ENERGIA

ENERGIA
Lehen da bizi energiaren definizioa azalduko dugu.

Eta gero gauza hauek :

Energia motak :
Elektrikoa Argia :
Soinua :
Argi-energia Energia iturriak : Definizioa
Bero-energia Definizioa
Berriztagarriak Sorrera
Mekanikoa Sorrera
Berriztaezinak Ezaugarriak
Nuklearra Ezaugarriak
Gorputz motak

Eta azkenik galdera batzuk ia zenbat ikasi duzuen.

Energia eta energia motak
Energia da aldaketa sortzeko duen guztia. Aldaketa izan daiteke, zerbaiten
mugimendua aldatzea edo tenperatura igo edo jaistea.

Argi-energia:
Energia elektrikoa:
argiaren bidez
korronte
transmititzen da. Bero-energia:
elektrikoarekin
Eguzkiak edo beroa ematen duen
erlazionatuta dago.
bonbilla piztuak gauzak sortzen dute.
Halakoxea da
energia mota hori Adibidez, suak.
ekaitzetako
ematen dute.
tximista.

Energia mekanicoa: Energia nuklearra:

mugitzen ari den material batzuek Energia mota bat
gauzen energia da. beren osagaietan eraldatu egin
Ibaiko urak energia duten energia da eta daiteke eta beste
hori dute desintegratzen mota bateko energia
direnean lortzen da. bilakatu.
Uranioak duen
energia hori da.
 ENERGIA-ITURRIAK
Energia-iturri gizakiok energia lortzeko erabiltzen ditugun naturako
gauzak dira. Bi mota daude berriztaezinak eta berriztagarriak.
BERRIZAEZINAK : energia-iturri berriztaezinak amaitu ahal dira. Eta
sortzeko denbora handia behar da.

Gas naturala
petrolioa eratzean
Petrolioa sortzeko sortutako gasaren
urte asko behar nahastea da. Eretzen
ditu.Eta lurraldearen da eta etxeetan
barrualdean sortzen beroa emateko eta
da. elektrizitatea
egiteko erabiltzen
da.
 Milioika urte
behar dira ikatza
lortzeko.
Landareen
hondarrez osatuta
dago.Industrian
eta elektrizitatea
Mineral erradiaktiboak
eratzeko
energia nuklearra
erabiltzen da.
lortzeko elementuak dira.
Elektrizitatea sortzeko
zentraletan erabiltzen
dira.
Guri iruditzen zaigu hobeto izango
zela berriztaezinak ez erabiltzea hain
beste, asko kontaminatzen eta
gutziago erabili ahal dugu,baina
beharrezkoak dira.
Berriztagarriak : energia-iturri berriztagarriak era iraunkor eta naturalean
berritzen dira. Horregatik, ez dira inoiz agortzen. Gure inguruan dauzkagun
energia-iturri berriztagarri nagusiak hauek dira : ura, haizea, eguzkia eta
materia organikoa.
Materia organikoak
energia kimikoak dauka.,
Landare
-hondakinak,
biorregaiak sortzeko
erabil daitezke edota
zuzenean erretzeko

Eguzkiak argi-energia eta bero-energia

ematen ditu Lurrera. E-
nergia mota hori eguzki
-plaken bidez jaso daiteke.
Energia elektrikoa lortzeko erabili
daiteke,baita ura eta etxea berotzeko ere.
 Haizea mugitzen ari den
airea da. Beraz, energia
mekanikoa da. Haizea balia
daiteke eta energia
elektriko bihurtu erroten
bidez.

Ibaietan mugitzen hari

den urak energia
mekanikoa dauka. Energia
hori elektriko bihur
daiteke.
 ARGIA
Argia gorputz batzuek sortzen duten energia da. Ikusmenaren bidez hautematen
dugu. Gure planetako argi-iturri nagusia Eguzkia da;beste batzuk daude :bonbillak,
izarrak … Argiaren abiadura segundoko 300.000 km da. Materialetan argia nola den
ikusita bi multzotan banatzen dira: gorputz argidunak eta gorputz argi-gabeak.
•Gorputz argidunak berezko argia dute, eta naturalak edo artifizialak izan daiteke.
• Gorputz argi-gabeak ez dute berezko argia gorputz argidunen argia jasotzen dute.
Gorputz argi gabeak gardenak, zeharrargitsuak eta opakuak izan daiteke:
Gardenak: argi guztiari
pasatzen uzten diote. Ederto
ikusten da haietan zehar.

Zeharargitzuak: ez diote argi

guztiari pasatzen uzten. Haietan
zehar gauzak lauso ikusten dira

Opakuak: ez diote pasatzen

usten argiari; ondorioz, haien
zehar ez da ikusten eser.
Argia norabide guztietara doa. Argi izpiak lerro zuzenetan
doaz, baina gorputz bat jotzean norabidea aldatzen du.
Norabide aldaketak fenomeno batzuk eragiten dute : islapena
eta errefrakzioa.

Islapenean, gainazala jotzen duen argi izpiak izpi

erasotzaileak errebotatu eta izpi islatua bihurtuz itzultzen
da. Gorputz gehienak ez dute argi guztia jasotzen, baina
ispiluak bai.

