T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

YRYEN MERDVEN/YOL
DONANIMLARI
523EO0067

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. MERDVEN BASAMAKLARI........................................................................................... 3
1.1. Basaman almas .................................................................................................... 3
1.1.1. Basaman yaps ................................................................................................... 3
1.1.2. Tekerlekler............................................................................................................. 8
1.1.3. Basaman almas............................................................................................. 9
1.1.4. Raylar................................................................................................................... 11
1.1.5. Basamak Montaj Aparatlar................................................................................. 13
1.2. Basamak Zinciri .......................................................................................................... 16
1.3. Geniliine Gre Basamak eitleri ........................................................................... 21
1.3.1 Hz ve Basamak Genilii (V, Wb) ...................................................................... 22
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 24
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 29
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 30
2. YRYEN MERDVEN/YOL KPETE....................................................................... 30
2.1. Kpete Band ve Tahriki ........................................................................................... 30
2.1.1. Kpete Bandnn Yaps ..................................................................................... 31
2.2. Kpete Koruyucusu ................................................................................................... 34
2.3. Yryen Merdiven Klavuz Makaralar ...................................................................... 40
2.3.1. El Band Klavuz Tekerleri.................................................................................. 40
2.3.2. El Band Dn Makara Grubu ........................................................................... 41
2.4. Yryen Merdiven V Kay....................................................................................... 42
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 45
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 47
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 48
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 49
KAYNAKA ......................................................................................................................... 50

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

523EO0067

ALAN

Elektrik-Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK

Elektromekanik Tayclar

MODLN ADI

Yryen Merdiven Yol Donanmlar

Yryen merdiven i donanmlarn anlatan bir renme
materyalidir.
40/32

MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK

Yryen merdiven yol donanmlarnn bakm ve onarmn

yapmak
Genel Ama
Bu modl iin gerekli atlye ortam salandnda
merdiven/yolun taban, motor fren, tarak, kpete giri ve
basamak
kontaklarnn
bakmn
ve
deiimini
yapabileceksiniz.

MODLN AMACI

Amalar
1. Her trl yryen merdiven ve yolun merdiven
basamaklarnn 95/16/AT Asansr Ynetmeliine uygun
olarak kontroln ve deiimini yapabileceksiniz.
2. Her trl yryen merdiven ve yolun kpete bandnn ve
tahrikinin 95/16/AT Asansr Ynetmeliine uygun
olarak kontroln ve deiimini yapabileceksiniz.

ETM RETM
ORTAMLARI ve
DONANIMLARI

Ortam: Atlye ortam ve iletmeler

Donanmlar: Yryen merdiven deney seti

LME ve
DEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen

lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
Bir sistemin almasn renmenin yolu, o sistemi oluturan ksmlarn grevlerini,
yapsn ve alma eklini renmekle ilikilidir.
Bu modlde yryen merdiven/yol sistemlerine zg baz ksmlarn zelliklerini
reneceksiniz. Ayrca baz hareketli sistemlerde tahrik eleman olarak kullanlan zincirin
yryen merdiven/yol sistemlerine uyarlanm hlini de greceksiniz.
Bir yryen merdiven/yol sisteminde asli tayc, paletler ya da basamaklardr.
Yolcularla ve d etkilerle srekli temasta olan da bu ksmlar ve kpete banddr. Sistemin
temizlii ve dzenli almas yolcular asndan nem tamaktadr.
Bir teknisyenin grevi sadece imalat, montaj ya da tamir yapmak deildir. Teorik
bilgisini uygulamalarla birletirip sistemin verimini artrmak iin gerekli tedbirleri almak ve
ilgili yerlerle bu konudaki fikirlerini paylamaktr.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Her trl yryen merdiven ve yolun merdiven basamaklarn 95/16/AT asansr
ynetmeliine uygun olarak kontroln ve deiimini yapabileceksiniz.

ARATIRMA

evrenizdeki yryen merdivenleri gzlemleyiniz. Bazlarnn geniliklerinin

neden farkl olduunu ve bunun etkilerini tartnz.

Tahrik eleman olarak zincir kullanlan sistemleri ve bu sistemlerin zelliklerine

gre zincirlerindeki deiimleri tartnz.

Aktarma organ olarak zincir ve kay arasndaki farkllklar aratrnz.

1. MERDVEN BASAMAKLARI
1.1. Basaman almas
1.1.1. Basaman yaps

Resim 1.1: Yryen merdiven basamaklar

Basamaklar yolcularn tand ksmlardr. Basamak zinciri g nakleder, basamak

yk tekerlekler tarafndan tanr. Alminyum gibi hafif ve salam malzemeler tercih edilir.
zerine alminyum plaka (Resim 1.2) vidalanm, kaynakl elik ya da para yap
biiminde, salam kaliteli alminyumdan yaplr.

Resim1.2: Basamak zeri alminyum plakalar

Basamak gvdesi saclarn birbirine kaynaklanmas ile kenarlar dkm ya da

kaynaklanm sac kaplamal profil demir ereveden yaplr. drt paradan oluabildii
gibi (Resim 1.1) ok daha fazla paradan oluanlar da vardr (Resim1.3). ok paral olanlar
sadece hasarl ksmn deitirilebilmesi gibi bir avantaja sahiptir.

Resim 1.3: Paral basamak alt grn

Yryen yollarn basamaklar yryen merdiven basamaklarndan ekil olarak farkl

olmakla beraber retiminde kullanlan malzemeler ve teknikler ayndr. Sadece yryen
yollarda paral basamak yaps yoktur.

