Jarosław Palasek - Pancerniki Typu "North Carolina" Cz. 1 - Okręty Wojenne 31 Numer Specjalny

JAROSAW PALASEK
Wspczesna fotografia North Carolina w penej gali banderowej jako okrtumuzeum w Wilmington w Pnocnej Karolinie stanie, ktrego nazw nosi.

Fot. Jarosaw Palasek
numer specjalny
31
w w w. o k r e t y w o j e n n e . p l
Pancerniki typu
North Carolina
cz. I
Cena 39,00 z
PANCERNIKI TYPU NORTH CAROLINA cz. I
ISBN 978-83-61069-05-8
Jarosaw Palasek
Mal. Waldemar Kaczmarczyk
Mal. Waldemar Kaczmarczyk
North Carolina wpoowie 1942 r.. Schemat 12 Graded System splotch zoony
zkolorw: ciemnobkitnego (Sea Blue 5-S), szarego (Ocean Grey 5-O) ijasnoszarego
(Haze Gray 5-H). Wszystkie pokady wkolorze granatowoszarym (Deck Blue 20-B).
Wkilku miejscach dodano kolor biay, ktry jednak prawdopodobnie zastpiono
pniej jasnoszarym. Rozkad plam dla obu burt jednakowy.
Washington sierpie 1942 r.. Schemat 12 Graded System zoony zciemnobkitnego

(Sea Blue 5-S) pasa na kadubie iszarego (Ocean Grey 5-O), wszystkie powierzchnie
pionowe powyej. Wszystkie pokady ipowierzchnie poziome wkolorze
granatowoszarym (Deck Blue 20-B).
Jarosaw Palasek
Pancerniki typu
North Carolina
cz. I
Tarnowskie Gry 2009
OKRTY WOJENNE numer specjalny 31

Od Autora
Nawstpie chciabym podzikowa wszystkim, ktrzy przyczynili si dopowstania iostatecznego ksztatu mojej pracy. Serdeczne wyrazy podzikowania nale si
przede wszystkim wydawcy Jarkowi Malinowskiemu oraz Rafaowi Kaczmarczykowi, autorowi doskonaych rysunkw itwrcy plansz barwnych oraz Arthurowi
D. BakerowiIII ktry dostarczy fotografie zeswojej kolekcji.
Przekazujc monografi pancernikw typu North Carolina Czytelnikom chciabym przeprosi zabdy iniecisoci, ktre nie wynikny zmej zej woli, ale raczej
zniejednoznacznoci informacji wdostpnej militeraturze. Bd wic niezmiernie wdziczny zawszelkie opinie, sprostowania iuzupenienia, ktrymi Czytelnicy Okrtw Wojennych podziel si zemn. Jednoczenie mam nadziej, emoja
praca zostanie odebrana zprzychylnoci, przyczyniajc si jednoczenie dopopularyzacji bardzo interesujcych okrtw pierwszego typu amerykaskich szybkich
pancernikw.
Niniejsz monografi chciabym zadedykowa mamie, onie Ewie isynowi Bartoszowi oraz przyjacioom kibicujcym mojej pasji badacza elaznych wilkw.
Okadka: Pancernik North Carolina w pocztkach
suby, sierpien 1941 roku.

Fot. U.S. Navy
Strona tytuowa: Ujcie od dziobu North
Polecamy monografie!
Carolina, 2009 rok. Fot. Jarosaw Palasek
Pancerniki typu
North Carolina cz. I

Jarosaw Palasek
Redaktor serii: Jarosaw Malinowski

Rysunki: Waldemar Kaczmarczyk
Plansze kolorowe: Waldemar Kaczmarczyk
Opracowanie graficzne: Jarosaw Malinowski
Skad, druk ioprawa: Drukpol, Tarnowskie Gry
rda fotografii/Photo credit:
Arthur D. Baker III
Siegfried Breyer
Shizuo Fukui
Gerard Garier
Erich Groner
Jarosaw Palasek
Centralne Archiwum Wojskowe
U.S. Naval Historical Center
U.S. Navy
Polecamy magazyn Okrty Wojenne!
ISBN 978-83-61069-05-8
ISSN 1231-014X
Copyright Wydawnictwo Okrty Wojenne 2010
Wszelkie prawa zastrzeone. adna cz tej ksiki nie moe by kopiowana wadnej formie, ani adnymi metodami mechanicznymi ani elektronicznymi,
cznie zwykorzystaniem systemw przechowywania
i odtwarzania informacji bez pisemnej zgody waciciela praw autorskich.
All right reserved. No part of this book may be
reproduced or transmitted in any form or by any
means, electronic or mechanical, includiong
photocopying, recording or any information storage
and retreival system without written from copyright
owner.
Uwaga!
Wydawca
Wydawnictwo Okrty Wojenne
Krzywoustego 16, 42-605 Tarnowskie Gry
tel. (032) 384-48-61
e-mail: okrety@ka.home.pl, www.okretywojenne.pl
ING Bank lski 94 1050 1386 1000 0002 0086 6507
Niniejsza monografia zawiera jedna rozkadwk z2 planami okrtw wskali 1:400.

Stanowi one jej integraln cz inie mog by sprzedawane oddzielnie.
Geneza, projektowanie
ibudowa
North Carolina wdniu 3 czerwca 1942 roku na redzie Portsmouth wstanie Wirginia. Wejcie do
suby pierwszego zszybkich pancernikw zakoczyo wakacje wbudowie okrtw liniowych
dla floty amerykaskiej.
Fot. zbiory Artur D. Baker III
Rozwj drednotw amerykaskich
Wprowadzenie do suby w 1906

roku, przez Wielk Brytani, pancernika Dreadnought, wyznaczyo now
jako wbudowie okrtw liniowych,
zapocztkowujc burzliwy rozwj
okrtw tej klasy wewszystkich liczcych si namorskiej arenie pastwach
wiata. Marynarka Wojenna USA, okrt
opodobnych waciwociach planowaa nawet wczeniej, lecz naskutek perturbacji zarwno wstadium projektowania jak ibudowy pancernik South
Carolina (B-26) znalaz si wsubie
dopiero cztery lata pniej. Mimo lepszego rozwizania artylerii, zewzgldu na zastosowanie tradycyjnego ukadu napdowego, okrty tego typu nie
przedstawiay jednak takiej wartoci bojowej jak brytyjski prekursor.
Nie dorwnywa mu take kolejny typ
drednotw amerykaskich Delaware. Dopiero bdce jego rozwiniciem,
wprowadzone dosuby w1911 roku
okrty liniowe typu Florida, dziki zastosowaniu napdu turboparowego,
byy rwnorzdne wspczesnym drednotom europejskim.
Te wszystkie trzy typy drednotw

amerykaskich, uzbrojone byy wdziaa kalibru 305mm. Docierajce do Stanw Zjednoczonych z Wielkiej Brytanii, raporty opracach projektowych nad
dziaami kalibru 343mm spowodoway naciski min. prezydenta Theodore Rooseveltana intensyfikacj prac nad dziaami kalibru 356mm. Planowano wnie
uzbroi ju drednoty typu Florida, jednak prace projektowe, konstrukcyjne
idowiadczalne przecigay si tak bardzo, e rwnie drednoty nastpnego
typu Wyoming, ktre znalazy si wsubie w1912 roku byy uzbrojone wdziaa
305mm. Ostatecznie, artyleri tego kalibru otrzymay dopiero pancerniki typu
Texas, wprowadzone dolinii dwa lata
pniej.
Za kolejny etap wrozwoju nowoczesnych pancernikw uznaje si amerykaskie drednoty typu Nevada, charakteryzujce si nowatorskim rozwizaniem
pancerza oraz kotowni. Zastosowany
dla ochrony biernej szeroki, burtowy
pas pancerny, zakoczony na dziobie
irufie poprzecznymi grodziami pancernymi, by przykryty nagrnej krawdzi
gwnym pokadem pancernym. Dugo tej swego rodzaju cytadeli, ograniczono jedynie doywotnie wanych
przedziaw okrtu: komr amunicyjnych, maszynowni ikotowni, pozostae
przedziay pozostawiajc nieopancerzonymi. Ten sposb opancerzenia nazwany All or nothing Wszystko albo nic
sta si wkrtce standardem w budowie okrtw liniowych winnych flotach
wiata. Minimalizacj ciaru tak rozwizanego pancerza uzyskano poprzez
ograniczenie dugoci bronionych przedziaw. Wizao si to zzastosowaniem
poraz pierwszy weFlocie Stanw Zjednoczonych trjdziaowych wie artylerii
gwnej, pozwalajcych skoncentrowa
tak sam liczb dzia, jak napoprzednim typie Texas, wprzedziaach omniejszej dugoci. Innym novum byo wyposaenie okrtw typu Nevada wkoty
parowe opalane wycznie paliwem ciekym. Oprcz zmniejszenia ciaru iobjtoci przedziaw kotowni uzyskano
znaczne korzyci eksploatacyjne takie
jak: uproszczenie obsugi, brak powstawania uciliwego popiou, atwo
przepompowywania imagazynowania
oleju opaowego. Ewidentne zalety tego

typu rozwizania kotowni spowodoway jego stosowanie zarwno wbudowie
nowych jak imodernizacji starszych typw drednotw.
Wzrost zainteresowania w Stanach
Zjednoczonych, korzyciami komercyjnymi wynikajcymi zkontaktw zDalekim Wschodem, spowodowa konieczno posiadania, na Zachodnim
Wybrzeu, floty zdolnej doochrony dugich linii komunikacyjnych. Za gwnego rywala naPacyfiku wpocztkach
XXwieku, politycy amerykascy poczli uwaa Japoni. Rozpoczcie przez
Marynark Cesarsk programu budowy 4 krownikw liniowych typu
Kongo, spowodowao prby admiralicji amerykaskiej, zatwierdzenia budowy 4nastpnych pancernikw typu
Nevada. Znany zeskpego wydzielania
funduszy Kongres Stanw Zjednoczonych skutecznie opiera si jednak naciskom Dowdztwa Floty. Dopiero pooenie stpki pod pierwszy zkolejnego
typu drednotw japoskich Fuso, dao
moliwo przeforsowania wKongresie
budowy okrtu liniowego nowego typu
Pennsylvania (B-38). Zaoenie kolejnego pancernika japoskiego Yamashi-
ro wymusio wyasygnowanie funduszy

nakolejnego drednota amerykaskiego Arizona (B-39). Chocia typ Pennsylvania stanowi zmodyfikowan ipowikszon wersj pancernikw Nevada,
nie by jednak prost ich kontynuacj.
Z adekwatnie powikszonym pancerzem oraz poprawionym zabezpieczeniem wewntrznym ipodwodnym, by
amerykask odpowiedzi najaposkie
pancerniki typu Fuso.
Zajmujca si ustalaniem charakterystyk okrtw floty amerykaskiej Rada
Gwna, w 1913 roku zapocztkowaa prace koncepcyjne nad okrtami liniowymi uzbrojonymi wartyleri gwn kalibru 406mm. Efektywny dystans
walki wczesnych pancernikw, zakadany przez Biuro Artylerii, zewzgldu
nawarunki widocznoci na11000m,
nie pozwala jednak wykorzysta penych moliwoci dzia tego kalibru. Wystarczajc zdolno przebijania pancerza wbitwie ztej odlegoci posiaday
pociski kalibru 356mm, adodatkowe
zwikszenie siy ognia byo moliwe
poprzez zwikszenie liczby dzia. Poprawienie obrony biernej, przy mniejszej wypornoci, dawao natomiast skuteczne zabezpieczenie przed pociskami
przeciwpancernymi kalibru 381 mm

wystrzeliwanymi zodlegoci pomidzy
9,a13tys.m. Bdcy zwolennikiem takich okrtw Sekretarz Marynarki Josephus Daniels zdecydowa orekomendacji Kongresowi budowy pancernikw
uzbrojonych w dziaa 356 mm. Istotn rol odgrywa te znacznie niszy
koszt tak uzbrojonego okrtu. Pocztkowo Kongres autoryzowa budow
dwch pancernikw typu New Mexico.
Po sprzeday jednak Grecji dwu predrednotw typu Mississippi, copozwolio pokry 2/3spodziewanych kosztw
trzeciego pancernika, autoryzowano
jeszcze jeden okrt. Ju wmarcu 1914
roku Rada Gwna przyja, okrelone
wgrudniu poprzedniego roku zaoenia
konstrukcyjne pancernikw New Mexico, jako obowizujce dla nastpnego
typu drednotw amerykaskich pancernikw Tennessee.
Biuro Uzbrojenia, zdopingowane informacjami, omoliwym doosignicia 30-stopniowym kcie podniesienia
dzia artylerii gwnej na pancernikach
niemieckich (conie byo prawd) iangielskich typu Queen Elizabeth, pracowao nad zwikszeniem zasigu dzia
356 mm, poprzez powikszenie kta
Autoryzowane ju powybuchu Iwojny wiatowej pancerniki Tennessee (BB-43) i California (BB-44) weszy dosuby wpierwszych latach
dwudziestych. Ten drugi nazaledwie trzy miesice przed rozpoczciem obrad Kongresu Waszyngtoskiego. Tutaj California wciekawym ujciu
wdoku.
Fot. Centralne Archiwum Wojskowe
Pancernik Mutsu zosta zachowany dziki determinacji delegacji japoskiej na Kongresie Waszyngtoskim. Pozwolio to Amerykanom
nawynegocjowanie dokoczenia budowy dwch jednostek typu Colorado.
Fot. zbiory Shizuo Fukui
elewacji. Rozwizanie opancerzenia

okrtw pozostawiono identyczne jak
na poprzednim typie. Woparciu oszereg eksperymentw wypracowano natomiast nowy sposb zabezpieczenia
przeciwtorpedowego kaduba. Wprowadzono take, zastosowany poraz pierwszy napancerniku New Mexico (B-40)
napd turboelektryczny. Pomimo, enie
ukoczono jeszcze prac koncepcyjnych,
wobec trwajcej wEuropie odponad
siedmiu miesicy I wojny wiatowej,
Kongres Stanw Zjednoczonych podj decyzj o przeznaczeniu funduszy
na budow dwch pancernikw typu
Tennessee bdcych udoskonalon wersj okrtw liniowych typu New Mexico. Przewidywano przy tym moliwo
wprowadzania zmian projektowych
wtrakcie budowy okrtw. Pancerniki
Tennessee (BB-43) iCalifornia (BB-44)1
weszy dolinii napocztku lat dwudziestych, przy czym ten drugi rozpocz
sub wsierpniu 1921 roku.
Pancerniki namidzywojennych
konferencjach rozbrojeniowych
Ofiary icierpienia jakie wiat ponis

wczasie Wielkiej Wojny lat 1914-1918
spowodoway wrd pastw biorcych
wniej udzia oczekiwanie, enastpujcy pokj bdzie trway. Wiodce potgi morskie rozpoczy wanie realizacj
wielkich planw rozbudowy floty, ktrych urzeczywistnienie doprowadzioby dojeszcze wikszego wycigu zbroje. Wroku 1918 wMarynarce Stanw
Zjednoczonych penio sub 16okrtw liniowych. Zamwiono byy ponadto super-drednoty Projektu 1917
pancerniki typu Colorado (B-45-48)
iprzygotowywano si dobudowy potnych pancernikw typu South Dakota
(B-49-54). Wsubie Marynarki Wojennej Japonii znajdoway si natomiast
4 pancerniki i 4 krowniki liniowe,
awbudowie pancerniki Nagato iMutsu. Harmonogram rozwoju jej floty zapowiada realizacj wlatach dwudziestych programu 8+8. Wymagao to
wic jeszcze zbudowania dla Marynarki Cesarskiej dwch kolejnych pancernikw iczterech dodatkowych krownikw liniowych. Najwiksza liczebnie,
bya wwczas brytyjska flota liniowa2.
Poniewa jednak w wikszoci bya
przestarzaa iwyeksploatowana intensywn sub wojenn, rwnie iWielka Brytania przystpia doprojektowania okrtw liniowych nowej generacji.
We wszystkich tych pastwach rosa jednak w si opozycja przeciwna
rozptywaniu kolejnego wycigu zbroje. Powszechne, cho nie do koca
uprawnione byo bowiem przekonanie,
edokonfliktu zbrojnego doprowadzi
wanie wycig zbroje pomidzy Wielk Brytani, aNiemcami. Zawieszone

naczas wojny instytucje demokratyczne odzyskiway nalene pozycje wyraajc dezaprobat dla niepotrzebnego wydawania funduszy pastwowych nacele
wojskowe. W rzeczywistoci przeciwnikami wycigu zbroje byy take rzdy mocarstw morskich. Rzdzca Japoni dyktatura wojskowa zdawaa sobie
spraw ztego, ekraju nie sta nabudow pancernikw i prba realizacji
programu 8+8 niechybnie doprowadzi finanse pastwa doruiny. Bdcy
uwadzy brytyjscy liberaowie uwaali zkolei, ewcigu najbliszego dziesiciolecia nie grozi Wielkiej Brytanii
aden wikszy konflikt zbrojny, asytuacja gospodarcza nie sprzyja rozbudowie czy powanym modernizacjom si
zbrojnych. Ztych te powodw dokonali drastycznego zmniejszenia wydatkw
nacele wojskowe. Rwnie wStanach
Zjednoczonych uwaano, e istniejca ju flota jest wystarczajco potna
aby zapewni bezpieczestwo krajowi,
arozptanie wycigu zbroje moe jedynie doprowadzi dowcignicia pa1. W dniu 17.07.1920r. sygnatury amerykaskich okrtw liniowych zostay zmienione zB
naBB
2. W1918 roku wjej skadzie znajdoway si
33pancerniki i9krownikw liniowych.
West Virgnia (BB-48) ostatni z amerykaskich drednotw zosta wprowadzony do suby

wgrudniu 1923 roku czym rozpocz ponad dekadow przerw wbudowie okrtw liniowych
dla U.S.Navy.
Fot. zbiory Siegfried Breyer
stwa wkolejny konflikt. Naleao wic

raczej skoncentrowa si nazachowaniu istniejcego powojnie ukadu si ni
nakontynuacji programw rozbudowy
si zbrojnych mogcych doprowadzi
dojego zachwiania. Ju wpadzierniku 1920 roku wpywowy senator amerykaski Wiliam E.Borah da zwoania
konferencji rozbrojeniowej. Rwnie
prezydent Woodrow Wilson, ktry bra
udzia w Konferencji Wersalskiej by
zdania, ekontynuacja rozbudowy floty
bdzie zaprzeczaa uwaanej przez niego zacel nadrzdny idei trwaoci pokoju. Tak wic trzy najbardziej zaangaowane wrozwj floty liniowej mocarstwa
morskie zastanawiay si nad znalezieniem takiego sposobu rezygnacji zrozbudowy floty, eby potencjalnym konkurentom nie okaza swej saboci.
Wdniu 8czerwca 1921 roku zinicjatyw zwoania w Waszyngtonie na listopad tego samego roku konferencji
dotyczcej zbroje morskich wystpi
amerykaski sekretarz stanu Charles
Evans Hughes. Do udziau w niej,

oprcz Wielkiej Brytanii iJaponii gospodarze zaprosili Francj, ktra wci
jeszcze bya potg kolonialn oraz dla
uniknicia rwnowaenia si gosw,
Wochy3. Propozycje dotyczce okrtw liniowych przedstawione przez Hughesa wprzemwieniu inaugurujcym
otwarcie Konferencji wdniu 12listopada 1921 roku, sprowadzay si do:
wstrzymania nadziesi lat wprowadzania dosuby nowych pancernikw;
zomowania wszystkich pancernikw znajdujcych si wbudowie wdniu
rozpoczcia Konferencji oraz okrelonej
dla kadego zsygnatariuszy liczby starszych okrtw;
ustalenia limitw tonaowych
istandardw jakociowych pancernikw.
Warunki te oznaczay dla Stanw
Zjednoczonych rezygnacj zwprowadzenia do suby 15 nowych okrtw
liniowych, ktre znajdoway si wwczas narnych etapach projektowania
ibudowy oraz konieczno zomowania 15 predrednotw. W subie pozostaoby wic 18 pancernikw amerykaskich. Wielka Brytania miaaby
zaniecha budowy 4krownikw liniowych, ktrych projektowanie wanie
rozpoczynano oraz zomowa 19jednostek. Dawaoby to jej moliwo pozostawienia w linii 22 pancernikw.
Japonia zkolei miaaby wstrzyma projektowanie ibudow rwnie 15pancernikw, zomowa 10predrednotw
izachowa wsubie 10okrtw liniowych. W ten sposb trzy mocarstwa
morskie pozbyyby si przeszo 70pancernikw owypornoci niemal dwch
milionw ton. Jak pisa korespondent
londyskiego Timesa: Hughes zatopi wcigu 35minut wicej okrtw liniowych, anieli uczynilito wszyscy admiraowie wiata wprzecigu wiekw.4
Prace redakcyjne nad tekstem ukadu zostay zakoczone poniemal trzymiesicznych rokowaniach i w dniu
6 lutego 1922 roku Traktat rozbrojeniowy w zakresie zbroje morskich zosta podpisany. Globalne limity tonau okrtw liniowych ustalono
napo525000ton5 dla Wielkiej Brytanii
iStanw Zjednoczonych, 315000ton
dla Japonii oraz 175000ton dla Francji iWoch. Zgodnie zpropozycj amerykask maksymaln wyporno pancernika ustalono na35000ton, przy
czym okrelono jdla okrtu gotowego dowyjcia wmorze, ale bez zapasw paliwa iwody kotowej. Kaliber
dzia artylerii gwnej okrtw liniowych ograniczono do406mm. Chocia przedstawione przez Hughesa
podstawowe zaoenia ukadu zostay
utrzymane, towjego zapisach zostao wprowadzonych szereg wyjtkw.
Brytyjczykom zezwolono napozostawienie wsubie krownika liniowego Hood, chocia jego wyporno przekraczaa traktatow oponad 7000ton.
Ponadto, chocia zakazano budowy
nowych pancernikw do 12 listopada 1931 roku, Wielka Brytania moga zbudowa dwa nowe okrty liniowe zdziaami 406mm owypornoci
3. Oprcz ograniczenia zbroje morskich Konferencja zajmowaa si take uregulowaniem spraw
Dalekiego Wschodu. Doudziau wobradach powiconych tej tematyce zaproszone zostay take:
Belgia, Chiny, Holandia iPortugalia.
4. Dyskant Jzef W. Konflikty izbrojenia morskie 1918-1939.
5. Wypornoci okrtw wniniejszym monografii, oile tego nie zaznaczono, podano wtonach angielskich (waszyngtoskich) zgodnie z formu
przeliczeniow 1tons = 1,016tony metrycznej.
6. Na podstawie tej klauzuli powstay wprowadzone dosuby w1927 roku niezbyt udane pancerniki Nelson iRodney.
mieszczcej si w limitach traktatowych6. Japonia moga zatrzyma pancernik Mutsu wzamian zawycofanie
Settsu, a Stany Zjednoczone wprowadzi dosuby dwa super-drednoty Projektu 1917. Miay one zastpi
proponowane wczeniej dowycofania
pancerniki Delaware (BB-28) iNorth
Dakota (BB29). Spord autoryzowanych wokresie wzmoonych dziaa
zbrojnych wEuropie czterech amerykaskich okrtw liniowych typu Colorado, zanim rozpoczto obrady Kongresu Waszyngtoskiego ukoczono
jedynie pancernik Maryland (BB46).
Dziki wynegocjowaniu ukoczenia
budowy kolejnych dwch okrtw,
wdniu 30sierpnia 1923roku, wniecae dwa tygodnie po ratyfikowaniu
Traktatu Waszyngtoskiego przez rzdy ostatnich z pastw sygnatariuszy,
wprowadzono wic dosuby pancernik Colorado (BB45), awdniu 1grudnia tego samego roku pancernik West
Virginia (BB-48). Zwodowany kadub
czwartego drednota tego typu pancernika Washington (BB-47), zosta
wykorzystany do praktycznego przetestowania zastosowanych rozwiza technicznych oraz nowych rodzajw uzbrojenia ipoomiu dniach prb
ostatecznie zatopiony wdniu 25listopada 1924 roku uwybrzea Wirginii.
Kongres Waszyngtoski by rwnie kocem olbrzymiego amerykaskiego programu rozbudowy floty wojennej7, ktry wrd ogromnej iloci
okrtw zakada budow midzy innymi 10 pancernikw i 6 krownikw liniowych. Narzucone ograniczenia ilociowe i jakociowe wymusiy
rezygnacj zbudowy przede wszystkim
szeciu okrtw liniowych typu South Dakota (BB-4954), uzbrojonych
w po 12 dzia 406 mm i wypornoci standardowej przekraczajcej
43000ton. Budow jednostek znajdujcych si wniewielkim stopniu zaawansowania anulowano wkrtce pozakoczeniu obrad Kongresu. Zrezygnowano
rwnie zbudowy szeciu krownikw
liniowych typu Lexington (CC-16)
owypornoci ponad 43500ton, uzbrojonych w8dzia 406mm iprdkoci
projektowanej na 33,5 wza. Cztery
najmniej zaawansowane okrty zomowano, dwa korzystajc zpostanowie
Traktatu przeznaczono do przebudowy na lotniskowce Lexington (CV-2)
iSaratoga (CV-3). Wprowadzony przez
Traktat Waszyngtoski zakaz budowy nowego tonau wymusi najego sygnatariuszach modernizacje pozostawionych wsubie okrtw, odsuwajc
budow nowych pancernikw nalata
trzydzieste XXwieku.
Kolejna prb ograniczenia zbroje

morskich w dwudziestoleciu midzywojennym mocarstwa wiatowe podjy
nakonferencji wGenewie, ktra rozpocza si wdniu 20czerwca 1927 roku.
Doudziau wniej amerykaski Prezydent Calvin Coolidge zaprosi ponownie
pi wielkich mocarstw, zktrych Francja i Wochy odmwiy uczestnictwa.
Stany Zjednoczone prboway przeforsowa wwczas rozcignicie ustalonych na Konferencji Waszyngtoskiej
proporcji tonaowych naokrty innych
klas. Wdziedzinie budowy pancernikw
Wielka Brytania zaproponowaa natomiast wprowadzenie ograniczenia wypornoci standardowej nowych okrtw liniowych do28500ton, akalibru
ich artylerii gwnej do343mm. Przyjcie takich standardw jakociowych
oznaczaoby praktycznie dla Stanw
Zjednoczonych ograniczenie dobudowy nowych pancernikw wzorowanych
na przestarzaych drednotach sprzed
1912 roku zdziaami kalibru 305mm.
Alternatyw byaby konieczno rozpoczcia prac nad nowym typoszeregiem
dzia artylerii gwnej amerykaskie
armaty kalibru 356mm byy bowiem
7. Namocy uchwalonego przez Kongres Stanw
Zjednoczonych wdniu 29.08.1916r. Naval Appropriation Act.
Brytyjskie okrty liniowe Nelson iRodney powstay rwnie dziki zachowaniu Mutsu. Podobnie uzbrojone jak pancerniki japoskiego typu Nagato
oraz amerykaskiego Colorado okazay si jednak znacznie mniej odnich udane.
Fot. zbiory Jarosaw Malinowski
porwnywalne balistycznie zbrytyjskimi dziaami kalibru 343 mm. Ponadto, wprowadzane wanie do suby
pancerniki typu Nelson zdziaami kalibru 406mm wydaway si wwczas
Brytyjczykom efektywniejsze bojowo
ni znajdujce si wlinii odkilku ju
lat najnowsze amerykaskie pancerniki typu Colorado. Wten sposb, wpoczeniu z proponowanym przedueniem wakacji morskich do25lat,
Wielka Brytania zapewniaby sobie dominacj w klasie okrtw liniowych
dolat pidziesitych XXwieku! Mimo
podjtej prby porozumienia, przyjcie
tak niekorzystnych rozwiza nie byo
dla Stanw Zjednoczonych moliwe.
Wzwizku ztym, erwnie iwinnych
zagadnieniach dotyczcych zbroje
morskich wypracowanie porozumienia
okazao si nie moliwe, Konferencja
wrzeczywistoci okazaa si fiaskiem
iwdniu 4sierpnia 1927 roku zakoczono jej obrady bez formalnych ustale.
Nastpna konferencja morska, ktrej obrady miay miejsce w Londynie od21stycznia do22kwietnia 1930
roku zostaa zwoana w trybie artykuu 21 Traktatu Waszyngtoskiego.
Najego mocy poomiu latach odpodpisania ukadu naleao dokona weryfikacji realizacji postanowie dotyczcych zmian wkonstrukcji okrtw
bdcych efektem postpu naukowotechnicznego. Chocia wikszo postanowie konferencji londyskiej dotyczya jednostek innych klas, tozakaz
budowy okrtw liniowych przeduono wwczas do31grudnia 1936 roku.
Francji iWochom pozwolono przy tym
zbudowa pancerniki ocznym tonau
po70000ton jako ekwiwalent zastare
jednostki. Dziki przymuszeniu dowycofania przez Wielk Brytani piciu,
Stany Zjednoczone trzech oraz Japoni jednego okrtu liniowego uzyskano
okrelon wTraktacie Waszyngtoskim
proporcj (5:5:3) tonau pancernikw
trzech wielkich mocarstw. Kade ztych
pastw mogo przy tym jeden zwycofanych okrtw8, poredukcji artylerii
gwnej, przeciwlotniczej, opancerzenia
oraz prdkoci do18wzw przebudowa naokrt szkolny.
Wzrost nastrojw wojennych nawiecie wpoowie lat trzydziestych XXwieku spowodowa, ezwoana nadzie
9 grudnia 1935 roku w Londynie kolejna morska konferencja rozbrojeniowa, wktrej miay uczestniczy: Wielka
Brytania, Stany Zjednoczone, Japonia,
Francja i Wochy rwnie nie moga
zakoczy si powodzeniem. Jedynymi zwysunitych najej pocztku postu-
latw dotyczcymi okrtw liniowych

byy ograniczenia jakociowe: zmniejszenie limitu wypornoci do25000ton,
akalibru artylerii gwnej do305mm.
Niemoliwe dozaakceptowania dania
Japonii rzeczywistego zrwnania parytetw zflotami Wielkiej Brytanii iStanw Zjednoczonych oraz faktyczne nastawienie Cesarstwa nanieograniczony
wycig zbroje morskich spowodoway,
ewdniu 15stycznia nastpnego roku
delegacja japoska zostaa wycofana
zkonferencji. Utrzymujc cis tajemnic Japonia ju wczeniej dokonaa przy
tym dalszych modernizacji krownikw liniowych typu Kongo (zwikszajc
ich prdko do30,5w) oraz pancernikw typu Mutsu przy czym amerykaski wywiad floty nie by wstanie zdoby
adnych istotnych szczegw zmienionych ich konfiguracji. Wpoowie marca 1936 roku rwnie Wochy, wprotecie przeciwko sankcjom Ligi Narodw
zazajcie Abisynii, odmwiy przyjcia
ukadu.
W tej sytuacji traktat podpisany
wdniu 25marca jedynie przez Francj, Stany Zjednoczone oraz Wielk Brytani i niektre jej dominia9 nie mia
praktycznego znaczenia dla wycigu
zbroje morskich. Wkolejnych swych
artykuach Traktat zawiera definicje
oraz ograniczenia tonaowe ijakociowe, ktrymi wprzypadku okrtw liniowych (Artyku 4) byo 35000ton wypornoci standardowej oraz kaliber dzia
artylerii gwnej nie przekraczajcy
356mm. Wadnym wypadku, poczwszy od 1 kwietnia 1937 roku kaliber
ten nie mg wynosi 406mm. Zapis
ten sygnatariusze ukadu wprowadzili w rzeczywistoci dla Japonii dajc
jej dodatkowy czas napodjcie decyzji
oakceptacji postanowie ukadu. Traktat zawiera wCzciIII zobowizania
do wzajemnego informowania o rozbudowie wasnych flot i jego zasady,
awCzciIV tzw. klauzul eskalacyjn
zwalniajc sygnatariuszy zprzestrzegania ustale w przypadku wybuchu
wojny albo budowy przez inne pastwa
okrtw przewyszajcych przyjte parametry.
Projektowanie Pancernikw 1937
Rozpoczte podpisaniem Traktatu

Waszyngtoskiego wakacje wbudowie pancernikw spowodoway praktyczne zatrzymanie prac rozwojowych
tej klasy okrtw wwikszoci flot mocarstw morskich. Wyjtkiem bya Wielka Brytania, w ktrej trwao projektowanie nowych pancernikw typu
Nelson. Brytyjskie propozycje dalszego
jakociowego ograniczenia jednostek tej

klasy spowodoway, eprace studialne
prowadzone wStanach Zjednoczonych
wdrugiej poowie lat dwudziestych koncentroway si bardziej natechnicznym
wsparciu dalszych negocjacji ni rzeczywistym projektowaniu nowych pancernikw. Dlatego te biura konstrukcyjne floty amerykaskiej odpowiedzialne
zaposzczeglne dziedziny projektowania skupiy si narozwijaniu tych elementw konstrukcji pancernikw, ktre
mogyby by wykorzystane wprzyszych
projektach. Dotyczyo to np. nowych
dzia artylerii gwnej 406mm obardzo dugiej lufie 56kalibrw czy napdu gwnego lekkimi turbinami parowymi zprzekadniami mechanicznymi
charakteryzujcego si znacznie wikszym jednostkowym wspczynnikiem
mocy dociaru ni dla ukadu turboelektrycznego.
Pierwsze prace koncepcyjne pancernikw opartych naograniczeniach
traktatowych wczesny Sekretarz Marynarki Curtis D. Wilbur zainicjowa
w poowie lipca 1928 roku. Zgodnie
zzaoeniami wyporno standardowa
nowych okrtw liniowych miaa nie
przekracza 35 000 ton, a szeroko
30,5m tak, aby jednostki mogy pokonywa Kana Panamski. Ich artyleri
gwn miay stanowi dziaa kalibru
406 mm, obron biern burtowy pas
pancerny ogruboci 346mm ipancerz
pokadowy mia mie grubo 114mm.
Jednostki miay osiga prdko
2223wzw. aden zpord opracowanych iprzedstawionych wpadzierniku 1928 roku 10wariantw (wliczajc w to ich odmiany), nie zadowoli
jednak Rady Gwnej, ktra bdc gremium wysokich rang oficerw Marynarki zajmowaa si ustalaniem charakterystyk okrtw. Wkwietniu 1929 roku
zlecia wic ona opracowanie kolejnych,
bardziej radykalnych koncepcji doprecyzowujc wten sposb cztery warianty,
ktrych dugo zawieraa si pomidzy
161,54m, a186,54m.
Latem 1929 roku stao si jasne,
ebudowa adnego nowego pancernika amerykaskiego nie rozpocznie si
wczeniej ni wramach rodkw finansowych budetu roku 1932. Wramach
przygotowania doKonferencji Londyskiej strona brytyjska proponowaa kolejne ograniczenia jakociowe pancernikw (zmniejszenie tonau iograniczenie
kalibru dzia artylerii gwnej) cho8. Byy to: brytyjski Iron Duke, japoski Hiei
iamerykaski Wyoming (BB-32).
9. Pastwami tymi byy: Kanada, Australia,
Nowa Zelandia iIndie.
Zmodernizowany japoski krownik liniowy Kongo, ktry wzaoeniach mia by gwnym przeciwnikiem nowych pancernikw amerykaskich.

cia Amerykanie preferowali przeduenie wakacji morskich okolejne 5lat

bez ograniczania wielkoci okrtw liniowych. Dziki temu, e Marynarka Stanw Zjednoczonych dysponowaa trzema pancernikami typu Colorado
uzbrojonymi wdziaa kalibru 406mm
miaa ona niewielk przewag nad flot Japonii. Odkoca 1929 roku doroku
1932 Biuro Projektw Wstpnych10
opracowao du liczb szkicw studialnych opartych nabrytyjskich zaoeniach mniejszych pancernikw. Ich
serie przedstawiay zaoenia okrtw
owypornociach pomidzy 25000ton
i35000ton, uzbrojeniu wdziaa kalibrw 305mm, 356mm i406mm oraz
osigajcych prdkoci 21-23wzw.
Osiganie duych prdkoci wymagaoby rezygnacji zfaworyzowanego przez
Biuro Budw iRemontw napdu turboelektrycznego narzecz lejszego napdu zprzekadniami mechanicznymi
adne takie studia nie byy jednak prowadzone.
Wielki Kryzys pocztku lat trzydziestych ubiegego wieku spowodowa,
ew1932 roku nie bya moliwa autoryzacja adnego amerykaskiego okrtu klasy gwnej. W nastpnym roku
stao si jednak jasne, eprzygotowanie dorozpoczcia budowy pancerni-
kw bdzie musiao zosta wznowione w najbliszym czasie. Poniewa

Brytyjczycy w dalszym cigu nalegali nawprowadzenie kolejnych ogranicze, Biuro Budw iRemontw podjo prace nad dwoma nowymi seriami
szkicw projektowych: krownikw linowych oraz klasycznych pancernikw.
Miay one by punktem wyjcia donegocjacji wkolejnej morskiej konferencji
rozbrojeniowej. Wewrzeniu 1933 roku
powstaa wic seria czterech szkicw
okrtw owypornociach 30000ton,
34000ton i35000ton oraz uzbrojeniu
wdziaa kalibrw 305mm, ktrych liczba wynosia 12, albo20. Wpadzierniku zkolei, Biuro Projektw Wstpnych
przedstawio nastpn seri szkicw
okrtw liniowych owypornociach pomidzy 25000ton i35000ton, uzbrojeniu wdziaa kalibrw 305mm, 356mm
i406mm, oprojektowanych prdkociach 2122wzw. Kolejny program
studiw zosta uruchomiony w grudniu 1933 roku. Jego zaoenia obejmoway przy tym 13 wariantw pancernikw owypornociach od19500ton
do 35 000 ton, uzbrojonych w dziaa
kalibrw 305mm, 356mm i406mm,
osigajcych prdkoci od21wzw
do 32,5 wza. Trzy ostanie warianty charakteryzoway przy tym pancer-
niki przeznaczone do eskortowania

lotniskowcw ich wyporno bya najmniejsza, aprdko najwiksza. Mimo,
eprace nad tymi wariantami rozpoczto wstyczniu 1934 roku program ich
ewaluacji nigdy nie zosta ukoczony.
Pod koniec marca 1934 roku, kiedy
Japonia ogosia omoliwoci wycofania si zukadw rozbrojeniowych, kierujcy pracami Biura Projektw Wstpnych komandor A. H. Van Keuren
zdecydowa oprzeprowadzeniu szczegowych analiz szybkiego pancernika
wgcharakterystyki Wariantu7 zgrudnia poprzedniego roku, tj.: o wypornoci 31000ton, uzbrojeniu w8dzia
kalibru 356 mm, prdkoci 30 wzw i zasigu 13 250 Mm. Efektem
tych analiz by wariant jednostki ocharakterystyce zblionej bardziej dokrownika linowego, ktry mg by porwnywalny z brytyjskim Hoodem.
Wdniu 28maja Rada Gwna polecia natomiast okrelenie charakterystyki
wypornociowej pancernikw oznacznie mniejszej prdkoci 21,5 wza,
ale zato uzbrojonych w12dzia kalibru
356mm zestref odpornoci opancerzenia 18,327,4km. Wyporno standardow takich okrtw Biuro Projek10. Zang.: Preliminary Design.
Wariant A lipiec 1935 r.
Rys. Waldemar Kaczmarczyk
tw Wstpnych okrelio na32000ton

przy dugoci ich kadubw zaoonej
na178,61m. Napocztku lipca dodano
jeszcze dwa kolejne warianty okrtw
owypornoci po35000ton iuzbrojeniu w12dzia kalibru 356mm mogcych osiga prdko 21wzw lub
31,5wza. Wsierpniu 1934 roku Biuro
Projektw Wstpnych otrzymao polecenie przystpienia doprojektowania najwikszych moliwie pancernikw, ktre
mogyby pokonywa Kana Panamski.
Ich uzbrojenie miay stanowi dziaa kalibru 610mm (24cali) ograniczonego
nastpnie do508mm (20cali). Efektem
analiz byy dwie szkicowe charakterystyki jednostek owypornoci 60000ton
iprdkoci 25wzw oraz 72000ton
i 30 wzw. We wrzeniu 1934 roku
Biuro Projektw Wstpnych przygotowao zestaw 7 kolejnych charakterystyk pancernikw o wypornociach
od31000ton do35000ton, uzbrojonych w 12 dzia kalibru 356 mm lub
8-9kalibru 406mm, osigajcych prdkoci od21wzw albo ~30wzw.
Wpadzierniku 1934 roku Rada Gwna polecia natomiast Biuru Budw
iRemontw opracowanie charakterystyki pancernikw, ktrych wyporno
standardowa mieciaby si wproponowanym przez Brytyjczykw ograniczeniu 25000tons. Przy amerykaskich
standardach projektowania zmieszczenie si w takim limicie wypornoci wymuszaoby ograniczenie kalibru
artylerii gwnej do305mm. Wmidzyczasie Rada Gwna polecia Biuru
Budw iRemontw opracowanie ewaluacji kosztowej kolejnej serii pancernikw, wrd ktrych byy jednostki owypornociach 32000ton oraz 35000ton,
uzbrojone w 9 dzia kalibru 356 mm
iosigajce prdko 23wzw albo
30wzw. Zaoenia tych wariantw
10
zawieray potrjne wiee artylerii gwnej obardzo duym odstpie pomidzy

dziaami, comiao pozwoli nalikwidacj niedogodnoci obsugi obserwowanych napancernikach typu Tennessee.
Zblianie si do koca zakazu budowy pancernikw przeduonego na I Konferencji Londyskiej
do31grudnia 1936 roku spowodowao, eprzewidujc rozpoczcie wycigu zbroje morskich wczesny Sekretarz Marynarki Claude A. Swanson,
bazujc na zaoeniach Rady Gwnej
oraz Szefa Operacji Morskich Williama H. Standleya, zdecydowa oficjalnie
o okreleniu charakterystyk nowych
pancernikw amerykaskich. Wmaju
1935 roku Rada Gwna zdecydowaa oformalnym rozpoczciu prac koncepcyjnych nad budow nowych okrtw liniowych. W pierwszej poowie
roku okrelia ona charakterystyki, ktre przedoya Sekretarzowi Marynarki
wmemorandum zdnia 11lipca. Wpimie tym sekretariat Rady przedstawi
take rekomendacje dla budowy nowych pancernikw wramach rodkw
finansowych roku budetowego 1937.
Wdniu 11lipca 1935 roku Rada polecia rwnie Biuru Projektw Wstpnych zdefiniowanie charakterystyk dla
trzech wariantw (A, B iC) szybkich pancernikw mogcych peni
rol jednostek flagowych zespow floty.
Wszystkie trzy miay charakteryzowa
si odpornoci natrafienia torpedami
zgowicami omasie 318kg oraz bardzo duym zasigiem 15tys.Mm przy
15 wzach. Wyporno pancernikw
A miecia si wograniczeniach traktatowych, pozostae dwa warianty limity te przekraczay. Ich artyleria gwna
bya wcaoci zgrupowana przed pomostem dowodzenia, przy czym wwariantach AiB stanowiy j dziaa kalibru
356mm, awwariancie C 406mm.

