4.

Lee i optiki instrumenti

1. Kljuni pojmovi
Lee, Besselova metoda, dijaprojektor, mikroskop, Keplerov i Galilejev teleskop

2. Teorijski uvod
Jednadba lee: arina daljina tanke lee f, udaljenost predmeta od lee a te udaljenost slike od lee
b povezane su relacijom

1
f

1
a

1
,
b

odnosno

ab
.
a b

(1)

Oznake i karakteristine zrake za konvergentnu leu prikazane su na slici 1. Pripadno poveanje je

dano izrazom

y
x

f
f

(2)

gdje je y visina slike, a x visina predmeta.

arina daljina optikog sustava od dvije tanke lee arinih daljina f1 i f 2 dana je izrazom

1
f komb

1
f1

1
f2

d 1 1
,
n f1 f 2

(3)

gdje je d udaljenost meu leama, a n je indeks loma sredstva meu leama. Za kombinaciju lea
0 i f 2 0 te f2
daljina dana sa
f1

f1 u granici d

0 dobivamo konvergentni optiki sustav ija je arina

1
f1

f komb

1
f2

0.

(4)

Slika 1. Konstrukcija slike za konvergentnu leu

Slika 2. Odreivanje arine daljine konvergentne lee Besselovom metodom

Besselova metoda: Odreivanje arine daljine konvergentne lee, ili konvergentne kombinacije
sustava lea, pomou Besselove metode temelji se na injenici da za danu udaljenost d izmeu
predmeta i realne slike postoje dva poloaja lee (poloaji I i II na slici 2) meusobno udaljena za e. U

jednom od poloaja slika je manja od predmeta a u drugom je vea od predmeta. Budui da je aI

i aII bI , slijedi da su pripadna poveanja dana sa I 1 II bI aI , te da je
aI

bI

d , bI

aI

e,

bII

(5)

d 2 e2
.
4d

(6)

Mikroskop: Mikroskop je optiki sustav sastavljen od dvije konvergentne lee, objektiva arine
daljine od nekoliko milimetara te okulara. Predmet smjetamo infinitezimalno blizu arita objektiva
(a1 f1 , dakle, s vanjske strane) te daje realnu sliku (vidi sliku 4). Realna slika predstavlja predmet
za okular i namjeta se vrlo blizu arita okulara ( a2 f 2 , dakle, s unutranje strane). Za ugoeni
mikroskop konana slika je virtualna i nalazi se na udaljenosti od okulara priblino jednakoj
udaljenosti jasnog vida. Ukupno poveanje mikroskopa dano je umnokom poveanja objektiva

b1
a1

y
x

b1
1
f1

(7)

(b1 je udaljenost slike od objektiva) i kutnog poveanja okulara,

2

25cm
.
f2

Slika 3. Dijaprojektor

(8)

Slika 4. Mikroskop

Slika 5. Keplerov teleskop

Slika 6. Galilejev teleskop

Teleskop: Teleskop je optiki sustav, u principu, sastavljen od dvije lee, objektiva i okulara,
namijenjen za promatranje udaljenih predmeta. Keplerov teleskop koristi dvije konvergentne lee
razmaknute za f1 f 2 , a Galilejev teleskop koristi jednu konvergentnu i jednu divergentnu leu na
udaljenosti f1

f2

f1

f2 . Budui da je kutno poveanje u oba sluaja dano sa

f1
,
f2

(9)

zahtijeva se da je u oba sluaja f1 f2 (slike 5 i 6).

3. Mjerni ureaj i mjerenje

Slika 7. Lee i optiki instrumenti

Mjerni ureaj postavljen na desnoj optikoj klupi prikazan je na slici 7. Sastoji se od izvora paralelnog
snopa svjetlosti, nosaa lea s predmetom i leama te zastora. Takoer postoji jedan dijapozitiv, buha
na objektnom stakalcu te zakretna ruka. Paralelni snop svjetlosti ostvaruje se pomou svjetiljke i
6 cm). Na lijevoj optikoj klupi koristi se stolna svjetiljka kao izvor svjetlosti.
kondenzora ( f
Pri odreivanju arine daljine direktnom metodom predmet (zastor sa strelicom) se postavi na optiku
klupu ispred kondenzora. Pomou lee projicira se otra slika na zastor postavljen na optikoj klupi i
odrede se udaljenosti a i b.
Kod Besselove metode izabere se udaljenost d izmeu predmeta i zastora te se odrede dva poloaja
lee za koje je slika na zastoru otra. Mjeri se d te razmak e izmeu dva poloaja lee.
Projektor za dijapozitive se sastavlja prema slici 3 koristei konvergentnu leu f

10 cm.

2 cm, f 2
5 cm, za Keplerov teleskop lee f1
30 cm,
Za mikroskop se upotrebljavaju lee f1
f2
5 cm, a za Galilejev teleskop lee f1
30 cm, f 2
5 cm. Za preciznije namjetanje predmeta
u odnosu na arite objektiva mikroskopa koristi se zakretna ruka.

4. Zadaci

1. Pronaite otru sliku predmeta na zastoru pomou lee f

pogreke i izraunajte f.

10 cm. Izmjerite a i b, procijenite

2. Za leu f = + 5 cm izraunajte f Besselovom metodom.

2. Postavite projektor za dijapozitive, izraunajte poveanje i procijeniti pogreke.
3. Postavite mikroskop, izraunajte poveanje i procijeniti pogreke.
4. Postavite Keplerov ili Galilejev teleskop i odredite kakva je slika udaljenog predmeta. Pozvati
voditelja turnusa da provjeri svaki od optikih instrumenata.