DESTRUKCIJA TRADICIONALNOG ARHITEKTONSKOG

PROSTORA FRENK LOJD RAJTA

(SEMINARSKI RAD)

SAETAK:
Frenk Lojd Rajt (Frank Lloyd Wright), samouki ameriki arhitekta, svojim stvaralatvom
obiljeio je zadnju deceniju XIX i prvu polovinu XX vijeka. Njegov stvaralaki opus
obuhvata preko 1400 djela. Projektovao je graevine razliitih namjena, od kuice za pse do
komleksnih projekata kakav je zgrada muzeja Gugenhajm (Guggenheim Museum). Jedna od
vanijih karakteristika njegovog stvaralatva je destrukcija tradicionalnog prostora, ime je
utemeljio novi ameriki arhitektonski izraz. Rajt je novom organizacijom omoguio osjeaj
udobnosti i veliine u fiziki smanjenom prostoru.

KLJUNE RIJEI: Prostor, tradicionalni prostor, kutija, destrukcija tradicionalnog

prostora, reorganizacija.

ABSTRACT:
Frank Lloyd Wright, a self-trained American architect, has marked by his creativity the last
decade of the 19th and the first half of the 20th century. His opus includes more than 1400
works. He designed buildings for various purposes, from kennels to intricate projects such as
the building of the Guggenheim Museum. One of the important characteristics of his work is
the destruction of the traditional area, which established a new American architectural
expression. Wright is a new organization provided a sense of comfort and size of the reduced
physical space.
KEY WORDS: space, traditional space, boxes, destruction of traditional space,
reorganization.

S A D R A J:

UVOD.............................................................................................................................4

UTICAJ INGL STAJLA (SHINGLE STYLE) NA FRENK LOJD RAJTA..............5

DESTRUKCIJA UNUTRANJEG PROSTORA..........................................................5

1

Destrukcija unutranjeg ugla....................................................................................5

Preklapanje prostorija..............................................................................................5

DESTRUKCIJA SPOLJANJEG UGLA.....................................................................6

DESTRUKCIJA PLAFONSKIH I PODNIH POVRINA..........................................6

ZAKLJUAK.................................................................................................................7

LITERATURA................................................................................................................8

1. UVOD

Destrukcija tradicionalnog prostora podrazumijeva reorganizaciju prostora kod graevina.

Rajt je uoio da se kua sastoji od zatvorenih kutija (prostorija), koje zajedno opet ine veu
kutiju (dom). Sebi je postavio zadatak da razbije tako organizovan prostor, stvarajui novi
koncept koji se odrie tradicionalne sobe-kutije. Ovaj novi koncept sadri nekoliko inovacija
koje u potpunosti mijenjaju organizaciju i izgled tradicionalne kue.
Rajtova destrukcija tradicionalnog prostora obuhvata:
destrukciju unutranjih ugova
destrukciju spoljanjih uglova
organizaciju plafonskih i podnih povrina u razliitim nivoima.
Novu organizaciju prostora Rajt je najvie primjenjivao u projektima porodinih kua koje
pripadaju Prerijskom Stilu.

DESTRUKCIJA TRADICIONALNOG ARHITEKTONSKOG PROSTORA FRENK

LOJD RAJTA

2. UTICAJ INGL STAJLA (SHINGLE STYLE) NA FRENK LOJD RAJTA

ingl Stajl je pokret u arhitekturi nastao u drugoj polovini XIX vijeka. Jedna od osobenosti
ovog stila bila je poveavanje otvora izmeu prostorija 1 i zamjena vrata sa arkama kliznim
vratima. Shingle Style, meutim, nije doveo u pitanje osnovni koncept prostora. (---) To nije
uticalo na organizaciju i nain korienja prostora. Ono to se dobilo bio je utisak
prostranosti (...). Ono to se izgubilo-bila je privatnost.2
Kod ingl Stajla osnova graevine bila je u obliku krsta. Rajt je i ovu karakteristiku esto
koristio u projektima Prerijskih kua . Meutim, ingl Stajl je bio samo polazite i inspiracija
za znaaje promjene kojima je Rajt stvorio jedan novi, prepoznatljivi stil.