Osiganie prdkoci zblionej do30wzw, cho jeszcze nie zdeterminowano napdu, byo praktycznie moliwe
tylko przy wykorzystaniu siowni turboparowej z dwustopniow redukcj
mechaniczn, ktra charakteryzowaa
si mniejszym ciarem ni napd turboelektryczny. Pancerniki wszystkich
trzech wariantw miay posiada stref odpornoci adekwatn douzbrojenia
gwnego.
Wdniu 21sierpnia 1935 roku Szef
Operacji Morskich admira Standley
poleci dokonanie take ewaluacji pancernikw o moliwie maej wypornoci przeznaczonych dodziaa obronnych. Wten sposb Stany Zjednoczone,
przed zbliajca si IIKonferencj Londysk chciay wyj naprzeciw proponowanemu przez Wielk Brytani ograniczeniu wypornoci okrtw liniowych
do25000ton11. Wzwizku ztym, zakres charakterystyk opracowywanych
przez Biuro Projektw Wstpnych mia
zawiera si wgranicach:
wyporno standardowa
od 23500 ton do 40500ton;
artyleria gwna od 8 x 305 mm
do 9x406mm;
prdko maksymalna od 20,0 do
30,5wza;
burtowy pan pancerny od 223 do
432mm.
Na podstawie tych charakterystyk
Biuro Budw iRemontw opracowao dokoca wrzenia osiem wariantw
pancernikw okrelanych jako Warianty Obronne. Wedug opinii Rady Gwnej ich artyleria gwna kalibru 305mm
11. Admira Standley zosta wyznaczony przez
Prezydenta F.D.Rooseveltadoprowadzenia negocjacji wczasie trwania IIKonferencji Londyskiej
1936 roku.
Charakterystyki taktyczno-techniczne wybranych wariantw projektowych z1935 roku

wg Friedman N. U.S.Battleships: An Illustrated Design History
Wielko
Wyporno standardowa:
Wymiary:
dugo naKLW
szeroko naKLW
zanurzenie rednie
Projektowa moc maszyn:*
Prdko:
Artyleria gwna:
Opancerzenie:
burtowy pas pancerny
pokady pancerne
Strefa odpornoci opancerz.
Jedn.
ton
A
32450
C
36500
D
40500
F
31750
H
32500
J
37383
L
35045
m
m
m
KM
w
nxmm
216,41
31,09
8,69
160 000
30,0
9 x 356
220,98
32,31
9,28
180 000
30,5
8 x 406
228,60
32,31
9,75
185 000
30,5
9 x 406
207,26
30,79
8,79
160 000
30,0
8 x 356
182,27
32,46
9,34
65 100
30,0
9 x 356
216,41
32,00
9,75
170 000
30,0
12 x 356
216,41
31,09
9,14
170 000
30
12 x 356
mm
mm
km-km
292
114
20,1-24,7
337
133
17,4-27,4
432
343
381
318
317
159
114
133
133
114
17,4-27,4** 20,1-24,7*** 17,4-27,4*** 20,1-27,4*** 20,1-24,7***
Wartoci mocy siowni okrtowych wniniejszej monografii, oile tego nie zaznaczono, zostay wyraone wangielskich koniach parowych rwnych 0,987KM.
Dla dzia kalibru 406 mm nowej konstrukcji.
*** Dla dzia kalibru 356 mm nowej konstrukcji.
**
bya jednak zbyt saba tak, enie mogyby by wykorzystywane dodziaa

ofensywnych, aisame ztrudnoci byyby wstanie stawi czoa potencjalnym
przeciwnikom.
Wtej sytuacji pod koniec wrzenia
Biuro Budw iRemontw powrcio
dowariantw okrtw liniowych owypornoci mniejszej ni 35000ton definitywnie zarzucajc dalsze prace nad
Wariantami Obronnymi wpadzier-
niku 1935 roku. Opracowano wwczas pi kolejnych wariantw (D

H), z ktrych dwa pierwsze miay
strzela iadekwatnie broni si przed
nowymi cikimi pociskami kalibru
406mm. Wariant F stanowi pancernik-lotniskowiec wyposaony wpokad
lotniczy i katapulty w czci dziobowej oraz uzbrojony wdwie poczwrne wiee dzia kalibru 356mm narufie. Analiza tych wariantw pokazaa
granice wyboru pomidzy okrtami liniowymi ostosunkowo sabym uzbrojeniu iopancerzeniu oraz duej prdkoci, a pancernikami wolniejszymi
lecz lepiej uzbrojonymi iopancerzonymi. Wdniu 8padziernika Biuro Projektw Wstpnych przedstawio pi
kolejnych wariantw (J, J1M),
w ktrych kosztem opancerzenia artyleria gwna rozmieszczona bya
wciszych czterodziaowych wieach
Francuski pancernik Richelieu, tutaj w trakcie prb statecznociowych. Jego zaoenia projektowe uwzgldniay ograniczenia Traktatu
Waszyngtoskiego.
Fot. zbiory Grard Garier
11
projektowanych wanie przez Biuro

Uzbrojenia.
Zmniejszenie wypornoci powodowao przy tym, edla osignicia zaoonej prdkoci, przy zastosowanym
zadowalajcym opancerzeniu, konieczne byo zredukowanie artylerii gwnej projektowanych okrtw liniowych
do9dzia 356mm. Nowe okrty byyby
wic sabiej uzbrojone ni starsze pancerniki typw New Mexico iTennessee.
Konieczno zwikszenia siy ognia artylerii gwnej, przy chci dotrzymania
limitw wypornoci wizaa si zkolei
zmoliwym dozaakceptowania ograniczeniem prdkoci do27wzw. Ciar artylerii iobrony biernej zadowalajcy Rad Gwn, przy zaoeniu
osigania prdkoci 30wzw wymagayby zkolei wypornoci standardowej
pancernikw sigajcej 40000ton. Dlatego te Rada sceptycznie odnosia si
dodocierajcych informacji, ewyporno standardowa projektowanych wanie niemieckich pancernikw typu Bismarck nie przekracza 35000ton.
Wrd podstawowych parametrw
charakterystyki nowych okrtw liniowych okrelonych jako Pancerniki 1937 znalaza si wyporno standardowa 35 000 ton, przy szerokoci
ograniczonej do 32,92 m (108 stp),
tj.umoliwiajcej pokonywanie Kanau

Panamskiego. Zanurzenie maksymalne
miao siga 11,58m (38stp) tak, aby
moliwe byo korzystanie przez nowe
okrty zjak najwikszej liczby kotwicowisk idokw. Artyleri projektowanych
pancernikw miao stanowi do12dzia
kalibru 356 mm nowego wzoru L/50
Mk11, 12dzia uniwersalnych kalibru
127mm oraz maokalibrowe uzbrojenie
przeciwlotnicze wpostaci dziaek 28mm
ikarabinw maszynowych 12,7mm. Cytadela pancerna jednostek miaa zapewnia adekwatn obron przed pociskami
kalibru 356mm omasie 681kg, podczas
gdy system obrony przeciwpodwodnej
mia zabezpiecza przed eksplozjami adunkw osile rwnowanej wybuchowi 318kg TNT. Ukad napdowy mia
zapewni okrtom osiganie prdkoci do 30 wzw, przy czym ewaluacja dotyczya zarwno rozwiza opartych naprzekadniach elektrycznych, jak
i mechanicznych. Akceptowalne byo
przy tym powicenie prdkoci narzecz
uzbrojenia iochrony biernej pancernikw. Zewzgldu nabrak odpowiednich
baz amerykaskich wzachodniej czci
Pacyfiku wany by ponadto duy zasig
nowoprojektowanych jednostek.
W padzierniku 1935 roku Rada
Gwna jako podstaw do prac pro-
jektowych wybraa wariant 1935K.

Wypornoci standardowe poprzedniego i nastpnego wariantu byy bowiem zabardzo zblione doogranicze
traktatowych tak, eBiuro Projektw
Wstpnych obawiao si ojej przekroczenie podczas wykonywania szczegowych projektw jednostek. Wybrany
wariant by projektem bardziej konwencjonalnym opartym naoczekiwaniach
dotyczcych charakteru wojny naPacyfiku. Zgodnie zkoncepcj Szefa Operacji Morskich admiraa Williama H.
Standleyacztery takie szybkie pancerniki miay wchodzi w skad dwch
zespow operacyjnych lotniskowcw Lexington (CV-2) i Saratoga (CV3). Nie oczekiwano przy tym, ebd
one wstanie osiga prdko 33wzw, ale rozwijajc prdko o5wzw mniejsz bd mogy zwiza
w boju japoskie krowniki liniowe
typu Kongo12. Podstawowymi zaoeniami wariantu 1935K byo uzbrojenie wdziewi dzia kalibru 356mm,
przy dugoci nalinii wodnej nie przekraczajcej 216,41m (710stp) iwypornoci standardowej mieszczcej si
12. Do1938 roku planici Marynarki Stanw
Zjednoczonych roku nie wiedzieli, ezmodernizowane krowniki liniowe typu Kongo byy wstanie
osiga prdko ~30 w.
Potga artylerii i obrony biernej oraz zaoona prdko projektowanych rwnolegle niemieckich pancernikw typu Bismarck wiadczyy
oniemonoci zmieszczenia ich wypornoci standardowej wtraktatowych granicach 35000ton.
Fot. zbiory Grner
12
Wariant II 15.11.1935 r.
wtraktatowych granicach 35000ton.

Prace nad okrtami liniowymi opartymi
natakich zaoeniach zostay rozpoczte wpadzierniku 1935 roku. Ich efektem byo powstanie wlatach 1935-1937
cznie 77projektw stanowicych odmiany 16wariantw noszcych oznaczenia odI doXVI.
Wdniu 15listopada 1935 roku Rada
Gwna otrzymaa pierwsz seri projektw dla piciu wariantw (I-V), ktrych podstawowymi kryteriami byy:
wyporno standardowa 35 000 ton;
artyleria gwna kalibru 356 mm lub
406mm wdwch lub trzech wieach;
pancerz burtowy gruboci 356 mm,
apokadowy gruboci 133mm; prdko 30wzw izasig 15tys.Mm przy
15wzach. Zgodnie zopini Biur Budw i Remontw oraz Mechanicznego najbardziej zrwnowaonym pomidzy napdem, uzbrojeniem iobron
biern by WariantIV, ktry charakteryzowa si przeduonym do220,98m
(725 stp) kadubem, umoliwiaj-
cym zmniejszenie mocy siowni. Biuro

Uzbrojenia optowao natomiast zaWariantemV z8dziaami kalibru 406mm.
Opini, wg ktrej dla nowych pancernikw kaliber taki by jedynym logicznym, szef Biura admira Emory S.
Land przedstawi prezydentowi Franklinowi D. Rooseveltowi. Ze wzgldu
jednak na dopiero co rozpoczte obrady IILondyskiej Morskiej Konferencji Rozbrojeniowej, Stany Zjednoczone nie sformoway jeszcze ostatecznie
swej polityki dotyczcej programu budowy nowych pancernikw. Zwyborem
kalibru ich dzia postanowiono wstrzyma si doczasu, aJaponia zobowie
si doprzestrzegania proponowanych
ogranicze iostatecznie wyrazi zgod
napodpisanie Traktatu. Wtej sytuacji
Szef Operacji Morskich admira Standley zaproponowa kompromis polegajcy nauzbrojeniu Pancernikw 1937
wdziaa kalibru 356mm rozmieszczone wtrzech poczwrnych wieach, ktrych rednice umoliwiyby zastpienie
takiej artylerii dziaami kalibru 406mm

w wieach potrjnych, w przypadku
gdyby Japonia odmwia zaakceptowania ogranicze.
Dodalszych prac projektowych Rada
Gwna rekomendowaa wdniu 3stycznia 1936 roku Wariant IV, przy czym
liczb dzia artylerii uniwersalnej kalibru 127 mm nowych pancernikw
zwikszono do16kosztem dwch poczwrnych stanowisk przeciwlotniczych
dziaek kalibru 28mm. Woparciu owybrane zaoenia powstay trzy kolejne
(VI-VII) warianty projektowe Pancernika 1937, ktre wszystkie mieciy si
wtraktatowym ograniczeniu wypornoci standardowej do35000ton. Rozpatrzono przy tym usytuowanie artylerii gwnej kalibru 356mm wwieach
dwu-, trzy- iczterodziaowych, przy zachowaniu prdkoci 30 wzw oraz
jednoczesnej redukcji obrony biernej.
Ostatni zanalizowanych wariantw
VIII, charakteryzowa pancernik odugoci nalinii wodnej 210,31m, szero-
Charakterystyki taktyczno-techniczne wybranych wariantw projektowych Pancernikw 1937

wg Friedman N. U.S.Battleships: An Illustrated Design History
Wielko
Wyporno standardowa:
Wymiary:
dugo naKLW
szeroko naKLW
zanurzenie rednie
Projektowa moc maszyn:
Prdko:
Artyleria gwna:
Opancerzenie:
burtowy pas pancerny
pokady pancerne
Strefa odpornoci opancerz.
*
Jedn.
ton
1935 K
35000
WariantII
35742
WariantIV
35000
WariantV
35000
WariantIXC
35000
WariantXB
35000
m
m
m
KM
w
nxmm
216,41
31,09
9,14
170 000
30,5
9 x 356
(3 x III)
216,41
32,46
9,75
165 000
30,0
9 x 356
(3 x III)
220,98
32,77
9,63
135 000
30,0
9 x 356
(3 x III)
201,68
32,77
10,27
130 000
27,0
8 x 406
(2 x IV)
220,98
32,84
9,68
155 000
30,0
8 x 356
(2 x IV)
210,31
32,84
9,93
112 500
26,8
10 x 356
mm
mm
km-km
381
133
17,4-24,4
356
133
18,9-24,4
308/10o
91-127
19,6-24,4*
394
160
18,3-24,4**
340/10o
104-140
17,4-24,4
333/10o
146
17,4-24,4
Dla dzia 356 mm nowej konstrukcji.
**
Dla dzia 406 mm.
13
Wariant XVI 20.08.1936 r.
koci 32,84m, artylerii gwnej zoonej

z10dzia kalibru 356mm usytuowanych w dwch potrjnych wieach
nadziobie ijednej poczwrnej narufie
okrtu oraz prdkoci od22 do30wzw. Osiganie prdkoci 30 wzw wymagaoby jednak siowni oduej mocy, ktrej ciar spowodowaby
zwikszenie wypornoci do42000ton.
Podpisanie IITraktatu Londyskiego
wdniu 25marca 1936 roku odsuwao
problem decyzji oew. zwikszeniu kalibru artylerii gwnej Pancernikw 1937
o kolejny rok, ktry jak wspomniano
pozostawiono Japonii napodjcie decyzji oewentualnej akceptacji jego postanowie. Wdniu 15maja Rada Gwna polecia Biuru Budw iRemontw
przeprowadzenie kolejnych analiz, ktrych podstawowymi zaoeniami bya
wyporno standardowa wynoszca
35000ton, prdko 27wzw oraz artyleria gwna wpostaci 9dzia kalibru
356mm wtrzech potrjnych wieach.
Efektem tych rozwaa byo 6 kolejnych (IX-XIV) wariantw w kilku odmianach potwierdzajcych przewag
nad poprzednimi wariantami wzakresie obrony biernej. Wdwch ztych wariantw (XI iXIV) dodano jeszcze jedno
dziao artylerii gwnej kalibru 356mm,
w trzech natomiast (IX-XI) zwikszono o4dziaa artyleri uniwersaln kalibru 127 mm. Analizy pokazay przy
tym, ejeeli donapdu konieczne okae si zastosowanie siowni czterowaowej, wrufowej czci kaduba bdzie
zbyt mao miejsca dla usytuowania czterodziaowej wiey artylerii gwnej.
Kongres Stanw Zjednoczonych autoryzowa nowe okrty liniowe wdniu
3 czerwca 1936 roku. Zezwoli przy
tym na rozpoczcie budowy nie wicej ni dwch Pancernikw 1937 chyba, eprezydent Roosevelt powemie
14
wiedz obudowie okrtu klasy gwnej

przez ktregokolwiek z sygnatariuszy
Traktatu Londyskiego. Tydzie pniej
Biuro Budw iRemontw przedstawio
Radzie Gwnej sze kolejnych szkicw
dla WariantuXV nowych pancernikw.
Tym razem analizy dotyczyy wpywu
gruboci opancerzenia okrtw nagboko ich strefy odpornoci natrafienia
pociskami przeciwpancernymi. Przykadowo, przy porwnywalnej gruboci
opancerzenia poziomego, dla pociskw
kalibru 356mm Mk8 strefa odpornoci
bya oniemal 3,5tys.m szersza dla pancerza burtowego o gruboci 384 mm
ni dla pancerza ogruboci 327mm.
Strefa odpornoci dla pociskw kalibru 356mm bya przy tym oprzeszo
4,5tys.metrw szersza ni dla przeciwpancernych pociskw kalibru 406mm.
Wlipcu 1936 roku Rada Gwna przystpia doformuowania programu budowy okrtw narok finansowy 193813
rozwaajc moliwo wystpienia
doKongresu oautoryzacj naten rok
budowy dwch kolejnych Pancernikw
1937. Propozycji takiej ostro sprzeciwi si Szef Operacji Morskich admira
W. H. Standley, ktry oczekiwa budowy
nastpnych okrtw liniowych woparciu onowy projekt. Admira spowodowa wic rezygnacj Rady zpropozycji budowy dalszych, niezadowalajco
opancerzonych okrtw liniowych inicjujc wkrtce rozpoczcie projektowania kolejnych szybkich pancernikw
amerykaskich oobronie biernej adekwatnej doich artylerii gwnej14.
Zbliajce si wybory prezydenckie
1936 roku oraz ch wczeniejszego poznania ostatecznej charakterystyki projektowej brytyjskich pancernikw typu
King George V spowodoway jednak,
e prezydent Roosevelt nieformalnie
iwcisej tajemnicy poleci odoy dys-
kusje natemat projektu wstpnego Pancernikw 1937 dozakoczenia kampanii irozstrzygnicia wyborw. Dotyczyo
to take moliwoci ewentualnego zastosowania klauzuli eskalacyjnej. Jednoczenie Prezydent przesun budow
nowych okrtw liniowych z budetu
roku finansowego 1937 dobudetu roku
nastpnego. Mimo to, w dniu 15 lipca admira Standley, ktry peni obowizki Sekretarza Marynarki zaaprobowa kontynuowanie prac projektowych
nad pancernikami uzbrojonymi wartyleri gwn zoon z12dzia kalibru
356 mm w trzech poczwrnych wieach. Wten sposb zdecydowa ozwikszeniu liczby dzia artylerii gwnej nowoprojektowanych okrtw liniowych
kosztem zmniejszenia prdkoci, ale
bez zwikszania wypornoci standardowej. Oficjalne dyskusje dotyczce projektu wstpnego Pancernikw 1937 zostay natomiast praktycznie wstrzymane
dojesieni 1936 roku.
W padzierniku tego roku Rada
Gwna przeanalizowaa bowiem jedenacie opcji wariantw XV iXVI rekomendujc charakterystyk pancernikw okrelonych jako WariantXVIC.
Zgodnie z zaprezentowanym szkicem nowe okrty miayby by uzbrojone wdziewi dzia kalibru 356mm
wtrzech potrjnych wieach, aich burtowy pas pancerny mia mie grubo
345mm. Kosztem potencjau artylerii
gwnej oraz obrony podwodnej uzy13. Budety kolejnych lat finansowych Marynarki Stanw Zjednoczonych rozpoczynaj si zdniem
1lipca roku poprzedzajcego koczc si wdniu
30czerwca roku biecego.
14. Pancerniki 1939 (typ South Dakota) stanowiy praktycznie powtrzenie zaoe konstrukcyjnych poprzednikw udoskonalenie opancerzenia przy pozostawieniu traktatowej wypornoci 35000 t iprdkoci 27 w oraz mniejszej dugoci kaduba.
Charakterystyki taktyczno-techniczne projektw wstpnego ikontraktowego Pancernikw 1937

GarzkeW.H., DulinR.O. United States Battleships, 1935-1992
wyporno:
standardowa
pena
wymiary:
dugo naKLW
szeroko naKLW
zanurzenie rednie
projektowa moc maszyn:
prdko:
zasig:
Wstpny (WariantXVI)
Kontraktowy
ton
ton
35000
-----
35000
42330
m
m
m
KM
w
Mm/w
217,63
32,00
9,88
115000
27,0
15000/15
12 x 356mm (3xIV)
16 x 127mm (6xII; 4xI)
16 x 28mm (4xIV)
217,63
31,78
10,97
115000
27,5
17450/15
12 x 356mm (3xIV)
20 x 127mm (10xII)
16 x 28mm (4xIV)
315/15o
130/16/6
406/203
297/15o
160/135
406/198
uzbrojenie:
---
pancerz:
pas burtowy
pokady pancerne
wiee artylerii gwnej
mm
mm
mm
skano przy tym zwikszenie prdkoci

okrtw do 30 wzw adekwatnej
doprdkoci wikszoci wspczesnych
lotniskowcw floty. Spord szeciu
czonkw Rady jedynym przeciwnym
wyborowi WariantuXVIC by jej Przewodniczcy kontradmira James M.
Reeves, ktry uwaa takie jednostki
zazbyt sabo uzbrojone iopancerzone aby mogy przeciwstawi si nowoczesnym pancernikom nieprzyjaciela. Przeciwnym takiej charakterystyce
nowych okrtw liniowych byo rwnie Biuro Uzbrojenia, ktre optowao
zaich uzbrojeniem w12dzia 356mm
wtrzech poczwrnych wieach. red-
nice ich barbet umoliwiayby bowiem

stosunkowo atw zamian natrzy potrjne wiee dzia kalibru 406 mm
w przypadku gdyby Japonia odmwia ratyfikacji Traktatu Londyskiego. Admira Reeves by zwolennikiem
Wariantu XVI, ktry spenia postulaty Biura Uzbrojenia przy prdkoci
27wzw iwypornoci standardowej
mieszczcej si wlimicie 35000ton.
Stanowisko takie, ktre Reeves przedstawi Sekretarzowi Marynarki Claude
A. Swansonowi wmemorandum datowanym na5listopada, popar rwnie
Szef Operacji Morskich admira William H. Standley.
Wsytuacji, wktrej dwaj wysocy rang oficerowie byli przeciwni propozycji Rady Gwnej, Sekretarz Marynarki zwoa spotkanie wcelu uzgodnienia
stanowisk tak, aby majca zosta przedoona Kongresowi propozycja budowy
nowych pancernikw zawieraa wsplnie uzgodnione podstawowe ich dane
taktyczno-techniczne. Poburzliwej dyskusji ustalono, ePancerniki 1937 zostan zbudowane zgodnie zcharakterystyk naszkicowan wWariancieXVI,
zopcj zastpienia ich artylerii gwnej kalibru 356mm dziaami 406mm.
Wariant ten Rada Gwna formalnie rekomendowaa Sekretarzowi Swanso-
Japoski superpancernik Yamato. Docierajce doStanw Zjednoczonych informacje orozpoczciu jego budowy stay si jednym zpowodw
zastosowania klauzuli eskalacyjnej wkonstrukcji Pancernikw 1937.
15
nowi w dniu 16 listopada 1936 roku.

Dwa dni pniej wbiurze Szefa Operacji Morskich miaa miejsce konferencja,
podczas ktrej Biuro Budw iRemontw zostao poproszone odokonanie kilku kocowych zmian majcych nacelu
zwikszenie potencjau artylerii uniwersalnej poprzez dodanie czterech dodatkowych dzia, zwikszenie gruboci
pasa pancernego tak, aby dolna granica strefy odpornoci opancerzenia wyniosa 18,3tys.m oraz zmiany sposobu
usytuowania barbet artylerii gwnej.
Zmodyfikowany nieco Wariant XVI,
wdniu 27listopada zosta zaakceptowany przez Sekretarza Marynarki Claude
A. Swansona.
Budowa okrtw
Przygotowywanie materiaw do
przetargu na budow dwch nowych pancernikw rozpoczto wdniu
29 marca 1937 roku. Wersja projektu kontraktowego Pancernikw 1937
rnia si jednak nieco od Wariantu
XVI przyjtego jako podstawa projektu wstpnego. Zdecydowano o zmianie sposobu rozmieszczenia urzdze
napdowych okrtw zastpujc klasyczny ukad naprzemiennych kotowni i maszynowni ukadem czterech
autonomicznych siowni zoonych
zdwch kotw iturbozespou napdowego. Zmiana taka wymuszaa poprowadzenie wylotw gazw spalinowych
kotw poprzez dwa kominy zamiast
przez komin pojedynczy, pozwalaa jednak na zmniejszenie liczby otworw
w grodziach wodoszczelnych. Zwikszono ponadto artyleri uniwersaln
nowych pancernikw do 20 dzia kalibru 127mm L/38 w10podwjnych
wieach. Mimo sugestii Rady Gwnej
omoliwoci zaakceptowania przecienia nowych pancernikw o10%, administracja amerykaska w dalszym
cigu oczekiwaa zmieszczenia wypornoci wlimitach traktatowych. Przedstawione wdniu 26kwietnia szczegowe obliczenia wykazay przekroczenie
ciaru o 638 ton, tj. o prawie 1,8%.
Biura projektowe marynarki dokonay
wic kolejnych analiz umoliwiajcych
zmniejszenie wagi poprzez niewielkie redukcje (o 12,7 mm) opancerzenia, min. wie artylerii uniwersalnej, komr roboczych adunkw prochowych
oraz pomieszcze: nakresw, sygnaowego iradiokabiny. Nadalsze ograniczenia pozwolia zmiana ksztatu burtowego pasa pancernego oraz gruboci
pancerza przeciwodamkowego, atake
rezygnacja z6wielkokalibrowych karabinw maszynowych 12,7mm. Wefek-
16
cie uzyskano obnienie ciaru okrtw

szacowane na2%, ktra to wielko zostaa wdniu 1maja 1937 roku zaakceptowana przez Szefa Operacji Morskich
oraz Sekretarza Marynarki. Projekt kontraktowy Pancernikw 1937 oraz specyfikacja doprzetargu naich budow byy
gotowe trzy dni pniej.
Do wspzawodnictwa o budow
dwch nowych okrtw liniowych przystpiy trzy stocznie prywatne: Bethlehem Shipbuilding Corp., New York
Shipbuilding Corp. oraz Newport News
Shipbuilding and Drydock Co., atake
dwie wojskowe: New York Navy Yard
iPhiladelphia Navy Yard. Oferty przedstawione przez dwie pierwsze stocznie
prywatne opieway nakwoty odpowiednio 46i50mln. dolarw zakady zpancernikw, podczas gdy Newport News
przedstawia ofert zcen stanowic
zwrot poniesionych kosztw z mar
3,5%. Wsytuacji gdy obydwie stocznie
marynarki przedstawiy oferty na poziomie 37mln. dolarw zaokrt, rekomendujce wybr wykonawcw Biura
Budw iRemontw oraz Mechaniczne
zdecydoway oodrzucenia ofert wszystkich trzech stoczni prywatnych. Formalne przekazanie decyzji owygraniu
przetargu zwyciskim stoczniom marynarki nastpio wdniu 24czerwca 1937
roku. Budowa pancernika o sygnaturze BB-55 zostaa zlecona New York
Navy Yard naBrooklynie wNowym Jorku, aokrt osygnaturze BB-56 miaa
zbudowa Philadelphia Navy Yard zFiladelfii wstanie Pensylwania. Kontrakty
nabudowy obydwu okrtw podpisano
wdniu 1sierpnia 1937 roku.
Poniewa nadwa dni przed wymaganym terminem Japonia odmwia
ograniczenia artylerii gwnej nowobudowanych pancernikw dodzia kalibru 356mm, awywiad uzyska informacje orozpoczciu prac nad zupenie
nowymi okrtami liniowymi15, zaistniaa moliwo skorzystania przez Stany Zjednoczone z klauzuli eskalacyjnej przyjtej naIIMorskiej Konferencji
Rozbrojeniowej wLondynie. Ofakcie
tym Sekretarz Swanson poinformowa
w dniu 30 marca 1937 roku nowego
przewodniczcego Rady Gwnej admiraa Thomasa Harta, ktry wjej imieniu
popar propozycj budowy Pancernikw 1937 uzbrojonych wartyleri gwn zoon z 9 dzia kalibru 406 mm
usytuowanych wtrzech potrjnych wieach. Oprcz nowych pancernikw japoskich, w dziaa kalibru wikszego
ni 356mm, jak informoway floty innych wielkich mocarstw, miay zosta
bowiem take uzbrojone nowe okrty li-
niowe budowane przez Niemcy, Francj iWochy. Wzwizku ztym, wdniu

21czerwca Rada Gwna rekomendowaa zastpienie trzech poczwrnych
wie dzia 356 mm artylerii gwnej
Pancernikw 1937 trzema trzydziaowymi wieami kalibru 406mm. Formalnie
decyzja taka zostaa podjta przez Sekretarza Marynarki wdniu 15lipca lecz
ogoszono j dopiero wlistopadzie 1937
roku prezydent Roosevelt nie chcia
bowiem informowa o niej wkrtce
poodmowie podpisania Traktatu przez
Japoni. Jako oficjalny powd zastosowania klauzuli eskalacyjnej podano przy
tym nie zaakceptowanie przez ni ograniczenia artylerii gwnej nowych pancernikw dodzia kalibru mniejszego
ni 406mm.
Zmiana artylerii gwnej Pancernikw 1937 spowodowaa konieczno
ponownego dokonania szczegowych
oblicze ciarowych. Przeprowadzone analizy pokazay konieczno przesunicia wzdunego rodka cikoci
okrtw tak, aby zapewni waciwy
trym dla przypuszczalnego zakresu obcie kaduba oraz penego zapasu mediw ciekych paliwa zastpowanego
zaburtow wod balastow. Taka zmiana pooenia wzdunego rodka cikoci spowodowaa zkolei konieczno
przesunicia zasadniczych elementw
ciarowych okrtw o dwa odstpy
wrgowe (2,44m, tj.8stp) doprzodu
wzgldem pierwotnego pooenia wkadubach. Prace nad obliczeniami ciarowymi Biuro Budw iRemontw zakoczyo wpadzierniku 1937 roku.
Wdniu 27padziernika 1937 roku,
wNew York Navy Yard uroczycie pooono stpk lidera typu, ktry otrzyma nazw North Carolina. Zewzgldu
nadugi czas (niemal 14lat!), ktry min odwprowadzenia dosuby ostatniego pancernika amerykaskiego, zastpca Sekretarza Marynarki Charles
Edison kilkanacie dni przed tym wydarzeniem (8padziernika 1937 roku),
zadecydowa o zasigniciu jeszcze
opinii cywilnych specjalistw budowy
okrtw. Jak si spodziewa mogli oni
wnie wiee spojrzenie na projekt
nowych okrtw liniowych. W opracowanym raporcie Komisja Doradcza (budowy) Pancernika16 wskazaa
na gwne braki projektu i moliwo15. Byy to pierwsze informacje o budowie
superpancernikw typu Yamato.
16. W skad owej Battleship Advisory Board
wchodzili: Joseph W.Powell (jako przewodniczcy), William F. Gibbs iWilliam Hovgaart wybitni eksperci budowy okrtw, John F. Metten Prezes New York Shipbld. Corp oraz admira Joseph
Strauss byy szef Biura Uzbrojenia Marynarki.
Kadub North Carolina napochylni New York Navy Yard nakilka dni przed wodowaniem. Widoczna gruszka dziobowa okrtu, boczne zbiorniki
wypornociowe oraz pas poszycia przygotowany dopniejszego zamontowania pyt pancerza burtowego.
Fot. U.S. Naval Historical Center
ci ich usunicia poprzez zwikszenie

prdkoci do 30 wzw oraz dodanie 51 mm gruboci pasa pancernego kosztem 25mm opancerzenia poziomego. Raport wskazywa przy tym
nardo tych ogranicze, ktrym byo
rygorystyczne przestrzeganie przez planistw Marynarki limitu wypornoci
35000ton zwaszcza, erda woskie mwiy o budowie przez Japoni pancernikw znacznie przekraczajcych wyporno traktatow17 .
Ju wgrudniu 1937 roku Rada Gwna odniosa si zniechci dopropozycji Komisji Doradczej odrzucajc je
formalnie poprzekazaniu oficjalnego
raportu, co miao miejsce wdniu 8lutego 1938 roku. Zwikszenie prdkoci
pancernikw do30wzw wymagaoby bowiem istotnej redukcji opancerzenia, ktrego zaoszczdzony ciar musiaby zosta wykorzystany nacisze
urzdzenia napdowe oraz przeduenie kaduba. Rwnie pomys zwikszenia pancerza burtowego kosztem
opancerzenia poziomego zosta odrzucony. Odpowiedni pancerz pokadowy

by bowiem niezbdny doprzeciwstawienia si zarwno pociskom przeciwpancernym nowoczesnej artylerii dalekiego zasigu padajcym pod ktem
bardziej zblionym do prostego, jak
ibombom lotniczym zrzucanym zlotu
nurkowego. Zwolennikiem propozycji Komisji Doradczej okaza si jedynie kontradmira Ernest J. King, podczas gdy przeciwny by imwczesny
Szef Operacji Morskich admira William D. Leahy.
Wprowadzanie doniemal gotowego
ju projektu dzia artylerii gwnej kalibru 406mm L/45 Mk6 spowodowao
zwikszenie wypornoci standardowej
okrtw do35628ton, ktra to wielko przekraczaa ograniczenia traktatowe. Dalsze ograniczenia ciarowe mogy mie miejsce jedynie przy
akceptacji zmniejszenia gruboci cikiego opancerzenia kutego. Niewielkie
zmiany gruboci burtowego pasa pan-
cernego, opancerzenia wie ibarbet artylerii gwnej, atake wiey dowodzenia igrodzi pancernych pozwalay przy
tym nazmniejszenie ciaru opancerzenia o4%. Zaprojektowane potrjne
wiee dzia kalibru 406mm L/45 miay
niemal identyczne gabaryty iciar jak
poczwrne wiee dzia kalibru 356mm
L/50. Stosunkowo niewielkich zmian
wymagay jedynie konstrukcje barbet
oraz posadowienia wie. Ich wprowadzenie spowodowao niewielki wzrost
wypornoci do35021ton. Podjta zbyt
pno decyzja ozmianie artylerii gwnej Pancernikw 1937 nie daa natomiast moliwoci zastosowania pancerza odpowiedniego do uzbrojenia
wikszego kalibru. Wikszo cikiego opancerzenia, ktra bya adekwatna dla pociskw kalibru 356mm omasie 680kg bya ju bowiem wykonana
17. Wprowadzony dosuby w1941 roku superpancernik Yamato mia wyporno standardow
64000ton.
Porwnanie ciarw wie artylerii gwnej

Dziao
mm -/356 L/50
406 L/45
406 L/45
*Sumaryczny
Wiea
--3xIV
3xIII
3xIII
rednica barbety
mm
11354
11354
10992
Ciar*
Ton
6828
6877
6782
ciar artylerii gwnej wraz zzapasem amunicji ikonstrukcj wsporcz wkadubie
17
Gwne daty zwizane zbudow pancernikw typu North Carolina

Okrt
Nazwa
North Carolina
Washington
Sygn.
BB-55
BB-56
Stocznia
Zamwienie
New York Navy Yard

Philadelphia Navy Yard
24.06.1937
24.06.1937
idostarczona dostoczni. Dodatkowe

pyty pancerne znacznie zwikszyyby
rwnie wyporno standardow pancernikw ponad zakadane 35000ton.
Wmarcu 1938 roku zaakceptowano jedynie niewielkie zmiany wopancerzeniu, ktre zwikszyy wyporno okrtw do35095ton.
Stpk pod drugi zPancernikw 1937,
ktry otrzyma nazw Washington pooono wPhiladelphia Navy Yard wdniu
14czerwca 1938 roku. Wikszo rysunkw wykonawczych obydwu okrtw
powstaa wbiurze projektw New York
Navy Yard. Biuro Philadelphia Navy
Yard byo natomiast wykonawc rysunkw wie dziaowych artylerii gwnej
wcznie zkonstrukcjami ich piercieni
obrotowych irysunkami spawania dolnej
Pooenie
stpki
27.10.1937
14.06.1938
bieni oyska obrotu, atake rub napdowych. Zmiana kalibru dzia artylerii
gwnej oraz konieczno dokonania ponownych oblicze ciarowych spowodoway przy tym, ewdniu 15stycznia
1938 roku Sekretarz Marynarki zdecydowa ozmianie harmonogramw budowy iprzesuniciu poszczeglnych jej
etapw dla kadego zokrtw omiesic.
Oprcz wzgldw spowodowanych licznymi zmianami projektowymi innymi
przyczynami opnienia wbudowie pancernikw bya min. konieczno przebudowy iwzmocnienia pochylni wobydwu
stoczniach oraz opnienia wdostawach
materiaw.
Mimo, ebudow Washington rozpoczto ponad p roku poliderze typu,
jego kadub zwodowano jako pierw-
Wodowanie
Wsubie
13.06.1940
01.06.1940
09.04.1941
15.05.1941
szy wdniu 1czerwca 1940 roku. North

Carolina zosta wodowany niecae dwa
tygodnie pniej w dniu 13 czerwca. Podczas schodzenia na wod kadub jednostki dozna przy tym niewielkich uszkodze. Wcigu kilku kolejnych
miesicy napancernikach zostay ukoczone podstawowe prace wyposaeniowe i obydwa okrty zostay oficjalnie
wprowadzone dosuby wnastpnym
roku: North Carolina wdniu 9kwietnia,
aWashington wdniu 15maja. Mimo,
ejednostki zostay przejte przez Marynark naich pokadach wdalszym cigu trway prace wyposaeniowe oraz
kontynuowano prby urzdze i mechanizmw. Szczeglnym problemem
okazay si nadmierne drgania generowane przez ukady napdowe, ktrych
North Carolina nafotografii wykonanej wdniu 17kwietnia 1941 roku podczas prac wyposaeniowych wNew York Navy Yard.

