T.C.

KAHRAMANMARA ST MAM NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

KAHRAMANMARA KAIT FABRKASINDA

RSK ANALZ

NEVRES DEMR

YKSEK LSANS TEZ

ORMAN ENDSTR MHENDSL ANABLM DALI

KAHRAMANMARA 2015

T.C.
KAHRAMANMARA ST MAM NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

KAHRAMANMARA KAIT FABRKASINDA

RSK ANALZ

NEVRES DEMR

Bu tez,
Orman Endstri Mhendislii Anabilim Dalnda
YKSEK LSANS
derecesi iin hazrlanmtr.

KAHRAMANMARA 2015

Kahramanmara St mam niversitesi Fen Bilimleri Enstits rencisi NEVRES

DEMR tarafndan hazrlanan KAHRAMANMARA KAIT FABRKASINDA RSK
ANALZ adl bu tez, jrimiz tarafndan 15 / 06 / 2015 tarihinde oy birlii / oy okluu
ile Orman Endstri Mhendislii Anabilim Dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul
edilmitir.

Prof. Dr. Ahmet TUTU (DANIMAN)

...

Orman Endstri Mhendislii Anabilim Dal - KS

Do. Dr. Hasan SERN (YE)

..

Orman Endstri Mhendislii Anabilim Dal - KS

Yrd. Do. Dr. Ali AML (YE)

...

Analitik Kimya Anabilim Dal - KS

Yukardaki imzalarn ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm.

Do. Dr. Mustafa EKKEL

Fen Bilimleri Enstits Mdr

...

TEZ BLDRM
Tez iindeki btn bilgilerin etik davran ve akademik kurallar erevesinde elde edilerek
sunulduunu, ayrca tez yazm kurallarna uygun olarak hazrlanan bu almada, alnt
yaplan her trl kaynaa eksizsiz atf yapldn bildiririm.

Nevres DEMR
(mza)

Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve
fotoraflarn kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunundaki hkmlere tabidir.

KAHRAMANMARA KAIT FABRKASINDA RSK ANALZ

(YKSEK LSANS TEZ)
NEVRES DEMR
ZET
Bu almada, kat endstrisinde ii sal ve i gvenlii asndan ortaya
kabilecek tehlike ve riskler analiz edilerek, bunlar kabul edilebilir seviyelerde
tutabilmek iin alnmas gereken nlemler belirtilmitir. Bylelikle uygulamada risk
analizinin orman rnleri ile ilgili bir sektrde nasl gerekletirildiine ilikin fikir
vermesi ve bundan baka alanlarda alacak olan ilgililere bir rnek tekil etmesi
amalanmtr. Uygulama alan olarak; Kahramanmara Kat Sanayi ve Ticaret Anonim
irketine bal fabrika seilmitir. Bu almada, 6331 Sayl Sal ve Gvenlii
Kanununda yer alan ve Kahramanmara Kat Fabrikasnda alan teknik personel ve
iilerin salk ve gvenliini ilgilendiren, i sal ve gvenlii bakmndan alma
ortamlarnda nemli grlen; grlt, k iddeti, scaklk, bal nem, titreim ve i ortam
gazlarnn (azot dioksit-NO2, kkrt dioksit-SO2, oksijen-O2 ve hidrojen slfr-H2S)
lmleri yaplmtr.
Yaplan lmler sonucunda; fabrikann ortalama grlt dzeyi ve k iddeti
srasyla 85,3 dB(A) ve 207,92 lux olarak bulunmutur. ABD ASHRAE standartlar baz
alnarak deerlendirildiinde iletmenin, alma ortam iin uygun scakla sahip olduu
tespit edilmitir. Ayrca iletmenin ou ksmnda bal nem miktar istenilen dzeydedir.
El- kol titreim lmleri ynetmelie gre istenen seviyededir. Hidrojen slfr gazna,
artma ksm hari dier blmlerde rastlanmamtr. letmenin oksijen seviyesi ii
sal ve gvenlii asndan ideal kabul edilen snr deerler (%19-25) ierisindedir.
letmede kkrt dioksit gazna rastlanmamtr.
Anahtar Kelimeler: Risk analizi, Kat fabrikas, sal ve gvenlii.
Kahramanmara St mam niversitesi
Fen Bilimleri Enstits
Orman Endstri Mhendislii Anabilim Dal, Haziran / 2015
Danman: Prof. Dr. Ahmet TUTU
Sayfa says: 78

RISK ANALYSIS IN KAHRAMANMARA PAPER MILL

(M.Sc. THESIS)
NEVRES DEMR
ABSTRACT
In this study, by analyzing occupational dangerous and risks that may occur in terms
of worker health and safety in the paper industry, and taking necessary precautions in order
to keep within acceptable levels were indicated. Thus, the application of risk analysis in a
sector related to forest products were performed to give an idea of how accomplished, and
it is intended to serve as an example which will work in the related field further.
Kahramanmara Paper Mill which belongs to Kahramanmara Paper Industry and Trade
Joint Stock Company was selected as the application area depends on the was selected. In
this study, based on the No. 6331 Occupational Health and Safety Act and technical staffs
and employees which work in Kahramanmara Paper Mill in addition to concerning the
health and security, and in terms of occupational health and safety which are important in
the work environment; noise, light intensity, temperature, relative humidity, vibration, and
indoor gas (nitrogen dioxide-NO2, sulfur dioxide-SO2, O2 and hydrogen sulfide-H2S) were
measured. As a result of measurements, the average noise level and the light intensities of
the factory were found as approximately 85.3 dB(A) and 207.92 lux, respectively. When
evaluated based on the U.S. ASHRAE standards, enterprise's operating environment was
found to be appropriate for the temperature. In addition, the relative humidity of the work
section was at the desired level. According to regulation, hand-arm vibration measurements
were at the desired level. Hydrogen sulfide was not observed except for the refining
section. The oxygen level of the work area was within the accepted limit values (%19-25)
in terms of worker health and safety. Sulfur dioxide was not observed in the any sections of
factory.
Key words: Risk analysis, Paper mill, Occupational health and safety.
Kahramanmara St Imam University
Institute for Graduate Studies in Science and Technology
Department of Forest Industry Engineering, June / 2015

Supervisor: Prof. Dr. Ahmet TUTU

Page Numbers: 78
ii

TEEKKR
Kahramanmara Kat Fabrikasnda Risk Analizi adl bu alma Kahramanmara
St mam niversitesi, Orman Fakltesi, Orman Endstri Mhendislii blmnde
yksek lisans tezi olarak hazrlanmtr.
Bu tez almas sresince engin bilgi ve tecrbelerinden faydalandm ve
almamn her aamasnda salad bilimsel katklardan dolay Prof. Dr. Ahmet
TUTUa, almalarm sresince bana yardmc olan hocam Do. Dr. Hasan SERNe
teekkr ederim.
Tez almalarmda kullanlan malzemelerin alnmasnda 2014/1-23YLS nolu
Bilimsel Aratrma Projesi (BAP) sayesinde katkda bulunan Bilimsel Aratrma Projeleri
(BAP) Koordinasyon Birim Bakanlna teekkr ederim.
Tm almalarm sresince gerektiinde sosyal yaantsndan feragat ederek bana
yardm eden, deerli gr ve fikirlerini benimle paylaan Orman Mhendisi Ergin
aatay ANKAYAya teekkrlerimi bir bor bilirim.
Tez almamz srdrrken bizlere kaplarn aan Kahramanmara Kat Fabrikas
yneticilerine ve alanlarna Orman Endstri Mhendisi Bekir YEMENe Orman
Endstri Yksek Mhendisi Sadk GLTEKNe, Orman Endstri Mhendisi Umut
SAKILARa ve Orman Endstri Mhendisi Mehmet ehmuz ETNKAYAya
yardmlarndan tr teekkr ederim.
El-kol titreim lm cihaz temininde bizlere yardmc olan Bartn niversitesi
Orman Fakltesi retim yesi Yrd. Do. Dr. Kenan MELEMEZe teekkr ederim.
Hayatm boyunca benden maddi ve manevi desteklerini hibir zaman esirgemeyen
canm babama, biricik aileme ve tezim sresince bana dualaryla destek olan manevi
kardeim Samet AHANa sonsuz teekkr ederim.

iii

Sayfa No
NDEKLER
ZET......................................................................................................................................i
ABSTRACT...........................................................................................................................ii
TEEKKR..........................................................................................................................iii
NDEKLER.....................................................................................................................iv
EKLLER DZN...............................................................................................................vi
ZELGELER DZN........................................................................................................vii
SMGELER VE KISALTMALAR DZN........................................................................viii
1

GR..............................................................................................................................1
1.1 Kahramanmara Kat Fabrikas..............................................................................2
1.2 Sal ve Gvenlii.............................................................................................6
1.2.1 Dnyada SG...........................................................................................10
1.2.2 Trkiyede SG.........................................................................................10
1.2.3 SGnin iveren asndan nemi.............................................................11
1.2.4 SGnin alanlar asndan nemi........................................................12
1.2.5 SGnin ekonomik adan nemi.............................................................12
1.2.6 SGnin sosyal adan nemi...................................................................12
1.2.7 Risk deerlendirmesi ve risk deerlendirme yntemleri......................13
1.2.7.1 Nitel risk deerlendirme metotlar...........................................13
1.2.7.2 Karma risk deerlendirme metotlar........................................13
1.2.8 kazas ve meslek hastalklar...............................................................21
1.2.8.1 kazas kavram.......................................................................21
1.2.8.2 kazas nedenleri......................................................................22
1.2.9 Meslek hastalklar...................................................................................27
1.3 Fiziksel ve Kimyasal Risk Etmenleri.....................................................................29
1.3.1 Fiziksel risk etmenleri..............................................................................29
1.3.1.1 Grlt........................................................................................29
1.3.1.2 Scaklk, bal nem ve hava akm (termal konfor).................31
1.3.1.3 Titreim.......................................................................................33
1.3.1.4 Basn..........................................................................................35
1.3.1.5 Aydnlatma..................................................................................35
1.3.1.6 Radyasyon...................................................................................37
1.3.2 ve d ortam gazlar (kimyasal risk etmenleri)..................................38
1.3.2.1 Hidrojen slfr.............................................................................38
1.3.2.2 Azot dioksit...................................................................................39
1.3.2.3 Kkrt dioksit..............................................................................39

NCEK ALIMALAR.............................................................................................40

MATERYAL ve METOT..............................................................................................43
3.1 Materyal.................................................................................................................43
3.2 Metot......................................................................................................................43
3.2.1 L tipi matris (5x5) metodu.......................................................................44
3.2.2 Grlt lm........................................................................................46
3.2.3 Ik iddeti lm....................................................................................46
3.2.4 Scaklk lm.........................................................................................47
iv

3.2.5 Bal nem lm.....................................................................................48

3.2.6 Titreim lm........................................................................................49
3.2.7 ortam gazlarnn lm.....................................................................50
4

BULGULAR VE TARTIMA......................................................................................52
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6

Grlt lmlerine Ait Bulgular.........................................................................52

Ik iddeti lmne Ait Bulgular.......................................................................55
Scaklk ve Bal Nem lmlerine Ait Bulgular.................................................57
El Kol Titreimi lmne Ait Bulgular...............................................................59
Ortam Gazlar lmlerine Ait Bulgular...........................................................60
Kazalarna Yol Aabilecek Olan Tehlike ve Risklere Ait Bulgular....................62

SONULAR.................................................................................................................68

KAYNAKLAR.....................................................................................................................73
ZGEM.........................................................................................................................78

EKLLER DZN
ekil 1.1 PM1 Kat makinas.............................................................................................3
ekil 1.2 PM2 Kat makinas.............................................................................................3
ekil 1.3 Kahramanmara Kat Fabrikasnda i ak emas.........................................4
ekil 1.4 Kahramanmara Kat Fabrikas.......................................................................6
ekil 1.5 Kat Fabrikas iinden bir grnt...................................................................6
ekil 1.6 SG kltr oluum aamalar............................................................................8
ekil 1.7 Be admda risk deerlendirmesi dngs.......................................................14
ekil 1.8 Olaslk-iddet diyagram..................................................................................17
ekil 1.9 Tehlike tanmlama ve risk deerlendirme program ak emas...................20
ekil 3.1 Grlt lm cihaz..........................................................................................46
ekil 3.2 Ik iddeti lm cihaz.....................................................................................47
ekil 3.3 Scaklk lmnde kullanlan termometre.....................................................48
ekil 3.4 Bal nem lm cihaz.......................................................................................48
ekil 3.5 Titreim lm cihaz..........................................................................................49
ekil 3.6 El-kol titreiminin lm.................................................................................49
ekil 3.7 Hidrojen slfr gaz lm cihaz......................................................................50
ekil 3.8 Azot dioksit, kkrt dioksit ve oksijen gazlar lm cihaz..........................51

vi

ZELGELER DZN
Sayfa No
izelge 1.1 kazas nedenleri...........................................................................................24
izelge 1.2 2009-2012 yllar arasnda meydana gelen lml i kazas ve ii saylar
istatistii.........................................................................................................24
izelge 1.3 itme yetenei kayb .....................................................................................31
izelge 1.4. Kat ve kat mamulleri ile ilgili endstriyel aktiviteler ve el sanatlar
iin aydnlatma miktarlar..........................................................................37
izelge 3.1 kazalarnn ihtimal (olaslk) skalas.........................................................44
izelge 3.2 kazalarnn etki/zarar-sonu skalas.........................................................44
izelge 3.3 kazalarnn risk matrisi..............................................................................45
izelge 3.4 nlem srasna gre alnacak karar ve yaplacak eylemler........................45
izelge 4.1 Grlt lmlerine ait bulgular..................................................................54
izelge 4.2 Ik iddeti lmne ait bulgular.................................................................56
izelge 4.3 Scaklk ve bal nem lmne ait bulgular...............................................58
izelge 4.4 El-kol titreimine ait bulgular........................................................................59
izelge 4.5 ortam gazlar lmne ait bulgular........................................................61
izelge 4.6 letmede olas i kazalarna yol aabilecek olan riskler ve tehlikeler.......64

vii

SMGELER VE KISALTMALAR DZN

0

: Santigrat Derece

A.

: Anonim irketi

ABD

: Amerika Birleik Devletleri

ASHRAE

: American Society Of Heating And Air-Conditioning Engineers (Amerikan stma

soutma ve hava artlandrma mhendisleri birlii)

CH4

: Metan

CNC

: Computer Numerical Control (bilgisayar saysal denetimi)

CO2

: Karbondioksit

dB(A)

: Desibel

DIS

: Draft International Standart (taslak uluslararas standart)

DNA

: Deoksiribo Nkleik Asit

DSE

: Gsterim Ekran Cihaz

EKT

: El-Kol Titreimi

gr

: Gram

H2S

: Hidrojen Slfr

Hz

: Hertz

ILO

: Uluslararas alma rgt

ISO

: International Standart Organization (uluslararas standart organizasyonu)

SG

: Sal ve Gvenlii

viii

kHz

: Kilohertz

KKD

: Kiisel Koruyucu Donanm

Klux

: Kilolks

KOB

: Kk ve Orta Byklkteki letmeler

LCD

: Liquid Crystal Display (Sv Kristal Ekran)

LEX

: Gnlk Grlt Maruziyet Dzeyi

lux

: Lks

m/s2

: Metre/SaniyeKare

m2

: Metrekare

MAK

: Msaade Edilen Azami Konsantrasyon

mm

: Milimetre

mPa

: Mega Paskal

MYO

: Meslek Yksek Okulu

N/cm2

: Newton/Santimetrekare

NO2

: Azot Dioksit

O2

: Oksijen

OHSAS

: Occupational Health And Safety Assessment Systems (i sal ve gvenlii

ynetim sistemleri)

OSGB

: Ortak Salk Gvenlik Birimi

ppm

: Parts Of Per Million (milyonda bir)

Ra

: Renksel Geri Verim Deeri

SO2

: Kkrt Dioksit

TSE

: Trk Standartlar Enstits

TVT

: Tm Vcut Titreimi

UGRL

: Unified Glare Rating Limit (birletirilmi parlama derece snr)

Uo

: Aydnlatma Dalm Dzgnl

USB

: Universal Serial Bus (evrensel seri veriyolu)

: Volt

ix

WHO

: Dnya Salk rgt

GR
18. yzylda Sanayi Devriminin etkisiyle balam olan sanayileme hareketleri

sonucu toplumlarn yaplar deimeye balam ve bununla birlikte teknolojik ilerlemeler

ivme kazanmtr.
Sanayi devrimi bir yandan insan emeine ve alma artlarna ilikin byk ve
kkl deimelere yol aarken dier yandan da ii kesiminin alma ve yaama
koullarnn deimesinde ve arlamasnda rol almtr. Balangta fazla nemsenmeyen
retken faktr olan alanlarn sal ve gvenlii ile ilgili sorunlar, iyerlerinde alma
hayatn, emek bana den haslay ve iletmeyi tehlikeye sokmasyla nem kazanmtr.
Bu balamda endstrileme abalarnn bir sonucu olarak ortaya kan bu konu alan
kesimin tmn ilgilendiren bir problem haline gelmitir. grenleri ve iverenleri
ekonomik, sosyal ve psikolojik ynlerden etkileyen bu problem tm dnyada olduu gibi
endstrileme aamasnda bulunan lkemiz iin de nemli derecede igc, i gn
kayplar ve byk boyutlarda ekonomik zararlara yol aan bir problem haline gelmitir
(Aydn, 2012).
Bu balamda yaplan almalar, alanlarn salk ve gvenliklerini ilgilendiren
sorunlarn, retimin kanlmaz sonular olmadn, gerekli tedbirlerin alnmas
durumunda nlenebileceini, iyerlerinde alma dzenini ve artlarn ieren kural ve
kanunlarn yrrle girmesi gerekliliini ortaya karmtr. Yaplan almalar ve
aratrmalar sonucu soruna daha bilimsel yaklalm ve ii sal ve gvenlii kavram
ortaya kmtr (Aydn, 2012).
Teknolojik gelime ve sanayileme srecinin youn bir ekilde yaanmas sebebiyle
her gn alma alanlarna giren yeni i kollar, teknoloji ve makinalarla birlikte yeni
zmlerin gereklilii gndeme gelmektedir.
Hzla gelien ve deien teknoloji ile modern makina ve aletlerin retime katks
Trkiye ekonomisine son derece yararlar salamakla birlikte i kazalar ve meslek
hastalklarnn artmas kanlmaz bir gerek olarak ortaya kmaktadr (Aydn, 2012).
Dolaysyla i sal ve gvenlii sorunlarnn fazlaca ortaya kt i kollarndan biri
olan Kat ve Karton retimi i kolu olmas, konunun nemini bir kat daha artrmakta ve
yaplmas gereken bir alma olarak karmza karmaktadr.

 gvenlii ve sal asndan risk faktr yksek olan Kat ve Karton retimi
sanayiinde i sal ve gvenlii uygulamalarnn uygulamaya geirilmesi hem baz
pazarlarda ayrcalk salayacak, hem de personelin alma ve gvenlik artlar
iyiletirilerek motive edilmi personelin retkenliini artracak ve rettii rnn kalitesini
byk bir miktarda etkileyecektir.
Bu tez almasnn amac, i sal ve gvenlii hakknda temel oluturan bilgilerin
verilmesi, Kat ve Karton retimi kurulularnda i sal ve gvenlii asndan
problemlere yol aan olumsuzluklarn belirtilmesi, Kahramanmara Kat Fabrikasnda i
sal ve gvenlii ynnden problem tekil edebilecek, grlt, aydnlatma, i ortam
scakl, bal nem, el-kol titreimi ve i ortam gazlarnn lmlerinin yaplarak
deerlendirilmesi, L Tipi Matris Yntemiyle risk analizi yaplarak i kazalarna yol
aabilecek etkenlerin tespit edilmesi ve gerekli nlemlerin alnmasn salamaktr. Bu
amala Kahramanmara Kat Fabrikasnda lm ve deerlendirmeler yaplmtr. Bu
lm ve analizlerin sonular 6331 sayl Sal ve Gvenlii Kanunu dikkate alnarak
deerlendirilmitir. Ayrca bu almann dier Orman Endstri sanayi kollarna rnek
tekil etmesi de hedeflerimiz arasndadr.
1.1

Kahramanmara Kat Fabrikas

Kahramanmara Kat Sanayi ve Ticaret Anonim irketine bal fabrika 1988 ylnda

Kahramanmarata kurulmutur. Faaliyetine 1989 yl sonunda 40.000 ton/yl kapasiteli

ekil 1.1de gsterilen PM I kat makinesi ile oluklu mukavva katlar reterek
balamtr. Fabrika, 30.000 msi kapal olmak zere 200.000 m alan zerine kurulmutur.
1997 ylnda ekil 1.2de gsterilen PM II kat makinesinin retime katlmasyla gri
karton retimine de balanmtr. Ayn yl ierisinde PM I kat makinesinin
modernizasyon yatrm ile hem kalite arttrlm hem de toplam kapasite 150.000 ton/yla
karlmtr (URL-1).

ekil 1.1 PM1 kat makinas (Leblebici, 2007)

ekil 1.2 PM2 kat makinas (Leblebici, 2007)

letmede 5 adet Orman Endstri Mhendisi, 3 adet Makine Mhendisi, 2 adet
Kimya Mhendisi, 3 adet Elektrik Elektronik Mhendisi, 2 adet evre Mhendisi, 1 adet
Endstri Mhendisi ve 1 adet Kalite Mhendisi olmak zere toplam 17 adet mhendis
almaktadr.
Hamur hazrlama ksmnda 7 adet Kepe Operatr, 7 adet Pulper Operatr, 4 adet
Saha Meydancs, 4 adet Kimyasal Madde Hazrlama Ustas ve 5 adet Hamur Hazrlama
Ustas almaktadr. Kat makinalarnn bulunduu ksmlarda 7 adet Elek Operatr, 7
adet Kurutma Operatr ve 7 adet Makinist grev yapmaktadr. Bobin kesme
makinalarnda 7 adet Bobin Kesme Ustas, 7 adet Bobin Kesme Yardmcs ve 7 adet Ebat
Dilme Ustas almaktadr. Sevkiyat ksmnda, ykleme blmde 12 adet ii
almaktadr. Laboratuvarda 12 adet ii, artma ksmnda 7 adet ii, enerji santralinde 15
adet ii ve idari-mali iler blmnde 30 adet ii almaktadr. Ayrca 20 adet Makine
Bakm Personeli ve 20 adet de Makine Montaj Personeli bulunmaktadr.
3

letme, 2004 ylnda retime geen co-generation sistemi ile kendisine yetecek
elektrik enerjisini ve buhar tketimini ekonomik bir ekilde retmektedir. Gnlk elektrik
retimi 6 Megawatt olup kendi ihtiyacnn %65-70ini karlamaktadr. Yakn zamanda
ikinci trbin de faaliyete alnacaktr (Leblebici, 2007). Kahramanmara Kat Fabrikasnda
i ak ekil 1.3de gsterildii gibidir.

