Ang Sarsuwela sa Panahon ng Amerikano

Tunay na makulay at mayaman ang tradisyon ng dulaan sa

ating bansa. At isa nga sa mga masasabing tumatak at
patuloy na impluwensiyal na anyo ay ang tinatawag na
sarsuwela. Isang uri ng dula na higit na namayagpag sa
panahon ng pananakop ng mga Amerikano.
Kinikilala ang sarsuwela bilang isang uri ng dulang musikal:
may awitan at sayawan. Sa paglalarawan ni Nicanor G.
Tiongson sa A Short History of The Philippine Sarsuwela
(1879-2009) sa Philippine Humanities Review, ang sarsuwela
ay binubuo ng isa hanggang limang yugto o bahagi,
nasusulat sa pormang tuluyan (o hindi patula), gumagamit
ng wikang kolokyal (wikang pang-araw-araw) at nagtatalakay
ng mga karanasang Filipino na nakabalangkas sa kuwentong
pag-ibig.
Kasaysayan ng Sarsuwela. Mauugat ang kasaysayan ng
ating sarsuwela sa zarzuela ng mga Kastila. (Mapupuna ang
kaibahan sa baybay.) Ang zarzuela ng mga Kastila sang-ayon
sa pagtalakay ni Amelia Lapea-Bonifacio sa artikulong The
Zarzuela sa The Seditious Tagalog Playwrights: Early
American Occupation (1972) ay nagsimula bilang aliwan ng
mga dugong bughaw sa Espaa at unang sumibol noong ika17 na siglo. Ang dulang Kastila na ito ay unang natunghayan
sa bansa noong 1878 sa pagdating ni Dario Cepedes at ng
kanyang grupo. Sinundan ito ng pagdating ng mag-asawang
Alejandro Cubero at Elisea Raguer, na siyang naging
tapagsanay ng mga Filipino na naging interesado sa dulang
musikal na ito. Mapupunang umabot ng halos 200 taon bago
ito nakilala sa ating kapuluan.
Bagamat maituturing na impluwensiya ng mga mananakop
na Kastila, nagkaroon ng pagsasakatutubo sa naturang uri ng
dula. Magmula nang unang mapanood ang zarzuela noong
huling bahagi ng ika-19 na siglo, nagbanyuhay ito bilang
sarsuwela ng mga Filipino at nakilala sa ibat ibang bahagi ng
bansa sa ibat ibang katawagang tulad ng sarsuela,

zarzuela, sarsuelet, drama lirico, operetta, sarsuyla, dulang

hinonihan, dulang inawitan, at dulang may awit (Tiongson
2009 , 149).
Ang Sarsuwela at ang Batas Sedisyon. Nagsimula mang
mapayabong ang sarsuwela sa ilalim ng panahon ng mga
Kastila, maituturing na ang pamumukadkad nito ay makikita
sa panahon ng pananakop ng mga Amerikano, espesipiko sa
mga taong 1900 hanggang 1930. Naging malaki ang ambag
ng sarsuwela sa pagtalakay ng mga usapin sa panahon ng
panunupil ng mga neo-kolonisador. Sa katunayan, naging
instrumento ito para pag-alabin ang diwang makabayan ng
mga Filipino upang labanan ang gobyernong Amerikano at
ipagpatuloy ang rebolusyong nagsusulong ng kasarinlan.
Dulot nito, sedisyoso o mapaghimagsik kontra pamahalaan
ang naging paratang ng mga Amerikano sa mga sarsuwelang
ito. Ang paratang na ito ay higit pang nagkaroon ng ngipin sa
pagkakatatag ng Batas Sedisyon.
Sa bisa ng Batas Sedisyon, naipagbawal at naging krimen sa
pamahalaan ng mga Amerikano ang anomang uri ng
pamaaraang nakalinya sa adhikaing magkaroon ng kalayaan
ang mga Filipino. Hindi nakalusot ang mga pagtatanghal
tulad ng sarsuwela sa kagat ng batas na ito. Sa katunayan,
nagawa ng Batas Sedisyon na maipakulong ang mga
mandudula, artista, at mga manonood ng mga pagtatanghal
na pinararatangang sedisyoso.
Si Aurelio Tolentino at ang Dula ng Pakikibaka.
Bagamat may batas na nagsusupil sa pagnanasang lumaya,
nakamamanghang hindi ito naging hadlang upang gamitin
ang entablado para maipakita ang kalagayan ng bansa at
mahimok ang mga mamamayang umalma sa paniniil ng
bago nitong kolonisador. Ang manunulat na si Aurelio
Tolentino ay isa sa pinakatanyag sa panahong ito sa
paggamit ng teatro at ng sarsuwela bilang instrumento ng
pakikibaka.