18
Washington wPhiladelphia Navy Yard wdniu 29maja 1941 roku dwa tygodnie powprowadzeniu dosuby. Naokrcie nie zamontowano
jeszcze dalocelownikw Mk38 artylerii gwnej oraz maokalibrowego uzbrojenia przeciwlotniczego.
ograniczenie zajo pierwsze miesice suby obydwu pancernikw. Prace

wyposaeniowe naNorth Carolina za-
koczono wsierpniu 1941 roku, okrt

osign gotowo bojow w grudniu,
aWashington zosta uznany zagotowy
dosuby bojowej wmarcu 1942 roku.

Koszt budowy kadego zpancernikw
sign kwoty ~77mln dolarw.
Porwnanie gwnych danych taktyczno-technicznych

szybkich pancernikw typw Richelieu, Bismarck iKing GeorgeV
Typ (Pastwo)
Waciwo
Wyporno: standardowa

pena
Wymiary:
(dugo xszeroko x zanurzenie)
Uzbrojenie
Opancerzenie: burtowy pas pancerny

pokady
wiee artylerii gwnej
wiea dowodzenia
Moc maszyn
Prdko
Zaoga
Daty zwizane zbudow:
Nazwa okrtu
pooenie stpki
wodowanie
wsubie
Richelieu
(Francja)
38500ton
47548ton
Bismarck
(Niemcy)
41700ton
50900ton
King GeorgeV
(Wielka Brytania)
38031ton
42237ton
247,8 x 33,0 x 9,6 m
248,0 x 36,0 x 10,6 m
227,1 x 31,4 x 9,9 m
8 x 380 mm (2xIV)
9 x 152 mm (3xIII)
12 x 100 mm (6xII)
8 x 37 mm (4 x II)
330 mm
170-150 mm + 50-40 mm
430 mm170 mm
340 mm
150000KM
30,0w
1670
Richelieu
22.10.1935
17.01.1939
07.1940
Jean Bart
12.12.1936
06.03.1940
16.01.1949
8 x 380 mm (4xII)
12 x 150 mm (4xIII)
16 x 105 mm (8xII)
16 x 37 mm (8 x II)
12 x 20 mm (6 x II)
320 mm270 mm
50 mm + 12080 mm
360 mm180 mm
380 mm60 mm
138000KM
29,0w
2092
Bismarck
01.07.1936
14.02.1939
24.08.1940
Tripitz
20.10.1936
01.04.1939
25.02.1941
10 x 356 mm (2xIV, 1 x II)

16 x 133 mm (8xII)
32 x 2 funt. (8xIV)
381 mm114 mm
152 mm + 64 mm
330 mm152 mm
102 mm25 mm
110000KM
28,0w
1409
Prince
King
ofWales*
GeorgeV*
01.01.1937
01.01.1937
03.05.1939
21.02.1939
31.03.1941
11.12.1940
* Dla przejrzystoci tabeli podano daty zwizane zbudow jedynie dwch pierwszych pancernikw typu KingGeorgeV, ktry liczy cznie 5jednostek.
19
Charakterystyka okrtw
Widok na dziobowe, potrjne wiee dzia 406mm L/45 artylerii gwnej North Carolina.
Uzbrojenie
Planowan uprzednio artyleri gwn Pancernikw 1937 miay stanowi

dziaa Mk11 kalibru 356mm (14cali)
bdce udoskonaleniem armat Mk 4
tego kalibru, w ktre byy uzbrojone
pancerniki typw New Mexico i Tennessee. Dziki zastosowaniu pautomatycznego mechanizmu ryglujcego
oraz napdzanego elektrycznie dosyacza pociskw zwikszono przy tym
ich szybkostrzelno, a usytuowanie
naosobnych tulejach umoliwiao indywidualne podnoszenie i odpalanie.
Rada Gwna uwaaa przy tym dziaa nowej konstrukcji zawystarczajce
uzbrojenie okrtw liniowych mogce
przebija opancerzenie kadej stosowanej wspczenie gruboci. Wmogce
strzela ciszymi pociskami dziaa systematycznie uzbrajano wic moderni-
zowane wlatach trzydziestych ubiegego wieku amerykaskie okrty liniowe.

Zgodnie z projektem kontraktowym,
12dzia Mk11 kalibru 356mm Pancernikw 1937 miao zosta usytuowanych
wtrzech poczwrnych wieach. Stanowice wczeniejsze rozwizania projektowe warianty Pancernikw 1937
uzbrojonych w8dzia kalibru 356mm
wdwch poczwrnych wieach zostay zarzucone min. zewzgldu namoliwo wyeliminowania poowy artylerii gwnej okrtw przy uszkodzeniu
jednej wiey. Przy trzech wieach czterodziaowych, uszkodzenie jednej znich
powodowao pozostawienie siy ognia
omiu dzia kalibru 356mm.
Decyzja o zamianie artylerii gwnej kalibru 356mm Pancernikw 1937
nakalibru 406mm (16cali) wizaa si
zezmieszeniem liczby jej dzia dodzie-
wiciu, przy zwikszeniu jednak siy

ich ognia. Nowe okrty liniowe miay zosta uzbrojone warmaty kalibru
406mm L/45 Mk6 stanowice udoskonalenie starszych dzia Mk1/5 tego kalibru zastosowanych napancernikach
typu Colorado. Armaty Mk6 byy przystosowane dostrzelania nowymi, cikimi przeciwpancernymi pociskami
Mk8 omasie 1225kg. Mimo, epociski
te charakteryzoway si jedynie niewiele lepszymi waciwociami penetracji
pancerza, adziaa Mk6 wystrzeliway je z mniejsz prdkoci wylotow
ni wczeniej stosowane armaty, tostanowica wyrnik potgi okrtw liniowych masa salwy burtowej 9dzia
kalibru 406mm Pancernikw 1937 wynosia 11 025 kg wobec 8172 kg planowanych wczeniej 12 dzia kalibru
356mm. Artyleri gwn Pancernikw
Porwnanie podstawowych charakterystyk dzia artylerii gwnej

Dziao
Ciar pocisku przeciwpancernego
Prdko wylotowa
Zasig maksymalny
Maksymalna elewacja
Maksymalna zdolno przebijania:
pancerza burtowego
pancerza pokadowego
20
mm L/kg
m/s
m
356 L/50 Mk 4
635
853
33500
30
356 L/50 Mk 11
681
823
39502
45
406 L/45 Mk 6
1225
701
33741
45
mm
mm
510
101
690
135
775
194
1937 usytuowano wtrzech trjdziaowych wieach, zktrych dwie umieszczono w czciach dziobowych okrtw wsuperpozycji (jedna nad drug),
atrzeci wich czciach rufowych.
Wprowadzenie przeciwpancernych
pociskw Mk8 jako podstawowej jednostki ognia Pancernikw 1937, mimo
zmniejszenia zasigu strzelania artylerii gwnej doniecaych 34tys. metrw
dao moliwo zwikszenia zdolnoci
przebijania pancerza szczeglnie przy
strzelaniu naduych odlegociach. Obliczeniowa zdolno penetracji pancerza
burtowego przy strzelaniu zodlegoci
okoo 9144m (10tys. jardw) wynosia okoo 597mm dla dzia Mk6 kalibru
406mm wobec 511mm armat Mk11
kalibru 356mm. Zdolno przebijania
pancerza pokadowego przy ostrzale
naodlego 27432m (30tys. jardw)
sigaa 194mm dla dzia 406mm Mk6
wobec 135mm dla armat Mk11 kalibru
356mm18.
Artyleri uniwersaln Pancernikw
1937 stanowio 20dzia kalibru 127mm
L/38 Mk12 usytuowanych wnowoczesnych, dwudziaowych wieach Mk28
Mod.0. Projekt armat kalibru 127mm
L/38 powsta okoo 1932 roku, poczym
dwa lata pniej poraz pierwszy weszy one nauzbrojenie niszczycieli typu
Farragut. Po zakoczeniu szeregu testw wwarunkach morskich iwprowadzeniu wynikajcych znich udoskonale, zaczy by szeroko stosowane jako
uzbrojenie okrtw marynarki amerykaskiej stajc si niekwestionowanie najlepszymi dziaami uniwersalnymi okresu IIwojny wiatowej. Dziesi
dwudziaowych wie artylerii uniwersalnej kalibru 127mm zostao rozmieszczonych nardokrciu Pancernikw
1937. Cztery znich usytuowano napokadzie gwnym (po dwie na kadej
burcie), asze (potrzy nakadej burcie) wzdu pokadu nadbudwki. Dodatkowo, okrty otrzymay na prawych burtach pomidzy wieami armat
uniwersalnych pojedyncze trenaery
dowicze wadowaniu dzia kalibru
127mm L/38 Mk12.
Wzrost zagroenia ze strony lotnictwa spowodowa, edla Pancernikw 1937 odpocztku przewidywano
uzbrojenie w maokalibrow artyleri przeciwlotnicz. Jej podstaw miao by 16dziaek kalibru 28mm L/75
(1.1/75) Mk1. Projektowanie tych dziaek rozpoczto w1929 roku, apierwsze ich prby odbyy si w1934 roku.
Wtedy te oficjalne zamwienie naich
produkcj Marynarka Stanw Zjednoczonych zoya wNaval Gun Factory.
Lewoburtowe wiee dzia artylerii uniwersalnej kalibru 127mm L/38 North Carolina widok od
strony dziobu okrtu.
Chocia nauzbrojenie okrtw amerykaskich zaczy one wchodzi ju dwa

lata pniej, jednak dostateczna ich
liczba bya dostpna dopiero w1940
roku. Dziaka 28mm L/75 montowane byy zwykle napoczwrnych stanowiskach zwanych argonowo pianinami chicagowskimi. Pancerniki 1937
uzbrojono wcztery poczwrne stanowiska Mk2 znapdem elektromechanicznym. Dwa znich byy usytuowane nasponsonach poobydwu stronach
tylnej czci podstawy wiey kontroli ognia, a dwa na niskich wieach
poobydwu stronach podstawy tylnego
dalocelownika artylerii gwnej Mk38.
Uzupenieniem przeciwlotniczej artylerii maokalibrowej byo 12karabinw maszynowych kalibru 12,7 mm
(0,5cala) L/90 M2 Browning. Wielkokalibrowe karabiny tego typu zosta-
y zaprojektowane okoo 1925 roku,

a na uzbrojenie okrtw amerykaskich wprowadzono je na pocztku lat trzydziestych ubiegego wieku.
NaPancernikach 1937 byy rozmieszczone nakadej burcie wnastpujcy
sposb: pojednym obok wiey Nr2 artylerii gwnej, podwa napierwszym
pokadzie nadbudwki obok wiey dowodzenia, pojednym nadrugim pokadzie nadbudwki przed dalocelownikiem artylerii uniwersalnej Mk 37
oraz podwa obok wiey Nr3 artylerii gwnej.
Cakowita masa uzbrojenia pancernika Washington wynosia 2773 tony,
a masa zmagazynowanej amunicji
1818ton.
18. Wg GarzkeW.H., DulinR.O. United States
Battleships, 1935-1992
Poczwrne stanowisko dziaek przeciwlotniczych kalibru 28 mm L/75 zwane argonowo

pianinem chicagowskim.
21
Pancerniki 1937 otrzymay smuke kaduby zpochylonymi dziobnicami oraz krowniczymi rufami.
KADUB INADBUDWKI
Pancerniki 1937 otrzymay smuke

kaduby z pochylonymi dziobnicami
oraz krowniczymi rufami. Zewzgldu nach ograniczenia dominimum
mokrej eglugi wyposaono je w niewielkie gruszki dziobowe. Dugo cakowita kaduba North Carolina wynosia 222,11m, adugo nalinii wodnej
217,51m, przy szerokoci nalinii wodnej 31,85m oraz cakowitej 33,03m.
Wysoko wolnej burty nadziobie okrtw wynosia 8,94m, anarufie 5,89m
podczas gdy wysoko boczna kadubw na rdokrciu sigaa 14,99 m.
Konstrukcja kadubw Pancernikw
1937 zostaa oparta na180wrgach ramowych rozmieszczonych zodstpem
wrgowym 1,219m (4stopy). Pomidzy
nimi zaprojektowano wrgi zwyke, ktrych odstpy wrgowe wynosiy 61cm
(2stopy). Okrty miay mieszany ukad
wiza z przewag wiza wzdunych iwysokimi wrgami poprzecznymi. Efektem tego bya stosunkowo dua
odlego pomidzy pokadami wynoszca 2,52m wosi symetrii kadubw
oraz 2,36m przy burtach. Okrty posiaday nacaej swej dugoci podwjne
dno, awprzedziaach siowni oraz pod
22
komorami amunicyjnymi artylerii gwnej ich dno byo potrjne. Kaduby podzielono na16przedziaw wodoszczelnych, ktre byy oddzielone od siebie
cigymi grodziami wodoszczelnymi,
bez przej pomidzy nimi. Niezatapialno pancernikw typu North Carolina
okrelono napicioprzedziaow.
Projektowa wyporno normalna
Pancernikw 1937 zostaa okrelona
na36600ton standard, awyporno
pena na44800ton standard. Wspczynnik penotliwoci podwodzia wynosi 0,628, wspczynnik penotliwoci
wzdunej 0,629, wspczynnik penotliwoci przekroju wodnicowego 0,704,
a wspczynnik penotliwoci owra
0,999. Powierzchnia zwilona kaduba wynosia 8761m2. Ciar niezbdny do zwikszenia zanurzenia okrtu
ocentymetr wynosi 49,976ton, amoment dla przegbienia o25mm (1cal)
561 tm. Wysoko metacentryczn dla pancernika Washington okrelano na1,192m przy wypornoci lekkiej
34 708 ton, 2,533 m przy wypornoci normalnej, 2,652m przy wypornoci penej 44377ton oraz 2,905m dla
wypornoci awaryjnej 46796ton. Dla
wypornoci penej maksymalne rami
momentu prostujcego pancernika Washington okrelano na1,289m przy kcie 32,5o, azakres kta przechyu, przy
ktrym okrt zachowywa stateczno
na65,4o.
Wtylnych czciach podwodzia kadubw Pancernikw 1937 zaprojektowano podwa skegi wspierajce odpoziomu paszczyzny podstawowej paskie
na kracach rufowych dna okrtw.
Gwnym zadaniem skegw miaa by
poprawa przepywu strug wody wobrbie wewntrznych rub napdowych upodabniajca warunki ich pracy
dowarunkw pracy pdnikw jednostek jednorubowych. Skegi poprawiay ponadto sprawno napdu oraz manewrowo okrtw. Przeprowadzone
nabasenach modelowych badania hydromechaniczne pokazay, ewporwnaniu zkadubami oksztatach konwencjonalnych zmniejszeniu ulega opr
czci wystajcych podwodzia kaduba o5% przy prdkociach 15wzw
i28wzw wzrastajc o1% przy prdkociach wgranicach 22wzw. Dziki stanowicym wysokie wzduniki skegom uzyskano dodatkowe usztywnienie
konstrukcji czci rufowych okrtw zapewniajce lepsze podparcie rufy wraz
zrejonem trzeciej wiey artylerii gwnej podczas postoju jednostek w dokach. Skegi byy rwnie funkcjonalnym
przedueniem grodzi przeciwtorpedowych stanowic konstrukcyjne rozszerzenie systemu obrony biernej wpozbawionych grodzi poprzecznych rejonach
kadubw ozmniejszajcej si szerokoci igbokoci. Stanowiy one ponadto zabezpieczenie wewntrznych waw
rubowych przed wybuchami podwodnymi oraz zewntrznych waw wprzypadku trafie artyleryjskich wruf.
Pancerniki 1937 wyposaono wtrzy
pokady cige nacaej dugoci okrtw, pod ktrymi usytuowano dwa pokady platformowe niecige wrejonie
siowni oraz przedziau pomocniczych
spalinowych zespow prdotwrczych
(druga platforma). Pierwsze pokady
cige (gwne okrtw) miay grubo
37mm iniemal nacaej dugoci (zwyjtkiem czci dziobowych poza kluzami
kotwicznymi) pokryto je deskowaniem
z drewna teakowego. Drugie pokady
cige stanowiy gwne pokady pancerne, ausytuowany poniej trzecie cige pokady okrtw byy pokadami
przeciwodamkowymi. Pokady iplatformy Pancernikw 1937 wraz z ich
usztywnieniami byy wykonane zestali
specjalnego przeznaczenia (STS).
Wczciach rufowych okrtw zlokalizowane zostay gwnie pomieszczenia zaogi szeregowej zkambuzem,
mesami ikubrykami oraz oglnookrtowe pomieszczenia usugowe. W rejonie tym zlokalizowane byy rwnie
pomieszczenia magazynw i chodni
prowiantowych. Zewzgldu naszczupo miejsca cze pomieszcze (mesy,
kambuzy, pentry ikabiny) oficerskich
oraz podoficerskie usytuowane byy
wkadubach pod nadbudwkami, atake w czciach dziobowych okrtw.
Dziki zapewniajcemu du wysoko wewntrzn wzniosowi pokadu,
wczciach dziobowych (przed pierwszymi wieami artylerii gwnej) okrty otrzymay midzypokady, naktrych
zlokalizowano dodatkowe pomieszczenia zaogowe imagazyny. Napokadach platform usytuowano pomieszczenia zaogowe (wikszo w czciach
rufowych, mniej w dziobowych) oraz
magazyny oglnookrtowe (przede
wszystkim wczci dziobowej okrtu).
Nawewntrznych pokadach iplatformach rdokrcia zlokalizowane byy
pomieszczenia dowodzenia i centrale
cznoci, atake biura okrtowe isztabowe. Wskrajnikach rufowych napokadach drugim itrzecim zlokalizowane
byy mechanizmy napdowe dwigw
lotniczych. Kaduby okrtw mieciy cznie przeszo tysic pomieszcze,

zczego 130byo wodoszczelnych.
Pancerniki 1937 otrzymay nardokrciu dugie, jednopoziomowe nadbudwki. Wczci dziobowej nadbudwki
te przylegay dodrugiej wiey, awczci rufowej koczyy si przed trzeci
wie artylerii gwnej. W przednich
czci nadbudwek rdokrcia usytuowano dwupoziomowe, opancerzone wiee dowodzenia. Podobnie jak poprzednie drednoty amerykaskie typw
Tennessee iColorado napokadach nadbudwek rdokrcia Pancerniki 1937
otrzymay dwie zwarte nadbudwki: pierwsz tu zawie dowodzenia,
adrug wczci rufowej. Zaprojektowano je przy tym wtaki sposb aby artyleria okrtowa moga mie moliwie
najwiksze kty ostrzau. Przy mnogoci niezbdnego wyposaenia bojowego utrudnio to rozplanowanie pomieszcze wewntrznych okrtw.
Przednie, due nadbudwki byy
trzypoziomowe imieciy sztabowe pomieszczenia dowodzenia oraz pomieszczenia mieszkalne i reprezentacyjne
starszych rang oficerw okrtu. Najnisze ich poziomy zajmoway pomieszczenia dowdcw okrtw. rodkowe
poziomy nadbudwek przednich (pokady admiralskie) zajmoway pomieszczenia admiralskie, tj.kabiny ipomieszczenia reprezentacyjne, atake kabina
starszych oficerw sztabowych. Napoziomach grnych (pokady flagowe)
znajdoway si sztabowe radiokabiny
oraz sztabowe kabiny nakresw, atake pomost sygnalizacji flagowej. Skrzy-
Przednia nadbudwka North Carolina zpomostami: nawigacyjnym, sygnalizacyjnym, sztabowym

(admiralskim) idowdcy okrtu zewznoszc si ponad ni wie kontroli ognia. Fot. Jarosaw Palasek
23
chanizmw pomocniczych), okrelono

naokoo 12410ton, amas wyposaenia wraz zsystemami pomocniczymi
oraz kierowania ikomunikacji nadodatkowe 1882tony.
Opancerzenie
Wntrze pomostu nawigacyjnego North Carolina ze wskanikami obrotw, telegrafami

maszynowymi, repetytorami yrokompasw i kolumn koa sterowego. Sterwki obydwu
bliniaczych okrtw rniy si liczb bulajw.
da pokadu flagowego zostay obudowane niemal na caej dugoci dla

ochrony przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, przy czym osaniajce je ciany wyposaono wbulaje
umoliwiajce obserwacj. Nagrnych
(nawigacyjnych) pokadach przednich
nadbudwek usytuowano pomosty nawigacyjne zesterwkami wyposaonymi wurzdzenia umoliwiajce kierowanie okrtem, doktrych przylegay
kabiny nawigacyjne. Zanimi znajdoway si na lewych burtach morskie
kabiny dowdcy i nawigatora wraz
z wzem sanitarnym, a na prawych
burtach przejcie zeluz wietln. Sterwki obu jednostek rniy si liczb
bulajw (orednicy 406mm) bdc
jednym zbardziej wyrazistych wyrnikw okrtw w pierwszym okresie
ich suby. I tak: sterwka North Carolina miaa 18 bulajw (8 z przodu
ipo5zbokw), aWashington 11bulajw 5zprzodu ipo3zbokw. Powyej poziomu dachw pomostw nawigacyjnych usytuowano smuke wiee
kierowania ogniem, ktre wznosiy si
nawysoko 36,58m odkonstrukcyjnej
linii wodnej okrtw.
Tylne nadbudwki Pancernikw 1937
byy rwnie trzypoziomowe zawierajc
nanajwyszych poziomach poczwszy
odrufy: bojowe stanowisko obserwacyjne, pomieszczenie pogotowia maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej oraz
warsztat naprawczy przyrzdw kontroli ognia ioptycznych. rodkowe pokady zajmoway: kabina projekcyjna,
pomieszczenie projektora kinowego
zewzmacniaczem dwiku, azanimi
kunia. Nanajniszych pokadach nadbudwek tylnych zlokalizowano: narz-
24
dziownie oraz warsztaty: lusarski iremontu silnikw odziowych. Tyln cz

nadbudwek usytuowanych napokadach gwnych zajmoway: magazynki
amunicji wielkokalibrowych karabinw
maszynowych 12,7mm Browning oraz
zaogowe pomieszczenia sanitarne.
Poszycie kadubw Pancernikw
1937 wczci podwodnej byo wykonane zblach zestali konstrukcyjnej (HTS),
o gruboci 19 mm. Materiaem konstrukcyjnym poszycia czci nawodnej bya stal specjalnego przeznaczenia
(STS) ogruboci 25mm. Nadbudwki
okrtw byy wykonane zestali ogruboci 19mm.
Mas pustego kaduba pancernika Washington (bez uzbrojenia, opancerzenia, urzdze napdowych ime-
Obron biern Pancernikw 1937 zaprojektowano zgodnie z wprowadzon natypie Nevada zasad All or nothing Wszystko albo nic. Podobnie
jak napoprzednikach, pancerz burtowy ograniczono jedynie doosony ywotnie wanych pomieszcze funkcjonalnych okrtw (komr amunicyjnych
oraz przedziaw siowni) tak, aby wraz
z pokadami i grodziami pancernymi
tworzy cytadel pancern. Podjta zbyt
pno wstosunku dozaawansowania
prac projektowo-konstrukcyjnych decyzja ozamianie dzia kalibru 356mm artylerii gwnej Pancernikw 1937 izastpieniu ich armatami kalibru 406mm
spowodowaa, einaczej ni wklasycznych rozwizaniach opancerzenia okrtw liniowych nie byo ono adekwatne dokalibru artylerii gwnej wjak
zostay one uzbrojone. Strefa odpornoci opancerzenia19 zostaa zaprojektowana dla pociskw kalibru 356mm
omasie 681kg izawieraa si pomidzy 17375m i27432m (19-30tys.jardw). Dla pociskw kalibru 406 mm
omasie 1017kg zakres strefy odpornoci zmniejsza si do19200-24775m
(21-26 tys. jardw).20 Opancerzenia
19. Wg GarzkeW.H., DulinR.O. United States
Battleships, 1935-1992
20. Wg Friedman N. U.S.Battleships: An Illustrated Design History strefy odpornoci wynosiy
dla pociskw 356mm: 18,3-28,2km, adla pociskw
406mm: 19,5-29,3km.
Lewa burta North Carolina zwidocznymi elementami pocze poszycia kaduba oraz nadwodn
czci pasa pancernego okrtu.
1:400
1:400
Schemat opancerzenia
(wszystkie gruboci w mm)
poziome zapewniao okrtom odporno nauderzenia bomb owagomiarze

726kg zrzucanych zwysokoci mniejszej ni 2667m (8750stp).
Zasadnicze elementy pionowe cytadeli Pancernikw 1937 stanowiy burtowe pasy pancerne o staej gruboci
ponad lini wodn zmniejszajcej si
wkierunku dolnych ich krawdzi. Tak
redukcj gruboci (i ciaru) umoliwiao wykorzystanie zjawiska wytracania przez pociski energii kinetycznej
wwodzie. Grubo opancerzenia burty wynosia wic 305mm dowysokoci
2,74m powyej wodnicy konstrukcyjnej
izmieszaa si do168mm nagbokoci
2,74m poniej linii wodnej. Dodatkow waciwo osonow pancerza burtowego uzyskano poprzez jego nachylenie dopionu okt 15o, dziki czemu
jego odporno bya adekwatna pionowemu pancerzowi ogruboci 406mm.
Nadziobowym irufowym kracu pasa
rozcigajcego si nadugoci 136m, tj.
odwrgu Nr37 dowrgu Nr147, zaprojektowano poprzeczne grodzie pancerne ogrubociach po282mm. Dodatkowe grodzie poprzeczne ogruboci
49mm nawrgach Nr71 iNr128 osaniay siownie okrtw pomidzy dnem
wewntrznym, atrzecim pokadem cigym. Jedynym odstpstwem odzasady Wszystko albo nic byo osonicie
pancerzem pomieszczenia maszyn sterowych. Opancerzenie to miao grubo 378mm naburtach oraz 282mm
nagrodziach poprzecznych. Pyty pancerza burtowego zostay uoone bezporednio nazewntrznych stronach blach
poszycia kaduba ogruboci 19mm wykonanego zestali specjalnego zastosowania (STS) iprzymocowane dokonstrukcji kaduba za pomoc pocze
nitowanych. Takie rozwizanie zwikszao wytrzymao kaduba, ale przyczyniao si dopowstania dodatkowych
oporw hydrodynamicznych wpywajce negatywnie naprdko. Opancerzenie pasa burtowego byo wykonane
zestali pancernej typu A.
Opancerzenie poziome Pancernikw 1937 zaprojektowano jako trjwarstwowe, przy czym zadaniem pancerza najwyszych pokadw, ktrymi
byy pokady gwne, byo pobudzanie
zapalnikw pociskw przeciwpancernych lub bomb lotniczych iich detonacja wmoliwie najwikszej odlegoci
odkomr amunicyjnych iurzdze napdowych. Grubo tych pokadw
bya stosunkowo niewielka i wynosia 37mm niemal nacaej powierzchni. W czciach dziobowych okrtw
zmniejszaa si do25mm, anastpnie
26
do19mm. Nakracach rufowych wynosia 19mm, awskrajnych ich czciach 6 mm. Gwnym pokadami
pancernymi byy drugie pokady cige jednostek, usytuowane napoziomie
grnej krawdzi burtowego pasa pancernego. Ich opancerzenie miao grubo 127 mm w osi symetrii kaduba
i140mm najego kracach burtowych.
Pancerz ten stanowiy dwie warstwy
pyt stalowych: nacaej powierzchni pokadw ogruboci po36mm uoono
warstw pyt ogruboci 91mm wosi symetrii kaduba i104mm nakracach
burtowych. Skuteczne wychwytywanie
odamkw miay zapewnia usytuowane niej pokady przeciwodamkowe,
ktrymi byy trzecie cige pokady okrtw majce grubo 16mm wosiach symetrii kadubw oraz 19mm nakracach burtowych. Pokady te stanowiy
rwnie przykrycie usytuowanych poniej wzdunych grodzi przeciwtorpedowych. Naich poziomach usytuowano
rwnie pyty pancerne ogrubociach
343mm, ktre stanowiy przykrycie pomieszcze maszyn sterowych. Zabezpieczenie poziome najwyszych pokadw
przednich nadbudwek (nawigacyjnych) miao grubo 51mm.
Wiee dzia artylerii gwnej Pancernikw 1937 osonite byy z przodu pochylonym pod ktem 30 pancerzem czoowym o gruboci 406 mm
wykonanym zestali A. Taka grubo
opancerzenia czoowego wie artylerii gwnej bya zdeterminowana moliwociami wytwrczymi wczesnego przemysu metalurgicznego. O ile
w 1939 roku by on ju w stanie wyprodukowa pyty pancerza o gruboci 457mm (18cali), toczas oczekiwania naich wykonanie opniby wejcie
okrtw dosuby o6-8miesicy. Boki
wie osania pancerz, ktrego grubo
wynosia 249mm, atyy osaniane byy
pytami ogruboci 300mm. Opancerzenie dachu wie miao grubo 178mm.
Barbety zostay opancerzone pytami
ogruboci 406mm zbokw, 373mm
z przodu oraz 292 mm z tyu. Opancerzenie wie (poza czoowym) ibarbet byo wykonane zestali B. Wrejonie komr amunicyjnych znajdowa si
wewntrzny pas, pochylony pod ktem
10o, ogruboci 95-41 mm, ktry wprzeciwiestwie do burtowego wykonany
by zestali jednorodnej.
Wiee dzia artylerii uniwersalnej kalibru 127mm oraz ich magazyny amunicji byy opancerzone pytami ogruboci
49mm zestali specjalnego zastosowania STS. Dalocelowniki artylerii gwnej ipomocniczej byy osonite nato-
miast lekkim opancerzeniem ogruboci

37mm.
Dwupoziomowa wiea dowodzenia
Pancernikw 1937 bya osonita pytami pancernymi ogruboci 373mm
wosi symetrii kaduba i406mm naburtach. Dach wiey osaniay pyty pancerne ogruboci 178mm, ajej dno 99mm.
Wie dowodzenia czya zwntrzem
cytadeli pancernej rura komunikacyjna osonita pancerzem o gruboci
356mm.
Sumaryczna masa opancerzenia pancernika Washington wynosia
15087ton.
Ochrona podwodna
Rozwizanie ochrony przeciwtorpedowej Pancernikw 1937 stanowio udoskonalenie koncepcji zastosowanej poraz pierwszy nadrednotach typu
Tennessee. Opieraa si ona nazastosowaniu kilku cienkich ielastycznych grodzi wzdunych, rozdzielajcych przestrze kaduba naszereg przedziaw.
Zwydzielonych wten sposb przestrzeni zewntrzne zawsze miay pozostawa
puste, rodkowe mogy by wypeniane
ciecz absorbujc energi wybuchu,
podczas gdy przedzia wewntrzny rwnie mia pozostawa pusty. Jako ciecz
absorbujc energi wykorzystywano przede wszystkim paliwo (przedziay mogy stanowi dodatkowe zbiorniki
zapasowe), ktre przy sukcesywnym zuyciu mogo by zastpowane wod zaburtow. Wbrew wczeniejszym obawom olej ciki nie stanowi bowiem
zagroenia wybuchowego posiada natomiast doskonae wasnoci tumice.
Skuteczno takiego rozwizania wykazaa seria dowiadczalnych eksplozji przeprowadzona naminiaturowych
modelach. Zewntrzne poszycie kaduba inicjowao wybuch, ktrego fala uderzeniowa rozchodzia si wpowietrzu
wzdu pierwszej grodzi powodujc jej
ugicie. Energia eksplozji przekazywana przez elastyczne grodzie wewntrzne, bya pochaniana przez ciecz znajdujc si pomidzy nimi. Zgodnie
zzasadami hydrostatyki (prawo Pascala) siy powstajce na sutek wybuchu
byy przejmowane przez pyn irwnomiernie rozkadane naca powierzchni grodzi. Ostatni, wewntrzny pusty
przedzia zabezpiecza wntrze okrtu
przed przeciekami albo zalaniem przy
ewentualnym uszkodzeniu wszystkich
grodzi zewntrznych. Dla prawidowego funkcjonowania oraz minimalizacji iloci powstaych podczas wybuchu
odamkw istotne byo, aby grubo
grodzi bya moliwie najmniejsza.
Warstwa burtowej ochrony przeciwtorpedowej Pancernikw 1937 miaa

szeroko 5,637m napoziomie poowy zanurzenia nardokrciu irozcigaa si niemal na caej dugoci kadubw okrtw. Pomidzy wrgami
Nr38 i54 oraz Nr133 i158 stanowiy
jcztery przedziay wzdune, aodwrgu Nr54 dowrgu Nr133 pi przedziaw. Wydzielajce te przedziay
wzdune grodzie przeciwtorpedowe
rozcigay si zasadniczo od dna wewntrznego dopokadu przeciwodamkowego (trzeciego cigego) i w kolejnoci od zewntrz miay grubo:
9,5/9,5/16/19/11mm. Zewntrzne przedziay przyburtowe zostay zaprojektowane wformie bbli przeciwtorpedowych ogruboci poszycia wynoszcej
16 mm zwikszajcych znacznie szeroko kadubw okrtw, zwaszcza
wrejonie rdokrcia. Wobrbie magazynw adunkw prochowych dzia
artylerii gwnej wewntrzne grodzie
przeciwtorpedowe miay zwikszon grubo, ktra miaa kompensowa
zmniejszenie szerokoci warstwy burtowej ochrony przeciwtorpedowej wtych
okolicach. I tak pomidzy wrgami
Nr38 i71 wewntrzne grodzie przeciwtorpedowe stanowiy blachy ogruboci
56mm pomidzy dnem wewntrznym
idrug platform oraz 37mm powyej.
Grubo wewntrznych grodzi wzdunych wobrbie rufowych magazynw
adunkw prochowych wiey Nr3, pomidzy wrgami Nr127i148 wynosia
51mm powyej drugiej platformy. Poniej tej platformy, gdzie praktycznie koczya si burtowa ochrona wzdunymi
grodziami przeciwtorpedowymi, magazyn adunkw by osonity zewszystkich stron blachami ogruboci 49mm.
Dna okrtw naprzewaajcej dugoci kadubw byy podwjne, apomidzy wrgami Nr54 iNr138 oraz pod
dziobow wie artylerii gwnej potrjne. Gruboci blach poszczeglnych
warstw poszycia dennego wynosia
9mm. Przestrze dolna den potrjnych
miaa wysoko 0,91m imoga by wypeniana ciecz dla absorpcji ewentualnej energii wybuchw, podczas gdy
przestrze grn owysokoci 0,84m zawsze pozostawiano pust. Wzewntrznych swych czciach kaduby pancernikw byy wyposaone wdno podwjne
owysokoci 0,84m wczci dziobowej.
Tak zaprojektowana ochrona podwodna miaa zabezpiecza Pancerniki
1937 przed wybuchami gowic torpedowych wypenionych adunkami wybuchowymi omasie 318kg TNT. Zgodnie
zwyznaczonymi obliczeniowo efektami
pojedynczego wybuchu takiej gowicy,

jego skutkiem mia by przechy okrtu
ookoo 7o. Dla jego zrwnowaenia konieczne byoby zalanie przeciwlegych
przedziaw kaduba okoo 654 tonami wody zaburtowej, copowodowao
zmniejszenie wysokoci metacentrycznej o0,490-0,552m oraz zwikszenie
zanurzenia ookoo 27cm.
Materiay konstrukcyjne
Podstawowym materiaem, z ktrego zbudowane zostay kaduby Pancernikw 1937 bya stal konstrukcyjna
owysokiej wytrzymaoci narozciganie (HTS High Tensile Steel), uywana
wbudownictwie okrtowym odkoca
XIXwieku dodnia dzisiejszego. Oprcz
elementw konstrukcji i poszycia kadubw oraz nadbudwek stosowano j
wwczas take dowykonywania lekkiego opancerzenia, pokadw ochronnych
oraz grodzi przeciwtorpedowych. Stal
tego rodzaju charakteryzuje si dobrymi
waciwociami sprystymi. Przy trafieniach pociskami kalibru do203mm
ulega powolnym odksztaceniom, przy
trafieniach pociskami wikszych kalibrw jej rozerwanie nastpuje gwatownie. NaPancernikach 1937 zastosowano jdobudowy elementw konstrukcji
oraz poszycia podwodnej czci kaduba, a take wzdunych grodzi przeciwtorpedowych. Dziki temu kaduby
okrtw posiaday odpowiedni elastyczno, co nabierao szczeglnego
znaczenia podczas pracy kaduba nafalach. Ponadto, wprzypadku rozerwania
naskutek eksplozji, powstae fragmenty konstrukcji nie stanowiy takiego zagroenia dla integralnoci okrtw jak
odamki ztwardej stali pancernej.
Materiaem wykorzystanym przy budowie Pancernikw 1937 w najwikszym stopniu, bya stal specjalnego przeznaczenia/zastosowania STS (Special
Treatment Steel). Zostaa ona opracowana przez Carnegie Steel Corporation (pniej Carnegie-Illinois SteelCo)
jako udoskonalenie stali niklowej poprzez dodanie domieszki chromu. Bya
wykorzystywana wbudownictwie okrtowym wlatach 1910-1960. Stosowano j jako zabezpieczenie tych czci
okrtw, ktre wymagay opancerzenia ze stali jednorodnej. Charakteryzowaa si nieco wiksz plastycznoci ni inne, podobne stale pancerne
produkowane poza Stanami Zjednoczonymi. Dolat trzydziestych ubiegego wieku stosowanoj gwnie wkonstrukcjach pokadw pancernych, gdzie
wykonywano z niej zwykle jedn lub
dwie warstwy pancerza napodbudowie
pyt zestali niklowej. Uywano jej take dobudowy opancerzenia pionowego

ogruboci do102mm oraz pyt dolnych
czci burtowego pasa pancernego,
przy czym grubo ich moga zmniejsza si od305mm do51mm. Stal STS
bya rwnie wykorzystywana naosony przeciwodamkowe iprzeciwpodmuchowe ustawiane napokadach, mocowane narelingach iinnych elementach
kaduba, atake jako materia konstrukcyjny grodzi pancernych.
Jako elementy burtowego pasa pancernego oraz opancerzenia czci czoowych wie artylerii gwnej Pancernikw 1937, zastosowano pyty
ze stali typu A Mod 2 oznaczanej
jako BTC (Bethlehem Thin Chill). Producentem tej stali byy zakady Bethlehem Iron Works Co. Wytwarzay j
one napodstawie licencji nareceptur itechnologi produkcji stali typu A
Mod1, oznaczanej jako MNC (Midvale
Non Cemented), przejtej odzakadw
metalurgicznych Midvale Corp. Pyty
pancerza zestali BTC posiaday utwardzan warstw powierzchniow (okoo 15%gruboci), apozosta warstw
cigliw nie poddan obrbce cieplnej. Dziki temu przy duej twardoci
powierzchni byy odporne naprzebicie,
ajednoczenie zachowyway mikko
czci wewntrznej zabezpieczajc pyty pancerza przed pkaniem.
Innym zmateriaw zastosowanym
przy budowie opancerzenia Pancernikw 1937 bya produkowana w latach 1933-1955 w zakadach Carnegie-Illinois Steel Corp., Bethlehem Iron
Works, atake Midvale Comp. stal pancerna typu B. Bya ona cigliw stal
chromowo-niklow, charakteryzujc
si przy tym stosunkowo du twardoci. Dziki jednorodnej strukturze wewntrznej, energia uderzenia punktowego bya absorbowana, awystpujce siy
rozkaday si nawikszej powierzchni.
Waciwoci pyt pancerza zestali typu
B pozwalay najego spawanie, nitowanie oraz przykrcanie doprzylegych
konstrukcji, co umoliwiao redukcj
ciaru. Zestali tego typu wykonywano
opancerzenie wie artyleryjskich, wie
dowodzenia oraz dalocelownikw.
Chocia grubo opancerzenia Pancernikw 1937 bya mniejsza, jego waciwoci metalurgiczne byy znacznie
lepsze odopancerzenia wikszoci okrtw liniowych zbudowanych wlatach
trzydziestych ubiegego wieku. Nalecym doUnited States Steel zakadom
Carnegie-Illinois udao si bowiem nieoficjalnie uzyska prbki nowej niemieckiej stali Kruppa Wotan Harte,
27
Wasnoci mechaniczne stali zastosowanej wkonstrukcji Pancernikw 1937

