Muammer Onat Mimarl K e Itim Sisteminin Felsefe, Ilke, Teknik Ve Yöntemlerine Genel Bir Bak FL

zet:
Bu alflma, Mimarlk eitiminde sradfl

bir retmenlik anlayfl gelifltiren
hocamz Muammer Onatn gelifltirdii
eitim anlayflnn ilke, yntem ve felsefi
temellerini zmlemeyi
amalamaktadr. Arafltrmann ilk
blm, Mimarlkta eitimbilim
alflmalarnn ok yaygn olmad, var
olan kuram ve yntemlerinin yaygn
kabul grmedii bir ortamda, bu tr bir
eitim anlayfln zmleyi olanakl
klan bir yntem nerisine ayrlmfltr.
Sonraki blmlerde bu yntemin M.
Onat retisine uygulamas ele alnarak
bu eitimin genel nitelemelerine dein
ilk karmlar yaplmfl, renci retmen iliflkilerinde sokratik diye
nitelediimiz yaklaflmn dier eitsel
boyutlara uygulanmas incelenmifltir.
Arafltrmann son blmnde Onat eitiminin ekirdei olduunu
savladmz, insan/mekn iliflkisi ve
mekn deneyimlerinin temellendirdii
eitim modeli, daha kapsaml ve
evrensel nitelikleri vurgulanan bir
mimarlik eitimbilim kuramnn
oluflturanlar incelenmifltir.
Summary:
In this study we aim to analyze-in a
methodical way- the principles, methods, techniques and the philosophical
foundations of a genuine architectural
design training system developed by
our Master Architect M. Onat.
In the first part of the study, we introduce a new sketch framework which
allows us to study the nature of the
design training system proposed and
developed by Architect Onat.
In the next sections, we discuss essentially the philosophical bases of the Onat
approach to the design studio practice
between the master and student, which
can be qualified as Socratic method, and
thus we aim to analyze the key features
of the didactic issues intervening and the
extensions of these educational principles to the school design studio practice.
In the last part of this research we try to
refund some epistemological foundation
which we can attribute to the Onats
implicit pedagogical frame.
Anahtar Kelimeler:
Tasarm, Mimari tasarm eitimbilimi,
nsan/uzam (mekn), nsan boyutu,
Uzam fenomenolojisi.
Keywords:
Design, Architectural design didactic,
Man/space relation, The human
dimensions, The phenomenology of
space.
1 Bu arafltrmann Girifl ve Sonu blmlerinde birinci tekil flahs anlatmn,

Muammer Onatn rencisi ve asistan
olmaktan kaynaklanan znellii vurgulamak
iin kullandm. Dier yerlerdeki birinci oul
flahs tercihim; bir yandan Onat eitimini belli
bir corafya ve tarihe hapsetmeden, yerel ve
bireysel boyutlarndan kurtararak, evrensel
Work In Progress
Muammer Onat mimarlk eitim sisteminin felsefe,
ilke, teknik ve yntemlerine genel bir bakfl
r.Gr. Dr. Ufuk DORUSZ,
MSGS Mimarlk Fakltesi
Mimarlk Blm
Herfleyin ls insandr: olduklar iin olanlarn, olmadklar iin olmayanlarn

Protagorasa atfen Platon, Thtte
Girifl (1)
Mimarlk eitiminin beflii okulumuzun
eitim tarihine damgasn vuran, mimarlk
eitiminde yntemleri, yaratc retmenlii ve nemli lde baflkal ile zel
bir yer edinmifl olan hocamz Muammer
Onatn katklarn incelemek, sze
dkmek, olabildiince kuramsallafltrmak
ve ana verilerini ortaya karmak iin
dzenlenen bu kollokyumda, sunulan her
bildirinin hocamzn gerek yaflamda
yaratt zengin eitsel dinamiklere oranla
ne denli indirgeyici ve basitlefltirici
olabileceinin, hatta bilinenin yinelenmesi
gibi bir tehlike ierdiinin bilincinde
olduumu syleyerek bafllamak isterim.
Bu giriflten sonra da sylenmesi gereken,
bu inceleme yazsnn iki boyutlu
bir yaz olduudur. Bu boyutlardan
ilki -doal olarak insan iliflkilerinden
oluflan- 38 yllk tarihi ve hi
uzaklaflmadm meslek gnl,
dflnce ve mantk ba boyutudur.
kinci boyutu ise yine ayn tarih diliminde
olgunlaflan, kkleri ncelikle Akademi
68-70 eitim reformunun olaanst
heyecan taflyan ortamnda, gerisi de bir
yandan rencilik ve asistanlk dneminde

dier yandan uzaktan yazlan doktora
tezine ve bugnlere uzanan mimarlk ve
mimarlk eitimi sorgulamas boyutudur.
Bu inceleme, bu iki boyutun uzants
niteliindedir.
Ksacas, 1970 ylnn Ekiminde hocayla
renci olarak ilk karfllafltm Taut
Atlyesindeki dersten, tutkulu denecek
kadar yakndan izlediim ders ve tashihlerinden bugne dek dflnce gcyle hi
ayrlmadm, onun hi haberi olmasa bile
mimarlkla ilgili yazdm her satr
okuttuum, denetiminden geirttiim
hocam, bylesi bir baflretmen
yapan etkenlerin kk bir blmn
tanmlayabilmek iin kaleme alnmfl, bu
ynyle baflndan yetersizlie mahkum
olmufl bir alflmadr.
Bu denli ykl bir gemiflten beslenen
verileri, znel olarak ele almak ne denli
zengin ve anlatc olsa da, hocamzn
eitim yaklaflmn, ilke ve yntemlerini
kuramsal olarak ele almaya ve gerektirdii
yntemlerle yazmaya ve sunmaya karar
verdim. Sunulan metin, bu tercihin izlerini
taflyor.
zel say 2, Ekim 2011
15
Ufuk Dorusz
Afladaki blmlerde srasyla, mimarlk

eitimi konusunun genel bir kuramsal
modelizasyonunu sunduktan sonra,
buradan karmlanan sorunsallar,
Muammer Onat eitim yaklaflmnn
incelenmesinde dayanak noktas olarak
alacam. Baflka bir deyiflle, mimarlk
retiminin temel dinamiklerini anlatan
kuramsal modeli, genel olarak bu modelde
ortaya konulan belli bafll belirleyicilerin
ve iliflkilerin, zelde de Onat eitiminin
okunmasnda ereve olarak
kullanacam. Daha sonraki blmde,
Onat eitim yaklaflm
(modeli ya da sistemi) olarak adlandrdm,
modelin temel tercihlerini, genel ynelimlerini, felsef seimler olarak inceleyerek,
bu yaklaflmn yntemlerinin
zgnlnn dayanaklarna flk tutmaya
alflacam.
Arafltrmann bu ve sonraki blmnde,
bu saptanan zellikleri ile Muammer Onat
mimarlk eitim modelinin ilke ve
yntemlerinin evrensel boyutlarn ve
genellefltirilebilecek ynlerini
deerlendireceim.
Bu nedenle bu zmleme projesini,
incelenen eitim modelinin, yzeysel bir
bakflla gzlemlenen, ancak arka
planndaki dinamiklerin tam olarak
kavranmad, kavranmflsa da -eldeki
bilimsel verilerin yetersizliinden- gerek
anlamda deerlendirilmedii varsaymna,
ancak bunun da afllabilecei inancna
dayandrmaya alfltm.
Genelde mimarlk arafltrmalarnn ve
zellikle mimarlk eitimi arafltrmalarnn
bilimsel temellere inme abasnn yeter
sizliinin(2), mimarlk ve -genelde- sanat
eitimi ile bilimsel arafltrmalar arasndaki
kprlerin azlndan kaynaklandn
dflndmden, bu arafltrmay bu
durumun afllabilirliine yetersiz de olsa
kk bir katk olarak ele aldm.
Onat eitim sisteminde gzlemlediim
16 zel say 2, Ekim 2011
belli bafll etmenlerin bilimsel

dayanaklarn sorgulayp, kurgulamaya
ve kavramsallafltrmaya alfltm.
Burada yaplan deerlendirmeler,
kuramsal balantlar ve kurgular doal
olarak, tam anlamyla bireysel
karmlardr ve byk lde zgn
ve yeni dflncelerdir. Kuramsal
biimlendirmelerin -neredeyse- hibiri,
hocamzn ve de onunla ayn ilkeleri
paylaflan meslektafl ve rencilerinin
denetiminden gememifl olduundan bu
arafltrmann tm dflnsel sorumluluu
bana aittir.
Sunuflu bitirirken belirtilmesi gereken
baflka bir nokta da, byle bir yaznn kstl
erevesinde bu eitim sisteminin tm
grnmleriyle ele alnmasnn ve de
nerilen zmlemelerin her birinin
somut rneklerle desteklenmesinin
olanakl olamayacadr. Bu nedenle Onat
mimarlk eitimi bu arafltrmada, -belki
biraz da dengesiz olmas tehlikesine
ramen- uygulamalar yerine, kuramsal
ve ilkesel boyutlar ile ele alnd; baz
ilkeler daha ok felsef seimleri
asndan, bazlar da -benim grflme
gre- dayandklar bilimsel temelleri
balamnda incelendi.
Bu ynelim ise Onat sisteminin genel
olarak salam bir ka ilke ve ana deerler
zerine kurulan, uygulamada ise ok farkl
boyutlar alabilen bir sistem olduunu
dflnmemden kaynaklanmaktadr; baflka
bir deyiflle, uygulamadaki zenginliklerin
kaynann, ald biimlerin, kurulufl
felsefesinin, eitim ilkelerinin
dayanaklarnn ve yntemlerinin az sayda
ama gl olduuna, renciye ve
meslee bakfl alarnn doruluuna olan
kantlanabilir inancmdan(3) kaynaklanmaktadr. Bu nerme bu arafltrmann
temel tezi olarak, kantlama urafl da
katks olarak kabul edilebilir.
ve genelgeer karmlara zemin yaratan sregenliini salamaktan, dier yandan da birok

zmlemeyi deiflik zaman dilimlerinde hocann
rencisi, meslekdafl olmufl arkadafllar ile az
yada ok paylaflmfl olmaktan kaynaklanmaktadr. Bunun yannda, son otuz ylda eflitli
zamanlarda burada sz konusu olan baz konularda yazdm yazlar ve sunduum bildiriler
meslekdafllarla paylaflldndan, bir lde
kollektif boyuta gemifllerdir. Bu oulluu
anlatma da yanstmay grev bildim. Buna
karfllk bu inceleme ilk kez bylesi bir senteze
ulafltndan, tam anlamyla zgn ama doal
olarak yetersizdir. Yetersizlik, bir yandan benim
istediim dzeyde Trkeyle -terimleri
olabildiince yaln bir Trkeyleyazlamamasna, dier yandan da yer ve zaman
yetersizliinden arafltrma konumuzun nemli
boyutlarndan bazlarn atlamama yol at. Son
yetersizlik de incelemenin neredeyse hep lafta
kalmas neredeyse hi bir rnekle beslenmemesindedir; Muammer Hoca gibi izili mekn
seven bir hocaya dair bir anlatmn resimsiz
olmasnn zrnn de yalnzca yersizlik
olmadnn bilincindeyim. Ama hocay zmlemenin daha baflndayz. Dileimiz, tm dier
boyutlaryla bu arafltmalarn srmesidir.
2 Belki de bu tr abalarn gereksizliine olan

yaygn inantan; mimarlk retmenliinin bir
yeti olduuna, bunun yazya dklemeyeceine,
dklse de pek anlam olamayacana dair yaygn
bir inantan da kaynaklanan
3 Bilgi felsefesinin tartflt ayrma gre, (son

zmlemede) bilginin iki trnden birisi inan
ise dieri kantlanabilir inantr. (E. L.Gettier,
R.Chisholm, A. Goldman. R. Nozick, D. Davidson)
4 Bu satrlarn yazarnn savunduu genel paradigmaya gre mimarlk arafltrmalar ikili bir
bilgi bilimsel ve yntemsel yap ile temellendirilir.
Bu, genel ve zgl kuramsal ereveler
olabildiince dier disiplinlerle ortak kavramlar
ile oluflturulduktan sonra, pragmatik ltlerle,
mimarlarn ve eitmenlerinin gerekten ifline
yarama snrlarndan sonra, meslek ii yntemlerle tamamlanmas ile oluflturulan ikili bir
yapdr.
Bu ikinci bilgi kurgusu betimleme teknik ve dilleri
(metaforlar, izgiler, izelgeler, doal dille
anlatlar, fotoraflar, gazetecilik teknikleri,
mimarlk dergilerinin genel dili), mesleki disiplin
erevesinde sosyal olarak oluflan zgn ve zgl
yntemlerdir. Bu yaklaflm iflbirliki ya da
paylaflmc diye nitelersek, bu nermenin tam
karflt olarak bamszlk bir yaklaflm bulabiliriz. Bamszlk ya da benmerkezci diye nitelenebilecek bu tr mimarlk arafltrma yaklaflm,
meslek dalna ve nesnesine uygun olarak kendi
arafltrma dilini kendi yntemleriyle ve zgl
bilgi bilimsel kurallara baflvurarak ya da hi de
gereksininim duymayarak yaratabilecei, baflka
disiplinlerle iflbirliine ve diyaloga gerek gstermedii bir yaklaflmdr.
5 mre Lakatosun bilim felsefesi kuramndaki
anlamyla.
6 nsan temelli ve eylemsel bilgi bilimsel temellidir. Nesne ve nesnenin olgulaflmas zerine
deil, olgularn ve nesnelerin zne tarafndan
dnfltrlmesi epistemolojik ilkesinden
hareket eder. Bu yaklaflm insan bilimlerinin
temel ilkelerine dayanr. Ancak bu yntemsel ilke
gelifltirilen bu tr genel zmleme modellerinin
gzlemsel verilerle dorulanabilirliini getirebilmesi asndan bilimsel ilkelere uysa da son
tahlilde tm insan bilimlerin kaderini paylaflr:
gerek yaflamn oulluunu aza indirger.
Karmaflk olgular, yaflamn tarihsel geliflimler
sresince devinen ve dnflen karmaflk verilerinde ve bireysel insan iliflkilerinin olaanst
Muammer Onat Mimarlk Eitiminin Felsefe, lke, Teknik ve Yntemlerine Genel Bir Bakfl
zenginliklerinde nasl oullafltklarn

kavrayamaz, yani bir nceki kuramsal
modellerin gerek yaflam ana
hatlarn -bir adan kabaca anlatsa
da- esas zenginliini yanstmada s
ve kaba kalabilir.
Ancak belirtelim ki bu kabullerin ve
yntemsel seimlerin tesinde ve
sonrasnda dier iki sorun zm
beklemektedir, ve bunlarn yantsz
kalmas tm abalar bofla karabilecek niteliktedir. Bunlardan birisi yukarda belirtilen- genel sorunsal
olarak mimarlk tasarmnn (daha
genel olarak mekn tasarmnn)
incelenebilir olduu, mimarlk
tasarm retmenlerinin
arafltrmaclk niteliklerinin
retmenlik nitelikleri kadar nemli
olduu, buna bal olan dieri ise
mimarlk tasarmnn eitimcilerine
flk tutmak amacyla kuramsal
modellerin gemiflinin ve bugnnn
bilinmesinin ve gelecee ynelik
olarak incelenmesinin nnn ak
tutulmasdr.
7 Meslekleriden kast; bir diploma

veya oda sicil numarasn aflan
nitelikte, bilgi ve beceri olarak ucu
ak bir uygulama alanna sahip
olunmasdr.
8Neredeyse tek paradigma olarak,

eitimin amacn tek bir meslek
teknik beceri, eitime adm adm
ulaflmann, bilenin bilmeyeni eittii,
geleneksel usta rak iliflkisi ile
anlatmak gibi. Doaldr ki bu folk
psychology trnden dflnce
kalbyla (paradigma) ne eitim
ne de onun aktrlerinin getirdii
zenginlikler kavranabilir, ne de
geliflmeler aklanabilir.
Genel kuramsal yntem

