KOMPJUTERSKI KRIMINALITET

Predava Vesna Antoni

Uvoenje kompjutera u informacioni

sistem predstavlja najznaajniju tekovinu
razvoja savremene civilizacije, odnosno
njenog tehnikog i tehnolokog razvoja.
Informacione tehnologije dovele su do
znatnog napretka u obimu, brzini i
kvalitetu prozvodnje, trgovine,
saobraaja, bezbijednosti, finansijskog
poslovanja, nauke i umjetnosti, kao i u
svim ostalim sferama ovjekovog ivota s
tendencijom stalnog usavravanja.

Neograniena mo kompjutera u
memorisanju i brzoj obradi podataka
doveli su do toga da automatizovani
inforamcioni sistem postaje sve brojniji, a
samim tim i nezamjenjivi dio cjelokupnog
drutvenog ivota svih subjekata (fizikih
i pravnih lica) na svim nivoima.
Savremeno poslovanje, svijet nauke,
umjetnosti, zabave i komunikacije uopte,
te ivota ovjeka, postali su gotovo
nezamislivi bez kompjutera

Karakteristike informacione
tehnologije
-

Velika dinamika
nove forme vrijednosti
novi ambijent djelovanja
koncentracija podataka
nove metode i tehnike djelovanja
kraa vremenska skala djelovanja
iri geografski prostor djelovanja
pokretljivost
stabilnost rizika

Sve navedene karakteristike su posljedice

injenice da je rije o novoj tehnologiji,
koja se stalno i ubrzano usavrava, sa
viestranim mogunostima legalne
primjene, ali i zloupotrebe.
Uticajem kompjuterske tehnike i
programa mijenjaju se i oblici
kriminaliteta i to posebno privrednog i
finansijskog, tako da tradicionalni nain i
modus ispoljavanja ovog kriminaliteta,
dobijaju nove oblike.

Pored pozitivnih i korisnih novina

nove tehnologije donijele su i niz
problema vezanih za pojavu i
irenje kompjuterskog kriminaliteta,
razliitih oblika formi i vidova
ispoljavanja.

Kompjuterski kriminalitet pod ijim

zbirnim nazivom podrazumijevamo
razliite oblike i forme ponaanja, k
nema optu usvojenu definiciju

Pojam kompjuterskog kriminaliteta

Definisanje kompjuterskog kriminaliteta je

izuzetno teko:
rije je o relativno novom obliku kriminalnog
ponaanja, koji se jo nije u potpunosti
izdiferencirao u odnosu na druge vidove
kriminaliteta
kompjuterski kriminalitet ispoljava veliku
fenomenoloku raznovrsnost i teko ga je
obuhvatiti jednom definicijom
nauka jo nije dala jasan pojam kompjuterskog
kriminaliteta, ne moe se osloniti na pozitivnu
krivino pravnu legislativu, jer svako
zakonodavstvo koje poznaje kompjuterski delikt
na razliite naine ga inkriminie

Osnovne karakteristike ili obiljeja

pojma kompjuterskog kriminaliteta
-

Drutveno opasno, protivpravno ponaanje

za koje je predviena krivino pravna
sankcija
Specifian nain i sredstvo vrenja krivinog
djela, bilo uz pomo ili posredstvom
kompjutera,
Poseban objekat zatite, bezbijednosti
raunarskih podataka ili informacionog
sistema u cjelini ili pojedinog segmenta
djela
namjera uinioca da sebi ili drugom pribavi
korist (imovinsku ili neimovinsku) ili da
drugom nanese kakvu tetu

Definicija kompjuterskog kriminaliteta

Kompjuterski kriminalitet predstavlja oblik

kriminalnog ponaanja kod koga se koritenje
kompjuterske tehnologije i informacionog sistema
ispoljava kao nain izvrenja krivinog djela ili se
kompjuter upotrebljava kao sredstvo ili cilj
izvrenja, ime se ostvaruje neka, u krivino
pravnom smislu, relevantna posljedica.
Predstavlja protupravnu povredu imovine kod
koje se raunarski podaci umiljajno mijenjaju
(manipulacija raunarom), razaraju (raunska
sabotaa) ili se koriste zajedno sa hardverom
(kraa vremena)

Kompjuterski kriminalitet je pojava

novijeg vremena
Poseban vid kriminaliteta
Kompjuterski kriminalite podrazumjeva
kriminalitet koji angauje kompjuter kao
sredstvo ili cilj izvrenja krivinog djela
ine ga ljudi, a ne kompjuteri
Kriminalitet u vezi sa kompjuterom, nije
samo jedan oblik obinog kriminaliteta,
ve je opti vid svih oblika kriminala,nee
postojati razlika izmeu nekompjuterskog
i kompjuterskog kriminaliteta

Karakteristike uinilaca kompjuterskog

kriminaliteta

Ne moe se govoriti o jedinstvenom

profilu uinilaca kompjuterskog
kriminaliteta

Oni se svrstavaju u razliite

kategorije prema pojavnim oblicima
djela koje ine, ali i prema motivima
koji ih pokreu u vrenju krivinog
djela.