Resim 1.4: Eimli yryen yol basama

Resim 1.5te temel olarak yryen merdivenin basaman oluturan ksmlar

gsterilmitir. Bu ksmlar basamak tekerlei, ase, basamak mili ve basamak yzeyidir.
4

Resim 1.5: Basamak paralar

Detaylandrldnda bir basama oluturan ksmlar ekil 1.1 de gsterilmitir.

ekil 1.1: Yryen merdiven basamak detay

Resim 1.6: Basamak yan

Yryen merdivenin giriinde hareketli olarak en az iki basamak bulunur. Bu

basamaklar kat hizasnda ve dz olmak zorundadr. Bu giri ksmna apron da denir (ekil
1.2). Aprondan sonra merdiven aaya doru inie ya da yukar doru ka geebilir.
Basamaklar 4 tekerlekli ya da ift tekerlekli olarak imal edilir. Gnmzde montaj kolayl
ve ekonomik olmas sebebiyle daha ok 2 tekerlekli basamaklar kullanlmaktadr. Bunlarn
basamak tahrik zincirine montaj daha kolay yaplabilmektedir.

ekil 1.2: Yryen merdiven apronu

Basamak adm 400 ila 450 mm alnr, bu deerler lamelli zincir hatvesinin belli
katlardr. Basamak genilii ise 600 ila 1000 mm arasndadr ve arl 15kgdan balar.
Ortalama yolcu yk 800 2400 N alnan tasarmlarda giriin dorusal ktlesi yaklak
olarak 200275 kg/m alnr. ekil 1.3te basamak elemanlar, etekleri ve alma annda
basamaklarn konumu grlmektedir. Basamak n ve st yzeyi trtll biimde
dzenlenmitir.

ekil 1.3: Merdiven basamak elemanlar

Merdiven basamaklar giri veya k platformuna yaklatklarnda ikili (800 mm)

veya l (1200 mm) olarak hizalanr ve yolcularn ini-binilerini rahata yapmasna imkn
verir.
Merdiven basamaklarnn kenarlarnda bulunan etekler renkli yaplarak ayaklarn
skmas engellenir. Bunun iin ekil 1.4te grlen mikro alterler ile basaman izafi
hareketi neticesinde yryen merdiven durdurulur.
7

ekil 1.4: Yan panel emniyet dzeni

Merdiven zerindeki kanallar uyumlu ve i ie alarak merdiven zerine atlan veya

debilecek cisimlere kar koruma salar.

1.1.2. Tekerlekler
Basamaklarn alt ksmnda aplar 100 ila 180 mm olan 4 ya da 2 adet tekerlek
bulunur. Tekerlekler karbolit veya lifli plastik malzemeden veya elik zerine lastik
kaplamadan yaplmaktadr (Resim 1.7). Tekerlek yataklar rulmanldr. Merdiven iletmesi
esnasnda grlty azaltmak iin plastik veya st plastik kapl metal tekerlekler kullanlr.
Tekerlekler sl ilem grm alminyum alaml raylar zerinde hareket eder.

Resim 1.7: Basamak tekeri

Resim1.8: Tekerlek montaj malzemeleri

Her drt tekerlek de ayr ayr klavuz yollar iinde alr. Bylece basamaklarn
yryen merdiven/yol zerinde yatayda dzgn hareket etmeleri salanmaktadr.

1.1.3. Basaman almas

ekil 1.5: Basamaklar ve dizayn

Basamak zinciri gergi ayar arabas, ekil 1.5te grlen merdivenin altnda ve stnde
bulunan mavi yarm dairedir.
Yryen merdiven basama ya da yryen bant paleti, iki yanna monteli tekerlekler
vastas ile iskelet boyunca denmi paralel bir ift hat boyunca, bal olduklar tahrik
zincirleri ile ekilerek hareket eder. Basamak ya da paletleri birbirine balayan iki yandaki
tahrik zincirleri bisiklet zinciri grnmndeki makara ve baklal zincir tipindedir.

Resim 1.9: Zincir tekeri klavuz raylar

Resim 1.10: Zincir tekerinin iinde hareket ettii sacdan yaplma ray

Bu zincir, yapsna uygun tasarmdaki ana tahrik ve gerdirme arabas zincir dilileri
zerinden dolaarak srekli hareket edebilir.

Resim 1.11: Yryen merdiven basama

10

ekil 1.6: Basaman yandan grn

ki tekerlek bamsz olarak basamak klavuzlar iinde alrken ekil 1.6da krmz
daire iine alnm ksm hareket zincirine yzk ve boru bir profil ile monte edilir, hareket
zincirine bal olarak alr. Her iki tekerlek de ayr ayr klavuz yollar iinde alr.
Basamak tekerinin alt klavuz raylara basamak tekeri klavuz ray, basamak tahrik
zincir tekerinin alt raya ise basamak zincir tekeri klavuz ray denir. Her iki ray da
basamaklarn saa sola kaymamasn salamaya ve merdiveni sarsmadan hareket ettirmeye
yarar. Basamaklarn yatayda dzgn hareketi salanmaktadr.

1.1.4. Raylar

st tayc ray

st tayc raynn kesiti iki kademelidir. st kademe basamak tekerleine, alt

kademe basamak tahrik zincirine klavuzluk eder. Ray, basamaklar ve zerindeki yolcu
ykn tar.

Orta ve alt klavuz raylar

Basaman ters dnm biimde hareket etmesini salar. Orta ray basamak
tekerleklerine klavuzluk ederken alt ray basamak tahrik zincirine klavuzluk eder.