Bu saptamadan sonra, ncelikle bu
arafltrmann genel bilgi bilimsel
(epistemolojik) ve yntemsel seimlerini,
zellikle snrlandrlmfl alann, daha
sonra da genel modellerini ksaca
aklamaya alflalm.
lk olarak bahsedilmesi gereken, ynteme
iliflkin olarak yaplan seimdir. Bu
arafltrmada temel bilgi bilimsel seim
olarak, daha nceki arafltrma programlarmda da srarla ifllediim ilkeden yola
ktm. Bu yaklaflma gre gerek mimarlk
gerekse de mimarlk eitimi, dier olgu
alanlarndan farkl deildir ve tasarm ve
tasarm eitimi sorunlar da -belli bir
lye kadar (4) - oluflmufl insan- ve
toplumbilimlerin yntem ve teknikleri ile
zmlenebilirler; bunlar bilimsel
arafltrma program(5) konusu olabilirler.
leride gelifltireceimiz zmleme
yntemleri bu yaklaflmn bir yansmas
olacaktr. Bu balamda, tasarm ve eitimi
konusunun genel zmleme teknikleri
eitim bilimleri, ifl psikolojisi ve bilgi
bilim (bilisel psikoloji) ana bilim dallarndan
esinlenerek kurgulanacak, ancak bu
erevenin betimleme gcnn
yetersizlefltii, gdklefltii anda yeni
tekniklere geilecektir. Bu arada -alt notta
belirtildii gibi(6) - yaklaflmmz bilgi
bilimsel anlamda da salam olduu
savunulan bir temelin zerine
kurulmufltur.
Kuramsal Gnderge Modelin Temel
geleri
kinci olarak belirtilmesi gereken,
arafltrmann nesnesine, -baflka bir deyiflle
ierikine- ynelik bir n kabulle, daha
dorusu ikinci bir tezle ilgilidir. Kabaca
sylersek; bu, Muammer Onat olsun,
baflka bir mimarlk retmeni olsun, o
retmenin eitim sisteminin
zmlemesi, -tutarl ve yeterli olduu

varsaylan ve savunulan- bir temel okuma
modeline gre yaplmaldr. Bu model,
mimarlk retmenleri ile mimarlk
rencilerinin iliflkisinin ierikini ve
etmenlerini betimleyen kuramsal bir
modeldir.
erik -tanmlansn tanmlanmasn,
yazlsn yazlmasn- bu iki aktrn
mimarlk mesleine ynelik gelifltirdikleri
gnderge model ile belirlenir. Eitimin
erevesi ve programlar, bu immanent
(yzey altndaki) bakfln yansmasdr.
Bu kuramsal seimin sonucu olarak
arafltrmamzn ereve dayana;
- mimarlk meslekleri(7) ,
- mimarlk retmenlerinin bu meslee
ve renilmesine bakfl as
- ve rencilerinin ve renme
meknlarnn ayr olgu kresi ve
dolaysyla bu nitelikleriyle bilimsel
nesneler olduklar, ve mimarlk eitim
srelerinin bu etmenin birbirleriyle
olan -kuramsal, pratik ve pragmatik, hatta
kurumsal- iliflkilerinden olufltuu tezi
zerine kurulmufltur.
Bu konumlamadan yola karak diyebiliriz
ki, mimarlk eitmenlerinin uyguladklar
eitimin felsefe, ilke ve yntemlerinin,
yani bu eitmenlerin eitim meknlarn
oluflturan etkenlerin zmlemesi, o
eitmenlerin dier iki arafltrma
kresine-meknlarna bakfl alaryla
ve o krelerle ilgili oluflturduklar
gnderge sistemleri ile oluflur. Bu
arafltrma, mimarlk retmeni ile
mimarlk rencisinin (zellikle proje
atlyesindeki) geici sreli birlikteliklerine
dair betimleme ve zmlemenin yukarda
bahsedilen teorik erevede olmas
gerektiini savunmaktadr(8) .
nerdiimiz kuramsal yaklaflmn ikinci
aflamasnda bu modelin dinamik etmenine
rastlarz. Modelimize gre; bu etmen,
17
Ufuk Dorusz
mimarlk retmeninin renci nne bu

iki mekndan (btnsel ya da paral)
karmlad referans modelleriyle kt
varsaymdr.
Afladaki flemalar bu iliflkiler ann
grsellefltirilmesine yararl olabilir:
Modelin alfl: Eitsel meknlar,
retmen ve grencinin zgl meknlar,
balantl ve greli meknlar
Yukarda ilk iliflkiler a belirlenen
kuramsal kurguyu bir alt dzleme ve
lee indirgersek, bu kez tasarm reni-
mi ve aktrlerinin meknna geliriz.

Afladaki izelge bu meknn etmen zne
ve nesnelerini betimliyor.
Bu tablonun ana ekseninde retmen
olduundan, onun ikili yaps dikkat
ekiyor ve burada mimarlk retmeninin
kimlii iki kutuplu olarak betimleniyor.
lk indirgemede:
1- mimar olarak (mimarlk tasarm
konusunda kendi grfl ve ilkelerinden
oluflan isel gndergeleriyle),
2- retmen olarak (tasarm retmeni
9 Genel eitim modelinin,

zel pedagojik tercmeleri...
olarak, nce genel eitim sorunlaryla,

sonra zel tasarm renme sorunlar ve
retme yntemleriyle ilgili iselleflmifl
gnderge ve modelleriyle).
Bu flema her iki kutba eklemlenen iki yeni
etmenle tamamlanyor. Birinci eklenen
gnderge, retmenin kendisi dflndaki
yetiflkin mimarlarda olduunu
varsayd beceriler ve yetilerden oluflan
(dfl) gndergedir.
kincisi, bunun pratie dnflm olarak
tanmlanabilecek, birinci etmeni tamamlayan, rencinin edinecei bilgi ve
becerilerin tasarlanmfl(9) ancak ucu
ak braklmfl gnderge modelidir. kinci
gnderge modeli, bu iliflkinin insan iliflkisi
olarak srdrlme teknik ve taktiklerini,
baflka bir deyiflle, kullanlacak eitsel
teknik ve taktikleri ierir.
retmen meknnn koflutunda ikinci

kutupta renci meknn grrz.
renci meknnn genel nitelikleri ve
dier zellikleri retmen meknndan
olduka farkldr. Onun ana oluflturan;
psiko-affektif alan, renci-mimar kimlik
ve kiflilik alglamas -mimarla ve
meslee bakfl as-, genel eitsel kavram
bilgi ve becerileri ile meta-bilgi edinme
potansiyeli ve potansiyelin
farkndalndan oluflur.
Tamamlayc dier modellere gnderme
Burada belirtilmesi gereken son saptama
da yine yntemsel olacaktr. Yukarda
genel iliflkilerini belirlediimiz mimarlk
eitim sistemi modelinin dier iki
tamamlaycs, onun kadar nemli olan,
mimarlk tasarm modelleri ve mimarlk
19
Ufuk Dorusz
renim modelleridir. Ancak biz bu

arafltrmada bunlara daha fazla yer
veremeyeceimizden okurlara baz ksa
aklamalar ve gndergeler vererek temel
konumuza dneceiz.
Genelde tasarmn, zelde mimarlk
tasarmnn tanmlanmasna yardm edecek
kuramsal bir model arayflnn,
Vitruviustan bu yana zellikle L. B.
Albertinin Rnesansta yeniden
gncellefltirdii biimiyle iki bin yl aflkn
sren bir aba olduu biliniyor. Amalar
ve yneldikleri ortam farkllklaryla ok
eflitli biimler alan bu yazya dkme
abalar, yirminci yzyla da damgasn
vurdu, ve bugn de bu abalar sryor.
1960l yllarn sonunda oluflan
yntemci yaklaflmn yolat yanlfl
anlamann -Christofer Alexander sendromu(10) diyebileceimiz, ve baz evrelerde
hala bu modellefltirme alflmalarnn
amalarn yanlfl yorumlamamza neden
olan dnemin- dflnda, etkisi azalsa da
sren bir arafltrma alan olmay
srdryor. Kanadal arafltrmaclar A.
Findeli ve R. Bousbacinin arafltrmalarna
gre, bu tr alflmalar 1500 sayfay bulan
bir kaynaka oluflturuyorlar. Yine bu
arafltrmaclarn J. Broadbentten alarak
genifllettikleri zmlemede ise, kiminin
etki alan az da olsa 36 tip tasarm sreci
modeli saptanmfltr (Findeli & Bousbaci, 2005,
41-43). ou birbirini dfllayan yaklaflmlar
olsa da, genelde tamamlayc eleri
ieren bu tr modellefltirme abalarnn
yararlar mutlaktr dflncesindeyiz.
Bu balamda, gerek renme srelerinin
modellefltirilmesi gerekse de detayl olarak
incelenen tasarm modelinin elefltirisi
iin doktora alflmalarma da baflvurulabilir (Dorusz, 1997-1998). Bu alflmalarda ve daha sonraki gelifltirilmifl biimlerindegenel olarak mimarlk ve eitimi
alanlarnda olgusal bilgi ve, burada
genelde kullanlan doal dil aralaryla
bilimsel bilgi ve onun gerektirdii

kavramlar (st-dil) arasnda yeni bir
dengenin kurulmas amalanmfltr.
Aflada izlenilecek zmleme de bu
trden bir abann rndr.
Girifli bitirirken:
kuramsal betimleme
modellerinden olgulara
Bu kuramsal blmden sonra ve bu
erevedeki yerlemlere ve iliflkilere,
Muammer Onat pedagojisinde bunlara
denk gelecek olan bulgu ve saptamalara
geeceiz. Bu yaz erevesinde
zmleme nasl olsa eksik kalacandan,
afladaki ana bafllklar, saptanabilecek
etkenlerin kk bir blmn oluflturacaktr. Bu anlamda alflmamz, daha uzun
erimli ve geliflmeye ak bir arafltrma
programnn ilk eskizi olarak kabul
edilmelidir.
Bir defa daha belirtmekte yarar var;
mimarlkta olsun dier komflu alanlarda
olsun, bir insan etkinlii olarak, mimarl
tanmlamak, okumak, betimlemek,
meknlarn ve de onlarn yapclarnn
(tasarmclar, yapclar, kullanclar)
davranfllarn incelemek, daha salkl

ve denetlenebilir yntem ve kavramlarla
yazlmasna, iletilerek ve tartfllmasna
ynelmek tasarm disiplinlerinin dier
yksek eitim disiplinlerinin iinde
marjinal olmayan bir yer almasnn
nkoflulu olduu tartflma bile
gerektirmeyen bir kfle tafldr.
Bu arafltrmann da bu saptamann bir
uygulamas olmas amacndan yola
karak gerek nerdiimiz sistemik
iliflkiler flemalar gerek gnderme
yaptmz arafltrmalar, zgn bir alanda
ve konuda alflrken baflvurduumuz
gzlk, harita ve nirengi noktalarndan
baflka bir fley deildir.
Somut ama karmaflk olarak betimlemeye
(10)
60l yllarn ortasna
gelindiinde mimarlk ve kentsel

tasarma, mekn olgularn hem
tasarm betimlemeye hem de yeni
uygulamalar ynlendirmeye ynelik
olarak ortaya kan metodolojist
kuramlar, ilk kurucularnn ne kadar
yanlfl bir kuram olduunu kabul
etmelerinden (Alexanderin 70li
yllarn ortasndaki kesin zrne
ramen, mimarl her kada dkme
abasnn bir tasarm (metodu) nermekle efldeer olduu sansn
dourmaktadr. Bat mimarlk
arafltrma programlarnda oktan
afllmfl bu yanlsama, lkemizde ya
da baz eitim evrelerinde ayn
yanlfl nyargyla, ve de kuflkuyla
karfllanyor -yanlmyorsam, ve de
yanldm umarak-.
alfltmz olgu, bir byk mimarlk

eitimcisinin yntem, ilke ve felsefesinin
anlatmna ereve oluflturacak harf,
imge ve gramer kurallarndan ibarettir.
Btn haritalar gibi gerekle ve gerek
kiflilerle iliflkileri uzaktr.
11Bu yapnn hiyerarflik olarak eklemlenen gesi;

felsefe -deerler-, ilkeler ve yntemlerdir. Bu drt
boyutlu yaklaflmn her biri st-alt iliflkisiyle
birbirine balanr. Her iki ynde de okunabilir bu
resim: pratik etkinlikler yntemlerin bir sonucu
olarak deerlendirilir, yntemler ilkelerin
denetimine, ilkeler ise deerlerin denetimine ve son
zmlemede felsefi deerlendirmeye bamldr.
Dier ynde ise felsefi seimlerden ilkeler, ilkelerden
ve onlarla tutarl yntemler, ve onlardan ulafllan
pragmatik etkinlik biimleri.
Genel geer zellikleri olan bu (basite indirgenmifl)
insan etkinlii modelinin, karar ve denetleme
sreleri sistematiinin, mimarla ve mimarlkta
tasarm srelerinin etkinliklerinin ve eitiminin
okunmasnda ve zmlenmesinde kullanlabilecek
bir ilk ereve olduunu kabul ediyoruz. Burada
dayanaklar tartfllamayacak kadar uzun olan bu
kurgunun bilgi bilimsel temellerinin bir yandan
etkinlik felsefesine (philosophie de laction) dier
yandan da insan bilimlerin actoriel -edenliyaklaflmna dayandn hatrlatalm.
12Burada gelifltirilen yaklaflmn kkeninde kentsel

ve mimarlk kuramlarndaki tarihsel farkllklar ve
krlmalar kuramsallafltran bir dier hocamz
F. Choayin kavramlarna da gnderme yapabiliriz.
Choay, Albertinin mimarlk yazlar ile Mooren
topyasn gelecek dier tm
kuramsallafltrmalarn temelindeki yol ayrm
olarak grr ve bunu kural ve model kutuplarnn
atflmas olarak betimler (Choay, 1980). Doal
olarak yukarda sz konusu olan drtl erevenin
Choay kriterlerine gre karflt da bu drt etmenin
bir btn halinde, sorgulanmayan kapal bir
modelde birlefltirilmifl halidir.
Muammer Onatn eitim sisteminin karflt olan
bu btnsel kat dflnme sistemi elbette
alflmamzda sadece karflt rnek olarak
gsterilecektir.
zmlememizde bu erevenin olgusal
karfllklarn ve yansmalarn elden geldiince
gstermeye alflacaz.
Felsefe, ilke, yntem, etkinlik

