Mezopotamya Tanrlar / Tanralar

Ab-zu: (Smer) Yeralt tanrs. Apsu (ya da Absu)'da denir. Tiamat'n kocas, Anar ve Kiar'n babas,
tm tanrlarn ve tatl sularn efendisi. lk insanlar, yaamn sarmal geliimini mevsimlerde izlemiler,
doum-lm dngsn yeralt sularna balamlardr. Yeralt sular, ilkbaharda btn doaya canllk
verirler, yazn gklere doru ykselirler, sonbaharda yamurlarla yeniden insann yaad topraa
derler, kn da topran altndaki yerlerine dnerler. Bu dng her yl bylece tekrarlanr. Su mevsimi
gelince, her yl doay yeniden canlandrr. Bu yzden Ab-zu, canlandrc bir tanrdr.
Adad: Babil ve Asur'da klim Tanrs. Adad ad Mezopotamya'ya 3000'lerin sonuna doru Bat
Samiler (Amorlular) tarafndan getirilmi olabilir. Adad'n Bat Samilerdeki karl Hadad, Smerlerdeki
karl ise kur'du.
Adad hem can veren hem can alan ikili bir zellie sahipti. Dostlar iin yadrd yamurlarla topran
yiyecek, arap ve tahl vermesini salar, bu nedenle de ona Bereket Tanrs denirdi. Dmanlarna kar
fkesinin belirtileri olan frtna ve kasrgalarla karanlk, yoksulluk ve lm getirirdi. Boa ve aslan onun
kutsal hayvanlaryd. Adad'n babas Cennet Tanrs Anu idi, ama tm topraklarn ve gklerin tanrs
Bel'in olu olarak da tanmlanrd. Ei ala'n ad Hurri adlarn anmsatmaktadr. Adad'n simgesi servi,
kutsal says ise alt idi. Babil, Asur ve Aleppo'da (Halep) ayn zamanda Kehanet Tanrs olarak kabul
edilirdi. Babil ve Asur gibi Mezopotamya'nn nemli birok kent ve kasabasnda ona taplmasna karn,
byk tanrlardan farkl olarak, Adad'a zg tapnak bulunmad sanlmaktadr.
Akrep nsanlar: (Smer) Akrep insanlar lkesi. Tufan varsaymnn ilk biimi Smerler'in Glgam
yksnde anlatlr. Tufandan kurtularak lmszle kavuan Utnapitim'in oturduu yer, Akrep
lkesini atktan sonra varlan yerdir. Glgam, lmszle ulamann aresini renmek iin byk
dedesi Utnapitim'e gitmek iin bu lkeden geer.
Anu [Akada], An [Smerce]: Smer, Akad ve Babil mitolojisinde gklerin tanrs ve tanrlarn
kral. Anum da denir. Anar ve Kiar'n olu, sava tanras tar'n kocasdr. Yunanllarn Zeus'uyla
edeerlidir, tanrlar tanrsdr.
Bel [Smer dilinde Enlil] ve Ea [Smer dilinde Enki] ile birlikte bir tanrlar ls oluturur. Babil kralnn
onun yeryzndeki temsilcisi olduu dnlr.
ou gk tanrs gibi kuramsal dzeyde batanr olmasna karn, Mezopotamya'ya zg sylencelerde,
ilahilerde ve kltlerde nemsiz bir yeri vard. Hem btn tanrlarn hem de kt ruhlarn ve eytanlarn
babasyd. Ayrca krallarn ve yllk takvimin de tanrsyd. Betimlemelerinde, ou zaman, g simgesi
olan boynuzlarla gsterilirdi.
Anu'nun Smerlerdeki karl olan An kltnn balangc, en eski Smer dnemine, dolaysyla en
azndan 3000'e dein uzanr. An, nceleri bir boa gibi dnlrd. Ama bu biim daha sonra
An'dan ayrlarak kendi bana mitolojik bir varlk oldu ve "Gk Boas" adn ald. Gk Boas'nn sahibi

An'd. An'n kutsal kenti gney otlaklarndaki Uruk'tu. An ile bykba hayvanlar arasnda kurulan
yaknlklar bu tanrnn balangta oban topluluklarn tanrlar arasnda yer aldn dndrmektedir.