Uinioce ovih krivinih djela moemo

podijeliti na:
zlonamjerne, koji djeluju radi ostvarenja
imovinske koristi ili u cilju nanoenja tete
na uinioce koji nisu motivisani na
ostvarenju imovinske koristi, ve
jednostavno trae zadovoljstvo u
neovlatenom prodiranju u neki dobro
obezbijeen informacioni sistem tzv.
hakeri, koji koristei svoje raunarsko
znanje. upadaju u tue kompjuterske
sisteme

Sredstvo izvrenja kompjuterskog

kriminaliteta

Kompjuter je savreno sredstvo za

izvrenje krivinog djela (krae,
pronevjere, pijunaa, terorizam kao i
drugi oblici zloupotrebe)
krivino djelo se izvri u veoma kratkom
vremenu
pribavljena imovinska korist ili nanesena
teta su znatno vee

ne ostavlja materijalne tragove

svaka kompjuterska radnja je
jednostavnija manje vidljiva i bra
od manuelne manipulacije
kompjuter se koristi kao pogodno
sredstvo za planiranje, prikrivanje ili
rukovoenje odreenim kriminalnim
aktivnostima

Objekt napada kompjuterskog

kriminaliteta

Objekt napada mogu biti obe njegove

komponente (hardver i softver)
Radnjama (sluajnim ili namjernim)
dovodi se u pitanje informacioni sistem,
pa i sama mrea:
postupcima kao to su: otkrivanje,
uklanjanje ili unitenje kompjuterskih
programa, podataka ili memorije
oteenje ili uklanjanje hardvera,
komunikacione opreme, ureaja za
pripremu podataka

Oteenje, unitenje ili zloupotreba

kompjuterskih komponenata ostvaruje se:
visuri
crvi i
trojanci
Stvaralac virusa i crva nad njima, nakon
to ih stvori, nema vie kontrolu nakon
to ih poalje.

Stvaralac trojanca i nakon to ga stvori

ima kontrolu i zato je sa krivino pravnog
aspekta posebno znaajan
Predstavlja kompjuterski program koji
poiljaocu omoguava da pristupi
zaraenom kompjuteru i tako stekne
pristup i kontrolu nad podacima u
kompjuteru, a samim tim i mogunost
koritenja tog kompjutera po svojoj volji,
ak i bez znanja vlasnika kompjutera.

Posljedice kompjuterskog kriminaliteta

Kompjuterski kriminalitet ima za posljedicu

unitenje, oteenje, otuenje, neovlatenu
izmjenu, pribavljanje i koritenje, naruavanje i
upad u program i fondove raunarskih sistema i
njihovih komponenti
Opasnost od irenja i masovne upotrebe
elektronskog prislukivanja, krae poslovnih i
drugih tajni kao i razliitih oblika intelektualne
svojine
Ozbiljno naruavanje privatnosti i ljudskih prava i
sloboda, kao i linog integriteta
Realna opasnost od talasa teroristikih akata
raznih vrsta

tetne posljedice

Izuzetno velike, a proistiu iz brojnosti

delikata koji se mogu poiniti i rezultiraju
nastupanjem materijalne tete (bilo kao
pribavljanje protivpravne imovinske
koristi ili fizikog i materijalnog oteenja)
Mogu dovesti do paralize privrednih i
drutvenih funkcija, infrastrukturnih
oblasti, komunikacija i materijalno
finansijskog poslovanja (primjer iz
prakse)

Nastale tete mogu se podijeliti:

Finansijske koje mogu da nastanu

kada uinilac vri djelo u cilju sticanja
protupravne imovinske koristi, pa tu
korist za sebe ili drugog zaista i stekne, ili
djelom priini odreenu tetu, ili kada
uinilac ne postupa radi sticanja koristi za
sebe ili drugog, ali objektivno uini
finansijsku tetu

Nematerijalne koje se ogledaju u

neovlatenom otkrivanju tuih tajni, ili
drugom indiskretnom tetnom
postupanju

Kombinovane kada se otkrivanjem

pojedine tajne ili povredom autorskog
prava, zloupotrebom kompjutera ili
informacione mree narui neiji ugled,
odnosno povredi moralno pravo, a
istovremeno prouzrokuje i konkretna
finansijska teta.

