‫عائشه صديقه رضي هللا عنها و دايه هايی مهربانتر از مادر‪ -‬بخش دوم‬

‫سن عائشهء صديقه هنگام ازدواج‬

‫در ميزان تاريخ‪:‬‬

‫براي آنكه مرز هایزماني بحث ما مشخص شوند‪،‬ذكر تواريخ ذيل را مهم مي دانم‪.‬‬

‫نزول وحى در سال ‪ 610‬ميالدى‬

‫اسالم آوردن ابوبكر صديق در سال ‪610‬ميالدى‬

‫علنی شدن دعوت پيامبر اسالم ‪ ‬در سال‪613‬ميالدى‬

‫‪ ‬نامزدي پيامبر (صلى اهلل عليه وسلم) و عائشه (رضي اهلل عنها) در سال ‪ 620‬ميالدى‬

‫هجرت پيامبر (صلى اهلل عليه وسلم) بسوى مدينه در سال ‪ 622‬ميالدى‬

‫انتقال عائشه صديقه بخانهء پيامبر اسالم (صلى اهلل عليه وسلم) در سال ‪ 623‬و يا ‪ 624‬ميالدى‪.‬‬

‫الف‪ :‬طبرى ميگويد كه ابوبكر صديق داراى چهار فرزند بود كه همهء آنها در دورهء جاهليت‬
‫بدنيا آمده بودند‪« .‬طبری‪ ،‬تاريخ االمم و الملوک‪ ،‬جلد چهارم‪ ،‬صفحهء ‪ ،50‬دارالفکر‪ ،‬بيروت‬
‫‪ ،‬لبن ان‪.»1979 ،‬اگر اين س خن ط بری درست باشد که عائشه قبل از بعثت پي امبر ب دنيا آم ده‬
‫باشد‪ ،‬پس او به هيچ صورتى نميتواند كه هنگام ازدواج نه ساله بوده باشد‪ .‬‬

‫ب‪ :‬بر اس اس روايته ایمعتبر ت اريخى‪« ،‬اس ماء»خ واهر ب زرگ عائشه ده س ال از او بزرگ تر‬
‫ب وده است‪« .‬االم ام ال ذهبی‪ ،‬س ير اعالم النبالء ‪ ،‬جلد ‪ ،2‬ص فحه‪ ،289 ،‬مؤسسه الرس اله‪،‬‬
‫ب يروت‪ ،‬لبن ان‪ » 1992 ،‬و «ابن کث ير ‪ ،‬البدايه و النهاي ه‪ ،‬جلد ‪ ،8‬ص فحه ‪ ،371‬دارالفکر‬
‫العربی‪ ،‬الجيزه‪ ،‬مصر‪.»1933 ،‬و کتابهای بسيار معتبر تاريخ گزارش می دهند كه اسماء در‬
‫س ال هفت اد و س وم هج رى به عمر صد س الگى پ درود حي ات گفت‪ « .‬ابن کث ير ‪ ،‬البدايه و‬
‫النهاي ه‪ ،‬جلد ‪ ،8‬صفحه ‪ ،372‬دارالفکر العربی‪ ،‬الجيزه‪ ،‬مصر‪ .»1933 ،‬اگر اسماء در سال‬
‫هفت اد و س وم هج رى صد س اله ب وده باش د‪ ،‬پس عمر او هنگ امهجرت بايد بيست و هفت و يا‬
‫بيست و هشت ب وده باش د‪ .‬بر اس اس اين روايت ت اريخى اگرعمراس ماء در اثن اى هج رت بيست‬
‫و هفت و يا بيست و هشت ب وده باش د‪ ،‬عائشه در آن زم ان بايد هف ده س اله و يا ه ژده س اله ب وده‬
‫باش د‪ .‬اگر عائشه در س ال اول و يا دوم هج رى ازدواج نم وده باش د‪ ،‬بايد عمر ايش ان در اثن اى‬
‫ازدواج هژده و يا بيست بوده باشد‪ .‬‬