Hurda Sahas
PULPER
z
mi
Te

t
Rejec

Junk Trap
Temiz
Hydra Purge
Temiz

Pulper

Trommel

A HATTI

B HATTI

Kum Tutucu

Kum Tutucu

1.Nolu Opticsreen

UVK 500

2.Nolu Opticsreen

UVCK 500

UVK 400
Elek

Dikey Elek
nce Kum
Tutucu
Makine Bte
Tem
iz

UVCK 400
Temiz

Dikey Elek
Makine Bte

FNKKirli
100

FNK 100
Kirli

Float Purger, Pulper

PM I
ekil 1.3 Kahramanmara kat fabrikasnda i ak emas

Yarkl

Pulper

Re
jec
t

iz
Tem

ct

nce Kum Tutucu

je
Re

Temiz

Float Purger

(ekil 1.3n devam)

PM I
Makine Bte
Seviye Kasas
Kiliner (Cleaner)
A1, A2, A3 Kilineri

Kirli

FMZ

B1, B2 Kilinerii
Selektifayner

Hamur Kasas

Kirl
i

iz
Tem

Flotasyon

Cetvel Az

YA KISIM

Etek
Pickup ve B Nip
1. Pres
Jumbo Pres
1. Slalom Grup
2. Slalom Grup
3. Slalom Grup
4. Slalom Grup

KURU KISIM

Size Pres
5. Slalom Grup
6. ve 7. Slalom Grup
Mal Sarc
Ebat Kesme
Mamul Ambar

Sevkiyat

Kahramanmara kat fabrikasnn genel grnm ekil 1.4de gsterildii gibidir.

ekil 1.5de fabrika ierisinden bir grnt verilmitir.

ekil 1.4 Kahramanmara kat fabrikas (URL-1)

ekil 1.5 Kat fabrikas iinden bir grnt (Demir, 2015)

1.2

Sal ve Gvenlii
Abraham Maslowun ihtiyalar hiyerarisinde insan ihtiyalarn tanmlamtr. Bu

tanma gre ihtiyalar sonsuzdur ve her ihtiya karlandka bir sonraki ihtiya ortaya
kmaktadr. Ancak insann ihtiyalarn giderebilmesi veya haklarn kullanabilmesi iin
ncelikle onun yaama hakknn gvence altna alnm olmas gerekir. Bu gvence
karlandktan sonra dier haklar iin mcadele edilebilir veya onun gerekletirilebilmesi
ynnde aba sarf edilebilir ( Erginba, 2010).
6

Yaayan her insann hayat kutsaldr. Irk, soy, inan, cinsiyet, ya, meslek fark
gzetilmeksizin herkesin yaam hakk en yksek dzeyde gvence altna alnmaldr
(Erginba, 2010).
Gnmzde hzla gelien sanayileme ile birlikte teknolojinin gelimesi, igcne
olan ihtiyacn azalmas ve yeni ynetim modelleri dikkat ekmektedir. Gelien yeni
ynetim anlaylar hiyerarik yaplanmadan yatay organizasyonlara, sermayenin yaratt
gten bilginin yaratt gce, ulusal snrlarn iinden kp global pazarda faaliyetlerini
srdrmeye ve takm odakl almaya ynelmektedir. Gerekleen bu nemli deiiklikler,
gvenlik ynetimi anlaynn da deiimine sebep olmaktadr. Bu srete, i sal ve
gvenlii kavramnn da yeni bir anlam kazanmas gndeme gelmektedir (Glen, 2004).
gvenlii; i grenlerin (alanlarn) iyerinde iin yrtlmesi ile ilgili olarak
meydana gelen tehlikelerden bedensel ve ruhsal olarak zarara uramamalar iin alnmas
gereklilii bulunan hukuki, teknik ve tbbi nlemlere ynelik sistemli almalar olarak
tanmlanmaktadr (Uak, 2011).
Tehlike, insanlarn yaralanmas, hastalanmas, maln veya malzemenin zarar grmesi,
iyeri ortamnn zarar grmesi veya bunlarn birlikte gereklemesine sebep olabilecek
potansiyel kaynak veya durumdur. Risk, tehlikeli bir olayn meydana gelme olasl ile
sonularnn bileimidir (URL-3).
sal ve gvenlii (SG) ise; iyerinde iin yrtlmesi srasnda eitli
faktrlerden kaynaklanan sala zararl durumlara kar nlem almak amacyla yrtlen
bir takm sistemli ve bilimsel almalar kapsayan bir btn olarak tanmlanmaktadr
(Tapnar, 1996).
SGnin konusu; iyerlerinde iin yrtlmesi srasnda doabilecek olumsuz
koullardan iiyi korumak, retimin srekliliini salamak, iletmenin ve retimin
gvenliini salamak ve verimlilii artrmak iin yaplan almalar iermektedir. Ksaca
SG; toplum iin sosyolojik, psikolojik ve ekonomik boyutlar ve etkileri olan, toplumun
hem bugnn hem de geleceini etkileyen bir alan olarak karmza kmaktadr (Demir,
2010).
in yaplmasndan doan tehlikelerin ortadan kaldrlmas veya azaltlmas iin
gerekli yollarn aratrlmas ve bu yolda getirilen hkmler ile alnan veya alnacak olan
tedbirler SGnin ieriini oluturur. Ayrca bu konuda alan korumak amacyla iverene
baz ykmllkler de getirilir. SG politikalar, SG kltrn oluturma ve gelitirme
7

aralardr. SG politikalarnn temel ve birincil hedefi, nleme ve koruma olmaldr (Alper,

2005). SG kltr oluum aamalar ekil 1.6da gsterildii gibidir.

Sanayi Toplumu Kltr

alma Hayat ve
Kltr

SG Kltr

ekil 1.6 SG kltr oluum aamalar (Alper, 2005)

yerinde salklarnn ve yaamlarnn korunup gvence altna alnmas alanlarn
en temel haklarndan birisidir. Aslnda uygun artlarda alma gvenli alma demektir.
alma koullarndaki genel bir iyilemenin paras olarak SGnin gelitirilmesi yalnzca
iilerin salk ve gvenlikleri bakmndan deil, verimlilie katk bakmndan da nemli
bir strateji oluturmaktadr. Salkl iilerin ilerine daha fazla motive olmalar, ilerinden
fazla tatminlik duymalar; daha kaliteli rn retilmesine ve hizmet verilmesine katk
salarken bununla beraber kiilerin ve toplumun yaam kalitesi de bu oranda ykselecektir.
Bu balamda SG alannda hem kalc hem de tatmin edici sonular alnabilmesi iin her
lke, sonrasnda iveren, almadan kaynaklanan ve iin yrtlmesi srasnda meydana
gelen kazalar ile hastalklar nlemeye ynelik tutarl ve uygulanabilir bir politika
oluturmakla ykmldr (Alli, 2001).
yeri kltrnn ekillenmesinde, st grup yneticilerin direktif verme,
dllendirme, bask altnda tepkilerini kontrol edebilme tarzlar aktif rol almaktadr. Bu
durumdan mtevellit st grup yneticiler, gvenlik davranlarnn temelini ve dolaysyla
da iyerinin gvenlik performansn ekillendirirler. yerindeki kazalarnn azaltlmas ile
ilgili bir gvenlik kltr yaklam iyerinde rol alan sosyal glerin nemini
vurgulayacak, bir btn olarak iyeri kltrn oluturan bu sosyal gler ayn zamanda
8

iyerindeki salk ve gvenlik konusunda almalarn bilinalt oluumlarn, anlaylarn

ve davranlarn ekillendirecektir (Atay, 2006).
SG anlaynn zihinlerde yer edip benimsenmesi olduka nemlidir. yerlerinde
alanlara deiimi empoze etmek yerine, deiimin iinde yer almalarn salamak ok
daha faydal olacaktr. Sadece yksek bir gvenlik performansna sahip olan rgtlerde
bar nitelikteki ii ve iveren ilikilerinden bahsetmek mmkndr. ilerin dikkat
ekici dnce ve grleri nemsenmeli, ii katlm ve gvenli davran desteklenmeli,
i kazalar ve yaralanmalarla ilgili veriler toplanp analiz edilmeli, i gvenlii farkndal
gelitirilmeli ve desteklemelidir. Bylelikle iilerin motive olarak i doyumuna ulamalar
gerekleebilir. Bu konuda tam katlmn salanmas gereklidir. Sonu olarak alanlarn
salk ve gvenlik konularndaki bilgi dzeyleri artm olacaktr (Demir, 2010).
SG almalarnn amalar; alanlar korumak, retim ve iletme gvenliini
salamak ve artrmak olmak zere balk halinde toplanabilir (Tapnar, 1996).
alanlar korumak: Sanayilemenin, insanlara salad yararlarnn yannda baz
sakncalar da vardr. Makineleme ve sanayileme akm, insanlarn byk bir blmn
hzla oalan ve gelien fabrikalarda tehlikeyle i ie yaamak zorunda brakmtr. Bu
dorultuda alanlar korumak SG almalarnn esas amacn oluturmaktadr. SG,
alanlar iyerinin olumsuz etkilerinden korumak, rahat ve gvenli bir ortamda
almalarn salamak, bir baka deyile alanlar i kazalar ve meslek hastalklarna
kar koruyarak ruh ve beden btnlklerinin salanmasn amalamaktadr. Bu ama tek
bana ynetimin deil, ayn zamanda alanlarn da amac haline gelmelidir (Tapnar,
1996).
verenin hizmet szlemelerine gre; iverenin, i grene kar birinci borcu cret
demek ve ikinci borcu da alan i kazalarna ve meslek hastalklarna kar korumak ve
gzetmek olmaldr (Tapnar, 1996).
retim gvenliini salamak: Bir iyerinde retim gvenliinin salanmas
beraberinde verimin artmasn getireceinden zellikle ekonomik adan son derece nem
tamaktadr. ilerin korunmasyla meslek hastalklar ve i kazalar sonucu ortaya kan
igc ve i gn kayplar azalrken retimin sreklilii de korunmu olacaktr. Ayrca
daha salkl ve gvenli alma ortamnn iiye verdii gvenle i veriminde art olmas
muhtemeldir. Baz aratrmalar sonucu verimlilii artrmak iin yaplan almalarn i

gvenliinin salanmas yolunda yaplan almalarla benzerlik gsterdii tespit edilmitir

(Tapnar, 1996).
letme gvenliini salamak: yerlerinde alnacak tedbirler, iletmeyi tehlikeye
drebilecek durumlar ortadan kaldracandan iletme gvenlii de salanm olacaktr
(Tapnar, 1996).
gvenliini salama yntemleri retimi engellemeyecek ve verimlilii
azaltmayacak nitelikte olmaldr. Ayrca i kazalarnn azald lde maliyetlerde de
d salanr. Maksimum verimlilik, minimum i kazas ile mmkndr (Genler, 2007).
letmede i gvenlii kontrol altnda tutulduka, beraberinde iletme gvenlii de
salanm olur. gvenliinde meydana gelebilecek bir zayflk, iletmeyi gvenliini
tehlikeye atacak geri dn zor olan zararlarla kar karya brakabilir (Genler, 2007).
1.2.1 Dnyada SG
SG olgusunun asl ortaya k Endstri Devrimi ile birlikte olmakla birlikte, ilk
ortaya k ok daha eski tarihlere, Mezopotamya Krallklarna kadar dayanmaktadr.
Msrda piramitlerin yapm srasnda SG ile ilgili dzenlemelere rastlanm, zellikle 2.
Ramses dneminde piramitlerin inasnda grevli iiler iin endstriyel salk servisi
kurularak dzenli salk hizmetleri verildii tespit edilmitir. 17. yzylda ise Bernardino
Ramazzini isimli bir talyan hekim SG konusundan ve SGye bal olarak gelien
hastalklardan bahsetmitir. Ramazzininin ortaya koyduu pek ok gr gnmzde hala
geerliliini korumaktadr. Bu adan Ramazzini, ada anlamda SGnin kurucusu olarak
kabul edilir. Ancak SG konusunda gerek ve en ada anlamdaki deiim Endstri
Devrimi ile birlikte olmutur (Erginba, 2010).
Endstri Devrimi ile birlikte retimde makineleme ve teknoloji kullanmnn
giderek artt, toplumsal dnmn hz kazand, mevcut oluumlarn deerlerini
yitirdii ve alanlarn korunmasz kald srete, insan sal ve gvenliini korumaya
ynelik yaplan uygulamalar ve alnan nlemler balang niteliinde saylabilir (Erginba,
2010).
1.2.2 Trkiyede SG
SGnin lkemizdeki tarihsel geliimi dnyadaki tarihsel geliiminden farkllk
gstermektedir (Aydn, 2012).

10

Yaplan dzenlemeler incelendiinde SG ile ilgili ilk dzenlemelere 1865 ylnda

karlan Dilaver Paa Nizamnamesinde yer verildii grlmektedir. Nizamnamede,
sanayi blgelerindeki alma koullarnn dzenlemesine gidilmesi, yresel hizmet
verecek doktorlarn istihdam edilmeye allmas ve iilerin tedavi ve istirahatleri gibi
konular zerinde younlalmtr. 1869 ylnda karlan Maadin Nizamnamesinde ise;
iverenlerce i kazalarna kar nleyici ve koruyucu tedbirlerin alnmas, madenlerde
doktor ve gerekli ilalarn bulundurularak i srasnda kazaya urayan iilere ya da bu
iilerin hayatlarn kaybetmeleri durumunda, ailelerine tutar yarg tarafndan tespit
edilecek bir dentinin yaplmas planlanmtr (Erginba, 2010).
1921 ylnda karlan 151 sayl Ereli Havza-i Fahmiye Maden Amelesinin
Hukukuna Mteallik Kanun bu dnemde gerekletirilen dzenlemelerden en nemlisidir.
lkemizde ilk kez gnlk alma sresinin 8 saat ile snrlandrlm olmas bu yasa ile
salanmtr. Ayrca yine ayn ylda Amele Birlii kurulmutur. Bu kurulu ayn zamanda
iiler asndan ilk sosyal gvenlik birlii kuruluudur. Bunun ardndan, 1923 ylnda
Birinci ktisat Kongresinde alanlarn korunmasna ynelik bir dizi kararlar alnmtr.
Gnlk alma sresinin 8 saat ile snrlandrlmas, dernek ve sendika hakknn
salanmas, gece mesaisinin azami 4 saat olmas, maden iyerlerinde gnlk alma
sresinin 6 saati gememesi, 18 yandan kklerin madenlerde altrlmamas, kadn
alanlara analk halinde eitli haklarn tannmas alnan kararlardan bazlardr. Bu
kongrede, iyerlerinde alanlarn salk ve gvenliklerini korumaya ynelik olan ve ou
gnmzde halen geerliliini srdren kararlarn alnm olduu grlmektedir (Aydn,
2012).
1926 ylnda Borlar Kanunu, 1930 ylnda Belediyeler Kanunu ve Umumi
Hfzshha Kanunu gibi kanunlar karlmtr. Bu kanunlar takiben 1937 ylnda 3008
sayl Kanunu karlmtr. Bunun ardndan ise 1971 ylnda ikinci i kanunumuz olan
1475 Sayl Kanunu yrrle girmitir. Ardndan 2003 tarihinde 4857 Sayl
Kanunu karlmtr. Ardndan 2013 ylnda yeni dzenlemelerin yapld 6331 Sayl
Sal ve Gvenlii Kanunu karlmtr halen yrrlkte olan bu kanun tm kamu ve
zel sektr alanlarn kapsamaktadr (Aydn, 2012).
1.2.3 SGnin iveren asndan nemi
alanlarn iyerlerinde ortaya kabilecek olas tehlikelerden (i kazas ve meslek
hastalklarndan)

korumak

ve

gvenli

bir

11

alma

ortam

salamak

iverenin

ykmlldr. Bu, iveren asndan sadece kanuni bir zorunluluk deil, insani bir grev
olarak da alglanmaldr (Durdu, 2006).
letmelerin i sal ve gvenliini salamaya ynelik yapacaklar harcamalar
kukusuz retime yklenerek maliyetlerin ykselmesine sebebiyet verecektir. Ancak uzun
vadede, yaplan bu yatrmlarn getirisi i kazalar ve meslek hastalklarnn oluturaca
kayplarn gtreceklerinden daha fazla olmayacaktr (Durdu, 2006).
1.2.4 SGnin alanlar asndan nemi
SG konusunun kapsad en nemli kesim de iyerlerindeki alanlardr. alan
iyerinin olumsuz etkilerinden korumak, rahat ve gvenli bir ortamda almalarn
salamak, onlar i kazas ve meslek hastalklarna kar koruyarak ruh ve beden
salklarn korumak, i sal ve gvenlii almalarnn en nemli amalarndan biri
olmutur (Demir, 2010).
Gvenlik nlemleri alnm bir iyerinde almak her eyden nce iinin ruhsal
ynden gvenli ve salkl olmasn beraberinde getirir. alan verimli bir biimde
alarak retim srecine katk salayacaktr. Aksi takdirde gvenli olmayan bir iyerinde
iinin moralinin bozulmas, yapt iin kalitesini drr ve iin aksamasna neden olur.
Salkl ve gvenli bir ortamda alan iiler, hem kendileri, hem iletmeleri, hem de lke
ekonomisi asndan katk salayacaklardr (Demir, 2010).
1.2.5 SGnin ekonomik adan nemi
gvenliinin saland koullarda, retim faktrleri olan emek ve sermaye etkin
bir biimde kullanlarak iletmede verimlilik artnn salanmasn, bu da ulusal dzeyde
verimliliin artmasn salayacaktr. Bylelikle, lke kaynaklarnn bir blmnn
gvenlik nlemlerine harcanmas, ulusal boyutta verimli bir alana yaplm yatrm
biimine dnerek ulusal refah ykseltecektir (Aydn, 2012).
1.2.6 SGnin sosyal adan nemi
letmelerin, verimlilii artrmak ve daha fazla kar salamak amacyla retim
temposunu hzlandrmalar, ar i blm, vardiya sistemi ve rahatsz edici evresel
koullar, alanlarn ve ii kurulularnn, alma srelerinin ksaltlmas, salk
tedbirlerinin alnmas, alma koullarnn iyiletirilmesi gibi konularda hakl olarak tepki
gstermelerine yol amtr. Bu tepkilerin sonucu olarak sanayilemi lkelerde birtakm

12

yasal dzenlemeler yaplmas ihtiyacnn ortaya kmasyla SGnin nemi daha da

artmtr. Salk ve gvenlikte istenilen noktaya gelinebilmesi iin tm taraflarn ibirlii
iinde hareket etmeleri gereklidir. Aksi halde beklenen baarya ulamak g olacaktr
(Saat, 2009).
1.2.7 Risk deerlendirmesi ve risk deerlendirme yntemleri
Risk deerlendirmesi; iyerlerinde var olan ya da dardan gelebilecek tehlikelerin,
alanlara, ziyaretilere ve evredeki dier insanlara verebilecei zararlarn ve bunlara
kar alnacak nlemlerin belirlenmesi amacyla yaplmas gerekli almalar btndr
(Saat, 2009). Risk deerlendirme metotlar nitel ve karma risk metotlar olmak zere ikiye
ayrlr (URL-18).
1.2.7.1 Nitel risk deerlendirme metotlar

Check-List
Hata Modu ve Etkileri Analizi (FMEA)
Tehlike ve allabilirlik Analizi (HAZOP)

1.2.7.2 Karma risk deerlendirme metotlar

L Tipi Matris (5x5)

Fine Kinney
Hata Aac Analizi (FTA)
Kaza Sonu Analizi (ETA)
Risk deerlendirmesinin temel amac i kazas ve meslek hastal oluumunu

nlemektir. Proaktif bir yaklam izleyerek kazalara ve meslek hastalklarna sebep

olabilecek tehlikeleri olumadan tahmin etmeye ve gerekli koruyucu nlemleri hayata
geirmeye alr. Bu amaca ulaabilmek iin risk deerlendirmesinin belli bir dng
ierisinde gerekletirilmesi gerekir. ekil 1.7de gsterilen bu dng, gerekletirilecek
almalarn hangi srada ve hangi admlar izlenerek yaplacan gstermektedir (Saat,
2009).

13

ekil 1.7 Be admda risk deerlendirmesi dngs (Saat, 2009)

Bir iyerinde risk deerlendirmesi ve ynetimi uygulandnda; iyerinin yazl
prosedr ve politikalarnn olumas ve olgunlamas, iyeri alanlarnn SG konularnda
bilgi sahibi olmalar ve katlm, iyeri ynetiminin de SG konularnda bilgi sahibi
olmalarn ve bu konularda karar vermeleri, risk analizi prosesinden alnan ilk sonular ile
organizasyon ya da iletmedeki olas tehlikeler ve alnacak tedbirlerin belirlenmesi,
iletme, organizasyon ya da kurumdaki risklerin byklnn hesaplamasna ve riskin
tolere edilebilir olup olmadna karar verilmesi, iyerinde yanl gvenlik tedbirleri
alnm ya da insanlarda yanl gvenlik bilinci olumu ise, tm bu tedbirlerin ve gvenlik
bilincinin gzden geirilmesi, iyerinde yasal ykmllkler ve SG politikas
erevesinde tahamml edilebilir dzeye indirilmi risk ile allmasn, iyerindeki
gerekli dzeltici ve nleyici faaliyetlerin gerekletirilmesini salayarak verilerin
kaydedilmesi, sonularn izlenmesi ve llmesi gibi faydalar elde edilecektir (nl,
2010).
Risk deerlendirmesi salk, evre ve savunma sistemi uygulayclar tarafndan
karar verme prosesi olarak kullanlmaktadr. Risk deerlendirmesi, insan aktiviteleri
sonucu oluan zarar verici etmenlerin etki, oluum ve sonucun deerlendirilmesinde temel
yap ta ve sistematik bir prosestir (Marhavilas et all., 2011).

14

SG risk ynetiminin bir paras olan risk analizinin amac, i kazalar ve meslek
hastalklarn oluturan nedenler ve bunlar etkileyen faktrler ile ilgili mmkn olan en
geerli ve doru bilgiyi toplayarak, grnmeyen tehlikelerin ortaya kmasn engellemek
iin etkili bir gvenlik a oluturmaktr (Aydn,2012).
Tehlike unsurlarnn belirlenmesi ve bunlar engelleyici tedbirlerin alnmas baarl
bir SG ynetim sisteminin olumasn salar. Eer bu aamadaki hazrlklar zayf kalrsa,
SGnin ynetimi tehlikeye decek ve iyerinde var olan SG ynetimi evrak stnde
kalmaktan ve soyut olmaktan teye geemeyecektir. Risk deerlendirme ynetimi
problemlerinden bir tanesi, alma alanna ait tm tehlikelerin dikkate alnmamas, sadece
tm prosesin basitletirilmi bir versiyonunda SG ynetiminin uygulamaya konulmu
olmasdr. Fiziko-sosyal tehlikeler ise genellikle dikkate alnmamaktadr. Tam anlamyla
bir risk deerlendirmesi, ancak potansiyel tehlikelere kar i gren, fiziksel alma alan
ve ynetiminin yer ald temel elementin birlikte dnlmesi ile salanabilir (Makin
et all, 2008).
Risk deerlendirme ileminde ilk adm tehlikelerin belirlenmesidir. Bu admda risk
deerlendirme almas yaplacak iyerinde ya da belirli bir blmnde tehlikeler ve
kaynaklar belirlenmelidir. Bunun iin aamal bir alma yaplmaldr; (Saat, 2009).

Gemi kaytlarn incelenmesi,

Mevcut durumun incelenmesi,

Mevzuat ve literatrn incelenmesidir

Gemi kaytlarn incelenmesi:
yerinde gemie ait salk ve gvenlik uygulamalarnn incelenmesi ve

deerlendirilmesi almalar gemie ait belge ve dokmantasyon zerinde yrtlmelidir.

Bu alanlar unlar olabilir: (Saat, 2009).