Meunarodni osnov
-

Evropska konvencija o sajber kriminalu (BiH

ratifikovala 2006.g.)
Evropska unija izradila studiju o pravnim
aspektima kompjuterskog kriminala u
informacionom drutvu
Donijela akcioni plan vezano za aktivnosti
obezbjeenja sigurnosti mrea i uspostavljanja
saradnje zemalja lanica i njihovog zajednikog
pristupa sajber kriminalu
Direktiva u elektronskom poslovanju
Konvencija o meusobnoj pravnoj pomoi u
krivinoj materiji
Preporuka o strategiji za novi milenijum u zatiti i
kontroli kompjuterskog kriminala

Akti meunarodnih organizacija:

Meunarodne privredne komore,
Svjetska trgovinska organizacija,
Aazijsko pacifika organizacija za
ekonomsku saradnju
U okviru grupe G-8 osnovana
meunarodna organizacija za
kompjuterske dokaze (IOC) koja
prati ovaj vid kriminaliteta

Krivino zakonodavstvo BiH

Krivini zakon RS (2003.g.) u svom

zakonodavstvu predvia krivino djelo upad u
kompjuterski sistem, a prijedlogom Krivinog
zakona RS, koji je upravo u toku, dodata je XXIV
a) glava koja predvia krivina djela protiv
bezbjednosti raunarskih podadataka gdje
spadaju krivina djela:
oteenje raunarskih podataka i programa
raunarska sabotaa
izrada i unoenje raunarskih virusa
raunarska prevara
neovlateni pristup zatienom raunaru,
ranarskoj mrei, telekomunikacionoj mrei i
elektronskoj obradi podataka

Krivini zakon Federacije BiH (od 2003.g.) je u

glavi XXXII predvidio krivina djela protiv sistema
elektronske obrade podataka i to:
oteenje raunarskih podataka i programa
raunarski falsifikat,
raunarska prevara
ometanje rada sistema i mrea elektronske
obrade podataka
neovlateni pristup zatienom sistemu i mrei
elektronske obrade podataka
raunarska sabotaa

Krivini zakon Distrikta Brko

takoe u glavi XXXII predvia
krivina djela protiv sistema
elektronske obrade podataka

Krivini zakon BiH ne predvia u

svojim odredbama ova krivina
djela.

Kompjuterski kriminalitet u uporednom

krivinom pravu

Preventivne mjere (opteg i specijalnog

karaktera) nisu dovoljne niti jedine mjere
kojima se drutvo suprotstavlja raznim
oblicima i formama zloupotrebe
kompjutera, zbog ega savremeno
krivino zakonodavstvo u sistemu
inkriminacija poznaju jedno ili vie
kompjuterskih krivinih djela, za koje su
propisane razliite vrste i mjere krivinih
sankcija.

Njemaki Krivini zakonik (1978.g.) ne

poznaje kompjuterska krivina djela, to
ne znai da ovo protupravno i
nedoputeno ponaanje nije
inkriminisano. 1986. godine u Njemakoj
je donesen poseban Krivini zakon za
suzbijanje privrednog kriminaliteta koji
predvia niz kompjuterskih krivinih djela:
kompjutersku pijunau, kompjutersku
prevaru, falsifikovanje podataka, obmanu
u pravnom prometu pri obradi podataka i
kompjutersku sabotau

Krivini zakon Austrije (1989. g). predvia

kompjutersko krivino djelo: oteenje podataka
U Velikoj Britaniji (1990. g.) donesen poseban
Zakonik o zloupotrebi kompjutera koji predvia
niz krivinih djela vezanih za zloupotrebu
kompjutera, za koja djela su propisane veoma
stroge kazne
Krivini zakon Srbije (2005. g. ) u glavi 27
predvia krivina djela protiv raunskih podataka
(u Okrunom tuilatvu Beograd osnovano i
posebno Odjeljenje za borbu protiv visoko
tehnolokog kriminala)

Krivini zakonik Makedonije (1996.g.)

poznaje kompjutersko krivino djelo pod
nazivom - upad u kompjuterski sistem
Krivini zakonik R.Slovenije (1999. g.)
poznaje krivina djela: protuzakoniti ulaz
u zatienu raunarsku bazu podataka i
krivino djelo upad u raunski sistem
Krivini zakon R.Hrvatske (1996.g.)
poznaje krivino djelo pod nazivom:
oteenje i upotreba tuih podataka

Krivini zakonik Ruske Federacije

(1996.g.) poznaje vie kompjuterskih
krivinih djela regulisanih u glavi 23 koja
nosi naziv: krivina djela u sferi
kompjuterske informacije, gdje spadaju
slijedea krivina djela: protupravni
pristup kompjuterskoj informaciji,
pravljenje, koritenje i irenje tetnih
raunarskih programa, povreda propisa o
eksploataciji raunara, raunarskih
sistema i njihovih mrea

