Professional Documents
Culture Documents
Kartveluri Memkvidreoba XIII Tariel Putkaradze
Kartveluri Memkvidreoba XIII Tariel Putkaradze
1
warmodgenil naSromSi ufro vrclad ganvixilavT IV-VI saukuneebis
saqarTvelos, amitom aq fragmentulad warmovadgenT qarTvel mematianeTa
Tvalsazriss qarTlis saxelmwifos dasavleTi nawilis - dasavleT saqarTvelos
- saerisTavoebis adgilisa da rolis Sesaxeb ax.w. III saukunemde:
qarTlis cxovrebis” mixedviT (1955, gv. 5, 19-20), aleqsandre makedonelis
partikis - azonis - samefoSi egrisic/eguric (didi egrisi - dasavleT
saqarTvelo yubanis SesarTavamde) Sedioda. farnavazma berZnebisgan damoukidebeli
saxelmwifo (qarTli) Seqmna, romelSic ar Sevida egrisis Crdilo-dasavleTi
nawili (RaliZgidan yubanamde), romlis mkvidri qarTvelebi nebayofilobiT
darCnen beZnebis imperiis xelqveiTebad. mematianis mier qarTlis saxelmwifos
dasavleTi nawili ramdenime saerisTavodaa warmodgenili (gv. 24-25):
a. margvi/margveTi - rionis samxreTi mxare mesxeTis mTebamde lixis qedidan
Sav zRvamde (guria, vani-baRdadi-zemo imereTi); b. egrisi (mcire egrisi) da
suaneTi - rionis CrdiloeTi mxare egriswylamde (Tanamedrove RaliZgamde)
kavkasionidan Sav zRvamde (amJamindeli svaneTi, raWa-leCxumi, wyaltubo-xoni-
samtredia, samegrelo, afxazeTi RaliZgamde); g. oZrxis saerisTavo, romlis
nawilia aWara (goderZis uReltexilidan - Sav zRvamde); d. klarjeTi -
arsianidan - Sav zRvamde (savaraudod, rizemde; Sdr., amave wyaros cnobiT,
trapizoni megrelTa sofelia). SemTxveviTi ar unda iyos, rom yvela am
saerisTavos hqonda Sav zRvaze gasasvleli.
farnavazidan - asfaguramde qarTlSi mefobdnen farnavazianni (q.c. 1955, gv.
59). welTaRricxvaTa mijnaze qarTlis mefe iyo bartomi, romelsac Ze ar
hyavda; mas araqarTveli ar surda memkvidred, amitom Zed da memkvidred
gamoacxada egrisis yvelaze cnobili erisTavis (qujis) SviliSvili - qarTami,
romelsac colad misca Tavisi qaliSvili. adre gardacvlili qarTamis Svili
- aderki gaxda qarTlis me-10 mefe. “da aman aderki daipyra (gamefda! - t.f.)
queyana qarTli da egrisi” (q.c. 1955, gv. 35).
qarTlSi “aderkis mefobasa Sina movides aTormetTa wmida mociqulTaganni
andria da svimon kananeli afxazeTs da egriss. mun aResrula wmida svimon
kananeli qalqsa nikofsiisasa, sazRvarsa berZenTasa... xolo andria moaqcivna
megrelni (gv. 38). iqve warmodgenil CanarTSi mematiane ambobs, rom andriam
eklesia aaSena qarTlis sofel did aWaraSi; aSkaraa, rom mematianisTvis
sofeli did aWaraa Sedis egrisSi, egrisis mxare/xevi ki - qarTlis saxelmwifoSi
(gv. 39); egrisis/aWaris moqcevis Semdeg andria gadmovida oZrxeSi, kerZod
samcxeSi, sadac monaTla mesxni (gv. 41); Semdeg mociqulma monaTla tao,
klarjeTi da svaneTi (gv. 38-42).
I-VI saukuneebis qarTlis samefos dasavleTi nawili...
4
monofizitoba warmoiSva aleqsandriaSi V saukunis Sua periodSi (es axali
mimdinareba dagmo qalkedonis krebam 451 wels). .
5
epistoleTa wigni (z. aleqsiZis redaqciiT), 1968, gv. 197-198.
6
Sdr., v. goilaZe, asurel mamaTa samSoblo da saqarTvelo, Tb., 2002, gv. 151-
156: asureli mamebi qarTlSi movidnen iovane zedaznelis winamZRolobiT
daaxloebiT 534 wels. “asurel mamaTa mosvla qarTlSi diofizitobis poziciebis
gamyarebas emsaxureboda. amitom iqnen miCneulni isini “"ganmanaTleblad qarTlisa”
da “ganmwmendelad rjulisa”; amave dros, bizantiis imperator iustinianesa
da qarTlis mefe farsmanis mxridan es iyo saxelmwifo RonisZieba”.
