Poslovni informacioni sistemi; poslis.fon.rs/ ppt (14.03.2012)

Poslovni informacioni sistemi; poslis.fon.rs/ ppt (14.03.2012)

programi i sistemi za konkretne aktivnosti (obraun plata, stanje magacina, narudbine) koje
obavlja nekoliko odjeljenja u preduzeu, i iji su efekti vidljivi na krai rok.
Evaluacija IT investicija5

Vrijednost informacija za donoenje odluka

Tradicionalna Cost-Benefit analiza (opipljivo)
Scoring Matrix ili Scorecard (neopipljivo)

Neki od pokazatelja dubine svjetske ekonomske krize:

U 2009. godini rast IT budeta na svjetskom nivou je priblino ravan.

Pad od 3.3% do 0.16% je skroman u poreenju sa nekim drugim sektorima.
Prema ekonomskim analizama, 3,5% vee ulaganje u informatiku industriju podie
bruto domai proizvod (BDP) za oko jedan odsto.
Ukidanje ulaganja u IT na nivou preduzea, smanjuje trokove za tek jedan odsto, a
dobit za treinu!

1.3. IT u funkciji smanjivanja efekata ekonomske krize

Informacione tehnologije su uvijek bile vezane za promjene. IT su nosilac transformacije
preduzea, trita i drutva, a sposobnost transformacije postaje kritina kompetitivna
sposobnost. Fokus IT je usmjeren na poslovne procese, podatke o poslovanju i odnose sa
poslovnim partnerima i klijentima. IT lake i jednostavnije, a to je najvanije i bre, postiu
efekte koji su od uticaja na poslovanje.
Nova ekonomija, koje smo ve postali dio, kao najvrijedniji resurs ne gleda na prirodne
resurse, koji su bili toliko zastupljeni i vrijedni u industrijskom dobu, ve na informacije.
Konkurentska prednost velikih svjetskih korporacija se sve vie ogleda u kvalitetu informacija
koje posjeduje i na kojima moe bazirati svoje poslovno odluivanje. S obzirom da kapital
prelazi iz ruke drave u ruke privatnih i institucionalnih investitora, efikasno plasiranje i
prikupljanje kvalitetnih informacija postaje primarni zadatak svih nas. Investitori takoe
moraju svoje odluke bazirati na dostupnim informacijama koje moraju biti pravovremene,
tane i istinite.
IT u nakon niza godina omoguile efikasno i efektivno kreiranje, publikovanje, razmjenu,
prikupljanje i analizu informacija. Cilj rada je da opie neke od tih tehnologija, mehanizama i
standarda koji se danas koriste na tritima kapitala i pokae da e njihova uloga biti jo
znaajnija u trenutnoj globalnoj krizi na tritu kapitala.

2. INFORMACIONE TEHNOLOGIJE NA TRITU KAPITALA

Poslovni informacioni sistemi; poslis.fon.rs/ ppt (14.03.2012)

Elektronsko trgovanje hartijama od vrijednosti se vezuje za pojam elektronskih trita,

odnosno trita ije sredite poslovanja nije fiziko, ve virtuelno. Informacione tehnologije
omoguuju stvaranje tih virtuelnih trita koja nisu ograniena na jednu fiziku lokaciju,
regiju ili ak kontinent. Virtuelna trita su u pravom smislu rijei globalna, jer omoguuju
kupcima sa jednog kraja planete da obavljaju transakcije sa preduzeima sa drugog kraja.
Globalizacija prodire u na region i dravu, ime se postavlja za zadatak optimizacija naih
fizikih trita i kreiranje virtuelnih, odnosno elektronskih. Kada se govori o specifinim
tehnologijama, treba pomenuti Internet i sve tehnologije i aplikacije (softver) koji se vezuje za
njega i koji modernim kompanijama omoguava da iskoriste pogodnosti elektronskog
trgovanja. Iako su u prolosti postojali heterogeni informacioni sistemi, danas je Internet
preuzeo primat nad elektronskim trgovanjem jer je postao unificirani, homogeni medij za
komunikaciju izmeu svih preduzea i pojedinaca.
S obzirom da se nae okruenje tek od poetka ove decenije razvija po pitanju trita kapitala
i informacionih tehnologija, elektronsko trgovanje sa hartijama od vrijednosti je relativno
novija usluga koju pruaju berzanski posrednici. Danas, korienjem informacionih
tehnologija, investitori i ostali uesnici mogu vrlo brzo da komuniciraju sa brokerima i daju
naloge za kupovinu ili prodaju hartija od vrijednosti, odnosno da trguju sa njima6.
Elektronsko
trgovanje
hartijama
od
vrijednosti
kao
osnovni
cilj
ima
poveanje efikasnosti i kvaliteta trgovanja sa hartijama od vrijednosti na tritu kapitala.
Dakle, koritenjem informacionih tehnologija mogue je unaprijediti proces klasine predaje
naloga za kupovinu/prodaju instrumenata. Pod klasinim, podrazumjevamo proces koji je
zahtijevao face-to-face (engl. licem u lice) komunikaciju, odnosno dolazak klijenta u
preduzee, izraavanje svojih zahtjeva (komunikacija sa brokerom) i potpisivanje naloga za
kupovinu ili prodaju instrumenata.
Najvei nedostatak ovog procesa se ogleda u izrazito dugakom vremenskom okviru koji je
neophodan da bi se realizovao jedan nalog, odnosno da bi se on uopte unio u sistem za
trgovanje i realizovao. Elektronsko trgovanje zamjenjuje fiziko prisustvo sa on-line
aplikacijama, kojima klijent pristupa u bilo kojem trenutku i mjestu preko jedinstvene svjetske
mree (Interneta).