Razliiti termini kompjuterskog

kriminaliteta

U krivino pravnoj literaturi za ovaj vid

kriminaliteta koriste se razni termini:
zloupotreba kompjutera
kompjuterska prevara
delikti uz pomo kompjutera
informatiki kriminalitet
raunarski kriminalitet
tehno kriminalitet

Nain izvrenja kompjuterskog

kriminaliteta

Ogleda se u upotrebi kompjutera, pri

emu samo koritenje raunara moe biti
ispunjeno kao cjeloviti modus operandi, ili
jedan njegov segment
Kompjuter moe biti i osnovno sredstvo
izvrenja krivinog djela, s tim to je
potrebno da se ostvari i neka, u krivino
pravnom smislu, kanjiva posljedica
Ta posljedica moe biti ispoljena na
samom kompjuteru, na informatikoj ili
komunikacionoj mrei

Fenomenologija

Pojavni oblici kompjuterskog kriminaliteta

su:
protupravno koritenje usluga
neovlateno pribavljanje informacija
kompjuterske krae
kompjuterske prevare
kompjuterske sabotae
kompjuterski terorizam
kriminal vezan za kompjuterske mree

Kompjuterske krae

Zauzimaju visoko mjesto u oblasti kompjuterskog

kriminaliteta, a meu njima najznaajnija je
kraa identiteta
Predstavlja posebno drutveno opasnu radnju, jer
ugroava individualnu privatnost i podriva
povjerenje u integritet komercijalnih transakcija
Lanim identitetom izvrilac ovog krivinog djela
moe da dobije pozajmicu u banci, kupi auto,
stan, ode na putovanje
rtva ne zna da se njen identitet koristi sve dok
ne dobije raun na naplatu
Najvei rizik je koritenje kreditnih kartica ili
kraa i falsifikat istih

Prva forma zloupotrebe informacionih

sistema krae sa namjerom sticanja
protivpravne koristi sastoji se u
neovlatenoj upotrebi kompjutera od
strane neovlatenog lica.
Druga forma ostvarivanja protivpravne
imovinske koristi je neovlateno
pribavljanje informacija kraom
podataka sadranim u kompjuterskim
sistemima. Karakteristino za lica koja su
zaposlena u odreenim institucijama, te
su tim licima informacije dostupne.

Sudska praksa
Protiv C.G., A.D. G.L. (rumunski dravljani) da su u vremenskom
periodu od 27.02.2010. do 02.03.2010. godine u Prijedoru, Banja
Luci, Doboju, elincu i Zvorniku, na bankomatima Balkan
Investmen banke upotrijebili falsifikovane platne kartice izdavaoca
VISA i MasterCard koje su prethodno napravili na taj nain to su
uz pomo tehnikog pomagala tzv. skimera koji su stavljali na
bankomate, oitavali i neovlateno prikupljali podatke sa
originalnih platnih kartica, dok su podatke o PIN brojevima (lini
identifikacioni broj koji korisnik ukucava na tastaturi bankomata
prilikom podizanja novca) pribavljali uz pomo kamere postvljene
na bankomat, tako da ista snima tastaturu bankomata u trenutku
kada korisnik unosi PIN, nakon ega su uz pomo raunara sve
prikupljene podatke prenosili na magnetnu pistu plastika koje se
koriste u druge svrhe i nemaju elemente platnih kartica, a svi
naprijed navedeni podaci o pomonim tehnikim sredstvima za
neovlateno oitavanje podataka sa platnih kartica i programi koji
se koriste za upis podataka na kartice su bili pohranjeni na USB
stiku, otetivi Balkan Investment banku za iznos od 41.002,12 KM
Podignuta optunica u Okrunom tuilatvu Banja Luka br. T13 0 KT 0001138 10. Osueni
nepravosnanom rpesudom na kazne zatvora 10 mjeseci, 1 godina i 1 godina i tri mjeseca i oduzeta
imovinska korist.

Koristoljubivi kompjuterski kriminalitet

Znaajan za bankarske i finansijske korporacije i

osiguravajua drutva
Prema statistikim podacima kompjuterski
kriminalitet u oblasti bankarskih poslovanja
ukazuje na najee profesije uinilaca:
25% ine lica sa specijalnim ovlatenjima u
informatikom sistemu
18% programeri
18% slubenici koji raspolau terminalima
16% blagajnici
11% operateri informatiari
12% lica van oteenih korporacija u ta su
ukljueni i korisnici usluga