Bu blm bitirirken daha sonraki
geliflmelerin bir baflka teknik ynn de
belirtmekte yarar gryoruz.
Yukarda resmedilen kuramsal iliflki
alarna gnderme yaparak
tanmlayacamz olgular ve davranfllar,
ve eitim dinamiklerini zmlerken
bizim varsaymlarmza gre drt tip
etkinlik sz konusudur. Bunlar nitelik
olarak bir btnn paralar olmalarna
karfln, bulunduklar argman dnyaskresi, ve dzlemlerinde etmen olarak
oynadklar rol farkldr. Bu nedenle biz
bu eitim sistemini anlatrken,
zmlenen olgunun hangi dzlemde
olduunu da belirteceiz. Etkinlik
felsefesi balamnda gelifltirdiimiz
bu drtl ereve(11), etkinlik/uygulama,
yntem(12) , ilkeler ve felsefe
(ya da deerler) olarak belirlenir.
rnein flemada gsterilen, mimarlk
retmeninin mimarlk rencisiyle
iliflkisinin erevesini ve bakfl asn
incelerken, bu konuda yaplan
uygulamalarn hangi yntemlerle, o yntemlerin hangi ilke ve felsef dayanaklarla
yapldn belirlemeye alflacaz. Ancak
daha nce de sylediimiz gibi biz bu
arafltrmada daha ok son iki dzlemle,
yani ilke ve felsefi deerlerle
ilgileneceiz.
Bu girifl ve bilgi bilimsel seimlerin
sunulduu blmden sonra zmlemelere
geerken hatrlatalm: sunulan zmleme
alt bafllklar birbirinden bamsz da ele
alnabilir.
1-Onat mimarlk eitim modelinin yntemlerini belirleyen, felsefi dayanaklar

ve ilkeleri
Modele karfl yntem
Muammer Onatn bir yandan kendi
eitim yaklaflmnda kullandna
inandm, dier yandan da rencisinde
genel olarak oturtulmasna nem verdiini
sandm ve varsaym olarak burada
savunduum yaklaflmlardan birincisi,
bir nceki blmde szn ettiimiz
usta-rak iliflkili eitimin de temeli olan
model aktarmna karfl yntem renme,
dahas da yntem renmeyi renmedir.
nk Onat eitim anlayflnn
kurgusunda mimarlk tasarmnn temel
sistemi, renilmesi gereken bir yapdr;
bu dflardan verilmez, alnr. Ksacas
bunu retmen vermez, bunlarn
bulunmasnn koflullarn yaratr. Bulan,
arama yoluna kan rencidir.
Karflt eitim anlayfl, belli
kalp-modellerin iletilmesi ile eitimdir.
Yntemlerin bulunup uygulamaya geiflin
aranmasn ngren Onat yaklaflm ile
nceden hazrlanmfl kalp-modellerin
renciye izgisel bir tarih srasyla
verilmesi zerine kurulu eitim ilkesi
temel farkllklar ierir ve birbirinin ztt
niteliktedirler.
Kalplaflmfl modeller (yaplar, trleri,
boyutlar), retmenin nceden szgecinden
geirdii ve salamlna kadar verdii,
rencinin renmesi iin taklit etmesi
gereken oluflmufl bir btndr. Aslnda bir
kalp-modelin de geri plannda -yeterli
ya da yetersiz- belli bir felsefe, deerler ve
ilkeler vardr ama sonuta model bunun
hepsini ierir, nne geer, onlar byk
lde saklar, neredeyse gereksiz klar.
Kalp-model bir deerler btnnn ve
ilkelerin sonucu olduundan, onun
sorgulanmas bafll baflna bir analitik aba
21
Ufuk Dorusz
gerektirir. Ancak bu yaklaflmn amac

zaman kazanarak bir an nce operasyonel
eleman yetifltirmek olduundan analiz ile
kaybedilecek vakit yoktur. Bu yaklaflmda
taklit esastr.
Onat modelinde ise; etkinlikleri belirleyen
yntemler dorulanmaldr. Yntemlerin
ve kabul edilen ilkelerin kayna dflarda
deildir; rencinin alflmalar ile
oluflturulur. Bu dorulanma sreci
yaratlmak ve savunulmak zorundadr. Bu
yaklaflm zaman alan, sorgulatan, zorlayan
bir sretir, ve de baflar garanti deildir.
Muammer Onat ile eitim bylesi bir
sretir, eski deyimle meflakktli ve
sonucu belirsizdir.
Bu nedenle kalp-model renme
pedagojisini (taklit ile) renme
pedagojisi olarak adlandrrsak, deerler
ve ilkelerle dorulanan yntem pedagojisine ilk zmlemede renmeyi
renme pedagojisi diyebiliriz (leriki
blmlerde bu eitim anlayflnn felsef kaynaklarn
da tartflacaz).
Birinci yaklaflm; bir tekniin (sorun zme

tekniklerinin, sonuca gitme becerilerinin) hocadanrenciye geirilifli, basitten karmafla
doru, izgisel bir edinim zerine kurulu
ise, ikincisi, bunlarn belirli bir sraya tabi
olmadan, retmenin sunduu eitsel
frsatlardan karlmas, deneme-snamayanlma ile renilmesidir.
Ancak Onat pedagojisinin ana
ynelimi burada durmaz. Burada ana
ama, sadece taklit ile renmek, tekrar
ederek, teknik gelifltirerek
renilenleri pekifltirmek deil,
yntem ve tekniklerin neden ve naslnn
da sorgulanabilecei olgunlua ulaflmaktr.
Bu sav daha iyi anlatmak iin onu
genel geer eitim anlayflnn iine
oturtalm:
1- Yntem retmek
(renmek, yaparak renmek, taklit ile renmek)
2- Yntem buldurmak
(renmeyi renmek, snama-yanlma)
3- Yntem yaratmak
Tasarm eitiminde geleneksel usta-rak
eitimi birinci tr eitimse, adafl eitim
-Bauhaus geleneinden beri- genelde
ikinci kategoriye girer. Onat eitimi ise
genel olarak ikinci tre yakn olsa da,
renci yant verdiinde nc tre
doru geliflir.
Bu adan bakldnda, eitimde
rencinin katksnn boyutu baflka bir
dzeye ulaflr ve eitim tam da bu
nedenden dolay renci dinamiklerine
bal olarak farkllaflr. Hazr reetelere
bal olmayan yapsyla bu tr bir eitim
nceden belirlenemez sonulara gebedir.
Ancak eitimin amac sonu deil,
sonuca gidifli yaratan koflullarn
kavranmasdr.
Menon paradoksuna yantlar
Yazmzn baflnda da belirttiimiz gibi,
arafltrmamz, Onat eitiminin geleneksel
proje eitimine oranla farkllaflmasn,
fiziki olarak Muammer Onatn kiflisel
atlye yrtmesindeki zgllkleri ile
deil, bu zgl davranfllarn arkasndaki
ilke ve yaklaflmlarda arama niyetindir.
Bu ama da doal olarak bizi ncelikle
temel kabullerin, krlmalarn kaynan
aramaya iter. Bu nedenle bu alt blmde,
Onat tipi eitim yaklaflmfarkllnn
kkenlerinin felsefi dayanaklar iin nerdiimiz varsaymlar eitim kuramlarna
hl flk tutan temellere ineceiz.
Efltundaki Sokrat
Bu zmleme o nedenle bizi zorunlu
olarak iki bin ksur yllk sorgulamalara,
Efltuna ve Sokrata, hatta bir yanyla
Aristoya kadar uzandracaktr. Ancak
ncelikle belirtelim ki her ne kadar
Aristoya ksa bir atfta bulunulacak olsa
da Onat eitim yaklaflm, temel olarak
13Yaznn arln azaltmak iin buna biraz

mizah katarak baklava-brek yufka katlar
modeli diyebiliriz.
14
dialogue/diyalektik ya da Bakhtinein terimi

ile dialogique anlamnda.
15
Tekrarc, teknik iyilefltirmeci, ne yaptn

yeterince sorgulamayan, yalnzca teknik
iyilefltirmelerin renilmesiyle ilerleyen yntem.
Karfl yntem olarak Sokratn sofistelere nerisi:
kifliye kendisini ve pratiklerini sorgulatma
yntemi.
Aristocu deil Sokratik bir eitim

modelidir.
nce Efltundan bafllayalm. Efltunun
eitim ilkelerinin nne koyduu nl
paradoksa verilen yant -ya da o
paradokstan kap kurtulmak isteieitimciye ilk ynn gsterir.
Uyarlayarak sylersek; Sokratn sorusu
bilmediimiz bir fleyi nasl bilebiliriz
(yahut nasl renebiliriz) ?dir.
Bu sorunun bir yn teknikse de, yani
eitim srelerinin nasl dzenleneceinde
yatsa da, ana sorunsalna yant pek zordur.
Burada da iki yol olasdr; birincisi insana
en kolay gelen, sorgulanmayacak kadar
emin olduunu zannettii biriktirmeekleme yntemidir, ikincisi ise hemen
akla yatmayan pek etin ama en yaratc
yol olan dnfltrme kuramdr.
Birincisine, bilgilerin birbiri stne
eklenerek kelmesi denebilirse(13),
ikincisine, Efltunun nerdii gibi yeni
bir bilginin ancak eski bir bilginin ya da
bilgiler ann dnfltrlmesi ile
oluflabilecei yaklaflm denilebilir.
Bu yaklaflmlardan birinin benimsenmesi,
genelde eitim modeli oluflturmada ve
onun sonularnda belirleyicidir; hele de
sz konusu olan tasarm eitimi ise.
Birinci anlayflta, st ste gelen bilgilerin
ve becerilerin erifltii bir seviyede, yeterli
grlecek yeni tekniklerin eklenmesi
nkofluluyla, meslek renilmifl
saylacaktr.
Her yeni bilginin, eskilerin oluflturduu
btnn -renme koflullar dahilsarslarak yeniden oluflturulmasyla ortaya
ktn kabul eden ikinci yaklaflmda ise
tasarm sreci, rencisini ucu ak bir
srece, hi bitmeyen bir ak renim
flantiyesine atacaktr. Yine bu yaklaflmn
benimsenmesi retme, renciyi ynetme
ve ynlendirme tekniklerini de
sorgulayacak, eski tarz kalp ve bilgi

aktarm yaklaflmndan uzaklaflmaya
itecektir.
Burada da Efltunun hocas Sokrat
sorunun ilkeyi koyduktan sonra, bundan
karmlanan eitim yntemi, o nl
diyalektik soru-yant-soru-yant evremi
yntemi gndeme gelecektir. Bu iki
felsefi kaynak, daha sonra pratikte ve
olgularda gzlemlenen birok eitim
kuramn ve davranfl aklayacaktr.
Ayn ynelimle yine Onat eitim ve
yntemlerini aydnlatmaya alflrsak,
Eflatnun yanstt Sokrat ilkelerini daha
da aarak tartflmay srdrebiliriz. Eer
birinci ilke olarak yukarda szn
ettiimiz dnfltrmeci eitim anlayfln
benimsemifl isek, onun doal sonucu
olarak baflta soru-yant yntemini(14),
sonra da dier Sokratik ilkeleri
benimsemenin yolunu amfl oluruz(15).
Bunlar:
- Diyalog ynteminin bir sonraki eitim
aflamas ve taktii olarak maeutique,
baflka bir deyiflle, dflnceleri kendi
eliflkileriyle karfl karflya getirip,
tutarllk aratma, buldurma, oluflturma,
yeni dflnceler dourtma teknii.
- Edinilmifl kalplaflmfl dflnceleri (doxa)
sistemleri ztlaryla (paradoxa),
zayflklaryla karfl karflya getirerek,
kuflku ilkesini ana yntem olarak nermek.
- Hatta o nl dflnce fleytann,
devreye sokmak.
lk bakflta konumuzdan uzaklaflmfl gibi
gzksek de, yukardaki eitim
yaklaflmlar bizi dorudan Onat modeline
getirecek ve bu ilk eitim felsefesi
seiminden yola karak, Onat mimarlk
eitimi modelinin neden znde
dnflmc ve katlmc ve yntem
asndan Sokratik bir yaklaflm olarak
nitelememiz gerektiini nerecektir.
23
Ufuk Dorusz
renmeyi renmek: Sokratik eitim

anlayflnn mimarlktaki izdflm
Yukarda grdmz gibi, bu yntemin
birincil nitelii sorgulama tekniidir.
Sorgulamann olmazsa olmaz koflulu ise
hi bir sze -retmen sz de
olsa- a priori inanmamaktr. Bu anlayflta
retmen sz yalnzca bir sorgulamann tetikleyicisi fonksiyonundadr.
Onat sistemi ile proje yapmay istemek,
uzunca srecek bir soru yant silsilesine
atlmaktr.
Bu tehlikenin gze alnmas, Sokratik
karfllaflmann doasndadr; retmenin
sorgulamas, rencinin kendi
nermelerinin tutarszlklar ile karfl
karflya kalmasdr. Geri dnflml bir
sretir. Daha da tesi sorumluluk
ykleyen bir sretir. Bu balam ve
bu tr bir eitim iliflkisi, retmenliin de
niteliklerini deifltirmifltir. retmenlik
terimi belki de yeterli deildir bu iliflkiyi
tanmlamak iin. Pratik uygulamada bu
modeli uygulayan retmen, renci
nne bitmifl bir dflnce ile gidemez. Bu
yntemle alflmann nkoflulu, dier
eitim partnerinin nne, en azndan
bafllang evrelerinde, sadece bir niyet,
kabaca dfllenmifl bir sorunsal ile
kmaktr.
Sokratik diye nitelediimiz eitim sreci
genel hatlaryla, bu niyetlerin ve
yakalanmfl birka elemann sunuluflu ve
retmenin sorularyla yeni bir sarmal
soru-yant alflverifl srecinin
bafllangcndan oluflur. renci en az
retmen kadar eitimin taraf, aktr,
edenidir. Bu ynleriyle -ve de Sokratik tr
eitim ilkelerinin doal sonucu olarakbylesi bir yaklaflm, tam anlamyla
adafl bir eitim felsefesi olarak
karfllkl szleflme temelinde kurulur.
Bu ikili eitim antlaflmas ise zgrlk,
eflitlik ve sorumluluk deerlerinin zerine