Rm
Waciwo
Stal
HTS
STS mod.2
Typ A mod.2 (BTC)
Typ B mod.2
MPa
549
774-880
655-704
647-844
Re2
MPa
331
528-598
408-528
479-670
Re/Rm
HB
--0,60
0,68
0,60-0,80
0,74-0,83
%
22
25
26
25
%
68
68
60
66
---160
200-240
650/200
200-240
Gdzie: Rm
granica wytrzymaoci narozciganie naprenie powodujce zerwanie prbki;
Re2
umowna granica plastycznoci naprenie powodujce wydueniu prbki o2%*;
Re/Rm stosunek granicy plastycznoci dowytrzymaoci narozciganie. Imjego warto jest nisza od1, tym stal jest bardziej podatna mniej krucha.
wyduenie trwae przyrost dugoci prbki pojej rozerwaniu. Imjego warto jest wiksza, tym stal jest bardziej plastyczna.
przewenie trwae zmniejszenie pola przekroju poprzecznego prbki wmiejscu jej rozerwania. Imjego warto jest wiksza, tym stal jest bardziej plastyczna.
HB
twardo wyznaczona metod Brinella. Jej warto uzyskuje si poprzez pomiar wgbienia materiau spowodowanego przez kulk (stalow lub zwglika
wolframu) pod naciskiem odpowiedniej siy. Wielko kulki iwarto siy jest dobierana wzalenoci odgrupy badanych materiaw, np.dla stali moe toby
kulka orednicy 10mm pod obcieniem 3000kG. Twardo wtej metodzie (liczba Brinella) jest ilorazem siy obciajcej ipowierzchni uzyskanego odcisku.
Imwarto jest wiksza, tym materia jest twardszy. HB elaza zgrzewnego wynosi 100, aczystej struktury cementytowej (Fe3C) 794.
Uwaga: Spord wartoci oddzielonych -, wysza dotyczy pyt pancernych omniejszej gruboci. Wartoci oddzielone / dotycz pyt pancernych utwardzanych
powierzchniowo pierwsza znich okrela twardo warstwy czoowej pyty, druga warstwy tylnej.
* Wg definicji przytoczonej wOkun Natan Table ofMetallurgical Properties ofNaval Armor and Construction Materials. Zgodnie zPolskimi Normami wyduenie prbki okrelajce
umown granic plastycznoci przyjmuje si na0,2%.
ktra bya przeznaczona napyty pasa

burtowego pancernikw typu Bismarck.
Dziki temu wytwrcy amerykascy
wprowadzili udoskonalenia wprocesie
produkcyjnym pyt stalowych pancerza
typu A.
Dla zmniejszenia wagi oraz wzmocnienia konstrukcji wbudowie Pancernikw 1937 wykorzystano wstosunkowo
szerokim zakresie spawanie elektryczne mimo, e stosowanie tej technologii powodowao komplikacje techniczne iproceduralne, wzrost kosztw
oraz spowolnienie samego procesu budowy. Ztych te wzgldw ilo pocze spawalniczych ograniczono mimo,
ewefekcie ich zastosowania moliwe
byo zmniejszenie ciaru konstrukcji
okrtw nawet o10%. Gwne elementy konstrukcyjne okrtw byy nitowane natomiast cz mniej wanych bya
spawana. Sumarycznie poczenia spawane stanowiy 30% oglnej liczby pocze copowodowao, epotencjalne
moliwoci zmniejszenia ciaru konstrukcji jednostek zostay wykorzystane
tylko czciowo.
Wyposaenie pokadowe
Wyposaenie kotwiczne Pancernikw 1937 stanowiy po dwie kotwice

patentowe typu Baldt omasie po11 750
kg zestalowymi acuchami odugociach po110m iogniwach okalibrze
76mm. Dodatkowe, trzecie kotwice rezerwowe byy skadowane na platformach zrzutowych usytuowanych nalewych burtach dziobowych pokadw
okrtw. Komory acuchowe zlokalizowane byy przed wieami artylerii gw-
28
nej Nr1, przy czym doobsugi wyposaenia kotwicznego pancerniki otrzymay

podwa pionowe kabestany (dla kotwicy
prawo- ilewoburtowej) znapdem hydraulicznym. Kady zkabestanw by
przystosowany dopodnoszenia kotwicy
omasie do11350kg zprdkoci 11m
naminut przy ucigu acucha nabbnie kabestanu do37682kG. Wskad
kadego zzespow wcigarek kotwicznych oprcz kabestanw acuchowych
wchodzi take pionowy bben linowy umoliwiajcy wybieranie liny manilowej 81mm zprdkoci ~38m/
min oraz ucigiem 6810kG. Dozasilania hydraulicznych systemw napdowych wcigarek kotwicznych suyy
indywidualne dla kadej znich pompy
typu 50Kprodukcji Waterbury, ktre poprzez przekadni mechaniczn isprzgo elastyczne byy poruszane silnikami
elektrycznymi omocach nominalnych
po225KM produkcji General Electric
Co. Cinienie robocze wsystemach hydraulicznych wynosio 48,7 kG/cm2,
amaksymalna jego wielko bya ustawiona zaworem przelewowym na cinienie 97,3kG/cm2. Zawr ten ogranicza wydajno systemu zabezpieczajc
go jednoczenie przed przecieniem.
Sterowanie kierunkiem przepywu oraz
wydajnoci pomp odbywao si poprzez ukad zaworw produkcji Waterbury. Kada zwcigarek kotwicznych
moga obsugiwa wyposaenie owikszym ciarze. Wtedy jednak konieczne byo zredukowanie skoku pompy
prowadzce dozmniejszenia prdkoci
wybierania acucha, cozabezpieczao
urzdzenia elektryczne przed przeci-
eniem. Ukad pocze pomp iobsugiwanych przez nie wcigarek umoliwia

w przypadkach awaryjnych zasilanie
ich przez pompy ssiedniej wcigarki.
Urzdzenia napdu wcigarek kotwicznych byy zlokalizowane w pomieszczeniach usytuowanych napoziomach
pierwszych platform okrtw, przed
wieami artylerii gwnej Nr1.
Oprcz wcigarek kotwicznych
nadziobie pancerniki otrzymay wcigarki linowe, zktrych jedna produkcji
C. H.Wheeler Manufacturing Company usytuowana napokadzie rufowym
pomidzy wrgami Nr144 oraz Nr146
i przesunita ku lewej burcie suya doobsugi lin cumowniczych narufach okrtw. Wcigarka ta, wyposaona
wnapd elektryczny zprzekadni limakow, miaa ucig 6810kG ipozwalaa
nawybieranie lin 81mm zprdkoci
~15m/min., albo lin mniejszych rednic
zprdkoci ~40m/min. Podwie kolejne wcigarki linowe pancerniki otrzymay napokadach gwnych nakadej burcie pomidzy wrgami Nr126 iNr129.
Wcigarki te suyy zarwno doobsugi lin wykorzystywanych wsystemach
przyjmowania napokad wodnosamolotw obserwacyjnych, jak iobsugi lin
cumowniczych nardokrciu. Kada
zdwubbnowych wcigarek znapdem
elektrycznym zprzekadni limakow
bya wyprodukowana przez M.L.Bayard
&Company, Inc. ipracowaa przy ucigu 6810kG dla prdkoci wybierania lin
~19m/min., albo zucigiem 3405kG
przy prdkoci ~38m/min.
Pancerniki 1937 zostay wyposaone wdu liczb rodkw pywajcych,
Podstawowe dane techniczne tratew ratunkowych Carleya

Liczba osb
--25
40
60
Dugo
m
3,048
3,505
3,962
ktrych podstawow cz stanowiy odzie okrtowe napdzane maymi silnikami wysokoprnymi albo benzynowymi. Wrd nich byy: trzy barkasy
odugociach po15,24m; dwa barkasy
odugociach po12,19m; trzy szalupy
odugociach po12,19m; barkas odugoci 12,19m; gig odugoci 10,67m
oraz dwa welboty o dugociach
po 7,93 m. Zestaw odzi okrtowych
dopeniay dwa inne welboty z napdem aglowym odugociach po7,93m
oraz dwie odzie wiosowe o dugociach po4,23m. Wyposaenie wrodki pywajce uzupeniay tratwy ratunkowe Carleya, zktrych dwanacie byo
60-osobowych, dwanacie 40-osobowych oraz dwanacie 25-osobowych.
Doobsugi rodkw pywajcych iratunkowych okrty otrzymay nardokrciach podwa usytuowane zatylnymi kominami due dwigi obsugujce
przylege burty.
SIOWNIE OKRTW
Wpocztkach XXwieku jako napd

drednotw wczesnych flot wojennych
dominoway ukady turboparowe. Marynarka Wojenna Stanw Zjednoczonych nie miaa dobrych dowiadcze
weksploatacji pancernikw wyposaonych wturbiny parowe rodzimej produkcji. Siownia North Dakota, pierwszego amerykaskiego okrtu liniowego
zturbinowym napdem bezporednim,
wykazywaa ze wasnoci manewrowe, awaryjno, azwaszcza nadmierne zuycie paliwa przy prdkociach
marszowych. Spowodowaoto zastosowanie nanastpnych typach pancernikw Florida iWyoming brytyjskich turbin Parsonsa, anawet powrt naTexas,
New York iOklahoma donapdu konwencjonalnymi maszynami parowymi.
Drednoty typu Pensylvania wyposaone zostay natomiast wukady napdowe zoone zczterech, napdzajcych
oddzielne ruby, turbozespow parowych. Wskad kadego zturbozespow wchodziy oddzielne turbiny marszowe, przekazujce sw moc poprzez
jednostopniowe mechaniczne przekadnie redukcyjne, codawao moliwo
zmniejszenia zuycia paliwa przy prdkociach marszowych.
Wymiary pywakw
Szeroko
m
1,676
2,134
2,591
Wysoko
m
0,305
0,356
0,457
Wczeniejsze kopoty z siowniami turboparowymi, zarwno z napdem bezporednim jak ijednostopniowymi przekadniami mechanicznymi
sprawiy, ekonstruktorzy koncernw
amerykaskich poszukiwali innej koncepcji przeniesienia mocy. Rozwizaniem tym by napd turboelektryczny
konstrukcji firmy General Electric Co.
zastosowany po raz pierwszy na wglowcu floty Jupiter21. Zaletami takiego sposobu przeniesienia napdu byy:
praca turbozespow zestaymi prdkociami obrotowymi; brak koniecznoci stosowania oddzielnej turbiny biegu
wstecz idobre wasnoci manewrowe
dua elastyczno iatwo przechodzenia zbiegu naprzd nawstecz. Lepsze moliwoci dostosowywania iloci
produkowanej energii do aktualnego
zapotrzebowania, umoliwiaj bardziej
ekonomiczn prac ukadu. Brak koniecznoci wykonywania przej
w grodziach dla waw napdowych
dawa moliwo atwiejszego zapewnienia wodoszczelnoci przedziaw
na rdokrciu. Napd turboelektryczny pozwala na zajmowanie mniejszej powierzchni oraz objtoci kaduba przez pomieszczenia maszynowe,
atake nadzielenie nawiksz liczb
przedziaw dla zwikszenia odpornoci nauszkodzenia. Zasadniczymi wadami tego rodzaju napdu byy: jego
mniejsza sprawno (o3 do8)% oraz
wikszy ciar iobjto jednostkowa
ni dla ukadw zredukcj mechaniczn. Istotne byy take obawy, ewystpujce w ukadzie due prdy, mog
stanowi niebezpieczestwo w przypadku utraty izolacyjnoci izalania torw kablowych. Niemniej jednak zalety
turboelektrycznego ukadu napdowego spowodoway, e po sprawdzeniu
napancerniku New Mexico zastosowano gonaostatnich dwch typach drednotw amerykaskich: California iColorado.
Alternatyw dla napdu turboelektrycznego by wpocztkach XXwieku
napd zredukcj prdkoci obrotowej
zapomoc dwustopniowych przekadni mechanicznych. Chocia rozwizania takie byy ju stosowane najednostkach amerykaskich projektowanych
Ciar
Wyporno
kg
136
204
272
kg
454
726
1090
w kocowych latach I wojny wiatowej, tozewzgldu nawczesny poziom

metalurgii oraz technologii wytwarzania przekadnie takie charakteryzoway si znaczn awaryjnoci. Wefekcie,
jako sprawdzone rozwizania krownikw iniszczycieli floty Stanw Zjednoczonych stosowano wwczas mechaniczn redukcj jednostopniow,
a na jednostkach klas gwnych napd turboelektryczny. Postp technologiczny jaki dokona si wkolejnym
dziesicioleciu XX wieku spowodowa, ezastosowanie dwustopniowych
mechanicznych przekadni redukcyjnych stao si moliwe wukadach napdowych projektowanych w 1933
roku amerykaskich niszczycieli typu
Mahan. Dziki rozwojowi konstrukcji kotw parowych, pozwalajcemu
nauzyskiwanie wyszych parametrw
obiegu termodynamicznego, moliwe
byo take stosowanie turbin napdowych o wikszych obrotach. Dawao
tozkolei moliwo uzyskiwania zakadanych mocy zmaszyn omniejszych
gabarytach ni w przypadku redukcji zapomoc jednostopniowych przekadni mechanicznych albo przekadni
elektrycznych. Wszystko to pozwalao
nazmniejszenie jednostkowego wspczynnika mocy domasy jednostki napdowej, azatem obnienie ciaru siowni nowoprojektowanych okrtw.
Urzdzenia maszynowni ikotowni
Napd zastosowany na Pancernikach 1937 stanowiy cztery turbozespoy parowe produkcji General Electric
Co. zmechaniczn redukcj obrotw.
Kady znich skada si z12- stopniowej, akcyjnej czci wysokocinieniowej omaksymalnej prdkoci obrotowej
5904obr/min oraz 6-stopniowej akcyjnej czci niskocinieniowej o4937obr/
min. We wsplnym kadubie z czci niskocinieniow usytuowana bya
3-stopniowa, rwnie akcyjna turbina biegu wstecz o prdkoci obrotowej 3299obr./min. Kady zturbozespow, poprzez dwustopniowe przekadnie
21. W subie 1913 r.; wyporno 12 900 ton;
165,3x19,9x6,3m. W1921 roku przebudowany
napierwszy lotniskowiec amerykaski Langley (CV-1).
29
redukcyjne o sumarycznym przeoeniu ~30:1 by sprzony zindywidualn lini waw. Pdniki zamontowane
nawaach wewntrznych byy czteroskrzydowe majc rednice po5,067m,
a na waach zewntrznych trzyskrzydowe orednicach po5,258m. czna moc nominalna urzdze napdu
gwnego pancernikw typu North Carolina wynosia nawaach 115000KM
przy pywaniu naprzd i 32 000 KM
dla biegu wstecz. Miaa ona umoliwia osiganie okrtom projektowanej prdkoci 27,5wza przy obrotach
waw rubowych zaoonych namaksymalnie 199naminut. Istniaa moliwo przecienia ukadu napdowego do121000KM, przy czym czas
pracy wtakim stanie nie mg przekracza dwch godzin. Sumaryczny ciar
urzdze napdowych okrtw wynosi
okoo 3339Ton. Dawao to jednostkowy
wspczynnik ciaru napdu domocy
wynoszcy 27,595kG/KM22.
Zgodnie zpowszechnymi ju wwczas standardami, pancerniki Projektu 1937 wyposaono w napdy elektryczne wikszoci urzdze. Energi
elektryczn byy zasilane zarwno napdy mechanizmw wie dziaowych,
podnoniki amunicji, windy kotwiczne icumownicze, urzdzenia pomocnicze siowni, jak te inne bardziej imniej
wane urzdzenia takie jak pompy
wody sodkiej domycia imorskiej docelw sanitarnych, prasy drukarskie, krajalnice, obieraczki doziemniakw czy
maszyny dolodu. Trjfazowy prd przemienny dooglnookrtowej sieci onapiciu 450V, dostarczay cztery turbogeneratory omocach po1250kW, firmy
General Electric Co. oraz napdzane
wysokoprnymi silnikami spalinowymi
cztery zespoy prdotwrcze omocach
po850kW. Zasilanie awaryjne zapewniay dwa zespoy prdotwrcze omocach po200kW zwysokoprnym napdem spalinowym.
Energi ciepln dla urzdze napdowych i pomocniczych wytwarzao
poosiem opalanych paliwem cikim
kotw produkcji Babcock & Wilcox,
ktre wytwarzay par przegrzan ocinieniu 40,42 kG/cm2 i temperaturze
454oC23. Kady z trjwalczakowych
kotw typu ekspres by wyposaony wdwie komory spalania rozdzielone cian rurocigw parownika, dwa
podgrzewacze wody zasilajcej usytuowane wkanaach wylotowych spalin,
dwa usytuowane skonie przegrzewacze
pary oraz podwjne kanay wylotowe
spalin. Powietrze dokomr spalania kotw byo podawane bezporednio przez
30
wentylatory podmuchu. Eliminowao

to problemy zestosowanym wewczeniejszych typach siowni okrtw amerykaskich nadcinieniowym systemem
zasilania kotw poprzez dmuchawy
wtaczajce powietrze doprzedziaw
kotowni, ktre generoway uciliwy
dla obsugi haas. Gazy spalinowe zpodwjnych dymnic kotw byy odprowadzone poprzez kanay wylotowe biegnce dousytuowanych nardokrciu
dwch smukych, przykrytych skonymi kapami kominw wznoszcych si
nawysoko 25,91m oraz 24,55m ponad lini wodn. Przedni komin odprowadza spaliny zczterech kotw dziobowych, tylny z czterech rufowych.
Pomidzy kominami usytuowano du
czerpni powietrza dokanaw wlotowych siowni Nr2 iNr3.
Pancerniki 1937 otrzymay podwie
zrwnowaone petwy sterowe o powierzchni 28,1m2 iwysokoci 6,22mm
kada, usytuowane wstrumieniach nadnych wewntrznych rub napdowych. Osie trzonw petw znajdoway si w odlegociach po 3,05 m
odpaszczyzny symetrii kaduba. Dla
skompensowania poziomego odchylenia zewntrznych waw napdowych
nazewntrz, przy zerowym pooeniu
steru obydwie petwy byy skierowane
krawdziami spywu ku paszczynie
symetrii kaduba onieco ponad 1o. Wystpy oporowe trzonw sterowych usytuowane wich grnych czciach ograniczay maksymalne wychylenie petw
sterowych do 36,5o na kad z burt.
Poruszanie petw zapewniay dwie,
dwunurnikowe maszyny sterowe napdzane hydraulicznymi zespoami siowymi wyprodukowanymi przez Hyde
Windlass Co. zBath wstanie Maine,
o maksymalnym cinieniu przelewowym oleju wynoszcym 126 kG/cm2.
Dziki zastosowaniu dwupetwowego
ukadu sterowego oszacowane napodstawie bada modelowych taktyczne
rednice cyrkulacji okrtw wynosiy
695m przy prdkoci 27,5wza oraz
567m przy 20wzach.
Cakowita masa mechanizmw pancernika Washington wynosia 3233tony
wstanie suchym, masa urzdze ukadu napdowego 2621ton, aelektrowni okrtowej dodatkowe 718ton. Cieke
media mechanizmw wayy 147ton,
aoleje smarowe 14ton.
Rozplanowanie siowni
Siownie Pancernikw 1937 zostay rozplanowane inaczej ni wczeniejszych amerykaskich okrtw linowych. Poprzednie drednoty znapdem
turboelektrycznym miay bowiem kotownie usytuowane w oddzielnych,

przylegych doburt przedziaach wodoszczelnych, umieszczonych na zewntrz od centralnych przedziaw
turbogeneratorw gwnych. Zanimi
znajdoway si przedziay elektrycznych silnikw napdowych. Wczeniejsze amerykaskie okrty liniowe
z napdem poprzez przekadnie mechaniczne miay klasyczne ukady siowni, w ktrych maszynownie byy
przedzielone kotowniami. Pancerniki 1937 zostay natomiast wyposaone w cztery autonomiczne siownie zlokalizowane w usytuowanych
na rdokrciu, pomidzy wrgami
Nr84, aNr128, przylegajcych dosiebie, oddzielnych przedziaach wodoszczelnych. Wkadej ztych siowni zamontowano turbozesp napdowy
zesprzon znim przekadni redukcyjn, zasilajce go dwa koty parowe
oraz obsugujce je urzdzenia pomocnicze, atake turbogenerator zasilajcy
oglnookrtow sie elektryczn. Dwie
siownie zlokalizowane jako pierwsze od dziobu (pomidzy wrgami
8495 oraz 95-106) przekazyway napd naruby zewntrzne, dwie kolejne
(wrgi 106-117 oraz 117-128) naruby wewntrzne. Siownie o numerach nieparzystych napdzay przy tym
way prawoburtowe, aparzyste przekazyway moc naway lewoburtowe.
Wzwizku ztym, rozmieszczenie urzdze wsiowniach onumerach nieparzystych stanowio lustrzane odbicie
usytuowania urzdze siowni parzystych. Linie wewntrznych waw napdowych poprowadzone byy poprzez
wspomniane wczeniej skegi koczce si oyskami waw rubowych. Zewntrzne way rubowe byy podparte
poza kadubem pojedynczymi wspornikami zoyskami rubowymi.
Dodziobowych grodzi przednich siowni przylega przedzia urzdze pomocniczych (pomidzy wrgami 76
i84), wktrym usytuowano dwa spalinowe zespoy prdotwrcze oraz dwa
wyparowniki. Nad nimi, napokadzie
drugiej platformy umieszczono przedni rozdzielni elektryczn. Drugie pary
spalinowych zespow prdotwrczych
zostay zamontowane w zlokalizowanych narufach (pomidzy wrgami 147
i 157), przedziaach generatorw pomocniczych usytuowanych zatylnymi
22. Dla ostatniego typu drednotw amerykaskich Colorado, wyposaonego wnapd turboelektryczy, wspczynnik ten wynosi 71,903kG/KM!
23. Niektre rda podaj cinienie pary wylotowej 42,2kG/cm2.
Rozmieszczenie pomieszcze
Rzut na poziomie Drugiej platformy

rozmieszczenie mechanizmw siowni
Przekrj wzduny
Widok na prawoburtow maszyn sterow North Carolina.
Pancerniki 1937 otrzymay dobrze

wyposaone zaplecze remontowe inaprawcze. Stanowice je warsztaty zlokalizowane byy gwnie na ich pokadach trzecich. Najwikszymi byy
gwne warsztaty mechaniczne zlokalizowane wpomieszczeniach usytuowanych pod nadbudwkami przednimi
okrtw. Warsztaty te, wktrych byy
zamontowane min. najnowoczeniejsze wwczas przystosowane doobrbki elementw o duych gabarytach:
tokarki, frezarki, pilarki iwiertarki stoowe wykonyway prace zarwno dla
dziaw maszynowych pancernikw,
jak i ich dziaw artyleryjskich oraz
oglnookrtowych. Oddzielne warsztaty kotowe wykonujce remonty oraz
naprawy urzdze i elementw kotw okrtowych, zlokalizowane byy
zlewej strony siowni Nr2. Nawysokoci siowni Nr4 nalewych burtach
pancernikw usytuowane byy z kolei warsztaty elektryczne. Poza kadubami pancernikw, wich nadbudwkach tylnych byy zlokalizowane jak
ju wspomniano mniejsze warsztaty remontowe urzdze ielementw wyposaenia okrtowego. Wrd nich byy
warsztaty: naprawcze przyrzdw kontroli ognia ioptycznych, blacharskie,
remontu silnikw odziowych oraz kunie inarzdziownie.
Osigi iwaciwoci morskie
Hydrauliczny zesp zasilajcy lewoburtowej maszyny sterowej North Carolina. Fot. Jarosaw Palasek
grodziami magazynw adunkw prochowych wie Nr3 artylerii gwnej kalibru 406mm. Tylna rozdzielnia elektryczna zostaa zlokalizowana rwnie
na poziomie drugiej platformy w pomieszczeniu przylegym bezporednio
do grodzi skrajnej siowni pomidzy
wrgami 128-133.
Pomieszczenia maszyn sterowych
zlokalizowano napoziomie pierwszych
platform okrtw, za rufowymi grodziami przedziaw tylnych, pomocniczych, spalinowych zespow prdotwrczych pomidzy wrgami Nr157
i Nr 171. Urzdzenia sterowe lewej
iprawej burty byy przy tym oddzielone
odsiebie grodzi wzdun usytuowan wosiach symetrii okrtw. Maszyny sterowe usytuowano wpomieszczeniach oddzielonych lekkimi grodziami
odzasilajcych je hydraulicznych zespow siowych.
32
Problemy zeliminacj dra generowanych przez ukady napdowe spowodoway, estandardowe prby osigw
Pancerniki 1937 odbyway z trudnociami. Podczas prb postoczniowych
w dniu 3 sierpnia 1941 roku siow-
Tokarka wgwnym warsztacie mechanicznym North Carolina.
Rzeczywisty zasig Washington napodstawie suby wwarunkach wojennych 1942 roku

Prdko
15wzw
20wzw
25wzw
27wzw
Zasig
Normalny zapas
paliwa cikiego ilekkiego 5640ton
13500Mm
8640Mm
4925Mm
3456Mm
Maksymalny zapas
paliwa cikiego ilekkiego 7675ton
18375Mm
11800Mm
6700Mm
4698Mm
Wg GarzkeW.H., DulinR.O. United States Battleships, 1935-1992
nia Washington przy wypornoci okrtu okoo 44 400 ton osigna moc
123 850 KM. W czasie prb prdkoci maksymalnej prowadzonych wdniu
24sierpnia koo przyldka May wstanie New Jersey North Carolina osign prdko 27wzw, anastpnego dnia owze wicej24. Podczas prb
standaryzacyjnych przeprowadzonych
wdniu 30wrzenia tego roku wZatoce Guantanamo na Kubie pancernik
ten osign prdko 26,15wza przy
wypornoci 43166 ton iprdkoci obrotowej waw rubowych wynoszcej
199,1obr/min. Wdniu 1grudnia 1941
roku powyjciu Washington zFiladelfii towarzyszce niszczyciele okreliy
jego prdko na28,0-28,2wza przy
wypornoci pancernika wynoszcej
42100ton. Wdniu 27grudnia ten sam
okrt osign prdko 27,1wza przy
wypornoci ~45000ton. Kolejne prby
standaryzacyjne Washington przechodzi wdniu 19lutego 1942 roku osigajc moc maszyn 127100KM przy wypornoci ~44000ton. Nastpnego dnia
odnotowano osiganie przez ukad napdowy okrtu mocy 121000KM, przy
obrotach waw rubowych wynoszcych 191,4obr./min. Wdniu 2grudnia
tego roku przy wypornoci pancernika wynoszcej ~42000ton jego log cinieniowy wskaza prdko 25,9wza,
przy mocy maszyn 121100KM iprdkoci obrotowej waw rubowych
196,5obr./min.
Dziki zastosowaniu dwch petw
sterowych Pancerniki 1937 charakteryzoway si doskona manewrowoci, przy czym rzeczywiste wielkoci taktycznych rednic cyrkulacji
potwierdziy wartoci oszacowane
w czasie bada modelowych. Ich
wielkoci wyznaczone podczas prb
morskich wynosiy dla pancernika
North Carolina 525m przy prdkoci
14,5wza, adla Washington 625m
przy prdkoci 27,5wza. Wielkoci
te byy dalece satysfakcjonujce copotwierdzaa moliwo wykonywania
przez Washington zwrotw wewntrz
szyku brytyjskich pancernikw25 ilotniskowcw podczas wsplnych operacji prowadzonych w1942 roku.
Projektowany zasig Pancernikw

1937 zosta okrelony na 15 000 Mm
przy 15w. Jego osiganie mia umoliwia zapas paliwa cikiego, ktry dla
pancernika Washington w 1942 roku
wynosi 6360ton. Maksymalnie, zbiorniki zapasowe okrtu mogy pomieci
6970ton paliwa cikiego. Zapas paliwa
lekkiego dla spalinowych zespow prdotwrczych wynosi normalnie 471ton
oraz maksymalnie 688ton, akotowej
wody uzupeniajcej normalnie 349ton
i maksymalnie 618 ton, wody pitnej
618ton.
Pancerniki 1937 otrzymay jeden znajdoskonalszych wbudownictwie okrtw
wojennych kadubw, obardzo wysokiej
sprawnoci hydrodynamicznej, wysmuko ktrego sprawia jednak niemao
kopotw projektantom rozplanowania
wntrza. Ksztaty iproporcje kadubw
powodoway przy tym podczas pywania zduymi prdkociami niespotykane
nainnych wielkich jednostkach zjawisko
zalewania dziobowych czci pokadw
nawet przy stosunkowo maym zafalowaniu powierzchni wody. Efekt taki wystpowa wtedy, gdy czstotliwo dugich fal oceanicznych zrwnywaa si
zczstotliwoci wasn nurzania kadubw okrtw powodujc wzmacnianie
ich ruchw przegbiajcych. Skutkiem
tego byo wdzieranie si wody napokady dziobowe.
URZDZENIA KONTROLI OGNIA,

CZNOCI ISYGNALIZACJI
Precyzyjne dostarczanie danych

doprowadzenia ostrzau naduych odlegociach, zwaszcza wtrudnych warunkach atmosferycznych, byo podstawow iwoczywisty sposb istotn
funkcj jak musiay sprawowa systemy kierowania ikontroli ognia okrtw, ktrych gwnym uzbrojeniem byy
dziaa. Wodrnieniu odstosowanych
obecnie nowoczesnych, inteligentnych
pociskw rakietowych istot dokadnoci ognia prowadzonego przez artyleri
lufow byo bowiem precyzyjne okrelenie kierunku ielewacji strzelania.
Zewntrznymi elementami systemu kontroli i kierowania ognia artylerii gwnej kalibru 406mm Pancer-
nikw 1937 byy dwa dalocelowniki

Mk38. Ich zadaniem byo biece ledzenie celw oraz pomiar i przekazywanie docentral artyleryjskich danych dotyczcych odlegoci inamiaru
na ledzone cele. Pierwszy z dalocelownikw usytuowano na topie wiey kierowania ogniem (na wysokoci
okoo 33,25m ponad konstrukcyjn lini wodn okrtw), adrugi nawysokiej podstawie wieowej nanadbudwce rufowej 20,5m ponad KLW. Dziki
wysokiemu usytuowaniu moliwe byo
kierowanie ogniem artylerii gwnej
pancernikw naduych odlegociach
oraz wewszystkich kierunkach.
W kadej z wie artylerii gwnej
pancernikw zamontowane byo ponadto nastpujce wyposaenie kontroli ognia: pomocniczy przelicznik artyleryjski Mk3 Mod.1 produkcji Ford,
wskanik pooenia dzia Mk33, zadajnik pooenia dzia Mk2, wskanik obrotu wiey zprzekanikiem Mk37, uniwersalny wskanik obrotu wiey Mk12,
wskanik rozkazw bojowych Mk23,
wskanik celowania Mk3 wszystkie
produkcji New York Navy Yard oraz
dalmierz stereoskopowy Mk46 obazie
13,11m ipowikszeniu 25-cio krotnym
produkcji B&L, atake cztery peryskopy opowikszeniu 12-to krotnym.
Jako elementy ledzce cele wsystemie kontroli ikierowania ognia artylerii uniwersalnej kalibru 127mm Pancernikw 1937 zastosowano cztery
dalocelowniki Mk37. Zapewniay one
pomiar iprzekazywanie docentral artyleryjskich odlegoci, namiaru, atake elewacji ledzonego celu. Pierwszy
zdalocelownikw artylerii uniwersalnej usytuowany by nadachu pomostu
nawigacyjnego (20,1m ponad KLW),
dwa kolejne nawysokich podstawach
wieowych poobydwu stronach przedniego komina (18,7m powyej KLW),
aczwarty wtylnej czci nadbudwki rufowej (18,2m ponad KLW). Takie
24. Wg Ramsey Cindy H. Boys of the Battleship
North Carolina. Wpracy nie podano wypornoci
imocy maszyn okrtu podczas tych prb.
25. Taktyczna rednica cyrkulacji brytyjskich
pancernikw typu King GeorgeV wynosia 850m
przy 14,5wza!
33
Dalocelowniki artylerii gwnej Mk38 oraz uniwersalnej Mk37 narufowej nadbudwce North
Carolina.
Wntrze przedziau dowodzenia wiey artylerii gwnej Nr3 North Carolina. Zprawej obudowa
dalmierza stereoskopowego Mk46, narodku pomocniczy przelicznik artyleryjski Mk3, zlewej
grd oddzielajca odprzedziaw komr zamkowych dzia.
34
usytuowanie dalocelownikw pozwalao kierowa ogniem artylerii uniwersalnej w caej przestrzeni dooklnej
okrtw. Poczenia pomidzy dalocelownikami byy wykonane wtaki sposb, e w przypadkach awaryjnych
kady z nich umoliwia kierowanie
ogniem caej lub czci artylerii uniwersalnej okrtw. Dalocelowniki typu
Mk37, ktrych konstruowanie rozpoczto w 1936 roku, trzy lata pniej
kiedy to zastosowano je na niszczycielach typu Sims, zaczy wchodzi
nauzbrojenie wszystkich nowych okrtw amerykaskich. Wokresie IIwojny wiatowej system ten sta si niekwestionowanie najlepszym systemem
kierowania ikontroli ognia okrtowej
artylerii uniwersalnej. Jego ide byo
przeniesienie przelicznika artyleryjskiego oraz przekanika pooenia pionowego do pomieszcze kontroli ognia
we wntrzach okrtw. Dziki temu
same dalocelowniki mogy mie zwart konstrukcj istosunkowo may ciar, co pozwalao na ich sytuowanie
wysoko ponad konstrukcyjnymi liniami wodnymi.
Dowodzenie i kierowanie okrtami wwarunkach bojowych odbywao
si zwntrza dwupoziomowych, opancerzonych wie dowodzenia zlokalizowanych wprzednich czciach nadbudwek rdokrcia Pancernikw 1937.
Nagrnych poziomach wie dowodzenia bdcych faktycznie pomostami bojowymi usytuowane byy stanowiska
kontroli ognia. Ich wyposaenie stanowiy min. przeliczniki artyleryjskie oraz
peryskopy umoliwiajce obserwacj
optyczn zwntrza wiey. Nadolnych
poziomach wie pomostach dowodzenia, znajdoway si sterownie wyposaone wpodstawowe urzdzenia iprzyrzdy suce dokierowania okrtem.
Wrd nich byy: repetytor yrokompasu, kompas magnetyczny, log, kolumna
zkoem sterowym, telegrafy maszynowe
oraz urzdzenia cznoci wewntrzokrtowej.
Pancerniki 1937 otrzymay nanadbudwkach dziobowych smuke wiee kontroli ognia opiciu poziomach wznoszce si nawysoko 36,58m ponad lini
wodn okrtw. Naich topach usytuowano przednie dalocelowniki Mk38
artylerii gwnej oraz platformy, naktrych znajdoway si stanowiska kierowania artyleri uniwersaln, sze stanowisk oznaczania celw oraz stanowiska
obserwacji powietrznej. Niszy poziom
wie stanowi podstaw fundamentu
przedniego dalocelownika Mk38 artylerii gwnej. Obok niego zlokalizowa-
Opancerzona wiea dowodzenia North