11

ekil 1.7: Yryen merdiven tayc ve klavuz raylar

Resim 1.12: Basamaklarn yksz olarak geri dnerken kulland raylar

12

Resim 1.13: Alt klavuz ray detay

Resim 1.14: st klavuz ray basamak ve yolcu ykn tar

1.1.5. Basamak Montaj Aparatlar

Basamak krlma sensr

Detayl bilgi Yol Kontaklar modlnde verilmi olmakla beraber basamaklarn

krlmas ve dmesi sonucu basamak kontaklar ya da optik sensrler bu durumu alglayp
kontrol katna bildirir. Kontrol kat da frenleme yaptrarak sistemin almasn durdurur.
ekil 1.8de basamak sensrnn montaj gsterilmitir.
13

ekil 1.8: Basamak sensrleri

Ayrca basamaklarn saa sola kaymasna engel olan srtnme yast ya da yan yastk
dediimiz plastikten yaplm bir aparat daha vardr. Bu aparat ekil 1.9da grld gibi
basamak tahrik zincirinin basamaa montaj ksmnn hemen stnde bulunur.

ekil 1.9: Basamak montaj paralar

Basamak ile tayc zincir arasndaki balant aparatlar yle sralanabilir: Basamak
balant mili, segman, kanca, yzk, sabitleme kelepesi ve vidalar
14

Resim 1.15: Basamaklarn yryen merdivene monte edildii basamak balant milleri

Basamak kmama aparat

Baz yryen merdiven basamaklarnda kullanlmaktadr.

Resim 1.16: Basamak kmama aparat ve srtnme yast

Bu aparatn grevi basaman havaya kalkmasn engellemektir. nk basamak bu

noktada merdivene bal deildir. Sadece tekerler klavuz raylar zerinde hareket eder.
Basaman el ile yukar ekilmesi durumunda basaman kma ihtimali vardr. Bu yzden
merdiven bu husus dnlerek yaplmtr.

15

ekil 1.10: Basamak kmama aparat

Bu aparatn krlmas durumunda ise ekil 1.10daki para kesilerek ona uygun bir
matkap ucu ile tam tekerin ortasndan delinip cvatal somunla tutturulur. Her bakmda bu
noktalar mutlaka adm adm kontrol edilmelidir.

ekil 1.11: Basamak kmama aparat krldnda yerine taklan metal para

Basamaklar merdivende klavuz yollar iinde hareket ederek yerinden kmaz.

Srtnme yast sayesinde de saa sola kaymas ikinci kez engellenmi olur. Ancak
basamaklarn klavuz yollar iinde hareket ederken tarak giri ya da klarnda saa sola
kaymasna engel olmak iin ayr bir dzenek daha kullanlmtr.

1.2. Basamak Zinciri

Resim 1.17: eitli yryen merdiven basamak zincirleri

Yryen merdivenler zincir mekanizmasna bal hareketli basamaklarla yolcu tar.

Tahrik mekanizmas olarak lamelli zincirler kullanlr. Tahrik motorundan ana tahrik
zinciriyle alnan hareket, basamak zinciri vastasyla basamaklara iletilir. Basamak tahrik
zincirleri lamelli zincirler olmasna karn, ana tahrik zincirinden farkl yapdadr. Klavuz
raylar tarafndan idare edilmeleri iin tekerleklidir.
16

Resim 1.18: eitli yryen merdiven basamak zincirleri ve montaj mili

Resim 1.19: Basamaklarn zincirlere monte edilmesi

Ana tahrik zincirinde olduu gibi bu zincirlerin de dzenli olarak yalanmas

gereklidir. Zamanla oluan ya ve toz artklar da temizlenmelidir.

Resim 1.20: Basamak zincirinin basamaa balants

17

ekil 1.12: Basamak zincirinin basamaa balants

ekil 1.13: Basamak zinciri

Yryen merdiven motoru harekete balad zaman bu hareketin dier aksamlara

iletmesi gerekir. Bunu salamak maksadyla motor miline bal bir redktr ile motor devri
drlr. Redktr hareketi, zerinde bulunan ana tahrik dilisi vastasyla ana tahrik
aftna iletir.
Ana tahrik aft zerinde bulunan u ksmlardaki byk dililer (bisiklet zincir dilisi
gibi) ve merdivenin alt ksmnda bulunan gergi arabas zerindeki dililerin bir tayc zincir
ile birlikte hareketi salanr. Bu tayc zincir zerinde, basamaklarn montajnn yapld
basamak balant mili bulunur.
18

ekil 1.14te basamak balant milinin basamak tayc zincire montaj ekilleri
grlmektedir.

ekil 1.14: Basamak balant milinin tayc zincire balant ekli

ekil 1.15: Basaman basamak balant miline montaj

19

ekil 1.16: Basamak balant mili montaj paralar

Montaj esnasnda basamak tahrik zincirine monte edilecek basaman montaj

yaplmadan nce montaj yerleri kirden arndrmal ve gres ya ile iyice yalanmaldr.
Yryen merdivenlerin aylk bakmlarnda da buralardaki toz ve amur alnmal tekrardan
yalanmaldr. Geveme ya da tekerlek ve yzklerde deforme varsa merdivenin konforlu ve
rahat almas iin bu paralar deitirilmelidir. Aksi takdirde daha byk arzalara sebep
olabilir.