Akad sylencelerine gre Anu'nun Antum [Smer dilinde Antu] adnda bir ei vard. Ama Antum'un
genellikle kutsal Ak Tanras tar [Smer dilinde nanna] ile kartrld sanlmaktadr.
Anar ve Kiar: Mezopotamya mitolojisinde dii ve erkek asal karakterler, yerin ve gn ikiz ufuklar.
Yer altndaki derin sular temsil eden Apsu ile tuzlu suyun kiilemesi olan Tiamat'tan, ya da Apsu ile
Tiamat'n ilk ikizleri Lahmu (erkek ylan) ve Lahamu'dan (dii ylan) doduklarna inanlrd. Anar ve
Kiar'dan da en yksek gk tanrs Anu [An] domutu.
Anar gkyznn tanrs, Kiar yeryznn tanrasdr. Anum, Enlil ve Ea, onun gkyz tanrs
Anar'la birlemesinden domu ya da olumutur.
Annunaki'ler: (Smer) kinci derece tanrlar. Bunlar batanr Marduk'tan kendilerine bir hizmeti
vermesini istemiler, o da insan yaratm.
Arallu: (Smer) Cehennem lkesi. Smer inanlarna gre, cehennem lkesini yneten nce tanra
Erekigal'mi, sonra ok gl bir tanr olan Nergal onunla evlenerek cehennem lkesinin kral olmu.
Aruru: (Smer) Smer tanras. Smerlerin nl Glgam destannda ad geen, A-Ru-Ru biiminde
de yazlyor. Uruk kentinin gen kzlar, nianllarn sabahtan akama kadar altran kral Glgam'
ona ikayet ederler. O da Glgam' baka konularda oyalasn diye Enkidu'yu yaratr.
Aya: (Babil) Gne-tanr ama'n kars tanra.
Babbar: (Mezapotamya) Gne-tanr. .. III. binylda taplmtr. Asur ve Hititlerde ama adn tar.
Adaletle ilgili bir tanrdr, hakszlk yapanlar cezalandrrm.
Bel [Akada], Enlil [Smerce]: Mezopotamya gk tanrs. Anu [Smer dilinde An] ve Ea [Smer dilinde
Enki] ile birlikte bir tanrlar ls oluturur.
Enlil ad, rzgar tanrs anlamna gelirdi. Hafif ilkbahar melteminden kasrgaya kadar tm rzgarlarn
Enlil'in soluu olduuna, bu nedenle de onun szlerini ya da buyruklarn yansttna inanlrd. Bazen
hava tanrs olarak da adlandrlrd. Atmosfer glerini de o ynetir; imekler frtnalar, onun
buyruundadr. Kars Ninlil ya da Belit'le birlikte Elam dalarnda otururdu.
Smer tanrlarnn en by An'd, ama Enlil'in ilevi daha nemliydi. Gc ve enerjisi eksiksizdi; ama
stn bir yetkisi yoktu. Tapnma merkezi Nippur'du.
Enlil ayn zamanda tarm tanrsyd. apa'nn Yaratl Efsanesi'ne gre Enlil, yerle g ayrarak
tohumlarn imlenmesi iin yer amt. Bundan sonra topran sert kabuunu yarmak iin apay icat
etmi, apann at yarktan insan yeryzne ykselmiti.

Bir baka efsaneye gre de Enlil, bir tahl tanras olan ei Ninlil'i [Akad dilinde Belit] zorla karm, bu
yzden yeraltna srgn edilmiti. Bu efsane, topran dllenmesi, tohumun olgunlamas ve k
durgunluu biimindeki tarmsal evrimin bir anlatmdr.
Akad dilindeki Bel, Sami dillerindeki Baal (efendi) szcnden kaynaklanr. Bel de Enlil'in tm
niteliklerini tar; gerek konumu gerek tapnma zellikleri onunkine ok benzer. Ama Bel zamanla bir
hkmdar nitelii kazanm, dzeni salayan ve insanlarn yazgsn belirleyen tanr olarak grlmeye
balanmtr. Bel, insanlara felaket de getirebilir. rnein bir Akad efsanesinde insanlarn zerine tufan
gnderir.