Carolina. Grny jej poziom zajmowao
stanowisko kierowania ogniem, dolny
kierowania okrtem.
no stanowisko obsugi zegara odlegociowego26. Poziom niej znajdowao si

stanowisko bojowej obserwacji nawodnej, pod ktrym usytuowano rezerwow central kontroli ognia. Nadrugich
poziomach oddou wie kontroli ognia
usytuowano pomieszczenia radionamiernikw, anajniszy ich poziom zajmoway pomieszczenia pogotowia maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej.
Istotnym elementem zewntrznego systemu ledzenia iobrazowania celw byy stacje radiolokacyjne. Ich gwatowny rozwj zosta zapocztkowany
wpierwszych latach IIwojny wiatowej
przyczyniajc si dowielu sukcesw bojowych bdcych take udziaem pancernikw typu North Carolina. Zgodnie zprojektem, obydwa wprowadzone
ju dosuby okrty otrzymay podczas
kocowych prac wyposaeniowych jedne zpierwszych amerykaskich radarw dozoru powietrznego CXAM-1. Ich
due anteny materacowe zamontowano na masztach kolumnowych usytuowanych wtylnych czciach platform
topowych wie kontroli ognia.
Dodatkowo, obydwa Pancerniki 1937
otrzymay po dwa, wykorzystywane
jako rezerwowe w systemie kierowania ognia artylerii gwnej oraz suce docelw nawigacyjnych dalmierze
o bazach 3,66 m usytuowane na dachach pomostw nawigacyjnych oraz
rufowych wieach artylerii gwnej. Pojedyncze dalmierze obazach 4,57m suce dookrelania odlegoci odmiejsc
upadkw pociskw zamontowano
nadachach wie dowodzenia. Okrty
otrzymay take radionamierniki zan-
Widok stanowiska kierowania ogniem nagrnym poziomie wiey dowodzenia North Carolina,
stan obecny.
tenami usytuowanymi nawspornikach

zamontowanych naprzednich cianach
wie kontroli ognia.
Sygnay wypracowane przez zewntrzne elementy systemw kierowania ikontroli ognia Pancernikw 1937
byy kierowane do artyleryjskich central bojowych oddzielnych dla artylerii
gwnej iuniwersalnej oraz zlokalizowanych wpomieszczeniach central artylerii gwnej central nakresw sytuacji taktycznej, penicych rol centrali
bojowej CIC27. Centrale te usytuowano wkadubach, wewntrz cytadeli pancernych, napoziomie pierwszych platform poniej opancerzonych wie
dowodzenia. Zarwno znimi, jak rwnie zwieami kontroli ognia byy one
poczone systemami okablowania biegncymi wewntrz rur komunikacyjnych. Zewszystkimi zewntrznymi stanowiskami systemw kontroli ognia
tj.:dalocelownikami, dalmierzami, stanowiskami obserwacyjnymi, wieami artyleryjskimi, dziaami, itp. centrale miay take bezporednie poczenia
telefoniczne. Napodstawie przekazywanych wsposb cigy informacji zaznaczono natablicach nakresowych (plo26. Drugie zegary odlegociowe miay by zainstalowane nanadbudwce rufowej. aden zpancernikw typu North Carolina nigdy jednak nie by
wnie wyposaony.
27. Wmarynarce Stanw Zjednoczonych centrale bojowe nosz nazwy centrw informacji bojowej Combat Information Center (CIC).
Wntrze usytuowanego napoziomie pierwszej platformy pomieszczenia nakresw (centrali

bojowej) North Carolina zsymbolicznymi postaciami marynarzy obsugi. Fot. Jarosaw Palasek
35
Wntrze centrali kierowania ogniem artylerii gwnej North Carolina zsymbolicznymi postaciami
obsugujcych j czonkw zaogi pancernika.
terach) pooenie, kurs iprdko celu

oraz wyznaczano prdkoci zmian parametrw pooenia nieprzyjaciela. Oddzielne plotery suyy przy tym dookrelania odlegoci inamiaru nacel.
Wyznaczone parametry celu byy
przekazywane doartyleryjskich central
bojowych, wktrych zapomoc przelicznikw artyleryjskich prowadzono

analizy iprzetwarzanie danych uzyskanych zzewntrznych elementw systemw okrelajcych biece pooenie
celu, atake miejsca upadku wasnych
pociskw. Powprowadzeniu dodatko-
wych informacji obejmujcych wasn

prdko ikurs, korekt napooenie
wzgldem horyzontu eliminujc koysanie iprzegbienia okrtw, warunki
meteorologiczne oraz stan techniczny
dzia, wyznaczano przypuszczalne pooenie celu wchwili wybuchu pocisku.
Najego podstawie przeliczniki wyliczay poprawki balistyczne oraz punkt celowania okrelony ktem podniesienia
luf ikierunkiem ustawienia wie artyleryjskich. Dane te przekazywano nastpnie naelementy wykonawcze wewntrzach wie, ktre dokonyway zmiany
nastaw elewacji dzia ikta ustawienia
wie wzgldem paszczyzny symetrii
okrtw. Informacje dotyczce odchyle, bdce podstaw dowprowadzania korekt, byy przekazywane przez
obserwatorw nastanowiskach wdalocelownikach oraz na wiey kontroli ognia, ktrzy poodpaleniu kadej salwy ledzili miejsca upadkw pociskw.
Przy wystarczajco duej liczbie danych
moliwe byo do precyzyjnie wykrelenie krzywych obrazujcych zmiany
odlegoci inamiarw nacel. Decyzje
co do momentu wystrzelenia kolejnej
salwy podejmowali dowdcy artylerii
Sposb rozmieszczenia zewntrznych elementw systemu kierowania ogniem (stanowisk obserwacyjnych, dalocelownikw artylerii gwnej
iuniwersalnej) zapewnia kontrol caej przestrzeni dooklnej pancernikw typu North Carolina
36
Wntrze centrali kierowania ogniem artylerii uniwersalnej North Carolina. Wcentralnej czci
przeliczniki artyleryjskie.
Fot. zbiory Jarosaw Palasek
Reflektor owietlenia pola walki o rednicy

lustra 914 mm produkcji firmy Sperry.

ne parametry mogy by przekazywane

doelementw wykonawczych zapomoc sygnaw elektrycznych, albo wtrybie sterowania miejscowego poprzez
rczne zadawanie nastaw przez artylerzystw obsugujcych mechanizmy
wwieach dziaowych.
System kierowania ognia Pancernikw 1937 uzupenia zestaw szeciu re-
flektorw owietlenia pola walki produkcji firmy Sperry, ktrych rednica lustra
wynosia 914mm. Pocztery ztych reflektorw byy usytuowane parami nakadej
burcie naplatformie wok przedniego
komina, obok wysokich podstaw dalocelownikw artylerii uniwersalnej Mk37.
Podwa kolejne reflektory zamontowano wtylnych czciach nadbudwek ru-
pancernikw przebywajcy wwarunkach bojowych nastanowiskach kontroli ognia nagrnych poziomach wie
dowodzenia. Rozkaz odpalenia dzia
przekazywano dowie artylerii gwnej zapomoc sygnaw dwikowych
iwietlnych. Systemy kierowania ikontroli ognia Pancernikw 1937 mogy
pracowa wtrybie zdalnym, kiedy zada-
Pokad rufowy North Carolina z wodnosamolotem Vought OS2U Kingfisher. Lotnictwo obserwacyjne byo wanym elementem systemu
kierowania ikontroli ognia Pancernikw 1937.
37
Sztabowa centrala radiowa inawigacyjna napoziomie admiralskim przedniej nadbudwki North

Carolina.
Wntrze sztabowego biura dowodzenia. W pomieszczeniu tym pracowali oficerowie,

podoficerowie imarynarze (take spali) sztabw dowdcw zwizkw taktycznych, ktrych
okrtem flagowym by North Carolina.
fowych za tylnymi dalocelownikami

Mk37. Dodatkowo, pancerniki otrzymay potrzy mniejsze reflektory orednicy
lustra 610mm, dwa zktrych usytuowano napokadzie pomostu nawigacyjnego
poobu stronach przedniego dalocelownika artylerii uniwersalnej Mk37. Trzecie reflektory otej rednicy, skierowane
kurufom zamontowano wtylnych czciach pomostw usytuowanych wpoowie wysokoci wie kontroli ognia.
Wanym elementem systemu kierowania i kontroli ognia Pancernikw
1937 byo obserwacyjne lotnictwo pokadowe, w ktre okrty zamierzano
wyposay odpocztku projektowania.
Samoloty umoliwiay lokalizacj jednostek pywajcych iobiektw ldowych
nieprzyjaciela oraz korygowanie celnoci wasnego ognia dziki obserwacji
miejsc upadku pociskw. Zgodnie zprojektem, okrty otrzymay podwie katapulty prochowe PMkVI napokadzie
rufowym oraz pojednym dwigu kratownicowym przeznaczonym dopodnoszenia wodnosamolotw napokad.
Obydwa Pancerniki 1937 zostay przystosowane dopenienia funkcji
jednostek dowodzenia zwizkw taktycznych. Sztabowe pomieszczenia nakresw zlokalizowane byy nagrnych
poziomach nadbudwek, azanimi usytuowano radiowe centrale cznoci dowodzenia. Biura sztabowe dowdcw
zwizkw taktycznych zlokalizowane
byy zkolei wewntrz kadubw okrtw naprawych burtach ich pokadw
drugich, wrejonach wie artylerii gwnej Nr2. Wbiurach tych penili sub
oficerowie, podoficerowie imarynarze
obsugi sztabu, przy czym dziki zamontowanym wnich skadanych kojom peniy one take dla nich rol kubrykw.
Gwne centrale radiowe Pancernikw 1937 zostay zlokalizowane naich
pokadach trzecich, na prawych burtach, nawysokoci siowni Nr3 okrtw. Wtych samych rejonach usytuowane byy take centrale wywiadowcze
wyposaone wzewntrzn czno radiow oraz czno ze stanowiskami dowodzenia okrtw realizowan
zapomoc rur gosowych, atake biura szyfrantw. Centrale cznoci wewntrznej pancernikw zostay zlokalizowane napoziomach drugich platform
okrtw poniej wiey dowodzenia,
przy czym newralgiczne dla kierowania
pancernikiem poczenia kablowe byy
Biuro wywiadu naNorth Carolina. Zprawej
rury gosowe zapewniajce bezporedni
czno zwanymi dla dowodzenia rejonami
pancernika.
38
poprowadzone dojej wntrza opancerzon rur komunikacyjn. Sygnalizacja flagowa odbywaa si zpomostw
sygnaowych zlokalizowanych w tylnych czciach pokadw flagowych
przednich nadbudwek okrtw gdzie
usytuowane byy komody zflagami Midzynarodowego Kodu Sygnaowego.
Dosygnalizacji wietlnej pancerniki wyposaono wpocztery reflektory sygnaowe (Aldisy) orednicy 305mm usytuowane rwnie napokadach flagowych
przednich nadbudwkach.
Napokadach pierwszych platform
wrejonach rdokrcia wobszarze kaduba chronionym cytadel pancern usytuowane byy centrale awaryjne
Pancernikw 1937. Z ich wntrz odbywao si dowodzenie obron przeciwawaryjn okrtw oraz moliwe
byo kierowanie jednostkami w przypadku niemoliwoci kierowania zinnych stanowisk dowodzenia. Centralne
wnich miejsce zajmoway yrokompasy matki, ktre zapomoc pocze
kablowych przekazyway sygnay dorepetytorw nazewntrznych pomostach
nawigacyjnych, usytuowanych wwieach dowodzenia, sterwkach oraz kabinach nawigacyjnych, atake wpomieszczeniach maszyn sterowych.
Wcentralach awaryjnych zlokalizowano tablice rozdzielcze awaryjnego zalewania komr amunicyjnych, zprzecznikami umoliwiajcymi selektywne
otwieranie zaworw systemu napeniania ich wod zaburtow. Wyposaenie rezerwowych stanowisk kierowania
okrtem stanowiy: telegrafy maszynowe oraz repetytory yrokompasu ikoa
sterowe. Dziki nim moliwe byo prowadzenie ruchu jednostki wprzypadku
zniszczenia lub uszkodzenia zewntrznych pomostw nawigacyjnych oraz
braku moliwoci sterowania zwntrza
pomieszcze maszyn sterowych.
Centrala awaryjna North Carolina. Napierwszym planie yrokompas matka, zlewej tablica
zalewania komr amunicyjnych okrtu.
z kolei zoone z druyn. Najliczniejszy spord wszystkich by dzia artyleryjski28 tworzony przez 10 oddziaw. Dzia ten odpowiada zagotowo
bojow praktycznie caego uzbrojenia
pancernikw, a take obserwacj powietrzn, kierowanie ogniem, systemy
radiolokacji oraz pokadowe lotnictwo
obserwacyjne. Dowdc dziau by oficer wstopniu komandora porucznika,
ktry by odpowiedzialny take zakoordynacj wicze iszkolenia artyleryjskiego. Jego dziaanie wspomagao biuro artyleryjskie gromadzce informacje
dotyczce stanu technicznego, obsugi iremontw uzbrojenia okrtw. Pomieszczenia biur dowdcw artylerii
zlokalizowane byy napokadach drugich okrtw zawieami Nr2 artylerii
gwnej. Dziay nawigacyjne pancerni-
kw odpowiedzialne byy zaprowadzenie nawigacji oraz biece kierowanie

okrtem. Ich dowdcy penili funkcje
gwnych nawigatorw pancernikw.
Dzia mechaniczny okrtw zajmowa si obsug siowni oraz okrtowych urzdze i mechanizmw pomocniczych, wcznie zurzdzeniami
isystemami elektrycznymi. Biura oficerw dziau mechanicznego znajdoway si napoziomach pokadw trzecich nalewych burtach jednostek obok
siowni Nr2. Dozada dziau oglnookrtowego naleay kontrola i likwidacja uszkodze, obsuga warsztatw
izakadw usugowych obsugujcych
28. Podczas pniejszych dziaa bojowych jego
liczebno sigaa poowy zaogi okrtw, osigajc
przykadowo naNorth Carolina liczb 59oficerw
oraz 1182podoficerw imarynarzy.
Kancelaria zastpcy dowdcy North Carolina ds.wykonawczych.
Zaogi iwyposaenie socjalne
Zgodnie z zaoeniami projektowymi zaogi Pancernikw 1937 miay liczy po108oficerw i1772podoficerw imarynarzy. Przewidywano take
zaokrtowanie liczcego do100onierzy oddziau piechoty morskiej. Obydwa okrty byy ponadto przystosowane dopenienia roli jednostek flagowych
zespow taktycznych floty wzwizku
zczym otrzymay dodatkowe pomieszczenia admiralskie, atake pomieszczenia dla zakwaterowania oficerw oraz
podoficerw imarynarzy sztabowych.
Zaogi pancernikw podzielone byy
naosiem dziaw, skadajcych si zoddziaw (cznie byo ich21), ktre byy
39
Podzia organizacyjny zaogi North Carolina

Dzia
Artyleryjski
Oddzia
1
2
3
4
5
6
7
F
Nawigacyjny
Mechaniczny
Oglnookrtowy
Medyczny
Zaopatrzenia
cznoci
Wykonawczy
I
V
N
PF
PA
E
A
R
H
S
C
EX
X
Zadania
Obsuga wiey artylerii gwnej 406 mm Nr1
Obsuga dziaek przeciwlotniczych 28mm
Obsuga dzia uniwersalnych 127mm prawa burta
Obsuga dzia uniwersalnych 127mm lewa burta
Obsuga wielkokalibrowych karabinw maszynowych 12,7mm wtym okrtowy pododdzia
piechoty morskiej
Kontrola ikierowanie ognia, amunicja ibro osobista zaogi (pistolety ikarabiny), obsuga katapult
wodnosamolotw
Obsuga centrali bojowych, obserwacja, obsuga stacji radiolokacyjnych
Obserwacyjne lotnictwo pokadowe
Prowadzenie nawigacji oraz biece kierowanie okrtem
Obsuga siowni Nr1 i Nr2
Obsuga siowni Nr3 i Nr4
Obsuga urzdze isystemw elektrycznych
Obsuga urzdze imechanizmw pomocniczych
Kontrola ilikwidacja uszkodze, obsuga warsztatw oglnookrtowych iremontowych, obsuga
zakadw usugowych (fryzjerskich, krawieckich, szewskich, pralni, fotograficznych, itp.),
orkiestra okrtowa itrbacze
Obsuga okrtowego kompleksu medycznego oraz bojowych stanowisk
zaopatrzenia medycznego
Obsuga gastronomiczna (kucharze, piekarze, stewardzi, mesowi, itp.), zaopatrzenie okrtu
iaprowizacja zaogi, rozliczenia finansowe (realizacja patnoci, wynagrodzenie zaogi), obsuga
magazynw okrtowych
Obsuga biura dowdcy okrtu (archiwum, korespondencja, itp.) obsuga radiostacji, drukarni,
sygnalizacja
Obsuga biura zastpcy dowdcy okrtu ds.wykonawczych (archiwum personalne), andarmeria
okrtowa
Marynarze noworekrutowani ioczekujcy naprzydzia subowy.
zaog. Wjego skadzie znajdowali si

take czonkowie orkiestry okrtowej
i trbacze. Dzia medyczny odpowiada za okrtowy kompleks leczniczy,
a w warunkach alarmw bojowego
iprzeciwlotniczego obsadza take wyznaczone poza szpitalem stanowiska
Jeden zkubrykw zaogowych North Carolina.
zaopatrzenia medycznego. Dzia zaopatrzenia zajmowa si obsug gastronomiczn, aprowizacj zaogi, wszelkim
zaopatrzeniem imagazynami jednostki
oraz okrtowymi rozliczeniami finansowymi. Marynarze zdziau cznoci zajmowali si szerokim zakresem obsugi
biura dowdcy oraz obsug radiostacji,

drukarni isygnalizacj. Ostatni zdziaw wykonawczy obsugiwa biuro
zastpcy dowdcy pancernika ds.wykonawczych. Wjego skadzie znajdowali si rwnie andarmi wojskowi, atake marynarze nowo wcieleni dosuby
oraz oczekujcy naprzydzia subowy.
Oficerowie wykonawczy mieli swe biura we wasnych kabinach, natomiast
ich biura administracyjne zlokalizowane byy wrodkowych czciach nadbudwek pokadowych okrtw. Obsug biura zastpcy dowdcy pancernika
ds.wykonawczych stanowi podoficer
penicy funkcj starszego pisarza, 6pisarzy oraz 3marynarzy. Doich zada
naleao przygotowywanie dokumentacji okrtowej oraz prowadzenie archiwum personalnego iadministracyjnego.
Zaokrtowani napancernikach typu
North Carolina onierze pododdziaw piechoty morskiej29 wchodzili
wskad 7-ych Oddziaw, Dziaw Ar29. Wtoku suby North Carolina liczy on zwykle 2oficerw oraz okoo 85podoficerw iszeregowych.
40
tyleryjskich obsugujc maokalibrow artyleri przeciwlotnicz okrtw.

Ich czonkowie byli ponadto wyszkoleni doprowadzenia dziaa bojowych
naldzie, take wramach okrtowych
pododdziaw desantowych oraz ochrony pancernikw podczas ich postojw
wportach. Oprcz wykonywania tych
zada prowadzili obserwacj, pomagali przy konserwacji broni osobistej zag
okrtowych, penili sub ordynansw
dowdcw pancernikw i ich zastpcw ds.wykonawczych oraz ochraniali
areszty okrtowe.
Typowy dzie zaogi pancernika rozpoczyna si pobudk o05:45, poktrej marynarze mieli czas natoalet osobist, ubieranie si oraz porzdkowanie
iuprztanie posa. Koje byy nastpnie
podwieszane skonie tak, aby dla uatwienia komunikacji zwikszy odstpy pomidzy ich rzdami. O07:00 zaogi spoyway niadanie, po ktrym
o07:55 rozpoczynay si zbirki oddziaw, api minut pniej apel. Najego
pocztku dowdcy druyn meldowali dowdcom oddziaw stan swojego
pododdziau (liczb obecnych, nieobecnych, chorych, itp.), ktrzy skadali meldunki dowdcom dziaw okrtowych.
Ci zkolei spotykali si zzastpc dowdcy ds.wykonawczych, ktry pozameldowaniu stawia zadania dla zaogi
pancernika nadany dzie. Poczwszy
od08:30 marynarze realizowali postawione im zadania oraz rutynowe dziaania wynikajce z potrzeb eksploatacyjnych okrtu. O godzinie 12:00
zaoga okrtu spoywaa obiad, poczym
od13:00 do16:30 kontynuowaa prac.
Pokolacji o17:00 marynarze mieli czas
wolny, ktry mogli wykorzysta nazajcia wasne, gry towarzyskie izajcia
sportowe, atake ogldanie filmw wywietlanych wmesach lub wsprzyjajcych warunkach operacyjnych iatmosferycznych take napokadach okrtw.
Rutynowy dzie koczy si o 21:45,
kiedy to gaszono wiata w pomieszczeniach zaogowych. Wdziaania wynikajce zrutynowego porzdku dnia
wpisyway si zadania wynikajce zkoniecznoci penienia suby wachtowej
przez cztery wachty, ktre zmieniay si
ogodzinach: 04:00, 08:00, 12:00, 16:00,
20:00 i24:00. Dziaania porzdku dnia
mogy by wkadej chwili przerywane
przez alarmy bojowe ipowietrzne oraz
zmieniane podczas bunkrowania wmorzu zarwno wasnego okrtu, jak itowarzyszcych mu niszczycieli eskorty.
Podobnie jak inne amerykaskie
okrty liniowe, Pancerniki 1937 zapewniay zaogom doskonae jak
Gwny kambuz zaogi szeregowej North Carolina. Wtle barbeta wiey dzia artylerii gwnej
Nr3.
naowe czasy warunki socjalno-bytowe30, cojak uwaano przyczyniao si

dopodniesienia sprawnoci dziaania
oraz morale. Pomieszczenia wewntrzne jak nawarunki jednostek wojennych
byy wic stosunkowo przestrzenne
idobrze wentylowane. Taki sposb ich
projektowania wynika zrozszerzenia
naokrty wojenne przepisw ustawy
autorstwa senatora Roberta M.LaFollette Jra z1926 roku dotyczcych warunkw bytowych zag statkw handlowych pywajcych pod bander
Stanw Zjednoczonych. Wntrza pomieszcze zaogowych, nie posiadajcych dostpu dowiata dziennego,
byy wyposaone wsztuczne owietlenie iwentylacj wymuszon. Poniewa
wikszo pomieszcze zaogowych
nie posiadaa klimatyzacji, o ile byo
moliwe dowdcy zezwalali zwykle
marynarzom naspanie napokadach

zewntrznych okrtw.
W rufowych czciach pokadw
drugich przed tylnymi wieami artylerii gwnej zlokalizowane byy
gwne kambuzy okrtowe przygotowujce posiki dla szeregowych zag
pancernikw. Z tyu i dookoa tych
wie usytuowano mesy zaogowe.
Marynarze jedli cznie womiu mesach gdzie stoy iawki byy rozkadane na czas spoywania posikw,
poktrych podwieszano je naspecjalnych uchwytach. Podawaniem dostow marynarskich zajmowao si
okoo 100mesowych. Pomidzy kambuzami i mesami usytuowano zmy30. Wlatach dwudziestych itrzydziestych ubiegego wieku pancerniki amerykaskie byy uwaane zaokrty wojenne onajwyszym standardzie socjalno-bytowym nawiecie
Jedna zmes zaogowych North Carolina. Na pierwszym planie bufet dowydawania posikw.

41
Sala operacyjna stanowica wyposaenie szpitala okrtowego Pancernikw 1937.

walnie naczy, atake pomieszczenia

przygotowywania jarzyn i owocw.
Wdalszych, rufowych czciach pokadw drugich zlokalizowane byy
pomieszczenia usugowe zzakadami
fryzjerskimi oraz kantyny.
Pomieszczenia mieszkalne szeregowych czonkw zaogi Pancernikw
1937 zlokalizowane byy wprzewaajcej czci naich pokadach trzecich przy
czym marynarze spali cznie w28kubrykach. Czonkowie poszczeglnych
dziaw okrtowych kwaterowali, oile
byo to moliwe, w tych samych pomieszczeniach. onierze piechoty morskiej rozlokowani byli w rodkowych
czciach pokadw drugich pancernikw, przy czym swe kubryki dzielili zmarynarzami okrtowych dziaw
cznoci oraz medycznego. Kubryki
mesowych istewardw zlokalizowane
zostay wczciach dziobowych pokadw trzecich jednostek przed poprzecznymi grodziami pancernymi. Byy one
dostpne poprzez wejcia napoziomie
pokadu drugiego dziki czemu uniknito wykonania otworw wejciowych
wgrodziach pancernych okrtw. Koje
zaogi szeregowej pancernikw usytuowane byy cztero- (nacopozwalaa dua wysoko pokadw wewntrznych) lub trzypoziomowo, aswe rzeczy
osobiste imundury szeregowi czonkowie zag trzymali wprzydzielonych im
szafkach. Marynarze ionierze piechoty morskiej mogli korzysta zoglnodostpnych pomieszcze sanitarnych,
wktrych znajdoway si prysznice oraz
sauny, atake pomieszcze dogier irekreacji, rwnie fizycznej (siownie).
Wrufowych czciach pokadw trzecich usytuowano zaogowe zakady
42
usugowe taki jak: pralnie, pracownie

krawieckie iwarsztaty szewskie, drukarnie, atake areszty okrtowe.
Kabiny podoficerw i chorych
pancernikw znajdoway si na rdokrciach pokadw drugich okrtw
zawieami Nr2 artylerii gwnej. Przynalene podoficerom mesy ipentry zlokalizowane byy na lewych burtach
przylegajc do pomieszcze szpitali
okrtowych. Zewzgldu naszczupo
miejsca cz kabin chorych zostao
usytuowanych przed wieami Nr1 artylerii gwnej pancernikw napoziomach midzypokadw ipokadw drugich. Pentry imesy chorych zostay
usytuowane na poziomach pokadw
drugich pomidzy dziobowymi wieami
artylerii gwnej.
Pomieszczenia oficerskie byy usytuowano gwnie w prawoburtowych
Kambuz oficerski naNorth Carolina.
czciach dziobowych pokadw drugich okrtw wobrbie wie Nr2 artylerii gwnej wrejonach, ktre argonowo zwano Officers Country. Modsi
oficerowie spali wkabinach dwuosobowych, astarsi mieli doswej dyspozycji
jednoosobowe. Mesy ipentry oficerskie
usytuowano wnadbudwkach pokadu
gwnego, apod nimi wczciach kadubowych znajdoway si kambuzy. Posiki wmesach oficerskich podawali stewardzi, bdcy podobnie jak mesowi
zwykle ciemnoskrymi. Najstarsi rang
oficerowie pancernikw zajmowali pomieszczenia usytuowane wprzednich
nadbudwkach okrtw. Jak ju wspomniano, rodkowe ich poziomy zajmoway pomieszczenia admiralskie, tj.kabiny ipomieszczenia reprezentacyjne,
atake kabina starszych oficerw sztabowych. Najnisze poziomy nadbudwek przednich zajmoway pomieszczenia dowdcw okrtw. Skaday
si nanie salony rozcigajce si przez
ca szeroko nadbudwek, ktre suyy jednoczenie jako biura imiejsca
konferencji oficerw sztabowych pancernikw, atake jadalnie dowdcw.
Z przodw salonw usytuowano wydzielone sypialnie zazienkami ipentrami. Napoziomach kabin dowdcw
znajdoway si rwnie kabiny gwnych nawigatorw oraz dowdcw artylerii pancernikw.
Zaogi Pancernikw 1937 miay
dodyspozycji biblioteki, ktrych opiekunami byli kapelani okrtowi oraz stoiska zpras, kantory bankowe ipoczt.
Napokadach okrtw znajdoway si
sklepy, pijalnie napojw, anawet lodziarnie. Jednostki wyposaono take
wradiowzy, adrukarnie oprcz drukowania niezbdnych dokumentw wyFot. Jarosaw Palasek
daway take codzienne gazety ibiuletyny informacyjne. czno pomidzy

pomieszczeniami subowymi, mesami, kubrykami i kabinami zapewniao ponad 200telefonw. Wkantynach
marynarze mogli nabywa sodycze
ipapierosy oraz rne napoje (jednak
tylko bezalkoholowe) wcznie zCoca
Col. W sprzyjajcych warunkach atmosferycznych oraz owietleniowych
marynarze mogli oglda filmy nademotowalnych ekranach ustawianych
narufowych pokadach okrtw, przy
czym usytuowane wnadbudwkach rufowych projektory rzucay nanie obraz
poprzez ukady specjalne soczewek.
Pancerniki 1937 otrzymay kompleksy medyczne wyposaone zgodnie
znajwyszymi wczesnymi standardami leczenia. Zostay one usytuowane
nalewych burtach dziobowych czci
pokadw drugich w okolicach nadbudwki iwiey dowodzenia. Wskad
szpitali okrtowych wchodziy sale operacyjne zeluzami septycznymi pomieszczeniami przebieralni personelu
chirurgicznego oraz gabinety zabiegowe, izby chorych iizolatki zczterema
kami. Znajdoway si tu ponadto gabinety dentystyczne zdwoma fotelami,
atake apteki zpunktami wydawania
lekw.
Kambuzy pancernikw typu North

Carolina zostay dobrze wyposaone
iprzystosowane doserwowania zaogom do6tys. posikw dziennie. Przygotowywao je 36 kucharzy, piekarzy
i rzenikw. Suba zaogi kuchennej
odbywaa si w cyklu zmian trzymiesicznych. Magazyny prowiantowe
okrtw zlokalizowane byy wczciach
rufowych pokadw trzecich zatylnymi wieami ich artylerii gwnej. Wynoszca ~227 m3 pojemno chodni
prowiantowych pozwalaa namagazynowanie zapasw na90-cio dniowe rejsy pancernikw. Cztery pomieszczenia
chodni misnych zajmoway ca szeroko kadubw przylegajc dotylnych
grodzi pancernych okrtw. Za nimi
zlokalizowano rozmraalnie, doktrych
przylegay usytuowane wkierunku burt
chodnie nawarzywa iowoce. Ostatni,
wkierunku rufy cz magazynu prowiantowego zajmoway maszynownie
chodnicze, wktrej usytuowane byy
take maszyny dowytwarzania lodu.
MODERNIZACJE OKRTW
Pierwsze modernizacje pancernikw typu North Carolina musiay zosta

przeprowadzone tu powprowadzeniu
okrtw dosuby, tj.jeszcze wokresie
ich prb stoczniowych. Zmiany te byy
zwizane zewspomnianymi wczeniej

nadmiernymi drganiami wzdunymi powstajcymi wobrbie pdnikw
obydwu jednostek. Podczas pierwszych
prb morskich pancernika North Carolina niespodziewany wzrost drga
wzdunych generowanych przez jego
ukad napdowy poosigniciu prdkoci okoo 25wzw, przy przekroczeniu
mocy maszyn 70000KM spowodowa
konieczno rezygnacji zdalszej realizacji programu prb. rdem drga
byy ruby napdowe, zktrych przenosiy si one nausztywnienia oysk linii waw, przekadnie redukcyjne iturbiny gwne. Skutkiem wibracji byy
wszczeglnoci zakcenia wpracy rufowego dalocelownika artylerii gwnej
comiao znaczenie dla celnoci strzelania dzia kalibru 406mm, atake nadmierne drgania rurocigw wobrbie
siowni. Drgania wystpoway ju przy
prdkoci 17wzw inasilay si wraz
zprzekroczeniem przez okrt prdkoci
23wzw. Tego rodzaju problemy pojawiy si take podczas pierwszych prb
morskich pancernika Washington, przy
czym wjego przypadku osigay wartoci maksymalne poprzekroczeniu mocy
100000KM iprdkoci 27wzw.
W maju 1941 roku North Carolina przeszed szereg testw, ktrych ce-
Dane taktyczno-techniczne Pancernikw 1937 powejciu dosuby*

wyporno:
- standardowa (lekka)
- pena
wymiary:
- dugo cak./naKLW
- szeroko cak./naKLW
- zanurzenie rednie/maks.
moc maszyn:
- projektowa
- maksymalna
prdko maksymalna:
zasig projektowany:
uzbrojenie:
pancerz:
zaoga:
*
North Carolina (BB-55)
Washington (BB-56)
36600ton
44800ton
(34708ton)**
44377ton
222,11 m/217,51 m
33,03 m/31,85 m
9,64 m/10,82 m
222,25 m/217,53 m
33,03 m/31,85 m
9,67 m/10,59 m***
115000KM
121000KM
28,0w;
15000Mm przy 15w;
9dzia 406mm L/45 (3xIII);
20dzia 127mm L/38 (10xII);
16dziaek przeciwlotniczych 28mm L/75 (4xIV);
12przeciwlotniczych karabinw maszynowych 12,7mm (12xI).
pas burtowy: 305mm;
pokady pancerne wosi symetrii okrtu: 37/127/16mm;
pokady pancerne przy burtach okrtu: 37/140/19mm;
wiee artylerii gwnej 406/249/300/178mm;
wiea dowodzenia: 373/406/178/99mm;
rura komunikacyjna: 356mm
108oficerw oraz 1772podoficerw imarynarzy
100onierzy piechoty morskiej
Wg GarzkeW.H., DulinR.O. United States Battleships, 1935-1992.
**
Wdniu 2lutego 1941 roku.
***
Przy wypornoci 42329ton.
43
Zewntrzne usztywnienia konstrukcji wsporczej

rufowego dalocelownika artylerii gwnej North
Carolina majce eliminowa nadmierne jego
drgania generowane przez ukad napdowy
okrtu, zamontowane pod koniec 1941 r.

lem byo okrelenie przyczyn powstawania tych nadmiernych drga. Podobne

testy przeprowadzono na Washington
wkolejnym miesicu. Przed kolejnymi
prbami przeprowadzonymi wczerwcu tego samego roku dokonano zmiany pierwotnej konfiguracji rub napdowych North Carolina, montujc
trzyskrzydowe ruby na waach wewntrznych, aruby czteroskrzydowe
na waach zewntrznych. Dokonano
przy tym skrcenia skrzyde pdnikw
trzyskrzydowych dorednicy 4,994m.
Oprcz tego zamontowano dodatkowe
usztywnienia fundamentw przekadni redukcyjnych oraz turbin gwnych,
zmieniono hydrodynamiczny ksztat
skegw oraz wspornikw waw rubowych. Wikszo projektw wykonawczych dla tych zmian opracowaa Philadelphia Navy Yard.
Wlipcu 1941 roku zwoano konferencj majc nacelu okrelenie zarwno
rde drga jak irodkw majcych
je wyeliminowa. Uczestniczyli wniej
przedstawiciele Biura Okrtw, Basenu
Modelowego im.Davida Taylora zBethesda, wstanie Maryland oraz stoczni
marynarki zFiladelfii. Zanajwaniejsze
przyczyny zjawiska uznano niewaciwe dobranie rub napdowych jednostek, nieodpowiedni ksztat podwodzia
wrufowej czci ich kadubw oraz rn dugo linii waw napdowych,
ktre zkoniecznoci zostay rozoone
niesymetrycznie wzgldem wzdunej
osi okrtw. Wrd konkluzji konferencji znalaza si konieczno zwikszenia liczby skrzyde pdnikw jednostek
tak, aby zmieni czstotliwo drga ge-
44
nerowanych przez ukad napdowy. Zalecono przy tym, aby ruby nawaach
wewntrznych byy picioskrzydowe,
a na zewntrznych czteroskrzydowe.
Zwykonanych analiz wynikao, edziki temu zakres drga teoretycznie powinien zosta odsunity odczstotliwoci
drga rezonansowych elementw konstrukcji okrtw.
Dosierpnia 1941 roku, kiedy toformalnie zakoczono prace wyposaeniowe, North Carolina otrzyma obydwa dalocelowniki artylerii gwnej
Mk38, komplet czterech dalocelownikw artylerii uniwersalnej Mk37 oraz
stacj radiolokacyjn dozoru przestrzeni powietrznej CXAM-1 zanten
na maszcie kolumnowym usytuowanym wtylnej czci topowej platformy
wiey kontroli ognia. Okrt zosta pomalowany zgodnie zewzorem kamuflau Schemat12.
Ze wzgldu na zamiar szybkiego
wprowadzenia do suby pierwszego
znowych pancernikw, wtym samym
miesicu kiedy zakoczono wyposaenie North Carolina rozpoczto prby
jego artylerii. Wtej sytuacji testy majce
nacelu ograniczenie drga generowanych wukadzie napdowym okrtw
kontynuowano naWashington. Wcigu
kolejnych miesicy prb stoczniowych,
podczas ktrych jednostka wielokrotnie
wychodzia wmorze iwracaa dostoczni, zmieniano konfiguracje jej pdnikw
montujc z pocztkiem grudnia 1941
roku ruby picioskrzydowe na waach wewntrznych iczteroskrzydowe
nazewntrznych. Dziki temu drgania,
ktrych rdem by ukad napdowy
Washington ograniczono dowielkoci
tolerowalnych przy prdkociach mniejszych ni 23 wzy, chocia okazay
si one wiksze powyej tej prdkoci.
Efektem prb byo zdeterminowanie
redniej prdkoci operacyjnej pancernikw typu North Carolina na20wzw. Skuteczne ograniczenie drga powyej tej prdkoci wymagao bowiem
zmiany konfiguracji kaduba. Nie byo
to moliwe zarwno zewzgldu naszacowany wysoki koszt niezbdnej modernizacji, jak te konieczno szybkiego
doprowadzenia okrtw dozadowalajcej gotowoci bojowej31.
Obserwowane od pocztku wojny
wEuropie zagroenie jakie stworzyo
lotnictwo pokazao, ejednym zgwnych przeciwnikw jednostek pywajcych we wspczesnej wojnie morskiej sta si samolot. Natym tle jasno
uwidoczniy si niedostatki maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej amerykaskich okrtw wojennych. Sta-
nowice ich uzbrojenie rodzimej

konstrukcji dziaka kalibru 28mm okazyway si zawodne, aich moliwoci
zwalczania nowoczesnego lotnictwa
morskiego problematyczne. Przeciwlotnicze karabiny maszynowe 12,7mm
Browning byy dotego celu niemal zupenie nieprzydatne. Nadugo przed japoskim atakiem naPearl Harbor Biuro
Uzbrojenia Marynarki Stanw Zjednoczonych rozpoczo wic poszukiwania innych konstrukcji artylerii maokalibrowej, ktra speniaaby wymagania
wspczesnego pola walki. Wybr pad
na szwedzkie dziaka kalibru 40 mm
Bofors oraz szwajcarskie 20mm Oerlikon. Ju latem 1941 roku zdecydowano
przy tym oprzezbrojeniu maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej pancernikw North Carolina wdziaka tych kalibrw wmaksymalnie krtkim czasie,
tj.kiedy tylko bdzie to moliwe. Pierwszy dowdca lidera typu ju w okresie prb morskich pancernika postulowa np. jak najszybsze uzbrojenie swego
okrtu w 100dziaek kalibru 20mm!
Wczasie dziaa wojennych konfiguracje artylerii maokalibrowej pancernikw typu North Carolina, podobnie jak
innych okrtw liniowych ulegay czstym zamianom. Dotyczyoto wszczeglnoci dziaek najmniejszego kalibru,
ktre montowano idemontowano wzalenoci odzada jakie mia aktualnie
wykonywa okrt. Dokonywano tego
podczas krtkich postojw wbazach,
zwykle z inicjatywy dowdcw pancernikw, czsto bez wykonywania jakiejkolwiek dokumentacji projektowej.
Znacznie cisze, poczwrne stanowiska dziaek kalibru 40mm Bofors byy
zwykle montowane wramach okresowych przegldw okrtw prowadzonych wstoczniach marynarki. Najpierw
zastpowano nimi przy tym zwykle istniejce poczwrne stanowiska dziaek
kalibru 28mm, pniej dodawano kolejne stanowiska winnych miejscach.
Byy one przewanie bardziej naraone napodmuchy dzia duych kalibrw
oraz wpyw warunkw atmosferycznych, a take znacznie mniej dogodne z punktu widzenia zaopatrywania
wamunicj.
Pierwszym wzmocnieniem maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej pancernikw typu North Carolina miao by
dodatkowe poczwrne stanowisko dziaek kalibru 28mm usytuowane napo-
31. Wpraktyce wojennej nie forsowano prdkoci cigej pancernikw typu North Carolina powyej 23wzw zwyjtkiem krtkich okresw wynikajcych zistotnych wzgldw operacyjnych.
North Carolina nafotografii lotniczej zkwietnia 1942 roku.