ekil 1.17: Basaman basamak tahrik zincirine montaj

Herhangi bir ekilde arza olur ya da basamaklarn sklmesi icap ederse merdiveni
revizyon basamana kadar kaydrp revizyon basamandan skme balamak daha
mantkldr. Basamaklarn ayar oradan daha rahat ve hassas yaplr.
20

ekil 1.18: Basamak montaj paralar

ekil 1.18deki basaman etrafndaki demonte olan paralar genelde basamaktan

farkl renkte boyanr. Bu paralara etek denir. Bu eteklerin renkli yaplmasnn amac
ayaklarn skmasn engellemek olduu gibi herhangi bir maddenin skmas esnasnda bu
noktalardan sklp basaman karlmasna gerek kalmadan skan maddeyi almaya
yaramasdr. Ayrca farkl bir renk ile boyandndan grnm gzellii de kazandrr.
Basamak zincirlerinin zamanla anma ya da mevsimsel hava scaklna bal olarak
boylar deiir ya da bir taraf uzarken dier taraf ksa kalabilir. Bu yzden zaman zaman
boylarnn ayarlanmas gereklidir. Bu durumda basamak ve tarak kanallarnn uyumu
bozulur. Bu durum gzlenmeli ve zincir boylar ayarlanmaldr.

1.3. Geniliine Gre Basamak eitleri

Yryen merdiven basamaklar boyutta olabilir.

600 mmlik
800 mm lik
1000 mmlik olmak zere imal edilir.

Boyut seiminde gz nne alnan ltler, sonradan eklenen sistemlerde yerin

uygunluu ve istenilen yolcu tama kapasitesidir. Basamak boyutu bydke kaplad yer
ve yolcu tama kapasitesi artar.
Basamak genilii tek kii iin 600 mm yeterli olurken 1000 mm genilikte ise elinde
eya olan bir yolcu ya da iki yolcunun yan yana tanmas salanmaktadr. Geni
basamaklarn dier bir avantaj ise insanlarn tek tarafta durmas acelesi olanlarn bo
taraftan yryerek hzlca kabilmeleridir. Tablo 1.1de basamak genilii ve hza bal
olarak yryen merdivenlerin tama kapasiteleri grlmektedir.

21

Tablo 1.1: Basamak genilii ve hza gre yryen merdiven kapasitesi

1.3.1 Hz ve Basamak Genilii (V, Wb)

Yryen merdivenin hz ve basamak genilii tama kapasitesi ile doru orantldr.
Trafik hesaplarna gre birim saat iinde tanacak yolcu saysn karlayacak hz ve
basamak genilii seilir.
Yryen merdivenin hz, trmanma as 30ye (dhil) kadar olan yryen
merdivenlerde 0,75 m/sn.yi, trmanma as 30 -35 aras olan yryen merdivenlerde 0,50
m/sn. yi gememelidir.

ekil 1.19: Basamak lleri

Tanan yolcu says (kii/saat)

Yryen merdiven sistemleri tam kapasiteyle alt zaman tayabilecei yolcu

says forml 3.1 ile hesaplanr.

Bu formlde;
Z = Yolcu/saat (P/h) bir saatte tanabilecek yolcu says
Ny = Tek basamakta tanan yolcu says (Tablo 1.3 )
= Doluluk faktr (Tablo 1.2 )
Lb = Basamak eni ( ekil 3.1) 0,4 m
V = Merdiven hz ( m/sn.)

22

Basamak genilii (Wb, mm)

600
800
1000

Doluluk faktr (
0,5
0,75
1,0

Tablo 1.2: Basamak geniliine gre doluluk faktr

Basamak genilii (Wb, mm)

Bir basamakta tanan yolcu says

(Ny)
1
1,5
2

600
800
1000

Tablo 1.3: Basamak geniliine gre tanabilir yolcu says

Basamak genilii (Wb, mm)

600
800
1000

mb (kg)
10
12
15

Tablo 1.4: Basamak arlklarnn basamak geniliine gre deiimi

Tanan yolcularn yryen merdivene bini ve inileri esnasnda ivme deiiminden

etkilenmemeleri iin basamaklarn belirli mesafelerde yatay dorultuda hareket etmesi
gerekmektedir (apron). Basamaklarn yatayda gitme mesafeleri ilgili (EN115) standartlarda
belirtilmitir. Basamaklarn yatayda gitme uzunluu hz ve trmanma ykseklii ile doru
orantldr.
rnek Hesaplama 1:
Basamak genilii 600 mm ve hz 0,5 m/sn. olan bir yryen merdiven sisteminde
saate tanabilecek yolcu saysn hesaplaynz.
Tablo 1.2 ye gre =0,5
Tablo 1.3e gre Ny=1
Lb= 0,4 m
V= 0,5 m/sn.
Z=(3600 x 0,5 x 1 x 0,5)
Z=2250 Yolcu /saat

/ 0,4

Dier veriler sabit kalmak zere basamak geniliini deitirerek hesaplamalar yapp
sonularn yorumlaynz.

23

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA-1
Yryen yol ve merdiven basamak deiimini yapnz.
lem Basamaklar
Sistemi durdurup bariyerleri koyunuz.
Alt plakay kartnz.

Basamak koruyucusunu vidalarndan

sknz.

Sol tutucu somunlar karnz.