Sudska praksa
Osuena je S.M.. zbog krivinog djela pronevjere iz lana 348
stav 3 u vezi stava 1 KZ RS, da je u vremenskom periodu od
25.12.2006. do 25.09.2007. godine u Banja Luci, radei u
Raiffeisen banci DD BiH, Glavna filijala Banja Luka, na radnom
mjestu kontrolora blagajne, a potom i kao blagajnik, svo vrijeme
zaduena za blagajnu br. 8, a od 04.09.2007. godine i za nultu
blagajnu, koristei bazu podataka o klijentima pomou
kompjutera, u namjeri prisvajanja sredstava koji su joj povjereni
u radu, neovlateno vrila fiktivne isplate sa rauna oroenih
depozita 27 klijenata banke, sa kojima je po ugovorima pravo
raspolaganja imala banka, te rpenosila sredstva sa ovih rauna na
raune drugih klijenata, nakon toga je na fiktivne a-vista raune,
koje je sama otvarala bez neophodne dokumentacije, isplaivala
sredstva sa ovih fiktivnih rauna i direktno vrila isplate sa rauna
oroenih tednji sa ciljem neprikazivanja isplata na a-vista
raunima, ostvarivi imovinsku korist u iznosu od 2.206,255,22
KM u kom iznosu je nastupila teta za Raiffeisen bank dd BiH,
Filijala Banja Luka.
Presudom Osnovnog suda Banja Luka br. 71-0-K-020604-08-K koja je potvrena presudom Okrunog suda B.Luka br. 71 0 K
020604 09 K osuena na kaznu zatvora u trajanju od 8 godina i 4 mjeseca.

Sudska praksa
Optuena B.V. u vremenskom periodu od 17.03.2008. do
03.04.2010. godine, u vie navrata, falsifikovala potpise
ovlatenih potpisnika na gotovinskim ekovima, radi podizanja
novca sa iro-rauna JU Institut za ispitivanje materijala i
konstrukcija RS Banjaluka, na osnovu kojih je podigla novac i
prisvojila za sebe, tako to je pomou kompjutera falsifikovala
izvode NLB Razvojne banke o prometu rauna, na kojima je
unosila da je poloila novac od pazara na iro-raun, iako ga nije
poloila,te pribavila na neutvrdjen nain od NN lica falsifikovan
peat NLB Razvojne banke, koji je upotrijebila, na taj nain, to je
isti stavljala na uplatnice o pologu dnevnog pazara, kod NLB
Razvojne banke, iako dnevni pazar nije uplaivala, jer je novac
prisvajala sebi, a takve uplatnice o pologu pazara ovjerene
falsifikovanim peatom predavala u raunovodstvo Instituta, tako
da je na taj nain otetila JU Institut za ispitivanje materijala i
konstrukcija RS Banjaluka, za iznos od 301.936,23 KM, koji je
prisvojila sebi.
Optunica Okrunog tuilatva B.Luka br. T13 0 KT 0001656 10 koja je potvrena od
strane Osnovnog suda B.Luka

Zlonamjerni uinioci kompjuterskih

delikata

Zlonamjerni uinioci kompjuterskih delikata

najee su motivisani koristoljubljem.
Oko 80% delikvenata ini djelo prvi put, a 70% je
zaposleno vie od pet godina je zaposleno u
oteenom preduzeu,
Njihovo starosno doba je izmeu 19 i 30 godina,
preteno su mukog pola, veoma inteligentni;
imaju uglavnom vie godina radnog iskustva i
vae kao savjesni radnici koji prilikom obavljanja
radnih zadataka ne prouzrokuju nikakve
probleme, esto su tehniki kvalifikovaniji nego
to to zahtijeva radno mjesto na koje su
rasporeeni;
Ovi uinioci sebe po pravilu ne smatraju
kradljivcima ili uopte kriminalcima, ve samo
pozajmljivaima

Kompjuterska prevara

Broj oblika prevara, kao i nain njihove

realizacije putem kompjutera je
neogranien

Karakteristika kompjuterske prevare je da

one daleko dopiru zbog veliine interneta
kao trita, brzo se ire, jer sa internetom
kao medijem, sve se deava mnogo bre

Kompjuterski prevaranti zloupotrebljavaju

cyber prostor koji doprinosi rastu
elektronske trgovine: anonimnost,
distanca izmeu prodavca i kupca i
trenutna priroda transakcije
Koristi se prednost injenice da prevara
preko interneta ne zahtijeva pristup do
nekog sistema za isplatu, kao to to
zahtijeva svaka druga vrsta prevare i to
je digitalno trite jo uvijek nedovoljno
ureeno

