Eser Ad

: Tarihin Peinde

Yazar

: John Tosh

zet Tarihi : 30.03.2009

Modern tarih almasnda takip edilen hedefleri, yntemleri ve tarih almalarnda ulalan
yeni yntemleri inceledii kitabnda John Tosh, tarih ve tarihiler hakkndaki eitli eilimleri
aratrma ve aklama gayesi gtm, almasn bir giri ve bir sonu blm ile birlikte on
blm halinde hazrlamtr. lk blmde tarih ve tarih almalarnn faydalarn inceleyen
Yazar, ikinci blmde Tarihin Hammaddesi olarak niteledii, tarihin hangi kaynaklardan
olutuunu aratrm, nc blmde ise tarih almalarnda kaynak kullanmlarn analiz
etmitir. Tarihin ana temalar olarak drdnc blmde siyaset, biyografi ve dnceyi
inceleyen Yazar, beinci blmde ekonomi, toplum ve zihniyet temalarn konu edinmitir.
Altnc blmde tarih yazcl konusuna deinen yazar, yedinci blmde tarihsel bilginin
snrlarn incelemi; tarih ve teori konusunu ele ald sekizinci blmn ardndan, kantitatif
tarih ve szl tarih almasyla kitabn tamama erdirmitir.
John Tosha gre tarih, gemite meydana gelmi olaylar belirtirken, ayn zamanda gemiin
tarihilerin almalarnda yeniden kurulup aktarlmasn ifade etmektedir. Yazar kitabnda
tarihi, ikinci anlamyla, gemiin tarihilerin almalarnda yeniden kurulup aktarlmas
olarak ele almtr. Kitabnda Yazar, tarihsel aratrmalarn nasl yapldn ve hangi amalar
tadn okurlaryla paylamaya almtr. Kitapta, tarih alannn toplumsal balantlara
ilikin iddialarn konu edinirken, akademik tarihin genel kapsam ve yntemleri zerinde
durmu, sonlara doru da, son yllarda gelitirilen kimi yaklamlar ele almtr.
Yazara gre tarih, kolektif bir bellektir. nsanlarn kendi toplumsal kimlik kavramlarn ve
gelecek hakkndaki beklentilerini oluturmalarn salayan deneyimlerin toplamdr. Bu
haliyle tarih, insanlar ve toplumlar arasnda bir blnme ve paralanmadan ziyade uyum ve
dzen salamaktadr. Toplumlar birletiren en kuvvetli ba olarak ortak bir tarih bilincine
sahip olmak ise, bir yandan birbirleri arasnda bir dayanma ruhu olumasn salarken,
insanlarn byk soyutlamalara ballk gstermelerini de kolaylatrmaktadr.
Ayn zamanda bir zdeleme srecine de referans veren tarih, ulusal bilincin ekillenmesinde
dilden daha byk bir faktr olmaktadr. Buradan hareketle tarih, bir yandan ulusal bilincin
ekillenmesine katkda bulunurken, dier taraftan da ulusa kimlik ihdas etmenin en etkili
yollarndan birini oluturmaktadr. Birok toplum iin farkl gayelerle kullanlan tarih, Afrika
lkelerinde olduu gibi, smrge dneminin baml ve aa olma psikolojisini ortadan
kaldrmaya da abalamaktadr. Bu, Yazarn tabiriyle, halkn tarihilere ykledii en ar
sorumluluktur.
Tarih, bir bilinlenme srecine iaret etmektedir. nsanlar ve toplumlar, bu srete bir yandan
kendi gemileri hakknda bir bilgi edinme srecine girerken, dier taraftan da gelecek
nesillerin yol haritalar edinmede ve gelecek idealleri konusunda bilinlenmelerinde destek
olmaktadr. lkelerin siyasi kltrnde bir birletirici unsur ilevi icra eden tarih, devletlerin
meruiyetlerini salamakta, devletlerdeki siyasal kurumlar merulatrmakta, zellikle sava
zamannda, ulusal mutabakat cisimletiren bir liderin ardnda lkelerin btnlemesine katk
salamaktadr.
1