‫ج‪ :‬ابن هشام از اولين نگارندگان سيرت پيامبر معتقد است که عائشه از نخستين پيروان محمد‬
‫(ص لى اهلل عليه وس لم) و از کس انی که در س الهای نخست اس الم‪،‬ايم ان آورده بودن د‪ ،‬می‬
‫باش د‪« .‬ابن هش ام‪ ،‬الس يره النبوي ه‪ ،‬جلد ‪ ،1‬ص فحهء ‪ ،227-234‬مکتبه الري اض الحديث ه‪،‬‬
‫الرياض‪ ،‬المملکه العربيه السعوديه»‪ .‬برای پذيرش دينی بايد کودکی حد اقل بتواند راه رود و‬
‫حرف زند‪ .‬پس اگر عائشه صديقه در سال اول بعثت پيامبر سه ساله و يا پنج ساله بوده باشد‪،‬‬
‫پس هنگام ازدواج بايد حد اقل شانزده و يا هژده ساله بوده باشد‪ .‬ابن هشام می گويد که عائشه‬
‫بعد از ه ژده نفر ايم ان آورده اس ت‪« .‬ابن هش ام‪ ،‬جلد ‪ ،1‬ص فحهء ‪ .»271‬بر مبن ای اين س خن‬
‫ابن هشام‪ ،‬سن عائشه هنگام ازدواج بايد در حدود شانزده تا بيست سال بوده باشد‪.‬‬

‫د‪ :‬بر اساس تاريخ ابن هشام و سخن ابن حجر عسقالنی‪ ،‬فاطمه دختر پيامبر پنج سال بزرگتر‬
‫خن درست باشد ‪ ،‬پس عمر عائشههنگام ازدواج بايد در‬ ‫وده است‪ .‬اگر اين س‬ ‫از عائشه ب‬
‫حدودشانزده سال بوده باشد‪.‬‬

‫هـ‪:‬ش گفت ت رين نکتهء بحث ام روزی م ا‪ ،‬اين حقيقت ت اريخی است که عائشه س الهاقبل از‬
‫خواستگارى پيامبر‪ ،‬نه تنها که نامزد مرد ديگرى بود که حتی آمادهء ازدواج بوده است‪ .‬اين‬
‫شخص جبير فرزند مطعم نام داشت‪ .‬به اين معنی که هشت سال قبل از هجرت‪،‬در آن زمانى‬
‫كه ابوبكر(رضي اهلل عن ه) ميخواست به حبشه هج رت نماي د‪ ،‬ن زد مطعم رفت و گفت كه او‬
‫ميخواهدعائشه را كه در قيد ن امزدى فرزندش جب ير مي باشدبا فرزن دش ت زويج نماي د‪،‬ولى‬
‫مطعم بخ اطر آنكه اب وبكر مس لمان ش ده ب ود‪ ،‬عقد ن امزدى فرزن دش را با عائشه فسخ نم ود ‪ .‬از‬
‫اين روايت بر مى آيد كه ح تى هشت س ال قبل از ن امزدى عائشه باپي امبر‪،‬عائشه آم ادۀازدواج‬
‫بوده است‪.‬ابن سعد در جلد هشتم طبقات خويش پيرامون اين مسئله به تفصيل سخن گفته‬
‫است‪.‬‬
‫و‪ :‬ابن حجر عس قالنی معروف ترين ش ارح بخ اری در اثر مع روف خ ويش «االص ابة فی تمي يز‬
‫الص حابة» ميگويد‪ :‬فاطمة وق تی ب دنيا آمد که کعبه را بنا می کردند و پي امبر سی و پنج س ال‬
‫داشت ‪ ....‬و فاطمه پنج سال از عائشه بزرگتر بود‪ .‬متن دقيق عسقالنی اينطور است‪ « :‬ولدت‬
‫فاطمة والکعبه تب نی والن بی ص لی اهلل علیه وس لم ابن خمس و ثالثين س نة ‪ ....‬و هی أسن من‬
‫عائشه بنحو خمس سنين»‪« .‬ابن‪ ‬حجر العسقالنی‪ ،‬االصابة فی تمييز الصحابة‪ ،‬جلد ‪ ،4‬صفحهء‬
‫‪ ،377‬مکتبة الرياض الحديثة‪ ،‬الرياض‪ ،‬المملکة العربية السعودية‪.»1978 ،‬‬

