Univerzitet u Bihau

Pedagoki fakultet
Odsjek : Razredna nastava

Zidne slikarske tehnike

Seminarski rad

Profesor: dr.art. Meho auevi

Biha, april 2015.godine

Student: Sanela Grgi

SADRAJ
1.UVOD...............................................................................................................................................1
2.FRESCO TEHNIKE ..............................................................................................................................2
2.1.FRESCO BUONO ........................................................................................................................2
2.2.FRESCO SECCO ..........................................................................................................................5
3.ENKAUSTIKA ....................................................................................................................................7
4.MOZAIK ...........................................................................................................................................9
5.ZGRAFITO ...................................................................................................................................... 13
6.ZAKLJUAK..................................................................................................................................... 14
LITERATURA: ..................................................................................................................................... 15

1.UVOD
Zidno slikarstvo ili mural (p. od muro to znai "zid") je svaka vrsta slikanja na
povrini zida ili drugoj velikoj trajnoj podlozi. Nekada su zidne slike imale veliku vanost, ne
samo kao ukraavanje vjerskih i stambenih prostorija, nego i kao iskaz bogatstva i
pokroviteljstva.
To je najstariji oblik slikarstva koji se javio prije 31.500 godina, u vrijeme Paleolitike
umjetnosti, na zidovima pilja u kojima su obitavali prvi ljudi. Slikane su prskanjem boje
pljuvanjem ili primitivnim etkama od rascijepljenih grana s prirodnim pigmentima iz
okolice, pomijeanima sa ivotinjskom mau. Obrisi su tamni, a ponekad je iskoritena i
sama forma zida, tj. udubljenja i ispupenja, za likovno oblikovanje ivotinja.
U Staroegipatskoj umjetnosti zidovi graevina su se najprije premazivali slojem gipsa,
na kojemu su se potom urezivali oblici i hijeroglifi koji su se plono oslikavali (od linije do
linije istom bojom). U starom Egiptu zidne slike su imale veliki vjerski znaaj i bile su
neodvojiv dio ritualnih obreda. Sline vrijednosti zidne slike imaju i u indijskoj i kineskoj
umjetnosti, kao i kod nekih naroda pretkolumbovske umjetnosti u Amerikama.
Klasine zidne slikarske tehnike su:
-

fresko tehnike (fresco buono i fresco secco),

enkaustika (topla i hladna),
mozaik,
zgrafito.

2.FRESCO TEHNIKE

2.1.FRESCO BUONO

Fresco buono (tal. fresco-svjee; buon fresco-prava freska) ja vrsta slikanja koja se
izvodi na svjeoj buci. Zbog brzine suenja buke (5-6 sati) i bijeljenja (vapno prelazi
izkalcijevog hidroksida u kalcijev karbonat) zahtijeva se brzo sustavno slikanje od svijetlog u
tamno. Slika moe biti lazurnog karaktera ili pokrivajueg ako boju veemo vapnenim
mlijekom ili vapneno uljnim sapunom.
Zid je nositelj fresko buke. Mora biti zdrav jer o njemu ovisi trajnos fresko slike.
Nezdravi dijelovi zida moraju se ukloniti i zamjeniti zdravima. Zid se prije nanoenja buke
moi istom vodom dok se ne zasiti.
Kvalitetu fresko buke odreuje vrsta i kvaliteta vapna kao veziva,vrsta i kvaliteta
pijeska kao agregata (punila, filtera), nain pripreme i nanoenja buke, debljina sloja te
odnos veziva i agregata.
Fresko buka se nanosi obino u tri sloja, drei se pravila da se u donji sloj stavlja
krupniji pijesak, a u gornje sve sitnije. U donje slojeve stavlja se vie pijeska,a manje vapna.
Prvi sloj buke debljine jednog centimetra se sastoji od tri dijela krupnjieg pijeska i jednog
doijela vapna. Na zid se nabacuje zidarskom licom bez zaglaivanja kako bi se omoguilo
sto bolje prianjanje drugog sloja. Druga buka (arricco) se nanosi nakon pola sata. Sastavljena
je od dva dijela sitnijeg pijeska i jednog dijela vapna. Lagano je hrapava i na nju se, nakon
suenja, radi sinopia-pripremna studija. Zadnji,trei sloj (intonaco ili glet) debljine svega par
milimetara,sastoji se od jednog dijela pijeska (granulacije do 1 mm) i jednog dijela vapna.
Nanosi se na dobro navlaen arriccio. Dobro se zagladi utiskivanjem i poliranjem pomou
ravnalice ili gladilice.
Otprilike jedan sta nakon nanoenja posljednjeg sloja buke, prenosi se (pausira) crte
prema kartoni ili mjerilu,oprezno da se ne oteti povrina buke. Moe se prenositi
projektorom i odmah iscrtavati ili urezivati. Prenosi se i preko perforiranog predloka od
papira pomou pigmenta u gazi ili neki drugi nain.
Pigmenti u fresco buono tehnici moraju biti otporni na alkalije. Mijeaju se da
destiliranom vodom ili vapnenom vodom.