2.1. Modeli elektronskog poslovanja

U skupu modela elektronskog poslovanja, elektronsko trgovanje hartijama od vrijednosti
moemo uvrstiti u Business To Consumer (B2C) ili ak Business To Business (B2B). Da bi
6

Eri D., Finansijska trita i instrumenti. Beograd : igoja tampa, 2003, str 88-156

shvatili zato elektronsko trgovanje hartijama od vrijednosti spada upravo u ova dva modela,
moramo detaljnije pojasniti njihovo znaenje i povezati modele sa uesnicima na tritu
hartija od vrijednosti. Business To Consumer (B2C) model elektronskog trgovanja

Business To Consumer model, ili poslovanje izmeu kompanija i potroaa, je orijentisano ka

kupcu, odnosno krajnjem korisniku usluge ili proizvoda. Ovaj model je najnoviji vid
elektronskog poslovanja, koji se svoju ekspanziju doivio kasnih 90-ih godina prolog vijeka
na Internetu, kada su Web sajtovi za elektronsko trgovanje bili primarni generatori tokova
novca (eBay, Amazon, i slini). Primjena ovog modela zapravo znai da kompanije koriste
Internet i njegove tehnologije (softver i komunikacione kanale) kao novi nain promocije i
prodaje svojih proizvoda i usluga.
Na tritu kapitala kao kupci se definiu investitori, odnosno sva pravna i fizika lica koja
stiu (kupuju) ili prodaju finansijske instrumente, odnosno hartije od vrijednosti. Elektronsko
trgovanje omoguuje, dakle, ovim investitorima da putem Interneta trguju sa tim
instrumentima.
Business To Business (B2B) model elektronskog trgovanja
Business To Business model, ili poslovanje izmeu kompanija, je orijentisano ka obavljanju
poslovnih transakcija izmeu vie kompanija putem elektronskih trita. Berzanski posrednici
su kompanije na tritu kapitala koje nude usluge elektronskog trgovanja, odnosno
predstavljaju posrednike preko kojih se vri kupovina i prodaja instrumenata na tritu
kapitala. Pored investitora, koje smo definisali u B2C modelu, u hijerarhiji trgovine se
pojavljuju i ovlaeni uesnici na tritu kapitala (investicioni fondovi, kastodi banke i drugi),
koji zapravo predstavljaju kompanije koja dalje plasiraju instrumente krajnjim investitorima.
Da bi bolje obavljali svoje poslovane, ovlaeni uesnici zavise od brzine i kvaliteta
realizacije naloga, odnosno njihovog plasiranja u pravom vremenu i pravovremene realizacije.
Elektronsko trgovanje hartijama od vrijednosti upravo ovo i omoguava, ali i stavlja akcenat
takoe na sniavanje ukupnih trokova, jer se eliminie veliki broj dokumenata koji su se
inae tampali, potpisivali i distribuirali u materijalnom obliku.

Prednosti uvoenja IT i elektronskog poslovanja

Elektronsko trgovanje predstavlja jednu novu pogodnost za investitore, jer u poslovnom

znaenju omoguava7:

Smanjenje trokova smanjeni trokovi komunikacije i transfera informacija, odnosno

procesa unosa, obrade i izvjetavanja o izvrenim i neizvrenim nalozima za
kupovinu/prodaju hartija od vrijednosti, sa strane investitora
Optimizaciju poslovnih procesa smanjenje radnog okvira u poslovnim procesima
kod berzanskih posrednika, gdje prijem i izvrenje naloga traje viestruko manje, jer
investitori vre manuelni unos informacija, a komunikacija se u potpunosti svodi na
elektronsku; optimizacijom se dobija organizacija ija je produktivnost po angaovanom
brokeru vea; kvalitet postaje vei, jer se eliminiu ljudske greke pri duplom unosu
informacija i greke u komunikaciji (nerazumjevanje zahtjeva klijenta), kao i dugotrajni
procesi komunikacije sa klijentima
Smanjeno vrijeme reakcije (engl. response time) investitor moe plasirati naloge u
sekundama nakon pojavljivanja znaajne informacije u medijima, a koja se odraava na
njegovu sadanju ili buduu poziciju na tritu
Meunarodne/meutrine transakcije korienjem metoda elektronskog trgovanja,
investitor moe pratiti stanje na inostranim (svjetskim) tritima i plasirati kupovne ili
prodajne naloge na svim berzama na kojima djeluje odreeni berzanski posrednik, ili
preko drugih berzanskih posrednika na tim tritima sa kojima postoje sklopljeni ugovori
u poslovnoj saradnji
Diversifikacija rizika investiranja plasiranjem kupoprodajnih naloga na veem skupu
trita, investitor je u mogunosti da reducira rizik investiranja, odnosno da diversifikuje
svoj portfelj.

Kako bi se realizovali prednosti koje nude informacione tehnologije, odnosno elektronsko

trgovanje, vrlo je vano obezbjediti da informacioni sistemi budu spremni da reaguju na
mogue sigurnosne incidente. Vrlo vano je promovisati savjest o rizicima vezanim za
elektronsko trgovanje, jer se oni najbolje mogu eliminisati kvalitetnim upravljanjem i
razvojem sigurnosnih mehanizama.
Najvei rizik u elektronskom trgovanju je kraa identiteta, odnosno opasnost da se neko
predstavlja lano, preuzimajui identitet poznatog klijenta, odnosno investitora. S obzirom da
se korisnici sistema za elektronsko trgovanje identifikuju pomou svojih korisnikih imena,
lozinki i drugih sigurnosnih metoda, mogue je da neko probije zatitne mehanizme i
zloupotrebi prava i usluge koje mu ne pripadaju. Danas, naravno, postoje mehanizmi koji
izuzetno dobro tite klijente[4], ali njih je neophodno konstantno unapreivati i vriti njihovu
evaluaciju efikasnosti u zatiti i reviziju svih sigurnosnih problema ili pokuaja krae
identiteta.
Rizik ljudske greke se odnosi na to da klijent moe grekom poslati nalog sa pogrenim
informacijama i izvriti transakciju u onom obliku kakvom nije prvobitno elio. Zatita od
7

Morovi, Kristijan. Informacijska tehnologija kao imbenik stvaranje vrijednosti u novoj ekonomiji. Zagreb :
Sveuilite u Zagrebu, Ekonomski Fakultet, 2002. Str 72-74

ovog rizika je prvenstveno edukacija korisnika i mehanizmi provjere informacija (engl. data
validation).