Sa tutucu somunlar karnz.

neriler
Yryen merdivene kimsenin
ulaamayaca ekilde bariyerler koyunuz.
Basamaklar sadece hasar grdklerinde ya
da arza durumunda sklmez.
Periyodik bakm esnasnda yryen
merdivenin asesine ulap temizlik ve
bakm yapabilmek iin en az iki basaman
sklmesi gerekir.
Daha sonra teknisyen revizyon soketini
kullanarak sklen basamaklarn
oluturduu boluu yryen merdiven
boyunca hareket ettirerek gerekli ilemleri
yapar.
Basamaklar sadece hasar grdklerinde ya
da arza durumunda sklmez.
Periyodik bakm esnasnda yryen
merdivenin asesine ulap temizlik ve
bakm yapabilmek iin en az iki basaman
sklmesi gerekir.
Daha sonra teknisyen revizyon soketini
kullanarak sklen basamaklarn
oluturduu boluu yryen merdiven
boyunca hareket ettirerek gerekli ilemleri
yapar.
Basamaklarn sklmesi marka ve modele
gre deiiklik gsterebilir.

Somunlar sklen basama dikkatlice

tutarak ekiniz.

24

 Revizyon soketini kullanarak yryen

merdiveni ileri geri hareket ettirerek
skmek istediiniz basama uygun
konuma getiriniz. Yukardaki ilemleri
tekrarlaynz.

Sklen basama sizi engellemeyecek

ekilde yerletirin.
Basaman taklmasnda bu ilemlerin tersi
yaplacaktr.
Takma sonrasnda somunlarn skl
kontrol edilmelidir.

25

UYGULAMA-2
Basamak zincirlerinde geveme ya da boy farkll olutuunda, basamak
zincirlerinin boylarnn eitlenip ayarlanmas gereklidir. Bu yaplmad zaman taraklarla
basamak kanallarnn uyumu bozulacak ve sistem zarar grecektir. Boylarndaki deiim
ypranmaya bal olduu gibi mevsimlere bal hava scaklnn deimesinden de
oluabilir.
lem Basamaklar

neriler
Yryen merdivene kimsenin
ulaamayaca ekilde bariyerler
koyunuz.

Sistemi durdurup bariyerleri koyunuz.

Alt plakay kartnz.

Zincir ayar alt tarafta sa ve sol

olmak zere iki yerden yaplr.

Mevsimsel olarak hava

scaklnn deimesinden
kaynaklanan ayar ileminde her iki
taraftaki zincirler eit miktarda
gerdirilmelidir.
Eit gerginlii salamak iin her
iki tarafta somunla belirlediiniz
bir referans noktasnn arasndaki
mesafeyi lebilirsiniz.
Boluklarn zeri tam almaldr.
Tek taraf gerdirmeniz

Basamak zincirinin gerginliinin

ayarlanmasn yapnz.

26

gerektiinde kanallar referans

olarak kullanabilirsiniz.

Gerekli gryorsanz ayn ilemi dier

taraftaki somun iinde tekrarlaynz.
lem sonucu tarak ve basamak kanallarnn
pozisyonu resimde gsterildii gibi olmaldr.

Her iki tarafnda eit skldn kontrol ediniz.

Basamak kanallar mesafelerini

referans olarak kullanabilirsiniz.

27

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,
kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri

Evet Hayr

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Sistemi durdurdunuz mu?

Makine dairesine ulatnz m?
Revizyon soketini kullandnz m?
Basamaklar sktnz m?
2. basama sktnz m?
Basamaklar yerine taktnz m?
Palet/basamak kanallaryla tarak dilerinin uyumunu kontrol ettiniz
mi?
8. Basamak zinciri ayarn yaptnz m?
9. Sistemi alr hle getirdiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

28

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.

( ) Yryen merdivenin giriinde en az basamak bulunur.

2.

( ) Yryen yol paleti tahrik zinciri ile ekilerek hareket eder.

3.

( ) Basamak tekerlii klavuz ray zerinde hareket eder.

4.

( ) Bir basamak zarar grdnde bir nndeki ve bir arkasndaki basmaklarla

beraber komple deitirilir.

5.

( ) Yryen merdiven/yol sistemlerinde genel bakmlarda basamaklarn sklmesine

gerek yoktur.

6.

( ) Basamak genilii artrlrsa tahrik motorunun gc de artmaldr.

7.

( ) Yryen merdiven/yol sistemlerinde el band iin yaz ve k ayarlarna gerek

duyulurken basamak zinciri iin byle bir gereklilik yoktur.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

29

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Her trl yryen merdiven ve yolun kpete bandnn ve tahrikinin 95/16/AT
Asansr Ynetmeliine uygun olarak kontroln ve deiimini yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Yryen merdiven/yol sistemlerinde kullanlan kpete bandnn grevin

aratrnz. Tartnz.

2. YRYEN MERDVEN/YOL KPETE

2.1. Kpete Band ve Tahriki
El band (kpete band), yryen merdiven/yolun, basamak/palet hzyla ayn hzda
hareket eden, yryen merdiven/yolu kullanan insanlarn tutunmalarna yarayan hareketli
paradr. Kpete band ya da elcik kay da denir.

Resim 2.1: Farkl renklerde kpete bantlar

Her korkuluun tepesinde basamaklar, paletler ya da bantla ayn ynde ve % 0 ila % 2

toleransla hareket eden el band olmaldr.