Benozzo Gozzoli, kapela Sveta tri kralja u Firenci

Cimabue, freska u crkvi sv. Franje u Asizu

Michelangelov Svod Sikstinske kapele

2.2.FRESCO SECCO
Fresco secco slika izvodi se na osuenoj buci pigmentima vezanim nekim vezivom.
Najbolje vezivo za slikanje secco tehnikom je kazein. Boraks kazein priprema se od 1 dijela
kazeina i priblino 8 dijelova vode. Nakon pripreme (otapanja u otopini boraksa) mora se
razrijediti vodom, najmanje u odnosu 1:1 jer bi inae brzo preao u tvrdo elirano stanje.
Vapneni kazein je najbolje vezivo za fresco secco tehniku (vidi sve o kazeinu kod kazeinske
tempere...). Svaki dan se priprema novi kazein jer je pokvarljiv.
Podloga se priprema od dva sloja buke. Prvi slui kao armatura, a moe sadravati i
cement. Drugi sloj se poravna i zagladi kao i kod buon fresco. Suenje buke traje 10-ak dana.
Podloga je upojna, a ako se prije slikanja navlai vapnenim mlijekom, dobit e vezivnu snagu
i izolaciju.
Slika se sljedeim vezivima:
1. Slika izvedena na ovako pripremljenoj podlozi pigmentima vezanim razrijeenim
kazeinom najblia je pravoj freski. Ako se osuena boja otire, treba dodati jo veziva,
a ako se ljuska, dodaje se vode. Boje se mogu nanositi pokrivnije nego u buon fresco
tehnici.
2. Emulzionim vezivima slika se na potpuno prosuenoj i izoliranoj podlozi. Suha,
zdrava i zaglaena buka izolira se tankim slojem vapnenog mlijeka. Na nju se moe
nanositi bijela kazeinsko-temperna boja. S vezivom se vee cinkovo bijela ili titanova
bijela i nanese u tankom sloju. Nakon suenja kopira se crte i slika. Kazein se moe
emulgirati tand uljem (sirovo laneno ulje uzrokuje uenje, tamnjenje i pucanje boje),
votanim sapunom, voskom otopljenim u terpentinu u odnosu 1:1, uljno smolnim
lakom, venecijanskim terpentinom itd., ili njihovim kombinacijama u koliini 15-20%
od koliine kazeina.
3. Vapnenim kazeinom kojeg je najbolje koristiti bez emulgiranja s uljima i smolama jer
gubi na kvaliteti. Sam je izuzetno trajno i kvalitetno secco vezivo.

Bogorodica s Djetetom, sv. Mihovilom arkanelom i sv. Franjom Asikim, oko 1640., fresco
secco, ulaz u klaustar Franjevakoga samostana, Trsat (Rijeka)

Bogorodica s Djetetom, sv. Mihovilom arkanelom i sv. Franjom Asikim, oko 1640., fresco
secco, ulaz u klaustar Franjevakog samostana, Trsat (Rijeka)
6