2.2. Globalno
tehnologija

plasiranje

informacija

(transparentnost)

pomou

informacionih

Korporativno upravljanje je danas kljuno za uspostavljanje stabilnih trita kapitala, jer se

jedino putem njega moe osigurati da kompanije rade ono to je u interesu investitora i da se
kapital troi na dobar nain, odnosno vre dobre investicije. Bez korporativnog upravljanja,
menadment moe da namjerno blokira odreene finansijske transakcije koje bi poboljale
profitabilnost ili ekonomsku efektivnost kompanije.
Korporativno upravljanje ukljuuje monitoring rezultata kompanije (korporacije) i kapacitet
za odgovor na loe rezultate, odnosno performanse (observacija i reakcija). Transparentnost se
odnosi na sposobnost da se prate informacije vezane za kompaniju, a koje u sutina ona i
objavljuje. Bez pravovremenog i potpunog objavljivanja informacija, transparentnost u radu
kompanije je na niskom nivou i investitori ne mogu ocjeniti uinak menadmenta, kao ni
procjeniti budua kretanja unutar kompanije i na tritu na kojem ona djeluje.
Transformacija svjetske ekonomije i globalizacija je vrsto povezana sa informacionim
tehnologijama i novom ekonomijom koja nastaje upravo iz njih. Ipak, informacione
tehnologije ne mogu same po sebi da stimuliu razvoj i da osnae ekonomiju, ve
predstavljaju jedan medij i naravno tehnoloku prednost koja se koristi za razvoj trita . Ove
tehnologije su dakako kljune u cijeloj ideji o transparentnim tritima jer omoguavaju brzu
raspodjelu, odnosno objavljivanje informacija i njihovu asimilaciju, odnosno informisanje
investitora i ire javnosti (buduih investitora ili povezanih lica).

2.3. Plasiranje informacija institucionalnih investitora

Posmatrajui uesnike na tritu kapitala, u primarnom fokusu su ovlateni uesnici koji
predstavljaju institucionalne investitore8, odnosno investicioni fondovi i drutva koje
upravljaju tim investicionim fondovima. Njih posmatramo iz razloga jer oni posjeduju kapital
investitora, koji plasiraju kroz individualne kupoprodajne transakcije i time obezbjeuju
investitorima odreeni prinos po akciji ili udjelu investicionog fonda.

Investitori, odnosno vlasnici udjela ili akcija u fondovima, imaju pravo da prate performans
fonda u koji su uloili odreeni novac, jer time se obezbjeuju da investicioni fond radi
upravo u njihovu korist, a ne u korist nekih treih lica.

Eri, Dejan. Finansijska trita i instrumenti. Beograd : igoja tampa, 2003, str 88-156

10

Institucionalni investitori, dakle, imaju daleko veu obavezu objavljivanja informacija od

drugih uesnika na tritu, za ta je potreban efikasan mehanizam, kao to je Internet. S
obzirom da je Internet danas iroko rasprostranjen i da se iz godine u godinu poveava
irokopojasni (broadband) pristup Internetu, on predstavlja primarni kanal za distribuciju
informacija. Njegova lakoa korienja, rasprostranjenost i relativno niski trokovi odravanja
su doprinjeli njegovoj svjetskoj korporativnoj popularnosti. Web sajtovi (portali) investicionih
fondova postaju primarna sjedita za objavljivanje informacija, koje moemo struktuirati
prema slijedeem dijagramu:
Dijagram 1 Informacije koje se objavljuju na Web portalima investicionih fondova i drutava za
upravljanje investicionim fondovima

Izvor: http://todorovic.biz/2010/11/uloga-informacionih-tehnologija-u-globalizaciji-trzista-kapitala/

Primarni zahtjev za implementaciju i funkcionisanje Web portala je potpuna posveenost

menadmenta preduzea za tu poslovnu aktivnost, u naem sluaju investicionog fonda i
drutva za upravljanje tim fondom. Menadment jedino moe ugraditi transparentnost u sve
poslovne procese i osigurati pravovremeno objavljivanje informacija. Privlaenje stranih
investitora, odnosno plasiranje fonda na globalno trite kapitala iziskuje potrebu za
objavljivanjem svih informacija na engleskom jeziku. Pored toga, neophodno je stranim
investitorima predstaviti i markoekonomsku situaciju u regionu, kao i ostale relevantne
informacije, koje se esto previde.
U nerazvijenim i slabo razvijenim tritima, institucionalni investitori se vode samo
zakonskom regulativom, koja propisuje obavezne izvjetaje (finansijski izvjetaji, izvjetaji o
neto vrijednosti imovine i sl). Potpuna transparentnost se, meutim, ne zasniva na zakonskoj
regulativi, ve kodeksima i standardima korporativnog upravljanja, kojima se definiu pravila
dobrog ponaanja izmeu preduzea i njegovih investitora. Investicioni fondovi, dakle, treba
11

da informiu svoje investitore o znaajnim dogaajima i performansu, da bi zadrali

postojee i privukli nove investitore.
Na tritu kapitala Republike Srpske jo nije uvedena praksa dobrog korporativnog
upravljanja i objavljivanja informacija (transparentnosti). Prema analizi, investicioni fondovi
prosjeno javno objavljuju samo 31% svih informacija koje posjeduju, odnosno neto vie od
20% informacija u pravom vremenu (bez kanjenja). Informacione tehnologije na naem
tritu dakako postoje, ve dui niz godina, ali je oigledno da postoji problem, jer
menadment ne podrava ili izriito ne forsira objavljivanje informacija na Web portalima.
Edukacija menadmenta o znaaju korporativnog upravljanja, transparentnosti i
informacionim tehnologijama je jedno podruje rada koje e biti znaajno u iduem periodu,
ako se eli rijeiti relativno loa situacija na tritu.
Plasiranje informacija korporacija
Ronald J. Gilson tvrdi da je za efektivno uvoenje i kontrolu transparentnosti nad
korporacijama koje kotiraju na tritima kapitala neophodno slijedee9:

regulisati zahtjeve za transparentnost i kredibilitet (tanost i istinitost) informacija

usvojiti dobre raunovodstvene standarde
unaprijediti rad nezavisnih revizorskih kua
osigurati da preduzea regularno objavljuju informacije
implementirati mehanizam za efikasno prikupljanje i disperziju (objavljivanje)
informacija
Prema Gilson-u, preduzea takoe posjeduju informacije koje su znaajne za sadanje i
budue investitore. Kao i kod investicionih fondova, za korporacije koje kotiraju na berzama
znaajni su finansijski izvjetaji, akti, podaci o upravi, direktorima, odborima i ostale
informacije. Meutim, plasiranje ovih informacija na globalna trita je znaajno posebno
kada korporacije kotiraju na vie meunarodnih berzi.
Kada posmatramo skupove informacija koji se objavljuju, pravovremeno izvjetavanje o
znaajnim dogaajima moemo definisati kao najznaajnije, jer bilo koji dogaaj koji ima
uticaj na korporaciju ima uticaj i na vrijednost njihovih hartija od vrijednosti. Korporativni
Web sajtovi su primarno mjesto na kojima se objavljuju ove informacija, ali na na modernim
globalnim tritima, to vie nije dovoljno.
Danas, preduzea moraju posjedovati mehanizme, odnosno tehnologije koje omoguuju da
ove informacije slobodno putuju do svih investitora, berzi, Web portala, novina i drugih
medija.
Dijagram 2 Smjerovi disperzije informacija sa korporativnih Web sajtova