Yazara gre, bir esin ve bilin kayna olarak tarihin, yerlemi mutabakata aykr amalar
gden dier gruplarda etkili biimde harekete geebilmek desteine ihtiya duyulmaktadr.
Tarih, hem ie yarayacak bir gemiin kurulmasna kaynaklk ederken, bir sava meydann
andrrcasna otoriteye bakaldranlar ve buna kar koymak isteyenler iin byk destekte
bulunmaktadr. Bu, bilincimizin zerinde etkili bir g olma konumunu srdren tarihin,
toplumsal bir rol olduunu gstermektedir. nk toplumun, kullanabilecei bir gemie
ihtiyac vardr ve toplumsal dzene ilikin farkl kavraylar da birbirine rakip tarihler
oluturmaktadr.
Tosha gre, genelde, tarihten dersler kartlmaya allmaktadr. Tarihi incelemelerin asl
nedeni ise, davranlara yol gsterecek bir eyler bulma mididir. Siyasetiler de tarihten
benzer eyi umarak, tarihten ahlaki rnekler karmak yerine, kamu hayatnda ilerine
yarayacak pratik rnekler karmaya almaktadrlar. Akademik tarih almalarnn
kurucusu olarak gsterilen Rankee iaretle Yazar, kitabnda, tarihin, gemiin muhakemesini
yapma, gelecek alarn yararna bugn iin dersler karma grevi stlendiini ifade
etmektedir. Fakat Rankein almasnda tarih, sadece gemite neler olup bittiini
gstermekten ibarettir.
Tarihi, ayn zamanda insan baarlarnn bir kayd olarak tarif eden Yazar, tarihin rettii en
deerli eylerden birinin mevcut koullar iinde neyin kalc, neyin geici ya da kuku gtrr
olduu kavramak olduunu ifade etmektedir. Mevcut toplumsal ihtiyalardan dosun ya da
domasn, her tarihin seici olduunu belirten Yazar, toplumu yneten gruplarn mitolojik
tarih retmede karlarnn olduundan, bylece bahsedilen bu gruplarn iktidarlarn
glendirdiinden ve merulatrdklarndan, bylece belli bal baz politikalarna destek
saladklarndan bahsetmektedir.
Yazara gre tarih, kendi tabiatn ksmen inkar etmeksizin ne bir beeri ilim olarak
tanmlanabilir ne de sosyal bilim. ounlukla yaplan hata ise, tarihin bunlardan birini hie
sayarak kategorize edilebilecei konusunda diretmektir. Tosha gre tarih iin tarih
almas, sadece eski zamanlara duyulan meraktan ibaret deildir. Gemii dnmekle
insanlk bilincimizi zenginletirebileceimiz gibi, tarihi yeniden yazmak, her zaman
hayalimizde bir yer edinecektir. Bu da, yazarlara, okurlara, bakalarnn yaadn zihninde
canlandrarak hissetme imkn salayacaktr. nk tarih eitimi zihni eitmekte, bakasn
anlama ve kendini onun yerine koyma yeteneini gelitirmekte ve sorunlar karsnda ihtiya
duyulan bir perspektif salamaktadr.
Tarihi, her trl almaya kaynaklardan balamak zorundadr. Yazar, almasnda, belgesel
malzemenin temel niteliini aklamaya alrken, dier taraftan da bunlarn nasl ortaya
ktn, bugne kadar nasl ayakta kaldn ve aratrmaclarn eline ne ekilde getiini
irdelemeye almaktadrlar. Tarihsel kaynaklar, insanlarn gemiteki faaliyetlerinden geriye
kalan her trl bulguyu iermektedir. Yazl ve szl dil, corafi yzey ekillerinin durumu ve
insan yapm maddi kalntlar, gzel sanatlar ile fotoraf ve film. Beeri ve sosyal bilimler
arasnda tarih, kaynak malzemelerin eitliliiyle ayr bir yer edinmitir. Bu malzemelerin her
biri ise ayr bir uzmanlk gerektirmektedir.
Genel olarak tarihin kaynaklarna bakldnda birincil ve ikincil kaynaklar olarak iki ksma
ayrlmaktadr. Birincil kaynaklardan kast, o kaynan gvenilirliine ya da tarafszlna
ilikin hibir deerlendirme iermemesidir. Birincil kaynaklarn pek ou kesinlikten uzak,
mulak, kulaktan dolma ya da yanltma amac gden kaynaklardr ve tarihinin gayesi de bu
tr tahrifatlar nlemek ve ortaya karmak iin kaynaklar titizlikle incelemesidir.
2

Tarihiler, zgn kaynaklar birincil kabul etmektedir. Kendilerinin ve kendilerinden