3.ENKAUSTIKA

Enkaustika dolazi od grke rijei enkaiein, to znai paliti, iako se u enkaustici nita ne
spaljuje. Spaljivanje se, prema Pliniju, koristilo za graviranje u kosti zagrijanim metalnim
iljkom, a u nastala udubljenja utiskivala se boja pripremljena voskom.
Enkaustika je jedna od najstarijih slikarskih tehnika. U enkaustici je vosak vezivo
boja. Poznato je da su stanovnici mjesta El Fajuma, dananjeg sjevernog Egipta, na
poklopcima sarkofaga slikali portrete pokojnika u tehnici enkaustike (ali i u tehnici votane
tempere). Tehnikom enkaustike slikane su i prve ikone. Kao samostalna tehnika javlja se u
etvrtom stoljeu p. n.e.. Poznate su zidne slike u Pompejima raene u enkaustici.
U pravoj enkaustici vezivo je vosak koji se tali na temperaturi 64 66 stepenii mijea
s pigmentima direktno na slici ili se oblikuje u kockice ili kuglice kojese zagrijavaju na
potrebnu viskoznost na metalnoj paleti. Temperaturu treba regulirati. Ako je visoka, vosak e
se razdvajati od boje, a pigmenti neotporni prema zagrijavanju (oker) promijenit e ton. Da bi
boja ostala to due u tekuem stanju nanosi se na zagrijanu podlogu. Enkaustike boje se
sue, im se vosak stegne. Ugrijanim noevima i raznim iljcima (cestrum) vrile su se
naknadne korekcije. Slika se na kraju polirala mekanom krpom da bi dobila sjaj. Po jednom
starom nainu rada koristio se metalni zagrijani alat kojim se na odgovarajuoj podlozi vie
modeliralo nego slikalo.

Kako je topli nain enkaustike kompliciran, slika se i voskom u hladnom stanju.

Vosak se otapa u terpentinu i prelazi u mekanu pastu u koju se umijeaju pigmenti. Mogu mu
se vosku dodati smole i smolni lakovi zbog poveanja tvrdoe. Vosak se moe osapuniti, a
votani sapun emulgirati tutkalom, gumiarabikom, jajem itd.
Enkaustika se moe izvoditi na svim podlogama: dasci, platnu, zidu, papiru, metalnim
ploama.

Portret ratnika, Fayum, donji Egipat, 2. st., enkaustika na dasci, 39 x 19 cm, Metropolitan
muzej, New York

4.MOZAIK

Mozaik je slikarska tehnika izvedena slaganjem raznobojnih malih komadia, najee

pravilnih ili nepravilnih kockica kamena, obojenog stakla, glazirane keramike. Poznate su
talijanske mozaike kockice (tesere) proizvodene u muranskim staklarnicama u vie
dimenzija i velikom broju razliitih boja i tonova.
Kamene kockice dobivaju se usitnjavanjem razliitih vrsta obojenog kamena alatkama
(ekiem, klijetima i t.d) .Krupnije kamenje se zavije u papir i zdrobi ekiem na sitnije
komade. Dobiveni kamenii biraju se prema obliku i dorauju odgovarajuim alatkama.
Kockice se utiskuju u podlogu svjee buke, cementa, mase na bazi disperzije umjetne smole,
ljepila zakeramike ploice, poliesterske smole i slino. Od poliesterske smole mogu se
praviti i tesere.
Mozaikom se oslikavaju zidovi, podovi ili svodovi. Prve ikone raene su u tehnici
mozaika. Podni mozaici su uglavnom od kamenia, a zidni mogu biti i od drugih materijala.
Zlatno razdoblje mozaik je doivio u Grkoj, Rimu i Bizantu.
Pravi mozaik se od davnine izvodio na dva naina:
-

opus tesselatum je sastavljen od kamenih kockica koje nisu uvijek istih dimenzija, a
izmeu kockica vidljiv je vezivni materijal.

opus vermiculatum je od sitnijih kockica, meusobno tijesno povezanih, tako da se

jedva vide ivice i meuprostori izmeu njih. Kockice su uglavnom iste veliine, a
izraene su od skupocjenog kamena, stakla ili glaziranih odlomaka keramike.
Izvoenje mozaika poinje kad je skica u boji prenijeta na karton. Slika na kartonu

mora biti stilizirana, bez sitnih detalja jer se oni u mozaiku ne mogu izvesti. Odgovarajua
mozaika kockica se svojom najpovoljnijomobraenom stranom lijepi na odreeno mjesto
slike ljepilom topivim u vodi (metilceluloza- ljepilo za zidne tapete,tutkalo...). Izmeu
kockica se ostavljaju razmaci do 1 mm u koje e kasnije ui vezivo.
Kad se slaganje zavri, pripremi se okvir dimenzija mozaika, s letvicama viim od debljine
kockica za jedancentimetar, na ijoj je unutarnjoj strani razapeta iana mrea, koja slui kao
armatura. Pripremljeni mozaik trebaprethodno navlaiti da ne bi oduzeo vodu iz veziva i time
ga oslabio, to bi dovelo do pucanja.