Eri D., Finansijska trita i instrumenti. Beograd : igoja tampa, 2003, str 88-156

12

Izvor: http://todorovic.biz/2010/11/uloga-informacionih-tehnologija-u-globalizaciji-trzista-kapitala/

Danas je u svijetu informacionih tehnologija vrlo znaajan skup tehnologija pod nazivom Web
2.0 koje se baziraju na efikasnoj razmjeni informacija. Klasina, odnosno prvobitna verzija
Web-a je podrazumjevala objavljivanje informacija od strane jednog aktera i njihovo itanje i
runo preuzimanje. Sve do poetka 21. vijeka, transfer informacija na Web-u je
bio spor i neefikasan, zbog ega su se formirale nove tehnologije koje su omoguavale bri,
odnosno efikasniji i efektivniji transfer.
Takoe, svi posjetioci Web sajtova mogli su po prvi put da koriste informacije i na svojim
sajtovima i aplikacijama, odnosno po prvi put se kompletna ideja Interneta vezala za efikasnu
globalnu razmjenu informacija, a ne samo objavljivanje informacija na jednom centralnom
mjestu. Razvojem Web 2.0 rjeenja, mogua je disperzija korporativnih informacija sa Web
sajta korporacija putem mnogih kanala, kao to su RSS[10] i ostali XML-bazirani servisi,
klasini SOAP Web servisi, podcast i drugi.

Prednost koju donose Web 2.0 rjeenja za korisnike, odnosno investitore je orijentisanost ka
konanim informacijama investitori vie ne moraju da provode svoje dragocjeno vrijeme na
traenje i prikupljanje informacija (engl. searching and gathering), ve na njihovo
objedinjavanje i analizu, jer se informacije vrlo lako agregiraju, prikupljaju, auriraju i
objedinjuju.
2.4. Prednosti i rizici standardizovane razmjene informacija
Standardizovana elektronska razmjena informacija putem XBRL-a omoguava
korporacijama, institucijama i regulatorima na tritima kapitala slijedee prednosti10:
10

Boban M., Sigurnosni i pravni aspekti elektronikog poslovanja. Zagreb, 2005.

13

bru i jednostavniju razmjenu informacija, oslanjajui se na jedinstveni standard, a ne

na velike grupe meusobno nekompatibilnih i neusvojenih standarda
razmjenu tanih informacija, odnosno da ne vre polu-automatsku ili potpuno
manuelnu razmjenu informacija, ve da uspostave informacione sisteme koji generiu
izvjetaje iz postojeih skladita podataka u XBRL formatu
nezavisnost od softverskih rjeenja, odnosno kompanije koja definie standarde;
XBRL je otvoreni standard i omoguava kompanijama da implementiraju rjeenja od
bilo koje softverske kue ili da razvijaju sopstvena (in-house)
nezavisnost od softverske arhitekture, operativnih sistema i jezika, jer XBRL standard
je dizajniran tako da omoguava interoperabilnost izmeu svih poznatih operativnih
sistema i softverskih arhitektura, jer se distribuira kao isti tekst (engl. clear text)

Pored navedenih prednosti kod elektronske razmjene informacija, postoji takoe, i nekoliko
rizika koji su vezani za iroku implementaciju XBRL-a11:

nepotpuna standardizacija, odnosno postojanost nekoliko verzija XBRL-a, kojima

treba vremena da se konsoliduju izmeu institucija, regulatora i korporacija
digitalni potpisi XBRL ne posjeduje mehanizme za digitalno potpisivanje, te se
stoga moraju koristiti dodatne tehnologije ili softverski alati
loe interne kontrole ako u kompaniji koja dostavlja XBRL izvjetaje ne postoji
interna kontrola informacija, odnosno hijerarhija u kojoj postoji osoba odgovorna za
tanost informacija, informacija postaju nekredibilne.

3. ISPLATIVOST I ANALIZA IZVODLJIVOSTI UVOENJA INFORMACIONIH

SISTEMA
Izvodljivost nekog IT poduhvata moe se sagledati s vie aspekta pa tako postoji12:
11

Boban M., Sigurnosni i pravni aspekti elektronikog poslovanja. Zagreb, 2005

Turban E., Information Technology for Management Transforming Organizations in the Digital Economy,
2005
12

14

Finansijska izvodljivost
Operacijska izvodljivost
Tehnika izvodljivost
Vremenska izvodljivost
Organizacijska izvodljivost
Socijalna izvodljivost

Iako se na kraju sve svodi na finansijsku izvodljivost (isplativost sustava, povrat investicije,
rizinost ulaganja, privrenost menadmenta), ostale izvodljivosti takoer utiu na odluku o
tome hoe li se investirati u projekt ili ne. Operacijska izvodljivost to analizira iz perspektive
funkcionalnosti informacijskog sustava u svakodnevnim poslovnim procesima organizacije,
usklaenosti s uobiajenim tokom informacija, veze izmeu korisnika koji ga koriste te samog
procesa edukacije rada s sistemom. Tehnika izvodljivost analizira projekt iz perspektive
hardware-a i software-a (stabilnost koritene tehnologije, kvaliteta specifikacije zahtjeva,
postojanost infrastrukture, mogunost integracije, ) dok vremenska izvodljivost analizira
izvoenje i implementaciju pojedinih faza projekta kako bi ono bilo odraeno u zahtijevanim
vremenskim okvirima koji u dananje vrijeme postaju sve vie krai i presudni za
konkurentnost organizacije (mogunost vremenske kompresije, usklaenost vremenskih faza s
resursima,). Nimalo manje vana nije ni organizacijska izvodljivost koja analizira kakav e
utjecaj imati informacijski sistemna strukturu organizacije, zadatke zaposlenika i odnose
izmeu razliitih odjela i partnerskih organizacija te koliko e sistembiti prihvatljiv od strane
samih zaposlenika. Socijalna izvodljivost daje uvid u utjecaj IT sustava na samu ljudsku
okolinu u kojoj se sistemkoristi (socio-psiholoki efekt), odnosno, koliko je sistemprihvatljiv
od strane krajnjih korisnika. Ova analiza najee je fokusirana na iru drutvenu zajednicu i
sagledava kakve bi trendove i koristi mogla potaknuti primjena informacijskog sustava kod
itave ili dijela zajednice. Takoer je bitno napomenuti i pravni aspekt u analizi izvodljivosti,
to znai da dok god su ispunjeni svi pravni faktori vezani za projekt, on e biti izvodljiv.
projekata
Svaki IT projekt je specifian za sebe i kao takvom se treba pristupiti prilikom analize
izvodljivosti. No, ipak ih moemo svrstati u nekoliko tipova:

strateki projekti voeni od strane visokog menadmenta koji ukljuuju velike

promjene poslovnih procesa i ciljeva. Rije je o dugotrajnim projektima s visokim
profilom rizika, koji se esto planiraju kao niz inkrementalnih ili nezavisnih projekata
svaki s svojim specifinim koristima

bolni ili obvezni projekti ovi projekti moraju se izvriti kako bi se rijeio
organizacijski problem koji koi daljnji razvoj ili kako bi se omoguila daljnja
konkurentnost poduzea. Zbog toga to moraju biti implementirani, ovi tipovi projekta
esto zanemaruju analize izvodljivosti koje u ovakvim projektima mogu posluiti za
verificiranje same metoda analize te time poveati njihovu pouzdanost

15

taktiki projekti su manji kratkotrajni projekti koji bitno ne mijenjaju poslovne

procese, a najee su usmjereni k redukciji trokova.

3.1. Koristi uvoenja informacionih sistema

Prilikom kalkulacija potrebno je uzeti u obzir mjerljive (opipljive) i nemjerljive (neopipljive)
koristi. Mjerljive koristi su one koje se jednostavno mogu predoiti u metrici novca ili
vremena dok je kod nemjerljivih to teko i komplicirano definirati. Nemjerljive koristi su
esto dugorone. Pod mjerljive koristi spadaju npr. trokovi IT projekta koji ukljuuju
hardware, software, licenciranje, komunikaciju, umreavanje, osoblje, reduciranje trokova
odravanja, konverziju podataka, integraciju i financije dok su primjeri nemjerljivih koristi
npr. produktivnost, kvaliteta, zadovoljstvo i lojalnost kupca, dostupnost informacija,
poboljano vrijeme putanja produkta ili usluge u koritenje (time-to-market), poveana
razliitost produkata i usluga, poveano zadovoljstvo zaposlenika, poveana koritenost
sustava, automatizacija manualnih aktivnosti, vea produktivnost krajnjih korisnika i
otpornost na promjene u budunosti.
Upravo definiranje nemjerljivih koristi na nain specifian samoj organizaciji moe omoguiti
jasniji i cjeloviti prikaz ishoda same investicije i time ostvariti bolju komunikaciju s viim
menadmentom. Raspon izmeu mjerljivih i nemjerljivih koristi prikazan je na slici
Slika 2. Mjerljive i nemjerljive koristi

Izvor:http://www.zpr.fer.hr/zpr/LinkClick.aspx?fileticket=C8H9qQksvNs
%3D&tabid=78&mid=630&language=en-GB

No, potekoe se upravo javljaju prilikom pokuaja da se izmjere nemjerljive koristi

tehnologije, a najee se konfuzije javljaju prilikom definiranja objekta mjerenja (to),
znaenja samog mjerenja (zato) i metode mjerenja (kako). Zbog toga, ali i zbog vremena i
resursa koji su potrebni da se nemjerljivim koristima pridijeli financijska vrijednost, vrlo esto
se pribjegava isputanju nemjerljivih koristi iz same kalkulacije to moe imati za posljedicu
krivi rezultat same analize. Samo mjerenje nije proces u kojemu se kao rezultat oekuje toan
broj ve se treba shvatiti kao reduciranje nesigurnosti o procijenjenoj kvantiteti, te izraziti
rezultate kvantitete kao distribuciju vjerojatnosti definiranu kao podruja moguih ishoda i
njegovih vrijednosti. Kako govorimo o procjenama napredak se ostvaruje ukoliko uspijemo
16

smanjiti podruja moguih vrijednosti. Npr. procjena da e sistemomoguiti 10 do 30% bre