Babil tanrs Marduk zamanla akll Bel'in tm niteliklerini stlenmitir. Eski Yunanca metinlerde Bel'den
sz edilirken, ayn ad tayan Suriye tanrs Palmyra deil, Marduk kastedilir. Arami inanlarndaki
tanrlar ls Yarhibol ve Aglibol'daki bol deyiminin de bel deyiminin baka bir biimi olduu aktr.
Belit [Akada], Ninlil [Smerce]: Mezopotamya dininde Tanr Bel'in [Smer dilinde Enlil] ei ve yazg
tanras. zellikle Nippur ve uruppak yrelerinde tapnlan Belit, Ay tanrs Sin'in [Smer dilinde
Nanna] annesidir. Asur belgelerinde kimi zaman Niniveli tar'la [Smer dilinde nanna], kimi zaman da
Asur'un ulusal tanrs Asur'la ya da gk tanrs Enlil'in [Smer dilinde Bel] eiyle zdeletirilir.
Smerlerde Ninlil bir tohum tanrasyd; arpa baandaki iee benzetilerek Alaca Kulak olarak da
anlrd. Ambar tanrs Haya ile Ninebargunu'nun (ya da Nidapa] kzyd. Rzgar tanrs Enlil'in Ninlil'e
tecavz etmesine ilikin efsane, rnn yllk evrimini simgeler. Ninlil'i bir kanalda ykanrken gren
Enlil, onu zorla gebe brakr. Bu sutan dolay yeraltna srgn edilen Enlil'i Ninlil de izler. Yolculuu
boyunca deiik kla brnen Enlil, her seferinde Ninlil'i karp gebe brakr. Bu efsane ekinin
rzgarla dllenmesi, olgunlamas, sararmas ve sonunda topraa geri dnmesi srecini betimler.
Boa: (Smer) Bolluk ve gllk simgesi. Hayvan tapmnn en nemli tanrlk hayvanlarndan biri olan
boa'ya ilkin Smer inanlarnda rastlamakla birlikte boann kutsall inancnn hemen btn ilkel
inanlarda yer ald grlr. Btn mitolojilerde boa, dlleme ve kuvvet olarak erkek gcn simgeler.
Smerlerde boa, erkek insan bal olarak tasarmlanmtr. Boa tapm, btn sami dinlerinde
sregelerek Antika Yunan ve Roma inanlarna kadar gelmitir. Boa eski Yunan'da Zeus'n,
Roma'da Jpiter'in simgesidir.
Ea [Akada], Enki [Smerce]: Yeryznn efendisi, Mezopotamya su tanrs. Anu [Smer dilinde An]
ve Bel [Smer diinde Enlil] adl tanrlarla bir l oluturur. nceleri Eridu kentinin yerel tanrsyken
yeraltnda akan tatl sularn simgesi Apsu'nun Efendisi sfatyla byk bir tanr durumuna geldi.
Smer-Akad inanlarnda evrenin ana esi su'dur. Daha ak bir deyile Smer evreni gk (An), toprak
(Enlil) ve su (Enki) olmak zere e ayrmakla beraber bunlarn temel ve tmnn yaratc esi olarak
su'ya tapmlardr. Bu bakmdan, Ea byk yaratc tanrdr, g ve topra o yaratntr, ayn zamanda
tm bilgeliktir ve bundan tr de bysel etkiler onun yardmyla elde edilir, yaam kayna olduundan
tr bolluu da simgeler.
"Enki ve Dnyann Dzeni" adl Smer efsanesinde lkelerin snrlarn Enki'nin saptad ve tanrlar
onun grevlendirdii anlatlr. Baka bir Smer efsanesine gre Enki, insanlar tanrlarn klesi yapan

yaratcdr. Balangta ersuyu ve amniyon svsyla, dolaysyla bereketle ilikilendirilen Enki, genellikle
yar kei, yar balk biiminde betimlenirdi. Astrolojideki olak figr de bu gelenekten kaynaklanr.
Enki'nin Akadlardaki karl Ea, arnma ayininin tanrsyd; ayinlerdeki arnma sularna "Ea'nn suyu"
ad verilirdi. Bu sudan ien hastalarn iyileeceine ve gszlerin gleneceine inanlrd. Tapnak
rahipleri de balk biiminde giysiler giyerlerdi. Hritiyanlarn sa'ya tasarladklar balk niteliinin de
kayna Smerlerin bu inanc olsa gerektir.