infla edilecektir.
zgrlk ve sorumluluk: eitiminin
aktr ren(i)ci
Burada oluflacak olan bireysel eitim srecidir. Her rencinin yolu, takvimi ve
sreci farkldr. renci-retmen iliflkisini belirleyen -yazsz- anlaflma (bu bir eitim
szleflmesidir), ne tek baflna retmenin ne
de rencinin tercihleriyle oluflur.
Bu proje iliflkisi iki boyutlu bir eitim
anlaflmasdr; birbirinin ayrlmaz paras
olan bu iki boyutun birisi zgrlk(16) ise
dieri sorumluluktur. Bu yaklaflmn
yrmesi ancak bir koflulla olabilir:
rencinin, ren(i)ci ve etkin renci
sorumluluunu alma koflulu ile.
Onat mimarlk eitim modelinde her
renci kendi kiflilii ve ynelimine gre
yol bulabilir.
Bu modelde ne standart tek boyutlu bir
eitim sreci (ve sresi !), ne tek bir mimari
(biim, ekol, stil) gnderge, ne tek bir tr
mimarlk meslei gndergesi ne de
retmenin kendi mimarlk stiline
ynelik yol gstermesi vardr.
Standard bir eitim modeli uygulanmad
gibi, Onat yaklaflmnda rencinin katks
ve yn belirlemesi birincildir. Bu nedenle
bu yaklaflm reniciden sorumluluk ve
giriflimcilik bekler; temeli budur. Bunun
karflsnda da doal olarak reniciye
tannan zgrlk vardr; tam zgrlk ve
tam sorumluluk.
Modelin tamamlayc uzants: eflitlik
Bu eitim modelinin dayand ilkesel
temelin nc oluflturan/bilefleni ise,
dierlerinin tamamlaycs olan eflitlik
ilkesidir. Bu ilke ancak beraber
olduklar srece tutarldrlar. Sorumluluk
zgrlksz olamaz. Ancak Onat modeli
bununla yetinmez; temeline daha gl,
gl olduu kadar da flaflrtc ve
16 Kuramdan uzaklaflp rnek verirsek;

pratikte, kabaca bir bakflla, hi bir hocada
Muammer Hocadaki kadar zgr olamazsnz.
anlafllmas zor bir ilke daha koyar.

Akademiye tanklk syleflilerinde
syledikleri asla demagojik deildir;
renci onun iin gerekten eitimin
bafl aktrdr, bundan dolay da renci
retmeninin -bir lde- retmenidir;
Hemen asistan ocuun nne atacaksn.
ocuklar yetifltirir hocay, asistan.
Gerek budur. (2003, 154) Bu yaklaflmn
benzerini, yzeysel bir bakflla -gerek
eitim gerekse de pratikte ayn ekolden
olmad zannedilse de- Utarit zgide de
grmek olanakldr. (2003, 84-88)
Konumuz eitim olduu iin, burada
inceleyemeyeceimiz eitimin genel
rgtlenifli ve demokratik katlm sorunlar
alanlarnda, snrl da olsa bu yaklaflmn
daha teye gtrldn ve eitimde
demokratik katlmn yalnz proje
srecinde deil, akademik ynetime
katlm ilkesi olarak da savunulduunu
gzlemleriz. Bir baflka arafltrmann
konusu olacak bu politik felsefe ilkesini,
her iki hocamzn 1968 Akademi reformu
srecinde ve daha sonrasnda ne denli
ilkeli bir biimde yaflama geirdiklerini
sylememiz gerekir.
Ve doal olarak buradan giderek,
mimarlarn bulunduklar toplum ile
ne tr bir etik iliflki ierisinde olmalar
gerektii sorusunun sorulduu, proje
srecinin yalnz bir fizik mekn
oluflturmak abas olmayp insan,
evre ve toplum iliflkilerine katk
sorumluluu boyutunun dier
kayglar kadar nemli bir veri olarak
altnn izildii bir eitim felsefesiyle
karfl karflya getirir bizi.
Yine konumuza dnersek,
buradan yola karak yukarda
tanmlanan iliflkileri bir ilke tablosunda
toplarsak, flyle bir eitim modeli
farkllklaflmasnn biimlendiini
karmlarz:
1
Usta
retmen
2
Ynlendiren retmen
renen retmen
Yaratc retmen
rak
renci
Etken ren(i)ci
reten ren(i)ci
Yaratc ren(i)ci
Bu ilkesel model kaymasnn doal

sonucunu ise kimlik grelilii (relativite)
olarak adlandrabiliriz.
Usta rak iliflkisinde yer kaymalar,
oynak kimlikler (grelilik ilkesi)
Bu eitim anlayflnda, artk geleneksel
st-alt iliflkisi, bilen bilmeyen, ok bilen
az bilen ikililikleri yerini oynak bir matris
(yeri deiflebilen kimlikler, oynak ve ok kimlikli bir
ve de doal olarak kaygan bir

ortama brakr. Sistem tmyle
karmaflk iliflkilere dnflr; rahatlatc,
gven verici, nceden belirlenmifl yol
yerine, her fleyiyle her defasnda yeniden
yaratlacak bir yoldur sorunsal. Srecin
tm tafllar yerinden oynatlmfl, bilinen
yolun ve yollarn izleri ustaca
dinamitlenmifltir.
Program denilen, o en azndan salam bir
temel diye sarlacak cankurtaran simidi
pe atlmfl, cankurtaran simidinin neden,
niin olduunun sorgulanmas istenmifltir;
a priorinin de a priorisi, ilkten nceki
ilkleri sorgulamaya davet edilmifltir
renici.
Belki de her fleyin ncesinde Onat eitim
modeli de bir paradoks zerine
kurulmufltur: yaratclk eitimi yaratc bir
srecin zerine bina edilecektir.
deiflkenlik)
renciye gre esnek, ve bireysel eitim

takvimleri dzenleme
Onat eitim modelinin dayand bu
ilkeler ann bir baflka sonucu da,
modelin her renciye kendi potansiyeli,
niyet ve istemleri dorultusunda -genel
eitim takviminde olamasa da- proje
25
Ufuk Dorusz
yrtme takviminde ve proje yrtme

tekniklerinde tam anlamyla kifliye zel,
bireysel biimler verebilme olana yaratmasdr. Bu bireysellefltirme, renciye
zg eitsel uyarlanma, Onat modelinin
yntemsel zn oluflturur; istisna deil
kaidedir.
Yukarda sz edilen eitsel takvimin ve
onun iflletilmesinin (management)
arkasnda, bu model ile (daha nce szn
ettiimiz) mimarlk eitiminin mimarlk
meslek srecindeki srekli eitim boyutu
arasndaki yakn iliflkinin kurulmasnda
yattn varsaymak olanakldr. Onat
modeli okul sonras da srecek bir
eitimin ilk adm olarak tasarlanmfltr.
Farkll, rencinin eitim srecindeki
nitel deiflkenlik potansiyelinin mimarlk
pratiinin nitel deiflkenlik potansiyeline
balanmasndadr. Geleneksel modelde
hemen okul sonras olmas gerekliliine
inanlan optimum meslek uygulama
yetisine hazrlama hedefi yerine, Onat
modeli srekli geliflme ve yenilenme
modelidir. Gnmz moda terimlerinden
birini kullanrsak bu yaklaflma
srdrlebilir eitim modeli de
diyebiliriz.
retmenin de dengesiz bir ortamda ve
takvimde seyretmesi
Bu eitim modeli ister istemez retmeni
de dengesiz ve zorunlu olarak yaratc bir
ortama srkleyerek, srekli olarak
deiflen koflul ve renci niteliine uymas
koflulunu dayatr.
Onat modeline gre bir projenin olgunlaflma sreci, retmen iin de, akademik
takvim ile snrlanamaz : proje olduu
zaman olur(17).
Eitim zamannn farkllaflmas
geleneksel modeldeki proje srecinin
izgisel (lineer) yaklaflmna oranla ok
farkldr. Eitimi bireysellefltirme ilkesinin
bir sonucu olarak niteleyeceimiz, ancak
kendi baflna temel tafl olan bu ilke, Onat

modelinde proje konu ve boyutlarnn
ok esnek bir erevede braklmasna
baldr. Bu yaklaflmda nceden
belirlenmifl, kkten bye, kk
programdan byk konulara -aatan
ormana, emeklemekten yrmeyeizgisellii yoktur. Bu konuda da
deiflkenlik ve szleflme pedagojisi ilkedir.
renicide bireysel mimari kimlik
imgesi hangi aflamada ve olgunlukta ise,
eitim onun yansmas olmaldr. Bireysel
mimar olma hissinin hangi aflamasnda
olunduunun alglanmas ve rencinin
hangi dinamikler iinde mimarla gittii
iletiflim yoluyla belirlenir. Burada
mimarlk retmeninin, rehberin,
kendisi de arafltrma-sorgulama iindedir.
Bilgi paylaflmdadr. Bu karar bir gizli
anlaflmadr. Szleflme vardr ama
maddeleri esnektir. Bu iliflki zgr bir
iliflkidir; eitim deiflken geometrili bir
eitimdir.
Blm bitirirken
Bir mimarlk eitim modeli olarak
evrensel boyutlarn deerlendirdiimiz
Onat modelinin bir sonraki daha somut
ve uygulamalara ynelik blmne
gemeden, uzunca bir zmleme
yaptmz bu blm yine ayn tr bir
karmla bitirmek istersek, Onat eitim
modelinin her fleyden nce hmanist
bir felsefe temelli olduunu
syleyebiliriz.
Onatn yaflamna ve eitim gemifline
baktmzda, en erken Grek
hmanizminden talyan Rnesans
hmanizmine, Aydnlanmadan Fransz
Devrimi ilke ve hmanizmine, ve
Evrensel Aydnlanmadan Cumhuriyet
Aydnlanmasna giden yolun
izlerini buluruz. Yukarda mimarlk
eitim modeline yn verdiini
savladmz dflnsel altyap,
17 Akademiye tanklkta yinelenen
-yanlmyorsam- bu kumafltan
dokunmufltur.
2-Onat mimarlk eitim modelinin ilkelerden ynteme, yntemlerden uygulamaya geifl kprleri
Onat modeli proje atlyesinin dier tr
atlye anlayfllarna gre yntem
asndan konumlandrlmas
Genel eitim yaklaflmlarnn felsefi
seimler ve ilkelerini incelenmesine
ayrdmz ilk blmden sonra bu
blmde daha somut olarak modelin
mimarlk eitimi uygulamalarndaki
yntemlerini tartflacaz. Ancak bundan
nce, Onat atlye yrtme yntemlerini
dier tr atlye anlayfl ve yaklaflmlaryla
karfllafltralm.
Son elli yllk dnemde, tasarm ve
tasarm eitimi arafltrmaclar, tasarm
eitiminin modellefltirilmesi konusunda eitim mhendislii, niversiteleflme
olgusu ve de zellikle sanat, mimarlk ve
dier tasarm disiplinlerinde arafltrma ve
tez yapma konularnn getirdii dinamiin
etkileri ile- olduka nemli birikimler
salamfllardr.
Bu birikimlerin iinde konumuzla ilgili
olan alanda, -olduka indirgeyici olsa dabefl tr tipleme kararak, Onat modelini
konumlandrmaya bafllayabiliriz.
Befl tr proje atlyesi modeli flunlardr:
1- Arafltrma ve proje zerine sz
sylemenin en aza indirgendii, genel
olarak szel, ve implicite bir
kuramlafltrmann olduu, ana ama
olarak belirlenen proje yapma
becerisinin eksen alnd anlayfl.
2- Proje yapma olgusunun kuramsal
veriler ve tavrlar, bilgi ve beceriler
olmadan yaplamayacan savunan ve
dier yan disiplinleri (sanat tarihi, felsefe,
gsterge bilim, sosyoloji vb.) proje
uraflsnn olmazsa olmaz koflulu klan,
birinci trn tam karflt olan yaklaflm.

3- Mimarlk tasarm eitimini genel
hatlaryla bilim ve teknik alanlarnn bir
uygulamas olarak alglayan yaklaflm.
4- Mimarlk tasarmn, uygulamal sanat
olarak alglayan anlayfl ve ona karfllk
gelen eitim dzenleri.
5- Mimarlk eitimini ve zellikle
tasarm eitimini arafltrma, gelifltirme ve
sorgulamay dfllamayan, kuram-uygulama
alflveriflinde kuram uygulamann
(tasarmn) amalar ile belirleyen ve
snrlayan ama tasarma flk tutan,
tasarmn gerek ncesinde gerek oluflum
srecinde gerekse sonrasnda her mesafe
alfla deer veren eitim anlayfl.
Sunuflun biiminde ak bir flekilde -taraf
tuttuunu da kabul ederek- grld gibi,
bizim tezimize gre, Onat tasarm atlyesi
modeli, hatta Muammer Onatn tm dier
eitim meknlarndaki (yksek lisans, doktora,
eskizler, hatta bina bilgisi atlyeleri) uygulad
model/yaklaflm, bu uygulamaya endeksli
kuramclk diye kavramlafltrabileceimiz
eitim anlayflnn yansmasdr.
Bu arafltrmann kapsam el
vermediinden, dier yaklaflmlardan,
onlarn karma ara modellerinden ve
kaygan snrlarndan sz etmeyi -kabaca
tanmladmzdan dolay hakszlk
yaptmzn farknda olarak- bir baflka
alflmaya brakarak, Onat modelini
incelemeyi srdrelim.
Yanstma, etkinlik iin dflnme,
dflnme iin etkinlik
Onat modelinde proje; mekn ve
ierdii insan etkinlikleri ve semboliklerinden oluflan, birbirini tamamlayan ve
etkileyen iki kutbun alaflm srecinin
geici bir sonucudur. Ancak Onat modeli
burada bu iki kutuptan hibirine zel bir
stnlk tanmaz. Elbette beklenen sonu
27
Ufuk Dorusz
meknlafltrmaktr. Ancak mekn kendi

baflna, bamsz, zgn bir ama deildir.
Meknn varlk nedeni; onun bir yaflam
arac olmasnda ve projenin de bu iki
kimlikli (hem ama, hem ara) esini her iki
kimliine ayn nemi vererek, hem arasal
hem de amasal kimliini temel ynelim
olarak almasndadr. Kaba bir mecaz
anlatmla; mekn hem tavuk hem de
yumurtadr. Buradaki paradoks; zaman ve
kavramsal nitelik farkllklarndadr.
Mimarlk tasarm; mekn tasarm ile
mekn tesi verilerin, proje ncesinde
ele alnfllar ile proje sonrasnda(18)
yaratacaklar dinamiklerin ngrlmesidir.
Proje sreci bu deiflik takvimleri ve
deiflik nitelikleri bir araya getiren,
karmaflk ve salt meknlafltrma yetisinin
tesinde sorumluluk ve bilgi gerektiren bir
sretir.
noktas olmayan bir etkinliktir. Ana hedef

etkinliin znesinin kendisidir. Praxisin
ana amac, onu yrten znenin olgunlua
doru ilerlemesidir. Sonu, etkinliin
znesine yneliktir ve o nedenle bitmeyen
bir sretir.
Buradaki ayrmn Sokratik eitim
yaklaflmna olduka benzer bir ayrm
olmas, daha nce sylediklerimizle
pekiflmektedir.
rak sofistlerin teknik renip onu
srekli iyilefltirerek tekrar etmeleri ve usta
sofistleri taklit ederek ilerlemek istekleri
sonucunda Sokrat onlara, bunun
kendilerini sradanla ve ayn fleyi
tekrarcla gtreceine dair elefltirilerde
bulunmufltur. Buna karfllk Sokrat,
iyilefltirmeyi ancak yaplmfl olana
alnacak mesafe sayesinde, pratiin
kuramsal bilgilerle sorgulanmasnn
salayaca, sanatn bilimi gerektirdii,
nesnenin bilgisiz retiminin eitim
felketi olduu ve insanlar eitme ve
yetkinlefltirmeye dair tek kfl yolunun
sanat ile bilginin birleflmesi olduunu
nermektedir.
Onat eitimi praxis mi poseis mi ?