Sa isang pagtatanghal noong Mayo 14, 1903 ng isinulat

niyang dulang Kahapon, Ngayon, at Bukas, hinuli at kinulong
si Tolentino. Sang-ayon sa paglalarawang ng mga pangyayari
na sinipi ni Doreen Fernandez sa kanyang panimula In the
Context of Political History and Dramatic Tradition (1981),
may bahagi sa dula na nangailangang gawin ng aktor, ang
sirain ang watawat ng Amerika bilang senyal ng
pagkakatagumpay makamit ang kalayaan. Subalit, may
pagdadalawang isip ang aktor na gawin ito sa harap ng mga
Amerikano na manonood, kung kayat si Tolentino na mismo
ang sumalo sa pagganap. Itinuloy niya ang nasabing aksiyon
na siyang nagresulta upang magwala ang mga Amerikano
na nanonood sa tanghalan. Batay kay Lapea-Bonifacio,
umabot sa 15 hanggang 20 Amerikano ang umakyat sa
entablado, nagwala at naninira ng mga gamit sa tanghalan.
Sanhi nito, higit na nakatawag pansin sa mga Filipino ang
dula at nakaakit pa nang mas maraming manonood sa
sumunod nitong pagtatanghal.
Bago pa ang bahaging ito, inilarawan din Lapea-Bonifacio
na may bahagi rin sa dula ni Tolentino ang may mga
talumpati at elohiyo (talumpati ng papuri) para sa mga
nagbuwis ng buhay sa pakikipaglaban. Nagdulot ng
matinding hiyawan sa mga manonood ang pagbigkas ng
pangalan ng mga nangunguna sa paglaban sa pamahalaang
Amerikano.
Bukod dito, nabanggit sa isang pagtalakay ni Arthur Stanley
Riggs (The Filipino Drama, 1981) isang Amerikanong sundalo,
at manunulat at editor ng dyaryong The Manila Freedom, na
nanatili at naging saksi sa mga dulang ito noong 1902-1904,
ginagawa rin sa mga dulang itinatanghal ni Tolentino ang
pagpapatutog ng Himno Nacional at ang paggamit/
paglalantad ng bandila ng Katipunan. Ang paglalantad ng
watawat ay isa sa mga pangunahing nakakukuha ng
matinding reaksiyon mula sa mga manonood. Ang
nakamamangha rito, ito ay nangyayari sa isang iglapan
lamang at hindi agarang nahahalata ng mga Amerikano na
nanonood ng dula. Kadalasang nagdudulot sa kanila ng

kalituhan kung bakit may maingay na reaksiyon ang mga

Filipino na kasamang nanonood.
Ang sumusunod ay dalawang sipi mula sa nasabing dula:
Sipi 1
Labas 12. Ybang tanyag. Ysang gubat. Magkaagapay si
Tagailog at si Ynangbayan sa gitna. Si Tagailog ay may hawak
na luces de vengalang azul sa isang kamay, at sa isa naman
ay isang sable. Si Ynangbayan ay siyang may tangan ng
bandila. Pagbubukas ng tabing ay tutugtog ng Marcha
Nacional Filipina ang isang bandang musikang nasa labasan.
Pagkatapos ng nasabing marcha ay lalabas si Bagongsibol at
si Malaynatin.
Ynangbayan, Tagailog, Bagongsibol, Malaynatin. Gulat ang
anyo ni Bagongsibol at Malaynatin.
MALAYNATIN:

Tagailog!