Ortam lm raporlarnn incelenmesi,

kazas ve olay raporlarnn incelenmesi,

SG kurulu yllk faaliyet raporlarnn deerlendirilmesi,

Teknik periyodik kontrol raporlarnn incelenmesi,

Benzeri dier iyerlerinden elde edilen verilerin kyaslanmas

15

yerinde bulunan gemie ait kaytlarn incelenmesinden SG organizasyonu,

iyerinde meydana gelmi i kazalar, i ekipmanlarnn bakm, onarm, teknik periyodik
kontrol kaytlar vb. bilgiler elde edilebilir. Bu bilgiler tehlikelerin belirlenmesinde
yardmc bilgileri oluturmaktadr (Saat, 2009).
Mevcut durumun incelenmesi:
yeri risk deerlendirme almalarnn en nemli admn mevcut durumun
incelenmesi almalar oluturmaktadr. Bu aamada almalara nce gerekli bilgilerin
toplanmas ile balanmaldr. Gerekli bu bilgiler; iyeri, bina ve sabit tesisleri ile ilgili
yapsal bilgiler, iyerinde kullanlan kimyasal, fiziksel ve biyolojik etkenlere ait bilgiler, i
ekipmanlarna ait bilgiler vb. balklar altnda toplanabilir. Bu bilgilerden tehlike listeleri
oluturulmaldr. Bilgi toplama aamasndan sonra inceleme aamasna geilmeli ve bir
Tehlike Belirleme Takm oluturulmaldr. Kullanlacak risk gruplama yntemine ve
uygulanacak risk deerlendirme metoduna karar verilmeli ve almalara balanmaldr.
nceleme aamasnda dikkate alnacak balca konular unlar olmaldr: (Saat, 2009).

alma evresinin incelenmesi,

Ergonomik artlarn incelenmesi,

ekipmanlarnn incelenmesi,

Bina ve eklentilerinin incelenmesi,

aktivitelerinin gzden geirilmesi,

Organizasyonun incelenmesi
Mevzuatn incelenmesi:
SG ile ilgili yasal artlar belirlenmeli ve bu yasal artlara uygunluk deerlendirmesi

yaplmaldr. Yasal artlar tespit edilirken sadece SGBnin yaymlad kanun,

ynetmelik, tzk ve tebliler deil, gerekletirilen faaliyetle ilgili btn mevzuat
taranmaldr (Saat, 2009).
kinci adm tehlike boyutlarnn ve olaslnn hesaplanmasdr. yerinde tehlike
kaynaklarnn ve bu kaynaklardan ortaya kabilecek tehlikelerin belirlenmesinden sonra,
her bir tehlikeden ortaya kabilecek riskler belirlenir. Sz konusu olan her bir risk (R)
iin; riskin zaman iinde gerekleme boyutu olan olabilirlii (O) ve riskin
gereklemesi halinde ortaya kabilecek sonucun iddeti () belirlenmelidir. Risk,
16

olaslk ile iddetin arpm olarak belirlenir (Anonymous, 2000 ; Aydn, 2012). Denklem
1.1de gsterildii ekilde risk hesaplanmas yaplr.
R=Ox

(1.1)

Bir tehlike kaynandan birden ok tehlike ve bir tehlikeden birden ok risk ortaya
kabilir. Her risk, bir ya da birden ok yntemle kontrol edilebilir (Aydn, 2012).
ortamnda saptanan ve alanlarn maruz kaldklar evre zararlarnn (fiziksel,
kimyasal, biyolojik ve ergonomik) ne dzeyde olduu ve yasa ve ynetmeliklerle
belirlenen msaade edilen seviyelerin alp almadnn renilmesi, yani ortam
zararllarnn deiik bilimsel tekniklerle llmesi gereklidir. Benzer olarak, oluabilecek
i kazalarnn sonucu nceden tahmin edilecek ekilde snflandrlmaldr. Dier kriter ise,
zararn meydana gelme ihtimalinin belirlenmesidir. Bir tehlikeye bal olarak meydana
gelecek hasar ya da zararn ihtimali; iyerinde yasalara ne dzeyde uyulduuna, tehlikelere
ka kiinin maruz kaldna, gvensiz koul ve durumlarn hangi sklkla var olduuna,
kiisel ve makina koruyucularnn kullanlp kullanlmadna, makina ve malzeme
hatalarna gre azalr veya artar. Bu nedenle zararn oluma olasl aratrlrken tm bu
saylan faktrler ele alnmaldr (Arslanba, 2001).
Olaslk ve iddet balantl riskler, ekil 1.8de blgelere ayrlm olarak
gsterilmektedir.

ekil 1.8 Olaslk-iddet diyagram (Saat, 2009)

Bu blgelerin zellikleri yledir:
1.

Blge: Olabilirlii ve iddeti dk blge, risk skoru kktr. Bu blgede yer

alan riskler genellikle kabul edilebilir riskler olarak tanmlanmaktadr.

17

2.

Blge: Olabilirlii dk - iddeti yksek blge, risk skoru ortadr. Bu blgede

yer alan riskler genellikle transfer edilmesi gerekli riskler olarak tanmlanmaktadr.
3.

Blge: Olabilirlii yksek - iddeti dk blge, risk skoru ortadr. Bu blgede

yer alan riskler genellikle azaltlmas gerekli riskler olarak tanmlanmaktadr.

4.

Blge: Olabilirlik ve iddeti yksek blge, risk skoru yksektir. Bu blgede yer

alan riskler kabul edilemez riskler olarak tanmlanmaktadr.

Belirlenen riskler yukarda belirtilen blgelere isabet eden drt ana grup altnda ele
alnarak deerlendirildiinde;
1.

Blgedeki riskler kabul edilebilir risklerdir. nceleme annda kontrol yeterli

olup, gereklemesi halinde iletme iin nemli bir zarar dourmayacak risklerdir.
2.

Blgedeki riskler transfer edilmesi gerekli risklerdir. htimal asgari dzeye

indirilmesine ramen gerekletiinde iyeri iin kabul edilemez nitelikte sonular

dourabilecek olan risklerdir.
3.

Blgedeki riskler azaltlmas gerekli risklerdir. nceleme annda kontrol yetersiz

olup teknik veya idari kontrollerin uygulanmas ile iyiletirilerek kabul edilebilir snrlara
getirilmesi mmkn olan risklerdir.
4.

Blgedeki riskler kabul edilemez risklerdir. Mevcut ekliyle allmas halinde

gvenlik kontrolnn mmkn olamayaca dnlen yksek dzeyli riskler olarak

adlandrlrlar (Saat, 2009).
nc adm, risklerin kontrol altna alnmasdr. Bu admda risklerin kabul
edilebilir dzeye indirilmesi iin gerekli olan kontrol tedbirlerine karar verilir. Risk
deerlendirmesinde iki deikenli (olabilirlik ve iddet) bir sistematik izlendiinden, bu iki
deikenden herhangi birisinin skorunu drmeye ynelik yaplacak alma, riskin
kontrol altna alnmasn kolaylatracaktr (Aydn, 2012).
Olabilirlii azaltc tedbirler nleyici, iddeti azaltc tedbirler koruyucu tedbirler
olarak adlandrlr. Bu iki kontrol ynteminde de temel kural tehlikenin ortadan
kaldrlmasdr. Bunun mmkn olmad durumlarda riske maruziyeti en aza indirecek
tedbirler alnmaldr. Bu tedbirlerden bazlar u ekilde sralanabilir (Aydn, 2012).
Mhendislik ve revizyon almalar: yeri ve i ekipmanlarnn tasarmnda
mhendislik almalarndan yararlanlarak, gvenli alma ortamnn salanmas yoluna
gidilmelidir (Aydn, 2012).
18

Eitim ve bilinlendirme almalar: yerinde alan ve alacak i grenler,

gvenli alma artlar konusunda eitilip retilmelidir. nk iletmede bir gvenlik
kltrnn olumas nemlidir.
Ergonomi kurallarndan yararlanma: ekipmanlar ve i gren arasndaki btn
etkileim noktalarnda ergonomik prensiplere uyularak, alma ortam ve artlar zerinde
gerekli iyiletirmeler yaplmaldr (Aydn, 2012).
Disiplin

almalar:

Mhendislik

almalar

ile

gvenli

alma

ortam

oluturularak tehlikeli ortamlar nlenmekte, ikna ve tevik uygulamalar ile gvenlik

kltr oluturularak tehlikeli davranlar nlenmekte ve ergonomik uygulamalar ile insanmakina arasnda gvenlik salanmaktadr. Btn bu uygulamalara ramen kurallara
uymama ve tehlikeli davranlarda bulunulma durumlar iin disiplin uygulamas yoluna
gidilmektedir. Disiplin, sadece cezalandrma anlamna gelmemelidir. Disiplin; kabiliyet
bazl almalar iin iyi eitimli kadrolar ile rnekleme, kural bazl almalar iin
organizasyonel, i prosedrlerinin gzden geirilmesi ve prosedrlere balln salanmas
olarak anlalmaldr (Aydn, 2012).
Risk kontrol tedbirlerinin uygulanmasndan sonra iletiim faaliyetleri artrlmal,
katlm tevik edilmeli ve periyodik denetim ve gzetim almalar yaplmaldr (Aydn,
2012).
Drdnc

ve

son

adm

gzden

geirme

iyiletirme

admdr.

Risk

deerlendirmesinde son adm, tedbirlerin etkinliinin izlenmesi ve tekrar edilerek gzden

geirilmesidir. Bu admda, seilen kontrol tedbirlerinin planland gibi tamamlanp
tamamlanmad, seilen kontrol tedbirlerinin uygulanabilirlii, uygulanan kontrol
tedbirlerinin doru bir ekilde uygulanp uygulanmad ve risklerin kabul edilebilir
seviyeye indirilip indirilmedii hususlar gzden geirilmelidir. Gzden geirmelere gre
gerekli revizyonlar yaplmal ve sre en doru zm bulunana kadar tekrarlanmaldr
(Aydn, 2012).
Aada ekil 1.9da tehlike tanmlama ve risk deerlendirme program ak emas
verilmitir.

19

Faaliyetlerin Snflandrlmas

Tehlikelerin Tanmlanmas

Uygunsuzluklarn Tanmlanmas

Risklerin Belirlenmesi

Srekli
yiletirme&letiim

Risklerin Derecelendirilmesi

Srekli
yiletirme&letiim

Alnacak nlemlerin
Belirlenmesi

Faaliyetlerin Yerine Getirilmesi in

Sorumlularn Belirlenmesi

Risklerin Kabul Edilebilir

Seviyelere ndirilip
ndirilmediinin Srekli
zlenmesi

ekil 1.9 Tehlike tanmlama ve risk deerlendirme program ak emas (Aydn, 2012)

20

1.2.8 kazas ve meslek hastalklar

sal ve gvenliinde en byk iki risk; i kazas ve meslek hastalklardr.
letmeler i sal ve gvenliini salamak iin ilk olarak bnyelerinde ilgili birimleri
kurup denetim kurullar oluturarak bu iki tehlikeyi azaltma yoluna gitmelidirler. nsan
faktrnn iinde olduu her ite hata orannn ok yksek olmasndan dolay i kazas ve
meslek hastalklarn sfra indirmek mmkn deildir. Fakat bu oran ne kadar aa
indirilebilirse hem rn kalitesi, hem de igcnn verimi o lde ykselecektir (Gler,
2011).
1.2.8.1 kazas kavram
" kazas, i gren ie veya i eitimine giderken veya iletme iinde alrken veya
alma aralarnn bakmn ve muhafazasn yapt srada anszn meydana gelen, i
grene bedensel zarar veren bir olay" olarak tanmlanmtr (Eker, 2013).
kazas kavramn teknik adan inceleyen aratrmaclar, alanlara zarar veren
olaylarn yan sra, sadece makinalara, tesisat ve tertibata zarar veren olaylar da i kazas
olarak kabul etmektedir (Tapnar, 1996).
Uluslararas alma rgt (ILO) i kazasn; Belirli bir zarara ya da yaralanmaya
neden olan, beklenmeyen ve nceden planlanmam bir olay olarak tanmlamaktadr
(Aydn, 2012).
506 Sayl Sosyal Gvenlik Kanununun 11. maddesinde ise i kazalar ise;
kazas, aadaki hal ve durumlarn birinde meydana gelen ve sigortaly hemen veya
sonradan bedence veya ruha arzaya uratan olaydr eklinde tanmlanr. Kazalarn
meydana geldii durumlar unlardr (Tapnar, 1996);

veren tarafndan yrtlmekte olan i dolaysyla,

Sigortalnn iveren tarafndan grev ile baka bir yere gnderilesi yznden asl
iini yapmakszn geen zamanlarda,

Emzikli kadn sigortalnn ocua st vermek iin ayrlan zamanlarda,

Sigortalnn iveren tarafndan salanan bir tatla iin yapld yere toplu olarak
gtrlp getirilmesi srasnda

21

506 sayl kanunun 11. maddesinin A bendinin (a) fkras hkmne gre, sigortalnn
iyerinde bulunduu srada meydana gelen herhangi bir olay, yaplan i ile ilgili olup
olmad aranmakszn i kazas olarak kabul edilir (Aydn, 2012).
yeri; sigortallarn ilerini yaptklar yerler olarak tanmlanm ve yemekhane, ii
koular ile dinlenme, ocuk emzirme, ykanma, muayene ve avlu gibi iyerine bal
yerler de iyerinden saylmtr (Tapnar, 1996).
1.2.8.2 kazas nedenleri
kazalarnn olumasnda; retim teknolojisi, retim aralar, evre koullar ve
bunlarn yan sra sosyolojik, psikolojik ve fizyolojik bir takm etkenler rol oynamaktadr.
Ancak i kazalarnn olumasna neden olan etkenlerin tm alanlarn yapt gvensiz
davranlar ile iyerlerindeki gvensiz durumlar olmak zere iki temel etkene
indirgenebilir (Tapnar, 1996).
retim srecinde eitli alet ve aralar kullanan, lme, kontrol, dzenleme
ilevlerini yerine getiren insan, srekli alglama ve tepki gsterme durumundadr. Bu
nedenle alan insann merkezi sinir sisteminin ve duyu organlarnn uyank olmas, sz
konusu ilevleri yerine getirebilecek nitelikte olmas gerekmektedir. nsann doal yaps
gerei bu yeteneklerin, belli llerin ve snrlarn tesine gemesi olanakl deildir.
nsann bedensel ve zihinsel gcn dikkate almadan i yknn dzenlenmesi ve alma
hznn saptanmas, insann makina ile uyumlu bir ekilde almasn olumsuz ynde
etkilenmekte ve bunlarn sonucunda gvensiz davranlar meydana gelmektedir (Tapnar,
1996).
Gvensiz davranlar insann fizyolojik ve psikolojik yaps ile evre koullarndan
kaynaklanmaktadr. alan insanda genetik bozukluklar, organik ypranmalar, ergonomik
dzen yetersizlikleri ve salksz evre koullar gvensiz davranlarn temellerini
oluturmaktadr. Denge duygusunun az olmas, kas gcnn ve baz beden ksmlarnn iyi
gelimemi olmas, baz uzuvlarn dengesiz gelimesi ya da eitli hastalklar sonucu
alma yaamna gelinceye kadar insann ypranm olmasndan dolay yetenek azl, el
becerisi yetersizlii, sinir sistemi ile ynetilen btn beden hareketlerinin akc almasn
engelleyen hatalar ve eksiklikler, gvensiz davranlarn ortaya kmasna yol amaktadr
(Tapnar, 1996).
retim srecine katlan insann yapmakla grevli olduu ii onun fiziksel g ve
zihinsel kapasitesinin stnde dzenlenmise, i dzeni insann dalgnlk ve dikkatsizliine
22

neden olacak ekilde tekdze zellikler gsteriyorsa, ya da yaplan iin gerektirdii lde
besin enerjisi salanamadndan organik bir zorlanma sz konusu ise, gvensiz
davranlarn ortaya kmas ve i kazalarnn olumas kanlmazdr (Tapnar, 1996).
nsann yapmakla ykml olduu i iin gerekli ve yeterli eitim grmemi ya da
yeterli beceri ve deneyim kazanmam olmas, yapt iin kendisine pis, zor ya da
sevimsiz grnmesi ve alann kiilik zellikleri dikkate alnmadan i verilmesi
nedeniyle ie uygun ii ya da iiye uygun i dzeni kurulmam olmas, gvensiz
davranlara kaynaklk etmekte ve i kazalar ortaya kmaktadr. alan insan, ou kendi
dnda oluan etmenlerden

olumsuz

ynde

etkilenerek

gvensiz davranlarda

bulunabilmektedir (Aydn, 2012).

Ayrca alma ortamndaki scaklk, nem, hava akmlar, yetersiz aydnlatma,
grlt, kirli hava, titreim, zehirli gazlar gibi olumsuz fiziksel ve kimyasal etmenler
alan insanda yorgunlua, ilginin dalmasna, hareketlerin arlamasna, duyu
organlarnn yetersiz kalmasna neden olmakta ve bunun sunucunda da gvensiz
davranlar ortaya kmaktadr. alma ortam sadece makinalarn bulunduu bir ortam
deil, makinalar altran, onaran, srekli olarak bakm ve kontrollerini yapan insann da
bulunduu bir ortamdr. Bu nedenle alma ortamndaki yukarda belirtilen fiziksel ve
kimyasal etmenler, alan insann salna zarar verdii gibi, uzun dnemde organik
yeteneklerini kaybetmesine de neden olmaktadr. Byle bir ortamda ise i kazalarnn
olumas her an olasdr. Bu koullar dzeltilmeden i kazalarnn dzeltilmesi olanakl
olmamaktadr (Tapnar, 1996).
Gvensiz davranlarn yan sra i kazalarnn birinci dereceden genel nedenlerini
oluturan temel etkenlerden birisi de iyerlerindeki gvensiz durumlardr. yerindeki
gvensiz durumlar; retim srecinde kullanlan teknolojinin ve retim aralarnn
niteliinden, i dzensizliine, bakm ve kontrollerin eksikliinden denetim ve ynetim
hatalarna, depolama ve istifleme yanllklarndan salksz evre koullarna kadar bir
ok etkenden dolay ortaya kmaktadr. retim srecinde kullanlan her trl alet, ara ve
makina, alan insann yeteneklerine uygun nitelikte deilse, makina ve tezghlarn
koruyucular bulunmuyorsa, gstergeleri kolay okunur ve anlalr zellikler tamyorsa,
kumanda mekanizmalar gvenli ve kolay kullanlmyorsa, bakm ve kontrolleri zamannda
ve gerei gibi yaplmyorsa, amac dnda ve kapasiteleri zerinde kullanlyorsa, gvensiz
koullarn ortaya kmas ve i kazalarnn olumas kanlmaz olacaktr (Aydn, 2012).

23

yerlerindeki olumsuz fiziksel ve kimyasal etmenlerin oluturduu evre koullar,

alan insana etkileri nedeniyle gvensiz davranlarn olumasna kaynaklk ettii gibi,
iyerlerindeki gvensiz koullarn da banda gelmektedir. izelge 1.1de i kazasna yol
aan gvensiz davran ve gvensiz durumlar zetlenmitir.
izelge 1.1 kazas nedenleri (Tapnar, 1996)
Gvensiz Davranlar
i bilinsiz yapmak
Dalgnlk ve dikkatsizlik
Makine koruyucular karmak
Tehlikeli hzla almak

Gvensiz Durumlar
Gvensiz alma yntemi
Gvensiz ve salksz evre koullar
Topraklanmam elektrik makinalar
e uygun olmayan el aletleri
Kontrol ve testleri yaplmam basnl

Grevi dnda i yapmak

makinalar
Tehlikeli ykseklikte istifleme
Kapatlmam boluklar

disiplinine uymamak
e uygun makine kullanmamak
Yetkisiz ve izinsiz olarak tehlikeli

yeri dzensizlii

blgede bulunmak
Kiisel koruyucular kullanmamak

Koruyucusuz makine ve tezghlar

Trkiye, dnyada i kazalarnn en ok yaand lkeler sralamasnda 3. srada,

Avrupa'da ise 1. srada yer almaktadr (Aydn, 2012). izelge 1.2de 2009-2012 yllar
arasnda meydana gelen lml i kazas ve ii saylar istatistiksel olarak verilmitir.
izelge 1.2 2009-2012 yllar arasnda meydana gelen lml i kazas ve ii saylar
istatistii (URL- 16)
Yllar

i Says (Milyon)

lml Kazas Oran

(Yzbin ide)

2009
2010
2011
2012

9
10
11
12

13
14
15
7

kazalarnn ii ve iyerine maliyetleri yannda ulusal ekonomiye de nemli

oranlarda maliyetleri bulunmaktadr. Sosyal gvenlik sistemi ile hastane ve rehabilitasyon
merkezi giderleri bu maliyetlere rnek olarak verilebilir (Aydn, 2012).
kazalar, lke ekonomisinin retim kapasitesini olumsuz ynde etkileyerek ulusal
kaynaklarn yok olmasna neden olduu gibi ulusal kalknmay engelleyip ve ulusal refahn
azalmasna da sebebiyet vermektedir (Akay, 2006).

24

 kazalarnn neden olduu her faktr irdelenmeli, kazaya neden olma derecesi
dikkatle incelenmelidir. Ynetim ve denetimden kaynaklanan i kazas nedenleri u ekilde
sralanabilir (Tapnar, 1996);

in gerei olarak allan ortamda ar nem, scaklk, grlt, toz, duman, zehirli
gazlar bulunmas ve bu unsurlarn kontrol altna alnmamas,

gvenliine ynelik organizasyonlarn yaplmamas,

yerlerinde insan faktrnn unutularak, ucuz olmas sebebi ile geri kalm riskli
teknolojilerin kullanlmas,

Niteliksiz ucuz malzeme ve koruyucu kullanlmas, makina koruyucularnn

olmamas,

Kanun, ulusal ve uluslararas szlemelerin tam olarak uygulanmamas ile kanun

koyucularn denetim eksiklikleri,

Ar istihdamda ii altrlmas, ii ve iveren ile toplumsal olarak SG

bilincinin yerletirilmesi iin gerekli olan yaygn eitimin yetersizlii, SG
denetimi dnda kalan iyeri saysnn ykseklii
kazalar ve meslek hastalklarnda iyeri kaynakl tm tehlikeler nlenebilir

zellie sahiptir. Bu yzden ortaya kan her kaza ve salk problemi bir eksikliin ve
yetersizliin gstergesidir (Aydn, 2012).
kazasnn meydana gelmesinde alma ortamndaki fiziksel kaynaklar u ekilde
sralanmaktadr:
1. Ergonomik koullar: Ergonomi; i, rn tasarm, ev yaam ve dinlenme dnemi
etkinlikleri ve bunlara ynelik retimle ilgili olarak evre ve kiinin etkileimi
olarak tanmlanabilir. Ergonomi bilimi, yaplan i ve dier etkinliklerin etkinliinin
ve veriminin artmasn hedefler. Bylece kullanm elverililii, hatalarn azaltlmas
ve verimin artmas salanr. Ergonomi, i kazalarn nlemede insann ie en iyi ve
en yararl ekilde uyumunu salamay hedefler. ile iinin uyum iinde olmalar,
sal koruma ve gelitirmenin temel koullarndandr (Demir, 2010).
2. Hijyenik koullar: Toz, grlt, titreim, zehirli, zararl madde ve kimyasallar,
aydnlatma, nem, scaklk, havalandrma, stmann yol at olumsuz koullar
hijyenik koullar oluturur (Aydn, 2012).
25

3. Mekanik koullar: Ara, gere, makina ve tesis gibi retim aralarnn teknolojik
seiminin iiye ve ortama uygun olmamas da kaza nedenidir. Sistem tasarm
gvensizliinin bazen kazalara sebep olduu dncesinin destekleyicileri,
aratrmalarnda makina hatas nedeniyle oluan kazalarn genel sebebinin sistem
tasarm olduu grne sahiptirler (Alli, 2001).
yerinde kazalarn ou rastgele konulmu veya drld yerden alnmam alet
ve cihaz nedeniyle meydana gelmektedir. Ayrca alma ortamnda bir makinann
kaplad alan da nemlidir (Aydn, 2012).
retimde kullanlan hammadde, yar mamul ve malzemelerin riskleri, parlayc ve
patlayc maddeler ile salk ve ilk yardm olanaklarnn yetersizlii de kazalarn meydana
gelmesinde rol oynayan bir dier faktrlerdendir (Aydn, 2012).
nsan kaynakl kazalar aratran aratrmaclara gre gvenlii bozan davranlar,
kazalar, yaralanmalar ve tazminat demeleri gibi dier sonulara sebep olan en nemli
faktr alan tutumlar ve davranlardr (Genler, 2007).
nsann alma aktivitesi halinde olmas ve retim aralarn kullanarak retimi
gerekletirmesi iin rol almas, btn sinir ve kas sistemlerini kullanarak gerekleir.
kazalar %80 orannda insan davranlarna bal olarak meydana gelmektedir. Kazaya
sebep olan davranlar tehlikeli davran olarak nitelendirilir. kazalarna sebebiyet veren
psikolojik davranlar; bireyin kazaya yatknl, cehalet, stres, duygusal durum ve iten
kaytarma olarak gsterilmektedir (Demir, 2010).
Yeterli eitimi almam olan ii, kulland makinaya hkim olduunu adeta
ispatlarcasna, abuk ve dncesiz hareketlerle talimat ve i gvenlii nlemlerini dikkate
almayarak muhtemel bir kazaya sebebiyet verebilmektedir. Kiisel koruma cihazlarnn
tam ve gerekli nitelik ve standartlarna uygun olarak iiye verilmesi tek bana yeterli
deildir. Bu cihazlarn iiler tarafndan talimatlarna uygun ekilde kullanlamamas da bir
i kazas sebebi olacaktr. Tedbirsiz hareketler insan kusurlarna bal olarak ortaya
kmaktadr, bu kusurlar da sinirlilik, acelecilik, inatlk, aldrmazlk, tembellik, kolayca
heyecana kaplma, vurdumduymazlk, ar cesaret gibi ev, aile artlar ile kiisel retilere
dayal nedenlerle ortaya kmaktadr. nsanlarn bu kusurlarn azaltmak ancak eitim ve
disiplinle mmkn olabilir (Aydn, 2012).