‫در پاي ان حض ور کس انی که با همسر پي امبر اس الم هم دردی داش ته و در مص يبتش اشک می‬
‫ريزند بايد عرض نمود که در قدم نخست‪ ،‬سنت‌هاي اجتماعي و فرهنگي هر ‪ ‬ملت و هر زمان‬
‫را بايد با معياره اي هم ان جامعه م ورد س نجش ق رار داد‪ ،‬نه با معيار‌ه اي‪ ‬عصرحاضر ‪ .‬در‬
‫ق رون وس طای انگلس تان‪ ،‬دخ تران در سن دوازده س الگی آم اده ازدواج بودند و اغلب آنها در‬
‫سن چهارده سالگی به خانهء شوهر می رفتند‪Joseph and Frances Gies, Life in « .‬‬
‫‪ .»a Medieval Castle, p.78, 1979, Harper Perennial‬حتی اگر معي ار ه ای‬
‫ام روزی را اس اس ق رار دهيم می بي نيم که گ اهی می ش ود که کش ور ه ای زي ادی در روی‬
‫گسترۀخاک سنين پايانی را برای ازدواج می پذيرند‪ .‬امروز مادهء ‪ 1513‬قانون م دنی برازيل‬
‫می گويد که اگر والدين توافق داشته باشند‪ ،‬دختران و پس ران ميتوانند در سن دوازده س الگی با‬
‫هم يکجا زيست نمايند‪.‬‬

‫مکس يکو و روس يه ‪ 14‬س الگی را ش رط گذاش ته ان د‪ .‬اي الت نيوهمش رامريکا س يزده س الگی را‬
‫ش رط ق رار داده اس ت‪ .‬و ايالته ای ديگ ری در امريکا وج ود دارند که س نين نزديک به آن را‬
‫معيار ازدواج قرار داده اند‪.‬‬

‫در اينجا يك نكتهء ديگر هم قابل تذكر است و آن اينكه آخرين تحقيقات علمي ثابت س اخته است‬
‫كه آب و ه وا‪ ،‬س بک زن دگی و مس ائل ژن تيکی اق وام مختلف ت أثير مهمي در زودي و يا دي ري‬
‫بلوغ دختران داشته اس ت‪ .‬تحقيقات علمي در امريكا ثابت ساخته است كه دختران سياهپوست‬
‫زود تر از سفيد پوستان اين كشور بالغ مي شوند‪ .‬براى دانستن بيشتر‪ ،‬خواننده عزيز مي تواند‬
‫به اين تحقيق دانشگاه بلجيم مراجعه نمايد‪ .‬‬

‫‪http://edrv.endojournals.org/cgi/content/full/24/5/668‬‬
‫‪ ‬در ح الی که هم عائش هء ص ديقه و هم وال دين مش فق او از اين ازدواج راضی ب وده و ب دان می‬
‫باليده اند‪ ،‬پس چه کسی می تواند امروز پس از گذشت يکهزار و چهار صد سال بسان دايه ای‬
‫مهربانتر از مادر عمل نموده و مدعی حقوق او گردد‪  .‬اگر پيامبر (صلى اهلل عليه وسلم) در اين‬
‫م ورد م رتكب اش تباهي مي‌ش د‪ ،‬ب دون شك دش منان او س خت از آن س وء اس تفاده كرده و از آن‬
‫حربه ای بر ضد او می ساختند ولی در هيچ جا و هيچ اثری چنين نشانی ديده نمی شود‪ .‬گفتيم‬
‫كه هم آن ب انوي ب زرگ‪ ،‬اديب و دانش مند و هم خ انواده اش بر آن ازدواج مي باليدن د‪ .‬در‬
‫ح ديثى كه ام ام بخ ارى از خ ود عائشه (رضي اهلل عنه ا) در م ورد س ورهء (التح ريم) روايت‬
‫نموده‪ ،‬آمده است‪ :‬باري پيامبر اسالم همسران خويش را اختيار داد كه اگر نمي خواهند با او‬
‫زيست نمايند مي توانند از او ج دا ش وند‪ .‬پي امبر همس رانش را مخ اطب ق رار داده گفت‪ :‬آيا‬
‫ميخواهيد با من باش يد و يا اينكه از من ج دا ش ويد؟ عائشه نخس تين كسي ب ود كه در پاسخ اعالم‬
‫نمود كه او خدا و پيامبرش و روز باز پسين را انتخاب نموده است‪.‬‬