Resim 2.2: Farkl renklerde kpete bantlar

30

2.1.1. Kpete Bandnn Yaps

Elimiz ile tutunduumuz yer lastiktir. Bandn ii ise ipek ve sentetik karm rgdr.
Trabzanlar insan eline uygun ekilde retilir ve genelde birka kat hlindeki kanvas
tabakasnn d ksmna vulkanize (kauuun kkrtle sertletirilmesi) edilmi kauuk
kaplama ile elde edilir. D ksmdaki kaplama doal ya da sentetik olabilir. Baz trabzanlar
tek para olarak montaj alanna getirilip zel stclar ile ak olan iki ucu birletirilir. Bu
yap hem bandn tahrik kasnanda srtnme katsaysn artrarak bandn kaymamasn salar
hem de bant zerinde statik elektrik oluumunu nler. Ancak yine de bant zerinde bir
miktar statik elektrik olur. Oluan statik elektrik baka sistemler ile iskelete, oradan topraa
aktarlmaya allr. Markalara gre kesitler deise bile ilev ayndr.
El bandnn yryen merdiven/yoldaki grevi ok nemlidir. Yryen merdiveni
kullanan insanlar bini ve ini srasnda yava bir konumdan daha hzl bir konuma ya da
hzl bir konumdan daha yava bir konuma getiklerinden hzlarn ayarlayamazlar ve
dengelerini kaybedebilirler. nsanlar dengelerini korumak iin el band kullanacaklardr. El
band hareketsiz ya da hz basamak hzndan farkl olursa kullanclar dengelerini
salamakta zorlanacaklar ve dme kanlmaz olacaktr. zellikle yal ve ocuklar iin bu
durum ok tehlikeli olacaktr. Sivri keleri bulunan ve hareket hlinde olan bir sistem
zerinde dmenin tehlikeleri yadsnamaz. Bu yzden el band daima alr durumda
olmaldr. Bunu salamak iin de kontrol altnda tutulmal, kaydrmamasna dikkat
edilmelidir. El bandnda sorun olduunda derhl zmne gidilmelidir. El bantlarnn aylk
bakmlar muntazam ve dzenli olarak yaplmaldr.

ekil 2.1: El band alma sistemi

El bandnn lineer arl 1,85 2,5 kg/mdir. Ortalama lineer yk 50 N/m, klavuz
srtnme katsays 0,27 0,37dir. Yryen merdivenlerde kullanlan el band ve zerinde
alt korkuluk ekil 2.1de grlmektedir. Mekanizmada zincir, aktarma eleman olarak
kullanlmtr.

31

ekil 2.2: El band tahrik mekanizmas

El band, yryen merdiven boyunca bant tahrik kasna, V kay, gergi tekerleri,
bant klavuz tekerleri, bant dn makara grubu zerinde hareket eder. Her birinin grevi
ayrdr.
Yryen merdiven el band, metalik bir klavuz zerinde, sonsuz bir dng ierisinde
hareket eder. El band basamak hzna uygun olarak dndrlr, bunun iin yryen
merdivenin ana tahrik milinden iki zincir transmisyonu ile el band tahrik edilir.
Bant tahrik kasna el bandnn dnmesini salar (ekil 2.3). Bant tahrik kasna
hareketini motor tahrik zincirine bal afttan alr. Bu aft zerindeki dili ile bant tahrik
kasna dilisi bir zincir ile birbirlerine baldr. lk hareket motordan ana tahrik dilisine
gelir, aft dner. Bu afta bal el band tahrik zinciri, hareketi el band tahrik kasnana iletir
(Resim 2.3 ve 2.4).

Resim 2.3: El band tahrik kasna

32

Resim 2.4: El band tahrik kasna detay

El band tahrik kasna ve bask makaralar arasna sktrlan el band, basamak ya da

palet ynnde ilerler. El band ve bask mekanizmas ekil 2.3te gsterilmitir. Bant hzn
bask belirler. Gergi ayar bask miktarn dolaysyla bant hzn deitirmek iin kullanlr.
Hava scaklnn deimesi, bask mekanizmasn oluturan ksmlardaki ypranmalardan
dolay bask miktar azald zaman gergi ayar yaplarak bant hznn basamak/palet hzna
eitlenmesi gereklidir.

ekil 2.3: El band ve bask mekanizmas

1-Gergi ayar
2-Bask
3-Bask kasna
4-Kay

33

Resim 2.5: Bask mekanizmas ve gergi ayar

2.2. Kpete Koruyucusu

Korkuluk zerindeki el band profilleri ve klavuzlar, parmak veya el skma ve
ezilme olasln azaltmak iin ekillendirilmi ve kaplanm olmaldr. Bu yzden bant
sadece dz olmamal kavis verilerek el ile daha rahat ve tehlikesiz kavranacak ekilde
olanlar tercih edilmelidir (ekil 2.4).

ekil 2.4: El band yaps ve balant eleman

34

ekil 2.5: El band montaj ekipmanlar

El bandnn korkulua montaj da nem arz etmektedir. ekil 2.5te montaj ekli ve
montaj malzemeleri grlmektedir. Bu el bandnn korkuluu olarak temperli cam
seilmitir. Temperli camn zellii kolay kolay krlmamas ve ok sert gelen bir darbede
ise dalp paralanmamas ayrca yryen merdivenin d grntsn cazip hle
getirmektedir.
Bu temperli cama k verilerek ayr bir gzellik katlabilir (ekil 2.6). zel imal
edilen ve el band raynn hemen altna monte edilen lamba boluuna istenilen renkte lamba
taklarak n cama yansmas salanr.