BAGONGSIBOL:

Ynangbayan, ano ang inyong inasal?

YNANGBAYAN:
kalayaan.

Aming itinayong tunay ang bandila ng

TAGAILOG:

Ang araw na ngay sumapit

Ng aming paglayaing pilit
Sa di man payagan kahit
Ng dangal mo
Ay tuloy din yaring nais.

YNANGBAYAN (Kay Bagongsibol)

Ysinamo sa iyo poon
Ang marubdob naming layon,
Ngunit hindi mu nilingon
Nang bahagia
Yaong matuid naming tutol
BAGONGSIBOL:

Di pumayag sa iyong nais

Pagkat kitay iniibig
2

Di mu pa makayang tikis
Ang humawak
Ng sarili mong matuid.
At sinu ang magtatanggol
Kung sakaling ang daluyong
Ng sakim nitong panahon
Ay dagsaan ka?
Sinu ang sa iyoy aabuloy?
TAGA-ILOG:

Bagongsibol, makakaya
Ng sarili yaring pita.

MALAYNATIN:

Tagailog, saan kukuha

Ng lakas mo at sandata?

YNANGBAYAN:

Ybig ninyong mapagmasdan

Ang boong lakas naming tunay

BAGONGSIBOL AT MALAYNATIN: Oo. Ngayon din.

TAGAILOG:
Ngayon din
(Sususuhan ni Tagailog ang luces de vengalang puti.
Pagdakay lilitaw ang tabing na may maraming hokbong
Tagalog)
(Riggs, 646-647)
Sipi 2
YNANGBAYAN:

Bagongsibol, Malaynatin,
Pabayaat huag ligaligin
Ang kalayaang aming-amin:
Kapag inyo pang pinigil,
Babaha ang dugu natin.
At sa gayon, kayong tunay
Mananagot sa Maykapal,
Sa mangalulusog buhay,
Sa ulilang mangaiiwan
Sa kamay ng kamatayan.
(Riggs, 649)

Makikita sa mga siniping nabasa kung paano ang mga

pangalan ng mga tauhan sa dula ay sumisimbolo hindi sa
isang indibidwal kung hindi sa isang konsepto. Si Malaynatin
ay kumakatawan sa pamahalaang Amerikano, si Bagong
Sibol ay ang Amerika mismo, si Ynangbayan ay ang Filipinas,
at si Tagailog ay kumakatawan sa mga Tagalog.
Masusuri sa Sipi 1 ang pagpapakita ng eksena sa kalagayang
ng bansa sa panahong iyon. Sa eksena, ikinagulat nina
Malaynatin at Bagongsibol ang pagtitindig ni Ynangbayan sa
watawat ng kalayaan. Nagpahayag ang huli, kasama si
Tagailog ng pagnanasang lumaya, subalit ito ay tinututulan ni
Bagong Sibol na naniniwalang hindi pa ito kaya ni
Ynangbayan. Hanggang sa mauwi ito sa paghamon nina
Bagong Sibol at Malaynatin na ipakita ni Tagailog ang lakas
upang patunayang makakayanan ang pagsasarili.
Mababasa naman sa Sipi 2 ang malinaw na mensahe ni
Ynangbayan na hindi mapipigilan ang pagkakamit ng
kalayaan at ang pagpapahayag ng pagbabanta nito sa
sinumang hahadlang.
Hindi maitatangging ang halimbawang dulang ito ni Tolentino
ang Kahapon, Ngayon, at Bukas ay binansagang drama
simboliko sapagkat ginagamit nito ang sarsuwela, balangkas
ng drama, at mga karakter bilang simbolo, alegorya, at
tindig. Kung kayat itinuturing ito na pinakamahalagang
kontribusyon ni Tolentino sa dramang Filipino at masasabing
pinakakontrobersiyal sa panahon ng sedisyosong drama.
(Tiongson 2009, 205)
Hindi nag-iisa si Tolentino sa kanyang simulain at mga
pamamaraan. At katulad ni Tolentino ang sumusunod na mga
dula ay nakaranas din ng mga pag-aresto.
1. Ang Tanikalang Guinto ni Juan Abad,
noong Mayo 10, 1903, sa Batangas,
Batangas
3