I-VI saukuneebis qarTlis samefos dasavleTi nawili
11
iv. javaxiSvili, 1979, gv. 340-242; a. jafariZe, 1976, gv. 330, 361.
12
Sdr., garkveulwilad Suleduri poziciaa gamoxatuli b. diasamiZis 2001 wlis
monografiaSi (2001, gv. 64, 233): "egrisis samefoSi Tavidanve saxelmwifo-sakancelario
ena iyo adgilobrivi, zanuri, an misi ganayofi ena - qarTuli. xolo RvTismsaxurebis
ena V saukunidan mainc iyo qarTuli ena. IV saukunis 20-ian wlebSi, ise rogorc
qarTlSi, egrisSic qristianoba saxelmwifo religiad gamocxadda. amiT orive
qarTulma saxelmwifom sabolood gamokveTa Tavisi politikuri da religiuri
orientacia". 2009 wlis naSromSi "saeklesio enis sakiTxi adreSuasaukuneebis egrisSi"
(quTaisuri saubrebi-XII, 2009, gv. 34) ki ufro argumentirebulia Semdegi mosazreba:
"egrisSi saxelmwifo da saeklesio-RvTismsaxurebis ena iyo qarTuli" qarTuli".
13
safiqrebelia, rom VII saukunis meore naxevridan IX saukunis bolomde dasavleT
saqarTvelos did nawils eklesiurad konstantinepolis sapatriarqo akontrolebs.
IX saukunis dasasruls antioqiis saeklesio krebis gadawyvetilebiT, afxazeTis
sakaTolikoso gamoeyo konstantinepolis sapatriarqos, romelic xatmebrZolobis
codvaSi iyo Cafluli. afxazeTis eklesiam jer ufleba miiRo mcxeTidan waeRo
mironi, Semdeg ki afxazeTis kaTalikosma nebayofilobiT miiRo umrwmesis (umcrosis)
statusi mcxeTis kaTalikosTan SedarebiT (msjelobisa da literaturis mimoxilvisaTvis
ix.: a. jafariZe, 2003, gv. 60; g, mWedliZe, m. kezevaZe, gv. 31-45). Sdr.: manamde
afxazeTma damoukidebloba moipova bizantiisgan (VIII saukunis miwuruls).
t. futkaraZe
16
http://titus.fkidg1.uni-frankfurt.de/didact/karten/kauk/kaukasn.htm am da sxva msgavsi rukebis
kritikisaTvis ix. t. futkaraZe, 2008; t. futkaraZe, 2009.
17
ix. t. futkaraZe, 2005; t. futkaraZe, 2007; t. futkaraZe, 2009...
18
berZen mweralTa cnobebis saeWvoobis Sesaxeb s. yauxCiSvilis mosazreba ix. georgika,
II, gv. 97-110. ix., agreTve, g. grigolia, 1994, sadac kvalificirebuli msjelobaa
berZnuli wyaroebis winaaRmdegobebisa da mdinare fazis-Woroxis Sesaxeb.
t. futkaraZe
19
calkeuli qarTveli istorikosebis winaaRmdegobis miuxedavad, ruseTis imperiam
XIX-XX saukuneebSi SeZlo Seeqmna qarTveli erisa da saqarTvelos danawevrebis
fsevdomecnieruli "safuZvlebi" ("gaTiSe da ibatone"). am mxriv dResac yvelaze
mets akeTeben sazRvargareTidan dafinansebuli politizebuli mecnierebi.
I-VI saukuneebis qarTlis samefos dasavleTi nawili
20
vrclad ix. afxazeTi, Tb., 2008 (qarTuli da rusuli gamocemebi).
I-VI saukuneebis qarTlis samefos dasavleTi nawili
21
Sdr.: qarTvel mkvlevarTa erTi nawili (d. musxeliSvili, T. beraZe, m. sanaZe...)
samarTlianad Tvlis, rom saqarTvelo erTiani iyo vaxtang gorgaslis dros; Tumca,
maTi azriT, vaxtangma SemoierTa egrisi. sinamdvileSi vaxtangma ukan daibruna
berZnebisgan dapyrobili teritoria cixe-gojidan RaliZgamde da Semoimata qarTuli
miwa-wyali RaliZgidan klisuramde.
t. futkaraZe
22
wesiT, "qarTlis cxovrebis" teqstSi CarTuli unda iyos am istoriuli Zeglis
mixedviT Seqmnili ruka.