Poczwszy odkoca poprzedniego roku jego maokalibrowa
artyleria przeciwlotnicza bya sukcesywnie wzmacniana
dziakami kalibru 20mm L/70 Oerlikon.
45
Zesp trzech pojedynczych stanowisk dziaek przeciwlotniczych kalibru 20mm L/70 Oerlikon
nalewej burcie czci rufowej North Carolina.
kadzie grnym pomostu nawigacyjnego

wmiejscu zdemontowanego dalmierza
pomocniczego. Dodatkowe dwa stanowiska tych dziaek zamierzano zamontowa obok wysokich podstaw dalocelownikw artylerii uniwersalnej tu
zaprzednim kominami pouprzednim
demontau zamontowanych tam reflektorw. Zamiarw takiego wzmocnienia maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej North Carolina nigdy jednak
nie zrealizowano. Zamiast tego, bdc
przy tym wdalszym cigu uzbrojonym
w kompletny zestaw dziaek kalibru

28mm oraz karabinw maszynowych
12,7mm, podczas postoju wNew York
Navy Yard wlistopadzie-grudniu 1941
roku okrt otrzyma pierwsze, pojedyncze stanowiska dziaek przeciwlotniczych kalibru 20mm Oerlikon. Usytuowano je poobu burtach napokadzie
gwnym obok wiey artylerii gwnej Nr2 iwtylnej czci nadbudwki,
wprzedniej czci pokadu nadbudwki zawie dowodzenia oraz wmiejscu
dalmierza zdjtego zdachu pomostu na-
wigacyjnego. Podczas tego samego postoju, dla dalszego zniwelowania wpywu drga generowanych przez ukad
napdowy nasystem kierowania ikontroli ognia artylerii gwnej, rufow
wie dalocelownika artylerii gwnej
pancernika usztywniono dodatkowo
masywnymi wzwkami biegncymi
ku podstawie tylnego komina.
Wybuch wojny zJaponi sta si impulsem doprzeprowadzenia pierwszych
zmian w wyposaeniu okrtw, ktre
dokonane wgrudniu 1941 roku sprowadzay si do usunicia materiaw
zbdnych iatwopalnych wcelu przygotowania jednostek doudziau wdziaaniach bojowych. Wrd rnorodnych
elementw znalazy si: zbdne odzie
okrtowe, zapasowe kotwice, pcienne tenty, drewniane trapy, wyposaenie
kabin: zbdne koje, kanapy, stoy, drzwi
iszafy oraz zasony okienne iwykadziny podogowe. Zmes oficerskich oraz
kabin admiralskich, dowdcw okrtw
iich zastpcw ds.wykonawczych usunito dywany oraz porcelanowe zastawy
stoowe isrebrne sztuce. Kapelanowi
North Carolina udao si natomiast wyjedna pozostawienie ksiek biblioteki okrtowej jedynie drzwi zeszklanymi szybami szaf bibliotecznych zostay
zastpione metalowymi.
Napocztku 1942 roku, kiedy gotowo bojow uzyska Washington, maokalibrowa artyleria przeciwlotnicza
obydwu okrtw zostaa wzmocniona kolejnymi dziakami kalibru 20mm
North Carolina wdniu 03.06.1942r. Dalocelowniki artylerii gwnej okrtu Mk 38 wyposaono wradary Mk 3, aprzedni iburtowe dalocelowniki
artylerii uniwersalnej Mk 37 wradary Mk 4. Pancernik wkamuflau Schemat 12 Mod.
46
Washington wdniu 21sierpnia 1942 roku naredzie Nowego Jorku podczas przyjmowania wodnosamolotw obserwacyjnych Vought OS2U
Kingfisher. Widoczny wysoki wspornik anteny radaru narufowym dalocelowniku artylerii uniwersalnej Mk37.
Oerlikon. Podwa znich zostay zamontowane na dachach pomostw nawigacyjnych wmiejscu zdjtych dalmierzy, podwa kolejne wtylnych czciach
platform reflektorw obok przednich
kominw w miejscu zdjtych reflektorw (tym samym liczba reflektorw
914mm zostaa zmniejszona doczterech), atrzy nawiey artylerii gwnej
Nr3 wmiejscu zdjtego dalmierza. Kolejne dziaka usytuowano napokadach
gwnych wczciach dziobowych irufowych okrtw. Wtym czasie obydwa
pancerniki byy ju take wyposaone
wstacje radiolokacyjne wspomagajce
ich systemy kierowania ikontroli ognia.
Dalocelowniki Mk 38 artylerii gwnej otrzymay radary Mk3, przy czym
na Washington byy one wyposaone
w anteny Mod.1. Radary Mk 3 North
Carolina byy wyposaone wrne anteny: przedni wanten Mod.0, atylny
wMod.1. Potrzy (dziobowe iobydwa
burtowe) dalocelowniki Mk37 artylerii uniwersalnej obydwu okrtw wyposaono wewspomagajce stacje radiolokacyjne Mk4. Radarw tego typu nie
zamontowano wwczas natylnych da-
locelownikach Mk37 ich anteny przesaniayby bowiem w namiarach rufowych linie celowania usytuowanych
niewiele wyej, tylnych dalocelownikw

artylerii gwnej. Spord bogatej iloci
rodkw pywajcych North Carolina
Poczwrne stanowisko Mk2 dziaek przeciwlotniczych kalibru 40mm L/56 Bofors.

47
Stanowisko dalocelownika Mk 51 rufowych,

poczwrnie sprzonych dziaek przeciwlotniczych
kalibru 40mm Bofors North Carolina.

pozostawiono wwczas szalup motorow odugoci 12,19m; gig motorowy odugoci 10,67m; dwa motorowe
welboty odugociach po7,93m oraz
dwie odzie wiosowe o dugociach
po4,23m. Okrt pomalowano zgodnie
zewzorem kamuflau Schemat22.
Podczas przegldu Washington
wNew York Navy Yard wlipcu-sierpniu 1942 roku okrt otrzyma radar dozoru nawodnego SG. Jego anten usytuowano nawsporniku zamontowanym
na przedniej cianie wiey kontroli
ognia. Pooenie tobyo otyle niefortunne, euniemoliwiao pokrycie wycinka
przeszukiwanego akwenu zawie wkcie ~80o. Rufowy dalocelownik Mk37
artylerii uniwersalnej pancernika zosta
wwczas rwnie wyposaony wewspomagajc stacj radiolokacyjn Mk4. Jej
anten usytuowano przy tym nawysokim wsporniku tak, aby nie przesaniaa linii celowania tylnego dalocelownika artylerii gwnej. Nadachu pomostu
nawigacyjnego okrtu usytuowano odkryte stanowisko dowodzenia, ktre wyposaono woson przeciwodamkow.
Na rufowym kracu pokadu gwnego, poobydwu stronach dwigu lotniczego pancernik otrzyma dwa dodatkowe,
poczwrne stanowiska przeciwlotniczych dziaek kalibru 28mm. Pomidzy
tymi stanowiskami zamontowano suce doich kierowania dwa dalocelowniki
Mk49 (MkII). Dwa kolejne dalocelowniki tego typu usytuowano napokadzie sygnaowym zprzodu wiey kontroli ognia,
adwa nanadbudwce rufowej okrtu
obok wiey wsporczej tylnego dalocelownika artylerii gwnej.
48
Prowadzony od koca wrzenia

dopoowy listopada 1942 roku wPearl
Harbor Navy Yard remont North Carolina zwizany zusuwaniem uszkodze
potrafieniu wdniu 10wrzenia torped japoskiego okrtu podwodnego I-19
sta si okazj douzbrojenia pancernika
w10poczwrnych stanowisk Mk2 dziaek kalibru 40mm Boforsa zdalocelownikami kontroli ich ognia Mk51. Cztery
ztych stanowisk zamontowano wdotychczasowych miejscach poczwrnych
stanowisk dziaek kalibru 28mm, cztery
kolejne napokadzie gwnym poobydwu burtach przed i za nadbudwk, adwa ostatnie narufowym kracu
okrtu zakatapultami. Podczas tego
remontu zmieniono ponadto pooenie
165koi napoziomie pokadu trzeciego
wrejonie dziobu, wktrym istniao zagroenie uszkodzenia pomieszcze zaogowych wskutek potencjalnego trafienia torped. Zamontowano take
radar Mk4 natylnym dalocelowniku
Mk37 artylerii uniwersalnej. Podobnie
jak najednostce bliniaczej usytuowano go rwnie nawysokim wsporniku
zapobiegajcym przesanianiu linii celowania rufowego dalocelownika artylerii gwnej. Pancernik wyposaono
take wradar dozoru nawodnego SG
zanten nawsporniku usytuowanym
namaszcie kolumnowym anteny radaru dozoru powietrznego CXAM-1. Okrt
otrzyma malowanie zgodne zkamuflaem Schemat21.
Podczas postoju North Carolina
w stoczni marynarki w Pearl Harbor
wmarcu ikwietniu 1943 roku usunito uszkodzenia wau napdowego iruby okrtu oraz zamontowano cztery
kolejne stanowiska dziaek przeciwlot-
niczych kalibru 40mm (dwa zadalocelownikami Mk37 artylerii uniwersalnej

oraz dwa obok wiey rufowego dalocelownika Mk38artylerii gwnej) zdalocelownikami ich kierowania. Pancernik
otrzyma take drug stacj dozoru nawodnego SG, ktrej anten zamontowano namaszcie kolumnowym (gwnym)
usytuowanym za kominem rufowym.
Tylny dalocelownik artylerii gwnej
otrzyma wspomagajc stacj radiolokacyjn Mk8 nadalocelowniku przednim pozostawiono radar Mk3 zanten
Mod.0.
Przeprowadzony od koca maja
dokoca lipca 1943 roku wPearl Harbor Navy Yard przegld Washington by
okazj dodokonania cakowitej wymiany maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej okrtu. Zdemontowano wszystkie
sze stanowisk dziaek kalibru 28mm
montujc cznie pitnacie poczwrnych stanowisk dziaek kalibru 40mm.
Radar dozoru powietrznego CXAM-1
zastpiono stacj radiolokacyjn SK,
aanten radaru dozoru nawodnego SG
przeniesiono podobnie jak najednostce bliniaczej na wspornik zamontowany najej maszcie kolumnowym. Tylny dalocelownik Mk38 artylerii gwnej
otrzyma now wspomagajc stacj radiolokacyjn Mk8, podczas gdy dalocelownik przedni wdalszym cigu pozosta wyposaony wradar Mk3, przy
czym jego anten zmieniono naMod.0.
Wewrzeniu 1943 roku remontowany wPearl Harbor Navy Yard North Carolina zosta wyposaony wdodatkow
platform zoson przeciwodamkow
usytuowan wpoowie wysokoci wiey kontroli ognia napoziomie rezerwowego stanowiska dowodzenia, ktra to
Podwjne stanowisko Mk24 dziaek przeciwlotniczych kalibru 20mm L/70 Oerlikon.

Stanowica wyrnik North Carolina paraboliczna

antena radaru dozoru powietrznego SK-2, wktry
pancernik ten wyposaono podczas remontu
zakoczonego wewrzeniu 1944 roku.

platforma staa si kolejnym wyrnikiem wobec bliniaczego Washington.

Radionamiernik North Carolina przeniesiono wwczas donowej nadbudwki usytuowanej wtylnej czci pokadu
pomostu nawigacyjnego z kabin radionamierzania wjej wntrzu oraz anten nadachu. Pancernik wyposaono
w stacj radiolokacyjn dozoru przestrzeni powietrznej SK, ktra zastpia radar CXAM-1 oraz w drugi radar
Mk8 naprzednim dalocelowniku artylerii gwnej. Pozostawiono jako rezerwow dodatkow stacj radiolokacyjn
Mk3 wspomagajc system kierowania ogniem artylerii gwnej. Jej anten zamontowano na wsporniku usytuowanym naprzedniej cianie wiey
kontroli ognia. Maokalibrowa artyleria
przeciwlotnicza okrtu otrzymaa pitnaste, poczwrne stanowisko dziaek
kalibru 40mm nawiey Nr3 artylerii
gwnej kalibru 406mm. Jednostk pomalowano wwczas zgodnie zewzorem
18D kamuflau Schemat32.
Podczas remontu Washington przeprowadzonego wokresie odmarca dokwietnia 1944 roku wPuget Sound Navy Yard
wBremerton wstanie Waszyngton, dla
usunicia uszkodze dziobu pozderzeniu zpancernikiem Indiana (BB-58), dokonano zmiany jego radaru wspomagania kierowania ogniem przedniego
dalocelownika artylerii gwnej nastacj Mk8. Okrt otrzyma ponadto drug
stacj radiolokacyjn dozoru nawodnego
SG, ktrej anten usytuowano natylnym
maszcie kolumnowym. Zdjto usytuowany nadachu wiey dowodzenia dalmierz
docelw okrelania odlegoci odmiejsc
upadkw pociskw artylerii gwnej zastpujc go wykorzystywan wtej roli
wspomagajc stacj radiolokacyjn
Mk27. Zamontowano ponadto nowe stanowiska maokalibrowej artylerii prze-
ciwlotniczej kalibru 20mm, wtym jedno,

eksperymentalne czterodziakowe. Malowanie pancernika pozostao bez zmian
zgodne zeSchematem22. Pod koniec
postoju remontowego na Washington
przeprowadzono rwnie kolejne prby
zwizane zograniczeniem drga generowanych przez ukad napdowy okrtu. Mimo, ejednostka bya wyposaona
wruby napdowe oczterech skrzydach
nawaach zewntrznych ipicioskrzydowe nawewntrznych, araport przedstawicieli Basenu Modelowego im.
Davida Taylora stwierdza czciowe rozwizanie problemu, drgania powstajce
przy prdkociach od17 do20wzw
cigle byy uwaane zanadmierne.
W ramach kolejnego przegldu
North Carolina przeprowadzonego
odpocztku sierpnia dokoca wrzenia 1944 roku wPuget Sound Navy
Yard dokonano zmiany usytuowania
centrali bojowej okrtu. Dotychczasowa jej lokalizacja wpomieszczeniu nakresw artylerii gwnej napoziomie
drugiej platformy bya bowiem niedogodna ze wzgldu na nadmierne zagszczenie zarwno urzdzeniami, jak
iobsugujcymi jeoperatorami. Now
central bojow zlokalizowano natrzecim poziomie przedniej nadbudwki
wpomieszczeniu zajmowanym wczeniej przez central cznoci dowodzenia, ktre uprzednio wyposaono
Widok zpomostu nawigacyjnego nacz dziobow North Carolina. Zprawej antena radaru Mk27 wykorzystywanego dookrelania odlegoci
odmiejsc upadkw pociskw artylerii gwnej.
49
50
Fotografia Washington wykonana w dniu 26 kwietnia 1944 roku

po zakoczeniu remontu w Puget Sound Navy Yard w Bremerton.
Obydwa dalocelowniki jego artylerii gwnej miay ju wwczas radary
Mk8, awszystkie dalocelowniki artylerii uniwersalnej radary Mk4.

51
Inna zfotografii Washington wykonanych wdniu 26kwietnia 1944 roku wPuget

Sound. Dokoca suby okrt by wyposaony wradar dozoru powietrznego SK
zanten namaszcie przednim oraz nosi kamufla stopniowany Schemat22.

52
Podczas remontu w Puget Sound Navy Yard w Bremerton zakoczonego
we wrzeniu 1944 roku North Carolina otrzyma radar dozoru powietrznego
SK-2 zanten namaszcie przednim, adalocelowniki jego artylerii uniwersalnej
wyposaono wradary Mk12/22.
53
Washington w dniu 10 wrzenia 1945 roku po zakoczeniu

ostatniego wojennego przegldu w Puget Sound Navy Yard
wBremerton. Okrt podczas prby prdkoci, wktrej osign
27,3wza.
Konfiguracje maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej pancernika North Carolina*

Stan na:
Kwiecie 1941
Grudzie 1941
Czerwiec 1942
Listopad 1942
Czerwiec 1943
Listopad 1943
Marzec 1944
Listopad 1944
Kwiecie 1945
Czerwiec 1945
*
Dziaka
40mm
28mm
20mm
12,7mm
------40 (10 x IV)

56 (14 x IV)
60 (15 x IV)
60 (15 x IV)
60 (15 x IV)
60 (15 x IV)
60 (15 x IV)
16 (4 x IV)
16 (4 x IV)
16 (4 x IV)
---------------
--35 (35 x I)
40 (40 x I)*
40 (40 x I)
40 (40 x I)
46 (46 x I)
53 (53 x I)
48 (48 x I)
56 (8 x II, 40 x I)***
36 (8 x II, 20 x I)
12 (12 x I)
12 (12 x I)
28 (28 x I)
---------------
Wg Shoker R.S. USS North Carolina. WWII Battleship Memorial.
**
Wg FriedmanN. U.S.Battleships: An Illustrated Design History odIV.1942 r.
***
Wg Friedman N. U.S.Battleships: An Illustrated Design History.
wklimatyzacj iluzy wietlne. Dokonano take kolejnej modernizacji stacji radiolokacyjnych jednostki wymieniajc radar dozoru powietrznego SK
z du anten materacow na stacj SK-2 zanten paraboliczn. Radary Mk4 dalocelownikw kontroli ognia
artylerii uniwersalnej zastpiono nowymi radarami Mk12/22 zantenami
sprzonymi. Poniewa zesp anten
tych stacji by znacznie ciszy odanteny poprzedniego radaru, zrezygnowano zwysokiego wspornika natylnym
dalocelowniku Mk 37 North Carolina umieszczajc anteny bezporednio
najego dachu. Podobnie jak najednostce bliniaczej, usytuowany nadachu
wiey dowodzenia dalmierz wspomagajcy system kierowania ognia artylerii gwnej zastpiono stacj radiolokacyjn Mk27. Zlikwidowano ponadto
stanowisko zapasowej kotwicy na lewej burcie czci dziobowej pokadu
gwnego pancernika montujc wjego
miejscu kolejne dziako przeciwlotnicze kalibru 20mm. Podczas postoju dokowego okrtu najego wewntrznych
waach rubowych zamontowano czteroskrzydowe32 pdniki o rednicach
po4,674m oraz usunito uszkodzenia
wau napdowego Nr3.
Przed kocem 1944 roku rwnie

Washington otrzyma stacje radiolokacyjne Mk12/22 wspomagajce kierowanie ogniem artylerii uniwersalnej33. Inaczej jednak ni najednostce bliniaczej
natylnym dalocelowniku Mk37 pozostawiono poprzedni, wysoki ich wspornik coprzez pewien czas stanowio kolejny wyrnik obydwu okrtw.
Nastpny wojenny remont North Carolina mia miejsce wokresie odpocztkw maja dopoowy czerwca 1945
roku wPearl Harbor Navy Yard. Jego
zasadniczym celem byo usunicie
uszkodze dalocelownika Nr2 artylerii
uniwersalnej spowodowanych trafieniem pocisku 127mm jednego zwasnych okrtw wdniu 6kwietnia. Podczas tego postoju namaszcie gwnym
pancernika zamontowano jako pomocniczy radar dozoru powietrznego SR.
Dodatkowo, okrt otrzyma kolejn stacj dozoru powietrznego SCR-720,
ktrej anten przykryt kopu zamontowano na przednim kominie. Monta dodatkowych dziaek przeciwlotniczych kalibru 20mm wymaga min.
zdjcia dwch reflektorw 914 mm
usytuowanych napomocie zatylnymi
dalocelownikami Mk37 artylerii uniwersalnej.
Podczas przegldu pancernika Washington przeprowadzonego w Puget

Sound Navy Yard wBremerton wokresie odkoca czerwca dopoowy wrzenia 1945 roku okrt otrzyma radar
dozoru powietrznego SR zanten usytuowan naplatformie topowej masztu gwnego. Jego przedni dalocelownik artylerii gwnej zosta wyposaony
wnow wspomagajc stacj radiolokacyjn Mk13, podczas gdy natylnym
dalocelowniku Mk38 pozostawiono radar Mk8. Wczasie tego przegldu zlikwidowano take wysoki wspornik anten Mk 12/22 wspomagajcych stacji
radiolokacyjnych tylnego dalocelownika artylerii uniwersalnej Mk37. Dodatkowo, jednostka zostaa wyposaona
wsystem przeciwdziaania radioelektronicznego TDY, ktrego anteny zamontowano narejach pod platform topow
masztu kolumnowego usytuowanego
naprzedniej wiey kontroli ognia.
Zwikszanie potencjau bojowego pancernikw typu North Carolina zwizane
32. Wg Wiper Steve North Carolina Class Battleships okrt otrzyma wwczas na waach wewntrznych ruby picioskrzydowe.
33. Dostpne autorowi rda nie zawieraj precyzyjniejszych informacji oczasie imiejscu, wktrym radary te zostay zamontowane.
Konfiguracje maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej pancernika Washington*

Stan na:
Kwiecie 1941
Grudzie 1941
Sierpie 1942
Sierpie 1943
Kwiecie 1944
Sierpie 1945
Listopad 1945
*
Dziaka
40mm
28mm
20mm
12,7mm
------60 (15 x IV)

60 (15 x IV)
60 (15 x IV)
60 (15 x IV)
16 (4 x IV)
16 (4 x IV)
24 (6 x IV)**
---------
--20 (20 x I)
36 (36 x I)
64 (64 x I)
67 (1 x IV, 63 x I)
83 (1 x IV, 8 x II, 63 x I)***
63 (63 x I)
12 (12 x I)
12 (12 x I)
28 (28 x I)
---------
Wg GarzkeW.H., DulinR.O. United States Battleships, 1935-1992.
**
Wg Wiper S. North Carolina Class Battleships odVII.1942 r. 20 (5 x IV).
*** Wg
54
Friedman N. U.S.Battleships: An Illustrated Design History.
55
North Carolina wkocowej konfiguracji wyposaenia nafotografii

wykonanej wdniu 3czerwca 1946 roku.Fot. zbiory Artur D. Baker III
zwaszcza zradykalnym wzmacnianiem

maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej oraz zmontaem nowych systemw
kierowania ikontroli ognia spowodowao wzrost ich wypornoci penej. W1945
roku wyporno pena North Carolina
sigaa 46800ton ookoo 960ton wicej ni wewrzeniu 1941 roku. Wyporno pena Washington wsierpniu 1945
roku wynosia 45370ton. Obydwa okrty osigay prdko okoo 26,4wza
przy penej mocy maszyn ipenym obcieniu, cozgrubsza odpowiadao prdkoci 27,3wza dla projektowanej wypornoci 42100ton. Wzrost liczby dziaek
przeciwlotniczych spowodowa zkolei
zwikszenie liczebnoci zag obydwu
jednostek co wymagao przeksztacania wkubryki niektrych zich mes zaogowych. W1945 roku pancerniki byy
wyposaone w pomieszczenia umoliwiajce okrtowanie 144oficerw oraz
2195podoficerw imarynarzy. Podczas
kocowego okresu aktywnej suby
w1947 roku zaoga North Carolina liczya 135oficerw oraz 1639podoficerw imarynarzy, azaoga Washington
146oficerw oraz 1843podoficerw
imarynarzy.
LOSY KOCOWE
Zgodnie zforsowan wewczesnych

latach powojennych przez nowego Szefa Operacji Morskich admiraa Chestera
W. Nimitza koncepcj trzech flot czynnej, paktywnej idezaktywowanej obydwa pancerniki typu North Carolina znalazy si wdrugiej ztych grup okrtw
wojennych, tj.wrd jednostek pozostajcych wsubie, ale stanowicych rezerw34. Okrty floty paktywnej miay by
czciowo obsadzone zaogami, wpeni wyekwipowane wzaopatrzenie oraz
prowiant igotowe dodoczenia dofloty
czynnej natychmiast pouzupenieniu stanw osobowych. Rzeczywisto koca
lat czterdziestych ubiegego wieku okazaa si jednak daleka odoczekiwa Marynarki Stanw Zjednoczonych. Ani Kongres, ani amerykaska opinia publiczna
nie byy bowiem skonne ponosi olbrzy-
mich kosztw utrzymania trzech takich

flot. Zamiast nich wsubie miaa pozosta flota czynna, znacznie mniej przy
tym liczna ni oczekiwaa pierwotnie
Marynarka35. Zrezygnowano zutrzymywania floty paktywnej, aflota okrtw
dezaktywowanych miaa zosta okrojona
dowielkoci umoliwiajcych jej utrzymanie wramach przyznanych rodkw
budetowych.
Wdniu 27czerwca 1947 roku obydwa pancerniki typu North Carolina zostay wic wycofane z czynnej suby
iwcielone wskad atlantyckiej floty rezerwowej bazujcej wNaval Supply Depot w Bayonne w stanie New Jersey.
Okrty zostay ustawione wparze przy
nabrzeu (Washington przy kei, aNorth
Carolina odstrony basenu portowego)
izabezpieczone przed procesami korozyjnymi. Powierzchnie zewntrzne kadubw pomalowano oraz zaoono
ochrony katodowe, awich wntrzach
utrzymywano dokadnie 40% wilgotnoci. Stanowiska dzia przeciwlotniczych
40mm osonito aluminiowymi pkulami, awiee artylerii uniwersalnej elastycznymi osonami std argonowa
nazwa okrty wkokonie. Dziaa artylerii gwnej 406 mm oraz mechanizmy okrtowe zostay zabezpieczone smarami. Urzdzenia imechanizmy
okrtowe oraz linie rurocigw zostay oczyszczone, poddane przegldom
izabezpieczone cienk warstw pokrycia antykorozyjnego. Zdjto wyposaenie radioelektroniczne, cz urzdze
przenoszc na ld, cz pozostawiajc wpomieszczeniach wewntrznych
okrtw. Zbiorniki, zzy oraz niektre
pomieszczenia poniej linii wodnej wyposaono wurzdzenia alarmowe poziomu cieczy. Zabezpieczone czci
zamienne wraz zich ewidencjami pozostawiono wmagazynach okrtowych.
Przygotowanie okrtw dopostoju zajmowao odczterech doomiu miesicy,
przy czym du cz prac wykonyway ich zaogi. Podczas pobytu wrezerwie
nad pancernikami czuwali marynarze
Floty Rezerwowej, ktrzy je nadzoro-
wali, awrazie potrzeby konserwowali

iusuwali drobne uszkodzenia.
Chocia przez kolejne lata powojenne obydwa pancerniki pozostaway bezczynne, w poowie lat pidziesitych
ubiegego wieku przedmiotem analiz
stay si moliwoci ewentualnego ich
dalszego wykorzystania. Wdniu 26lipca 1954 roku Przewodniczcy Komisji
Charakterystyk Okrtw zapocztkowa
wstpne studia nad przebudow pancernikw typw North Carolina iSouth
Dakota tak, aby mogy osiga prdkoci zblione do31wzw. Dziki temu
byyby lepiej przystosowane dorealizacji zada wskadach wspczesnych zespow flot mogc wchodzi w skad
zespow szybkich lotniskowcw. Przeprowadzona uprzednio ocena pokazywaa bowiem, epancerniki tych dwch
typw wdalszym cigu mog by przydatne dodziaa operacyjnych nowoczesnej wojny morskiej pod kadym wzgldem zwyjtkiem osiganej prdkoci.
Poniewa ich artyleria gwna bya uwaana zaspeniajc znawizk wymagania, zaproponowano usunicie rufowych
wie dzia kalibru 406mm, azwolnion
wten sposb przestrze wntrza kadubw zamierzano wykorzysta domontau dodatkowych urzdze imechanizmw napdowych.
Przedstawiony w dniu 14 wrzenia
raport Biura Okrtw pokazywa, edla
osigania prdkoci 31wzw niezbdne jest wyposaenie kadego zpancernikw obydwu typw w urzdzenia
napdowe o cznej mocy na waach
sigajcej 240000KM. Gdyby zdecydowano si jednak nazmniejszenie ciaru jednostek poprzez demonta ich
burtowych pasw pancernych niezbdna dla osigania zaoonej prdkoci
34. cznie byo to6pancernikw (typw North
Carolina iSouth Dakota), 5lotniskowcw, 18krownikw, 36niszczycieli oraz szereg okrtw minowych ipatrolowych.
35. Pierwotnie miay to by: 4pancerniki (typu
Iowa), 26lotniskowcw, 28krownikw, 179niszczycieli i90okrtw podwodnych oraz odpowiednia liczba wspierajcych je jednostek pomocniczych.
Zapasy paliw iwody pancernikw typu North Carolina wkocowym okresie suby*
Rok
1945
1947
Medium
Paliwo cikie
Paliwo lekkie
Paliwo cikie
Paliwo lekkie
Woda kotowa
Woda pitna
* Wg GarzkeW.H., DulinR.O. United States Battleships, 1935-1992.
56
North Carolina
ton
maks. 7281
688
norm. 6695
688
417
618
Washington
ton
6502
697
norm. 6690 (maks. 7647)
688
417
618
Uzbrojenie
iwyposaenie
Dziobowe wiee dzia artylerii gwnej kalibru 406mm North Carolina.
moc maszyn mogaby by nisza ookoo 10%. Wkadym ztych przypadkw

okrty miayby by wyposaone wnapdy turboparowe oznacznie poprawionej
sprawnoci obiegu termodynamicznego. Gdyby jednak powstaa podemontau rufowych wie artylerii gwnej
przestrze wkadubach okazaa si zbyt
maa zamierzano wyposay pancerniki wdodatkowe, szczytowe turbiny gazowe wykorzystywane dla osigania
prdkoci maksymalnych, podczas gdy
pokrywanie obcie podstawowych
zapewniayby istniejce siownie turboparowe (ukad COSAG36). Wyprowadzenie zwikszonej mocy wymagaoby
nowych, wikszych rub napdowych,
ktrych monta pocignby konieczno zmiany pooenia imodernizacji
linii waw wcznie zich podparciami
oyskowymi. Niezbdne byyby take
zmiany konstrukcji skegw oraz wymiana urzdze sterowych wraz zich napdami. Zmianom musiayby ulec rwnie
ksztaty czci rufowych pancernikw
tak, aby zapewni odpowiedni przepyw
strug wody dorub izabezpieczy przed
generowaniem drga przez ukady napdowe zmodernizowanych okrtw.
Chocia wic projekt wydawa si

wykonalny technicznie koszt takiej
przebudowy kadego zokrtw typw
North Carolina iSouth Dakota zosta
oszacowany naokoo 40mln dolarw.
Zewzgldu wic nabrak racjonalnoci ekonomicznej wydatkowania takich rodkw zdalszych prac przygotowawczych do ich modernizacji dla
zwikszenia ich prdkoci zrezygnowano, zarzucajc take wszelkie prace
projektowe. Rwnie propozycje wykorzystania pancernikw doprzebudowy
na migowcowce desantowe wsparcia (LPH), albo szybkie zaopatrzeniowce (AOE) nie doczekay si nawet
przygotowania dorealizacji zewzgldu naznaczny stopie zoonoci oraz
prognozowany wysoki koszt37.
Przez kilka kolejnych lat obydwa
pancerniki typu North Carolina pozostaway bezczynnie wskadzie atlantyckiej floty rezerwowej zostajc skrelone zlisty floty wdniu 1czerwca 1960
roku. Lider typu, wdniu 6wrzenia nastpnego roku zosta przekazany wadzom macierzystego stanu izacumowany wWilmington wstanie Pnocna
Karolina gdzie od 29 kwietnia 1962
roku peni rol okrtu-muzeum. Washington wdniu 24maja 1961 roku zosta sprzedany nazom iwlipcu tego
roku rozpoczto jego zomowanie.
Dziaa artylerii gwnej
Podstawowymi wyrnikami dzia

kalibru 406mm L/45 Mk6 wstosunku
dopoprzednich armat Mk1/5 bya lejsza iprostsza konstrukcja oraz przystosowanie dostrzelania ciszymi pociskami przeciwpancernymi Mk8.
Zastosowane na pancernikach
typu North Carolina dziaa kalibru
406mm L/45 Mk6 miay dugo cakowit 18694mm ibez zamka wayy po 97,23 tony. Ich lufy byy wykonane jako osadzone skurczowo jedna
nadrugiej tuleje, dziki czemu mogy
by wymieniane w przypadku zuycia. Dugo przewodw luf wynosia 18166mm (tj.44,7kalibrw), aich
rednice zewntrzne 1168mm przy komorze nabojowej oraz 597 mm przy
wylocie. Wewntrzne powierzchnie
przewodw lufowych byy chromo36. COSAG COmbined Steam And Gas (turbine)
37. Wg Scarpaci Wayne US Battleships 19411963 an Illustrated Technical Reference
57
Grd oddzielajca przedzia kierowania odprzedziaw adowania dzia wiey Nr3 artylerii
gwnej North Carolina.
wane warstw 0,013 mm na dugoci 15 875 mm oraz miay na dugoci 15 668 mm gwint o 96 rowkach,
gbokoci 3,8 mm i skoku wynoszcym 1/2538. Dugo komory nabojowej
dzia wynosia 2344mm, ajej objto
380,1dm3. Doryglowania komr nabojowych suyy zamki obrotowe systemu Welin oprzerywanych gwintach
stopniowanych i mechanizmach zamykania typu wahliwego. Zamki byy
otwierane wd przy czym ich zamykanie, anastpnie ryglowanie poprzez obrt okt 24oodbywao si pneumatycznie. Masa pojedynczego dziaa wraz
zzamkiem wynosi 106,96tony, abez
mechanizmu zamkowego 87,2tony.
Dostrzelania przeciwko celom opancerzonym przeznaczone byy przeciwpancerne cikie pociski Mk8. Miay one dugo cakowit 1829mm oraz
1311mm bez gowicy przeciwpancernej
iczepca balistycznego, amas 1225kg.
Byy wypenione 18,4kg adunku D
(pikratu amonowego) i posiaday zapalnik bezzwoczny Mk 21 (opnienie 0,03-0,05s) wkrcony wpodstaw.
Wdolnej czci, wodlegoci 102mm
odpodstawy nazewntrznej powierzchni skorupy miay pas gwintu rotacyjnego o szerokoci 135 mm, ktry zazbiajc si z wewntrznym gwintem
przewodu lufowego powodowa nadawanie pociskowi ruchu obrotowego wok osi wzdunej. Pociski Mk8 zostay
specjalnie zaprojektowane dozwalczania cikich jednostek przeciwnika
naduych odlegociach prognozowanych w starciach na Pacyfiku. Mniejsza prdko wylotowa umoliwiaa bowiem przy wikszej elewacji dzia
58
ne znaczenie podczas bombardowania

obiektw umocnionych nabrzegu.
Do odpalania pociskw artylerii
gwnej kalibru 406mm suyy nitrocelulozowe adunki prochowe o ciarze 247 kg (w 6 workach jedwabnych) zapalane zaponnikiem Mk 15
Mod.1 o masie 2,24 kg inicjowanym
adunkiem prochu czarnego o masie
30gramw. Inicjowanie wystrzau odbywao si elektrycznie zukadu transformatora prdu przemiennego omocy
200Wiprzekadni 115V do20V. Rezerwowy ukad inicjowania zasilany by prdem staym onapiciu 24V,
ktry podaway poczone szeregowo
cztery baterie akumulatorw onapiciu 6V ipojemnoci 100Ah. Powstae wwyniku eksplozji gazy prochowe
wytwarzay wkomorach nabojowych
dzia cinienie 2835kG/cm2 inadaway pociskom energi 30539tm. Dziki temu pociski przeciwpancerne Mk8
osigay prdko wylotow 701m/s,
a pociski burzce Mk 13 803 m/s.
Przy maksymalnym kcie podniesienia luf wynoszcym 45o umoliwiaoto
strzelanie pociskami Mk8 naodlego
uzyskiwanie wikszych ktw upadku

pociskw izwikszenie dziki temu ich
zdolnoci przebijania.
Stosowane w armatach kalibru
406 mm L/45 Mk 6 pociski burzce Mk 13 miay dugo cakowit
1626mm oraz 1529mm bez osony no38. Lufy niektrych dzia serii Mod.0 miay gwinsowej. Mogy by wyposaane wzapalty ozmiennym skoku wynoszcym od1/50 do1/32.
niki Mk 29 w czci
Wntrze przedziau adowania rodkowego dziaa wiey Nr 3
nosowej i/lub zapalartylerii gwnej North Carolina. Wtle komora zamkowa, zlewej
niki Mk28wpodstataca adowania zcikim pociskiem przeciwpancernym Mk8
wie. Tak jak pocikalibru 406mm.
ski przeciwpancerne
miay pasy gwintu
rotacyjnego w dolnej zewntrznej czci skorupy. Wayy
po862kg, amasa zawartego wdolnej ich
czci prochowego adunku D wynosia
69,9kg. Ich konstrukcja charakteryzowaa si stosunkow
niewielk gruboci
skorupy naciankach
bocznych idu gruboci w czci nosowej. Dziki temu,
przy mniejszej masie adunku prochowego ni w porwnywalnych pociskach
dzia innych flot ztego
okresu, moliwe byo
ich wykorzystywanie
dopenetrowania lekkiego opancerzenia
oraz cikich umocnie betonowych.
Miao to szczegl-
Wiea artylerii gwnej 406 mm L/45

widoki + przekrj
skala 1:200
Pociski dzia artylerii gwnej 406mm pancernikw North Carolina

Parametr
Typ
Masa pocisku
adunek kruszcy
Dugo pocisku
Prdko wylotowa
Pociski
--kg
kg
mm
m/s
okoo 33 750 m, a pociskami Mk 13

naodlego okoo 36750m. Czas pokonania przez pociski przeciwpancerne odlegoci okoo 33 000 m siga
80s. Pociski Mk8 mogy przebija pancerz burtowy ogruboci 676mm przy
strzelaniu zodlegoci okoo 4570m;
448mm z~18230m i266mm przy
odlegoci strzau 32 000 m. Efektywno przebijania pancerza pokadowego wynosia odpowiednio:
dla ~4570m 19mm; ~18230m
109mm i~32000m 268mm. Zasig strzelania dzia 406mm typu L/45
Mk6 wynosi przy maksymalnym kcie
podniesienia 45o okoo 33740m dla
pociskw Mk8 oraz okoo 36740m
dla pociskw Mk13.
Dla ledzenia torw lotw oraz odrnienia miejsc upadkw strzelajcych
okrtw przeciwpancerne pociski dzia
kalibru 406mm byy wyposaane wadunki barwice omasie 0,68kg (maksymalnie 1,36 kg). Smugacze Mk 15
odugoci 63mm irednicy 32mm byy
wkrcane wpodstawy pociskw zapomoc 15-zwojowego gwintu lewoskrtnego. Kolorem salw pancernika North
Carolina by zielony, aWashington pomaraczowy.
Burzcy
Mk8
1225
18,4
1829
701
Mk13
862
69,9
1626
803
Odrzut dzia 406mm Mk6 wynosi