‫هم انطور ی که دیدیم ش واهد ت اريخي به ما مي‌گويند كه سن عايشه در هنگ امي كه به عقد‬
‫پيامبر درآمد‪ ،‬بيشتر ‪ ‬از آن چيزى بوده است كه امروز سر زبانها است‪ .‬يكي از علل اين كار‬
‫ش ايد دليل تراشى س ودجويان كهنس الي باشد كه ب راى توجيه ازدواجه اى ش ان با دخ تران خ ورد‬
‫سال تنها به يك بخش از روايات تاريخى اتكا نموده و بخش ديگر آنرا نا ديده می انگارند ‪.‬‬

‫زيان کسان از پی نفع خويش‬

‫بجويند و دين اندر آرند پيش‬

‫حضور همه وکيالن دعوايی که سنگ دفاع ازعائشه ام المؤمنين را به سينه می کوبند رسانيده‬
‫می شود که او بيشتر از تاجران حقوق انسان در قرن بيست و يکم‪ ،‬حقوق و مصلحت خودش‬
‫را می دانست و اگر تاريخ را هر قدر ورق بزنيم باز هم دليلی نمی توان يافت که اشاره ای به‬
‫ع دم رض ايت آن ب انوی ب زرگ از آن ازدواج داش ته باش د‪ .‬ت اريخ ش هادت می دهد که عائشه ام‬
‫المؤم نين زنی نب ود که در گفتن س خن حق و يا آنچه او آن را حق تص ور می نم ود ترسی بخ ود‬
‫راه ده د‪ .‬ره بری جنگ جمل که ده ها ه زار رزمجو در زير پ رچمش می رزميدن د‪ ،‬می تواند‬
‫نمونهء روشن ادعای ما باشد‪.‬‬
‫در پاي ان اين بحث می خ واهم بگ ويم که در آن دوره ها چ يزی بن ام وثيقهء تولد «‪Birth‬‬
‫‪ »Certificate‬وجود نداشت تا تاريخ دقيق پيدايش افراد بر مبنای آن تعيين می شد‪ .‬ما حادثه‬
‫ای بزرگ تر از پي دايش پي امبر«ص» در ت اريخ اس الم ن داريم‪ .‬اما ب از هم دي ده می ش ود که‬
‫پ يرامون همين ح ادثهء ب زرگ هم چن دين روايت مختلف وج ود دارد‪ .‬پس با در نظرداشت‬
‫تناقضات ی که در روايات مربوط به تاريخ پيدايش عائشه ام المؤمنين وجود داشته اس ت‪ ،‬چط ور‬
‫خواهيم توانست تا با جزميت تمام حکم کنيم که عائشه صديقه در اين تاريخ و يا آن سال بدنيا‬
‫آمده ويا در فالن سن ازدواج نموده است‪.‬‬

‫اس اس همهء رواي اتی که سن عائشه را هنگ ام ازدواج نه س ال بي ان نم وده اس ت‪ ،‬س خن خ ود او‬
‫می باشد ‪ .‬اگر اين اح اديث از نظر روايت و ن احيهء درايت ع اری از مش کل هم باش ند‪ ،‬ب از هم‬
‫دانش مندانی اند که علت ذکر اين سن را بر خاس ته از خصوص يتهای زن انگی موص وف دانس ته‬
‫اند‪ .‬آنها معتقد ان د‪ ،‬عائشه ص ديقه که خصوص يتهای زن انگی را تا حد کم ال داش ت‪ ،‬در اينجا‬
‫کوشيده است تا سن خويش را خورد تر گفته و بدان مباهات نمايد‪ .‬اين ويژگی در زنان عصر‬
‫ما هم تا سرحد جنون ديده می شود‪ .‬در امريکا اگر زنی را از عمرش بپرسی ‪ ،‬سه گونه پاسخ‬
‫خ واهی ش نيد‪ .‬پاسخ نخست س کوت خواهد ب ود و از ف رط خشم ج وابی ب رايت نخواهد داد‪ .‬دوم‬
‫اينکه سن خ ود را خ ورد تر از سن حقيقی خ ويش خواهد گفت‪ ،‬و س وم اينکه زن ان ميانه س ال‬
‫اين کشورعادت کرده اند تا برای گريز از پاسخ‪ ،‬خود را نود و نه ساله بخوانند ‪.‬‬