Prevara s robom nevjerovatnih

svojstava

jedan od najveih izvora nelegalne zarade na internetu

Svake 44 sekunde neko postane rtva, poto se odlui da kupi robu sa
cijim se udotvornim mogunostima upozna preko interneta
1400 sumnjivih sajtova samo u oblasti zdravlja, to je rezultiralo
podizanje tubi protiv 18 kompanija i detaljnim istragama koje su u
toku, a obuhvataju jo 200 firmi u 19 zemalja irom svijeta
Sama cifra tete od ove nelegalne trgovine nije pominjana, ali ako se
zna da takvi proizvodi, kao recimo serija Ljubiasta harmonija od
kojih jedan produkt navodno uspostavlja novi nivo energije u ljudskom
organizmu kotaju izmeu 30 i 1095 USD, Lako se da izraunati
koliko je to milijardi dolara svakog dana. Na vrhu liste svemoguih
proizvoda koji se prodaju na internetu nalaze se pilule koje
omoguavaju svjim korisnicima da piju piva koliko ele, a da se ne
ugoje (cijena 71 dolar za 60 tableta) i pojas, koji kada se nosi u fotelji
izaziva isti efekt kao 600 sklekova uraenih u 10 min. (cijena 146
dolara), ljuske od jajeta ptice emu koje navodno poveavaju libico,
tenost koja masnou iz tkiva tokom spavanja pretvara u miie,
hormoni koji vraaju vjeru u sopstvene snage, magneti protiv
nesanice, voda koja ljei artritis, lijekovi za lijeenje side, a koji dolaze
iz Afrike kao rjeenje zagonetke zato neke Afrike ene imaju
imunitet na ovu bolest ...

Provaljivanje u kompjutorski sistem

Izraz provaljivanje asocira na primjenu

mehanike sile, radi ulaska u zatvoreni
prostor, poput vrenja klasinih provalnih
kraa, ali kada je rije o kompjuterskom
kriminalitetu to predstavlja jedno vrlo
suptnilo, elektornskim putem, izvedeno,
naruavanje tajnosti kompjuterskog
sistema, odnosno neovlateni elektronski
upad u centralni kompjuterski sistem i
njegovu bazu podataka. Ovo djelo
preteno vre hakeri.

Hakeri

Ovi uinioci predstavljaju kompjuterske entuzijaste, koji

provaljujui u dorbo uvane informatike sisteme
iivljavaju svoju strast za avanturama po tzv.
informacionim autostradama u specifinom cyberspacesu.
Oni su eso pravi kompjuterski zavisnici koji ak
ponekad nemaju pravi kontakt s realnou, ve
prvenstveno ive u svom virtuelnom svijetu. Oni
vrhunsko zadovoljstvo nalaze u samom inu
provaljivanja u viestruko obezbjeene informacione
sisteme i to su kompjuterski sistemi bolje uvani, toje
za hakere vei izazov da se upuste u za njih
spektakularno prevladavanje kripto-grafskih brava.
Zato su na meti ovih uinilaca esto najbolje
obezbijeeni informacioni sistemi kao to su
kompjuterske mree vlada savremenih drava ili vojnih
laboratorija, pa i kompjuterske sisteme Pentagona.

Hakeri mogu svjesno ili nesvjesno da prouzrokuju

ogromne tete. Oni su prema svom profesionalnom
opredjeljenju najee programeri kompjutera,
visokoobrazovani informatiari, a ponekad je rije o
osobama koje su svoju vjetinu i znanje stekli bavei
se kompjuterima iz hobija. To su veoma inteligentni
uinioci, a jedinaprava zatita od njihovih provala je
jaanje kriptografskih sistema zatite, uz strou
kriminalnu politiku prema ovakvim uiniocima.
Oni, nezavisno od motiva koji ih pokreu, realno
predstavljaju veliku opasnost, naroito u situacijama
kada se uputaju u rizine informatike avanture u tako
osjetljivim podrujima kao to su nacionalna
bezbijednost, industrija naoruanja, satelitska
tehnologija itd.

Kompjuterska sabotaa

Sastoji se u unosu, izmjeni, brisanju

raunskih podataka ili raunskih programa
ili upad u raunarski sistem s namjerom
da se onemogui funkcionisanje raunara
ili telekomunikacijskog sistema.
Preteno se ini oteenjem operativnog
sistema u informativnom mehanizmu i
programima korisnikih usluga, i to onih
koji imaju funkciju uvanja podataka u
dravnim organima, ustanovama i
preduzeima.

Kompjuterski terorizam

Izmeu kompjuterske sabotae i terorizma postoje

mnoge slinosti u pogledu naina izvrenja i posljedice,
ali se bitno razlikuju u motivu.
Kompjuterski terorizam je izazivanje straha i
unemirenje javnosti od strane izvrioca
U savremenom drutvu postoji realna opasnost da
informatiki resursi, a posebno globalne informatike
mree postanu efikasno sredstvo u teroristikoj
aktivnosti.
Posebno su znaajni razni vidovi koritenja za pijunau
i sabotau, upade u raznovrsne nacionalne sisteme,
bankovne podatke, bezbjednosne i odbrambene
komunikacione sisteme i objekte kojim se elektronski
upravlja (rafinerije, aerodromi, eljeznice, vodovodi i
sl.)