Ancak ncelikle biz bu yntem analizini,
yine yntemlerin ve yaklaflmn temel
felsef seimlerine inerek aklamakla
bafllayalm.
Bu kez yine Eski Yunan felsefesinin deer
krlmalarn aklayan kaynaklarna
bakalm. Baflvuracamz kaynak, Aristo
ve onun insan etkinliklerini -teknik olsun
sanat olsun- tanmlama ltleridir. Aristo
ok bilinen tanmlamasyla iki tr etkinlik
belirler. Bunlar posesis ve praxistir.
Poesis ile praxisi ayran temel fark
etkinliin amalarndadr.
Poesis dfla yneliktir; bir nesnenin
retilmesine, teknik bilgi ve deneyimle,
reten znenin dflnda bir nesneye
yneliktir; tekniklerin uygulanmasyla
oluflturulan bir dfl sonuca yneliktir.
Bu ilke-deer parantezinden sonra

yeniden konumuza dnersek, ayn
balamda Onat eitiminin bu ilkeleri nasl
mekn ve yaflam erevesi retecek olan
renici-mimarlara ynelik olarak
uyguladn sorgulamay srdrelim.
Etkinliin amac retimdir. retimin

sonucu tekil ve yereldir.
Praxis tr etkinliklerde ise ama iseldir;
etkinliin iinde sakl olan hedeftir, ancak
bu hedef sonlu deildir; sreen, bitifl
Etkinlik iin dflnce

Dflnce iin etkinlik
Onat eitim anlayflnda, dflnce ile
tasarlama etkinlikleri zamansal bir izgide
Onat eitiminin neden poesis tr

bir eitim yerine praxise yneldiini,
neden Sokratik ilkeleri temel edindiini,
eitiminde grlen baflkalklarn
nereden kaynaklandn bilmem
yinelemek gerekir mi?
18 Ergolojik, ekolojik, ekonomik

potansiyeller. nsan etkinliklerinin,
ve sembolik deerlerinin olufltuu,
toplumsal pratiklerden
karmlanan, ve gelecekte
ierecei pratik ve taflyaca etik
deerler.
19 rnein Louis Kahnda, nasl ile

neyin tamamlayclnn sorgulamas.
birbirini izleyen olgular deildir; i ie

gemifl, birbirini besleyen, btnselleflmifl,
trdefl olmad sanlan iki etkinliin
trdeflleflmesidir. Bu anlayflta, proje
sreci ayn zamanda bir arafltrma
projesidir; proje iin yakalanan -yakalanmaya alfllan- eflitli ipularnn birbiri
ardnca ya da beraberce arafltrlmasna,
incelenmesine yneliktir. Bu arafltrmalar,
nceden belirlenen bir erevenin, belirlenmifl (kanunlaflmfl) alanlarn yeniden
kazlmas deil, yol ararken bulunmufl,
bir sre izi srlmfl merak alanlardr.
Bu balamda ve felsefi erevede yntem,
projenin bir deil bir ok yolu olduu, ve
yollarn nceden izilmifl olmadklar
ilkesinin hayata geirilmesidir. Zaten
izlenecek yol terimi (sre (process) ve ara
anlamnda) felsefi olarak Onat ilkelerinin
karfltdr.
Bu felsefede yol, bir nceki anlayfln
aksine ara deil amatr. Kartezyen
anlayflla ayrfltrlan ama-ara, Onat
ilkelerinde sarmal bir i ielikte, birbirini
yaratan ve tamamlayan, yer deifltiren
olgu ve dflnceleri anlatrlar. Bu yeni
bir epistemolojik yaklaflm, sistemik ve
karmaflklk kuramlarnn yeniden
biimlendirdii bir kavrayfl biimidir.
Yukarda sylendii gibi, renci
yakalanan ipularnn trne gre en
uygun disiplinlerin dilinde -aklnn
yattnca- kimi zaman toplumsal (toplum
bilimsel), kimi zaman meknsal, kimi
zaman etnometodolojik, kimi zaman
sembolik (gsterge/anlam bilim) alanlara
uzanr; kimi zaman olgusal ve gzsel
(ampirik), kimi zaman kuramsal, kimi
zaman salt fiziksel ve meknsal
zmlemelere, bazen de alan
arafltrmalarna kayar.
Buradaki ilke, renci ile reticinin
birlikteliinden doan yaratcla olan
inantr. Bu anlamda hi bir proje
birbirine benzemez. Bu nedenle
Onat eitiminin uygulama

boyutu ele alnmas zor bir bilim
nesnesidir.
Tek sabit veri davranfllar ile ilgilidir,
renici etken (aktif) ve giriflime hazrdr
(olmaldr). Bu n koflullar retmenin de
etken ve yaratc olmasnn kofluludur.
Ayrca bu arafltrmalar srasnda dier
disiplinlere merak saran rencilere yol
alr; baflka tr mimarlk perspektifleri de
gsterilmifl, baflka deneylere, disiplinler
aras iletiflime, dil ve yntem akflna yol
alr.
Ayrca bu yntem ve anlayfl, projenin
yaratlma yntemi olarak harekete
geirildiinde reniciye tasarlama
yntemlerini sorgulama olana da verir.
Ksaca bu anlayfl reniciye hem yntem
yaratma (yol bularak yol bulmay) hem de
yntemleri kuramlafltrma pencereleri
aar; proje iin retilen bilgiler sayesinde
proje retmek zerine meta-sorgulamalar
ve bunlara uygun dil ve terim arayfllar
gndeme gelir. Findelinin dedii gibi
proje ayn zamanda projenin laboratuvar
olur. (Findeli, 2005)
Nasl m ne mi ?
Onat modelinde nasl bir mekn kadar
neyin mekn sorusu nemlidir.
Doaldr ki bu sorgulama biimi yirminci
yzylda baflka mimarlarn da gndemine
ve savunduklar yaklaflmlara
yansmfltr(19)
Bir mekn dzenleme sorunu geleneksel
yaklaflmda ifllev/biim (form/fonksiyon),
program/proje gibi ikili anlatmlarla dile
getirilse de, ayn sorunun dier
sorgulanma biimleri kkl farkllklar
yanstr; sorunu nasl bir mekn ve
neyin mekn olarak koymakla,
program/proje, ierik/kabuk olarak koymak kkl kavramsal farkllklar ierir.
Bu saptama ne kadar sradan gzkse
de, fleytan bu sradanlkta saklanmfltr;
29
Ufuk Dorusz
zira bu iki tr tamamlayc kutbun eitsel

uzants, iki tr sorunsal arasndaki bilgi
tr (epistemolojik nitelik) farkllnda yatar.
Baflka bir deyiflle; farkl bilgi retme ve
iletme sreleri, ve de bu farklla
karfllk gelen beceri, renim ve yazma
tekniklerindedir.
Bu farkllklardan dolay yukarda szn
ettiimiz atlye yaklaflmlarndan birincisi
bu sreleri genelde szsz ve yazsz
isel bir biimde geifltirir, ikincisi ise
mekn srecini ikincillefltirerek yazl ve
szl anlatm ne karr. Onat eitimi ise
bu ikililii eitimin gbeine oturtarak,
her iki kutbun i dinamiklerini projeye
katmann deiflik ve uyarlanmfl
yollarn arar; neyin mekn ile nasl
bir mekn sorunsaln ayrlmaz bir
btne dnfltrmeyi, neyin meknn
konuflmann aralar ile nasl bir mekn
konuflturmann aralarn eflzamanl eitsel
yataklara yatrarak, farkl becerileri ve
yetileri bir ve btn yapmay hedefler.
Bu amala, Onat eitim sistemi, eitim
taktii olarak proje srecinin baflnda her
trl fizik mekn alflmasnn nne
insan deneyimlerini (phenomnologique),
bir baflka deyiflle rlvesini koyar.
Bu arafltrmann ne biimi ne dili
nceden belirlenmifltir. Anlatm kalp,
dil ve reeteleri renicinin sorumluluu
ve girifliminde olur; Sokratik
sorgulamadan kalmayaca koflulu
ile, onun kimlik ve duyarllklarn
yanstmasna, kendi yntemini belirleme
abasna braklmfltr.
rnein bu yaklaflmda; bir proje
niyetiyle yola kldnda nce, mekn
iine alnacak olguyu betimlemek iin,
renci fizik projeden olabildiince
uzak tutulmaya alfllr. Bu meknn ana
verisi olarak kullanlacak insan etkinlii,
bireysel ve sosyal olgular, sembolik
oluflumlar, etik ve politik sorumluluklar varsa- incelenir; seimler, ilkeler, fizik
mekna flk tutacak kavram ve itkiler

yakalanmaya ve kurulmaya alfllr.
Buradaki aba, mimarl ve mimarlk
olgularn mimar gzyle -ancak
gerektiinde mimar dilinin dflndaki
dillerde- okuyup yazabilmektir. Onat
sistemi bu abann mimar merkezli
olmasna zen gsterir. Bu bir harekettir;
mimar merkezden dflar kp baflka
disiplinleri dener, geri dner; eitsel ama
o dflsall mimari dil yoluyla
doallafltrmaktr. Baflka bir deyiflle;
mimarlkla ilgili, baflka bir bilimin dilinde
konuflulanlar kendi ana diline evirme
yetisinin kazanlmasdr. Doal olarak bu
merkez-evre-merkeze dnfl hareketi
evre dillerde konuflmay, evre ile daha
sk ve uzun sreli iliflkileri dfllamaz.
Onatn esnek eitim modelinde hibir fley
olmazsa olmaz koflul deildir ancak
meknn kavranmas ve ifllenmesi en
nemli ama olmaktan uzaklaflmaz; bu
boyut eitsel szleflmenin ekirdeidir.
sel dinamiklerin btnsellii
Yukarda tantlan iki kutuplu (ne / nasl)
eitim tekniini ilk okumada geleneksel
eitimin de kulland, pek sradan olarak
alglanabilecek bir teknik ile yani
ifllev-biim (form-fonksiyon) eklemlenmesi
ile karfltrlabileceini sylemifl,
farkllklarn bir lde amfltk.
Ancak fark yalnzca yukarda
betimlediimiz uygulamaya ynelik
yntemlerde deil, bu yntemi yneten
kuramsal erevededir. fiimdi bunu
aalm.
Onat eitim sisteminde iki kutup birbirinden kesin snrlarla ayr olmad gibi,
kuramsal olarak insan-mekn iliflkisinin
btnsellii ve teklii (holistik) zerine
kurulmufltur. Bizim kutuplaflma olarak
dfla vurmaya alfltmz kutup imgesi,
kutuplarn iliflkilerini ve birliini de ierir.