zaprimanje naloga jest bolje od procjene 0-60%.
Osim toga problem predstavlja i nepostojanje standardne konverzije pri pretvaranju metrika
kojom se mjere nemjerljive koristi u financijsku vrijednost, no u takvim sluajevima kao
referenca moe se koristiti troak resursa ili vrijeme putanja produkta ili usluge u koritenje
(time-to-market). Takoer je bitno ustanoviti relacije izmeu pojedinih koristi kako se njihov
efekt ne bi dvostruko raunao, npr. poveana produktivnost moe uzrokovati poveanu
prodaju pa poveanje prodaje nije nezavisna korist proizala iz implementacije IT sustava.
Jedan od naina definiranja nemjerljivih koristi jest da se pokuaju zamisliti dvije identine
organizacije u kojoj jedna ima vie izraenu korist npr. dostupnost informacija od druge. U
tom sluaju mogue je komparacijom tih dviju organizacija definirati nemjerljivu korist i
pridijeliti joj financijsku vrijednost. Osim toga, mogue je implementirati mjerenja koja se
sastoje od skupa operacijskih indikatora pomou kojih se mogu izmjeriti koristi proizale iz
pojedine investicije.
Uticaj razliitih beneficija (koristi)
Kada se eli poveati produktivnost i koordinacija najee se odluuje investirati u IT
sisteme. IT sistemi generiranjem informacija i omoguavanjem njihove dostupnosti stvaraju
povean ulaz (input) u proizvodnji te se time ne poveava produktivnost. Stoga je potrebno IT
investicije popratiti s investicijama u nove strategije, poslovne procese i novu organizaciju
kako bi se mogao oekivati i povrat same investicije koji e se u tom sluaju desiti prije. No,
to nije jednostavno ostvariti zbog toga to te promjene zahtijevaju vrijeme i resurse za reinenjering, rekonstrukciju i redizajn organizacije. Poveanoj produktivnosti doprinose
prijenosni profili korisnika, laki i brzi pristup informacijama te razliita poboljanja u
udaljenom pristupu podacima.
IT sistemi smanjuju trokove koordinacije, a samim time i ukupne trokove organizacije te
poboljavaju koordinaciju potrebnu za identificiranje ciljeva, aktivnosti, uloga u aktivnostima
te njihove meusobne relacije. Nedostatak pouzdanosti ima utjecaja na organizaciju na dva
naina. Prvi, kada su kritine poslovne aplikacije nedostupne, produktivnost korisnika opada i
organizacija usporava. Drugo, za organizacije iji prihodi proizlaze iz direktnog kontakta
kupca s aplikacijom, nedostatak pouzdanosti pretvara se u gubitak prodaje, gubitak kupaca i
smanjenom profitabilnou.
Informacijski sistemomoguuje poslovnu prednost i fleksibilnost u okruenjima koja su u
stalnoj i konstantnoj promjeni na nain da omoguava organizacijama da na efektivan nain
razviju ad hoc rjeenja koja mogu realizirati promjene i tako ostati konkurentne.
Upravo kombinacija arhitekture koja se bazira na komponentama, odnosno, off-the-shelf
komponentama (ve gotove i spremne za integraciju) i programskim alatima omoguava
fleksibilnost koja se moe realizirati kroz vie opcijskih elemenata (modula). Takoer n-slojna
arhitektura prua efikasan dizajn aplikacija uz nizak troak i bre vrijeme do trita kroz
sistem integraciju.
Vrijeme do trita (time-to-market) ovisi o tri elementa: mogunosti da se brzo educiraju
zaposlenici, mogunosti da se brzo pribave komunikacijske linije te o vremenu potrebnom za
17

razvoj aplikacije. Mnoge velike organizacije imaju razliite operativne sisteme, baze
podataka, programske alate, arhitekture sustava i aplikacije stoga vaan aspekt predstavlja
integracija sustava koja moe omoguiti smanjenje trokova, ali i dodatne prihode. To je vrlo
bitno u organizacijama koje13:

imaju heterogeno IT okruenje

integriraju akvizicije
spajaju se s drugim organizacijama
iniciraju partnerstva
pruaju outsourcing IT usluga drugim organizacijama

Najvaniji faktor koji omoguava sistem integraciju jest podranost javnih standarda i
specifikacija. Neki od kritinih faktora za uspjeh razvoja, implementacije i integracije te
upravljanja informacijskim sistemima i projektima jesu upravljanje rizicima, ukljuivanje svih
interesnih sudionika kojima IT sistemdonosi koristi, adekvatan stupanj spremnosti koritene
IT tehnologije, fleksibilnost zahtjeva, to manji utjecaj vremenske kompresije projekta i
postojanje kulture povjerenja unutar organizacije. Upravo razmatranjem tih faktora, odnosno,
koristi koje iz njih proizlaze moe se napraviti kvalitetna analiza izvodljivosti.
Kritine faktore uspjeha IT analize izvodljivosti moemo podijeliti u etiri kategorije 14: ljudi,
procesi, tehnologija te integritet i kvaliteta podataka.
Ljudi
Edukacija zaposlenika te njihovo prihvaanje IT sustava svakako predstavlja kritian faktor
koji se treba uzeti u obzir prilikom kalkulacije izvodljivosti. Prihvaanje IT sustava zahtjeva
ulaganje dodatnog vremena kako bi se nadvladao mogui otpor na promjene. Najbolji nain
jest proaktivno, a ne reaktivno, upravljanje procesom promjena kroz voenje sastanaka,
analiziranjem procedura, efikasnom komunikacijom i uzimanja u obzir povratnih informacija
od svih interesnih sudionika IT projekta.

Procesi
IT projekti trebaju biti fokusirani na rezultat kako bi sama analiza izvodljivosti bila to tonija
jer inae kalkulacija moe postati precijenjena ili podcijenjena. Upravo kontrola i upravljanje
projektom i procesima moe omoguiti bolji uvid te predvidivost i tonost.
Tehnologija

13
14

Zavod za primjenjeno raunarstvo; http://www.zpr.fer.hr/zpr/(15.03.2012)

Zavod za primjenjeno raunarstvo; http://www.zpr.fer.hr/zpr/(15.03.2012)

18

U raunicu je potrebno ukljuiti trokove tehnologije koji se manifestiraju kroz odravanje

starih sistema, integraciju starih i novih sistema kako bi oni mogli koegzistirati u
zahtijevanom prijelaznom razdoblju, odravanje i razvoj infrastrukture potrebite za rad IT i
njihov daljnji rad. Tu jo treba ukljuiti i trokove dizajna i razvoja koji omoguavaju
konkurentnost te trokove elemenata potrebnih za kreiranja brenda.
Integritet i kvaliteta podataka
Podaci i informacije koriste se za stvaranje stratekih odluka stoga je vrlo bitna njihova
kvaliteta i integritet. IT projekti mogu utjecati na informacije uzrokujui ponekad njihovo
sjedinjavanje ili dupliciranje. Stoga podaci moraju biti konzistentni s okolinom u kojoj
nastaju, moraju biti dostupni, sigurni, te se mora izbjegavati redundancija i kompleksnost kao
i gubitak same informacije.
3.2. Proces analize izvodljivosti IT
No, veinom se implementacija sustava, mrea i aplikacija ne odvija po nekom velikom
planu ve je krajnji cilj implementacija informacijskog sustava dok se njegovo daljnje
upravljanje i odravanje zapostavlja i ne uzima se u obzir prilikom planiranja. esto nedostaje
alata, resursa i vremena za izvoenje analize izvodljivosti i isplativosti koje znaju biti
dugotrajne i komplicirane ako se ele sagledati sve perspektive svih interesnih sudionika. U
takvim uvjetima organizacije potrebno je ostvariti procese koji e ukljuivati analizu
izvodljivosti i isplativosti projekata kako bi se to bolje uskladile IT strategije s biznis
strategijama organizacije te se poboljao sam proces odluivanja.
Okvirnu uspostavu takvih analitikih metoda i procesa mogue je uspostaviti pratei slijedee
korake:

Analiza uspjeha IT projekata uspjesi u prijanjim IT projektima mogu pomoi u

identificiranju pragova rizika, individualnih prednosti i nedostataka organizacije, oekivanja
projekata, poeljne metrike kojom se moe mjeriti uspjeh te time pomoi pri odabiru metode
za proces odluivanja. Ovaj korak odreuje povijesnu analizu svih rizika i koristi proizalih iz
IT projekata, ali omoguava i praenje nadolazeih rizika i koristi, te bez toga metode analize
izvodljivosti na budue projekte gube svoj smisao. Kako bi se mogli pratiti rizici i koristi
potrebno je identificirati mjerne toke u kojima e se mjeriti relevantni procesi i skupljati
odgovarajui indikatori performansi.