I-VI saukuneebis qarTlis samefos dasavleTi nawili
24.
wundis saerisTavo (javaxeTi, kola, artaani) erTaderTia e.w. dasavleTis
saerisTavoebs Soris, romlis sazRvrebi Sav zRvamde ar midis. "qarTlis dasavleTi
nawilis erisTavebi" ("sami erisTavi dasavleTi qarTlisa") daCis mefobis dasawyisSic
moixsenieba (q.c.,1955, gv. 204).
I-VI saukuneebis qarTlis samefos dasavleTi nawili
25.
"qarTlis cxovrebis" am pozicias vrceli msjelobiTa da logikuri argumentebiT
amyarebs mitropoliti anania jafariZe (1996, gv. 127-144).
26.
Sesabamisad, mxolod gaugebrobas efuZneba zogi mkvlevris mier "qarTlocentrizmis"
dabraleba "qarTlis cxovrebis" avtorebisadmi.
27.
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5b/Roman_empire_395.jpg
t. futkaraZe
28
osTgan qarTlis darbevis epizodi gansxvavebulad esmiT sxva mkvlevrebs; mag.,
mitropolit anania jafariZis azriT, am dros qarTlis samefo dayofili iyo oTx
xevad: 1. xevi qarTlisa (mtkvris saTavidan xunanamde), 2. xevi kaxeTisa, 3. xevi
klarjeTisa, 4. xevi egrisisa (a. jafariZe, 1996, gv. 237); Sdr. r. metrevelis redaqtorobiT
ganxorcielebuli rusuli Targmani (2008, gv. 78, 5-8). vaxtang gorgasalis gardacvalebis
Semdeg daCi uSualod marTavda qarTlis yvela xevs (maT Soris egriss), dasavleT
saqarTvelos sami saerisTavos garda: berZeni colisgan SeZenil Svilebs - mirdatsa
da leons, rogorc erisTavebs, vaxtangma samarTavad misca wunda, klarjeTi da oZrxe
(q.c. 1955, gv. 204-205); maT xvdaT wilad dedis mziTevSi moyolili miwa-wyalic
(RaliZgidan klisuramde); leonis gardacvalebis Semdeg swored es teritoria
gaucvala daCim mirdats (samagierod misca teritoria faravnidan mtkvaramde).
I-VI saukuneebis qarTlis samefos dasavleTi nawili
29
am miwis istoriaze Tvalis gadevneba merec SeiZleba: vaxtang gorgasalis gardacvalebis
Semdeg daCi uSualod marTavda qarTlis yvela xevs (maT Soris egriss) dasavleT
saqarTvelos sami saerisTavos garda: berZeni colisgan SeZenil Svilebs - mirdatsa
da leons, rogorc erisTavebs, vaxtangma samarTavad misca wunda, klarjeTi da oZrxe
(q.c. 1955, gv. 204-205); maT xvdaT wilad dedis mziTevSi moyolili miwa-wyalic
(RaliZgadan klisuramde); leonis gardacvalebis Semdeg swored es teritoria
gaucvala daCim mirdats (samagierod misca teritoria faravnidan mtkvaramde).
t. futkaraZe
30
aqve sainteresoa agaTia sqolastikosis (VI s.) cnobac: "am dros WanTa tomi gaxda
sazrunavi. Wanebi cxovroben evqsinis pontos samxreTiT q. trapezuntis qvemoT;
Tumca es Wanebi ZveliTganve romaelebTan dazavebulni da maTi qveSevrdomni iyvnen,
magram maSin maTi erTi nawili winandel mSvidobian wesebs icavda... umetesi maTgani
ki Seqmnili mdgomareobiT sargeblobda da yaCaRobas misdevda... Tavs esxmoda armeniasac...
amitom maT winaaRmdeg igzavneba Teodore, maTive Tvistomi" (georgika, 1936, gv.181-
182).
I-VI saukuneebis qarTlis samefos dasavleTi nawili
31
arada, qarTveli erisTvis swored es sivrcea arsebiTi.
32
arabuli TargmanSi iberiis nacvlad aris misist ad Georgian, xolo lazikis nacvlad
arasworad weria ad regionem Abchazorum (georgika, 1961, gv. 71); unda iyos lazika, an
WaneTi, an xaldia.
33.