2. Hindi Aco Patay ni Juan M. Cruz, noong

Mayo 10, 1903, sa Malabon, Rizal
3. Kalayaan Hindi Natupad ng hindi
kilalang awtor ng Obando, Bulacan,
noong Mayo 25, 1903
4. Pulong Pinaglahuan ni Mariano
Martinez, noong Enero 6, 1904, sa
Navotas, Rizal
5. Dahas ng Pilak ni Maximo de los
Reyes, noong Mayo 1, 1904, sa
Malabon, Rizal
6. Ang Katipunan ni Gabriel Beato
Francisco, noong Pebrero 21, 1905, sa
Laoag, Ilocos Norte (Lapea
Bonifacio 1972, 24)
Batay pa rin kay Lapea -Bonifacio, ang unang dalawa sa
listahan, kasama ang Kahapon, Ngayon, at Bukas ang
pinakasensyonal sa mga nabanggit at naging laman ng mga
pahayagan mula 1903 hanggang 1905.
Ang Sarsuwela at Ang Kalayaan. Sa kabila ng panlalait ng
mga Amerikano tulad ng sundalong si Riggs, sa uri ng
teatrong kanyang naranasan sa Pilipinas, tulad halimbawa ng
paggiit na ang pamamaraan, direksiyon, manuskrito ng mga
drama ay salat at hindi ganap, makikita naman ang
kabaliktarang reaksiyong nagmumula sa mga Filipino na
manonood. Malaki ang kabuluhan ng mga dulang
pinaratangang sedisyoso noong panahon ng mga Amerikano.
Kung tutuusin akma ang mga ito sa panawagan ng kanyang
panahon. Kung kayat hindi ito sapat basahin sa lente ng
dayuhan na nagpaparatang sa mga ito bilang mababang uri
at sedisyong dula lamang. Matapang at hindi nasisikil ng
anomang uri ng pagbabawal ang mag dulang ito, at tunay na
masasabing nakaambag ang mga pangyayari sa panahon
upang magkaroon ng natatanging kulay ang uri ng dulang ito
na yumabong at sumibol sa panahon ng Amerikano.

Hindi mapabubulaanang iba ang tingkad ng kulay at yaman

ng dulaan sa ating bansa. Napatunayan ng sarsuwela na ang
sining ay isang instrumentong makapangyarihan. Naging
bahagi ito ng rebolusyon. Higit sa pagpapakita ng
representasyon ng mga pangyayari sa isang espesipikong
panahon, nagawa nitong mapaisip ang mga tagatunghay. At
higit sa mapaisip, nagawa nitong mapakilos ang mga Filipino
para sa iisang hangarin ang makamit ang kalayaan.
Sanggunian
Libro
Lapea-Bonifacio, A. (1972.) The Seditious Tagalog
Playwrights: Early American Occupation. Manila: Regal
Printing Co. Philippines
Riggs, A. (1981). The Filipino Drama. Manila: Ministry of
Human Settlements, Intramuros Administration
Artikulo
Tiongson, N. G. (2009). A Short History of the Philippine
Sarsuwela (1879 2009). NasaPhilippine Humanities Review.
Quezon City: University of The Philippines Press,
Fernandez, D. (1981). Introduction: In the Context of Political
History and Dramatic Tradition. Nasa The Filipino Drama.
Manila: Ministry of Human Settlements, Intramuros
Administration