Ea byclk sanatnn da yneticisiydi. Baz yklerde nesnelere biim veren tanr olarak da anld
iin zanaatlarn ve sanatlarn koruyucu tanrs, kltrn taycs saylrd. Kraln danman
olduuna da inanlan Ea, ok gl olmasa da bilge bir tanr olarak da grlrd. Akad mitolojisinin
sonraki evrelerinde Ea, kurnaz bir arabulucu kimliine brnr. Ayrca Babil'in ulusal tanrs Marduk'un
babas olarak da nem tar.
Enkidu: (Smer) Glgam'n arkada. Engidu biiminde de yazlmaktadr. Kimi incelemeciler onun bir
insan olmadn, belki de bir aslan olduunu ileri srmektedirler.(rnein, Bkz. Challaye, Dinler Tarihi,
stanbul 1960, s. 116). Vcudu kllarla kapl, ok bilgeli bir varlkm. Bir baka anlatma gre de kral
olduu kenti kalkndrmak isteyen Glgam, lkesinin btn erkeklerini ie koarm. Kadnlar
kocalarn, gen kzlar nianllarn gremez olmular. Bu yzden kral, tanr Aruru'ya ikayet etmiler.
Kadnlar hakl bulan tanr da krala bir arkada yaratarak onu baka servenlere yneltmek istemi ve
tanr Anum'a benzeyen toprak vcutlu, ok iri ve vahi Enkidu'yu yaratm. Bu yaratk Glgam'n
yaamnda byk apta etken olanlardan biridir ve sonunda da onun urunda lr. ykye gre tanra
tar, krala ak olmu. Ama onun btn sevgililerini ldrdn bilen Glgam, tanraya yz
vermemi. tar da ondan almak iin stne azgn bir boay saldrtm. Glgam ancak Enkidu'nun
yardmyla boay altedebilmi. Buna ok kzan tar da Enkidu'nun cann alm. Enkidu'nun lm,
Glgam'n lmden korkup lmszl aramasnn nedenidir. Bir baka anlatma gre de Glgam,
ller kesinde arkadayla grr. Enkidu'nun ona lmn ne denli kt olduunu anlatmas,
Glgam destan'nn en iirli blmdr.
Enzu: (Mezapotmaya) Av tanrs Sin'in br ad. Mezapotamya'nn nl ay tanrs Sin'e Enzu'da denir.
Erekigal: Mezopotamya dininde, Smer-Akad panteonu tanralarndan. Byk lke'nin (llerin
barna) Hanm olarak bilinen Erekigal'dan 3000'e ait metinlerde tanr Ninazu'nun kars (baz
kaynaklarda olu), daha sonraki metinlerde ise Nergal'in kars olarak szedilir. Kz kardei nanna
[Akad dilinde tar] ile aralarnda byk bir dmanlk vard. llerin buluma yerini sarayndan yneten
Erekigal, yasalar ineyenleri gzetler, uyruklarnn suyundan iip kamalarn nlemek iin yaam
pnarnn banda beklerdi. Soyundan gelen hizmetkar Namtar, kt eytan lm'd. Gc dnyaya da
ulaan Erekigal kt ruhlarn tutsa olan hastalar bu ruhlardan kurtarrd.
Erekigal'in klt Anadolu, Msr ve gney Arabistan'a kadar yaylmtr. Mezopotamya'da ona adanan
en nemli tapnak Kuthah'd.
Smer inanlarna gre, ilkin cehennemi (Arallu) tek bana Erekigal ynetirmi, tanrlarn bir lenine
arlnca cehennemden ayrlmad iin kendi yerine bir temsilci gndermi, btn tanrlar bu temsilciyi
ayaa kalkp selamlamlar, sadece tanr Nergal yerinden kprdamam, bunu duyan ve ok kzan

Erekigal, tanr Nergal'i yakalatp cehenneme getirmi, ama Nergal, cehennemin iini altst ederek
Erekigal'i tahtndan indirmi, cehennemin kral olmu ve Erekigal'le evlenmi.
kur: Mezopotamya dininde, Smerlerin yamur ve ilkbahar imei tanrs. Mezopotamya'nn orta
blmndeki ayrlk blgelerde bulunan Bit Hahuru (byk olaslkla bugnk el-Cidr) kentinin
tanrsyd. Ninhar'a (Ningubla) ok benziyordu. Bu nedenle byk bir boa biiminde betimlenir ve Ay
tanrs Nanna'nn [Akad dilinde Sin] olu olduuna inanlrd. nsan biiminde betimlendiinde
ounlukla elinde imei simgeleyen bir atal bulunurdu. kur'un kars tanra ala idi. Yamur ve
imek tanrs olarak br Smer tanrlar Asalluhe ve Ninurta'ya karlk dyordu. Akadlar kur'u
iklim tanrs Adad'la zdeletirdiler.