3. DESTRUKCIJA UNUTRANJEG PROSTORA

Centar Rajtovih kua postaje ognjite. Ono tako i simboliki, i praktino postaje njen
najvaniji dio. Rajt povezuje prostorije koje se nalaze okolo ognjita. One vie nijesu potpuno
odvojene zidovima. Vie nijesu kutije. To su zajednike prostorije: dnevna soba, trpezarija,
hol, kuhinja, radna soba. Ali, za razliku od ingl Stajla, prostorije iako povezane nijesu u
potpunosti izgubile svoju intimu. Arhitekta ovo postie razgraivanjem zajednikog ugla dvije
prostorije i preklapanjem, stvaranjem zajednikog prostora tih arhitektonskih cjelina.
3.1. Destrukcija unutranjeg ugla
Rajt prostorije unutar kue projektuje tako to one nemaju oblik pravougaonika ili kvadrata.
Ako bi izgradio sve unutranje zidove, desilo bi se da jedna prostorija ulazi u drugu, i
oduzima njen prostor. Druga prostorija bi dobila izgled okrnjenog pravougaonika. Zato on taj
ugao, te djelove dva zajednika zida potpuno razgrauje, i tako povezuje prostorije.
3.2. Preklapanje prostorija
Razgraivanjem zajednikog ugla Rajt dobija dvije prostorije koje se preklapaju. Jedna
prostorija postaje dio druge i obrnuto. Prostor preklapanja se mogao koristiti i kao prolaz,
hodnik izmeu njih. Tako je jedan isti prostor dobio vie mogunosti korienja.
Iako naizgled jednostavan, ovaj Rajtov koncept je znaajan za razvoj moderne arhitekture.
Ipak, po svojim konanim posledicama, to je jedan od najvanijih otkria ikad nainjenih u
arhitekturi.3
4. DESTRUKCIJA SPOLJANLIH UGLOVA
1 Rajt je ovu ideju uzeo kao osnovu za razbijanja zatvorenosti prostora.
2 Milo R. Petrovi, Istorija moderne arhitekture knjiga 2/A, Beograd,
Arhitektonski fakultet, 1999, str.117.
3 Petrovi, n.d., str. 118.

Organizacija uklanjanja spoljanjih uglova graevine je bila znatno tea. U poetku, Rajt je
prvo postavljao staklena vrata za izlaze na terase u samim uglovima prostorije. Tako su vrata
terase praktino razgradila ugao, i vizuelno eliminisala prav ugao. Pogled se ne zaustavlja u
uglu, ve se nastavlja vani, ime je dobijena iluzija dubine.
U kasnijoj fazi, Rajt izbacuje oba zida u uglovima, i umjesto njih postavlja staklene ploe.
Ovim postupkom on nosivost graevine sa stubova na okovima prenosi na sredinje djelove
zidova, na koje se oslanjaju konzole terasa. Ovaj nain razgraivanja spoljanjih uglova
omoguava da unutranji prostor prodire u spoljanji. Tako se briu jasne granice spoljanjeg i
unutranjeg prostora.
Razgradnjom spoljanjih uglova zidovi su postali paneli, koje je Rajt mogao da pomjera kako
mu je odgovaralo i tako dobije funkcionalniji i vizuelno vei prostor.
Destrukcija spoljanjih uglova moda je najbolje uoljiva na projektu Kua na vodopadu
(Fallingwater), koju je Rajt projektovao za Edgara Kaufmana (Edgar Kaufmann).4

5. DESTRUKCIJA PLAFONSKIH I PODNIH POVRINA

Izbacivanjem uglova kue, i pretvarajem zidova u panele, Rajt ne zavrava destrukciju
tradicionalnog prostora, jer kutija ima i poklopac i dno. On je uvidio da visina plafona nema
svud istu funkciju. Zato projektuje graevine koje imaju dvije ili vie razliitih visina plafona.
Svakako sputanje plafona ima svoju funkcionalnu i estetsku opravdanost. Rajt plafone sputa
iznad trpezarijskog stola da bi dobio osjeaj vee intimnosti, ili iznad udaljenih, manje
svijetljenih prostora kako bi na tim povrinama instalirao rasvjetu. On plafone sputa na
prostorima koji nijesu predvieni za kretanje, e njihova visina nije toliko bitna.
Ni povrina poda nije izbjegla promjene u odnosu na tradicionalnu arhitekturu. Rajt podiui
povrinu poda za jedan stepenik, odvaja kupatila i spavae sobe, naglaavajui tako njihovu
privatnost.

4 U Kui na vodopadu Rajt je potpuno razgradio neke spoljanje uglove, pa ak i

neke zidove. Pod i plafon dnevne sobe su u stvari konzole koje prodiru u prirodu,
dok je jedna polovina prostorije samo pokretnim staklom odvojena od prirode.

ZAKLJUAK:
Rajt je u svojoj bogatoj karijeri stvarao arhitektonska rjeenja razliitog obima i
kompleksnosti. Projektovao je manje porodine kue, ali i urbanistike komplekse kakav je
Idealan grad (Broadacre City). Meutim, za njega nije bilo malih projekata. I u malim
graevinama, porodinim kuama, unosio je promjene iji znaaj najbolje vidimo kada ih
uporedimo sa tradicionalnom arhitekturom.
Za Rajta, kua je odraz ideje o porodinom ivotu. Zato se on i tako dugo bavio problemima
tradicionalne porodine kue. Uvidio je da organizacija doma po kanonima tradicionalnih
rjeenja ne izlazi u susret potrebama porodice. Taj problem nijesu rijeile ni arhitekte ingl
stajla. Oni su poveavanjem otvora izmeu prostorija u stvari dobili samo jednu veu kutiju.
Rajt je novim rjeenjima prostor prilagodio potrebama porodice. Iako je u sutini smanjio
prostor, poveao je iskorienost tog prostora. Svojim projektima je dokazao da je utisak
prostranosti bitan koliko i sama prostranost.

LITERATURA:
Petrovi R. Milo, Istorija moderne arhitekture knjiga 2/A, Beograd, Arhitektonski fakultet,
1999. godine.
Pischel Gina, Opa povijest umjetnosti 3, Zagreb, Mladost, 1975.
http://www.architekturtheorie.eu/archive/download/608/Skriptum%20Wright2.pdf? 5. Januar 2014. godine.