Errefrakzioa da argi izpiaren norabide aldaketa, leku batetik

bestera pasatzean. Bi gauza arteko tartea zeharkatzen duen
argi izpia izpi erasotzailea deritzo. Eta norabidea aldatzen
duenari izpi errefraktatua
 LEIARRAK
Leiarrak iritzi zaien argia errefraktatzen duten gorputz gardenak dira.
Honako hauek izan daitezke :

Konbergenteak : puntu batean bilatzen dituzte argi izpiak eta errealitatea

baino irudi handiagoa eratzen dute (lupa, betaurrekoak …)

Dibergenteak : mota onetako leiarrek argi izpiak zabaltzen dituzte baino

errealitatean baino irudi txikiagoak eratzen dute.
Soinua da gorputzek bibratzean igortzen duten energia transmititzeko
modua.
Soinua sortzen da objektua osatzen duten partikulen bibratu eta soinu-
uhina eratzen dutenean.
Soinu-uhin hori onbjektuaren inguruko airean hedatzen da, gure
belarrira iritzi arte.
Belarria soinua entzuten du
Soinua 340m/s-ko abiadura hedatzen da airean barrena,eta 1500m/s-ko
abiadura urpean.
Soinuaren ezaugarriak dira intentsitatea, tonua, tinbrea
eta iraupena.
· Intentsitatea hautematen dugun soinuaren indarra da.
Gogorra edo ahula izan daiteke.
Intentsitatea dezibeliotan neurtzen da.
· Soinuaren tonuak soinu altu eta baxuetan bereizten
dira. Ezaugarri horren bidez bereizten ditugu musika -
tresna batek igortzen dituen notak .
· Iraupena soinuak irauten duen denbora da, eta soinu
labur eta luzeetan bereizten dira.
· Tinbrea intentsitate, tonu eta iraupen berdineko 2
soinu bereizteko ezaugarria da.
Soinua lerro zuzenetan hedatzen da. Baina soinu-uhinek oztopo batekin
topo egiten dutenean, islatu egiten dira , hau da, itzuli eta norabidea
aldatzen dute.
2 fenomenotan errepikatzen da soinua: oihartzunean eta erreberberazioan.

Gertatzen da soinua igortzen duen gauzaren eta islatzea eragiten

duen oztopoaren arteko tartea 17 metrotik gorakoa denean.

Halakoetan, igorritako soinua eta islatua zein bere aldetik iristen

dira gure belarrietara, eta argi bereiz ditzakegu.

Hala, mendi baten aurrean oihu egiten dugunean, oihartzuna entzun

dezakegu.
Erreberberazioa soinu-uhina igortzen duen
gauzaren eta islatzen duenaren arteko tartea 17
metrotik beherakoa denean gertatzen da.

Igorritako soinua eta islatua nahasia iristen dira

gure belarrietara.

Hutsik dagoen gela batean oihu egiten dugunean,

erreberberazioa gertatzen da.
1. Zer da energia?
a)Sortzeko gaitasuna duen guztia.
b)Aldaketa sortzeko gaitasuna duen guztia.
c)Aldaketa duen guztia.

2.Zerekin erlazionatuta dago energia elektrikoa?

a)Korronte elektrikoarekin.
b)Argiarekin.
c)Mugimenduarekin.

3.Zer dira energia iturriak?

a)Naturako elementuak eta ez dira inoiz ez amaitzen.
b)Naturako elementuak eta amaitzen dira.
c)Gizakiek energia lortzeko erabiltzen diren naturako elementuak.
4.Energia-iturri berriztagarriak hauek dira: ura, eguzkia, materia organikoa …
Zein falta da?
a)Ikatza
b)Ura
c)Haizea

5.Zenbat argi pasa ahal da gorputz zeharargitzuetan?

a)Guztia
b)Gutxi
c)Ezer ez

6. Nora joaten da argia?

a)Iparralderantz
b)Norabide guztietara
c)Mendebalderantz

7.Zenbat abiadura du soinua airean(a) eta lurrean(l)?

a)340m/s-koa(a) eta 1500m/s-koa(l)
b)340m/s-koa(a) eta 2500m/s-koa(l)
c)220m/s-koa(a) eta 1505m/s-koa(l)
8.Lupa bat zer motatako leiarra da?
a)Konbergentea
b)Dibergentea

9.Zer da hautematen dugun soinuaren indarra?

a)Iraupena
b)Intentsitatea
c)Tinbrea

10.Erreberberazioa soinu - uhina igortzen duen gauzaren eta islatzen duenean

arteko tartea zenbateko metrotik beherakoa denean gertatzen da?
a)15 metroetatik
b)16 metroetatik
c)17 metroetatik
Eskerrik asko
power point-a
ikusteagatik
Liburuko 50.orr.
Ikusi ahal duzu eta
gure power point-ko
3. diapositiban.
Begiratu 56.
orr.a EDO
GURE POWER
POINT-EKO 12.
DIAPOSITIBAN
EZ BADUZU SINESTEN
BEGIRATU 56. ORR. – AN
EDO GURE POWER POINT-KO
11. DIAPOSITIBAN.
 EZ
OKER
ZAUDE
BAINA BEGIRATU
ONDO 13.
DIPOSITIBAN!
BEGIRATU
ONDO 10.
DIAPOSITIBA
 BAI
OSO ONDO
Argia argi energiarekin
erlazionatuta dago ez
konorte energiarekin
50. orr. Ikusi ahal duzu eta
gure power point – ko 3.
diapositiban
Mugimendua ez da
energia mota bat.
50. orr. Ikusi ahal
duzu eta gure power
point – ko 3.
diapositiban
Amaitu ala ez amaitu ahal dira
52-53 orrialdetan ikusi ahal da eta
gure power poit- eko 4., 5., 6. eta
7. diapositibetan.89*
54. Orr.-aurkitu ahal
duzu
Edo power point-ko
8. orr.-ean.
55. orr. –an ikusi ahal
duzu edo power point-ko
9. diapositiban
Ondo begiratu ura ba
dago ipinita galderan.
Ikatza ez da energi iturri
berriztagarria.