26

1.2.9 Meslek hastalklar

506 sayl SGKnn 11. maddesine gre meslek hastalklar Sigortalnn alt iin
niteliine gre tekrarlanan bir sebeple veya iin yrtm artlar yznden urad geici
ya da srekli hastalk, sakatlk veya ruhi arza halleridir eklinde tanmlanmaktadr
(Hopal, 2004).
WHO, i ile ilgili hastalklar ile ilgili hastalklar sadece o ana kadar bilinen ve
kabul edilen hastalklar deil, olumasnda ve gelimesinde alma ortam ve alma
eklinin dier sebepler yannda nemli bir faktr olduu hastalklardr olarak tanmlar
(Hopal, 2004).
Meslek hastalklarnn incelenmesinde bir yaklam, bu hastalklar etkenlerine gre
snflandrmaktr. yerinde iin niteliine gre eitli etkenler olabilmektedir. nceleme
kolayl bakmndan iyeri ortam faktrleri kimyasal, fiziksel, biyolojik, vb. gruplar
halinde deerlendirilmektedir. Meslek hastalklar da bu yaklama paralel olarak
snflandrlmaktadr. Buna gre balca meslek hastal gruplar aadaki ekilde
sralanmaktadr (Hopal, 2004);
1. Kimyasal madde kaynakl hastalklar (A grubu)
2. Mesleki deri hastalklar (B grubu)
3. Pnmokonyozlar ve dier mesleki solunum sistemi hastalklar (C grubu)
4. Mesleki bulac hastalklar, (D grubu)
5. Fiziki etkenlerle olan meslek hastalklar. (E grubu).
SGKya gre meslek hastalnn varln kabul iin, hastaln sadece mesleki
faaliyetten domas yetmez. Ayca sz konusu hastaln kural olarak dier koullarn yan
sra, Sosyal Sigortalar lemleri Tzndeki meslek hastalklar listesinde adnn
bulunmas ve orada belirtilmi sre ierinde meydana gelmesi gereklidir (Aydn, 2012).
Meslek hastal bir kiinin, alma hayatnda karlat etkenler nedeniyle
meydana gelen hastalktr. Meslek hastalklar belirli mesleklere zg hastalklardr. Bu
hastalklarda yaplan i ile hastalk arasnda dorudan nedensel bir iliki sz konusudur. Bu
iliki yle boyuttadr ki, kii sz konusu ite almyor olsa bu hastalk meydana
gelmeyecektir. Bunun tesinde, meslek hastalklar iyerinde yaplacak dzenlemelerle
korunabilir olan salk sorunlardr. Bu yzden i sal almalarnda meslek hastalklar
konusunun zel bir nemi ve yeri vardr (Aydn, 2012).
27

Meslek hastal ksa sreli maruziyetler sonucu deil, tekrarlanan sebeple

olumaktadr. Meslek hastal genellikle aylar, yllar boyu tekrarlanan maruziyetler
sonucu oluur. Meslek hastalklar ounlukla kronik seyirli hastalklardr ve uzun sreli
etkilenme sonucunda meydana gelir. Bu yzden meslek hastal tanmnda baz
mesleklerde alyor olmann yan sra, belirli bir iyerinde uzunca bir sreden beri
alyor olma zellii de bulunmaldr (Tapnar, 1996).
alan ve altran srekli ya da geici olarak maddi veya manevi zarara uratan
bu sorunun ortaya k nedenleri ok eitli olmakla birlikte, aada sralanan birka
madde en nemli nedenlerden saylabilir (Tapnar, 1996);

lkemizde meslek hastalklar konusunda yaplan aratrmalarn yetersizlii,

sal ve gvenlii kurullarnn gerekli grlen yerlerde kurulmas ngrld

halde kurulmamas, kurulanlarn yetersizlii,

Meslek hastalklar konusunda ii ve iveren kesiminde yeterince bilinlenme

salanamamas,

SG mevzuatnn yetersizlii, uygulamasndaki karmaklklar,

SG konularndaki eitim eksiklii ve iverenin eitim destei vermemesi,

gvenlii mfettilerinin saylarnn yetersizlii ve bununla gelen denetim

eksiklii,

verenin, maliyetlerini azaltmak asndan retimde kulland geri teknoloji

rnlerin varl,

lkemizde egemen iletme tipi olan Kk ve Orta Byklkteki letmelerin

(KOB) altrdklar ii says gibi finansman kaynaklarnn da snrl olmas
sebebi ile bu iletmelerdeki i gvenlii organizasyonu, eitim ve denetiminin
yeterli dzeyde olmay,

grenin korunmasz i yapmas,

yerinde i grenlere periyodik salk kontrollerinin yaptrlmamas.

Yaama hakk ile e deerde olan i sal ve gvenlii konusunda iyerlerinde

gerekli nlemlerin alnmas ve ergonomik bir alma ortamnn oluturulmasnda mevzuat,

denetim, kayt d ekonomi ile mcadele, iletme ynetimi kadar alanlarn eitimi ve
28

bilinlendirilmeleri de byk nem tamaktadr. Ayrca alanlarn gelir dzeyi, yaam ve

salk koullar ile ailevi sorunlaryla da ilgilenilmesi gerekmektedir (Aydn, 2012).
Tmyle nlenebilir olan meslek hastalklar sonucu maddi ve manevi kayplar,
lkelerin ekonomilerinde nemli boyutlara ulamaktadr (URL-3).
1.3

Fiziksel ve Kimyasal Risk Etmenleri

1.3.1 Fiziksel risk etmenleri

letmelerde alanlarn saln olumsuz ynde etkileyebilecek fiziksel risk
etmenleri unlardr; grlt, termal konfor, titreim, basn, aydnlatma, radyasyon.
1.3.1.1 Grlt
Grlt; amzn en nemli endstriyel ve evre sorunlarndan biri olarak
karmza kan ve yeterli nlemler alnmad zaman insanlara zarar veren fiziksel
etkenlerden birisidir (URL-4).
Grlt genel olarak, istenmeyen ve rahatsz eden sesler olarak tanmlanr.
Endstrideki grlt ise; iyerlerinde alanlarn zerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler
brakan ve i verimini olumsuz ynde etkileyen sesler olarak tanmlanabilir (URL-4).
Grlty meydana getiren sesi, fiziksel olarak tanmlamak gerekirse; ses, maddeden
oluan bir ortamda (kat, sv ve gaz) molekllerin skp genlemesinden meydana gelen
ve madde iinde yaylabilen bir titreim olaydr, bir enerji biimidir. (URL-4).
Ses seviyesini lmek iin kullanlan birime desibel denir. Ancak, desibeli (dB(A))
bir ses birimi olarak kullanabilmek iin referans bir ses seviyesi semek gereklidir. Bu
referans ses basn seviyesi genelde 20 mPa olarak seilir, ki bu da atmosfer basncnn 20
milyarda birine denk gelmektedir. Ortamlarda oluan ses seviyelerini objektif olarak
deerlendirebilmek iin lm aletlerine (mikrofon) filtreler taklm ve bu filtreler ile
eitli frekans deerlerindeki ses seviyeleri farkl olarak kaydedilmitir. Bu lmlerde
kullanlan 3 tip filtre vardr; A, B ve C. Bu filtrelere gre ses seviyesi dB(A), dB(B) ve
dB(C) cinsinden ifade edilebilir (URL-17).
dB(A) : En ok kullanlan yntemdir. 1 kHz frekans da 40 dBlik eses erisinin
tersine karlk gelir. 1 khz frekansta belirlenmi olduu iin ok yksek ve ok dk
frekanslardaki seslere duyarl deildir ve bu frekanslardaki sesler iin kullanlmaz. Ancak

29

insan kulann duyarl olduu ses frekanslar dnldnde en uygun lm ynteminin

A tipi filtreler ile yaplan lmler olduu grlr (URL-17).
dB(B) : dB(A) ve dB(C) arasnda kalr ve kullanm ok yaygn deildir (URL-17).
dB(C) : Bu lnn oluturduu eri dB(A) erisine gre daha dorusaldr ve bu
yzden ok yksek ses frekanslarnda kullanlr. Orta ve dk ses frekanslarnda salkl
lm yaplamaz (URL-17).
Ses deerlendirme dzeyi 3 dB(A) kadar arttnda alma sresinin yarya
indirilmesi gerektii ifade edilmektedir. Bu basit yntemin bilinmesi ve uygulanmas
iyerleri asndan daha kolaylk salayacaktr (Aydn, 2012).
28 Temmuz 2013 tarihli 28721 sayl alanlarn Grlt le lgili Risklerden
Korunmalarna Dair Ynetmelike gre; (URL-2)
En dk maruziyet eylem deerleri: (LEX, 8saat) = 80 dB(A)
En yksek maruziyet eylem deerleri: (LEX, 8saat) = 85 dB(A)
Maruziyet snr deerleri: (LEX, 8saat) = 87 dB(A) olmaldr.
nsan kulann ilk uyum yapt ses iddeti 0 dB(A)dr ve bu deere iitme eii ad
verilir. 140 dB(A) ise ac eiidir ve kulan daha fazla ses iddetine dayanmas mmkn
olmamaktadr (URL-4).
Grltnn insanlar zerindeki olas etkileri u ekilde zetlenebilir; Psikolojik
etkiler; sinir bozukluu, korku, rahatszlk, tedirginlik, yorgunluk, zihinsel etkilerde
yavalama, uykusuzluk vb. letiimi nleme etkisi; grltnn konuma ile olan iletiimi
nlemesi, i verimine ve i gvenliine olan etkileri. Fizyolojik etkileri; iitme duyusunda
oluturduu olumsuz etkiler (iitme kayb ya da iitme eiinin kaymas ad verilen iitme
duyusunda azalma, kulak ars, mide bulants, kas gerilmeleri, stres, kan basncnda art,
kalp atlarnn ve kan dolamnn deiimi, gz bebeinin bymesi vb.) (URL-4; URL5). izelge 1.3 de iitme yeteneinin yllara gre ne lde yitirildii grlmektedir.

izelge 1.3 itme yetenei kayb (%) (URL-4)

dB(A)
80
90

5 yl sonra
0
4

10 yl sonra
0
10
30

20 yl sonra
0
16

100
110

12
26

29
55

42
78

yerlerinde grltye kar alnmas gereken nlem sras yledir; grltnn

kaynanda

azaltlmas,

yansma

kaynaklarnn

ortadan

kaldrlmas

ve

alcda

engellenmesidir (URL-4).
1.3.1.2 Scaklk, bal nem ve hava akm (termal konfor)
Termal konfor; scaklk, nem, hava akm, termal radyasyon (evredeki cisimlerden
yaylan s enerjisi) vb. iklim artlar asndan, alanlarn bedensel ve zihinsel
faaliyetlerini srdrrken rahatlk iinde bulunmalardr (URL-5).
nsann ortamla s al veriine etki eden drt ayr faktr vardr; hava scakl,
havann nem younluu, hava akm hz, radyant s. Scaklk; bir cismin ne kadar souk ve
lk olduunu ifade eden nicelie, o cismin scakl denir. yeri ortamnn scakl kuru
termometrelerle llr. Birimi; santigrat fahrenhayt ya da kelvindir (URL-7).
i Sal ve Gvenlii Tz 20. Maddesinde ok buu husule gelen
iyerlerinde scaklk derecesi 15 santigrat dereceden az ve 30 santigrat dereceden yksek
olmayacaktr ibaresi yer almaktadr (URL-8). Ancak bu tzk 16/6/2014 tarihinde
yrrlkten kaldrld iin almamzda scaklk, bal nem ve hava akm (termal
konfor) iin literatr bilgileri baz alnmtr (URL-2).
ortam scakl k ve yaz durumuna gre insanlarn kendilerini rahat
hissedecekleri bir dzeyde olmaldr. Scaklk ne ok dk ne de ok yksek derecelerde
bulunmaldr. Yaz artlarnda i hava scakl daha ok d scakla gre seilmesine
ramen, k aylarnda i ortam tasarm scakl ortamn kullanm amac ve tipine gre
belirlenmektedir. Birok insann rahat olarak altklar ortam scakl 20-26oC olarak
bulunmutur (Bulut, 2008).
ABD ASHRAE standartlarna gre ideal artlar iin scakln 20-25,5oC, nemin ise
%30-60 arasnda olmas gerekmektedir. alma ortamnda sl konfora etki eden
faktrlerden bazlar vcut yzey alan ve zerimize giydiimiz kyafetlerdir. Bununla
birlikte gnlk yaplan aktiviteler de sl konforu etkilemektedir. Oturur durumda ve
ayaktayken vcut ss deimektedir (Mergen ve ngel, 2009; Anonymous, 1989;
Anonymous, 2001).
Yksek scaklk, kantl, krmz lekeler eklinde deri bozukluklarna,

moral

bozukluklarna, konsantrasyon bozukluklarna endieye sebep olurken, dk scaklk

31

uyuukluk, uyku hali, organlarda hissizlik ve donma gibi olumsuz durumlara yol aar
(URL-9).
nsanlarn bulunduklar ortamlardaki hissettikleri scaklk, kuru termometre ile
llen scaklk deil, fizyolojik olarak hissettikleri scaklktr. Bu scaklk ise; iinde
bulunulan ortamdaki kuru termometre ile llen scaklk, ortamdaki hava akm hz ve
havann nemine bal olarak oluan scaklktr. Bu faktrn etkisi altnda duyulan
scakla efektif scaklk denir (URL-7).
Nem; havada bulunan su buhar miktardr. Havadaki nem miktar mutlak ve bal
nem olarak ifade edilir. Nem, psikrometre ad verilen cihaz ile llr (URL-9; URL-10).
Mutlak nem; Birim havadaki su buhar miktardr (URL-9). Bal nem; Ayn
scaklkta doymu havadaki mutlak nemin yzde kan ifade ettiini gsterir (URL-9).
i sal asndan, bal nemin nemi byktr. Bir iyerinin bal nemini
deerlendirilirken scaklk, hava akm hz gibi dier termal konfor artlarnn da gz
nnde bulundurulmas gerekir. ortam bal nem deerinin %30-70 aralnda olmas
nerilmektedir (URL-11).
Baz i kollarnda nem yaplan iin sonunda ortaya kar; boyahaneler (kuma), eker,
konserve fabrikalar, amarhaneler gibi (URL-4). Kat fabrikalarnda nem, prosesin
sonlarna doru su uzaklatrma ilemleri esnasnda ortaya kmaktadr.
Hava akm hz; iyerinde termal konforu salamak ve sala zararl olan gaz ve
tozlar iyeri ortamndan uzaklatrmak iin uygun bir hava akm hz temin edilmesi
gerekir. Hava akm hznn saniyede 0,3 ile 0,5 metreyi amamasna dikkat edilmelidir.
nk daha hzl hava akmlar rahatsz edici esintiler halinde hissedilir (URL-7).
Vcut ssn kontrol eden byk faktr evre ssdr. Is arttka sinir sistemi
etkilenir, kas kuvveti der, nabz ykselir, yorgunluk artar, arl kas kramplar oluur.
Bunlarn yan sra ba ars, mide bozukluklar, itahszlk, uykusuzluk gibi belirtiler de
gzlemlenebilir. Uygun olmayan termal konfor artlarnda daha yava almayla i
veriminde d gzlenir bununla beraber i kazalarnn oran da artar (URL-4).
1.3.1.3 Titreim
Titreim (vibrasyon): Mekanik bir sistemdeki salnm hareketlerini tanmlayan bir
terimdir. Bir baka ifade ile potansiyel enerjinin kinetik enerjiye, kinetik enerjinin

32

potansiyel enerjiye dnmesi olayna titreim (vibrasyon) denir. Titreimin zelliini,

frekans, iddeti ve yn belirler (URL-12).
Endstride birok titreim kayna vardr. Titreim, ara, gere ve makinelerin
alrken oluturduklar salnm hareketleri sonucu meydana gelir. almakta olan ve iyi
dengelenmemi ara ve gereler genellikle titreim olutururlar. Titreimi, insan sal
zerindeki etkisi bakmndan iki fiziksel bykl ile tanmlamak mmkndr. Bunlar;
titreimin frekans ve titreimin iddetidir (URL-12).
Endstrideki titreim kaynaklarnn balcalar ise; genellikle el ve el parmaklar ile
kollara ulaan titreimleri oluturan titreim kaynaklardr. Bunlar, ta krma makineleri,
kmr ve madencilikte kullanlan pnmatik ekiler, ormanclkta kullanlan tanabilir
testereler, parlatma ve rende makineleridir. Bu aralar, dnerek, vurarak veya hem dnerek
hem de vurarak titreirler (URL-12).
Tm vcudun, etkisi altnda kald titreim kaynaklar da, traktr ve kamyon
kullanm, dokuma tezghlar, yol yapm, bakm ve onarm makineleri ile zellikle elik
konstrksiyonlu yaplarda titreime sebep olan makine ve tezghlardr. Titreim dzgn
(sinzoidal) ve tek frekansl olabilecei gibi, kompleks frekansl rasgele bir tipte de
olabilir. nsanlar, 1 Hz ile 1000 Hz arasndaki titreimleri alglarlar. nsanlar, titreimin
dk frekanslarnda sarsnt hisseder. Buna karlk titreimin yksek frekanslarnda
karncalanma hatta yanma hissi duyarlar (URL-12).
Titreim, vibrasyon detektr ile llr. i sal bakmndan nemli olan
titreim, frekans bantlarna ayrlarak llr. Frekans bantlar: 1-2, 4-8-16, 31,5-125-2501000-2000-4000 ve 8000 Hzdir (URL-13).
Vcudun titreim kaynana temas durumuna gre iki alt grupta deerlendirilir
(URL-3);

Tm vcut titreimi (TVT): Her eit ulam, sanayi ve inaat tatlar gibi titreen
bir yzeyin zerinde olmak ya da titreen bir sanayi makinesinin yaknnda
almak gibi koullarda hissedilir.

El-kol titreimi (EKT): Titreim salayan aletlerin elle tutulmas ve kullanlmasyla

hissedilen titreimdir
EKT ile ilgili frekans aral 5-1500 Hz arasnda deimekle birlikte, genellikle 125-

300 Hz arasnda ortaya kar. Titreim maruziyeti; belirli bir zaman sresindeki (genellikle
33

8 saat) ve m/s2 olarak llen maruziyetin ortalamas olarak ifade edilir. Talama, eirme,
zmpara ta ve dner testere kullanm, yksek basnl su hortumu, pnmatik tokmak,
matkap, eki kullanm, presleme gibi ilemler, yol ve beton krlmas, el deirmencilii,
im bime makinesi, yol silindiri kullanm EKTnin mesleki maruziyet kaynaklardr.
Titreim ou zaman kapal alanlarda ve grlt maruziyetiyle birliktedir (URL-3).
Ortalama 3 m/s2 zerinde gnlk titreime maruz kalan iilerin %10unda 10 yl
iinde beyaz parmak ve periferik nropati geliir (URL-3).
Titreim ilikili beyaz parmak (Mesleki Raynaud Fenomeni): Parmak arterlerinin
vazokonstriksiyon ataklaryla karakterlidir. Ataklar dakikalar, saatler srer ve souk
maruziyetiyle veya emosyonel stresle artar. Atak srasnda dokunma duyusu tamamen
kaybolabilir (URL-3).
Periferik sensorinral polinropati: Parmak ve ellerde uyuma ve karncalanma
vardr. leri dnemlerde dokunma, scaklk ve titreim duyusu azalr ve el becerileri
bozulur (URL-3).
Tm vcut titreim maruziyeti, sanayi, trafik ve dier endstriyel alanlarda giderek
nemi artan bir problemdir. Titreimli bir platform zerinde uzun sre oturarak veya ayakta
durmak ya da ister oturarak, ister ayakta olsun, uzun sre titreimli bir makine kullanmak
bu soruna neden olabilir. Uzun sre ticari ara veya i makineleri kullananlar risk
altndadr. Maruziyet, vcudun vibrasyona temas yzeyleriyle olur; oturarak allyorsa
koltuk altl ve arkal, ayakta allyorsa ayaklar ve bacaklar araclyla iletilir (URL3).
Tm vcut titreiminin balang belirtileri mide ars, gs ars, ba ars,
bulant hissi ve denge kayb gibi yaknmalar olabilir. Uzun sreli etkilerinin banda
omurga hasarlar gelir. En ok bel blgesi etkilenir ve deformasyon, lumbago ve siyatik
geliebilir (URL-3).
Titreimin etkilerinden korunmada ilk yaklam, titreimi kaynaktan kesmeye
almak, bu amala, tasarm nlemleriyle titreim oluumunu azaltmak veya tamamen yok
etmektir. Bu nlemler, btn titreim sisteminde frekans uyumunun bozulmas, rezonans
frekansndan kanmak iin devir saysnn deitirilmesi, dinamik dengesizliklerin
giderilmesi, titreim amortisrlerinin kullanlmas, titreim yaltm, titreimin insana
iletiminin snmlenmesi olabilir. Titreimin etkilerinden korunmada etkili olan

34

zmlerden dierleri ise titreimin yaylmasn engellemek, titreim yapan el cihazlarnn

ve motorlu aletlerin sk sk deitirilerek kullanlmas olabilir (URL-15).
22 Austos 2013, tarihli 28743 sayl alanlarn Titreimle lgili Risklerden
Korunmalarna Dair Ynetmelie gre maruziyet snr deerleri ve maruziyet eylem
deerleri u ekilde belirlenmitir: (URL-6)
El-kol titreimi iin;
1. Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet snr deeri: 5 m/s2.
2. Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet eylem deeri: 2,5 m/s2.
Btn vcut titreimi iin;
1) Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet snr deeri: 1,15 m/s2.
2) Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet eylem deeri: 0,5 m/s2.
1.3.1.4 Basn
Basn: Birim alana yaplan kuvvete basn denir. Birimi bar veya newton/cm 2dir.
Kuvvetin tatbik edildii her noktada bir basn vardr. Sal ve Gvenlii konusunda
basn ise; normal hava basncnn (atmosfer basnc) daha fazla veya daha az olmas
gereken veya olan iyerlerindeki basntr. Normal artlarda hava basnc 76 cm cva
basncna eittir. Atmosfer basncndan daha yksek ya da daha dk basnl yerlerde
alan iilerde, kalp, dolam, solunum rahatszlklar grlebilir (URL-7). Normalde 4
N/cm2 atmosfer kadar basn deiimi organizmada rahatszlk hissi dnda salk sorunu
oluturmaz (URL-5).
1.3.1.5 Aydnlatma
Grme i yerlerinde en ok ihmal edilen duyumuzdur. Aydnlatmann en nemli
ilevi iin iyi grlebilmesidir. alanlarn kendi aydnlatmalarn dzenlemelerine olanak
veren mekanizmalar enerji savurganln nlemekte, ilerin daha kolay yaplabilmesine
yardmc olmaktadr (URL-15).
Yetersiz veya uygunsuz aydnlatma sonucunda, grme fonksiyonunda zorlanmalar,
gz yorgunluu, gzlerde batma, yanma ve kzart olur. leri derecede ise grme bozukluu
yaanr. yi ve yeterli aydnlatlmam bir ortamda yaplan almalarda (aa ileme
tezghlar, torna tezghlar vb) i kazalar riski yksektir (URL-15).