Definicija projekta povrat investicije je najvjerojatniji ako je definiran opseg projekta,

faktori rizika i potencijalni ishodi te ako su definirani svi interesni sudionici kojima IT projekt
donosi koristi (stakeholders). Jasna definicija projekta olakava mapiranje svih moguih
scenarija. Metode koje e koristiti uglavnom su komparativne naravi, odnosno, omoguuju
odabir jedne od predloenih alternativa usporeujui trokove i koristi svake alternative s
fokusom na podruja koja e stvoriti najvee vrijednosti biznisu.

Vrednovanje rizika i nagrada potrebno je svakako uzeti u obzir prag rizika organizacije i to
za svaki od prihvaenih ishoda. Procjenu rizika potrebno je napraviti na individualnoj razini,
ali i na razini odjela i organizacije kako bi se pokuao izbjei rizik ili ga kontrolirati. Potrebno
je uzeti u obzir i ishod, odnosno, posljedice koje se javljaju ako se ne implementira
informacijski sistemi usporediti ga s rizikom investicije u projekt.
19

Odabir metode analize u ovisnosti o specifinoj strategiji i ciljeva projekta potrebno je

odabrati metodologiju koja e se najbolje uklopiti s ciljevima organizacije i kulture rizika.

Mjerenje analitikih procesa vrlo je bitno da se na kraju projekta implementacije

informacijskog sustava revidira metoda analize kako bi se usporedio stvarni ishod s
planiranim, a rezultat treba pridodati sveukupnom IT uspjehu koji se mjeri u prvom
koraku.

Openito, kroz sve korake prisutne su aktivnosti15:

mjerenja s metrikom koja je fokusirana na iskoristivost IT sustava

procjene trokova i koristi

analize investicijskog ulaganja

Uzimanje u obzir svih vrijednosti koje pruaju organizacijske investicije znai proces
reorganizacije u svrhu djelovanja na poslovne prilike kako bi se poveale organizacijske
vrijednosti. Takav proces zapoinje tako da se prije svega odredi i shvati onaj dio aktivnog
trita koje predstavlja poslovne prilike kojima se smanjenjem trokova, poveanjem dobit i
poboljanjem kapitalnog upravljanja poveavaju (ili odravaju) organizacijske vrijednosti.
Nakon toga potrebno je razviti strategije koje su fokusirane na iskoritavanje upravo tih
poslovnih prilika, a onda napraviti komparaciju i analizu taktikih IT projekata koji e
najbolje ostvariti takve strategije. Potrebno je identificirati sve osobe koje mogu profitirati od
pojedinog projekta te kojima taj projekt donosi koristi (interesni sudionici) i ukljuiti njihove
ciljeve, odnosno, poglede (perspektivu), te definirati mjerenja (operacijske indikatore)
pomou kojih se mogu utvrditi stvarne ostvarene vrijednosti za pojedinog interesnog
sudionika.
Vrlo je bitno i pitanje kako finansirati investiciju to zahtjeva poznavanje raspodjele povrata
kroz vremenski period. Kao posljednji korak potrebno implementirati odabranu soluciju to
predstavlja kritian korak jer se organizacijske vrijednosti ne mogu odrediti dok se ne zavri
implementacija. Tada je potrebno pratiti i upravljati performansama kroz vremenski period
kako bi se utvrdilo da li je u stvarnosti realizirana oekivana organizacijska vrijednost.

3.3. Primjer prihvatanja i koritenja informacionih tehnologija u preduzeima

Podaci i injenice o prihvatanju informatikih tehnologija

15

Postotak preduzea koja imaju irokopojasni pristup Internetu (broadband) 35.0

Postotak zaposlenih osoba koje svakodnevno koriste raunala 57.9
Postotak preduzea koja imaju vlastitu web stranicu 94.9
Postotak preuzea koja su prodala proizvode putem specijalizovanog Internetskog
trita75.0
Postotak preduzea koja koriste Internet za obavljanje bankovnih i drugih finansijskih
usluga0.1

Zavod za primjenjeno raunarstvo; http://www.zpr.fer.hr/zpr/(15.03.2012)

20

Postotak preduzea ija su informatika ureenja automatski povezana sa

informatikimureenjima kupaca ili dobavljaa (izvan preduzea) 15.0
Postotak preduzea ija su informatika ureenja za upravljanje prodajom
automatski povezani s drugim internim informacijskim ureenjima 0.1
Postotak preduzea koja su primila narudbu za prodaju stvari/dobara putem Interneta
ilinekog drugog oblika raunarske komunikacije (udio ove prodaje mora iznositi vie
od 1% od ukupnog iznosa) 0.1

Slika 3. Broj korisnika interneta u svijetu

ZAKLJUAK
Razmatranjem i obradom prvog dijela, razloga za uvoenje informacionih tehnologija u
preduzee, zakljuili smo da u prilog ide dosta vanih stvari koje utiu na uvoenje
informacionih tehnologija od kojih su najvaniji tehnoloki, organizacioni, individualni i
faktori okruenja. Isplativost uvoenja informacionih tehnologija se najee mjeri
poreenjem trokova uvoenja IT-a u preduzee i koristi koje njegovo uvoenje donosi.
Vanost informacionih tehnologija se najvie oituje na tritu kapitala i hartija od vrijednosti,
gdje se prepoznaje isplativost uvoenja informacionih tehnologija na globalno trite ime se
vri povezivanje vie trita kapitala u jedno. Informacije o kretanju kapitala i hartija od
21

vrijednosti se dobijaju lake, bre i jeftinije, njihovo upravljanje je pojednostavljeno, te se

troak uvoenja IT-a brzo nadomjesti.
Kako bismo saznali koliko je isplativo uvoenje IT-a, preduzeu je dostupno vie metoda, na
osnovu ijih rezltata e donijeti odluku o uvoenju IT-a ili poslovanju na tradicionalan nain.
Primjer nam dokazuje koliko je preduzea dosad prihvatilo IT kao laki nain svog
poslovanja.
Ovaj seminraski rad nam daje na uvid dosta informacija o postojanju IT-a na tritu, njegovim
trokovima koji nastaju prilikom uvoenja i isplativosti uvoenja, na osnovu ega se moe
rei da su informacione tehnologije veoma isplative, te se trokovi njegovog uvoenja isplate
u relativno kratkom vremenskom roku.