Biraz ileride kuramsal temelini
kuracamz bu yaklaflm, Onat eitim
modelinin nc etkeni olan -bizim
kolaylk olsun diye- dflsal dinamikler
diye adlandrdmz olgular iin de
geerlidir. Ne ile nasl projenin isel
dinamikleri olarak tanmlayan bu
basitlefltirici model, bu ikiliye bir de
dflsal etkeni ekler. Dflsal etkenden
anladmz, projenin yeridir.
Tabii ki geleneksel mimarlk eitiminin
pek bilinen bir esi olan evrenin (arazi,
proje iin seilen yer, meknsal ya da kentsel btn)
incelenmesi ve projenin o btne katlm

en temel sorunsal ve de edinilecek becerilerden, eitimin amalarndan biridir.
Ancak bu konuda Onatn yaklaflmn
zgn ve farkl klan nedir?
Savunduumuz teze gre bu
zgnl/zgll, projenin dflsal
dinamikleri terimi olarak adlandrdmz
bu dzlemi, rencinin projesi iin gz
koyduu doal ve yapay meknlarn
potansiyellerini sonuna kadar arafltrmak
ve o meknlar konuflturmak yoluyla o
mekn ile tasarmcnn (neredeyse) fiziksel
btnleflmesinin salanmas olarak
niteleyebiliriz.
Birincil olan insan/mekndr, yapsal
sorunlar paranteze alnr. Bununla beraber,
yalnzca proje meknnn alfllmas, yani
proje meknnn fiziksel ve plastik
potansiyelinin ortaya karlma alflmas
da Onatn yaklaflmn yeterince zgl
klmaz.
Sistem burada nce, isel dinamiklerle
arafltrlan sorgulanan mekn
sorunlaryla dflsal dinamiklerin
btnleflmesini, sorunun ayrlmaz paras
yapmaya alflr. Bu amala Onat sistemi,
nce kktenci (radikal) bir seim yapar; bu
aflamada -belki de neredeyse projenin son
anlarna kadar- konstrktif sorunlar geri

plana atlr.
Bu onlarn yok varsaylmas,
nemsizlefltirilmesi deildir, ancak seim
mekn iin mekn ve insan iin
mekndan yanadr. Bu tavra karfln,
yapsal veriler bu aflamadan tam olarak
silinmezler; arlma koflullar mekna ve
insan dinamiklerine katkda bulunmaktr.
Mekn potansiyelinin arafltrlmas,
meknn konuflturulmas, isellefltirilmesi,
ve bedensellefltirilmesi: biraz kuram
Onat eitiminin, -biz her ne kadar betimleme amacyla ikili l olarak tanmlasak
da- btnsel bir yaklaflm olduunu
yukarda sylemifltik.
Afladaki blmde, Muammer Onatn
eitim sisteminin, zerine kurulduunu
gzlemlediimiz ancak aka ifade
edilmeyen bir boyutunu yeni tezlerle
aklamaya alflacaz. Bu varsaym
Onatn grnflte mekn merkezli atlye
eitiminin arka plannda bir insan/mekn
erimesi/btnlnn varlna olan
inancmzdr. Bu varsaym, Onat sisteminin bylesi bir erime ve btnselleflmesi
olmasa, dier eitim sistemlerinden bu
denli farkllaflamayacan nerir.
Gelelim bizim Onat sistemine ml etmek
istediimiz bu tezin sunuluflu ve
savunulufluna.
Baflka bilimsel girdiler ve arafltrmalarn
flnda bizim giderek daha gl
gerekelerle savunduumuz teze gre; bir
yandan isel iki genin (ne/nasl, insan/mekn)
birbirleriyle, dier yandan isel geler ile
dfltakilerin (iten gelen mekn ile dfltan gelen
mekn potansiyel verilerinin) alaflmn
salayan, insan ve mekn olarak
adlandrlan ve ikiye ayrfltrlan
olgular/kavramlar aslnda tek bir
olgudur/kavramdr.
31
Ufuk Dorusz
Baflka bir deyiflle; mekn dediimiz olgu

insansz, insan ve etkinlikleri de meknsz
alglanabilecek tutarl bilim nesneleri
deildirler. Burada sz konusu olabilecek
olgu/kavram, insann mekn deneyimidir;
insan/mekn grngleridir, fenomenleridir. Ancak bu bilim (ve de mimarlk)
nesnesine karfllk gelecek terimler ve
kavramlar, geleneksel kuramlara, halk
tipi psikolojiye (folk psychology) ve de
alglama snrlarmzn verilerine belli
llerde ters dflmektedir.
Bu nedenle yukardaki ikili l
betimleme aralarn geici ve yzeysel
olarak nitelemek ve onlarn yntemsel
olarak tek bir bilgisel (epistemolojik)
izginin rn olmalarn salamak
gerekmektedir. Bu ereve ise adafl
grng bilimin (fenomenoloji) kavramsal
alanna girmektedir.
Onat sisteminde insan-mekn
deneysellii (20)
Yirminci yzyla damgasn vuran adafl
felsefe akmlarnn baflnda gelen grng
bilim(21), gerekte befl alm ve dnflm
geirmifl, yirminci yzyln sonunda
bilimsel geliflmelere giderek yaklaflarak
neredeyse psikolojinin ve genelde
nrobilimlerin bir yan rn olmaya yz
tutmufltur.
Bu arafltrmann bafl savna bir yandan
grng bilimsel (fenomenolojik), dier
yandan nrobilimsel kavramlarla
yaklaflldnda; Onat modelinde olduu
savlanan ve yukarda ikili oluflumlarla
anlatlan geler (insan/mekn, form/fonksiyon,
i etken/dfl etken) gerekte tek ve tmel bir
kavramsal oluflum olarak kavranabilirler.
Baflka bir deyiflle; eer savmz doruysa
ilk zmlemede Onat sistemini
tanmlamada kullandmz kuramsal
erevenin edenleri, bir tek aflkn
kavram olan insann meknla deneyi
ile bir arada tutulabilmekte, beraberlikleri

salanmaktadr.
Szlerimizin daha iyi anlafllmas iin
baflka bir biimde dile getirirsek;
geleneksel mimarlk tasarm modellerinde
de tasarmn temel verileri olarak
kullanlan, Onat eitiminin dnfltrerek
yeniden oluflturduu bu kurgunun, tek bir
tz vardr: mekn ile insann
ayrlmazlndan oluflan, insann meknla
olan deneyimi, yani insann mekn
deneyerek alglamasdr.
Bu teze gre, meknn tasarm ile
alglanmas, meknsal olgularn
kavranmas ve yeni olgular iin mekn
tasarmlanmas ayn bedensel, biliflsel,
deneysel iliflkilerdir. Mekn, iinde
insan varsa mekndr. Mekn
kendisiyle iliflkiye giren insan var olduka
var olur; insan da yalnzca meknla ve
mekn kullanan, kulland dfllenen
baflka insanlarla iliflkide olduka var olur.
Yine baflka bir biimde sylemeye
alflrsak; genelde insan -zelde
mimar- mekn insansz, insan meknsz
dflnemez, kavrayamaz. nsan mekn
biliflsel, grsel olarak kavradn
zannetse de, meknn gerek kavrama
sreci bedenin de katld tmel bir
sretir.
Disiplinimiz dflndaki bilimsel geliflmeler
bu balamda nerilen tezleri dorular
niteliktedir. Nitekim, son yirmi yln tm
bilimsel (nrobilimler ve insan bilimlerinin
geliflmesiyle doallafltrlmfl grng bilim felse-
verileriyle glenen bu yaklaflm,

kanmzca artk mimarlk gibi, bilimlere
olduka uzak duran bir disipline ve bu
disiplinin temel sorularnn
aydnlatlmasna yararl katkda
bulunabilir duruma gelmifltir.
Burada daha fazla gelifltirilemeyecek olan
bu savlar iin okuyucuyu yakn
dnemdeki arafltrmalarmza
feleri)
20 Grngbilim
(Fenomenoloji); deneysellii de
ieren kavramsal erevede
21 Bu yaznn erevesinde
kalarak, iki gnderge
oluflturalm: birincisi adafl
biimini 19. yzyln sonundan
bafllayarak kuran Husserlin
alglamada nesnellik-znellik
fenomenolojisi, Heidegger
tarafndan insan-dnya
deneyimsel iliflkisine
kaydrlmfl, 50li yllarda bir
yandan Merleau-Pontynin
alglama ve mekn-beden
iliflkisi yaklaflm ile bugnk
biimine giden yollar almfl,
yine ayn yllarda, Sartren
at daha ksa mrl
varoluflu programa temel
olmufltur. 80li yllara
gelindiinde, felsef temellerden
biliflsel alanlara doru kayarak,
bir yandan dflnsel felsefe
(philosophie de lesprit mind)
dier yandan nro bilimlerin
iinde zellikle insan-dnya
iliflkilerinin yalnz beyin-zek
dzleminde deil, bedensel
varlyla ve alglamasyla
olufltuu savyla, nemli bir
bilim felsefe sentezini olanakl
klmfltr. Bu yeni fenomenoloji o
nedenle doallafltrlmfl fenomenoloji olarak adlandrlmaktadr.
22 1974 ylnda 3. proje
alflmalarnda Merleau-Ponty
ve Abraham Molesn eserlerinden yola karak sorguladmz ancak mimarlk
sorunlarna uzaklklarndan
dolay ak braklan bu flantiye,
80li yllarda Fransada yeniden
gndeme gelerek bugnlerdeki
zmlerine ulaflt. Ne yazk ki
hocamzla bu son geliflmeleri
paylaflma olanamz olmad.
ynlendirerek (Dorusz, 2007,125-145)

sonuta Onat eitim sisteminin
ekirdeinin insan-mekn grng bilimi
zerine kurulduu savnn doru olduunu
syleyebiliriz.
Bu toplantda ilk kez dile getirdiimiz bu
savn dorulamas ne yazk ki Muammer
Onatn onayn almamfltr(22). Ancak
otuz yl ncesinde, kabaca dile
getirdiimiz, ve ancak son yllarda
bilimsel temellerine oturtabildiimize
inandmz bu zmleme, sanyorum,
tam anlamyla dile getirilmemifl olsa da,
Onat eitim sisteminin temel kabullerini
dorular niteliktedir.
Blm baflndaki aklamalara geri
dnersek; Onat yaklaflmnn ierdiini
ne srdmz belli bafll eitim
tekniklerinin, rnein:
- dfl meknn dilinin ve potansiyelinin
kavranmas (insan ve yaflamla doldurulmas),
- i meknn bedenleflmesi, yeniden
yaratlmas (ifllevle biimin erimesi) ve
- iselleflen meknn projeye dnflm
olanaklarnn arafltrlmas
gibi ynelimlerin eitsel deerini ancak
bu tezlerin erevesinde anlayabiliriz.
Ancak bu kavramsal btnleflme,
sistemdeki yansmasyla, mimarrencinin, i-mekn, insan-dfl mekn
alflmasna verdii nemi aklarsa da,
kuramn tam anlamyla tamamlanmas ve
kapanmas, bunun mimarlk rencisinin
pratiklerine nasl yansdnda zmlenmesindedir. Bu yaznn erevesini
arlafltrmaktan ekindiimizden, felsef
ve bilimsel boyutlaryla ok karmaflk olan
bu sorunun tartfllmasn baflka bir
arafltrmaya brakyoruz.
Meknn sreklilii ve devamll
zmlemenin son konusu olarak, insanmekn birliinde, mekn olgusuna verilen
nemin altn izdikten sonra Onat eitim
sisteminin baflka bir temel gesine

geelim. Bu ilke, mekn leklerinin
birlii, sreklilii ve devamlldr. Onat
sisteminin mekn kavramnda ve mekna
yaklaflmnda ilke olarak, geleneksel
meslek iflblmnn de glendirdii
lek temelli ayrmlara yer verilmez.
Muammer Onat eitiminde mekn, insann
en kk leinden (rnein beden)
alglayabildii en uzak mekn leine
kadar oluflan alana yaylr. Onat eitimi,
en azndan mekn alflmas kapsamnda,
mekn leklerini yapay olarak
snrlandrmaz. Bu nedenledir ki Onat
sistemi mekn gndergesi olarak kentsel
lekler dahil olmak zere eitsel
deneyleri her trl mekna ve her lee
yaymay ilke edinir; yakn, orta, uzak
meknlar ayn arafltrmann
sreenliindedir.
Bu nedenledir ki Onat sisteminde mekn
referans olarak orta mekn diye
adlandrdmz mimar lek kadar,
kentler ve evre dzenlemeleri nemli bir
alfltrma-deneme eksenidir. Bu eitim
meknnda (kentsel evre analizlerinde) mimar
lek ile flehircilik lekleri arasndaki
konvansiyonel blnme tutarl deildir.
Ayn flekilde dier ynde; yakn lekteki
meknlarda mimarlk ile i mimarlk ya
da endstri tasarm lekleri arasndaki
ayrt edici nitelikler tutarl deildir.
nemli olan her projenin kendi leini,
kendi tutarlln yaratmasn salayan
arafltrma srecidir. Mekn bir
srekliliktir, leini tasarm sorunu
belirler.
Bu ilke o denli merkezidir ki Onat
sisteminde mekn eitim ilkesi (meknla
eitim ilkesi de denilebilir) bir yerden sonra
mekn modelleri ve tipolojilerinin
arafltrlmasna dnflebilir; bir noktadan
sonra mekn sorunsal tutku haline gelir.
33
Ufuk Dorusz
Meknlara ad vermek ve yeni sorunsallar

bulmak, projeye koflut, hatta neredeyse
ondan bamsz bir arafltrma biimine
brnebilir. Proje, dilin doallndan
kaynaklanan yaratc isimlendirmeler ve
metaforlarla, bir anlamda bir arafltrma
projesine dnflr.
Ancak hatrlatalm, bu sistemdeki mekn
alflmalar, -baflka eitim anlayfllarnda
grlebildii gibi- bir model arayflnn
veya yeni projelere esin kayna bulmann
veya baz elemanlar projeye katlacak
modeller olarak anlafllmamaldr. Onat
sistemi, model kalplnn antitezidir.
Bu noktada Onat sisteminde mekn
deneyiminin ald neme ve biime
ynelik -speklatif de olsa- baflka bir
varsaym daha ileri srlebilir; Muammer
Onat nce stanbul sonra talyan
meknlarnn yaratt bir mimardr. Bizce
bu denli gl bir mekn dinamii tutkusu
her iki deney kaynann zenginliklerinde,
fenomenolojilerinde yatmaktadr.
Onat eitim ilkelerinin uygulamaya
geiriliflinde iki dier nemli boyutun
zmlenmesi
Onat eitim yaklaflm olarak
adlandrdm ve genel ilkelerini
belirlemeye alfltm stteki
blmlerden sonra, bu yaklaflmn
yaflama geiriliflinde gzlemlediimiz
dier iki olguya ve onlarn mimarlk
eitimindeki gerek derinliklerine
deineceim. Bir baflka deyiflle;
alfllagelmifl bir yaklaflmla bir retim
yntemini uygulamaya koyma biimi
olarak alglanan iki tekniin gerekte
eitimin temelini oluflturan
gelerden biri olduu ve sistemin
merkezinde mimarlk tasarm
becerilerinin edinilmesinin temel olduu
tezini -adafl biliflsel bilimlerin (cognitive
science) flndaki verilerle- savunacam.
Bu iki olguyu tek bir tanmlama ile

anlatamasak bile bir ka terim ile kavramsallafltrarak bafllayalm:
1- Destek, heyecan verme, canlandrma,
gdleme, gven ve cesaret verme
2- Benzetme (teflbih-analoji) ve mecaz
(metafor) ile anlatm yntemleri.
Daha derin bir incelemeye gemeden, ve
bilinenin yinelenmesi (malumun ilan)
sulamasn bafltan karfllamak adna,
ncelikle yukarda belirtilen iki boyutu
geleneksel eitim bilimlerinin inceledii
anlamda almadm sylemek isterim.
Bu nedenle aflada gelifltirilecek olan bu
iki boyuttan birincisi psiko-affektif
ieriiyle yani uyandrma, rehberlik,
gven ve cesaret verme, gdleme
nitelikleriyle incelenmeyecektir. Btn
eitim srelerinde olmas gereken bu
nitelikler incelememize bir art deer
getirmeyecektir. Dier yandan ikinci
boyut iin de ayn fleyleri sylemek
olanakldr. Mimarlk ve mekn tasarm
gibi szel olmayan alanlarn eitiminin
szsel/dilsel kavramlarla yaplmasnn
zorluu bilinen bir gerektir. te yandan,
bu eitimde anlatm ve iletiflim -anlam
rgleri kesin olarak snrlanan belirli
sayda terimin dflnda- nesnel ve belirli
zaman srelerinde geerli olan zamana
ve mekna zgn szlkler ile salanr.
Bu nedenle benzetme ve mecaz, mimarlk
alannda olduu gibi birok alanda,
zellikle de sanat alanlarnda (rnein
mzikte) yararl bir destekleyici, olmazsa
olamaz bir geretir. Ancak biz Onat
eitim sistemini incelerken yalnzca bu
boyutla ilgilenmeyeceiz. Yerimiz
elverdiince benzetme ve mecazlarn bu
iletiflim fonksiyonu dflndaki temel
nemine deineceiz.
Bu erevelendirme ve snr
belirlemelerden sonra bu iki eitim
etkeninin Onat mimarlk eitim
yaklaflmndaki kullanmn ele alalm.
Heyecan ve gdleme; duygudan bilgiye