35

yerlerinde uygun aydnlatma ile alann gz sal korunur, birikimli kas ve

iskelet sistemi travmalar ve pek ok i kazas nlenir, olumlu psikolojik etki salanr Bu
nedenle, iyerlerinde zellikle sanayi kurulularnda yaplan i ve ilemin gerektirdii
uygun aydnlatmay salamak gerekmektedir (Gler, 2003).
yerlerinin aydnlatmasnda TS EN 12464-1: 2013; TS EN 12464-1.2011: 2012;
standartlar esas alnr. Bu standart kapal alan alma yerlerindeki kiiler iin normal gze
ait (grsel) kapasiteye sahip kiilerin grsel rahatlk ve performans ihtiyalarn karlayan
aydnlatma kurallarn kapsar. Gsterim Ekran Cihaz (DSE) dahil tm genel grsel iler
dikkate alnr. 21/02/2013 tarihinde kabul edilmi ve halen yrrlktedir (URL-14).
Aada izelge 1.4de kat ve kat mamulleri ile ilgili endstriyel aktiviteler ve el
sanatlar iin aydnlatma miktarlar verilmitir.
izelgedeki, Lx: Ortalama aydnlatma seviyesini belirtir, UGRL: Kamama deerini
temsil eder, Uo: Aydnlatma dalm dzgnln belirtir. Ksaca aydnlatma
homojenliidir, Ra: Renksel geri verim deeri; k kaynann nesneleri gerek renklerine
ne oranda yakn gsterdiini belirtir ve kullanlan ampul tipine gre deiiklik gsterir.

izelge 1.4 Kat ve kat mamulleri ile ilgili endstriyel aktiviteler ve el sanatlar iin
aydnlatma miktarlar (URL-14)
Kat ve kat mamulleriyle ilgili endstriyel aktiviteler ve el sanatlar iin aydnlatma
miktarlar
Ref. No.

Alan Grev Aktivite Trleri Kat

5.19.1
5.19.2

hamuru (selloz fabrikas Kat imalat ve

5.19.3

ilenmesi, Karton ve oluklu mukavva imalat

ve ilenmesi
Standart ciltleme rn. Kesme, harmanlama,

36

lx

UGRL

UO

Ra

200

25

0.4

80

300

25

0.6

80

500

22

0.6

80

zel Durumlar

katlama, yaptrma
Tablo
5.20
Ref. No.

G istasyonlar ile ilgili endstriyel aktiviteler ve el sanatlar

Alan Grev Aktivite Trleri

lx

UGRL

UO

Ra

5.20.1

Yakt kmal Tesisleri

50

0.4

20

5.20.2
5.20.3

Boyler (Kazan) Odas

Motor ve Makine Odalar
Pompa ve Younlatrc (kondensan)

100
200

28
25

0.4
0.4

40
80

200

25

0.4

60

5.20

5.20.4

Odalar, Santraller vb.

zel Durumlar
Gvenlik renkleri
belirlenir

1. Kontrol
panelleri
genellikle
5.20.5

Kumanda Odalar

500

16

0.7

80

deydir
2. Dinlenme
(ksma)
gerekebilir
3. DSE work,
4.9. a baknz

1.3.1.6 Radyasyon
Radyasyon, enerjinin elektro manyetik veya parack modeliyle tanmas olarak
tanmlanmaktadr (URL-4).
Doal Radyasyon Kaynaklar; kozmik nlar, ksa yar mrl radyo izotoplarn
yayd alfa, beta ve gama nlar, vcudumuzda bulunan radyoaktif elementler, radyumun
bozunmas sonucu salnan radon gaz (yer ve bina) (URL-5).
Yapay Radyasyon Kaynaklar; Tpta tehis ve tedavi kaynakl kullanmlar, nkleer
g santralleri, atom bombas denemeleri (1950-1960), baz tketim malzemeleri
(televizyon sistemleri, paratoner vb.), kmr ve fosfat kayalar, endstriyel radyasyon
kaynaklar vb. (URL-5).
Radyasyona yksek dozlarda maruz kalnmas; molekler dzeyde DNA iin, doku
karl olarak ise zellikle radyasyon duyarll fazla olan kemik ilii, reme organlar,
deri, sindirim sistemi iin fonksiyon bozukluklarna yol amaktadr (URL-5).
1.3.2 ve d ortam gazlar (kimyasal risk etmenleri)
Dnyada milyonlarca eit kimyasal madde bulunduu ve her ylda buna 1200
civarnda yeni kimyasal madde eklendii bilinmektedir. Bu kadar ok kimyasaln tek tek
37

zelliklerinin bilinmesi, takibinin yaplmas mmkn olmadndan, baz yntemler

kullanlmas ve kimyasal maddelerin de ortak zelliklerinden yararlanlarak, kimyasal
maddelerin snflandrlmas yaplmtr. Aslnda kimyasal tehlikeler, gnmzde i
grenlerin sal bakmndan en ciddi risktir (Aydn, 2014).
1.3.2.1 Hidrojen slfr
Hidrojen slfr, renksiz, rk yumurta kokusunda zehirleyici bir gazdr. 1796'da C.
Louis Berthallet tarafndan bileii meydana getiren elementler belirlenmitir. Forml
H2S eklindedir. Lam kanallarnda, foseptiklerde, eritme tesislerinde, gazhanelerde
bulunur. Tipik kokuludur (URL-10). MAK deeri 10 ppm veya 15 mg/m3tr (URL-8).
Hidrojen slfr, kat fabrikalarnda bulunan zehirli, ldrc ve patlayc bir gazdr.
Btelerde, artma nitelerinde ve kanallarda beklemi hamur ve artklarn rmesi sonucu
ortaya kar. Havadan ar olmas sebebiyle btelerin tabannda birikir. H2Sin vcuttaki
etkisi iki ekilde olmaktadr. Bir taraftan gzleri, burnu, boaz ve akcierleri tahri
ederken, te yandan, bilin kaybyla birlikte, solunum sistemini fel eder. Nefes alma
eylemi durur (URL-16).
Ortamda H2S gazn tespit edebilmek iin portatif el tipi cihazlar kullanlmaktadr. Bu
cihazn kullanmnn alanlar tarafndan renilmesi ve kullanmnn yaygn bir hale
getirilmesi gerekmektedir. Cihazn alma ekli ve doru altnn test edilmesi de
ayrca renilmesi gereken konulardandr (URL-16).

1.3.2.2 Azot dioksit

Krmz esmer renkte havadan hafif derecede ar dumanlar halindedir. Su veya nem
ile temasta nitrik asit (HNO3) oluumu ile andrc etkisi vardr. Msaade edilen azami
konsantrasyon (MAK) deeri 5 ppmdir (URL-8).
1.3.2.3 Kkrt dioksit
Hava kirliliine ve asit yamurlarna sebep olur (SO2), renksiz, keskin kokulu reaktif
bir gaz olup kmr, fuel-oil gibi kkrt ieren yaktlarn yanmas srasnda, metal eritme
ilemleri ve dier endstriyel prosesler sonucu oluur. Ana kaynaklar, termik santraller ve
endstriyel kazanlardr. Genel olarak, en yksek SO2 konsantrasyonlar, byk endstriyel
38

kaynaklarn yaknnda bulunur (URL-10). Msaade edilen azami konsantrasyon (MAK)

deeri 0.1 ppmdir (URL-8).

39

NCEK ALIMALAR
Serin ve Tutu (2008), yapm olduu almada Kahramanmara Kat fabrikasnda

grlt ve aydnlatma dzeyi analizini gerekletirmilerdir. lmleri fabrika ierisinde

proses hatt boyunca her bir retim ksmnda iilerin bulunduklar yerlerde, iletmenin
orta ksmnda ve idari ksmlarnda gerekletirmilerdir. Sonu olarak, iletmenin
ortalama grlt seviyesini 90.8 dB(A) olarak tespit etmilerdir. letmenin en aydnlk
ksmnn ise yeni hamur hazrlama (895.67 lux) olduunu ortaya koymulardr.
Ceylan (2011), yapm olduu almada Trkiyenin i sal ve gvenlii
asndan genel grnmn ortaya koyma ve i gvenlii asndan kendine zg
krlganlklarn aa karma amal bir alma yaplmtr. SGK kaza verilerinden
hareketle, Trkiye genelinde meydana gelen kazalar, uluslararas kaza istatistikilerin de
kulland eitli parametreler asndan incelenmitir.
Karacan ve Erdoan (2011), ii sal ve i gvenliinin salanmasnda insan
kaynaklar ynetiminin nemi vurgulanm, insan kaynaklar ynetim fonksiyonlarnn bu
konudaki nemi konusunda temel bilgiler verilmeye allmtr. Aratrma neticesinde
says hi de gz ard edilemeyecek boyutlara ulam olan i kazas ve meslek
hastalklarnn, alan asndan, iletme asndan, devlet asndan ve giderek toplum
asndan ok nemli bir konu haline geldii saptanmtr. Bu almada insan kaynaklar
ynetim fonksiyonlarnn gerektii gibi yerine getirilmesi halinde i kazas ve meslek
hastalklarnn azaltlabilecei hatta tamamen ortadan kaldrlabilecei konusu zerinde
durulmutur.
Yldrm (2011), yapm olduu almada Ankara blgesinde imalat sektrnde
faaliyet gsteren KOBlerdeki i sal ve gvenlii uygulamalarnn etkinliini ve
uygulanabilirliini aratrarak ad geen blgedeki KOBlerin i gvenlii ve i sal
uygulamalar hakknda bilgi vermektedir. almasnda yaplan anketler sonucunda Ankara
blgesinde imalat sektrnde faaliyet gsteren KOBlerde i sal ve gvenlii alannda
yaplan almalarda ok nemli eksiklikler olduunu tespit etmitir. Elde ettii
bulgulardan yola karak bu eksikliklerin giderilebilmesi iin ok daha disiplinli allmas
ve i sal ve gvenlii hakknda ok daha fazla bilgiye dayal almalarn yaplmasnn
zorunlu olduu sonucuna varmtr.

40

Kohisar (2011), dkm fabrikalarn ele alarak, dkm fabrikalarnn maa hane ve
boyahane blmlerindeki toz, grlt, zc buharlar, havada metal miktarnn yan sra
termal konfor artlarnn kantitatif olarak analizlerini gerekletirmi ve bu analiz
sonularnn i sal ve i gvenlii asndan uygunluunu deerlendirmitir. lmleri
Trk Standartlarnda belirtilen yntemlere gre gerekletirerek bulgularn literatrde
belirtilen snr deerler ile karlatrmtr.
Tozkoparan ve Taolu

(2011), yapt bir almada i sal ve gvenlii

konusunu kavramsal olarak ele almlardr bununla birlikte mevcut uygulamalar ile ilgili
alanlarn gr ve tutumlarn belirlemeye ynelik olarak, zmir ilinde faaliyet gsteren
6 orta ve byk lekli iletmede, toplam 400 mavi yakal alan zerinde
gerekletirdikleri bir aratrmaya ve sonularna yer vermilerdir. almann sonucunda,
iletme yneticilerinin tazmin grevlerinden ziyade, nlem grevlerinin ok daha nemli
olduu vurgulanarak, hastalk ve kazalar ortaya kmadan nleme yoluna gidilebilecei
saptanmtr.
Aydn (2012), yapt bir almada Otomotiv Yan Sanayi i kolunda oluan i
kazalarn ve OHSAS 18001 ynetim sistemi uygulamasn, souk ekillendirme ile
otomotiv paras reten bir firmadaki veriler ile deerlendirilerek, ii sal asndan
riskli olarak grlen grlt, insan salna olan etkileriyle ele alnarak grltye ait
ortam lmleri yaplmtr. almalar dorultusunda firmada son alt yl ierisinde (2006
- 2011) iyerinde meydana gelen kaza durumu ve i gn kayplarn inceleyerek istatistiki
veriler oluturmutur. Yapt lmler ve deerlendirmeler sonucunda grlt seviyesinin
grlt kontrol ynetmelii ve i gvenlii mevzuatnca verilen snr deerlerini at
(snr deer 80 dB(A), lm deerleri 108 dB(A)ya kadar kmaktadr) belirtmitir.
Ayrca son alt yllk i kazalar verilerini de deerlendirmi ve neticede i kazas saysnn
ve bunun sonucunda oluan i gn kaybnn yksek olduu gzlemlemitir.
Ceylan (2012), kazalarn nlenmesinde kritik bir neme sahip olan, Trkiyedeki
SG eitimini ele almtr. Genel olarak tm SG eitimi incelenerek zellikle MYOlarn
bnyesinde yrtlen SG eitiminin sorunlar ele alnm ve zm nerilerinde
bulunulmutur.
Demir (2013), yapt bir almada yap retim srecinde SG uygulamalar,
karlalan sorunlar ve alnacak nlemler hakkndaki konular, ilgili kanun maddeleri ve
bakanlklar tarafndan hazrlanan ilgili ynetmelikler nda deerlendirmeye almtr.

41

Mimarlk sanatnn yap retim srecinde her geen gn daha nemle yer almas ve bu
konuda grev yapanlarn son derece nemli yasal ykmllkler tamasndan dolay SG
uygulamalarnn ilgili kanun ve ynetmelikleri temel alnarak incelenmitir.
Eker (2013), yapt bir almada metal sektrnde faaliyet gsteren bir iletmede
risk deerlendirmesinin yaplmas ve uygun deerleme metodunun seilerek iletmede
alan iilerin gvenli bir ortamda yksek moral ve motivasyon almalarnn
salanmas amalanmtr. Salanan bu motivasyon art ile ulalmak istenen hedef
irketin daha verimli retim yapmasdr. Bu almada risk deerlendirme karar
matrislerinden olan L tipi matris kullanlmtr. letmede saha turlar dzenlenerek yksek
riskli 12 sre belirlenmi ve belirlenen bu sreler iin risk deerlendirmesi yaplmtr.
lmez (2014), Ankarada hazr giyim iletmelerindeki i sal ve gvenlii
uygulamalarn incelemitir ve alma ile hedeflenen nokta, bu sektrde i kazalar ve
meslek hastalklarn nlemek amacyla alnan tedbirleri ve bu konuda yaplan almalar
iveren veya iveren vekillerinin grleriyle ortaya koymaktr.
Turgut (2014), yapt bir almada Kastamonu Entegre Aa Sanayi ve Ticaret A..
Gebze Tesisi yonga levha nitesinde olas tehlike ve risklerini Fine-Kinney Metoduna gre
deerlendirmitir. Ayrca iletme ierisinde toz, i ortam grlt ve grlt maruziyet,
kiisel titreim maruziyeti, termal konfor, i ortam uucu organik bileikler ve toksik gaz
lmleri yapp sonularn 6331 sayl Sal ve Gvenlii Kanununa gre
karlatrmal olarak deerlendirmitir.

42

MATERYAL ve METOT

3.1

Materyal
Bu almada, Sal ve Gvenlii Kanununda yer alan ve Kahramanmara Kat

Fabrikasnda alan teknik personel ve iilerin salk ve gvenliini ilgilendiren, i

sal ve gvenlii bakmndan alma ortamlarnda nemli grlen;

Grlt,

Ik iddeti,

Scaklk,

Bal nem

Titreim ve

ortam gazlarnn (azot dioksit-NO2, kkrt dioksit-SO2, oksijen-O2 ve hidrojen

slfr-H2S) lmleri yaplmtr.
Kahramanmara Kat Fabrikasnda yukarda ifade edilen lmlerin yapld

blmler srasyla; hurda sahas, pulper, eski hamur hazrlama, yeni hamur hazrlama,
hamur hazrlama kontrol odas, PM1 vakum pompas, PM1 elek ksm, PM1pres ksm,
PM1 kurutma, PM1 size pres ksm, PM1 bobin kesme, PM2 bobin kesme, PM1 mal sarc,
elek kumanda odas, iletme ii bo alan (kurutma), PM2 vakum pompas, PM2 elek ksm,
PM2 pres ksm, PM2 kurutma, PM2 size pres ksm, PM2 mal sarc, iletme ii bo
alan(mal sarc), kurutma kontrol odas, mamul ambar, iletme ii bo alan (depo), iletme
ii teknik ofisler, laboratuvar, atlye(mekanik bakm), atlye(elektrik), yemekhane, idari
bina, artma, kazan, trbin ve ofislerdir.
3.2

Metot
Bu almada, Kahramanmara Kat Fabrikasnda alan teknik personel ve

iilerin salk ve gvenliini ilgilendiren, i sal ve gvenlii bakmndan alma

ortamlarnda nemli grlen tehlikeler ve bu tehlikelerin belirlenmesinde L Tipi Matris
(5x5) Metodu kullanlmtr. Bu matris diyagram iki veya daha fazla deiken arasndaki
ilikiyi analiz etmekte kullanlan bir deerlendirme metodudur (Anonymous, 2000).

43

3.2.1 L tipi matris (5x5) metodu

En sk kullanlan yaklamlardan biri olan risk deerlendirme matrisi ABD Askeri
standard MIL-STD-882D olarak da bilinen sistem gvenlik program gereksinimini
karlamak maksadyla gelitirilmitir. Matris diyagramlar iki veya daha fazla deiken
arasndaki ilikiyi analiz etmekte kullanlan bir deerlendirme aracdr (Anonymous,
2000). Yaygn kullanm alanna sahip ve kullanm kolay olan bir metottur. yeri
istatistiklerinin kullanmna olanak salamtr. L Tipi 5x5 Matris diyagram zellikle
sebep-sonu ilikilerinin deerlendirilmesinde kullanlr. Risk skoru ihtimal ve zarar
derecesinin arpmndan elde edilerek tablodaki yerine yazlr (Eker, 2013). L Tipi Matris
(5x5) Metoduna ynelik i kazalarnn ihtimali aada izelge 3.1de ve 1 nolu
denklemde verilmitir. izelge 3.2de i kazalarnn etki/zarar-sonu skalas aklamal
olarak verilmitir. Yine ayn ekilde izelge 3.3de i kazalarnn risk matrisi aklanmtr.
izelge 3.4de i kazas olmadan nce alnacak karar ve yaplacak eylemler belirtilmitir.
Risk = Olaslk x Etki (iddet)

(3.1)

izelge 3.1 kazalarnn ihtimal (olaslk) skalas (Turgut, 2014)

Deer

Aklama

Kategori

1. ok dk
2. Dk

Hemen hemen hi
Dk

Olumas beklenmiyor
Birka ylda bir

3. Orta

Orta

Ylda bir veya iki kez

4. Yksek

Yksek

Ayda bir

5. ok yksek

ok yksek

Haftada bir/her gn

(htimal: Zarar ya da hasarn zaman iinde gerekleme ihtimalini ifade etmektedir.)

izelge 3.2 kazalarnn etki/ zarar-sonu skalas (Turgut, 2014)

Deer

Aklama

Kategori

1.ok dk
2.Dk

Dikkate alnmal
nemli

3.Orta

Ciddi

kayb olmayan, ilk yardm gerektirmeyen

lk yardm gerektirebilecek durumlar, ayakta tedavi
Tedavi gerektiren yaralanmalar, yatarak tedavi, ksa sreli i

4.Yksek

ok ciddi

5.ok yksek

Katlanlamaz

gremezlik
Ciddi yaralanma, uzuv kayb, meslek hastal, srekli i
gremezlik
lm

(Deer, tehlikenin gereklemesi halinde insan, iyeri ve evre zerinde oluturaca

zarar ya da hasarn iddetini ifade etmektedir)
izelge 3.3 kazalarnn risk matrisi (URL-19; Aydn, 2014)
44

ETK (DDET)
OLASILIK
1 (ok dk)

(ok hafif)
1 nemsiz

(hafif)

(orta)

(ciddi)

(ok ciddi)

2 Dk

3 Dk

4 Dk

5 Orta

4 Dk

6 Orta

8 Orta

10 Yksek

9 Orta
12

12 Yksek
16 ok

15 Yksek
20 ok

10

Yksek
15

Yksek
20 ok

Yksek
25

Yksek

Yksek

Yksek

Katlanlamaz

2 (dk)

Riskler
2 Dk

3 (orta)

3 Dk

6 Orta

4 (yksek)

4 Dk

8 Orta

5 (ok yksek)

5 Orta

izelge 3.4 nlem srasna gre alnacak karar ve yaplacak eylemler (URL-19; Aydn,
2014)
nlem

Risk

Sras

Deeri

1<R<4

5<R<9

10<R<15

16<R<25

25<R

Karar

Eylem

Kabul edilebilir

Acil tedbir gerektirmeyebilir.

risk
Dikkate deer risk
Kayda deer
nemli risk
Kabul edilemez

Bu risklere kontrol tedbirleri gelitirilmeli

ve planlama yaplmal
Bu risklere mmkn olduu kadar abuk
mdahale edilmeli
Bu risklerle ilgili hemen alma yaplmal

risk
Katlanlamaz risk

Yaplan i durdurulmal ve acil nlem

alnmal

letme ierisinde ve darsnda i kazalarna yol aabilecek olan baz tehlikeli

durum,

davranlar ile

riskler tespit edilmi

olup L tipi

matris

yntemiyle

deerlendirilmitir ve almamzn bulgular ksmnda detayl olarak irdelenmitir

3.2.2 Grlt lm
Grlt lmleri TS 2607 ISO 1999 standardna uygun olarak gerekletirilmitir
(URL-2). Grlt lmnde ekil 3.1de gsterilen RadioShack Sound Level Meter adl
cihaz kullanlmtr. lmler 5 tekrarl olmak zere her lm 3 dakika sreyle olacak
ekilde gerekletirilmitir. lmler srasnda herhangi bir yansma olmamas iin
45

duvardan uzakta ve yerden 1.5 m ykseklikten, lm yapan kiiden 1 m uzaklkta ve

cihazn alma scaklk aralnda (25oC) lm yaplmasna dikkat edilmitir (Serin ve
Tutu, 2008).
Grlt lm Cihaz Teknik zellikleri
(URL-21):
Dijitaldir.
LCD ekranldr.
30 ile 130 desibel aralnda lm

deeri vardr.
A ve C modlarnda lm yapabilir.
230 gr. arlndadr.
Ekran aydnlatmas vardr.
210 x 55 x 32 mm boyutlarndadr.
G kayna 1 adet 9 V pildir.

ekil 3.1 Grlt lm cihaz

lmler, Kat fabrikasnda hurda sahasndan balayarak retim hatt boyunca
ksmlara gre alanlarn bulunduklar blgelerde, kontrol odalarnda, mamul deposunda,
yemekhanede ve idari binalarda gerekletirilmitir.
3.2.3 Ik iddeti lm
lmler TS EN 12464-1 standardna uygun olarak gerekletirilmitir. lmler
ekil 3.2de gsterilen Extech Instruments (USA)-SDL400 adl Ik iddeti lm ve
Kayt Cihaz ile yaplmtr. lm sonular aydnlanma iddeti birimi olan Lux cinsinden
tespit edilip kaydedilmitir (URL-14). lmler lksmetrenin alma ortamna (alma
scaklk deeri 23C 5C) uygun olarak, yanstan maddelerden uzakta, n dik
gelmesine ve cihaza glge dmemesine dikkat edilecek ekilde birka deiik noktada
yapldktan sonra ortalamas alnmtr.