Sdr., did egrisSi moiazreba: Sida egrisi (/saegro/odiSi), argueTi (guriac aq
igulisxmeba; Sdr., 1080 wels "dResa ivanobisasa asisforni da klarjeTi zRvis piramdis,
SavSeTi, aWara, samcxe, qarTli, argueTi, samoqalaqo da Wyondidi aRivso TurqiTa" -
q.c. 1955, gv. 319), suaneTi (es termini zogjer faravs egriss; ix. gv.27: "egrisi
svaneTia"; Sdr., quji - egris-svaneTis erisTavi), samoqalaqo, afxazeTi ("qveyana
egriswyalsa da klisuras Sua"), afSileTi, Takueri (leCxumi), Wyondidi, nigali (aq
megrni cxovroben - gv.377), klarjeTi da sxv. Sdr., "somxuri geografiis" (gv.92-93)
mixedviT, kolxeTi (dasavleT saqarTvelos gagebiT), Seicavs oTx qveyanas: manrili,
egrevika, lazivi da WaneTi (xaldebis qveyana).
t. futkaraZe
34.
jer-jerobiT kritikas ver uZlebs rusTavelis (qarTvelologiis) fondis mier
SerCeuli prioritetebi; rogorc wesi, jerjerobiT am fondisgan finansdeba
araaqtualuri an sxva fondebisgan ukve dafinansebuli proeqtebi (!); araiSviaTad,
xeli esev ewyoba qarTveli eris danawevrebis mastimulirebel proeqtebsac.
I-VI saukuneebis qarTlis samefos dasavleTi nawili...
damowmebuli literatura
TARIEL PUTKARADZE
The controversial ancient Greek and Byzantine sources do not provide strong
evidences to declare the so-called Kolkhis-Egris-Lazika, from the first millennia before
our ear to A.D. 10th century, as an independent kingdom from the Kartli kingdom.
According to the Georgian historical records, as well as to some foreign sources, in
the historical period ancient Egrisi can be presented in two parts:
• Lazika: the realm under Byzantium Empire influence from the Ghalidzga
river north to Trabzon territories.
• Karli Kingdom principalities: Egrisi, (central part of the west Georgia:
The right bank side of the Rioni river to Klisuri and from the Caucasus range to the
Black sea.); Klarjeti (South-western Georgia to the sea), Odzrakhi part – Achara
I-VI saukuneebis qarTlis samefos dasavleTi nawili...
(from Arsiani mountains to the sea) and Margveti (Left bank side of the Rioni river
to Klarjeti and from Likhi to the sea).
Considering the reality the suggestion is that “Studies of the History of Georgia”,
text books, and encyclopedia articles should not take as their main channel the
politicized viewpoints of some foreign authors who aspire to prove that as if before
the 7th century Egrisi and Kartli kingdoms existed separately from one another and as
if they had different culture from that of the Georgian, one with different formal and
religious languages for autochthonic population. I see it fit that the official history of
Georgia be written according to the Georgian Chronicles, and the historical episodes
and gaps be filled with the trustworthy foreign sources as well as with modern
researches of linguo-ethnologic and culturologic nature and with results of
archaeological and anthropological studies.
The so-called double history is quite a common phenomenon in the world and
it cannot be an exception for Georgia. As rule the history of a country and people
have several variants biased according to the interests of some rulers (e.g. Procopius
double standards); or according to the interests of a given state, or according to
neighboring countries or occupants; and rarely, with truth and academism. The history
understood with radical subjectivism will always remain a “troubled water” for the
provocation of serious conflicts.
In the modern world of the global informational technology it is much easier
to write balanced and as objective as the science allows the a history of the part of
the world or a state which can be used as one of the levers for stability. I hope
nowadays it is possible to organize joint panels of the academic circles of the states
of the Caucasian region who through the collation of historical sources and documents
will create academic works, textbooks about the lingual, ethno-cultural, and political
history of the region.
As long as in the modern world the dominated historiography views about
Georgia’s history is biased from the imperial interests and from the standpoints of
the neighboring countries it is necessary that Georgian government take responsibility
for the academic determination of the Katrvelology priorities and provide reasonable
finances for the depoliticized (non-Soviet) Kartvelology researches and for drawing
up academic historical maps. This sort of scientific production should be provided
for the easy access in the world wide web. At the same time international scientific
circles and experts should be given historical maps drawn according to early Georgian
historians, e.g. approximately of the kind which is drawn on the basis of the
Georgian Chronicles, that shows Georgia (Kartli) in the A.D. I-V centuries.