LITERATURA

1. The Canadian Institute of Chartered Accountants. Audit and Control Implications of

XBRL. Toronto : The Canadian Institute of Chartered Accountants, 2002
2. Morovi, Kristijan. Informacijska tehnologija kao imbenik stvaranje vrijednosti u novoj
ekonomiji. Zagreb, 2002
3. Turban E., Information Technology for Management Transforming Organizations in the
Digital Economy, 2005
4. Boban M., Sigurnosni i pravni aspekti elektronikog poslovanja. Zagreb, 2005
22

5. Eri D., Finansijska trita i instrumenti. Beograd : igoja tampa, 2003

6. Zavod za primjenjeno raunarstvo; http://www.zpr.fer.hr/zpr/
7. Poslovni informacioni sistemi; poslis.fon.rs/ppt

PITANJA
1. Koji su opi razlozi za uvoenje it-a i navesti odluujue faktore koji utiu na
uvoenje.
Opi razlozi za uvoenje IT-a u organizacije su:
1. obavljanje postojeih funkcija za krae vrijeme sa ciljem poveanja efikasnosti
2. uvoenje novih IT dovodi do unapreenja indeksa price-to-performance i vee
efektivnosti
Odluujui faktori su:
Ekoloki
Organizacioni
23

Faktori okruenja
Individualni

2. Produktivnsot kao mjera uvoenja IT-a.

Produktivnost je indeks izlaza i ulaza. Protivrijenost koja se javlja pri pokuaju prikazivanja
porasta output-a na osnovu investicija u IT na nacionalnom nivou naziva se paradoks
produktivnosti. Mogue objanjenje paradoksa produktivnosti:
problemi sa podacima ili analizama skrivaju porast produktivnosti postignut
primjenom IT
dobit na produktivnosti od IT se neutralizuje gubicima u drugim oblastima poveanje
produktivnosti od IT se neutralie trokovima ili gubicima samih IT.
3. ta je elektronsko trgovanje hartijama od vrijednosti?
Elektronsko trgovanje hartijama od vrijednosti se vezuje za pojam elektronskih trita,
odnosno trita ije sredite poslovanja nije fiziko, ve virtuelno. Informacione tehnologije
omoguuju stvaranje tih virtuelnih trita koja nisu ograniena na jednu fiziku lokaciju,
regiju ili ak kontinent. Virtuelna trita su u pravom smislu rijei globalna, jer omoguuju
kupcima sa jednog kraja planete da obavljaju transakcije sa preduzeima sa drugog kraja.

4. Neophodni koraci prilikom uvoenja i kontrole transparentnosti na tritu kapitala?

Ronald J. Gilson[8] tvrdi da je za efektivno uvoenje i kontrolu transparentnosti nad
korporacijama koje kotiraju na tritima kapitala neophodno slijedee:

regulisati zahtjeve za transparentnost i kredibilitet (tanost i istinitost) informacija

usvojiti dobre raunovodstvene standarde
unaprijediti rad nezavisnih revizorskih kua
osigurati da preduzea regularno objavljuju informacije
implementirati mehanizam za efikasno prikupljanje i disperziju (objavljivanje)
informacija

5. Prednosti i rizici standardizovane razmjene informacija.

24

Standardizovana elektronska razmjena informacija putem XBRL-a omoguava

korporacijama, institucijama i regulatorima na tritima kapitala slijedee prednosti:

bru i jednostavniju razmjenu informacija, oslanjajui se na jedinstveni standard, a ne

na velike grupe meusobno nekompatibilnih i neusvojenih standarda
razmjenu tanih informacija, odnosno da ne vre polu-automatsku ili potpuno
manuelnu razmjenu informacija, ve da uspostave informacione sisteme koji generiu
izvjetaje iz postojeih skladita podataka u XBRL formatu
nezavisnost od softverskih rjeenja, odnosno kompanije koja definie standarde;
XBRL je otvoreni standard i omoguava kompanijama da implementiraju rjeenja od
bilo koje softverske kue ili da razvijaju sopstvena (in-house)
nezavisnost od softverske arhitekture, operativnih sistema i jezika, jer XBRL standard
je dizajniran tako da omoguava interoperabilnost izmeu svih poznatih operativnih
sistema i softverskih arhitektura, jer se distribuira kao isti tekst (engl. clear text)

6. Koristi uvoenja Informacionih sistema?

Prilikom kalkulacija potrebno je uzeti u obzir mjerljive (opipljive) i nemjerljive (neopipljive)
koristi. Mjerljive koristi su one koje se jednostavno mogu predoiti u metrici novca ili
vremena dok je kod nemjerljivih to teko i komplicirano definirati. Nemjerljive koristi su
esto dugorone. Pod mjerljive koristi spadaju npr. trokovi IT projekta koji ukljuuju
hardware, software, licenciranje, komunikaciju, umreavanje, osoblje, reduciranje trokova
odravanja, konverziju podataka, integraciju i financije dok su primjeri nemjerljivih koristi
npr. produktivnost, kvaliteta, zadovoljstvo i lojalnost kupca, dostupnost informacija,
poboljano vrijeme putanja produkta ili usluge u koritenje (time-to-market), poveana
razliitost produkata i usluga, poveano zadovoljstvo zaposlenika, poveana koritenost
sustava, automatizacija manualnih aktivnosti, vea produktivnost krajnjih korisnika i
otpornost na promjene u budunosti.

7. Nabrojati mogue izvodljivosti IT-a.

Izvodljivost nekog IT pothvata moe se sagledati s vie aspekta pa tako postoji:

Finansijska izvodljivost
Operacijska izvodljivost
Tehnika izvodljivost
Vremenska izvodljivost
Organizacijska izvodljivost
Socijalna izvodljivost

25