Akkad'larn Adad ve Fenike'lilerin Baal adyla taptklar bu atmosfer tanrs, Hitit'lerin Teup ya da Tarhut
adl tanrlaryla bir tutulmutur.
tar [Akada], nanna [Smerce]: Mezopotamya dininde sava ve cinsel ak tanras. Bat Samilerin
Astarte adl tanrasnn karldr. nemli bir Smer tanrs olan nanna da zamanla tar'la
zdeletirilmitir. Ama nanna'nn da Sami kkenli olduu belli deildir; daha byk olaslkla,
aralarndaki benzerlik nedeniyle tar'la zdeletirilmitir. ranllar onu Anahita adyla benimsediler.
Fenikeliler ona Atar ya da Aoret dediler. Ona Atart adyla Asurlular da tapmlardr.
nanna'nn kiiliinde ok sayda gelenein birletii grlr: Kimi zaman gk tanrs An'n kz, kimi
zaman karsdr. teki sylencelere gre Ay tanrs Nanna'nn ya da rzgar tanrs Enlil'in kzdr. Kimi
metinlerde ama'n kz kardei olarak gsterilmitir. Cehennem tanras Erekigal'in de kardeidir.
Kimi metinlerde de tanr Temmuz'un annesi, ya da kars, ya da sevgilisidir.
Balangta ambarlarla ilikilendirilir ve hurma, yn, et ve tahl tanras saylrd. Simgesi ambar
kapsyd. Ayn zamanda yamur ve frtna tanras olduu iin gk tanrs An'la balants kurulmutu;
kkremesi gk grltsn andrd iin yannda bir aslanla betimlenirdi. Ona sava gc de
yaktrlmas byk olaslkla frtnalarla bandan kaynaklanmt.
nanna ayrca bereket simgesiydi. Hurma aacnn bymesini ve verimliliini temsil eden tanr DumuziAmauumgalana'nn kars ve ambar tanras olduu iin, bir ev kadn ya da anne kimliinde deil,
gen, gzel ve okulu biri olarak tanmlanyordu. Bazen "Hurma Aalarnn Hanm" adyla da anlrd.
tar'n Smer geleneinden aktarlan birincil zellii bereketi simgelemesidir. Ama zamanla ok daha
karmak bir nitelik kazanm, sylencelerde lm ve felaketle ilikisi kurulmu, yangn karan ve
sndren, sevindiren ve zen, hakkaniyeti ve hasml temsil eden elikili glerin tanras olmutur.
Her iki zt kutbu bir arada bulunduran karakteri Glgam Destannda ok iyi yanstlr. Glgam
destannda gen krala ak olduu ve yz bulamad iin ondan c almaya alt anlatlr.
Onunla ilgili en iyi bilinen efsane bitkilerin tanrs Tammuzu (Dumuzi) grmek zere yapt ziyarette,
yeralt kraliesi Erekigal tarafndan tutsak drlmesidir. tar ve Tammuzun birliktelii yaamn
baharda yeniden canlann sembolize eder.

Akadlarn tar' ayn zamanda byk lde bir yldz tanrsdr ve Vens gezegeniyle ilikilidir. Gne
tanrs ama ve Ay tanrs Sin'le birlikte bir yldz ls oluturur. Bu kimliiyle simgesi bir ember
iinden geen 6, 8 ya da 16 nl bir yldzdr.
Bedensel aka dkn Vens tanras olarak tar, fahielerin ve meyhanelerin koruyucusu saylr. tar
klt byk olaslkla bir lde tapnak fahieliini de ieriyordu. Kltn merkezi olan Uruk, cariyeler ve
sokak kadnlaryla doluydu.
lkada btn Ortadou'da tar yaygn bir n kazanmt.Birok tapnma merkezinde byk olaslkla
tar'a bal ok sayda yerel tanra vard. Sonraki sylencelerde An, Enlil ve Enki'nin glerini de
kendisinde toplayan tar, Evrenin Kraliesi adyla anlr oldu.