1997. godine IRA kad je okirala englesku javnost

upuivanjem prijetnje da e pored bombi,
atentata i drugih oblika teroristikih akata poeti
da koristi elektronske napade na poslovne i
vladine kompjuterske sisteme.
Iskustva sa al-Quaidom pokazuju da e pripadnici
ove teroristike organizacije slue sofisticiranim
tehnikama zatite svojih kanala komunikacije na
Internetu, stalno postavljaju nove web lokacije na
kojima propagiraju svoje fundamentalistike
ideje, a kod nekih od uhapenih terorista
pronaeni su kompjuteri sa ifrovanim fajlovima.

Kompjuterska piraterija

Prema preporukama Savjeta Evrope podrazumjeva se

neovlateno kopiranje zatienog raunskog programa,
i neovlateno kopiranje topografije, raunski falsifikati.
Ovaj vid kriminaliteta vrlo je znaajan sa aspekta
zloupotrebe intelektualne svojine. Ova pojava je
poznata kao poslovna piraterija i predstavlja
protivzakonito kopiranje intelektualnih dobara,
programa softvera, kompakt diskova i video materijala.
Postoje podaci da je gotovo 38% novonastalih softvera
piratskog porijekla.
Vijetman, Kina, Oman, Liban, Rusija, Indonezija,
Bugarska taj procenat je 90-97%.
Amerike kompanije procjenjuju da godinje gube oko
200 milijardi dolara zbog piraterije raznih proizvoda.

Kompjuterski vandalizam

Predstavlja namjerno oteenje raunskih

podataka ili raunarskih programa.
Unoenje virusa ini poseban tip
raunskih programa koji mogu sami sebe
reprodukovati s ciljem da inficiraju druge
programe, a kako bi oni izvravali ciljeve
koje je unaprijed postavio njihov tvorac, a
da pri tome inficirani programi ne
izgledaju tako.
Osim oteenja, ubacivanje virusa moe
biti i nain izvrenja drugih krivinih djela
kompjuterskog kriminaliteta

Kriminal vezan za kompjuterske mree

Kriminal vezan za kompjuterske

mree je oblik kriminalnog
ponaanja kod kojeg je cyberspace
okruenje u kojem se
kompjuterske mree javljaju u
trostrukoj ulozi: kao sredstvo ili
alat, cilj ili okruenje izvrenja
krivinog djela.

Kao cilj napada napadaju se servisi, funkcije i sadraji koji

se na mrei nalaze. Kradu se usluge i podaci, oteuju se i
unitavaju dijelovi ili cijela mrea i kompjuterski sistemi, ili se
ometaju funkcije njihovog rada.
...
Kao sredstvo ili alat danas moderni kriminalci koriste sve
vie kompjuterske mree kao orua za realizaciju svojih
namjera. Korienje prvog novog orua naroito je popularno
kod djeije pornografije, zloupotrebe intelektualne svojine ili
online prodaje nedozvoljene robe (droga, ljudski organi,
trgovina enama i djecom...)
Kao okruenje u kome se napadi realizuju. Najee to
okruenje slui za prikrivanje kriminalnih radnji, kao to to
veoma esto uspjevaju da urade pedofili, a ni drugi kriminalci
nisu nita manje uspjeni (zastraivanja).

Cyber kriminal zavisno od tipa poinjenih djela moe biti:

Politiki:

cyber pijunaa i cyber sabotaa (pijunaa i sabotaa u

svijetu raunara)
haking (Osnovi bezbijednosti na internetu, Osnovi zatite
od kompjuterskih virusa, crva i trojanaca)
cyber terorizam, (Asimetrini virtuelni rat internet kao
oruje terorista),
cyber ratovanje (Implikacije eventualnog oruanog sukoba
SAD i Iraka na cyber prostor

- Ekonomski:

cyber prevare (Nigerijska podvala ili pranje novca,

osnovni savjeti i pravila za spreavanje prevara pri
trgovini hartijama od vrijednosti na internetu kao vidu
kompjuterskog kriminaliteta, spreavanje zloupotrebe
interneta i nanoenje tete korisniku)
haking (Osnovi bezbjednosti na internetu, Osnovi zatite
od kompjuterskih virusa, crva i trojanaca, E-mail od
onih kojima se vjeruje)
kraa internet vremena, kraa internet usluga
(Spreavanje zloupotrebe interneta i nanoenje tete
korisniku)
piratstvo softvera, mikroipova i BP
cyber industrijska pijunaa (pijunaa i sabotaa u
svijetu raunara)

proizvodnja i distribucija nedozvoljenih tetnih

sadraja kao to su djeija pornografija,
pedofilija, vjerske sekte, irenje rasistikih,
nacistikih i slinih ideja i stavova (Dihad
preko interneta)
zloupotreba ena i djece,
manipulacija zabranjenim proizvodima,
supstancama i robama drogama, ljudskim
organima, orujem,
povreda cyber privatnosti nadgledanje epote, prislukivanje, snimanje priaonica
praenje e-konferencija.