1219mm iby kompensowany wukadzie kadej z armat za pomoc zderzakw hydraulicznych o pojemnoci
po 345 dm3. Ustawianie po wystrzale dzia wewaciwej pozycji zapewnia
ukad powrotnikw pneumatycznych,
wktrym cinienie pocztkowe wynosio 112kG/cm2. Przedmuch luf powystrzaach by dokonywany zapomoc
systemu pneumatycznego o cinieniu
12,25kG/cm2 zasilanego przez eektor
Mk4 owydajnoci 1,33m3/s. Zsystemu
tego byy take zasilane napdy pneumatyczne ryglowania zamkw komr
nabojowych.
Dziaa artylerii gwnej pancernikw
typu North Carolina byy zamontowane wtrzydziaowych wieach, ktrych
konstrukcja umoliwiaa podnoszenie
armat domaksymalnej elewacji wynoszcej +45o, podczas gdy minimalny kt
podniesienia wynosi -2o dla wie Nr1
iNr3 oraz 0o dla wiey Nr2. Armaty
wwieach byy posadowione naindywidualnych oach, przy czym ich osie byy
oddalone o2970mm. Zmiana elewacji
kadego zdzia dokonywana bya zapomoc oddzielnych ukadw elektrohydraulicznych Mk4 produkcji General
Pocisk burzcy Mk13 dzia artylerii gwnej kalibru 406mm.
60
Przeciwpancerny
Electric Northem napdzanych przez

silniki elektryczne omocach po60KM.
Dziaa byy adowane przy staym kcie
podniesienia +5o, anastpnie podnoszone dodanej elewacji zprdkoci
12o/s. Dziki mechanizmowi blokujcemu wszystkie trzy armaty mogy by
ryglowane jednoczenie ipodnoszone
wsplnie. Kontrol zmiany elewacji zapewnia regulator Mk10 produkcji General Electric. Obracanie wiey wpaszczynie poziomej byo moliwe o150o
zmaksymaln prdkoci 4o/s zapomoc elektrohydraulicznego mechanizmu
obrotu Mk 1 produkcji General Electric Waterbury napdzanego silnikiem
elektrycznym omocy 300KM. Obrcenie wiey zburty naburt, tj.okt 180o
zajmowao 45sekund. Kontrol zmiany poziomego pooenia wiey zapewnia regulator Mk15 produkcji General
Electric.
Zapas pociskw artylerii gwnej kalibru 406mm wynosi napancernikach
Projektu 1937 po130sztuk nadziao.
Pociski byy przechowywane wpozycji pionowej naspecjalnych stojakach
na dwch dolnych poziomach wie.
Std zapomoc lin mogy by przestawiane przy pomocy kabestanw najeden zdwch przylegych dodanego poziomu piercieni obrotowych. Kady
ztych piercieni by poruszany zapomoc mechanizmu obrotu Mk1 produkcji firmy Vickers napdzanego silnikiem elektrycznym o mocy 40 KM
img porusza si niezalenie odpooenia obrotowej konstrukcji wiey.
Dziki temu moliwe byo podstawianie pociskw zkadego poziomu magazynowego bardzo blisko podnonikw, za ktrych pomoc podawano
jedowntrza wiey. Podstawy podnonikw znajdoway si pomidzy sta czci wiey, apiercieniami obrotowymi. Podnonik dziaa rodkowego
by usytuowany zanim ibieg prosto
koczc si obok komory nabojowej.
Podnoniki armat bocznych miay natomiast przebieg zakrzywiony w taki
sposb, eich grne czci znajdoway si obok komr nabojowych odpowiednich dzia. Pancerniki typu North
Carolina byy wyposaone wpodnoni-
Podwjna wiea Mk28 dzia uniwersalnych 127mm L/38 North Carolina.
ki pociskw Mk7 produkcji firmy Waterbury, ktrych napd stanowiy silniki elektryczne omocach po60KM.
adowanie pociskw dokomr nabojowych odbywao si zapomoc indywidualnych dla kadego dziaa dosyaczy Mk 4 wyprodukowanych przez
firm Northem, napdzanych silnikami elektrycznymi omocach po60KM.
adunki prochowe byy magazynowane wkomorach amunicyjnych przylegych dobarbet dzia artylerii gwnej
i podawane przez ognioodporne luzy dokomr roboczych wdolnych czciach wie. Tam byy przeadowywane
namieszczce posze workw prochowych karetki obudowanych podnonikw, zapomoc ktrych podawano
jenapoziom tac zaadowczych usytuowanych obok komr zamkowych kadego zdzia. Pancerniki Projektu 1937
byy wyposaone wpodnoniki adunkw Mk8 produkcji firmy Vickers, ktrych napd stanowiy silniki elektryczne omocach po75KM.
Szybkostrzelno armat L/45 Mk 6
przy dobrze wyszkolonej obsudze sigaa dwch strzaw naminut. czn
obsug kadej zwie naszeciu ich poziomach wraz zpracujcymi wkomorach adunkw prochowych iroboczych
stanowio 3 oficerw oraz 77 podoficerw imarynarzy39. Dziki oddaleniu
osi dzia, ktre byo znacznie wiksze

ni napoprzednich pancernikach amerykaskich, uniknito przy tym nakadania si podmuchw wystrzaw przy
jednoczesnym, szybkim strzelaniu. ywotno luf armat kalibru 406mm L/45
Mk6 wynosia okoo 395 wystrzaw.
Dugo wie artylerii gwnej pancernikw Projektu 1937 wynosia okoo 14,63m, szeroko 12,19m apromie okrgu, poktrym porusza si ty
wiey 10,26m odosi obrotu wiey. Barbety wie miay rednice wewntrzne
11354mm, podczas gdy rednice bieni oysk miay po10490mm. rednice obrotowych podstaw wie wynosiy po10693mm napoziomie podogi
czci wieowej i9042mm napoziomie pokadu napdw elektrycznych.
Trzpienie, naktrych dziaa obracay si
wpionie miay rednice 470mm, aich
osie byy oddalone odosi obrotu wiey
o3251mm. Lufa armaty bya wysunita
zwiey naodlego 13614mm odosi
trzpienia, tj.okoo 12,20m odprzedniej
krawdzi wiey. Wysoko osi trzpieni
obrotowych dzia wynosia ponad paszczyzn podstawow okrtu 17,55 m
dla wiey Nr1, 19,99m dla wiey Nr2
oraz 17,48 m dla wiey Nr 3. Gboko wiey odosi trzpienia obrotowego dzia dopoziomu dolnego piercienia magazynowego pociskw wynosia
10789mm. Trzydziaowe wiee artylerii gwnej pancernikw Projektu 1937

miay mas po1426-1460ton. Cisze
byy przy tym wiee usytuowane napokadach. Ze wzgldu na konieczno
zwikszenia odpornoci napodmuchy
wystrzaw dzia wie usytuowanych
ponad nimi miay one bowiem wzmocnione konstrukcje stropw.
Dziaa artylerii uniwersalnej
Stanowice artyleri uniwersaln Pancernikw 1937 armaty kalibru

127mm L/38 posiaday dugo cakowit 5683mm, luf odugoci 4826mm
(38kalibrw) iwayy po1,81tony bez
mechanizmu zamkowego. Wykonane
zestali stopowej lufy byy chromowane
nacaej dugoci. Cz lufy odugoci
3994mm, posiadaa 45rowkw prawoskrtnego gwintu oskoku 1/30 kalibrw,
ktry nadawa wystrzeliwanym pociskom rotacj 208 obrotw na minut. Zesp komory nabojowej mia objto 10,72dm3, azewntrzna rednica
lufy przy komorze nabojowej wynosia 329mm. Bagnetowe zamocowania
zapomoc rub oprzerwanym gwincie,
umoliwiao wymian luf bez demontau innych czci imechanizmw dzia.
39. Wg Ramsey Cindy H. Boys of the Battleship
North Carolina
61
Komora adowania prawego dziaa 127mm L/38 wprzedniej prawoburtowej wiey artylerii
uniwersalnej North Carolina.
Przyrzdy celowania wprzedniej prawoburtowej

wiey artylerii uniwersalnej 127 mm North
Carolina.
boci 64 mm. Inicjowanie wystrzau

odbywao si elektrycznie zapomoc
zaponnika Mk13 zukadu transformatora prdu przemiennego omocy
200Wiprzekadni 115V do20V. Rezerwowy ukad inicjowania zasilany
by prdem staym o napiciu 24 V,
ktry podaway cztery baterie akumulatorw onapiciu po6V ipojemnoci
100Ah. Energia wylotowa pociskw

wynosia okoo 801 tm, przy cinieniu w komorze nabojowej 2835 kG/
cm2. Dziki temu, wzalenoci odciaru i stanu lufy, pociski uzyskiway
prdko wylotow 762-792m/s. Odrzut dzia wynosi 38cm. Pokadym
z wystrzaw lufy byy przedmuchiwane powietrzem ocinieniu 12,3kG/
Amunicja dla armat uniwersalnych

kalibru 127 mm L/38 bya dwuczciowa iskadaa si zpociskw odugoci 527 mm i ciarze zalenym
odrodzaju. uska naboju miaa mas
6,01kg imoga by wypeniona adunkiem prochu bezbyskowego omasie
7,03kg lub byskowego 6,99kg, blokowanym przekadk korkow ogru-
Dziaa uniwersalne 127 mm L/38 Mk 12

podwjna wiea Mk 28
skala 1:100
62
Komora robocza jednej z prawoburtowych wie dzia uniwersalnych 127 mm North Carolina. Widoczne podnoniki usek z adunkami
prochowymi.
Pociski dzia artylerii uniwersalnej kalibru 127mm

Pocisk
Rodzaj
Ciar
adunek
kg
kg
Mk 35, Mk 49
Przeciwlotniczy
25,03
3,42
cm2 zsystemu eektora gazowego. Zakadana ywotno luf wynosia okoo

4600strzaw.
Mk 35, Mk 49
Zopnieniem
24,77
3,57
Mk 35, Mk 49
Odamkowy
24,63
3,42
Zasig dzia uniwersalnych kalibru

127mm L/38 wynosi 15900m przy
kcie podniesienia luf 45o istrzelaniu
Trenaer adowania dzia uniwersalnych kalibru 127mm L/38 North Carolina. Fot. Jarosaw Palasek
------Smugowy
24,67
-------
Mk 38, Mk 46
Przeciwpancerny
25,03
-------
pociskami Mk49 oraz 11890m przy

strzelaniu przeciwlotniczym. Pociski
przeciwpancerne mogy przebija pancerz ogruboci 127mm, przy strzelaniu
zodlegoci 3660m, 76mm nadystansie 6770m oraz 51mm z10060m. Pancerz pokadowy ogruboci 25mm mg
by przebijany przy strzelaniu zodlegoci 12620m.
Uniwersalne dziaa kalibru 127mm
L/38 pancernikw typu North Carolina byy zamontowane w dwudziaowych wieach typu Mk28 Mod.0, ktrych projektowanie zakoczono w1937
roku. Zespoy wie tego typu zawieray
wopancerzonej czci wieowej: armaty, mechanizmy zmiany kta podniesienia oraz urzdzenia celownicze ikontroli ognia. Wiee byy oparte nastalowych,
odlewanych, zamocowanych na stae
podstawach piercieniowych. Wewntrz
podstawy znajdowao oysko oraz wewntrzna, piercieniowa zbnica mechanizmu obrotu. Elementy toczne oyska obrotu stanowiy stalowe stoki,
63
Dziaka przeciwlotnicze 40 mm L/56 Bofors

stanowisko poczwrne Mk 2
skala 1:100
adziaajce nawie siy poprzeczne

byy dodatkowo przenoszone przez niewielkie, wakowe oyska pionowe. Silnik omocy 4KM oraz przekadnia napdu obrotu usytuowana bya wewntrz
wiey. Moment napdowy by przenoszony poprzez trzpie, zzbnikiem zazbionym zewntrznie wstaej zbnicy.
Zmiana pooenia wiey wgranicach
150omoga odbywa si zprdkoci
25onasekund. Obracajcy si razem
zwie trzon siga poniej dopokadu
manipulacyjnego. Wjego wntrzu poprowadzono podnoniki pociskw iadunkw prochowych oraz okablowanie
energetyczne ikomunikacyjne Dofundamentu wiey by zamocowany nastae poczeniem rubowym piercie,
ktry by osonity zzewntrz dodatkowym piercieniem, zespolonym nastae z wie. Takie rozwizanie zapewniao wodoszczelno poczenia wiey
zpokadem. Fundamenty wie byy posadowione bezporednio napokadach
odpowiednio: gwnym inadbudwki okrtu. Dziaa wwieach byy zamontowane nawsplnej tulei ipodnoszone
jednoczenie zapomoc ukadu podnonika elektrohydraulicznego. Elewacja
dzia moga by zmieniana wgranicach
od-15odo+85o zprdkoci 15onasekund. Napd podnonika dzia stanowi silnik elektryczny omocy 10KM.
Standardowy zapas pociskw artylerii uniwersalnej 127mm wynosi naPan-
64
cernikach 1937 po450sztuk nadziao

imieci si wpodpokadowych magazynach opancerzonych pytami ogruboci
50mm. Amunicj umieszczano napodajnikach rcznie, przy czym kade zdzia
byo wyposaone w oddzielne podnoniki acuchowe typu bez koca zarwno dla pociskw iadunkw. Napd
podnonikw amunicji stanowiy silniki omocach po10KM. adowanie dzia
mogo odbywa si przy kadym kcie
podniesienia zapomoc mechanicznych
dosyaczy napdzanych silnikami omocy
7,5KM. Wiee byy wyposaone wukad
wentylacji zasilany wentylatorem omocy
silnika 2 KM oraz ukad owietlenia
nanapiciu 6V zasilany ztransformatora omocy 150W. Masa kompletnej, dwudziaowej wiey Mk28Mod.0 wynosia
okoo 71ton. Obsug wiey zasadniczej
stanowio 12osb, awcznie zobsug
grnego pomieszczenia roboczego jej obsada liczya 27ludzi. Wprzypadku prowadzenia ognia cigego musieli by oni
wspomagani przez dodatkowych marynarzy obsugujcych magazyny amunicji. Przy dobrze wyszkolonej obsudze
wiey, praktyczna szybkostrzelno dzia
uniwersalnych kalibru 127mm sigaa
15strzaw naminut.
Maokalibrowa artyleria przeciwlotnicza
Dziaka 40mm L/56

Dziaka 40mm L/56 konstrukcji Boforsa miay cakowit dugo 2499mm
iwayy okoo 91,6kg bez mechanizmu

zamkowego. Przewody ich luf miay dugo 2250mm (56,3kalibru) inadugoci 1927mm posiaday 16rowkw
gwintu oskoku zmieniajcym si z1/45
do1/30kalibru. Objto komory nabojowej wynosia 0,464 dm3. Dziaka strzelay nabojami zespolonymi odugoci
447,5mm imasie 2,15kg. Nitrocelulozowe adunki miotajce wnabojach wayy 0,314kg imogy nada pociskom
przy cinieniu 3071kG/cm2, prdko
wylotow 881m/s. Pozwalao to na uzyskanie zasigu 10180m przy elewacji
45ooraz puapu 6800m przy strzelaniu
przeciwlotniczym. Masa odamkowych
pociskw Mk1 iMk 2 wynosi 0,900kg,
wtym adunek wybuchowy 0,068kg.
Majce mas 0,899 kg pociski przeciwpancerne M81A1 miay zdolno przebijania pancerza ogruboci 30mm zodlegoci 1830m; 15mm z3660m oraz
11mm nadystansie 5500m. Zasig pociskw przeciwpancernych wynosi
8680m przy kcie podniesienia dzia
45o. Dziaka 40mm Bofors byy adowane zgry, przy czym amunicja donich
by dostarczana zapomoc czteronabojowych dek wacych po 8,6 kg.
Praktyczna szybkostrzelno dziaek sigaa 150strzaw naminut, aywotno luf okoo 9500strzaw.
Poczwrne stanowiska Mk 2 dziaek 40mm Bofors skaday si zdwch,
oddalonych odsiebie o1524mm po-
Przeciwlotnicze dziaka kalibru 40mm L/56 Bofors napoczwrnym stanowisku Mk2.

dwjnych zespow, usytuowanych na

wsplnej podstawie iotoczonych wspln oson przeciwodamkow z blachy ogruboci 10mm. Kady zzespow skada si zlewego dziaka Mk1
oraz prawego Mk2, ktrych osie byy
oddalone odsiebie o243mm. Ich podzespoy (zwyjtkiem luf) nie byy zastpowalne. Stanowiska mogy obraca si
wpaszczynie poziomej o360o, zprdkoci 26o nasekund. Kt podniesienia wgranicach -15o do 90o mg by
zmieniany zszybkoci 24onasekund.
Elewacja wszystkich dziaek bya zmieniana jednoczenie, chocia wprzypadkach awaryjnych pary dziaek mogy zosta rozsprzglone ikada znich moga
by podnoszona oddzielnie. Wszystkie
napdy posiaday przekadnie hydrauliczne, przy czym silnik napdu podniesienia mia moc 5KM, anapdu obrotu 7,5KM. Masa stanowiska wynosia
10,5-10,8 tony, awraz zoson o770kg
wicej. Kade zestanowisk napokadach pancernikw zostao obudowane
dodatkow oson przeciwodamkow,
zzamontowanymi uchwytami domocowania nabojw.
mory nabojowe dziaek miay objto 0,172 dm3. Dziaka 1.1/75 strzelay nabojami zespolonymi ociarze
0,862kg. Pociskw odamkowych omasie 0,416kg miay adunek 0,017kg dla
pocisku Mk1 oraz 0,015kg dla pocisku
Mk2 ibyy wyposaone wczue zapalniki uderzeniowe z niewielkim opnieniem. Pociski smugowe emitoway
promieniowanie wietlne nadystansie
2750m, przy czym nie ulegay samozniszczeniu. uski nabojw miay mas
po0,312kg ibyy wypenione adunka-
mi miotajcymi omasie 0,120kg, ktre

przy cinieniu 2520kG/cm2 nadaway
pociskom prdko wylotow (wzalenoci odstanu lufy) 823-792m/s. Maksymalny zasig strzelania wynosi okoo
6770m przy elewacji 41o, amaksymalny puap 5790 m przy kcie podniesienia 90o. Przeadowywanie dziaek
odbywao si automatyczne zwykorzystaniem odrzutu wynoszcego 83mm,
dziki czemu ich szybkostrzelno sigaa 150strzaw naminut. Dziaka
wwersji Mk1 byy wyposaone wtumiki pomieni nakocach luf, awersja
Mk2 stanowia ich modyfikacj wyposaon wpowrotnik gazowy.
Dziaka kalibru 28 mm L/75 byy
montowane napojedynczych albo poczwrnych stanowiskach zwanych argonowo pianinami chicagowskimi.
Wczeniejsze stanowiska Mk1 byy naprowadzane nacel rcznie iwyposaone jedynie wcelownik optyczny. Miay
mas po4765kg, aich obsug stanowio szeciu artylerzystw. Stanowiska
wersji Mk 2 miay napd mechaniczny, przy czym do zmiany ich pooenia poziomego suyy silniki elektryczne omocy 3KM (wpniejszej wersji
Mod.3 o mocy 5 KM). Zamontowane nanich zespoy dziaek mogy przemieszcza si wpaszczynie poziomej
o30o, wzgldem caego stanowiska,
ktre mogo wykonywa peny obrt
o360o. Kt podniesienia dziaek nastanowisku wynosi od -15o do +110o
img by zmieniany zprdkoci 24o
nasekund zapomoc pracujcego po-
Przeciwlotnicze dziaka kalibru 28mm L/75 napoczwrnym stanowisku Mk2.
Dziaka 28mm L/75

Przeciwlotnicze, chodzone wod
dziaka kalibru 28 mm (1.1/75) miay dugo cakowit 3037 mm, przewody lufowe odugociach 2083mm
(75kalibrw) iwayy po252kg bez
mechanizmu zamkowego. Ich lufy byy
chromowane zarwno na zewntrz,
jak iwewntrz nadugoci 1892mm
nawarstw ogruboci 0,013mm. Ko-
65
Dziaka przeciwlotnicze 28 mm L/75

stanowisko poczwrne Mk 2
skala 1:50
przez przekadni mechaniczn silnika elektrycznego omocy 3KM. Dziaka

byy zasilane amunicj zomionabojowych dek omasie 15,4kg, przy czym
podawanie amunicji dokadej zluf odbywao si zdwch takich dek. Stanowiska Mk2 wzalenoci odwersji wayy od4,76tony do6,35tony.
Dziaka 20mm L/70
Dziaka 20 mm L/70 Mk 4 Oerlikon miay cakowit dugo 2210mm
ibez mechanizmu zamkowego wayy
okoo 20,87kg. Ich lufy miay dugo
1452mm (70 kalibrw) inadugoci
1246mm posiaday 9rowkw gwintu
oskoku 1/36, dziki ktrym opuszczajcy luf pocisk nabiera rotacji 1154obrotw nasekund. Objto komory nabojowej dziaka wynosia 34,86 cm3
iwraz zmechanizmem zamkowym wayy one 68kg. Dziaka 20mm strzelay
nabojami zespolonymi o dugoci 182mm imasie 0,241 kg.

Zasilanie dziaek odbywao si
zszedziesicionabojowego magazynku bbnowego z napdem
sprynowym.
Wace 0,09 kg
mosine uski
nabojw byy wypenione nitrocelulozowymi
adunkami miotajcymi o ciarze 0,028 kg,
ktre powodoway powstanie cinienia w komo-
Dziako przeciwlotnicze kalibru 20mm L/70 Oerlikon napojedynczym

stanowisku Mk4.
66
Dziako 20 mm Oerlikon Mk 4
skala 1:50
z celownikiem yroskopowym Mk 14
skala 1:50
z celownikiem yroskopowym Mk 14
skala 1:50
Pociski dziaek przeciwlotniczych 20mm Oerlikon

Pocisk
Mk3
Rodzaj
Ciar
adunek
odamkowy
kg
kg
0,123
0,011
Mk3
odamkowozapalajcy
0,123
0,008
Mk4
odamkowosmugowy
0,117
0,005
Mk7
odamkowosmugowy
0,123
0,005
Mk9
przeciwpancerny
0,122
-------
Mk 24 i Mk 22). W paszczynie poziomej dziaka mogy by obracane

o360o, przy czym zarwno obrt jak
iustawianie dziaek wkierunku celu,
na stanowiskach pojedynczych i podwjnych odbywao si zapomoc siy
ramion celowniczego. Zmian elewacji iobrotu stanowiska poczwrnego,
dokonywa celowniczy zajmujcy pozycj siedzc, przy pomocy ukadw
mechanicznych napdzanych silnikami
elektrycznymi.
Przeciwlotnicze dziaka kalibru 20mm L/70 Oerlikon napodwjnym stanowisku Mk24.

rze nabojowej owielkoci 3090kG/cm2.

Wzalenoci odstanu lufy pociski mogy osign prdko wylotow 835844m/s. Pozwalao to na uzyskanie zasigu 4400 m przy elewacji 45o oraz
puapu 3050m przy strzelaniu przeciwlotniczym. Teoretyczna szybkostrzelno
dziaek 20 mm sigaa 450 strzaw
naminut przy strzelaniu cyklicznym,
apraktyczna szybkostrzelno wynosia
250-320strzaw naminut. ywotno
luf sigaa 9000strzaw.
Przeciwlotnicze dziaka 20mm L/70

Mk4 Oerlikon byy montowane napojedynczych stanowiskach Mk4 iMk10,
podwjnych Mk24 albo napoczwrnych stanowiskach Mk 22. Pojedyncze stanowisko dziaowe miao mas
769kg, podwjne 635kg, apoczwrne 1361kg. Kt podniesienia dziaek
mg by zmieniany rcznie zapomoc mechanicznego podnonika wgranicach -5odo+87o (stanowiska Mk4)
albo -15odo+90o (stanowiska Mk10,
Karabiny maszynowe 12,7mm L/90

Wielkokalibrowe karabiny maszynowe 12,7mm L/90 M2 Browning miay
dugo cakowit 1650mm ichodzone wod lufy odugociach przewodw
1143 mm (90 kalibrw). Miay mas
po45,6kg bez wody i54,9kg zwod
chodzc. Ich komory nabojowe miay
objto 24,6cm3. Karabiny M2 Browning strzelay nabojami zespolonymi
odugoci 138,4mm imasie 0,116kg.
Masa jednolitych pociskw wynosi
0,049kg. uski nabojw zawieray 15-to
gramowe nitrocelulozowe adunki miotajce, ktre nadaway pociskom prdko wylotow 893 m/s. Maksymalny
zasig strzelania wynosi okoo 6770m,
azasig efektywny 2400m. Puap maksymalny siga 4570 m, a efektywny
1524m.
Karabiny 12,7 mm M2 Browning
byy montowane na okrtach na stanowiskach Mk 3, ktre umoliwiay
Stanowiska karabinw maszynowych kalibru 12,7 mm Browning na

prawej burcie pokadu rufowego North Carolina. Fotografia wykonana
w lutym 1942 roku w tle cz wczesnego Manhattanu.

Karabin maszynowy 12,7 mm

L/90 M2 Browning
skala 1:50
68
zmian ich kta podniesienia od -10o

do+80o iobrt wpaszczynie poziomej o360o. Naprowadzanie ich nacel
zarwno welewacji, jak ipoziomie odbywao si zapomoc siy fizycznej obsugujcego artylerzysty. Przy strzelaniu
cyklicznym szybkostrzelno karabinw
wynosia 450-600strzaw naminut.
Systemy kierowania ognia
Dalocelowniki Mk38 artylerii gwnej

pancernikw 1937 zostay rozmieszczone wnastpujcy sposb: przedni nawiey kontroli ognia nawysokoci 33,25m,
atylny nanadbudwce rufowej nawiey
wysokoci 20,30m. Taki ich usytuowanie
umoliwiao obserwacj oraz pomiary
odlegoci celu zeznakomicie wikszego dystansu ni dalmierzy usytuowanych
wwieach dziaowych.
Wyposaenie dalocelownikw Mk38
suce dopomiaru odlegoci stanowiy
stereoskopowe dalmierze Mk48 obazie
8,08m ipowikszeniu 25-cio krotnym.
Nie posiadajc dostatecznego zabezpieczenia pancerzem dalmierze te byy
znacznie bardziej naraone nauszkodzenia bojowe, wietnie jednak speniay funkcje okrelania odlegoci pooenia celu oraz miejsc upadku wasnych
pociskw. Dalocelowniki Mk38 wyposaono ponadto wdwa celowniki teleskopowe Mk69 opowikszeniu 12-to
krotnym obsugiwane przez celowniczych podniesienia ikierunku; celownik
teleskopowy Mk56 (powikszenie czterokrotne) obsugiwany przez celowniczego stabilizacji oraz celownik teleskopowy Mk29 (opowikszeniu 12-to
Rufowy dalocelownik artylerii gwnej Mk38 zanten radaru kierowania ogniem Mk13. Niej
dalocelownik Mk57 przeciwlotniczych dziaek 40mm zanten radaru Mk28. Fot. Jarosaw Palasek
Dalocelownik artylerii gwnej Mk 38

skala 1:100
69
Lewoburtowy dalocelownik artylerii uniwersalnej Mk 37 North Carolina ze sprzonymi

antenami radarw kierowania ogniem Mk12/22. Niej jeden zpozostawionych reflektorw
owietlenia pola walki Sperry 914.
Dalocelownik Mk 37
z radarem Mk 4 (FD)
skala 1:100
70
krotnym) uywany docigej obserwacji innych celw. Obsuga dalocelownika polegaa najednoczesnym utrzymywaniu linii celu przez celowniczych
podniesienia ikierunku oraz linii pionu przez celowniczego stabilizacji. Wypracowane w nich sygnay zwizane
ze zmieniajcym si pooeniem celu
byy przekazywane zapomoc sygnaw elektrycznych poprzez poczenia
kablowe docentral artyleryjskiej oraz
nakresw. Dodatkowo, docentral byy
przekazywane telefoniczne informacje
dotyczce pooenia celu oraz miejsc
upadku wasnych pociskw.
Cztery dalocelowniki artylerii uniwersalnej Mk37 Pancernikw 1937 zostay rozmieszczone naplanie rombu tak,
aby moliwe byo pokrycie obserwacj oraz dokonywanie pomiarw wcaej przestrzeni dooklnej okrtw. Dziki
zastosowaniu przelicznikw elektromechanicznych umoliwiay one naprowadzanie dzia kalibru 127mm nacele poruszajce si z prdkoci poziom
do 740 km/h i pionow do 463 km/h.
Kady zdalocelownikw Mk37 by wyposaony w stereoskopowy dalmierz
typu Mk42, obazie optycznej 4,57m
ipodwjnym powikszeniu 12-to lub 24ro krotnym oraz dwa celowniki teleskopowe Mk60 uywane dookrelania elewacji i kierunku celu, ktre posiaday
powikszenie 6-cio krotne iruchome pryzmaty. Trzeci celownik typu Mk60by
przeznaczony dla dowdcy dalocelownika, doktrego zada naleao wyznaczanie celw. Obsug dalocelownika stanowio 7osb: dowdca, oficer kontroli
ognia owietlajcego (opcjonalnie), operator dalmierza, operator radaru/odczytujcy zmierzone odlegoci, celowniczy
podniesienia, celowniczy kierunku oraz
telefonista. Podobnie jak wprzypadku
dalocelownikw artylerii gwnej, wypracowane wdalocelownikach artylerii
uniwersalnej sygnay dotyczce zmian
kta widzenia celu iodlegoci rwnie
przekazywano docentrali artyleryjskiej
oraz nakresw. Dodatkowymi informacjami przekazywanymi zdalocelownikw artylerii uniwersalnej byy prdkoci
wznoszenia celw powietrznych. Zespoy
urzdze dalocelownikw Mk37 byy sytuowane wzwartych konstrukcjach typu
wieowego przystosowanych domontowania anten wspomagajcych je stacji
radiolokacyjnych iumieszczane zwykle
nawysokich podstawach wtaki sposb,
aby pokrywa obserwacj ca przestrze wok okrtw.
Pierwszymi przyrzdami kontroli ognia maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej stosowanymi naokrtach
Dalocelownik Mk 51
skala 1:50
amerykaskich byy dalocelowniki typu

Mk44, ktre suyy wycznie donaprowadzania dziaek przeciwlotniczych
kalibru 28 mm. Byy one wyposaone jedynie wcelowniki piercieniowe
inie miay przelicznikw artyleryjskich.
Dalocelowniki tego typu byy obracane ipodnoszone si mini ich celowniczych. Kolejna seria dalocelownikw
dla dziaek 28mm Mk49 bya wyposaona wdalmierze optyczne nabokach
oraz yroskopy. Montowane byy wewntrz walcowych oson orednicach
~1,83m iwysokoci 0,91m, dziki czemu moliwe byo obnienie ich linii celowania poniej horyzontu.
Dokierowania ogniem dziaek przeciwlotniczych kalibru 40mm systemu
Boforsa zostay
specjalnie zaprojektowane iwprowadzone na wyposaenie okrtw
w czerwcu 1942
roku, dalocelowniki typu Mk5140.
Ich wyposaenie
stanowiy stabilizowane yroskopowo celowniki
optyczne Mk 14
oraz proste przeliczniki artyleryjskie pozwalajce
nawprowadzanie
korekt ustawienia dziaek wzgldem celownikw.
Celowniki Mk 14
zostay skonstruowane przez Massachusetts Institute ofTechnology izamwione wduej
iloci wpadzierniku 1941 roku, take
dokierowania ogniem dziaek kalibru
20mm Oerlikon. Wpniejszym okresie
wojny byy zastpowane wersj rozwojow ooznaczeniu Mk15. Dalocelowniki tego typu byy obsugiwane przez pojedynczego operatora, ktry naprowadza
przyrzd nacel zapomoc siy ramion.
Dalocelowniki typu Mk57 byy kolejn wersj rozwojow dalocelownikw
serii Mk51 skonstruowan przez Laboratorium Fizyki Stosowanej Uniwersytetu im. Johna Hopkinsa zLaurel wstanie
Maryland. Zamwione wmarcu 1944
roku zaczy wchodzi na uzbrojenie
floty amerykaskiej wpadzierniku tego
samego roku. Oprcz standardowe-
Dalocelownik Mk 51 maokalibrowych dziaek przeciwlotniczych kalibru 40 mm Bofors

zcelownikiem optycznym Mk14.
go celownika optycznego Mk15 wyposaono jetake wstacj radiolokacyjn

Mk28 (pniej take Mk34) zekranem
radarowym Mk21 oraz przelicznik artyleryjski Mk17 sytuowany wczciach
podpokadowych. Dalocelowniki tego
typu byy obsugiwane przez dwie osoby: celowniczego ioperatora radaru.
Te dwa typy przyrzdw kontroli ognia maokalibrowej artylerii przeciwlotniczej, naduych, amerykaskich
okrtach wojennych byy zwykle stosowane wkonfiguracji, wktrej nacztery
dalocelowniki serii Mk51 przypada jeden typu Mk57. Dalocelowniki te wykorzystywano take jako rezerwowe (rzadziej gwne) systemy kierowania ognia
uniwersalnych dzia kalibru 127 mm
L/38, zwaszcza przy naprowadzaniu
dzia namae cele znajdujce si wniewielkich odlegociach.
Podczas przegldu zakoczonego
wewrzeniu 1944 roku central bojow North Carolina oddzielono odcentrali kierowania ognia artylerii gwnej
przenoszc j natrzeci poziom przedniej nadbudwki do pomieszczenia
zajmowanego wczeniej przez central cznoci dowodzenia. Dozada jej
obsugi naleao zbieranie informacji
uzyskanych zestacji radiolokacyjnych,
radiostacji okrtowych, lotnictwa obserwacyjnego, centrali wywiadowczej,
posterunkw obserwacyjnych, itp., cige obrazowanie, ewaluacja danych
iprzekazywanie dowdcy oraz innym
upowanionym dopodejmowania decyzji oficerom pancernika. W nowej
centrali zamontowane zostay konsole
stacji radiolokacyjnych dozoru nawodnego SG ipowietrznegoSK-2, repetytory tych radarw, 3odbiorniki radiowe,
automatyczny ploter zliczenia drogi
wasnej pooenia okrtu, poziome
planszety nawodnej sytuacji taktycznej
oraz kierowania patrolami bojowymi
myliwcw, atake usytuowane wpionie: planszet powietrznej sytuacji taktycznej oraz tablice taktycznej sytuacji
powietrznej inawodnej suce dodokonywania zapisw alfanumerycznych.
W warunkach operacyjnych obsad
centrali bojowej North Carolina stanowio 9oficerw oraz 16podoficerw
imarynarzy.
Podstawowych informacji dotyczcych przestrzeni otaczajcej pancernik
dostarczay stacje radiolokacyjne. Radar dozoru powietrznego SK-2 dostarcza informacji dotyczcych namiarw,
40. Zarwno dalocelowniki tego typu, jak ikolejne wersje rozwojowe byy wykorzystywane take
dokierowania ogniem dziaek kalibru 20mm Oerlikon oraz 76mm L/50.
71
dozoru powietrznego
dalekiego zasigu SK-2
dozoru powietrznego CXAM-1
Anteny radarw
skala 1:100
obserwacji powierzchni
morza SG
dozoru powietrznego SK
Stacje radiolokacyjne dozoru powietrznego inawodnego

Typ stacji
CXAM-1
Zastosowanie
dozr powietrzny
Wprowadzone nawyposaenie
padziernik 1941 r.
Dugo fali
150cm
Zakres
Czstotliwo
200MHz
Moc impulsu
15kW
Zasig maksymalny
130km / 70Mm duy obiekt powietrzny (bombowiec)

93km / 50Mm may obiekt powietrzny (myliwiec)
Dokadno okrelania odlegoci
183m
Antena
typu materaca zesprynami
Typ stacji
SK
Zastosowanie
dozr powietrzny
1lutego 1942 r.
Dugo fali
100cm
Zakres
Czstotliwo
300MHz
Zasig maksymalny
180km / 100Mm duy obiekt powietrzny (bombowiec) napuapie ~3tys. m.
91m
Antena
SK kwadrat 5,18m x5,18m; 36dipoli (6 x 6) + 4dipole swj-obcy masa

zpodstaw 1317kg;
SK-2 paraboliczna 5,18m
Typ stacji
SG
Zastosowanie
dozr nawodny
1lutego 1942 r.
Dugo fali
10cm
Zakres
Czstotliwo
3000MHz
Moc impulsu
50kW
Czas trwania impulsu
1,3-2,0sec
Zasig maksymalny
64km / 35Mm due zespoy okrtw;

37km / 20Mm due okrty (pancerniki);
28km / 15Mm samoloty (puap 150m);
9km / 5Mm peryskopy okrtw podwodnych
300m
Zesp anteny
wysoko ~1,22mm, rozpito anteny 1,26m, masa zespou ~154kg
Typ stacji
SCR-720
Rodzaj stacji
mikrofalowe lotnicze*
Zastosowanie
dozr powietrzny
Zasig maksymalny
160km
300m (330yds.)
Dokadnoci wazymucie
Elewacja ledzenia
od-10 do+65
Dokadno welewacji
Zesp stacji
187kg moliwo sytuowania nagrnych elementach konstrukcji jednostek

pywajcych
* Stanowic pomniejszon wersj radarw SCR-520 byy stosowane min. jako wyposaenie nocnych myliwcw armii Northrop P-61 Black Widow.
73
Stacje radiolokacyjne kontroli ognia artylerii gwnej

Typ stacji
Zastosowanie
Dugo fali
Zakres
Czstotliwo
Czstotliwo powtarzania impulsw
Moc impulsu
Wizka promieniowania
Mk3 (FC)
kierowanie strzelaniem docelw nawodnych ildowych
11listopada 1941 r.
40cm
L
750MHz
1,64kHz
15-20kW
3ox30o
91,0km / 50Mm maksymalny.
Zasig
37,0km / 20Mm skuteczny;
18,5km / 10Mm upadki pociskw 406mm
Rozrnialno celw wnamiarze
10o
Dokadno wnamiarze
0,116o
Rozrnialno celw wodlegoci
370m
Dokadno wodlegoci
37m
Mod.0 powka cylindra: 0,914m; dugo 3,656m;
Antena
Mod.1 kwadrat oboku 1,83m, dugo 3,656 m
Zkadej czci anteny emitowane byy dwa identyczne sygnay, wysyane pod rnicymi si nieco ktami. Jeeli poodbiciu powracay one
zjednakow energi cel znajdowa si bezporednio nalinii pomidzy ktami ich przecinania si.
Typ stacji
Zastosowanie
Dugo fali
Zakres
Czstotliwo
Dugo impulsu
Moc impulsu
Mk8 (FH)
stycze 1942 r.
100cm
S
3GHz
1,50kHz
0,4sec
15-20kW pniej 20-30kW
2ox3o
Zasig
10o
Dokadno wnamiarze
0,113o
370m
Dokadno wodlegoci
5m
Antena
3,108m x1,005m
Pierwsze weflocie Stanw Zjednoczonych zestawy impulsowe zprzeszukiwaniem fazowym, zapomoc wskiej wizki promieniowania.
Typ stacji
Zastosowanie
Dugo fali
Zakres
Czstotliwo
Dugo impulsu
Moc impulsu
Zasig
Dokadno wnamiarze
74
Mk13
3,3cm
S
0,9GHz
1,80kHz
1,3-2,0sec
50kW
0,9ox3,5o
10o
0,113o

Dokadno wodlegoci
Antena
Typ stacji
Rodzaj stacji
Zastosowanie
Zakres
Dugo fali
Czstotliwo
Dokadno wnamiarze
Dokadno wodlegoci
183m
5,0m
paraboloidalna owymiarach 2,44m na0,61m
przykryte oson elementy skanujce poruszay si ruchem zwrotnym wpaszczynie
poziomej wwycinku uku okcie 5,75o
Mk27
dalmierz radioelektroniczny
okrelanie odlegoci
S
10cm
8ox8o
3,0GHz
300m
6,5o
146 m
Stacje radiolokacyjne kontroli ognia artylerii uniwersalnej i przeciwlotniczej

Typ stacji
Zastosowanie
Dugo fali
Zakres
Czstotliwo
Moc impulsu
Zasig
Dokadno wnamiarze
Dokadno wodlegoci
Antena
Typ stacji
Zastosowanie
Dugo fali
Zakres
Czstotliwo
Moc impulsu
Zasig
Dokadno wnamiarze
Dokadno wodlegoci
Mk4 (FD)
kierowanie strzelaniem artylerii uniwersalnej docelw nawodnych, ldowych
ipowietrznych dalocelowniki Mk37
1 wrzenia 1941 r.
40cm
L
750MHz
1,64kHz
2,0sec
40kW
12ox12o
37,0km / 20Mm skuteczny dla duego samolotu;
27,0km / 15Mm skuteczny dla duego okrtu.
10o
0,225o
370m
37m
dwie powki cylindrw orednicy 0,914m, usytuowane jedna nad drug
iprzylegajcych dosiebie tworzcymi wpisane wkwadrat oboku 1,828m
Mk12
kierowanie strzelaniem artylerii uniwersalnej docelw nawodnych, ldowych
ipowietrznych dalocelowniki Mk37
1 stycznia 1944 r.
33cm
L
908MHz
480kHz
0,4sec
110kW
10ox10o
41,0km / 22Mm skuteczny dla duego samolotu;
32,0km / 17Mm skuteczny dla duego okrtu.
7o
0,169o
270m
18m
75
dwie powki cylindrw orednicy 0,914m, usytuowane jedna nad drug

iprzylegajcych dosiebie tworzcymi wpisane wkwadrat oboku 1,828m
Wprowadzone dla zastpienia stacji Mk4 dalocelownikw Mk37. Konstrukcja ich anten pozwalaa nazmniejszenie efektu wzmacniania fal
rozproszonych przez powracajce fale odbite. Wyposaone wautomatyczny system ledzenia odlegoci inamiaru celu.
Antena
Typ stacji
Zastosowanie
Dugo fali
Zakres
Czstotliwo
Moc impulsu
Mk22
wysokociomierz radioelektroniczny dalocelowniki Mk37
1 stycznia 1944 r.
30cm
L
909MHz
25-35kW
5ox1,3o
Zasig
41,0km / 22Mm skuteczny dla duego samolotu.
1,5o
Dokadno wnamiarze
1,0o
wyduona elipsa owymiarach: 0,46m na1,85m argonowo: skrka
Antena
pomaraczy
Wspomagajce dla stacji radiolokacyjnych Mk12, dla eliminacji sygnaw odbitych odpowierzchni wody, podczas ledzenia nisko leccych
obiektw. Montowane zprawej strony radaru Mk12 inie mogy operowa samodzielnie. Wykorzystywane dowykrywania samolotw
leccych nisko, powyej 0,8o nad lini horyzontu.
Typ stacji
Zastosowanie
Dugo fali
Zakres
Czstotliwo
Moc impulsu
Czstotliwo powtarzania impulsu