‫ش ايد ب رخی اس تدالل نمايند که همچو ام ری بعيد از ب انويی چ ون عائشه می باش د‪ .‬ولی ت اريخ‬
‫زندگی اجتماعی و عرصهء زناشوهری او ملئ از همچو مسايل است‪ .‬بعنوان مثال‪ ،‬او روزی‬
‫ص فيه همسر ديگر پي امبر را غيبت نم ود‪ :‬پي امبر از اين مس ئله بر افروخته ش ده و گفت‪ « :‬لقد‬
‫قلت كلمه لو م زجت بم اء البحر لمزجته » (ترم ذی)‪ .‬يع نی‪ « :‬آنچه تو گف تی اگر با آب بحر‬
‫بي اميزد آن را آل وده خواهد س اخت»‪ .‬نمونه ه ای ديگ ری هم دراين رابطه وج ود دارد‪ .‬به هر‬
‫حال‪ ،‬عائشه صديقه از نظر هيچ مسلمانی معصوم گفته نمی شود ‪.‬‬

‫در آغ از اين مق ال گفته ب ودم که اگر س خن از جنس (‪)SEX‬بمي ان آيد‪،‬مس يحيت و يه وديت‬
‫تحريف ش ده بيش تر از همه نيازمند به دف اع دي ده مى ش وند‪.‬به عقي دهء من‪ ،‬آن دوكش يش‬
‫سياس تمدار و سياس تمدار كش يش بايد پرسش هايى را پاسخ می دادندكه از قرنها پيش بدينسو‬
‫مط رح ب وده اس ت‪ .‬آنها بايد آيه ه اى سى ام و سي و هش تم‪ ،‬اص حاح ن زدهم‪ ،‬س فر تك وين‪ ،‬عهد‬
‫عتيق‪ ،‬كتاب مقدس‪ ‬را تفسير می نمودن د‪،‬آنجا كه گفته مى شود لوط عليه السالم با دو دخترش‬
‫مرتكب زنا شده است‪ .‬و يا اينكه «روابين» فرزند يعقوب با «بلهة» همسر پدرش همبستر مى‬
‫ش ود و يعق وب عليه الس الم از آن به نيكى‪ ‬ي اد مي كند‪ « ‬آيت بيست و دوم‪ ،‬اص حاص سى و‬
‫پنجم‪ ،‬سفر تكوين‪ ،‬عهد عتيق‪ ،‬كتاب مقدس»‪ .‬و يا اينكه يهوذا فرزند يعقوب با همسر فرزندش‬
‫كه «ثام ارا» ن ام داشت ن زديكى مى نمايد و ن تيجهءآن فع ل‪ ،‬پي دايش شخصى بن ام «ف ارص»مى‬
‫شود‪ « .‬آيته اى ‪ ، 2-1‬اص حاح بيست و س وم‪ ،‬س فر تثني ه‪ ،‬عهد ع تيق‪ ،‬كت اب مق دس»‪ .‬اما ما‬
‫معتقد هس تيم که س احت همه پي امبران ب زرگ الهی؛ اين الگوه ای پ اک ت اريخ بش ر‪ ،‬م نزه از‬
‫تهمتهايی است که بدانها چسپ زده اند‪.‬‬