rencilerin isel gdlenme potansiyeli
yksek ortamlarda eitimden zevk alarak
ve heyecanla alfltklarnn gzlemlendii
ve, benlik ve meslek benlii tasarm
gl bir evre yaratld durumlarda
baflar oranlarnn yksek olduu eitim
tarihi kadar eski bir olgudur. Doal olarak
bunun ilk verisi, seilerek/istenerek
yaplan eitim ortamlar ve yaratc eitim
iliflkileri ise, tamamlayc etmen
retmenlik becerileridir.
Geleneksel anlayfla gre bu, retmenin
bir yandan bireysel niteliklerinde, meslek
bilgi ve becerilerinde dier yandansa
retmenlik anlayflnda gizlidir.
Doruluk pay (en azndan binlerce defa
gzlemlendii iin ampirik adan doru
varsaylmaya yakn olduundan) yksek olsa da,
bu nerme yakn zamana kadar bilimsel
olarak dorulanamaz saylmfl ve (istatistiki
verilerle desteklenip kantlanarak) en sayg deer
kuramlar erevesinde rencinin ilgisini
eken bir eitim sreci baflarl olur
gibisinden bir genelleme ile
geifltirilmifltir.
renci-retmen iliflkilerinin oluflumu

bakmndan hem Onat sisteminde hem de
o tr bir eitsel sistemi uygulayan
eitimcilerin yaklaflmlarnda ayn olgular
gzlenmifltir.
Burada ksaca da olsa savunacam tez ise
gzlemlenen baflar durumlarnn,
istatistiki frekanslarn dflnda gerekten
bilimsel bir karfll olduu ve
heyecann biliflsel geliflme srelerinde
(bilgi ve beceri edinmede) ne denli temel bir
etmen olduu tezidir.
Bir baflka deyiflle; insann blmlerden
oluflan modler bir yaps olduunu
savlayan geleneksel anlayfllardaki
heyecann bilgiden ve beceriden ayr
dflnlen bir etmen olduu yaklaflm ile,
insan bir yandan vcut/beyin
btnlnde dier yandan da beyni

bltlenemez bir btn olarak kabul eden
yaklaflm arasnda Onatn yaklaflm -son
yirmi yln nro bilimlerinin de
dorulamas yapt- ikinci teze
dayanmaktadr.
Ksacas; heyecan ve onun insan beyni ve
vcudundaki fiziksel karfllklar olmadan
biliflsel ve becerisel oluflumlar
btnsellie ulaflamazlar; beyindeki
heyecan duyusal, duygusal ve biliflsel
merkezlerin fonksiyonlarnn temel
btnleyicisidir, heyecan ve duygunun
olmad srelerde bilgi de olamaz.
1990l yllarda nro bilimlerin ald yeni
ivmeler ierisinde nemli sayda
arafltrma, genel beyin ifllevlerinin yeni
tekniklerle incelenmesine ayrlmflken baz
nrologlarn ilgi alanlar yukarda szn
ettiimiz alanlara kaymflt. Bu alandaki en
etkili ve kamuoyuna yansmas ses
getiren alflmalardan birini Amerikal
nrolog Antonio Damasio ve ekibi yapt.
Ve Damasio dier bilim adamlarndan
farkl olarak alflmalarn genifl bir kitleye
yayan kitap yaynlad. (Damasio, 1994
Damasio, 1999 Damasio, 2003) Bu kitaplarda
savunulan tezler ve aklanan bulgular
tabii ki burada zetlemek olanaksz ancak
konumuzla iliflkisi asndan birka
sonucu tartflmakta yarar var.
Beyin bilimlerin son yirmi ylda aldklar
mesafe, beraberinde bir yandan iki bin
yllk felsef sorgulamalara getirilen yeni
aydnlatmalar, dier yandan da Descartes
ile bafllayan ve son yz elli ylda geliflen
bilimlerin flnda sorgulanan insan
bilgisinin nitelii tartflmalarna yepyeni
boyutlar getirilmeye bafllanmas, yeni
yzyl eskilerinden farkllafltran en
nemli olgudur denilebilir. Konumuza
katks lsnde bu kitaptan bir ka
ana dflnceyi iletmeye alflalm.
35
Ufuk Dorusz
Descartesn yanlfl bu arafltrmamzda

da szn etiimiz insann birlik ve
btnln kavramsallafltran
fenomenolojik yaklaflmn bilimsel
temellerini inceler. Kitabn tezi dinsel ve
metafizik temelli ruh/beden ayrmnn
beden/beyin ayrmn
kavramsallafltrmasyla oluflturulan
kuramlarn yeni bilimler flnda
geerliliini yitirmesidir. Descartesin
yanlflnn afllmas yalnzca ruh
kavramnn ifllevini yitirmesi ile deil,
Descartesn ruh ile zdefllefltirdii
beyin ve mantk/dflncenin vcuttan
ayrfltrlmasn gerektirmekteydi. Bu
kavramsal yenilenmeye adm adm gidifli
ise 1980-90l yllarda temel bilimler ve
adafl nroloji hzlandracakt.
Damasionun bu ilk kitab baflka bilim
adamlarnca da gelifltirilen (beden/beyin)
insan btnl kavramnn bilimsel
savunusuna bir katk olacakt. Burada
Damasionun yan sra tm byk
nrolog, psikolog ve nropsikologlar da
(rnein Changeux, Jeannerod, Edelman,
Ramachandran, Gazzaniga, Minsky, Thagard,
Gardner, Kosslyn, Varela vb.)
eklemek gerekir.
Teknik olarak yetersiz de olsa zetle
sylenecek olursa, beyinde vcutla
dorudan bal olan ve yaflamsal ifllevleri
dzenleyen merkezlerin (filojenetik olarak ilk
oluflmufl birincil beynin amygdale, hippocampe,
bazal ganglionlar)
ayn zamanda tm
dflnsel ifllevlerin, bellek, kavrama, ksa
ve uzun vade hatrlama, geri dnflml
zmleme, tanma ve kortekste olufltuu
bilinen biliflsel ifllevlerin, beyin ii
dflnce yollarnn tmnn uramadan
gemedii yerler olduu artk bilimsel bir
gerektir. Beynin dflnsel merkezlerinin
kumanda ettii ikili vcut kavram artk
tarih olmufltur.
On yl sonra ayn temalar Spinozaya
gnderme yaparak yeniden ele alacak olan
Damasio heyecan ve duygular -ve onun
beyinsel karfllklarn- insann tmel

varlnn merkezine oturtacak, ve son
zmlemede, gzellikler ve yaflamn
anlam sorgulamasyla birlefltirecekti.
Bu iki kitap arasnda yer alan Kendi
olmann duygusu, vcut, heyecan ve
bilin adl kitabnda, yine ayn on yllarn
en nemli beyin arafltrma tematii olan
bilin ve benlik sorularn bilimsel
adan ele alacak ve bir nceki
sorgulamalar adafl nrolojinin en
merkezi sorunsal olan bilin sorununa
balayacakt.
Bu makale erevesinde teknik olarak
daha da ileri gidilemeyecek olsa da ksaca
sylemek gerekirse, heyecan ve duygu ile
bilginin, bilgi ile bedenin, insan bilincinin
etkinlikler ile olan iliflkisini bir daha
geri dnlemeyecek biimde yeniden
kurmas ve tm kuramsal modellerin artk
bu veriler zerine yeniden infla edilmesi
denebilir.
Bafll baflna bir zmleme konusu olan
bu tematiklerden yola karak
arafltrmamza dnersek; genelde bilgi ve
becerinin oluflum ve kullanmnda, -bir alt
dzlemde eitim ve renim srelerinin
tasarmnda- vcut, heyecan ve duygular
temel olmazsa olmaz etmenler ve
ifllevlerdir. Duygu, duyu ve bilifl bir ve
tek btnn oluflturanlardr.
steksiz ve heyecansz bilgi (ve de eitim)
olanakszdr.
Buradan yola karak denilebilir ki,
genelde eitim srelerinde, zelde
mimarlk tasarm eitiminde (bir uzant
olarak sanat ve yaratm temelli eitimlerde)
rencinin yaplan iflten heyecan
duymasnn salanmas, buna elveriflli
ortamlarn ve eitsel iliflkilerin yaratlmas
bilgisel ve becerisel srelerin n
kofluludur.
Onat eitim yaklaflm belki de bu bilimsel
verilerin fl olmadan, duyumlar ve
uzun bir zincirin igdsel verileri ile

eitimin bu boyutuna nem vermifl
gzkyor.
Bu arafltrmada getirmeye alfltm
katklar, tam anlam ile bilinmeden de olsa
yaplan yaklaflmlarn temelsiz olmadn
kantlar niteliktedir.
23L. F de Saussure ve
1960 yllardan sonraki
"yapsalc" izleyicileri...
Benzetme, analoji, metafor kullanm,

teflbih: eitsel retorik mi, eitimin
kendisi mi?
Onat sisteminin ve de genelde mimarlk
eitiminin en nemli ancak az incelenmifl
zelliklerinden biri benzetme ve mecazn
kullanld dil ve kelime oyunlardr. Bu
blmde savunacam tez, bu konunun
olursa olur, olmazsa da ziyan yok diye
nitelenemeyecek kadar nemli, eitimde
yaflamsal, merkez bir yeri olduudur. Bu
teze gre, dil oyunu ve benzetme yalnzca
ifade yardmcs, baflka bir deyiflle, bir
dflncenin flu veya bu flekilde
oluflmasndan sonra onu iletmeye
yarayan ara deildir.
ki adan -her trl eitimin olduu gibimimarlk eitiminin de temel tafldr.
Birincisi; zek-beden-evre iliflkileri
kurma ifllevinden, o iliflkilerin neredeyse
ontojenetik olarak eflzamanl oluflumundan
kaynaklanan doal gcnden dolay temel
bir veridir. Bu niteliiyle bu yaklaflm,
nceki blmlerde savunduumuz genel
teze uygun olarak, beden-zek-deney
iliflkisinin yeniden kuruluflu ile oluflan
genel paradigmayla tam uyum
ierisindedir. Baflka bir deyiflle, beden
ve zek yalnz yaflam deneyiyle deil,
yaflam deneylerinin dile dklme srelerindeki doallkla da ontolojik bir
btnlk ierisindedir. Dil olgusu bu
balamda salt toplumsal konvansiyonlarn
dfltan belirledii ve gstergelerin
bamsz olduu(23) bir olgu deil,
bedenin ve evrenin doal
uzantsdr.
kincisi; mecaz kullanm ve benzetme

oluflturma mimarlk alannn temel
mantk yrtme, sorun oluflturma ve
zme srelerinin ana teknik ve taktiklerindendir.
Bu anlayflla, mecaz kullanma ve
benzetme yapma, aralar ile amalarn
ayrfltrlmayacak denli i ie getii,
aracn ama, amacn ara olduu karmaflk
tasarm srelerinin ana edimlerindendir.
Ancak olayn bu biimde ele alnmas,
alfllagelmifl ikili yaklaflmlarn (zek/beden,
ama/ara, nce/sonra, dflnce/ifade gibi),
hiyerarflik ve zamansal ayrflmalarla
alflan kartezyen yaklaflmlara bilgi
bilimsel bir dnflm getirilmesiyle
olanakldr.
Mimarlk eitiminde ve meslek pratiklerde benzetmenin, model dnfltrmenin
nemli bir tasarm yaklaflm olduu
bilinen bir gerektir, ancak bu gerek
dier konularda olduu gibi yeterince
kuramsallafltrlmamfltr. Benzetme insan
zeksnn olduu kadar mimar zeksnn
da birincil davranfl biimidir. Blmn
ikinci yarsnda mecaz ve benzetme
olgularn bir de bu ynyle ele alarak,
Onat eitim sisteminin bu konudaki
zengin yaklaflmnn kuramsal olarak ne
denli salam yeralt kaynaklarndan
beslendiini ve salam zeminler zerine
kurulu olduunu kantlamaya alflacaz.
Genel ve yzeysel olarak bakldnda
mimarlk, grsel sanatlar ve mzik
eitiminde; ele alnan nesneleri
betimlemek, onlar zerine konuflmak bir
dil sorunu olarak alglanmaz. Szel
aralarla (doal dilimizin verdii olanaklarla)
duyusal ve grsel nesneleri betimlerken
her ne kadar zorluk eksek de
betimlemelerimizi birka arac beraber
kullanarak yapmaya alflrz. Bir yapy,
bir grsel olguyu bir yandan dil ile (szcklerin yettii kadar ile) bir yandan da
37
Ufuk Dorusz
gstererek, duyurarak, yani algsal

kanallar birlikte harekete geirerek
konuflulabilir, iletilebilir duruma
getirebiliriz. Ancak bu olanaklardan
yoksun kalndnda, yalnzca dil ile
betimlemeye kalndnda szlerin
yetersizlii, kavramlarn ksrl ortaya
kar.
Kavramsal ve doal/yapay diller ile
kavramsal olmayan ierikteki nesnelerin
betimlenmesi, gstergelerin zerine
konuflabilmek, tm insan etkinliklerinin
olduu gibi genel olarak bilimsel
urafllarda, eitsel etkinliklerde
gstergeler ile anlam arasndaki
balantlarn sorgulanmas ve bu
etkinliklerde gstergeden anlama giden
yollarn zmlenmesi tm zamanlarn en
etrefilli felsefi / bilgi bilimsel ve bilimsel
sorunlarndan olagelmifltir.
19. yzyln sonunda Fregeden bafllayarak
Russel ve Wittgensteinn da katldklar
(Viyanadan Cambridgee uzanan tartflma diye
adlandrlan) felsefi tartflmalar, yirminci
yzyln ikinci yarsndan itibaren yeniden
canlanmfl, nce Quine daha sonra 70li
yllardan itibaren en nemli felsefecilerin
katld bilin/dil/zek gibi tm temel
alanlar da kapsayarak -yirmi birinci
yzyln ilk on ylnda biraz hz azalsa dasrmfl bir tartflma alandr.
adafl dilbilimler ise geen yzylda iki
nemli sorgulama dalgasnn etkisinde
geliflmifltir. Birinci dalgada; yirminci
yzyln bafllarnda Saussuren, daha
sonra Hjelmslevin yapt katklarla
filoloji/gramer temelli dilbilim
anlayflndan gsterge/anlam eksenine
kaydrlan dil bilim tartflmalar ilk elli
ylda Austin/Morris pragmatizmiyle, 60l
yllarda ise yapsalcln at
tartflmalara sahne olmufltur. Bu
tartflmalar ncelikle metodoloji alannda
gerekleflmiflken dieri, dil ve insan
bilim/biliflsel psikoloji alanlarnda
geliflmifltir. Piagetnin geliflmesini