Istrage:
Dana 17.10.2008. gdoine od strane Interpola
Australija, CJB Banja Luka je dobilo obavjetenje da
policija June Australije provodi operaciju tokom
koje se vri monitoring jedne web stranice u cilju
identifikacije lica koja pokuavaju da pristupe
sadrajima eksploatacije djece. CJB Banja Luka je
dobila podatke da su dvije adrese na podruju njene
nadlenosti, radi ega su poduzete mjere i radnje
radi otkrivanja istih i dolo se do saznanja da se radi
o licima P.M. iz B.Luke i M.. iz Istonog Sarajeva. U
cilju sprovoenja istrage izdata je naredba za
pretres zbog postojanja osnovane sumnje da
navedena lica nabavljaju djeije pornografske
sadraje radi dranja i distribucije, a to je protivno
lanu 200 KZ RS i Konvenicji o cyber kriminalu koja
je ratifikovana od strane Bih u maju 2006. godine

17.07.2009. godine, Interpol R. Hrvatske

je CJB Banja Luka obavijestio da NN lice
preko internet portala upoznaje
maloljetne enske osobe, alje im slike
svog polnog organa i od njih za uzvrat
trai da mu one poalju svoje slike.
Daljim tokom istrage dolo se do saznanja
da se radi o licu A.K. (to je predmet
daljnjeg toka istrage jer bi se moglo raditi
o krivinom djelu iz oblasti djeije
pornografije)

Borba protiv kompjuterskog kriminala

Borba protiv kompjuterskog kriminala zasniva se na

preventivnim i represivnim mjerama.
Represivne operativno-tehnike mjere su iste kao i kod
drugih vidova kriminaliteta
Preventivne mjere su specifine. One su usmjerene na
preduzimanje aktivnosti u cilju otklanjanja izvora,
uslova, okolnosti ili propusta koji pogoduju
neovlaenom korienju ili zloupotrebi kompjutera.
Preventivnim mjerama treba obezbijediti:
identifikaciju moguih napada na kompjuter i njihovu
klasifikaciju s aspekta vjerovatnoe realizacije, objekta
napada, naina i posljedica realizacije;
izbor i postavljanje odgovarajueg mehanizma zatite;
odravanje, provjeru i unapreenje postavljenog
mehanizma zatite.

uvanje elektronske baze podataka

Kako sauvati vane elektronske

podatke od gubljenja, unitenja,
zloupotreba ili bilo koje druge vrste
neadekvatnog korienja, postaje
sve ozbiljniji problem. Rjeenje sa
podzemnim, dobro obezbjeenim
sklonitima djeluje realno, ali
bekap server na Mjesecu djeluje, u
pravom smislu rijei, ilvernovski?!

Kako se odbraniti od oteenja ili gubitka

vanih podataka i dokumentacije

Velike kompanije poput IBM-a ulau novac i

resurse u razvijanje ovakvih sistema, koji postaju
sve bri, pouzdaniji i imaju sve vei kapacitet.
Meutim, poslije teroristikog napada na Njujork,
veliki broj firmi je nepovratno izgubio sve svoje
podatke i to iz jednostavnog razloga u ruenju
objekata nastradale su i sve bekap kopije.
Kakav znaaj imaju bekap serveri i terabajti
podataka, ako u sluaju ovakvog ili slinog
dogaaja nastradaju i ti ureaji.
Zbog toga su ideje o uvanju podataka u
atomskom sklonitu ili ak na povrini Mjeseca,
postale interesantne mnogim kompanijama koje
sebi ne mogu da dozvole ovakvu vrstu gubitka.

Neefikasna prevencija

Predstavlja podsticajni faktor za injenje ovih krivinih

djela i karakterie ga
slabost u sferi korisnikog dijela
slabost operativnog istranog sistema
Stvarno stanje u ovoj oblasti ne odgovora stvarnim
potrebama prevencije i efikasnim formama drutvene
reakcije. Iako su dravne institucije razvile svijest da je
ova pojava uzela maha, i kod nas kao i usvijetu rijetke
su institucije i organizacije koje se bave ovom
problematikom. Nedovoljni su kapaciteti i u svijetu se
otkrije svega 5% sluajeva kompjuterskog
kriminaliteta. Razlog je nestrunost i nedovoljna znanja
iz ove oblasti s jedne strane, a s druge strane poslovni
subjekti zbog negativnog publiciteta i gubitka
povjerenja poslovnih partnera ne prijavljuju ova djela.

HVALA NA PANJI!