35

ekil 2.6: El band klandrmas

ekil 2.7: El band korkuluk mekanizmas detay

36

ekil 2.8: Farkl bir korkuluk tasarm ve el bandnn temperli cam ile korkulua montaj

El bandnn taraklarn tesine uzamas

El bandnn yatay olan ksm, sahanlklarda tarak dilerinin kknden sonra, en az

0,30 m daha devam etmelidir. Sahanlklarnda yatay blm olmayan eimli yryen
bantlarda el bandnn, eim asna paralel olarak uzatlmas da kabul edilebilir.

37

Profil ve pozisyon

El band profili ve klavuzu ya da kapak profilleri arasndaki uzaklk, hibir durumda 8

mmden kk olamaz. El bandnn d kenar ile duvar ya da herhangi bir engel arasndaki
yatay uzaklk, arpmay nlemek iin 8 mm'den az olmamaldr. Bu amala dikeyde de
yryen merdivenin basamaklarnn ya da yryen bandn paletlerinin veya bandnn
zerinde en az 2,10 m braklmaldr. Baka yollarla yaralanma riski bertaraf edilmi ise bu
deer daha az olabilir. Birbirlerine paralel ya da apraz olarak dzenlenmi yryen
merdivenler iin el bantlarnn kenarlar arasnda uzaklk 120 mmden az olmamaldr. El
bandnn genilii 70 mm ile 100 mm arasnda olmal, korkuluk ile arasndaki uzaklk 50
mm'yi gememelidir.

El band merkez izgileri arasndaki uzaklk

El bantlarnn merkez izgileri arasndaki uzaklk (b1) sprgelikler aras uzakln

0,45 mden fazla gememelidir.

Korkulua giri noktasndaki koruma

El bandnn merdiven korkuluk alnna girdii en alt noktann yerden uzakl 0,10 m
den az, 0,25 mden fazla olmamaldr. El bandnn en u noktas ile el bandnn merdiven
korkuluk alnna girdii nokta arasndaki uzaklk, en az 0,30 m olmaldr. El bandnn
merdiven korkuluk alnna girdii noktada, el ve parmaklarn skmasn engelleyecek bir
nlem alnmaldr.

El bandnn basamaktan, paletlerden ve banttan olan ykseklikleri

El band ile basamak ucunun, paletin ya da bandn arasndaki ykseklik 0,90 mden
az, 1,10 mden fazla olmamaldr.

Resim 2.6: El bantlar

Toplu kullanma ak yryen merdiven ve yryen bantlar iin el bandnn kopmas

ile ilgili kontrol cihaz bulundurulmaldr. El band, imalts tarafndan 25 kN kopma yk
iin belgelendirilmemise el band koptuunda yryen merdiven ya da yryen band
durduracak bir cihaz olmaldr.

38

ekil 2.9: El bandnn klavuz tekerleklerinin montaj yerleri ve el bandnn dnp dnmediine
dair lm yapan teker ve sensr

ekil 2.10da gsterilen bant hareket tekeri bir sensr ile balanr. Bu teker zerinde
bir de bakr bir sac bulunur. Bant dndke teker de dner. Teker zerindeki sac, teker
zerinde tur attka sensr onu sayar ve sisteme bilgi gnderir. Sistem zerindeki deerler
sensrn gnderdii deerleri tutuyorsa merdivenimiz almaya devam eder. Eer bilgiler
tutmuyorsa bir aksilik olduu sistem tarafndan alglanr. Yryen merdivenimizi durdurur.
Bylelikle gvenlik salanm olur.

39

Resim 2.7: El band hz alglayc

Sensrler her bakmdan kontrol edilmeli, cam tpl olanlarn alc hassasiyetini
artrmak iin daima temiz tutulmaldr. El bandnn basamaklarla birlikte ayn hzda hareketi
kullanclarn gvenlii asndan ok nem arz etmektedir.

2.3. Yryen Merdiven Klavuz Makaralar

Yryen merdiven hareketli bir sistem olduu iin bu sistemin sapma yapmadan
hareketini tamamlamas gerekmektedir. Yryen merdiven, asansrlerde olduu gibi asansr
kabininin dzgn seyrini srdrmesi ve yoldan kmamas iin raylar zerinde hareket
ettirilir. Yani raylar asansr kabinine klavuzluk eder. Yryen merdivenlerde de dzgn
seyrin devam etmesi iin klavuz makaralar vardr. Bu makaralar gerek el bandnn gerekse
basamaklarn hizasn kaybetmemesi, ayn yolda devam etmesi ve konforlu bir ini-kn
yaanmas iin arttr.

2.3.1. El Band Klavuz Tekerleri

El band, normal kullanmda ayrlmayacak ekilde klavuzlanmal ve gerdirilmelidir.
Bant klavuz tekerleri bandn iskelet ksmnda bulunur. Bunlar banda klavuzluk eder. Bant
klavuz tekerleri bandn daha aaya doru sarkp esnemesine ait nleyici tedbirlerdir.
Ayrca statik elektrii bant zerinde azaltc etkileri de vardr.

Resim 2.8: Bant klavuz tekerleri

40

El band klavuz tekerleri Resim 2.8de grld gibi iskelet ksmna monte edilir.
Bu makaralar ebonitten yaplm olup d sert kauuktur. El bandnn saa sola kaymasn
nleyerek ayn hizada tutmaya yarar. Ayrca el bandnn gerilmesine yardmc olarak
sistemde kaymamasn salayarak basamak ile ayn hzda dnmesine yardmc olur.