Yahudi peygamberleri Museviliin karsnda en byk tehlike olarak tar tapmn bulmutur ve onunla
yzyllar boyunca savamtr.
Kingu: (Smer) Devler ve canavarlar ordusunun komutan. Torunlarna kzan Tiamat, devlerden ve
canavarlardan bir ordu kurarak tanrlara saldrr, bu ordunun bana getirdii korkun dev Kingu'ya
kaderin iplerini verir. Tanrlarda kendilerini savunmak iin tanr Marduk'u bakomutan yaparlar. Marduk
devleri yakalayp cehenneme gnderir, kaderin iplerini de Kingu'dan alarak kendi boynuna takar.
Marduk'un byk ve evrensel eemenlii bylece balar.
Lakmu: (Smer) Erkek-ylan. Dii-ylan Lakamu'yle birlikte dnyaya gelmi. Smerlerin yaratl
tasarmlarn anlatan Enuma Eli (Gkyznde) adl yapta gre (bu yaptn .. VII. yzylda yazld
sanlyor) bu iki ylan Apsu'yla Tiamat'n birlemesinden olmular. Bu iki ylann birlemesinden de Aar
ile Kiar dnyaya gelmi. Yeryzyle gkyz bylece olumu.
Lilitu: (Babil) Dii gece demonu. Rzgarla gelen felaketler, hastalklar, veba ve lmden sorumlu
grlmekle birlikte, belkide daha fazla insanlarn cinsel yaamlarna mdahalede uzmanlatklarna
inanlr.
Marduk: (Babil) Mezapotamya dininde Babil'in byk koruyucu tanrsdr.Bu zelliiyle sonunda Bel'le
zdeletirilmitir. Eskia ok tanrlcnda Marduk zel bir yeri olan en byk tanrlardan biridir. lkin
tarm tanrsyd, sonra ..XX. yzylda kral Hamurabi tarafndan en yce tanr derecesine ykseltildi,
daha sonra ..XVI. yzylda kral Buhtunnasr (Nabuhodonosor) tarafndan tektanr sayld. Bu adan
baknca Marduk tektanrlarn ilkidir, Msr'l Amenotep IV.'n tektanrs Aton (..XII. yzyl) ve Musa'nn
tektanrs Yehova (.. XII. yzyl) tarihsel srete onu izlemektedirler. Ne var ki Buhtunnasr, Marduk'un
tektanr olduu inancn sadece kendi tam, ulusuna yaymak gcn gsterememitir.
Marduk'un byk nemi, bugn dnya uluslarn etkileyen byk dine (Yahudilik, Hristiyanlk,
Mslmanlk) kaynaklk etmi olmasdadr. nansal tarihi ..IV. binyla kadar iner. Eski mezapotamya
inanlarnda o, zdee biim veren ve detay yaratan tanr saylmaktadr. Balktan insan yaratan odur.
Tarm tanrs olduundan trde marru (bel krei)'yla simgelenmitir. Smerler Amoritlere yenilince
Marduk tanr Enlil'in de yerini alm ve btn tanrlarn en by saylmtr.

Smerlerin Enuma Eli (Gkyznde) szckleriyle balayan ve bundan tr bu adla anlan uzun
yaratl iiri, Marduk'un batanrln le anlatr (Kimi incelemeciler Marduk'un bu iire sonradan
sokulduunu ileri srmlerdir): lk kaosun canavar Tiamat' (tuzlu sularn kiilemesi) yendikten sonra
"yeryznn ve gn tanrlarnn efendisi" olur. nsanlarla birlikte btn doa, varln ona borludur.
Krallklarn ve uyruklarnn yazgs onun elindedir. Yeryzn de Kingu'nun kanyla yourup elde ettii
balktan ilk insan meydana getirmi. Babil Kral Hamurabi nl yasalarn kendisine dikke ettirenin
Marduk olduunu syler, Marduk burada adelet tanrs ama kiiliindedir. ncelemeci Samuel
Reinach, Hamurabi yazlaryla Yahudi yasalar arasndaki benzerlie iaret ederek, Marduk'u Yehova'yla
aynlatrr.