hzlandrd bilifl bilim, 70li yllarda
yapay zek tartflmalarnn yaratt
rekbet ortamna hl durulmayan yeni
bir ivme getirmifl, psikoloji ile dil bilim
kuramlar arasnda yeni ve temel
varsaymlar da sorgulayan kprler
atlmasn salamflt. Bu kprlerin en
bilineni, en ok tartfllan temel konusu
Dil yetisinin doufltan m, yoksa
sonradan olma m? sorununun karfl
karflya getirdii nl Chomsky-Piaget
karfltlndadr.
Bu ortamda yeni alt bilimsel alanlar,
arafltrma alanlar kurulmaya bafllanmfl,
konumuza giren alanda bafln (ve kutuplarn
oluflturduu) J. A. Greimas ve U. Econun
ektii (arka plann Saussure/Peirce ikililiinin
oluflturduu) semioloji/semiotik olarak
adlandrlan (gsterge/anlam bilim) yeni bir
disiplin domufltu. Biliflsel psikolojinin
etkisini arttrmas ile son yirmi ylda
zayflayarak ve dnflerek de olsa etkisini
srdren bu disiplin(24) son yllarda yeni
bilgi bilimsel ve yntemsel tartflmalara ve
paralanmalara sahne olmufltur.
Son krk ylda mimarlk alannda da (az
sayda ekibin katld) yntemsel sorgulamalar
sayesinde nemli katklar salanmfltr(25).
Yine ayn srete, yani 60l yllarn
sonundan bafllayarak gerek dil bilimde
gerekse dier disiplinlerde yapsalcln
kat kalplara ve formllere hapsolduunu
ve bilgi bilimsel yanlfllar zerine
kurulduunu savlayan, bir yandan eski dil
bilimsel kuramlarn zenginliini ve
yenilenmesini neren, dier yandan da dil
ve insan zeksnn doal zelliklerini
sorgulayan yeni akmlar ortaya kmaya
bafllamfltr.
Bu akmlarn iinde en yetkin olarak yer
alan akm ise, Amerikal bilim adamlar
G. Lakoff (Lakoff, 1990) ve M. Johnson
(Johnson, 1987 Johnson, 2007) ve Bat
Amerika niversitelerinde bu balamda
24 Belirli llerde tm
disiplinlerin arka plannda var
olan ancak ayrfltrlp
kuramsallafltrlmad iin zel
bir yer verilmeyen.
25 Bu makalenin yazarnn bu
konuda bilgibilimsel ve
yntemsel elefltirel yaklaflml
uluslararas kongrelere sunulmfl
yaynlanmamfl drt incelemesi
vardr.
26 Benim bu yazda ele almak
isteyip kenarda braktm
sorularn kk bir blm, yeni
flantiyeler:
-Muammer Onat gibi dnya
mimarlk literatrn yakndan
izleyen bir mimar, hangi ilkeler
yoluyla eitim alan ile gerek
mimarlk alann belirgin
snrlarla ayrmay tercih etti ?
(yantlarn baz boyutlarna
deindik)
-Ayn balamda, retmen
Muammer Onat, mimar
Muammer Onat ile arasna nasl
ve neden olduka kaln bir duvar
ekme ilkesini benimsedi?
- 1968 reformu sonrasndaki
dnemde, dier reforme edilen
disiplinler ile birlikte insan
boyutu kavram ile reforme
edilen Bina Bilgisi/Mekn
Dzenleme dersleri ve
atlyelerine ne gzle yaklaflt; bu
deneyimden ne kard,
reformdan uzaklafllma srecini
nasl yorumlad?
-Eitim ilkelerini belirli bir
biimde, mimarlk mesleinin
oullaflmas, deiflik meslek
biimleri oluflmasna ve bu
geree uymann bir yolu olarak
m esneklefltirdi ve metodoloji
ynne arlk m verdi? Yoksa
baflndan beri gerek meslek
koflullar ne olursa olsun (50li
yllarn mimarl ile 80li yllarn
mimarlnn meslek
perspektiflerindeki farkllklar)
eitiminin ana ekseni yntem
zerine mi kuruluydu?
-Yine bu balamda bir soru:
Doktora ve yksek lisans
retmeni olarak da Muammer
Onat fark var denilebilir mi?
Varsa bu farkn niteleyicileri
nelerdir?
-Bir yllk talya staj M. Onatn
eitimciliine ne katklar getirdi?
-Onatn eitimciliinde dnemsel
farkllaflmalar gzlenebilir mi?
alflan dier bilim adamlardr. (Fauconnier,

1997 Fauconnier 2003)
Bu yaklaflmn genel bilgi bilimsel

tezi zetle daha nce sylenildii gibi,
gerek genel olarak szel dillerin, gerekse
zel dier dil olarak nitelenebilecek
alanlarn incelenmesinde benzetme ve
mecaz gibi aralarn insan zeksnn
temel nitelikleriyle bire bir rtflmesi,
kaynan ondan almasdr. Bu ana
yrnge, altta referanslar verilen
(dier referanslarn yan sra) alflmalarda da
belirtildii gibi, insann beyin ve
vcuduyla bir btn halindeki doal
yapsyla, benzetme olgusuyla tarihsel
srete olufltuu tezi zerine kuruludur.
Bu kurulufl ilkeleri ise zaten tm bilimsel
programlarn organik bir btn olarak
baland evrim ilkeleriyle ve tm
adafl bilim tezleri rgsyle
tutarldr.
Benzetmeler tm canly harekete
geirdiinden, yalnzca bir kavrama
arac deillerdir. Benzetmeler ayn
zamanda, dnyay yeniden retme,
tasarlama srelerinde de insann
btn vcut potansiyellerini harekete
geirdii doal bir aratr.
Daha fazla gelifltiremeyeceimizden
zetle flyle syleyebiliriz; niteliklerini
ve ilkelerini arafltrdmz Muammer
Onat eitim yaklaflm, szel balamda
bir eitim arac olarak, benzetmelerle,
meknn (olmayan dili ile) onu yanstan
(olur klan) tasarm resmi arasndaki
kprleri, zengin bir anlatm ile oluflturur.
Bu anlatm arac, yukarda sylendii
gibi yalnzca syleneni anlamaya, kavramaya ynelik edilgen bir ara deil,
kavrama ile tasarm arasnda hi bir
arac gerektirmeyen, en ksa yollarn da
kullanld ve oluflturulduu tmel
(beden/beyin, i/dfl) bir olgudur.
Bu blm bitirirken, zetle sylenmesi

gereken, daha nceki blmlerde
savunduumuz, grfllerle bu son
blmdekilerin bir btnsellik iinde
olduudur.
Bu genel zmleme erevesinin (bilimsel
ve felsef verilerle desteklemeye alfltmz)
Muammer Onat eitiminin genel

dinamiklerine bire bir karfllk gelmesi,
Onat eitiminin ve onun bal
bulunduu dflnce akmlarnn arka
plnnn ispatlanmasa ve aka
savunulmasa da ok kkl ilkelere
dayanmasndadr sanrz.
Geici olarak bitirirken
Onat eitim modeli (sistemi/yaklaflm)
olarak adlandrdm ve arlkl olarak
ilkelerin ve yntemlerin kuramsal ve
felsef dayanaklarn incelediim bu
arafltrmada, Muammer Onatn neden
farkl ve baflka tr bir mimarlk
retmeni olduunun ve onun eitim
sisteminin hangi evrensel ve genel
geer boyutlara sahip olduunun
altn bu eitimin temel saydm
geleriyle izmeye alfltm.
Bafllangta da sylediim gibi, kuramsal
dzlemde ele alnabilecek daha birok
konuyu, zaman ve yer yetersizliinden
dolay bir sonraki seminerlere ve
alflmalara braktm.
ncelenmeye ve stnde durulmaya deer
birok sorudan ilk azda akla gelen bir
ka noktay ekte ilettim(26).
nancm ve umudum, sze ve yazya
dklmesinde epeyi glk ekildiini
gzlemlediimiz mimarlk eitimi
sorunlarnn, gelecekte kuramsal
zeminleri kayganlktan kurtarlmfl
daha ok ve rahat tartfllr, yazlr
olduu bir ortama doru ynelmesidir.
Burada Onat ekolnden gelen gen
39
Ufuk Dorusz
retmen ve arafltrmaclara nemli

bir rol dflyor; hocann yaratc ve
katlmc ilkelerinin bu alanda da
uygulanacandan, katklarnn yeni
katklarla srdrleceinden kuflkum
yok.
Bitirirken; benim gibi birok arkadaflma
ve meslektaflma verdikleri iin, hocamza,
sevdii bir baflka dilde teflekkrlerimi
sunmak isterim:
Grazie et bravo maestro.
KAYNAKA
Akademiye tanklk 2003. No 2, stanbul,
Balam yaynlar.
Choay, F. 1980, La rgle et le modle, sur la thorie de
larchitecture et de lurbanisme. Paris, Ed. du
Seuil.
Damasio, A. R. 1994. Descartes Error, Emotion, Reason,
and the Human Brain. A. Grosset/Putnam
Books.
Damasio, A. R. 1999. The feeling of What Happens, Body
and Emotion in the Making of Consciousness.
Harcourt Brace& Company, New York.
Damasio, A. R. 2003. Looking for Spinoza : Joy, Sorrow,
and the Feeling Brain. Harcourt Inc, New York.
Dorusz, U. 1997. Analyse des modlisations des processus
de conception en architecture. Yaynlanmamfl
Doktora tezi, Mimar Sinan niversitesi.
Dorusz, U. 2007. Images et imagerie mentale en
conception assiste, les brches
pistmologiques de notre conception de la
conception assiste, Actes du 2e sminaire de
conception architecturale numrique , image
numrique en conception, Universit de Lige.
Polycop: 125-145.
Findeli A. & R. Bousbaci. 2005. Lclipse de lobjet dans les
thories du Projet en Design. The design journal
Vol. 8, Issue 3: 41-43.
Fauconnier, G. 1997. Mappings in thought and language
Cambridge University Press, New York.
Fauconnier, G. & M. Turner, 2003. The way we think,
conceptual blending and the minds hidden
complexitiy. Basic Books- Perseus Books, New
York.
Johnson, M. 1987. The Body in the Mind, The bodily basis of
Meaning, imagination, and Reason. The
University of Chicago Press, Chicago.
Johnson, M. 2007. The meaning of the body, Aesthetics of
human understanding. University of Chicago
Press, Chicago.
Lakoff, G. 1990. Women, Fire, and Dangerous Things, What
Categories Reveal about the Mind. The
University of Chicago Press, Chicago.

Muammer Onat Mimarl K e Itim Sisteminin Felsefe, Ilke, Teknik Ve Yöntemlerine Genel Bir Bak FL

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Muammer Onat Mimarl K e Itim Sisteminin Felsefe, Ilke, Teknik Ve Yöntemlerine Genel Bir Bak FL

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

zet:

Bu alflma, Mimarlk eitiminde sradfl

1 Bu arafltrmann Girifl ve Sonu blmlerinde birinci tekil flahs anlatmn,

Herfleyin ls insandr: olduklar iin olanlarn, olmadklar iin olmayanlarn

yandan rencilik ve asistanlk dneminde

Afladaki blmlerde srasyla, mimarlk

16 zel say 2, Ekim 2011

belli bafll etmenlerin bilimsel

ve genelgeer karmlara zemin yaratan sregenliini salamaktan, dier yandan da birok

2 Belki de bu tr abalarn gereksizliine olan

3 Bilgi felsefesinin tartflt ayrma gre, (son

zenginliklerinde nasl oullafltklarn

7 Meslekleriden kast; bir diploma

8Neredeyse tek paradigma olarak,

Genel kuramsal yntem

zmlemesi, -tutarl ve yeterli olduu

mimarlk retmeninin renci nne bu

18 zel say 2, Ekim 2011

mi ve aktrlerinin meknna geliriz.

9 Genel eitim modelinin,

olarak, nce genel eitim sorunlaryla,

retmen meknnn koflutunda ikinci

zel say 2, Ekim 2011

renim modelleridir. Ancak biz bu

20 zel say 2, Ekim 2011

bilimsel bilgi ve onun gerektirdii

davranfllarn incelemek, daha salkl

60l yllarn ortasna

gelindiinde mimarlk ve kentsel

alfltmz olgu, bir byk mimarlk

11Bu yapnn hiyerarflik olarak eklemlenen gesi;

12Burada gelifltirilen yaklaflmn kkeninde kentsel

Felsefe, ilke, yntem, etkinlik

1-Onat mimarlk eitim modelinin yntemlerini belirleyen, felsefi dayanaklar

gerektirir. Ancak bu yaklaflmn amac

Birinci yaklaflm; bir tekniin (sorun zme

22 zel say 2, Ekim 2011

13Yaznn arln azaltmak iin buna biraz

dialogue/diyalektik ya da Bakhtinein terimi

Tekrarc, teknik iyilefltirmeci, ne yaptn

Aristocu deil Sokratik bir eitim

sorgulayacak, eski tarz kalp ve bilgi

renmeyi renmek: Sokratik eitim

24 zel say 2, Ekim 2011

eflitlik ve sorumluluk deerlerinin zerine

16 Kuramdan uzaklaflp rnek verirsek;

anlafllmas zor bir ilke daha koyar.

Bu ilkesel model kaymasnn doal

ve de doal olarak kaygan bir

renciye gre esnek, ve bireysel eitim

yrtme takviminde ve proje yrtme

26 zel say 2, Ekim 2011

kendi baflna temel tafl olan bu ilke, Onat

17 Akademiye tanklkta yinelenen

birinci trn tam karflt olan yaklaflm.

meknlafltrmaktr. Ancak mekn kendi

noktas olmayan bir etkinliktir. Ana hedef

Onat eitimi praxis mi poseis mi ?

Bu ilke-deer parantezinden sonra

Etkinliin amac retimdir. retimin

Etkinlik iin dflnce

28 zel say 2, Ekim 2011

Onat eitiminin neden poesis tr