Dokadno wodlegoci
Antena
Mk28
kierowanie strzelaniem artylerii przeciwlotniczej dalocelowniki Mk33 iMk 57
10cm
X
9,99GHz
30kW
1,8kHz
0,5sec
6,5ox6,5o
13,7km / 7,4Mm skuteczny dla myliwca.
1,5o
13,7m
13,7m 0,1%zasigu
paraboliczna, talerzowa orednicy 1,14m
Typ stacji
Zastosowanie
Dugo fali
Zakres
Czstotliwo
Moc impulsu
Czstotliwo powtarzania impulsu
Zasig
Dokadno wnamiarze
Dokadno wodlegoci
Antena
Mk34
kierowanie strzelaniem artylerii przeciwlotniczej dalocelowniki Mk57 iMk63
listopad 1944 r.
3cm
X
8,74-8,99GHz
30kW
1,8kHz
0,3sec
3,0ox3,0o
37,0km / 20Mm.
2,25o
4tysiczne
183m
14m 0,1%zasigu
Mk19 paraboliczna, talerzowa orednicy 0,76m
Zasig
76
Rozplanowanie centrali bojowej

North Carolina
po modernizacji okrtu latem 1944 r.
odlegoci iwielkoci ech obiektw powietrznych, ktre jego operator przekazywa planszecistom zaznaczajcym je
naplanszecie powietrznej sytuacji taktycznej. Repetytor radaru SK-2 znajdowa si nakonsoli oficera oceniajcego
sytuacj taktyczn (ewaluatora). Spord radarw dozoru nawodnego SG
pracowa zwykle radar, ktrego antena bya usytuowana namaszcie gwnym dostarczajc cigych informacji
oechach zobrazowanych napowierzchni morza wok okrtu. Radar przedni
by czsto zatrzymywany dla precyzyjniejszego okrelania namiaru iodlegoci wykrytych obiektw. Repetytory radarw SG byy usytuowane nakonsoli
zastpcy oficera ewaluatora oraz stole
planszetowym nawodnej sytuacji taktycznej. Oficerowie zajmujcy si ewaluacj przekazywali namiary na cele
dowdcom dalocelownikw, ktrych
radary owskiej wizce promieniowania nie nadaway si doprzeszukiwania
przestrzeni otaczajcej okrt. Informacji
dotyczcych wasnego pooenia okrtu dostarcza ploter krelcy pozycj zliczon na podstawie sygnaw z logu
i yrokompasu. Poszczeglne pozycje
okrtu zaznaczane byy zapomoc plamek wietlnych napapierze wiatoczuym, zmienianie arkuszy ktrego nalea-
o dooperatora plotera. Naplanszetach

nawodnej sytuacji taktycznej zaznaczano pozycje jednostek pywajcych, przy
czym kolor niebieski oznacza pozycje
jednostek wasnych, a czerwony nieprzyjaciela. Podobne oznaczenia stosowano naplanszetach powietrznej sytuacji taktycznej, naktrych zaznaczano
ponadto symbol identyfikacji echa, jego
wysoko iczas.
Dodatkowo, wcentrali bojowej pan
cernika znajdowao si stanowisko naprowadzania myliwcw wasnej osony powietrznej. Penicy nanim sub
oficer mia bezporedni czno radiow zbojowymi patrolami powietrznymi, ktre wystartowawszy z lotniskowcw patroloway przestrze
powietrzn nad jednostkami zespow operacyjnych. Napoziomym planszecie zaznaczano zmiany pozycji samolotw wasnych i nieprzyjaciela,
co pozwalao na okrelenie niezbdnych manewrw umoliwiajcych
przechwycenie wroga. Informacje dotyczce odpowiedniego kursu iwysokoci oficer naprowadzania przekazywa drog radiow pilotom myliwcw.
Wiadomo oew. zestrzeleniu samolotu nieprzyjaciela piloci bojowych patroli powietrznych przekazywali nastanowisko naprowadzania pancernika.
Lotnictwo pokadowe
Odpocztku prac projektowych przewidywano wyposaenie Pancernikw

1937 wpokadowe lotnictwo obserwacyjne, ktrego przeznaczeniem miao
by wskazywanie iokrelanie pooenia
potencjalnych celw poprzez lokalizacj jednostek pywajcych ipozycji ldowych nieprzyjaciela oraz korygowanie
celnoci wasnego ognia dziki obserwacji iraportowaniu miejsc upadkw
pociskw, atake wmniejszym zakresie dziaania rozpoznawcze, cznikowe
iratownicze.
Do wystrzeliwania wodnosamolotw okrty otrzymay narufach podwie,
standardowe wspczenie dla pancernikw amerykaskich obrotowe katapulty prochowe PMkVI. Katapulty tego
typu zostay zaprojektowane przez Naval Aircraft Factory iwyprodukowane
wcznej liczbie 165sztuk przez Bartlett Hayward Division Koppers Company. Wodnosamoloty byy znich wyrzucane wpowietrze zapomoc adunku
Mk3 prochu bezdymnego wypeniajcego usk pocisku kalibru 127mm inicjowanego poprzez zaponnik Mk14, ktry powodowa zapalenie si jedwabnego
woreczka wypenionego 300g czarnego prochu. Wielko adunku miotajcego umoliwiaa nadanie przy kocu
77
Napd mechanizmu obrotu dwigu lotniczego North Carolina.
mierzcej 20,73m bieni katapulty, samolotowi wacemu sumarycznie wraz

zwzkiem do3775kG, prdkoci okoo 105km/h. Bienie katapult byy wykonywane ze specjalnie obrabianej,
odpornej na korozj stali chromowomolibdenowej. Dla zatrzymania wzka,
katapulty byy wyposaone wdwa zderzaki hydrauliczne usytuowane nakocu bieni. Mechanizmy obrotu katapulty
icofania wzka powystrzeleniu samolotu byy napdzane wsplnym silnikiem
elektrycznym. Sprzgo, wktre by on
wyposaony umoliwiao zasprzglenie
albo waka zbatego napdu obrotu katapulty, albo koa napdowego acucha
cofajcego wzek. Mechanizmy obrotu
icofania wzka pniejszych wersji katapult PMkVI byy wyposaone wnapd elektrohydrauliczny.
Podnoszenie wodnosamolotw
zwody odbywao si zapomoc dwigw lotniczych okonstrukcji kratownicowej usytuowanych na kracach
rufowych pokadw gwnych pancernikw. Dwigi odopuszczalnym obcieniu roboczym 4222kG miay wysig
12,19m ibyy wyposaone welektromechaniczne urzdzenia napdowe.
Mechanizmy napdu obrotu dwigw
zlokalizowane byy bezporednio pod
nimi napoziomach pokadw drugich,
amechanizmy podnoszenia napokadach trzecich. Dwigi byy wyposaone wpojedyncze haki imogy podnosi
wodnosamoloty zprdkoci ~37m/
min. Przy biegu jaowym haki mogy
by opuszczane zprdkoci ~72m/
min, przy czym naprenie renerw
byo utrzymywanie nastaym poziomie
~410kG zapomoc specjalnie wtym
celu zastosowanego mechanizmu napinajcego.
78
Operacje podnoszenia wodnosamolotw przeprowadzano zwykle bez

zmniejszania prdkoci okrtw naobszarze spokojniejszej wody, ktry osigano dziki odpowiedniemu manewrowaniu jednostkami. Z pokadw
okrtw opuszczano suce specjalne
dopodnoszenia wodnosamolotw uoone napatach grubego ptna sieci adunkowe, ktre to urzdzenia argonowo zwano saniami morskimi albo
puapkami nasamoloty. Dwa naroa przedniej, trjktnej czci pciennego pata oznaczone byy czerwonymi
chorgiewkami stanowicymi uatwienia identyfikacyjne dla pilota. Wtrzecim rogu przedniej czci pata zamocowana bya lina, ktra podana przez
wytony zaburt bom stanowia hol.
Powodowaniu wodnosamolot wpywa
nasie izapomoc haka umiejscowionego pod spodem pywaka centralnego zaczepia ojej oko wprawiajc si
wruch zgodny zkursem iprdkoci
okrtu. Nastpnie, pozaczepieniu haka
transportowego przez strzelca-radiooperatora izatrzymaniu silnika maszyny, wodnopatowce podnoszono iustawiano na odpowiedniej katapultach,
albo nastojakach napokadach rufowych okrtw.
Podczas budowy w Brooklyn Navy
Yard pancernik North Carolina otrzyma trzy wodnosamoloty Vought-Sikorsky OS2U-2 Kingfisher onumerach
seryjnych: 2288, 3073 i307441. Ich caociowe malowanie stanowi kolor jasnoszary (Light Gray), aoznaczenie nazwa okrtu po obu stronach kaduba
wykonana biaymi literami owysokoci
305mm. Znaki rozpoznawcze wpostaci
biaych gwiazd (Insignia White) nagranatowych koach (Insignia Blue), byy
malowane na grnych i dolnych powierzchniach skrzyde oraz poobydwu

stronach kaduba wtylnej jego czci.
Wodnosamoloty bazujce napancernikach Floty Stanw Zjednoczonych
pogrupowane byy wdywizjony obserwacyjne, o oznaczeniach pochodzcych odoznacze dywizjonw okrtw,
naktrych stacjonoway. Przez znaczny
okres suby North Carolina iWashington tworzyy 6Dywizjon Pancernikw,
dlatego te zaokrtowane nanich maszyny stanowiy 6Dywizjon Obserwacyjny noszcy oznaczenie kodowe VO6. Wzwizku ztym, ich wodnosamoloty
obserwacyjne nosiy nakadubach standardowe oznaczenia alfanumeryczne
oschemacie 6-O-. Pierwsza cyfra
oznaczaa numer dywizjonu, litera O
skrt odObservation, acyfra politerze
numer maszyny wdywizjonie okrelajcy take przydzia samolotw dokluczy bazujcych naposzczeglnych jednostkach. Dla samolotw Washington
okrtu flagowego 6Dywizjonu byy
to cyfry najnisze tj. od1do3. Maszyny klucza bazujcego naNorth Carolina
nosiy cyfry 4-6. Samoloty dowdcw
kluczy byy przy tym oznaczane cyframi najniszymi. Wpniejszym okresie
suby wojennej, kiedy to nawikszoci
amerykaskich okrtw liniowych liczba wodnosamolotw obserwacyjnych
zostaa zmniejszona do dwch, symbol ich oznaczenia rwnie ograniczono dodwch cyfr. Pierwsza znich oznaczaa numer dywizjonu pancernikw,
adruga numer kolejny samolotu wdywizjonie jego lotnictwa obserwacyjnego.
Itak: maszyny pancernika Washington,
nosiy oznaczenia 61 i62, aNorth
Carolina 63 i 64. W kocowym
okresie suby wodnosamoloty obserwacyjne obydwu pancernikw byy oznaczane numerami taktycznymi obydwu
okrtw, tj.55 i56.
Przez wikszo suby North Carolina i Washington wyposaane byy
wwodnosamoloty Kingfisher wwersji OS2U-3 albo wich seri OS2N-1 wytwarzan przez Naval Aircraft Factory.
Zgodnie zwprowadzon wdniu 5stycznia 1943 roku przez Biuro Lotnictwa instrukcj malowania samoloty byy pokrywane kamuflaem trjkolorowym.
W malowaniu tym kolorem wszystkich grnych powierzchni poziomych
by pmatowy jasnogranatowy (SemiGloss Sea Blue), adolnych powierzchni poziomych biay (Insignia White).
czcym obydwie te barwy kolorem
bocznych powierzchni kaduba oraz
41. Wg Adcock Al OS2U Kingfisher in Action.
krawdzi natarcia skrzyde by niebieski

oredniej intensywnoci (Intermediate
Blue). Kamufla ten sprawdza si dobrze podczas operacji wojennych naPacyfiku doskonale maskujc samoloty
natle oceanu. Poczwszy od28czerwca 1943 roku znaki rozpoznawcze samolotw amerykaskiego lotnictwa
pokadowego malowano przy tym tylko nagrnej powierzchni lewego idolnej powierzchni prawego skrzyda oraz
nabokach tylnej czci kaduba. Poobydwu stronach gwiazd dodano dwa poziome biae pasy (Insignia White), acay
znak otrzyma czerwon obwdk (Insignia Red), ktr od14sierpnia tego
roku zastpiono obwdk ciemnogranatow (Insignia Blue).
Podczas dziaa ostatniego okresu
IIwojny adoczasu zakoczenia suby wpierwszych latach powojennych,
pancerniki North Carolina wyposaono
wwodnosamoloty pokadowe nowego
typu SC-1 Seahawk produkcji Curtiss
Corporation. Samoloty te, zgodnie zinstrukcj wprowadzon wczerwcu 1944
roku, byy malowane nakolor byszczcy jasnogranatowy (Glossy Sea Blue).
Vought OS2UKingfisher
Dwumiejscowy, jednosilnikowy, jednopatowy wodnosamolot rozpoznaw-
czo-obserwacyjny lotnictwa marynarki.

Konstrukcja maszyny powstaa w odpowiedzi na ogoszony przez Marynark Stanw Zjednoczonych w1937
roku przetarg nanowy samolot rozpoznawczo/obserwacyjny zdolny operowa zldu iwody. Oferty wtym przetargu stanowiy maszyny: XOSS-1 firmy
Stearman, XOSN-1 produkcji Naval Aircraft Factory oraz XOS2U-1 wytwrni
Vought. Pierwsze dwie ztych konstrukcji byy dwupatowcami inie wnosiy
wiele wrozwoju samolotw tej klasy. Vought przedstawi maszyn okonstrukcji dwumiejscowego redniopata, napdzanego silnikiem Pratt &Whitney
R-985-4 Wasp omocy 450KM, wktrej zastosowano wiele rewolucyjnych
wczenie rozwiza projektowych.
Pierwszy lot prototypu XOS2U-1
mia miejsce w dniu 1 marca 1938
roku ponad trzy miesice wczeniej
ni pierwsze starty maszyn konstrukcji Stearman iNAS. Wwersji wodnosamolotu maszyna po raz pierwszy
wystartowaa wdniu 19marca, ajej
pierwszy start z katapulty pancernika West Virginia (BB-48) mia miejsce
wdniu 2sierpnia tego samego roku.
Maszyna ta bya przy tym pierwszym
jednopatowcem, ktry wystartowa
z katapulty zamontowanej na okr-
cie. Skonstruowany przez koncern

Vought prototyp charakteryzowa si
przy tym wiksz prdkoci maksymaln imniejsz prdkoci przyziemienia. Zakoczone sukcesem prby
spowodoway, ewdniu 22maja 1939
roku Marynarka amerykaska ulokowaa wfirmie Vought zamwienie
na54samoloty rozpoznawczo-obserwacyjne wseryjnej wersji oznaczonej
jako OS2U-1. Dla zwikszenia potencjau produkcyjnego, w1939 roku firma Chance-Vought Aircraft Division
z East Hartford w stanie Connecticut poczya si zSikorsky Aircraft
zeStratford. Zanim koncern Vought
dostarczy wodnosamoloty pierwszej
serii, wdniu 4grudnia 1939 roku Marynarka zamwia 158maszyn wudoskonalonej wersji OS2U-2. Niemal
wszystkie maszyny pierwszej serii dostarczonej odmaja dogrudnia 1940
roku weszy na wyposaenie dywizjonw obserwacyjnych amerykaskich okrtw liniowych, przy czym
pierwsze dwa wodnosamoloty otrzyma Dywizjon VO-4 pancernika Colorado (BB-45). Wikszo maszyn
drugiej serii wprowadzono do suby w dywizjonach amerykaskich
baz morskich. Kolejna seria wodnosamolotw OS2U-3 zostaa zamwio-
Rufa North Carolina z wodnosamolotem Vought OS2U Kingfisher oraz dwigiem kratownicowym sucym do podnoszenia maszyn
obserwacyjnych.
79
Vought OS2U Kingfisher

skala 1:100
na przez Marynark wdniu 23maja

1941 roku i wyprodukowana w najwikszej liczbie 907sztuk. Wdniu
1 padziernika tego roku Sekretarz
Marynarki zaaprobowa dla wodnosamolotw OS2U nazw Kingfisher.
Zewzgldu nakonieczno zwolnienia linii produkcyjnych wzakadach
Vought-Sikorsky dla myliwcw Vought F4U Corsair, na pocztku
1942 roku produkcj wodnosamolotw OS2U-3 przeniesiono do Naval
Aircraft Factory wPhiladelphia Navy
Yard wFiladelfii wstanie Pensylwania. Produkowane tam od 9 marca
1942 roku maszyny otrzymay oznaczenie OS2N-1 i zostay wykonane
wcznej liczbie 331sztuk.
80
Wodnosamoloty Vought OS2U

Kingfisher wersji -3 byy dwumiejscowymi redniopatami, opowierzchni skrzyde 24,34m2 imieszanej konstrukcji. Ich wymiary umoliwiay
stacjonowanie napokadach okrtw
bez skadania skrzyde. Maszyny miay
kaduby okonstrukcji skorupowej wykonane wcaoci zestopu aluminium
zwykorzystaniem pocze zgrzewanych punktowo. Skrzyda byy rwnie
wykonane zestopu aluminium ztym,
e ich tylne czci, podobnie jak ruchome powierzchnie usterzenia miay pokrycie pcienne. Samoloty byy
wyposaone wpojedyncze, centralne,
jednoredanowe pywaki podkadubowe
budowy Vought lub Edo Corporation
o konstrukcji i poszyciu duralowym

oraz mae pywaki stabilizacyjne zamontowane nakocach skrzyde. Pywaki centralne mogy by wyposaane
wdemontowalne podwozie wpostaci
dwch k przednich oraz kka ogonowego. Kabiny samolotw Kingfisher
wukadzie tandem byy przykryte przezroczystymi owiewkami zpanelami odsuwanymi. Stanowiska zaogi byy osonite lekkim opancerzeniem. Napd
wodnosamolotw OS2U-3 stanowiy
chodzone powietrzem 9-cylindrowe,
promieniowe silniki Pratt &Whitney
R-985-AN-2 Wasp Junior omocy nominalnej 450 KM poruszajce dwuopatowe miga Hamilton-Standard
ozmiennym skoku. Cakowita pojem-
Podstawowe dane taktyczno-techniczne wodnosamolotw Vought-Sikorsky OS2U-3 Kingfisher

wymiary:
napd:
uzbrojenie:
masa:
prdko:
prdko wznoszenia
zasig:
puap:
rozpito 10,947m; dugo 10,236m; wysoko 4,864 m;

silnik Pratt &Whitney R-985-AN-2 Wasp Junior omocy nominalnej 450KM; dwuopatowe migo
Hamilton-Standard ozmiennym skoku;
dwa karabiny maszynowe 7,62mm; adunek bomb 2x45,4kg;
wasna 2070kg; maksymalna 2773kg;
maksymalna 280km/h; patrolowa 192km/h, przyziemienia 88km/h;
4,1m/s;
normalny 1461km;
praktyczny 5791m.
no zbiornikw paliwa samolotw wynosia 1091dm3. Uzbrojenie maszyn

stanowiy dwa karabiny maszynowe
kalibru 7,62mm Browning. Pierwszy,
zzapasem 500sztuk amunicji zamontowany by nastae wczci nosowej
samolotu, adrugi naobrotowej lawecie wtylnej czci kokpitu. Karabin ten
by obsugiwany przez strzelca-obserwatora, ajego zapas amunicji wynosi
600sztuk. Nazaczepach podskrzydowych samoloty mogy przenosi pojedyncze bomby owagomiarze 45,4kg,
albo bomby gbinowe owagomiarze
148kg.
Curtiss SC-1 Seahawk
Jednomiejscowy, jednosilnikowy, jednopatowy wodnosamolot rozpoznawczo-obserwacyjny lotnictwa marynarki.
Konstrukcja samolotu powstaa wodpowiedzi na zapotrzebowanie Marynarki Stanw Zjednoczonych namaszyn majc zastpi wodnosamoloty
Curtiss SOC Seagull, Curtiss SO3C
Seamew i Vought OS2U Kingfisher. Nowy samolot, podobnie jak japoski wodnosamolot myliwski Nakajima/Mitsubishi A6M2-N Rufe,
mia przy tym dysponowa uzbrojeniem ofensywnym i moliwociami
bojowymi myliwca. Kontrakt nabudow piciu maszyn prototypowych
zosta zawarty z zakadami Curtiss
wmarcu 1943 roku. Pierwszy lot prototypowej maszyny XSC-1 mia miejsce
wdniu 16lutego 1944 roku, poczym
pozakoczonej powodzeniem serii te-
stw Marynarka amerykaska zamwia cznie 946maszyn wersji SC-1.

Pierwszymi okrtami, ktre wyposaono wwodnosamoloty Curtiss SC-1 Seahawk byy krowniki liniowe Alaska
(CB-1) iGuam (CB-2). Dozakoczenia
wojny zakady w Columbus w stanie
Ohio wyprodukoway cznie 562maszyny tego typu zamwienie napozostae anulowano.
Wodnosamoloty Curtiss SC-1 Seahawk byy jednomiejscowymi dolnopatami, o kadubach konstrukcji skorupowej i poszyciu cakowicie
metalowym oraz przekroju koowym
w czci przedniej przechodzcym
wowalny wtylnej. Skrzyda rwnie
oposzyciu cakowicie metalowym mogy by skadane wzdu kaduba dla
stacjonowania na mniejszych okrtach. Samoloty SC-1 byy wyposaone wpojedyncze, centralne, jednoredanowe pywaki podkadubowe budowy
Edo Corporation okonstrukcji iposzyciu duralowym oraz mae pywaki stabilizacyjne zamontowane nakocach
skrzyde. Wewntrz pywakw centralnych moliwe byo przenoszenie adunku bombowego albo dodatkowego
zbiornika paliwa. Kabiny wodnosamolotwSeahawk byy przykryte przezroczystymi owiewkami z panelami
odsuwanymi. Fotel pilota by osonity
ztyu opancerzeniem omasie 49,9kg.
Napd wodnosamolotw SC-1 stanowiy chodzone powietrzem 9-cylindrowe, doadowane, promieniowe silniki Wright R-1820-62 Cyclone omocy
nominalnej 1350KM poruszajce migo Curtiss oczterech stalowych, dronych opatach, ktrych skok by
sterowany elektrycznie. Cakowita pojemno zbiornikw paliwa samolotw
wynosia 814dm3. Uzbrojenie maszyn
stanowiy dwa karabiny maszynowe
kalibru 12,7mm Browning usytuowane wskrzydach. Wadowni centralnego pywaka, ktrej drzwi bombowe byy otwierane zdalnie przez pilota,
moliwe byo przenoszenie bomby
owagomiarze 114kg, albo bomby gbinowej owagomiarze 159kg.
Malowanie ikamuflae okrtw
Wokresie prb stoczniowych czci

nadwodne pancernikw typu North Carolina byy malowane zgodnie zewzorem Schemat1 System Ciemnoszary (Measure1 Dark Gray System),
zawartym w instrukcji malowania
wprowadzonej w Marynarce Stanw
Zjednoczonych przez Biuro Okrtw
wstyczniu 1941 roku. Powierzchnie pionowe jednostki otrzymay wwczas kolor ciemnoszary neutralny (Dark Gray)
dopoziomu kap kominw oraz jasnoszary neutralny (Light Gray) powyej,
a poziome ciemnoszary (Dark Gray).
Deskowane pokady gwne pozostaway wkolorze naturalnego drewna.
Wszystkie powierzchnie zwilone poniej linii wodnych pancernikw typu
North Carolina, tak jak nainnych okrtach amerykaskich byy malowane farbami przeciwporostowymi w kolorze
czerwonym, tzw. Norfolk Red. Nali-
Podstawowe dane taktyczno-techniczne wodnosamolotw Curtiss SC-1 Seahawk

wymiary:
napd:
uzbrojenie:
masa:
prdko:
prdko wznoszenia
zasig:
puap:
rozpito 12,497m; dugo 11,087m; wysoko 5,486m;

silnik Wright R-1820-62 Cyclone omocy nominalnej 1350KM; czteroopatowe migo Curtiss
ozmiennym skoku;
dwa karabiny maszynowe 12,7mm; adunek bomb 2x114kg;
wasna 2867kg; maksymalna 3901kg;
maksymalna 504km/h; patrolowa 201km/h, przyziemienia 98km/h;
11,9m/s;
normalny 1754km;
praktyczny 11370m.
81
Przydzia wodnosamolotw obserwacyjnych napancernikach typu North Carolina

Stan na
miesic, rok
Kwiecie 1942
Listopad 1942
Sierpie 1943
Marzec 1944
Grudzie 1944
Wrzesie 1945*
Grudzie 1946
*
North Carolina
liczba x typ
3 x OS2U-2
3 x OS2U-3
1 x OS2U-3; 1 x OS2N-1
2 x OS2U-3
2 x OS2N-1
2 x OS2U-3
1 x SC-1
Washington
liczba x typ
------2 x OS2N-1
1 x OS2N-1
2 x OS2U-3
3 x OS2U-3
2 x SC-1
2 x SC-1
Dywizjon VO-6 tworzyy wwczas take dwa wodnosamoloty obserwacyjne OS2N-1 pancernika South Dakota (BB-57).
nii wodnej jednostki otrzymay czarne

pasy oszerokoci 1,83m malowane specjalnymi farbami ozwikszonej odpornoci nakorozj dla styku sonej wody
zpowietrzem. Cyfrowe znaki zanurzenia byy malowane kolorem biaym poniej pasa linii wodnej oraz czarnym powyej niego.
Jeszcze w1941 roku North Carolina
otrzyma malowanie czci nadwodnej
zgodne ze wzorem kamufla okrelanym wewspomnianej wyej instrukcji
jako Schemat2 System Stopniowany
(Measure2 Graded System). Kolorem wszystkich powierzchni poziomych
okrtw wtym malowaniu by ciemnoszary (Dark Gray). Powierzchnie pionowe kaduba byy malowane nakolor szaroniebieski (Ocean Gray), nadbudwka
namglistoszary (Haze Gray), agrna
cz wiey kontroli ognia nabladoszary (Pale Gray).
Podczas dziaa wojennych formy
kamuflau okrtw zmieniano zalenie od specyfiki i wymaga operacyjnych teatru, naktrym dana jednostka
operowaa. Wpierwszych miesicach
suby naAtlantyku obydwa pancerniki typu North Carolina otrzymay malowanie wg Schematu 12 Systemu
Stopniowanego (Measure12 Graded
System) wprowadzonego instrukcj
Biura Okrtw zwrzenia 1941 roku.
Kamufla ten zawiera trzy kolory: poczwszy odbkitnego-morskiego (Sea
Blue) napowierzchni kaduba odpasa
wodnicowego do krawdzi pokadu
gwnego poprzez szaroniebieski (Ocean Gray) powyej niego nanadbudwkach do mglistoszarego (Haze Gray)
nakominach, masztach iwiey kontroli ognia. Powierzchnie poziome okrtw byy malowane nakolor granatowoszary (Deck Blue). Modyfikacja tego
malowania (Measure12 Mod.) polegaa
nananiesieniu napowierzchniach bocznych nieregularnych plam pionowych
wprzenikajcych si kolorach zpalety stosowanej wtym schemacie kamuflau. Napocztku 1942 roku kolor b-
82
kitny-morski w malowaniu kaduba

Schemat 12Mod. pancernika North Carolina zosta zastpiony barw granatow (Navy Blue)42.
Dla okrtw operujcych naPacyfiku szczeglnie istotne byo malowanie
utrudniajce ich obserwacj z powietrza oraz zpokadw okrtw podwodnych. Przebazowany naOcean Spokojny wkocu lata 1942 roku Washington
otrzyma malowanie wgSchematu22
Systemu Stopniowanego (Measure22
Graded System), ktre nosi dokoca swej suby. Wmalowaniu tym wikszo powierzchni pionowych wcznie
zewzniosami dziobowymi irufowymi
kaduba miaa kolor mglistoszary (Haze
Gray). Wyjtek stanowiy burty okrtw poczwszy odlinii wodnej dolinii
doniej rwnolegej stycznej donajniszej krawdzi pokadu gwnego. Powierzchnie tebyy malowane nakolor
granatowy (Navy Blue). Wszystkie powierzchnie poziome wtym schemacie
kamuflau byy malowane nakolor granatowoszary (Deck Blue).
Podczas suby naPacyfiku w1943
roku pancernik North Carolina nosi
kamufla Schemat21 Systemu Granatowego (Measure 21 Navy Blue
System). Zadaniem tego malowania
byo ograniczenie widocznoci zarwno dla obserwatorw powietrznych,
jak inawodnych oraz utrudnienie okrelenia kursu iprdkoci okrtu. Kolorem kamuflau jego powierzchni pionowych by granatowy (Navy Blue).
Powierzchnie poziome byy natomiast
malowane na kolor granatowoszary
(Deck Blue).
Pod koniec 1943 roku North Carolina otrzyma kamufla Schemat32
Systemu Wzorw Plamistych o redniej Intensywnoci iDuym Kontracie
(Measure21 Medium Pattern System
High Contrast), ktry nosi take podczas dziaa bojowych 1944 roku. Zadaniem kamuflau tego schematu, wprowadzonego instrukcj Biura Okrtw
z 1 marca 1943 roku, byo utrudnie-
nie waciwego rozpoznania oraz dezorientowanie przeciwnika co do kta

kursowego celu zwaszcza po wstpnym jego okreleniu zapomoc przyrzdw radiolokacyjnych. Umoliwiao
to opnienie ewentualnego ataku podwodnego lub powietrznego, cozmniejszao szanse nieprzyjaciela na odniesienie sukcesu. Malowanie Schemat32
byo ukadem wzorw, ktre stanowiy figury geometryczne oprostych lub
zaokrglonych krawdziach. Wodmianie 18D, ktr nosi pancernik wzory
plamiste miay kolory: bladoszary (Pale
Gray), mglistoszary (Haze Gray) igranatowy (Navy Blue). Wszystkie pokady iinne powierzchnie poziome okrtu
byy pomalowane nakolor granatowoszary (Deck Blue).
Wlatach 1942-1945 obydwa pancerniki nosiy w dziobowych i rufowych
czciach ich kadubw numery taktyczne namalowane biaymi, niecieniowanymi cyframi o wysokoci 61 cm.
W1944 roku numer taktyczny wczci
dziobowej pancernika Washington by
namalowany cyframi w kolorze czarnym. Wewrzeniu ipadzierniku 1945
roku okrty nosiy narufach nazwy malowane literami wkolorze czarnym, ktrych wysoko wynosia 31cm. Podczas
obchodw wita Marynarki oraz rewii floty wpadzierniku 1945 roku nazwy okrtw namalowano take naich
burtach niecieniowanymi literami wkolorze biaym, ktrych wysokoci wynosiy po183cm. Napisy te zostay usunite
wgrudniu tego samego roku.
Wlatach 1945-1946 North Carolina
nosi kamufla wedug Schematu22
Systemu Stopniowanego (Measure22
Graded System). W ostatnim roku
suby pancernik zosta pomalowany
zgodnie zeSchematem13 Systemem
Mglistoszarym (Measure 13 Haze
Gray System), ktry wprowadzaa instrukcja Biura Okrtw z wrzenia
42. Wg Wiper Steve North Carolina Class Battleships.
83
North Carolina w kamuflau wzorw plamistych Schemat 32/18D. Fotografia

okrtu pyncego zprdkoci 26 wzw wykonana wdniu 25.09.1944 r. podczas
prb morskich po zakoczeniu remontu wstoczni marynarki wBremerton

Schematy (Measures) kamuflay pancernikw typu North Carolina

Okrt
Nazwa
North Carolina
Washington
Sygn.
BB-55
BB-56
1941
1942
1943
1944
1945
1946
1947
1 12
1
12 12Mod. 21
12Mod. 22
21 32/18D
22
32/18D
22
22
22
22
22
13
22
Charakterystyka schematw malowania pancernikw typu North Carolina

Kamufla
Powierzchnie pionowe
Powierzchnie poziome
Schemat 1
(Measure1)
System Ciemnoszary
(Dark Gray System)
dopoziomu kap kominw: kolor ciemnoszary

neutralny (Dark Gray) (5-D);
powyej kap kominw: kolor jasnoszary neutralny
(Light Gray) (5-L).
wszystkie: kolor ciemnoszary (Dark Gray)

(5-D);
pokady oboone deskami: wkolorze
naturalnego drewna.
Schemat 2
(Measure2)
System Stopniowany
(Graded System)
kadub: kolor szaroniebieski (Ocean Gray) (5-O);

nadbudwka ipowyej: kolor mglistoszary (Haze
Gray) (5-H);
grna cz wiey kontroli ognia: kolor
bladoszary (Pale Gray) (5-P).
wszystkie:
kolor ciemnoszary (Dark Gray) (5-D).
Schemat 12
(Measure12)
System Stopniowany
(Graded System)
kadub: kolor bkitny-morski (Sea Blue) (5-S) lub

granatowy (Navy Blue) (5-N);
nadbudwki: kolor szaroniebieski (Ocean Gray)
(5-O);
powyej nadbudwek: kolor mglistoszary (Haze
Gray) (5-H).
wszystkie:
kolor granatowoszary (Deck Blue) (20-B)
Schemat 13
(Measure13)
System mglistoszary
(Haze Gray System)
wszystkie:
kolor mglistoszary (Haze Gray) (5-H)
wszystkie:
kolor granatowoszary (Deck Blue) (20-B)
Schemat 21
(Measure21)
System Granatowy
(Navy Blue System)
wszystkie:
kolor granatowy (Navy Blue) (5-N)
wszystkie:
kolor granatowoszary (Deck Blue) (20-B).
Schemat 22
(Measure21)
System Stopniowany
(Graded System)
burty dolinii rwnolegej doKLW: kolor

granatowy (Navy Blue) (5-N);
pozostae wcznie ze wzniosami burt: kolor
mglistoszary (Haze Gray) (5-H)
wszystkie:
Schemat 32
(Measure32)
System Wzorw Plamistych
oredniej Intensywnoci
iDuym Kontracie
(Medium Pattern System
High Contrast)
wzory plamiste wkolorach:

bladoszarym (Pale Gray) (5-P);
mglistoszarym (Haze Gray) (5-H);
granatowym (Navy Blue) (5-N).
wszystkie:
1941 roku. Jego zadaniem byo zmniejszenie widzialnoci okrtu w przecitnych warunkach owietlenia oraz
najniszej w warunkach zamglenia.
Kolorem malowania wszystkich powierzchni pionowych okrtu by wtym
schemacie kamuflau mglistoszary
(Haze Gray), apowierzchni poziomych
granatowoszary (Deck Blue).
Poprzejciu w1961 roku pancernika North Carolina przez spoeczno

macierzystego stanu i przeznaczeniu
godoroli okrtu-muzeum pozostawiono malowanie jego czci nadwodnej takie jakie nosi wostatnim okresie aktywnej suby, tj.zgodne zeSchematem13.
W czci dziobowej jednostki namalowano jedynie obwiedzione czarno
due, biae cyfry jej numeru taktycznego wmiejscu iowielkoci jakich nigdy
wswojej historii okrt nie nosi. Wroku
1998 dokonano zmiany kamuflau pancernika malujc go zgodnie z noszonym wlatach 1943-1944 kamuflaem
Systemu Wzorw Plamistych Schemat32/18D, wktry to sposb okrt jest
pomalowany dodnia dzisiejszego.
Suba i losy kocowe pancernikw zostan opisane

w drugiej czci niniejszej monografii.
84
Uwaga! Niniejszy plan stanowi integraln cz monografii Pancerniki

typu North Carolina cz. I i nie
moe by sprzedawany oddzielnie.
North Carolina
(czerwiec 1942)
skala 1:400
Rys. Wydawnictwo Okrty Wojenne

Waldemar Kaczmarczyk
Uwaga! Niniejszy plan stanowi integraln cz monografii Pancerniki

typu North Carolina cz. I i nie
moe by sprzedawany oddzielnie.
Washington
(sierpie 1942)
skala 1:400
Rys. Wydawnictwo Okrty Wojenne

Waldemar Kaczmarczyk

Jarosław Palasek - Pancerniki Typu "North Carolina" Cz. 1 - Okręty Wojenne 31 Numer Specjalny

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jarosław Palasek - Pancerniki Typu "North Carolina" Cz. 1 - Okręty Wojenne 31 Numer Specjalny

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

JAROSAW PALASEK

PANCERNIKI TYPU NORTH CAROLINA cz. I

Mal. Waldemar Kaczmarczyk

Mal. Waldemar Kaczmarczyk

Washington sierpie 1942 r.. Schemat 12 Graded System zoony zciemnobkitnego

Tarnowskie Gry 2009

OKRTY WOJENNE numer specjalny 31

Fot. U.S. Navy

Strona tytuowa: Ujcie od dziobu North

Carolina, 2009 rok. Fot. Jarosaw Palasek

North Carolina cz. I

Redaktor serii: Jarosaw Malinowski

Polecamy magazyn Okrty Wojenne!

Niniejsza monografia zawiera jedna rozkadwk z2 planami okrtw wskali 1:400.

Rozwj drednotw amerykaskich

Wprowadzenie do suby w 1906

Te wszystkie trzy typy drednotw

oleju opaowego. Ewidentne zalety tego

ro wymusio wyasygnowanie funduszy

przeciwpancernymi kalibru 381 mm

elewacji. Rozwizanie opancerzenia

Ofiary icierpienia jakie wiat ponis

wanie wycig zbroje pomidzy Wielk Brytani, aNiemcami. Zawieszone

West Virgnia (BB-48) ostatni z amerykaskich drednotw zosta wprowadzony do suby

stwa wkolejny konflikt. Naleao wic

Evans Hughes. Do udziau w niej,

Kolejna prb ograniczenia zbroje

latw dotyczcymi okrtw liniowych

Projektowanie Pancernikw 1937

Rozpoczte podpisaniem Traktatu

jakociowego ograniczenia jednostek tej

cia Amerykanie preferowali przeduenie wakacji morskich okolejne 5lat

kw bdzie musiao zosta wznowione w najbliszym czasie. Poniewa

niki przeznaczone do eskortowania

Wariant A lipiec 1935 r.

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

tw Wstpnych okrelio na32000ton

zawieray potrjne wiee artylerii gwnej obardzo duym odstpie pomidzy

356mm, awwariancie C 406mm.

Charakterystyki taktyczno-techniczne wybranych wariantw projektowych z1935 roku

bya jednak zbyt saba tak, enie mogyby by wykorzystywane dodziaa

niku 1935 roku. Opracowano wwczas pi kolejnych wariantw (D

projektowanych wanie przez Biuro

tj.umoliwiajcej pokonywanie Kanau

jektowych wybraa wariant 1935K.

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

wtraktatowych granicach 35000ton.

cym zmniejszenie mocy siowni. Biuro

takiej artylerii dziaami kalibru 406mm

Charakterystyki taktyczno-techniczne wybranych wariantw projektowych Pancernikw 1937

Dla dzia 356 mm nowej konstrukcji.

Dla dzia 406 mm.

Wariant XVI 20.08.1936 r.

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

koci 32,84m, artylerii gwnej zoonej

wiedz obudowie okrtu klasy gwnej

Charakterystyki taktyczno-techniczne projektw wstpnego ikontraktowego Pancernikw 1937

skano przy tym zwikszenie prdkoci

nice ich barbet umoliwiayby bowiem

nowi w dniu 16 listopada 1936 roku.

cie uzyskano obnienie ciaru okrtw

niowe budowane przez Niemcy, Francj iWochy. Wzwizku ztym, wdniu

ci ich usunicia poprzez zwikszenie

Opancerzenie: burtowy pas pancerny

Widok na prawoburtow maszyn sterow North Carolina.

Tokarka wgwnym warsztacie mechanicznym North Carolina.