2.3.2. El Band Dn Makara Grubu

ekil 2.10: El band dn makara grubunun merdiven zerindeki yeri

Yryen merdiven zerinde tam dn noktalarnda el band dn makara grubu

vardr (ekil 2.10). Bu makara gruplar deiik tiplerde yaplabilir. Tekli olduu gibi iftli
dn makara grubu da kullanlr (ekil 2.11).

ekil 2.11: El band ikili dn makara grubu

41

El band sonsuz bir hareket izler. Bu sonsuz hareketi elips saylabilecek bir daire
iinde yapar. Tam dn yaplacak yerlerde srtnme daha fazla olacandan bandn zarar
grmemesi iin ekil 2.12deki dzenek (bant dn makara grubu) tasarlanmtr. Bu sistem
ayn zamanda bant tahrik kasnan fazla yormayacak ve bandn hareketini frenlemeyecek,
bant durmas gibi sorunlarla daha az karlalacaktr.

ekil 2.12: El band dn makara grubu

Bant dn makara grubu yerine baz yryen merdivenlerde bant dn kasna

kullanlmaktadr. Bant dn kasnann makara grubuna gre maliyeti daha ucuz ve bakm
daha kolaydr. Ancak konfor asndan bant dn makara grubu daha elverilidir. Ancak bu
makara grubunun makaralar sk sk kontrol edilmeli, deforme olan ya da bozulan varsa
deitirilmelidir. hmali hlinde el bandnn i yzeyi anacandan daha byk arzalara
sebebiyet verebilir.

2.4. Yryen Merdiven V Kay

Resim 2.9: V kay

42

ekil 2.13: V kay mekanizmas

ekil 2.14: V kay

V kay, ekil 2.14te grld gibi el band tahrik kasnana el band basacak
ekilde yerletirilir. V kaynn yryen merdivendeki grevi el bandnn tahrik kasnana
tam basmasn salamaktr. Bylelikle el bandna ilk hareket verildii yerden itibaren V
kay ile tam tutunma salanr.

ekil 2.15: V kay montaj yeri

43

V kay zaman iinde esneme yapabilir. Bu da V kaynn el bandna tam basmasna

engel olur. Bu gibi durumlarda el band kayma yapacak ve basamak ile hareketi ayn hzda
olmayacaktr. Her ne kadar el band, korkuluk zerine klavuz makaralar sayesinde gergin
bir biimde oturtulmu olsa bile zaman iinde el bandnn da gevemesinden sebebiyle bu
geveme kanlmaz olacaktr.

ekil 2.16: V kay montaj yeri

Bu gibi geveme ya da esneme durumlarnda V kay zerinde bulunan uzun bir vida
ile ekil 2.16da krmz daire iine alnm teker sktrlarak V kaynn gergin tutulmas
salanr. Bylelikle el bandnn kaymas, V kaynn esnemesinden dolay meydana gelmi
olan arza ise giderilmi olur.

44

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Basamak ayarlarn yapnz.
lem Basamaklar

neriler
Farkl model sistemlerde gergi ayarlar
farkl yerlerde ya da ulalmas farkl
olabilir.

Etek sacn sknz

Resim 2.11: Etek sacnn sklm hli

Ayar somununu uygun anahtarla sknz.

Revizyon soketini kullanarak el band

45

 El band hz ile basamak/palet hz

arasndaki hz fark % 2 yi
amamaldr.

hz ile basamak/palet hznn

uyumluluunu kontrol ediniz. Gerekli
grdnzde ayar ilemini tekrarlayp
kontrol ediniz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri

Evet Hayr

1. Etek sacn sktnz m?

2. Ayar somununu uygun anahtarla sktnz m?
3. Revizyon soketini kullanarak el band hz ile basamak/palet hznn
uyumluluunu kontrol ettiniz mi?
4. Gerekli grdnzde ayar ilemini tekrarlayp kontrol ettiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

46

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.

( ) El band; yryen merdivenin basamak hzyla ayn hzda hareket eden, yryen
merdiveni kullanan insanlarn tutunmalarna yarayan hareketli paradr.

2.

( ) El band, basamaklar ya da paletlerle ayn ynde ve % 0 ila % 2 toleransla

hareket etmelidir.

3.

( ) Yryen merdiven/yol sistemlerinde el band kullanm zorunlu deildir.

4.

( ) El bandnn lineer arl 1,85 2,5 kg/mdir.

5.

( ) Bant tahrik kasna el bandnn durdurulmasn salar.

6.

( ) V kaynn yryen merdivendeki grevi el bandnn tahrik kasnana tam

basmasn salamaktr.

7.

( ) El bandnn basamak/palet hzna uyumsuzluu el band ayaryla giderilebilir.

8.

( ) El band ayar yerleri btn sistemlerde ayn yerdedir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

47

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
KONTROL LSTES
Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Evet

Hayr

Basamak skme ilemini yaptnz m?

Basama doru monte ettiniz mi?
Basamak zinciri ayarn yaptnz m?
Kpete band ve tahrikini doru monte ettiniz mi?
Kpete band ayar yaptnz m?
Klavuz makaralarnn gzle kontroln yaptnz m?
alan sistemi gzlemleyerek kpete band ayarna ya da basamak
zinciri ayarna ihtiyac olduunu tespit edebilir misiniz?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

48

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET1N CEVAP ANAHTARI
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Yanl
Doru
Doru
Yanl
Yanl
Doru

RENME FAALYET2NN CEVAP ANAHTARI

Doru
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

49

KAYNAKA
KAYNAKA

MRAK C. Erdem, smail GERDEML, Asansrler ve Yryen Merdivenler,

stanbul, 2000.
TS EN 115 Trk standard

50