46

Lksmetre Teknik zellikleri (URL-22):

Geni lm aral (100 Klux'e kadar).
Yazlm gerektirmeyen uygulama.
Kullanc tarafndan ayarlanabilir veri
kayt periyodu (1 saniye ile 3600
saniye aralnda).
Bal
lmler

iin

sfrlama

fonksiyonu.
K-J tipi thermocouple girii.
Aydnlatmal geni LCD ekran.
Data Min.-Max. ve Hold fonksiyonlar.
Dahili USB PC balants.

ekil 3.2 Ik iddeti lm cihaz

3.2.4 Scaklk lm
lmler yeri Bina Ve Eklentilerinde Alnacak Salk Ve Gvenlik nlemlerine
likin Ynetmelik ve TS EN 27243 standardna uygun olarak gerekletirilmitir.
Scakl lmek amacyla ekil 3.3de gsterilen Homemaxx markal termometre cihaz
kullanlmtr ve oC (santigrat derece) cinsinden llmtr (URL-14).

47

Termometre Teknik zellikleri (URL23):

Cihaz dijitaldir.
LCD ekran.
Scaklk lm aral -40oC + 70oC.
Nem lm aral %20 - %90.
G kayna 1 x 1,5 V pillerle

alabilir.
En az 30 gnlk hafza kapasitesi.

ekil 3.3 Termometre

3.2.5 Bal nem lm
Bal nem; ayn scaklkta doymu havadaki mutlak nemin yzde kan ifade ettiini
gsterir. lmler yeri Bina Ve Eklentilerinde Alnacak Salk ve Gvenlik nlemlerine
likin Ynetmelik ve TS EN 27243 standardna uygun olarak gerekletirilmitir. Bal
nemi lmek amacyla ekil 3.4de gsterilen Homemaxx markal psikrometre cihaz
kullanlmtr (URL-14).
Psikrometre Teknik zellikleri (URL23):

Cihaz dijitaldir.
LCD ekran.
Scaklk lm aral -40oC + 70oC.
Nem lm aral %20 - %90.
G kayna 1 x 1,5 V pillerle

alabilir.
En az 30 gnlk hafza kapasitesine
sahip.

ekil 3.4 Bal nem lm cihaz

48

3.2.6 Titreim lm
El-kol titreimi lm yaplmtr. lmler, alanlarn Titreimle lgili
Risklerden Korunmalarna Dair Ynetmelik ve TS EN ISO 5349-1 ile TS EN ISO 5349-2
standartlarna gre gerekletirilmitir (URL-6). lmler ekil 3.5de gsterilen
Brel&Kjaer 4447 model titreim lm cihaz ile gerekletirilmitir. lmlerin yapl
ekil 3.6da gsterildii gibidir.
Titreim

Cihaz

Teknik

zellikleri

(URL-24):
ISO 5349-1: 2001 ve ISO 5349-2:
2001.
ISO/DIS 8041:2003.
ISO 2631-1:1997, ISO 2631-2: 2003
standartlarna uygun.
lm frekans aral: 0.5 ile 80 Hz.
lm zaman ayarlar: 1 ile 30 saniye,
1 dakika, 30 dakika, 1 saat, 4 saat, 8
saat ve 12 saat.

ekil 3.5 Titreim lm cihaz

ekil 3.6 El-kol titreiminin lm

49

3.2.7 ortam gazlarnn lm

lmler Kimyasal Maddelerle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri
Hakknda Ynetmelike gre gerekletirilmitir. ortam gazlarndan; Azot dioksit-NO2,
kkrt dioksit-SO2, ve oksijen-O2 ve Hidrojen slfr-H2S gaz lmleri yaplmtr. ekil
3.7 ve 3.8 de verilen cihazlar yardm ile bu gazlarn iletme ierisinde ve darsndaki
miktarlar llmtr.
H2S lm Cihaz Teknik zellikleri
(URL-25):
Taklabilen Sensr Says: 5 Adet.
Ekran: 360 Dnebilen, Renkli Ikl

LCD.
Titreim Alarm: Opsiyonel.
alma Scakl: -20, +55C.
Depolama Scakl: -25, +55C.
Datalogger: 1800 nokta kayt hafzas.
Kayt Zaman Aral: 1 saniye ile 60
dakika aralnda kullanc tarafndan

ayarlanabilir.
llebilen Gazlar: H2S.

ekil 3.7 Hidrojen slfr gaz lm cihaz

50

NO2, SO2 ve O2 lm Cihaz Teknik

zellikleri (URL-25):
Taklabilen Sensr Says: 5 Adet.
Ekran: 360 dnebilen, renkli Ikl

LCD.
Titreim Alarm: Opsiyonel.
alma Scakl: -20, +55C.
Depolama Scakl: -25, +55C.
Datalogger: 1800 nokta kayt hafzas.
Kayt Zaman Aral: 1 saniye ile 60
dakika aralnda kullanc tarafndan

ayarlanabilir.
llebilen Gazlar: NO2, SO2 ve O2.

ekil 3.8 Azot dioksit, kkrt dioksit ve oksijen gazlar lm cihaz

Azot dioksit-NO2, kkrt dioksit-SO2, ve oksijen-O2 gaznn lm VENTIS MX4
Multi Gas Monitor (ekil 3.8) adl cihaz ile yaplmtr. Hidrojen slfr-H 2S gaznn
lm ise TANGO TX1 (ekil 3.7) adl cihaz ile ppm olarak bulunmutur (URL-2).

51

BULGULAR VE TARTIMA
Bu almada, Sal ve Gvenlii Kanununda yer alan ve Kahramanmara Kat

Fabrikasnda alan teknik personel ve iilerin salk ve gvenliini ilgilendiren, i

sal ve gvenlii bakmndan alma ortamlarnda nemli grlen;

Grlt,

Ik iddeti,

Scaklk,

Bal nem

Titreim ve

ortam gazlarnn (Azot dioksit-NO2, kkrt dioksit-SO2, oksijen-O2 ve hidrojen

slfr-H2S) lmleri yaplmtr.

4.1

Grlt lmlerine Ait Bulgular

Kahramanmara Kat Fabrikasnda desibelmetre ile 37 blmde gerekletirilen

grlt lmlerine ait sonular aada izelge 4.1de verilmitir. lmler gndz
vardiyasnda gerekletirilmitir. izelge 4.1. incelendiinde, grltnn tespit edildii
ksmlar en yksek iddetten en az iddete doru; PM2 pres ksm (100.4 dB(A)), PM2
vakum pompas (99.8 dB(A)), PM2 bobin kesme (99.4 dB(A)), PM1 elek ksm (99.2
dB(A)), PM1 pres (97.8 dB(A)), PM1 bobin kesme (97.8 dB(A)), PM2 elek ksmlar (97.8
dB(A)) olarak sralanmtr. Bununla birlikte minimum grlt deerlerinin grld
ksmlar idari bina (54.8 dB(A)), mamul ambar (57.6 dB(A)), iletme ii teknik ofisler
(60.6 dB(A)), enerji santrali ofisi (65.8 dB(A)), elektrik atlyesi (67.2 dB(A)), iletme ii
bo alanda (depo) 70.2 dB(A) olarak kaydedilmitir. Fabrikann ortalama grlt dzeyi
yaklak 85.3 dB(A) olarak bulunmutur. letmenin 23 noktas en yksek maruziyet
eylem deeri olan 85 dB(A)nn zerinde bulunmaktadr. letmede grlt probleminin en
fazla yaand yer deeri 100.4 dB(A) olan PM2 pres ksm olarak tespit edilirken, grlt
probleminin en az yaand yer 54.8 dB(A) deeri ile idari bina olarak tespit edilmitir.
PM1 kurutma ksmnda haube kaplar ak olarak grlt dzeyi lldnde deer 90.6
dB(A) olarak bulunmutur daha sonra kaplar kapatlp tekrar lm yapldnda deerin
88.3 dB(A) seviyesine gerilemitir. Bununla birlikte PM2 kurutma ksmnda haube kaplar
52

ak olarak grlt dzeyi lldnde deer 91.8 dB(A) olarak bulunmu olup daha
sonra kaplar kapatlp tekrar lm yapldnda ise deerin 91.3 dB(A) seviyesine
dt grlmektedir. PM1 kurutma ksmndaki haube kaplar grlt seviyesini
azaltmada PM2 kurutma ksm haube kaplarna gre daha baarldr. Ancak her iki
ksmdaki haube kaplarnn da grlt dzeyini drmedeki etkileri ok azdr.
letmenin 11 noktasndaki grlt deerleri en dk maruziyet eylem deeri olan
80 dB(A)nn altnda bulunmutur. Bu noktalar srasyla idari bina (56.4 dB(A)), mamul
ambar (58.4 dB(A)), iletme ii teknik ofisler (61.6 dB(A)), ofis (66.7 dB(A)), laboratuar
(67.2 dB(A)), elektrik atlyesi (68 dB(A)), iletme ii bo alan (71.6 dB(A)), kurutma
kontrol odas (73.8 dB(A)), yemekhane (74 dB(A)), hurda sahas (77.3 dB(A)) ve son
olarak hamur hazrlama kontrol odas (79.7 dB(A)) dr.
Serin ve Tutu, (2008) tarafndan ayn iletmede yaplan bir almada, iletmenin
ortalama grlt seviyesi 90.8 dB(A) olarak bulunmutur. Bu sonu geen sre ierisinde
iletmeninin insan saln etkileyen en nemli parametrelerden biri olan grltnn
nlenmesine dair bir takm tedbirler aldnn bir gstergesidir. Ancak dier taraftan
iletmede lm yaplan 23 noktada grlt dzeyleri 85 dB(A)nn zerindedir.
letmenin en fazla grltl ksm 99.1 dB(A) ile PM2 pres ksmdr. Bu sonular ise
iletmenin grlty nlemek adna bir takm nlemler aldn ancak bu nlemlerin
yetersiz kaldn gstermektedir.
Turgut (2014) yapt bir almada, Orman rnleri Endstri i kollarndan birisi
olan Yonga Levha Fabrikalarnda i sal ve gvenlii bakmndan nem arz eden
grlt, scaklk, bal nem, titreim, i ortam gazlar lmleri yapmtr. Sz konusu
almada, Yonga Levha Fabrikasnn en grltl ksmnn 98.4 dB(A) ile flaker binas ii
olduunu tespit etmitir. Yine buna ek olarak iletmenin en grltl ksmlarnn srasyla
flaker binas ii (98.4 dB(A)), zmpara nitesi girii (93.8 dB(A)), haval ayrtrc efektler
aras (89.1 dB(A)), zmpara nitesi ebatlama (87.6 dB(A)), yonga levha trbin yan (85.2
dB(A)) olduunu tespit etmitir. lm yaplan 22 noktann byk ounluunun grlt
dzeyi (17 nokta), en yksek maruziyet eylem deeri olan 85 dB(A)nn altndadr.

53

izelge 4.1 Grlt lmlerine ait bulgular

lm noktalar

Mak.

Min.

Std. S.

Ort. (dB(A))

Hurda sahas
Pulper
Eski hamur hazrlama
Yeni hamur hazrlama
Hamur hazrlama kontrol odas
PM1 vakum pompas
PM1 elek ksm
PM1 Pres ksm
PM1 kurutma(haube kaplar ak)
PM1 kurutma(haube kaplar kapal)
PM1 size pres ksm
PM1 mal sarc
letme ii bo alan(mal sarc)
PM1 bobin kesme
Elek kumanda odas
letme ii bo alan (kurutma)
PM2 vakum pompas
PM2 elek ksm
PM2 pres ksm
PM2 kurutma(haube kaplar ak)
PM2 kurutma(haube kaplar kapal)
PM2 size pres ksm
PM2 mal sarc
PM2 bobin kesme
Kurutma kontrol odas
Mamul ambar
letme ii bo alan (depo)
letme ii teknik ofisler
Laboratuvar
Atlye(mekanik bakm)
Atlye(elektrik)
Yemekhane
dari bina
Artma
Kazan (Enerji santrali)
Trbin (Enerji santrali)
Ofis (Enerji santrali)

5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5

81.6
77.2
88.2
95
80.8
91.8
99.2
97.8
91.8
89.2
95.4
93.8
94.6
97.8
92.6
92.6
99.8
97.8
100.4
92.4
92.4
90.4
94.4
99.4
75.2
59.2
73
62.6
68.2
83.8
68.8
75.6
58
86
95.4
94.4
67.6

73
88.4
86.2
90.8
78.6
90.8
96.4
96.6
89.4
87.4
90.2
92.6
93
96
88.6
91
97
95.2
97.8
91.2
90.2
92.5
92.6
97.8
72.4
57.6
70.2
60.6
66.2
81.4
67.2
72.4
54.8
84
93.2
92.8
65.8

4.3
5.6
1
2.1
1.1
0.5
1.4
0.6
1.2
0.9
0.6
0.6
0.8
0.9
2
0.8
1.4
1.3
1.3
1.1

77.3
82.8
87.2
92.9
79.7
91.3
97.8
97.2
90.6
88.3
92.8
93.2
93.8
96.9
90.6
91.8
98.4
96.5
99.1
91.8
91.3
91.45
935
98.6
738
58.4
71.6
61.6
67.2
82.6
68
74
56.4
85
94.3
93.6
66.7

0.6
1.05
0.9
0.8
1.4
0.8
1.4
1
1
1.2
0.8
1.6
1.6
1
1.1
0.8
0.9

N: lm says, Mak.: yaplan 5 lmn maksimum ortalama deerleri, Min.:

Yaplan 5 lmn maksimum ortalama deerleri, Std. S.: Standart sapma, Ort. (dB(A)):
llen maksimum ve minimum deerlerin ortalamas.

54

4.2

Ik iddeti lmne Ait Bulgular

Kahramanmara Kat Fabrikasnda lksmetre ile 35 blmde gerekletirilen k

iddeti lmleri Microsoft Office Excel Programnda deerlendirilmi ve aada izelge

4.2de verilmitir. alma ortamndaki k iddeti lm iletmenin 33 blmnde
gerekletirilmitir. 33 blmde er tekrarl lm yapmak suretiyle toplam 99 lm
yaplmtr. lmler gndz vardiyasnda gerekletirilmitir. Ik iddetleri lm
incelendiinde, iletmenin ortalama k iddeti dzeyi 207.92 lux olarak bulunmutur.
letmenin en aydnlk blmlerinin srasyla artma (3600 lux), hurda sahas (3150
lux), yeni hamur hazrlama (896.6 lux) ve pulper (295 lux) olduu tespit edilmitir.
letmede k iddetinin en az olduu blmler srasyla PM1 mal sarc (3.6 lux), PM1
vakum pompas (7.6 lux), PM2 kurutma (10.3 lux), kurutma kontrol odas (12.6 lux), PM1
elek ksm (16 lux), iletme ii bo alan (17.6 lux), PM2 vakum pompas (19 lux) olarak
bulunmutur.
TS EN 12464-1: 2013;

TS EN 12464-1.2011: 2012 standartlarna gre Kat

fabrikalarnda olmas gereken en az k iddeti miktar 200 luxtur. letmede 200 luxun
zerinde olan sadece 5 ksm vardr. Bunlardan ilki artma blm (3600 lux), ikincisi de
hurda sahasdr (3150 lux). Ancak bu ksmlar kapal ortamda olmad iin yani doal
aydnlatma alannda olduklar iin k iddeti miktarlar fazladr. Bunlarn haricinde
iletmedeki en aydnlk blmler srasyla yeni hamur hazrlama (896.6 lux), pulper (295
lux) ve mekanik bakm atlyesidir (231 lux). Yine ayn standartlara gre laboratuvarlarn
minimum aydnlk dzeylerinin 300 lux olmas gerekmektedir. Ancak iletmede bulunan
laboratuvardaki k iddeti dzeyi 135.3 luxtur. Bu sonu iletmenin laboratuvar ksmnda
yeterli aydnlatma salanamadn gstermektedir. Yine yukarda bahsedilen standartlara
gre ofislerde olmas gereken k iddeti miktar 300 luxtur. Gerekletirilen k iddeti
lmleri sonucunda ofislerin aydnlk dzeyleri 153.6 lux olarak bulunmutur. Ayrca
iletmenin byk ounluunda yeterli aydnlatmann salanamad tespit edilmitir. Bu
duruma yol aan etkenler; iletmenin fiziki yaps, lm yaplan gnlerdeki gn nn
miktar ve iletmede yer alan makinalarn dzensiz yerletirilmesi olabilir.
Serin Tutu (2008) tarafndan ayn iletmede yaplan Kat Fabrikasnda Grlt ve
Aydnlatma Dzeyi Analizi balkl bir almada iletmenin en aydnlk blmleri yeni
hamur hazrlama (895.67 lux), pulper (295 lux) ve atlye (295 lux) olarak bulunmutur. Bu
sonu geen sre zarf ierisinde iletmenin k iddeti dzenlemelerinde bir farkllk

55

olmadnn gstergesidir. Ancak k iddeti dzeyi iletmeler iin SG bakmndan nemli

bir parametredir ve yeterli nlem alnmayp, iyiletirme yollarna gidilmedii takdirde i
kazalar kanlmaz olacaktr.
Turgut (2014) tarafndan yaplan almada bir yonga levha fabrikasnn 6
blmnde k iddeti lmleri gerekletirilmitir. Yaplan ller sonucu elektrik
atlyesi (147 lux) hari dier tm noktalarn TS EN 12464-1: 2013; TS EN 12464-1.2011:
2012 standartlarna gre Yonga Levha Fabrikalarnda olmas gereken en az k iddeti
dzeyi olan 200 luxun zerinde olduunu tespit etmitir. Bu sonu iletmenin k iddeti
dzeyinin SG asndan uygun olduunu gstermektedir.
izelge 4.2 Ik iddeti lmne ait bulgular
lm noktalar
Hurda sahas
Pulper
Eski hamur hazrlama
Yeni hamur hazrlama
Hamur hazrlama kontrol odas
PM1 vakum pompas
PM1 elek ksm
PM1 pres ksm
PM1 kurutma
PM1 size pres ksm
PM1 bobin kesme
PM2 bobin kesme
PM1 mal sarc
Elek kumanda odas
letme ii bo alan (kurutma)
PM2 vakum pompas
PM2 elek ksm
PM2 pres ksm
PM2 kurutma
PM2 size pres ksm
PM2 mal sarc
letme ii bo alan (mal sarc)
Kurutma kontrol odas
Mamul ambar
letme ii bo alan (depo)
letme ii teknik ofisler
Laboratuvar
Atlye (mekanik bakm)
Atlye (elektrik)
Yemekhane
dari bina
Artma
Kazan
Trbin
Ofis

1.Nokta (Lux)
3200
280
145
990
160
12
7
50
54
32
66
64
2
84
90
35
30
30
8
41
60
60
10
75
11
73
124
236
120
70
100
4000
30
45
233

2.Nokta (Lux)
2900
295
147
835
105
7
12
52
45
40
74
66
5
84
105
13
35
61
16
38
45
45
20
86
24
26
48
224
215
201
68
3200
240
36
120

56

3.Nokta (Lux)
3350
310
158
865
115
4
29
54
27
41
79
74
4
236
75
9
38
54
7
56
21
30
8
87
18
87
234
233
240
102
60
3600
53
35
108

Ortalama (Lux)
3150
295
150
896.6
126.6
7.6
16
52
42
37.6
73
68
3.6
134.6
90
19
34.3
48.3
10.3
45
42
45
12.6
82.6
17.6
62
135.3
231
191.6
124.3
76
3600
107.6
38.6
153.6

4.3

Scaklk ve Bal Nem lmlerine Ait Bulgular

Kahramanmara Kat Fabrikasnda 35 blmde gerekletirilen scaklk ve bal

nem lmleri aadaki izelge 4.3de verilmitir. lmler gndz vardiyasnda

gerekletirilmitir.
alma ortamndaki bal nem ve scaklk lm iletmenin 35 blmnde
gerekletirilmitir. letmenin 19 ksmnda bal nemin %30 ve zerinde olduu
grlmektedir. letmelerde bulunmas gereken bal nem miktar %30-70 aralnda
olmas gerektiinden iletmenin ou ksmnda bal nem miktar istenilen dzeydedir
(URL-7). lmlerin yapld k mevsimi artlarnn, iletmenin iinde ya da d
ksmlarnda bal nem miktar zerine etki gstermi olabilecei dnlmektedir.
i Sal ve Gvenlii Tz 20. Maddesinde ok buu husule gelen
iyerlerinde scaklk derecesi 15 santigrat dereceden az ve 30 santigrat dereceden yksek
olmayacaktr ibaresi yer almaktadr (URL-3). Ancak bu tzk 16/6/2014 tarihinde
yrrlkten kaldrld iin almamzda scaklk, bal nem ve hava akm (termal
konfor) iin literatr bilgileri baz alnmtr (URL-6).
ortam scakl k ve yaz durumuna gre insanlarn kendilerini rahat
hissedecekleri bir dzeyde olmaldr. Scaklk ne ok dk ne de ok yksek derecelerde
bulunmaldr. Yaz artlarnda i hava scakl daha ok d scakla gre seilmesine
ramen, k aylarnda i ortam tasarm scakl ortamn kullanm amac ve tipine gre
belirlenmektedir. Birok insann rahat olarak altklar ortam scakl 20-26oC olarak
bulunmutur (URL-7).
ABD ASHRAE standartlarna gre ideal artlar iin scakln 20-25.5oC, nemin ise
%30-60 arasnda olmas gerekmektedir. alma ortamnda sl konfora etki eden
faktrlerden bazlar vcut yzey alan ve zerimize giydiimiz kyafetlerdir. Bununla
birlikte gnlk yaplan aktiviteler de sl konforu etkilemektedir. Oturur durumda ve
ayaktayken vcut ss deimektedir (Mergen ve ngel, 2009 ; Anonymous, 1989 ;
Anonymous, 2001).