ncekilerin yazdklar her ey ise ikincil kaynaktr. Yazar, kitabnda genelde ikincil kaynaklar
ele almaktadr. Tarihilerin problemleri nasl formle edip sonular kard ve okurlarn da
onlarn almalarn nasl deerlendirmesi gerektii konusunu ilemektedir. zgn kaynaklar
demekten kast ise, ele alnan olay ve dncelerle ayn dneme ait kaytlardr.
Askeri belgeler, eski zamanlardan kalm askeri malzemeler (silahlar, zrhlar),
arpmalarn getii topraklar, hkmet/devlet ve sendika (zel kurulu) kaytlar/arivleri,
basn ve medya yaynlar, yaayan kiilerin tanklklar, kazlar, szl gelenekler, arkeologlar
ile sanat tarihilerinin bulgular (porte, sikkelerde kullanlan imgeler), yer adlar, corafi
yzey ekilleri, filmler, ktphane ve arivlerde sakl olan tm yazl kaynak (Mali kaytlar,
zel yazmalar, al-veri listeleri, kitaplar, ilanlar, gazeteler, mektuplar, gnlkler),
otobiyografiler, hatratlar, siyasi bildiriler, propaganda metinleri, saym sonular, komisyon
raporlar, parlamento grmelerine ilikin raporlar, basn, resmi yaynlar, parlamento
konumalar, edebiyat (roman, piyes), tutanaklar, devlet kaytlar/arivleri, kilise kaytlar,
yerel ynetimlerin tuttuu kaytlar, zel kurulular (niversite, lonca, sendika, siyasi parti,
dernek, lobi, bask gruplar) tarafndan tutulan ve says gittike artan kaytlar, arazi
kaytlar, hesap defterleri, haritalar, ticari yazmalar, ticarethane ve irket kaytlar, bireylerin
zel hayatlarn ilgilendiren zel yazmalar (mektup, telgraf), siyasi kiilerin zel
yazmalar, zel el yazmas eserler, koleksiyonlar tarihiler iin vazgeilmez malzeme
olmaktadr.
Her gn ynla tarihsel belge olma potansiyeli tayan belge retilir. Bunlarn gelecekte
tarihsel bir belge zellii tayp tayamamas, gelecee kalp kalmamalarna ve gelecein
aratrmaclar tarafndan birincil kaynak olarak kullanlp kullanlmalarna baldr. Ayrca,
yazl belgeler ok dayankl deildir. Yangn, sel ve deprem gibi doal afetlere ya da
ihmalkrlklara maruz kalabilme riski tamaktadr. Bununla birlikte yazl kaynaklarn
gnmze ve gelecek kuaklara aktarmnda devletin ve hukukun sreklilii nem
arzetmektedir.
Bir lkenin tarihindeki ksa bir dnem zerinde otorite kurmay baaran, ok uzak ve
hakknda ok az belge bulunan dnemler zerinde alan tarihiler olduunu ifade eden
Tosh, tarihinin bir belgenin anlam ve nemini doru deerlendirebilmesi iin onun nasl, ne
zaman ve niin meydana geldiini bulmas gerektiini sylemektedir. Fakat bu ise, hem
destekleyici bilgiden yararlanmay gerekli klarken, hem de kukucu bir zeky zorunlu
klmaktadr.
Kitabnda tarihiye bir belgenin nasl deerlendirilecei hususunda yol gsteren Yazar, bir
belgeyi deerlendirmeden takip edilmesi gereken ilk admn o belgenin gerek olup
olmadn aratrmak olduunu belirtmektedir. Bu, dsal eletiri olarak da adlandrlr. Bir
belgenin hakikati deerlendirilmeye alldnda ise ncelikle belgenin kaynana, orijinal
mi yoksa sonradan m retilip retilmediine baklr; belgenin ierii incelenerek olgulara
uygunluu saptanr; paleografi ve filolojiden yararlanlarak ekli bir incelemede bulunulur ve
son olarak belgenin retilmesinde kullanlan malzemenin durum tespitini yapmak zere
teknik konularda uzman yardm alnr.
Bir belge deerlendirilirken, ikinci olarak isel eletiride bulunulur belgenin ierii
yorumlanr-, belge gvenilir midir deil midir, ilk mi yoksa ikinci mi azdandr buna baklr
ve belge yazarnn niyetleri anlalmaya ve nyarglar tespit edilmeye allr. nc olarak
da, belgeler gn gnne gzlemlenmeye ve karsama yaplmaya allr. Tarihsel
3

belgelerin deerlendirilmesi, mahkeme salonunda ahitlerin yzletirilmesine benzer. nemli

olan tanklarn gvenilirliini snamaktr. Tarihiler belgeleri genelde bir btn iinde
inlemeye alrlar ve bylelikle bir konuyu balamndan koparp yanl yorumlama tehlikesi
en aza indirilmi olur.
Tarihi kantlar kefetmenin yollar olarak tesadf bulgularda bulunulmas ve bilinen bir
dnemden balayp evre evre geriye gidilmesi yntemlerini okurlar ile paylaan Yazar,
kitabnda tarih aratrmalarnda baz standartlarn takip edilmesi gerektii zerinde
durmaktadr. Yazara gre, tarih aratrmalarnda ilkeler-prosedrler takip edilmeli, tarihi
almalarna testler uygulayabilmeli, yaplanlar anlalr bir dille izah edilmeli, tarih
aratrmalarnda sistemli ve kukucu bir saduyu ile salam bir kavrayla ve teknik bir bilgi
alt yaps ile aratrma ynetilebilmelidir.