‫خالص هء س خن‪ ،‬من نمی گ ويم که عائشه (رض) هنگ ام ازدواج ش انزده‪ ،‬هف ده‪ ،‬ه ژده‪،‬‬
‫ن زده‪،‬بيس ت‪ ،‬ب االتر ويا پ ائين تر از آن ب وده است ولی می ت وانم به کم ال ج رأت ادعا نم ايم‪ ،‬با‬
‫آنکه تاريخ دقيق پيدايش عائشه ام المؤمنين و سن دقيق ايشان هنگام ازدواج معلوم نيست ولی‬
‫ايشان بطور قطع هنگام ازدواج دوشيزه ای بالغ بوده اند‪ .‬در حديثي كه امام مسلم از جابر بن‬
‫عبداهلل روايت نموده‪ ،‬آمده است كه پيامبر برايش گفت كه چرا با دوش يزه اي ازدواج نك ردي تا‬
‫تو او را بخنداني و او تو را‪ ،‬و تو با او بازي كني و او با تو"‪  .‬اين سخن به اين خاطر آمد که‬
‫در س نت پيامبراس الم‪ ،‬ازدواج و مس ايل مرب وط به آن و ح تی ام وری که مرب وط به جنس «‬
‫‪ »SEX‬می شود بايد متقابل باشد ‪ ‬که پيامبر اسالم بار بار روی آن تأکيد نموده و «حديث»؛ اين‬
‫م يراث ادبی پي امبر ش اهد گوي اى اين امر مي باش د‪ .‬و بايد پ ذيرفت که اين ک ار تنها در ح الی‬
‫قابل تحقق است که طرفين ازدواج به مرحلهء بلوغ قدم گذاشته باشند‪.‬‬

‫هرگ اه پژوهش گری‪ ‬خواس ته باش د‪ ،‬می تواند دامنهء اين بحث را تا س طح يک رسالهءمس تقل‬
‫توسعه دهد‪.‬‬

‫نوشته ‪ :‬دكتر خواجه بشير احمد انصاري‬

‫‪ ‬‬

‫سر چشمه های مهم اين بحث‪:‬‬

‫‪     -1‬كتاب مقدس (تورات و انجيل)‪ ،‬انجمن پخش كتب مقدسه‪2003 ،‬‬

 ‫‪     -2‬ميزان االعتدال‪ ،‬دارالمعرف ة‪ ،‬بيروت‪ ،‬لبنان‬

‫‪     -3‬فتح الب اري‪ ،‬ش رح ص حيح البخ اري‪ ،‬جلد ‪ ، 8‬المكتبة الس لفية‪ 1407 ،‬هـ ق ‪ ،‬ق اهرة‪،‬‬
‫مصر‬

‫‪     -4‬فرهنگ ن وين‪ ،‬باهتم ام س يد مص طفی طباطب ائی ‪ ،‬کتابفروشی اس الميه‪ ،‬ن وبت چ اپ‬
‫هفتم‪ ،‬زمستان ‪ ،1366‬تهران‪ ،‬ايران‬

‫‪     -5‬االمام الذهبی‪ ،‬سير اعالم النبالء ‪ ،‬جلد ‪ ،2‬مؤسسه الرساله‪ ،‬بيروت‪ ،‬لبنان‪1992 ،‬‬

‫‪     -6‬ابن کثير ‪ ،‬البدايه و النهايه‪ ،‬جلد ‪ ،8‬دارالفکر العربی‪ ،‬الجيزه‪ ،‬مصر‬

‫‪     -7‬ابن هش ام‪ ،‬الس يره النبوي ه‪ ،‬جلد ‪ ،1‬مکتبه الري اض الحديث ه‪ ،‬الري اض‪ ،‬المملکه العربيه‬
‫السعوديه‬

‫‪     -8‬ابن حجر العس قالنی‪ ،‬االص ابة فی تمي يز الص حابة‪ ،‬جلد ‪ ،4‬مکتبة الري اض الحديث ة‪،‬‬
‫الرياض‪ ،‬المملکة العربية السعودية‬

‫‪Joseph and Frances Gies, Life in a Medieval Castle, Harper     -9‬‬

‫‪Perennial, New York, NY, USA 1979‬‬

‫‪ -10‬سايت انترنتي‪ :‬‬

‫‪http://edrv.endojournals.org/cgi/content/full/24/5/668‬‬

‫‪ -11‬ابن سعد محمد‪ ،‬الطبقات الكبرى‪ ،‬بيروت‪ ،‬داربيروت‪1405 ،‬هـ‪.‬ق ‪1985/‬م‪ .‬‬