57

izelge 4.3 Scaklk ve bal nem lmne ait bulgular

Scaklk (oC)
16
20
18
20
22
18
16
20
17
20
18
15
20
22
20
15
18
16
14
17
17
20
17
18
16
17
17
18
20
20
22
16
20
18
14

lm Noktalar
Hurda sahas
Pulper
Eski hamur hazrlama
Yeni hamur hazrlama
Hamur hazrlama kontrol odas
PM1 vakum pompas
PM1 elek ksm
PM1 pres ksm
PM1 kurutma
PM1 size pres ksm
PM1 bobin kesme
PM2 bobin kesme
PM1 mal sarc
Elek kumanda odas
letme ii bo alan (kurutma)
PM2 vakum pompas
PM2 elek ksm
PM2 pres ksm
PM2 kurutma
PM2 size pres
PM2 mal sarc
letme ii bo alan (mal sarc)
Kurutma kontrol odas
Mamul ambar
letme ii bo alan (depo)
letme ii teknik ofisler
Laboratuvar
Atlye (mekanik bakm)
Atlye (elektrik)
Yemekhane
dari bina
Artma
Kazan
Trbin
Ofis

Bal nem (%)

22
32
30
30
28
22
34
30
56
30
28
30
28
28
32
26
26
32
52
30
28
28
41
30
30
29
32
32
30
34
30
22
30
26
26

letmenin, ABD ASHRAE standartlar baz alnarak deerlendirildiinde alma

ortam iin uygun scakla sahip olduu tespit edilmitir (Anonymous, 1989; Anonymous,
2001).
Turgut (2014), tarafndan yaplan bir tez almasnda Yonga Levha Fabrikasnda
tesis ii kapal alan scaklk lmleri yaplmtr. lmlerde scaklk iin snr deer
aral 15-30oC olarak belirlenmitir. lmler iletmenin 6 noktasnda gerekletirilmitir.
letmenin en souk ksm flaker binas olarak tespit edilmi scakl 8.4oC olarak
llmtr. lm yaplan noktann scakl 15-30oC arasndadr. Bunlar srasyla;
Laboratuvar 1 (19.3oC), laboratuvar 2 (18.7oC) ve elektrik atlyesi (17.3oC) dir.
58

Turgut (2014), tarafndan yaplan bir tez almasnda yonga levha fabrikasnda tesis
ii kapal alan nem lmleri yaplmtr. lmlerinde bal nem iin snr deer araln
%30-50 olarak belirlemitir. letmenin 6 farkl ksmnda gerekletirilen lmlerde, en
yksek bal neme sahip blm %59.9 bal nem oran ile flaker binasdr. En dk bal
neme sahip olan ksm ise elektrik atlyesi ksmdr, bal nem oran ise %47.6 olarak
bulunmutur.
Bulut (2008), tarafndan Ofislerde Hava Kalitesini Aratrmaya ynelik
gerekletirilen bir almada yaplan lmler sonucu scaklk deeri ortalama olarak
20.9oC olarak tespit edilmitir
4.4

El Kol Titreimi lmne Ait Bulgular

Kahramanmara Kat Fabrikasnda el-kol titreim lm cihaz ile 7 blmde

gerekletirilen

lmler, aada

izelge

4.4de

verilmitir. lmler

gndz

vardiyasnda gerekletirilmitir.
izelge 4.4 El-kol titreimine ait bulgular
El kol titreimi (m/s2)
2.13
2.05
5.21
2.31
1.91
2.12
1.41

lm noktalar
Pulper
Cleaner
Kum tutucu
Niasta hazrlama tank
PM2 vakum pompas
Jeneratr
Trbin

letme ierisinde, iilerin alma esnasnda titreime en fazla maruz kaldklar 7

blm tespit edilmi olup bu noktalarda el-kol titreimi lm gerekletirilmitir. lm
yaplan 6 blmn titreim deerlerinin alanlarn Titreimle lgili Risklerden
Korunmalarna Dair Ynetmelie gre uygun olduu tespit edilmitir. Sz konusu
ynetmelikte titreim deerleri el-kol titreimi deer aral iin (URL-6);
1) Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet snr deeri: 5 m/s2.
2) Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet eylem deeri: 2,5 m/s2.
En fazla titreimin 5.21 m/s2 olarak kum tutuculardan yayld tespit edilmitir. Bu
ksmda

titreim

deerinin

yksek

llmesi

makinenin

alma

prensibinden

kaynakland dnlmektedir. En az titreim ise 1.41 m/s2 olarak trbinde llmtr.

59

Buna gre lm yaplan 7 noktadan 6 tanesi ilgili ynetmelik gereince alma

ortam iin uygun deerlere sahip olup herhangi bir tehlike arz etmemektedirler.
Kum tutucularda tespit edilen 5.21 m/s2 deeri o ksmda alan iiler iin son
derece tehlikeli bir rakamdr. Zira sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet snr
deeri olan 5 m/s2nin zerinde bir deerdir. Bu deerin zerine klmas i grenlerde
baz salk problemlerine yol aabilir. rnein ortalama 3 m/s2 zerinde gnlk titreime
maruz kalan iilerin %10unda 10 yl iinde beyaz parmak ve periferik nropati geliir
(URL-3). Bu ksmdaki titreimlerin azaltlmas iin iletme tarafndan baz nlemler
alnmaldr. Bunlar titreimi kaynanda yok etmek veya azaltmak, iilere kiisel
koruyucu donanm salamak vb. olabilir.
Turgut (2014), tarafndan yaplan tez almasnda bir Yonga Levha Fabrikasnda
tm vcut titreim lm gerekletirilmi ve toplam titreim deeri 0.013 m/s2, gnlk
titreime maruz kalma deeri ise 0.0002 m/s 2 olarak bulunmutur.

4.5

Ortam Gazlar lmlerine Ait Bulgular

Kahramanmara Kat Fabrikasnda i ortam gaz lm cihazlar ile 35 blmde

gerekletirilen i ortam gazlar lmleri aada izelge 4.6da verilmitir. lmler

gndz vardiyasnda gerekletirilmitir. letmede, proses gerei metan gazna
rastlanabilecei dnlmektedir ancak lm yaplan cihazlarda metan gaz sensr
olmad iin metan gaz lm yaplamamtr. alma ortamnda bulunan i ortam
gazlar lm iletmenin 35 blmnde gerekletirilmitir. Hidrojen slfr gazna,
artma ksm hari dier blmlerde rastlanmamtr. Artma ksmndaki hidrojen slfr
miktar 8 ppm olarak tespit edilmitir. Hidrojen slfr gaznn MAK deeri 10 ppm veya
15 mg/m3 olduundan bu deer ii sal ve gvenlii asndan iletmede risk
oluturacak nitelikte deildir.
Artma ksmnda azot dioksit gaz 5 ppm olarak llmtr. Ayn zamanda azot
dioksit gazna PM2 vakum pompas ksmnda rastlanm ve miktar ise 1 ppm eklinde
bulunmutur. Azot dioksit gaznn MAK deeri 5 ppmdir (URL-8). Artma ksmnda
llen azot dioksit miktar msaade edilen azami konsantrasyon deerine eit seviyede
olduu iin bu sonu iletmede alan iilerin salklar asndan riskli olaca
dnlmektedir. letme, azot dioksit gaz miktarnn azalmas ynnde bir takm
almalar yapabilir. letmede kkrt dioksit gazna rastlanmamtr. letmenin oksijen
seviyesi ii sal ve gvenlii asndan ideal kabul edilen snr deerler ierisindedir
60

(URL-2). letme ierisinde en yksek oksijen miktarna sahip ksm, deeri %23.1 olan
idari bina ksmdr. letmede oksijenin en az olarak lld ksmlar hurda sahas ve
PM1 pres ksmdr. Her iki blmde de llen oksijen miktar %20.5dir.
izelge 4.5 ortam gazlar lmne ait bulgular
H2S
(ppm)
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
8
0
0
0

lm noktalar
Hurda sahas
Pulper
Eski hamur hazrlama
Yeni hamur hazrlama
Hamur hazrlama kontrol odas
PM1 vakum pompas
PM1 elek ksm
PM1 pres ksm
PM1 kurutma
PM1 size pres ksm
PM1 bobin kesme
PM2 bobin kesme
PM1 mal sarc
Elek kumanda odas
letme ii bo alan (kurutma)
PM2 vakum pompas
PM2 elek ksm
PM2 pres ksm
PM2 kurutma
PM2 size pres
PM2 mal sarc
letme ii bo alan (mal sarc)
Kurutma kontrol odas
Mamul ambar
letme ii bo alan (depo)
letme ii teknik ofisler
Laboratuvar
Atlye (mekanik bakm)
Atlye (elektrik)
Yemekhane
dari bina
Artma
Kazan
Trbin
Ofis

NO2
(ppm)
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
5
0
0
0

SO2
(ppm)
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

02 (%)
20.5
20.9
21.1
21.1
21.1
20.9
20.9
20.5
20.9
20.9
21.1
21.1
21.1
21.1
21.3
20.9
20.9
20.9
20.9
20.9
21.1
21.1
21.3
21.3
21.1
20.9
20.9
20.9
20.9
20.9
23.1
20.9
20.9
20.9
20.9

Turgut (2014) tarafndan, Yonga Levha Fabrikasnda gaz lmleri yaplmtr.

llen gazlar ise srasyla oksijen (O2), karbon monoksit (CO), hidrojen slfr (H2S) ve
metan (CH4) gazlardr. lmler 3 noktada gerekletirilmi ve noktalarn hibirisinde
61

hidrojen slfr (H2S), metan (CH4) ve karbon monoksit (CO) gazlarna rastlanmamtr.
Oksijen miktarlarnn ise her 3 nokta iin ayn dzeyde (%20.9) olduu tespit edilmitir.
Bulut (2008), tarafndan ofislerde i hava kalitesini aratrmaya ynelik
gerekletirilen

bir

almada,

ofislerde

baz

gazlarn

ve

tozlarn

lmleri

gerekletirilmitir. lm yaplan ofislerde CO2 dzeyi ortalama olarak 938.6 ppm olarak
bulunmutur.
4.6

Kazalarna Yol Aabilecek Olan Tehlike ve Risklere Ait Bulgular

Aada izelge 4.6da iletme ierisinde i kazalarna yol aabilecek olan potansiyel

tehlikeler ve riskler L Tipi Matris (5 x 5 Matris) Yntemi ile tespit edilmitir.

Renklendirme ile risklerin etki/zarar durumlar belirtilmitir.
izelgede mavi renk ile gsterilen blgedeki riskler dikkate deer riskler
grubundadrlar. Etki dereceleri orta seviye olup iletmede tekrarlanma skl ylda bir veya
iki kezdir. Bu risklere kar kontrol tedbirleri gelitirilmeli ve planlama yaplmaldr. Bu
riskler, tedavi gerektiren yaralanmalar, yatarak tedavi, ksa sreli i gremezlik gibi
durumlara yol aabilirler. letmede tespit edilen riskler arasnda aydnlatma eksiklii veya
yetersizlii bu gruptaki risklerin banda gelmektedir. Bu durum gr kayb, arpma,
dme, yaralanma gibi sonular dourabilir. Bu durumun nne geebilmek iin iletmede
TS EN 12464-1 standartlarna uygun olacak ekilde aydnlatma salanmaldr. Kap ve
pencereler ile makine ve tezgahlar gn ndan daha ok faydalanlacak ekilde
konumlandrlabilir (URL-14).
Turuncu renklerle gsterilen blgelerdeki riskler kayda deer nemli risk
grubundadrlar. Etki dereceleri yksek seviyede olup iletmede tekrarlanma skl ayda bir
kezdir. Bu risklere mmkn olduu kadar abuk mdahale edilmelidir. Bu riskler ciddi
yaralanma, uzuv kayb, meslek hastal, srekli i gremezlik gibi durumlara yol
aabilirler. izelgeye gre bu tehlikelerden ilki grltdr. Grlt tehlikesi sonucu;
yksek dzeyde grltl ortamlarda alma nedeniyle alanlarn iitme problemlerine
maruz kalmas , alanlar arasndaki iletiimin salkl olamamas sonucu i kazalar
yaanmas ve meslek hastalklarnn olumas gibi riskler ortaya kabilir. Grlt iin
alnacak nlemlerden ilki grlty kaynanda yok etmektir. Eer kaynanda yok etmek
mmkn olmuyorsa grlt kayna izole edilmelidir ya da grlt karan cihaz veya
makine daha az grlt karan cihaz veya makine ile deitirilmelidir. Eer bu nlemlere
ramen grlt halen azaltlamyorsa alanlar iin kiisel koruyucu donanmlar temin
62

edilip,

kullanmlar

salanmaldr.

alanlarn

Grlt

le

lgili

Risklerden

Korunmalarna Dair Ynetmelik de yer alan Madde 13e gre iletmelerde grlt
seviyesi 85dB(A)nn zerine kt an iveren kulak koruyucular i grenlere temin
etmekle, i grenlerde bu kulak koruyucular kullanmakla ykmldr. Ayrca grltl
ilerde alacak olan iilerin, ie alnrken genel salk muayeneleri yaptrlmal, zellikle
duyma durumu ve derecesi (odiyogramlar) llmeli, kulak ve sinir sistemi hastal
olanlar ve hipertansiyon hastas olanlar grltl ilerde altrlmamaldr (URL-2).
izelgeye gre ikinci sradaki kayda deer risk faktr ise kapal alma ortamdr.
Bu risk de kayda deer nemli risk grubundadr ve bu risklere mmkn olduu kadar
abuk mdahale edilmelidir. Kapal alma ortam bir tehlike kaynadr ve baz risklere
yol aabilir. Bunlar; patlamalar sonucu iilerin hayatlarn kaybetmesi, psikolojik ve
fizyolojik rahatszlklar, alma isteinin azalmas, iletmenin maddi adan zarara girmesi
ve i aknn durmas gibi risklere yol aabilir. Bu riskler, iletmeye fazla maddi yk
getirmeyen bir takm nlemlerle nlenebilir risklerdir. Bunlar nlemeye ynelik
alanlara iletiim, stres ynetimi ve fke kontrol ile mesleki bilgi ve becerilerini artrc
eitim yapma, alanlara gerektiinde psikolojik destek salama ve alanlara moral
motivasyon olmas asndan sosyal organizasyonlar dzenleme gibi basit ve ekonomik
yntemlerle iletme kendini ve alanlarn bu risklere karc korumu olabilir.
izelgeye gre nc sradaki kayda deer risk faktr ise iletmede uyar iaret ve
levhalarnn bulunmamasdr. Bu durum yaplan almalarda dikkatsiz davranlar ve
yanl alma durumlarna yol aabilir. letme tarafndan bunu nlemek iin gerekli
yerlere uyar iaret ve levhalar konulmal, bu levhalar, herkes tarafndan grlebilecek
boyutta ve herkesin kolayca grebilecei yerlerde olmaldr. Aksi takdirde tehlikeli olan
alma sahalarnn bilincinde olmayan ve uyar levhalarn gremeyen bir alan
kendisine ve iletmeye zarar verebilir.
izelgeye gre dier bir kayda deer risk faktrnn iletmedeki alanlarn ayakta
uzun sreli almas olduu grlmektedir. Bu durum, kas ve iskelet sistemi
rahatszlklar, varis oluumu gibi durumlara zemin hazrlar. Ayn zamanda meslek
hastalklarnn oluumunda da etkendir. veren bu tehlikeden alann korumak amacyla
i ekipmanlarnn kullanmnda salk ve gvenlik artlar ynetmeliine gre bir takm
nlemler almak zorundadr. Alnabilecek nlemler; alanlarn ayaklarna uygun ortopedik
alma ayakkablarnn temin edilmesi ve alanlarn ara dinlenmelerini zamannda
yapmasn salamak olabilir.
63

izelge 4.6 letmede olas i kazalarna yol aabilecek olan riskler ve tehlikeler
Tehlike

Risk
Yksek dzeyde grltl

Olaslk

iddet

Sonu

Grlt

ortamlarda alma nedeniyle

12

12

20

15

alma durumlar
Ergonomik riskler
Yetersiz ve uygunsuz aydnlatma

16

sebebiyle gr kayb, arpma,

15

15

12

20

16

20

25

25

Kapal alma ortam

Yangn tplerinin
bulunmamas
Uyar iaret ve
levhalarnn
bulunmamas
Ergonomik tehlikeler
Aydnlatma eksiklii
veya yetersizlii
Ayakta uzun sreli
alma
Kaygan ve kirli zemin
alanlarn ie giri ve
periyodik muayeneleri
Kimyasallar

meslek hastalklarnn olumas

Psikolojik ve fizyolojik
rahatszlklar, isteksizlik
Yangn annda ilk mdahaleyi
yapamama, gecikme
Uyar ikaz levhalarnn olmamas
sebebiyle yaplan almalarda
dikkatsiz davranlar ve yanl

dme, yaralanma
Kas ve iskelet sistemi rahatszlklar,
varis oluumu
Kaygan zemin sebebiyle dme
Periyodik kontrollerin yaplmamas
Kimyasal maddelerin yol at
hastalklara maruz kalma

CNC, presler, matkap,

freze, testere vb makine

alann ellerini, kolunu makineye

ve tezgahlar alrken

kaptrmas, yaralanma ve lm

bakm yaplmas
Eitim ve bilgilendirme
eksiklii
Acil toplanma yerinin

Ciddi yaralanma, lm
Acil durumlarda mdahalenin

belirlenmemi olmas
Yerde duran elektrik

zorlamas

uzatma prizlerine su

Ciddi yaralanma, lm

gelmesi

Dier bir kayda deer risk faktr ise iletmedeki kaygan ve kirli zemindir. Bu
durum kaygan zemin sebebiyle dmelere, yaralanmalara ve hatta lmlere bile yol
aabilir. Bu tehlikelerin yok edilmesi iin iletmede alnmas gereken nlemler; temizlik ve
hijyen ilkelerine dikkat etmek, zeminin yal olmasna sebebiyet veren maddeleri ortadan
kaldrmak veya zeminle temas eder etmez zemini temizlemek, kaygan olan zeminlere
gerekli uyar levhalarn koyarak kazalarn nne gemek olabilir.
64

izelgeye gre kayda deer risk faktrlerinin sonuncusu da iletmede alanlarn ie

giri muayeneleri ile periyodik muayenelerinin aksatlmas ve zamannda yaplmam
olmasdr. Bu durum periyodik kontrollerin zamannda ve dzenli yaplmasn aksatt
gibi ie uygun ii yerletirilmesini de engeller. Periyodik muayeneleri zamannda
yaplmayan i grenler ilerde daha byk salk sorunlaryla kar karya kalabilirler.
izelge de krmz renk ile gsterilen blgedeki riskler kabul edilemez risk
grubundadrlar. Etki dereceleri yksek seviyede olup iletmede tekrarlanma skl ayda bir
kezdir. Bu risklerle ilgili hemen alma yaplmaldr. Bu gruptaki riskler ciddi yaralanma,
uzuv kayb, meslek hastal, srekli i gremezlik gibi sonulara yol aabilirler.
izelgeye gre kabul edilemez risklerden birincisi iletmede yangn tplerinin
bulunmamasdr. Bu durum olas bir yangn kmas durumunda ilk mdahaleyi
yapamama, mdahaleye gecikme gibi sonulara yol aar. Yangna mdahale edilememesi
sonucu can kayplar olur ve iletme byk oranda maddi kayplara urar. Bu riskleri
nlemek iin; yangn tpleri uygun yerlere aslmal, tplerin periyodik kontrolleri yetkili
firmasna her 6 ayda bir yaptrlmal yangn tplerinin bulunduu yerler uyar iaretleriyle
belirginletirilmeli, yangn tplerinin nleri onlara ulam engellemeyecek aklkta
olmaldr. Kabul edilemez risk grubunda yer alan ikinci risk ise ergonomik risklerdir.
Ergonomik riskler ilk etapta iverenler tarafndan nemsiz gibi grnse de bunlara nlem
alnmad takdirde byk salk sorunlarna yol aabilir. rnein kat fabrikalarnda
uzun sre ayakta almaya bal olarak alanlarda varis oluumu grlebilir. Yine ayn
ekilde i yeri ortamnda yeterince salanamayan ergonomik koullar alanlarda bel ve
boyun arlarna, duru ve postr bozukluklarna yol aabilir. Bu risklere kar alnacak
nlemler ise unlar olabilir; alanlara ergonomik tehlike ve riskler konusunda eitimler
vermek, alma ortamlarnda gerekli olan ergonomik dzenlemeler yapmak. e uygun ii
seimi de yaplabilecekler arasnda saylabilir. Zira uzun boylu iinin kendi boyuna uygun
olmayan bir tezgahta almas alanda ergonomik adan salk sorunlarna yol aabilir.
izelgeye gre kabul edilemez risk grubunda yer alan nc risk ise iletmede
kullanlan kimyasal maddeler ile retim sresince veya retim sonucunda oluan kimyasal
maddelerdir (H2S, NO2, CO2, CH4, SO2 vb.). Bu kimyasal maddelerin iletmelerde, istenilen
snr deeri amas durumunda insan vcudunda bir takm salk sorunlarna ve sistemik
hastalklara yol amalar muhtemeldir. Nitekim, H2S ve NO2 irritan maddelerdir, gz ve st
solunum yollarnda irritasyona sebep olur (gz sulanmas ve ksrk gibi). Karbon
monoksit (CO) gaz, oksijene gre eritrositlere 264 kat daha fazla tutunabilmektedir. Bu
65

yzden CO gaz boucu bir gazdr. Kimyasal maddelerin iletmede ynetmelikte belirtilen
snr deerleri amamalar gerekmektedir. Bunu salamak iin lmler sk sk yaplp,
alanlar zehirli kimyasallar ve gazlar hakknda bilgilendirilmelidir. Ayrca, kat
yapmnda kullanlan kimyasal maddeler de iletme ierisinde birbirleri ile reaksiyona
girmeyecek ekilde istiflenmeli ve depolanmaldrlar. Malzemeler zerinde malzeme bilgi
formlar eksiksiz olarak bulunmaldr. Aksi halde yanl depolama sonucu iletmede
yangnlar, patlamalar ortaya kar, can ve mal kayplar yaanr.
letmede kabul edilemez riskler arasnda bulunan bir dier risk ise CNC, presler,
matkap, freze, testere vb. makine ve tezgahlar alrken bakm yaplmas durumudur. Bu
durum alann ellerini, kolunu makineye kaptrmas, yaralanma ve lm gibi sonulara
yol atndan tr iletme asndan son derece risklidir. Bu risklerin azaltlmas iin
iletme tarafndan alanlarn eitilmesi, makinalar zerinde makine altrma talimat
yazlmas ve alana tebli edilmesi, arzal makinalarn yanna ikaz levhalarnn aslmas,
bakm yaplacak makine ve cihaz zerine gerekli aklamalarn yazlp bunun tm
alanlar tarafndan bilinmesi gibi nlemler alnabilir.
izelgeye 4.6ya gre kabul edilemez risklerden bir dieri ise bilgilendirme ve
eitim eksikliidir. ba eitimlerine tabi tutulmam, iin nitelii konusundaki
bilgilendirme eksiklii bulunan bir i gren ie baladnda eer i ile ilgili fazla bir
bilgiye sahip deilse kendisine veya iletmeye zarar verebilir. Bu gibi durumlarn nne
geebilmek iin yaplacaklarn banda alanlarn i sal ve gvenlii konusunda
bilgilendirilmesini ve eitilmesini salamak iin gerekli uygulamalarn yaplmas
gelmektedir. alanlar yapacaklar ilerle ilgili gerekli olan yeterli bilgiye sahip olmal,
tm alanlar makinalarn doru ve gvenli kullanm konusunda eitilmelidirler. Ayrca i
sal ve gvenlii uzman tarafndan belirli aralklarla bilgilendirme ve eitim toplantlar
dzenlenmelidir.
izelgede

kahverengi

ile

gsterilen

blgedeki

riskler

katlanlamaz

risk

grubundadrlar. Etki dereceleri ok yksek olup iletmede tekrarlanma skl haftada bir
gndr. Bu risklerin tespit edilmesi halinde yaplan i hemen durdurulmal ve riskin iddeti
ve zarar azalana dek yaplan i tekrar balatlmamaldr. Bu gruptaki riskler lmlere yol
aabilir. Tpk kabul edilemez risklerde olduu gibi bu riskler iin de ivedilikle nlemler
alnmal ve riskleri en aza indirme yoluna gidilmelidir. Aksi halde toplu can kayplar
yaanabilir.