Kao vezivomozaikih kockica obino se koristi cementna pasta od 2 dijela opranog

suhog pijeska i 1 dijela cementa. Voda se dodaje dok se ne dobije masa koja je toliko mokra
da se na povrini izluuje tanak sloj vode ako je tuemo zidarskom licom. Kad se radi s
tanjim kockicama, kao vezivo se moe koristiti i keramiko ljepilo. Vezivom se mozaik
prelije do visine okvira. Kad se vezivo stvrdne mozaik se okrene, oisti od papira i ljepila
toplom vodom i etkom.
Kod ugraivanja mozaika na zid potrebno je zid nagrepsti i nanijeti cementno vezivo
pripremljeno od cementa i suhog pijeska u omjeru 1:3, u debljini veoj od debljine mozaikih
kamenia. Sloeni mozaik ili dijelove mozaika premaemo cementnom pastom
pripremljenom od cementa i vode u omjeru 1:1. Mozaik se utisne u svjeu cementnu buku.
Kad je cijeli mozaik postavljen na zid, papir se navlai vodom i skine, a tek sutradan ispire se
etkama i vre se korekture. Suhi mozaik se moe polirati votanom pastom.

Mozaik u Eufrazijevoj bazilici

10

Kanjavanje Dirke, podni mozaik u Puli, 2. ili 3. St.

Apsida Eufrazijeve bazilike ukraena bizantinskim mozaikom

11

Mozaik od kola papira,djeji radovi:

12

5.ZGRAFITO

Zgrafito dolazi od talijanske rijei sgraffiare, to znai grepsti. To je zidna tehnika

nastala u Italiji u 15. i 16. stoljeu. Smatralo se da je za proelja zgrada trajnija od freske pa se
koristila po cijeloj Europi, kao zidna tehnika.
Postupak pripremanja buke za zgrafito slian je postupku za fresko buku. Zgrafito se izvodi
na dva sloja buke. Donji sloj buke je u jednoj boji, gornji sloj u drugoj. Gornji sloj buke
nanosi se im donji sloj provene. Kad se gornji sloj stegne, za otprilike jedan sat, poinje se
rezati prema crteu. Crte na vanjskim zidovima treba isjecati tako da je rez sa strane ukoen
zbog lakeg otjecanja vode i manjeg otpadanja buke. Voda bi se inae zadravala,zimi
smrzavala i oteivala zgrafito. Zgrafito zapravo nije slika nego reljef sastavljen od ploha i
slojeva razliito obojene buke.

13

6.ZAKLJUAK

Zidno slikarstvo javlja se jo u prvobitnim zajednicama ljubi. Oni su peinske zidove

oslikavali raznim ivotinjskim motivima. Kako se ljudska zajednica razvijala tako se i zidno
slikarstvo razvijalo.Najee su se njima ukraavali zidovi vjerskih objekata.
U zidne slikarske tehnike spadaju:
1. Fresco tehnike- nastala je u Minojskoj kulturi oko 2000. pr. Kr. To je tehnika slikanja
bojama koje se rastapaju u vodi, po svjeem sloju buke. Boja se sui istovremeno s
podlogom i tako se nerazdvojno povezuje s njom.
2. Enkaustika- vosak se koristio za zatitu zidnih dekoracija, mramornih skulptura, slika
izraenih vezivom od gume, tutkala, jaja i sl. pod imenom Ganosis. To je tehnika
premazivanja rastopljenim voskom koji se kasnije polira.
3. Mozaik- umjetnika tehnika, kojom se slaganjem raznobojnih ili jednobojnih
komadia kamena, stakla ili keramike, u pravilnim ili nepravilnim formama, stvaraju
umjetnike slike ili dekoracije. Razvoj mozaika, kao umjetnike tehnike, javlja se jo
u antiko doba. U staroj Grkoj i Rimu se koristio za dekoriranje unutarnjih prostora, a
procvat je doivio u vrijeme Bizanta.
4. Zgrafito- je zidna slikarska tehnika koja se za razliku od ostalih ne radi slikajui
kistovima ve pomou posebnih alata koji su podesni za grebanje buke. Naime, za
tehniku zgrafita nuno je nanijeti na graevinu vie tankih razliito obojenih slojeva
buke koji se prekivaju jedan iznad drugoga.

14

LITERATURA
Internet stranice:
1.http://www.give-me-art.com/zgrafito/
2.http://www.ibar.ba/enkaustika-jedna-od-najstarijih-slikarskih-tehnika/
3.http://www.scribd.com/doc/22149766/Tehnika-slikanja-zidno-slikarstvo-The-technique-ofpainting-wall-painting

15