66

izelge 4.6ya gre katlanlamaz risklerin ilki iletme ierisinde yerde duran elektrik
uzatma prizlerine su gelmesi riskidir. Bu durum ciddi yaralanmalar, lm ve maddi hasar
ile sonulanr. Nitekim elektrik son derece tehlikeli durumlara yol aabilecek bir
potansiyele sahiptir. ou iletmelerde kazalarn sebeplerinin altnda yatan nedenlerden
birisi elektriktir. Bu yzden ok dikkatli olunmal, gerekli tedbirler alnp, yaplmas
gereken tm ilemler eksiksiz bir ekilde yaplmaldr. Yaplan risk analizi sonucu tespit
edilen bu risk iin iletmenin almas gereken nlemler, prizlerin yerden kaldrlarak suyla
temas etmeyecek bir yere konulmas ve sudan korunmas olabilir. Ayrca iletme ierisinde
tm elektrik aksamlarnn periyodik kontrolleri ve topraklanmalar yaplm olmaldr.
letme ierisinde bulunan elektrik panolarnn nnde yaltkan paspas bulunmaldr. Tm
iileri elektriin yol aaca kazalardan korumak iin gerekli olan kiisel koruyucu
donanmlar iveren tarafndan temin edilmeli ve alanlar da bu KKDleri kullanma
talimatlarna uygun olarak kullanmaldrlar. Aksi halde olas bir elektrik arpmas ve
yangn durumunda oklu lmler yaanabilir.
izelge 4.6ya gre katlanlamaz risklerin dieri ise iletmede acil toplanma yerinin
belirlenmemi olmasdr. Bu durum acil durumlarda mdahaleyi zorlatracandan yine
oklu lmlere yol aabilir. letme tarafndan bu durumun nlenmesi iin, gvenli bir
alann acil durum toplanma yeri olarak belirlenmesi ve buraya Acil Toplanma Yeri levhas
aslp tm alanlarn konu hakknda eitilmesi gibi basit nlemler alnarak can ve mal
kayplarnn nne geilebilir. Nitekim Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda
Ynetmelike gre iletme tarafndan acil toplanma alan belirlenmelidir (URL-2).

67

SONULAR
Bu almada, uygulama alan olarak seilmi olan Kahramanmara Kat Sanayi ve

Ticaret Anonim irketine bal fabrikada Sal ve Gvenlii Kanununda yer alan ve
Kahramanmara Kat Fabrikasnda alan teknik personel ve iilerin salk ve
gvenliini ilgilendiren, i sal ve gvenlii bakmndan alma ortamlarnda nemli
grlen; grlt, k iddeti, scaklk, bal nem, titreim ve i ortam gazlarnn (azot
dioksit-NO2, kkrt dioksit-SO2, oksijen-O2 ve hidrojen slfr-H2S) lmleri yaplm ve
L Tipi Matris (5x5) yntemiyle risk analizi gerekletirilip olas riskler ile alnabilecek
nlemler belirtilmitir.
Gerekletirilen lmler neticesinde iletmenin ortalama grlt seviyesi yaklak
85 dB(A) olarak tespit edilmitir. Bu deer alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn
yaynlam olduu alanlarn Grlt le lgili Risklerden Korunmalarna Dair
Ynetmelik de belirtilen maruziyet snr deeri olan 87 dB(A)nn altndadr (URL-2). Bu
deer iletmelerde kabul edilebilir grlt dzeyi deerindedir. Ancak dier taraftan
iletmede lm yaplan 23 noktada grlt dzeyleri 85 dB(A)nn zerindedir.
letmenin en fazla grltl ksm 99.1 dB(A) ile PM2 pres ksmdr. Grlty nlemek
amacyla alnabilecek balca nlemler u ekilde sralanabilir;
1. Grltnn geiini kontrol altna alabilmek iin blmeler kullanlabilir ve bu
blmelerde kullanlan malzemeler arasndaki boluklar ses yutucu malzemelerle
doldurulabilir veya kaplanabilir (Serin ve Tutu, 2008).
2. Grlt kayna olan makinelere gerekli bakm, revizyon ve yaltm yaplabilir.
3. Kiisel koruyucu donanm temin edilip, kullanm yaygnlatrlabilir ve
zendirilebilir.
Ik iddetleri lm incelendiinde, iletmenin ortalama k iddeti dzeyi 207.92
lux olarak bulunmutur. letmenin k iddeti lm sonular, ynetmelie gre
iletmenin yalnzca 5 biriminde istenilen dzeyde (200 lux) iken byk bir ksmnda
istenen dzeyde deildir (URL-14). letmenin k iddeti deerlerini ynetmelikte
belirtilen dzeye getirmesi nem arz etmektedir. Bu sebeple iletmede u gibi nlemler
alnabilir;

68

1. Aydnlanma seviyesinin dk olduu blmlere yksek aydnlatma kapasiteli

lambalar konulabilir (Serin ve Tutu, 2008).
2. Aydnlk amal gne ndan daha fazla yararlanmak iin, fabrika atsndan
bina iine ve alt katlara k koridorlar oluturulabilir (Serin ve Tutu, 2008).
3. Makinalarn dizayn ve yerleim dzeni gne ndan aydnlanma amacyla
yararlanmay engellemeyecek ekilde yaplabilir.
4. Kap ve pencereler ile makine ve tezgahlar gn ndan daha ok faydalanacak
ekilde konumlandrlabilir.
letmenin 19 ksmnda bal nemin %30 ve zerinde olduu grlmektedir.
letmelerde bulunmas gereken bal nem miktar %30-70 aralnda olmas gerektiinden
iletmenin ou ksmnda bal nem miktar istenilen dzeydedir (URL-11). Bal nem
sonular incelendiinde iletmenin bal nem miktar, alma ortam iin gerekli olan
bal nem koulunu salamaktadr.
ABD ASHRAE standartlarna gre ideal artlar iin scaklk 20-25.5 oCdir
(Anonymous, 1989; Anonymous, 2001). ABD ASHRAE standartlar baz alnarak
deerlendirildiinde iletmenin, alma ortam iin uygun scakla sahip olduu tespit
edilmitir.
letmede gerekletirilen el-kol titreimi lm sonucunda en fazla titreimin 5.21
m/s2 olarak kum tutuculardan yayld tespit edilmitir. Makinenin alma prensibine
istinaden, bu ksmda titreim deerinin yksek bulunduu dnlmektedir.
lm yaplan dier noktalarn titreim deerleri 22 Austos 2013, tarihli 28743
sayl alanlarn Titreimle lgili Risklerden Korunmalarna Dair Ynetmelie gre
alma ortam iin uygun seviyededir.
letme ierisinde titreimi azaltmaya ynelik alnabilecek nlemler unlar olabilir;
1. Riskler ile kaynanda mcadelenin uygulanabilirlii ve teknik gelimeler dikkate
alnarak, mekanik titreime maruziyetten kaynaklanabilecek riskler kaynanda yok
edilebilir veya en aza indirilebilir.
2. Mekanik titreime maruziyeti azaltan baka alma yntemlerini seilebilir.
3. Yaplan i gz nnde bulundurularak, mmkn olan en dk dzeyde titreim
oluturan, ergonomik tasarlanm uygun i ekipman seilebilir.

69

4. yeri, iyeri sistemleri ve i ekipmanlar iin uygun bakm programlar

uygulanabilir.
5. yeri ve alma ortam uygun ekilde tasarlanp ve dzenlenebilir.
6. Mekanik titreime maruziyetlerini azaltmak amacyla, i ekipmann doru ve
gvenli bir ekilde kullanmalar iin alanlara gerekli bilgi ve eitim verilebilir.
7. Maruziyet sresi ve dzeyi snrlandrlabilir.
8. Yeterli dinlenme aralaryla alma sreleri dzenlenebilir (URL-6).
letmenin i ortam gazlar (hidrojen slfr, azot dioksit, kkrt dioksit, oksijen )
lmleri deerlendirildiinde; hidrojen slfr gazna, artma ksm hari dier blmlerde
rastlanmamtr. Artma ksmndaki hidrojen slfr miktar 8 ppm olarak tespit edilmitir.
Hidrojen slfr gaznn MAK deeri 10 ppm veya 15 mg/m 3 olduundan bu deer ii
sal ve gvenlii asndan iletmede risk oluturacak nitelikte deildir.
Artma ksmnda azot dioksit gaz 5 ppm olarak llmtr. Ayn zamanda azot
dioksit gazna PM2 vakum pompas ksmnda rastlanm ve miktar ise 1 ppm eklinde
bulunmutur. Azot dioksit gaznn MAK deeri 5 ppmdir (URL-8). Artma ksmnda
llen azot dioksit miktar msaade edilen azami konsantrasyon deerine eit seviyede
olduu iin bu sonu iletmede alan iilerin salklar asndan riskli olaca
dnlmektedir. letmede, iveren, iletme ynetimi ve i gvenlii uzmanndan oluan
bir ekip, azot dioksit gaz miktarnn azalmas ynnde bir takm almalar yapabilir.
letmede kkrt dioksit gazna rastlanmamtr. letmenin oksijen seviyesi ii sal ve
gvenlii asndan ideal kabul edilen snr deerler ierisindedir (URL-20). letme
ierisinde en yksek oksijen miktarna sahip ksm, deeri %23.1 olan idari bina ksmdr.
letmede oksijenin en az olarak lld ksmlar hurda sahas ve PM1 pres ksmdr.
Her iki birimde de llen oksijen miktar %20.5dir.
letme ierisinde azot dioksit gazn azaltmaya ynelik nlemler unlar olabilir;
1. yerinde uygun dzenleme ve i organizasyonu yaplabilir.
2. Tehlikeli kimyasal maddelerle almalar, en az sayda alan ile yaplabilir.
3. yerinde kullanlmas gereken kimyasal madde miktar en az dzeyde tutulabilir.

70

4. Tehlikeli kimyasal maddelerin, atk ve artklarn iyerinde en uygun ekilde

ilenmesi, kullanlmas, tanmas ve depolanmas iin gerekli dzenlemeler
yaplabilir.
5. kame yntemi ile, tehlikeli kimyasal madde yerine alanlarn salk ve gvenlii
ynnden tehlikesiz veya daha az tehlikeli olan kimyasal madde kullanlabilir.
letmede tespit edilen tehlike ve risklere ynelik alnmas gereken bir takm
nlemler u ekilde olabilir;
1. Grlt tehlikesine kar: alanlarn Grlt le lgili Risklerden Korunmalarna
Dair Ynetmelik de yer alan Madde 13e gre iletmelerde grlt seviyesi
85dB(A)nn zerine kt an iveren kulak koruyucular i grenlere temin
etmekle, i grenlerde bu kulak koruyucular kullanmakla ykmldr. Ayrca
grltl ilerde alacak olan iilerin, ie alnrken genel salk muayeneleri
yaptrlmal, zellikle duyma durumu ve derecesi (odiyogramlar) llmeli, kulak
ve sinir sistemi hastal olanlar ve hipertansiyon hastas olanlar grltl ilerde
altrlmamaldr (URL-2).
2. Kapal alanlarda alma tehlikesine kar: alanlara iletiim, stres ynetimi ve
fke kontrol ile mesleki bilgi ve becerilerini artrc eitim yapma, alanlara
gerektiinde psikolojik destek salama ve alanlara moral motivasyon olmas
asndan sosyal organizasyonlar dzenleme gibi basit ve ekonomik yntemlerle
iletme kendini ve alanlarn bu risklere kar korumu olabilir.
3. Uyar iaret ve levhalarnn olmamas tehlikesine kar: iletme tarafndan bunu
nlemek iin gerekli yerlere uyar iaret ve levhalar konulmal. Bu levhalar, herkes
tarafndan grlebilecek boyutta ve herkesin kolayca grebilecei yerlerde
olmaldr.
4. alanlarn uzun sre ayakta almalar tehlikesine kar: alanlarn ayaklarna
uygun ortopedik alma ayakkablarnn temin edilmesi ve alanlarn ara
dinlenmelerini zamannda yapmasn salamak olabilir.
5. Acil toplanma yerinin olmamas tehlikesine kar: gvenli bir alann acil durum
toplanma yeri olarak belirlenmesi ve buraya Acil Toplanma Yeri levhas aslp tm
alanlarn konu hakknda eitilmesi olabilir.

71

Sonu olarak, Kahramanmara Kat Fabrikas, alma ortam faktrleri bakmndan

incelendiinde (grlt, aydnlanma dzeyi, scaklk, bal nem, titreim ve i ortam
gazlar) alma ortam iin 6331 Sayl Sal ve Gvenlii Kanununa gre uygun
deerlere sahiptir. Ayrca iletmede i kazalarna yol aabilecek tehlikeler L Tipi Matris
yntemiyle irdelenmi ve alnmas gereken nlemler belirtilmitir. letme tarafndan bu
nlemler alnd takdirde, iletmenin alanlar asndan daha da salkl ve gvenli bir
hale gelecei ngrlmektedir.

72

KAYNAKLAR
Akay, E., 2006. Trkiyede Sal ve Gvenlii, Avrupa Birlii lkeleri le
Karlatrlmas ve Bir Hizmet Modeli nerisi.Yksek Lisans Tezi. Zonguldak
Karaelmas niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. Zonguldak, 80s.
Alli, O. B., 2001. Fundemental Principles Of Occupational Health And Safety,
International Labor Office. ISBN 92-2-110869-4. 19-20.
Alper Y., 2005. Sal ve Gvenlii in Politika Oluturma ve Uygulama, Gvenlik
Kltr Konusunda Sosyal Taraflar Bilgilendirme ve Duyarllk Artrma Semineri.
SGB Sal ve Gvenlii Genel Mdrl. Bursa. Trkiye.
Anonymous 1989. ASHRAE, 1989, Standard 62- (1989)- Ventilation for Acceptable Indoor
Air Quality, American Society of Heating, Refrigerating and Air-Conditioning
Engineers, Atlanta.
Anonymous, 2000. February Department Of Defense Standart Practice For System Safety,
MIL-STD-882D USA.
Anonymous 2001. ASHRAE, 2001, Standard 62- (2001)- Ventilation for Acceptable Indoor
Air Quality, American Society of Heating, Refrigerating and Air-Conditioning
Engineers, Atlanta.
Atay F., 2006. Endstri Alannda alan Bireylerin Doyumu Dzeylerinin Gvenlii
Alglar Asndan ncelenmesi. Yksek Lisans Tezi. Sakarya niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits. Sakarya. 101s.
Aydn E., 2012. Otomotiv Yan Sanayi Tesislerinde Sal ve Gvenlii Ynetim
Sistemlerinin Uygulamas. Yksek Lisans Tezi. Kocaeli niversitesi Fen Bilimleri
Enstits. Kocaeli. 111s.
Aydn F., 2014. Sal ve Gvenlii Uygulamalar Rehberi, alma ve Sosyal
Gvenlik Bakanl, Yayn No: 09. Ankara.
Bulut, H., 2008. Istma Sezonunda Ofislerde Hava Kalitesinin Aratrlmas, TMMOB
Makina Mhendisleri Odas, Tesisat Mhendislii Dergisi,105, 28-37.

73

Ceylan H., 2011. Trkiyedeki Kazalarnn Genel Grnm ve Gelimi lkelerle

Kyaslanmas, International Journal of Engineering Research and Development,
Vol.3, No.2, Krkklale.
Ceylan H., 2012. December. Trkiyedeki Sal ve Gvenlii Eitimi Sorunlar ve
zm nerileri, Electronic Journal of Vocational Colleges.
Demir M., 2013. Yap retiminde Sal ve Gvenlii Risk Ynetimi, Yksek Lisans
Tezi. Fen Bilimleri Enstits. Ankara.
Demir S., 2010. Tehlikeli Kimyasal Maddelerin Sal ve Gvenlii Ynetimi. Yksek
Lisans Tezi. stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits. stanbul. 140s.
Denklem 1. Turgut B., 2014. Gvenlii Risk Analizi ve Bir Yonga Levha nitesinde
rnek Uygulamas. Yksek Lisans Tezi. Fen Bilimleri Enstits. Bartn. 137s.
Durdu A., 2006. i Sal ve Gvenlii Dzenlemeleri le lgili Grenlerin
Tutumlarn Belirlemeye Ynelik Bir Aratrma. Yksek Lisans Tezi. stanbul
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. stanbul. 89s.
Eker T., 2013. Sal ve Gvenlii Kapsamnda Risk Analizi ve Metal Sektrnde Bir
Uygulama, Yksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstits, stanbul.
Erginba E., 2010. Avrupa Birliinin Trkiyedeki Sal Ve Gvenliine Etkisi,
Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul.
Genler A., 2007. Sal ve Gvenlii Alannda Mevzuatmzda Bulunan
Dzenlemelerden Doan Ykmllkler, Sal ve Gvenlii Dergisi, 18-19.
Gler ., 2003. Ergonomiye Giri (Ders Notlar), Ankara Tabip Odas, Ankara.
Gler M., 2011. Sal ve Gvenlii Eitiminin Kazalarnn nlenmesine Etkisi:
ETT rnei.Yksek Lisans Tezi. stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
stanbul.130s.
Glen H., 2004. Sal Ve Gvenlii Konseptinin Dnyadaki Gelimeler Inda
Deerlendirilmesi, TSK veren Dergisi, 42.
Hopal L. U., 2004. i Sal ve Gvenlii ve OHSAS Ynetim Sistemi. Yksek
Lisans Tezi. Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. Kocaeli.120s.

74

Leblebici A., 2007. Kahramanmara Kat Fabrikasnda Kullanlan Taze ve Atk Sularn
ncelenmesi ve Artlmas, Yksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstits,
Kahramanmara.
Makin A. M., Winder C., 2008. A New Conceptual Framework To mprove The
Application Of Occupational Health And Safety Management Systems, Safety
Science, 46.
Marhavilas P. K., Koulouriotis, D., Gemeni, V., 2011. Risk Analaysis and Assesment
Methodologies in The Work Sites: On a Rewiev, Classification and Comparative
Study of The Scientific Literature Of The Period 2000-2009, Journel of Loss
Prevention in the Process Industries, 24.
Mergen H., ngel K., 2009. Isl Konfor Parametrelerinin nsan Vcudundaki Etkilerine
Ynelik Literatr Taramas. S.D.. Tp Fak. Dergisi. 21-25.
lmez T., 2014. Hazr Giyim letmelerinde Sal ve Gvenlii Uygulamalar. Yksek
Lisans Tezi. Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits. Ankara. 218s.
Saat M. B., 2009. Sal ve Gvenlii Risk Deerlendirme Metotlarndan Kontrol
Listesi ve Matris Metotlarnn Entegre Biimde Bir naat antiyesinde
Uygulanmas. Yksek Lisans Tezi. Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits.
Ankara. 104s.
Serin, H., Tutu, A., 2008. 30 Ekim- 1 Kasm. Kat Fabrikasnda Grlt ve Aydnlatma
Dzeyi Analizi, KS Orman Fak., Orman End. Mh. Blm, 14. Ulusal Ergonomi
Kongresi Bildiriler Kitab, Cilt I, s: 204-210.
Tapnar G., 1996. Trkiyede Metal Sanayi Kolunda Ortaya kan i Sal ve
Gvenlii Sorunlar ile Bu Sorunlara likin zm nerileri. Yksek Lisans Tezi.
Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits. Ankara. 96s.
Tozkoparan G., Taolu J., 2011. Sal Ve Gvenlii Uygulamalar ile lgili
grenlerin Tutumlarn Belirlemeye Ynelik Bir Aratrma, Uluda niversitesi
ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi Uluda Journal of Economy and Society
Cilt/Vol. XXX, 1.
Turgut, B., 2014. Gvenlii Risk Analizi ve Bir Yonga Levha nitesinde rnek
Uygulamas Yksek Lisans Tezi. Bartn niversitesi Fen Bilimleri Enstits. Bartn.
137s.
75

Uak, G., 2011. alanlarn Ynetime Katlmas Alan Olarak Sal ve Gvenlii
Yksek Lisans Tezi. Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. zmir. 100s.
URL 1 http://www.kmkpaper.com. (eriim tarihi: 10.04.2014).
URL 2 http://www.resmigazete.gov.tr. (eriim tarihi: 09.04.2014).
URL 3 http://www.csgb.gov.tr. (eriim tarihi: 30.10.2014).
URL 4 http://www.baskentfreze.com. (eriim tarihi: 30.10.2014).
URL 5 http://www.hisam.hacettepe.edu.tr. (eriim tarihi: 05.10.2014).
URL 6 http://www.ttb.org.tr. (eriim tarihi: 08.01.2014).
URL-7 http://www.anadoluissagligi.com (eriim tarihi: 08.05.2014).
URL-8 http://www.isguvenligi.net (eriim tarihi: 03.05.2014).
URL-9 https://kontrolotomasyon.files.wordpress.com (eriim tarihi: 09.03.2014).
URL-10 http://tr.wikipedia.org (eriim tarihi: 23.05.2015).
URL-11 http://www.isgum.gov.tr (eriim tarihi: 23.05.2014).
URL-12 http://www.yalitim.net (eriim tarihi: 19.03.2014).
URL-13 http://www.baskentsaglik.com (eriim tarihi: 19.03.2014).
URL-14 https://intweb.tse.org.tr (eriim tarihi: 10.01.2014).
URL-15 http://www.ataturkuni.com (eriim tarihi: 10.09.2015).
URL-16 http://www.kagitcininkosesi.com, (eriim tarihi: 08.07.2014).
URL-17 http://www.erimsever.com (eriim tarihi: 23.06.2015).
URL-18 www.ahievren.gov.tr (eriim tarihi: 23.06.2015).
URL-19 http://app.csgb.gov.tr (eriim tarihi: 20.06.2015).
URL-20 http://kariyerakademi.com (eriim tarihi: 26.06.2015).
URL-21 http://support.radioshack.com (eriim tarihi: 26.06.2015).
URL-22 http://www.extech.com (eriim tarihi: 26.06.2015).
URL-23 http://bsm.gov.tr (eriim tarihi: 26.06.2015).
URL-24 http://maximinstruments.com (eriim tarihi 26.06.2015).

76

URL-25 http://www.indsci.com (eriim tarihi 26.06.2015).

nl B., 2010. Sal ve Gvenlii Kapsamnda evre Projelerinin Risk Analizi
Yksek Lisans Tezi. stanbul niversitesi Fen Bilimleri Enstits. stanbul. 101s.
Yldrm, V., 2011. Kk ve Orta lekli letmelerde Sal ve Gvenlii: Bir Alan
Aratrmas Yksek Lisans Tezi. Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits. Ankara.
96s.

77

ZGEM
Kiisel Bilgiler
Ad, soyad

: Nevres DEMR

Uyruu

: T.C.

Doum tarihi ve yeri

: 30.10.1989, Amasya

Medeni hali

: Bekar

Telefon

: 0 543 931 35 85

e-posta

: nevres.demir89@gmail.com

Eitim
Derece

Eitim Birimi

Mezuniyet tarihi

Yksek lisans

KS /Orman Endstri Mhendislii

Lisans

KS/Ebelik

Lisans

KS/ Orman Endstri Mhendislii

2012

Lise

Suluova Lisesi (YDAL)

2007

2015
-

Deneyimi
Yl

Yer

2013-2014

Uzunoluk OSGB

Grev
Gvenlii Uzmanl

Yabanc Dil
ngilizce
Yaynlar
1. Tutu, A., Demir, N., iekler, M., 2013 Evaluation Of Waste Papers In Producing
Newspaper, International Caucasian Forestry Symposium, Artvin, Trkiye

78