Babil'deki en nemli Marduk tapnaklar, Esagila ve tepesinde bir Marduk tapna bulunan Etemenanki
adl zigguratt. Esagila'da her yeni yl enliinde Enuma eli iiri okunurdu. Marduk'un kars olarak en
sk anlan tanra Zarpanit ya da Zarbanit'ti (Zarpan Kentinin Kadn). Marduk'un yldz Jpiter, kutsal
hayvanlar ise at, kpek ve zellikle atal dilli canavard. Marduk en eski antlarda, elinde gen bir
krek apayla betimlenir; bunun bereketi ve birliktelii simgeledii dnlr. Yrrken ya da sava
arabasna binmi durumda da betimlenir. Giysisi yldzlarla ssldr. Elinde bir asa vardr; ayrca yay,
mzrak, a ya da yldrm tar. Asur ve Pers krallar da yaztlarda Marduk ve Zarpanit'i saygyla
anmlar, ikisinin birok tapnan yeniden yaptrmlardr.
Moummou: (Smer) Sonsuzluk-tanr. Kimi metinlerde Apsu'yla Tiamat'n olu, kimi metinlerde de
Apsu'nun veziri olarak gsterilmektedir. Mummu biiminde de yazlyor.
Nana: (Smer) Ana-tanra Kybele'nin adlarndan biri. Nina ve nnina da denir. Akad'lar kendi dillerinde
onu ayn anlamda tar szcyle evirmilerdir. Ana ve Anna szckleri de bu kkten tremedir.
Mezapotamya mitolojisinde Nane adyla tanr Enzu'nun ve kimi yerde de tanr An'n kz olarak gsterilir,
ak ve sava tanras saylr. .. V.I. yzylda Babil'de Annumitu adyla anlmtr.
Nergal: (Babil) Gne-tanr. Ayn zamanda sava, ate tednya ve doa olaylarnda simgeler.
Mezopotamya uluslarnn ounca taplmtr.
Ningirsu: (Smer) Sava-tanr. Urningirsu da denir. Tanr Enlil'in oludur. Anu'nun kz olan tanra
Bo'yla evlidir. Tanra Bo, tanra tar'dan nce Laga blgesinin toprak-ana'syd. Sava tanrnn yirmi
drt eit silah varm ki bunlardan herbiri bir devi simgelermi. Ningirsu'nun annesi de Ninlil adn tar
ki Enlil'in karsdr.
Ninhur Sag: (Smer) K blgesi tanras. ..III. b.nylda taplmtr. Ninlil ile karde ocuklardr.
Ninlil: (Smer) Tanr Enlil'in kars. Nirginsu'nunda annesidir.
Pazuzu: (Babil) Ate-peri. Ku ayakl, kanatl ve insan ellidir. Hastalklar iyi ettiine inanlr. Hastalarn
boynuna onun resmini tayan muskalar aslrm. kircikli zellii olarak gneydoudan estirdii
rzgarlarla vebayda beraberinde getirdiine inanlan demon.
Sin: (Smer) Ay-tanr. Smerlilerin en byk kozmik tanrsdr. Gne-tanr ama'la yldz-tanr tarn
babasdr. Evren-tanr Enlil'le evren-tanra Ninhil'in oludur. Akad'lar, eski Araplar ve Hitit'lerce

taplmtr. Tevrat'ta da onun sz edilir ve peygamber brahim'in kt kent olan Ur'da onun egemen
olduu anlatlr. Sin, Smer inanlarnda birinci byk tanr lsndendir. Kimi incelemeceiler bunu
Mezapotamya'ya geden Sami uluslarn etkisiyle balarlar.
ama: (Babil) Gne-tanr. Asl Smer'lilerin Utu tanrsdr. Samiler onu ama adyla anarlar.
Smer'lerde yarg ve yasa koruyucu, Samilerde sava ve bilgelik tanrsdr. Sin'in olu, tar'n erkek
kardei hem kocasdr. Elam, Mitanni, Asur, Hitit gibi uluslarca da taplmdr. Hamurabi anda
ama'da, teki tanrlar gibi, Babil kentinin koruyucu tanrs Marduk'un bir grnm, bir belirimi
(hipostas') saylmtr. zellikle kral Nabulhonosor (Buhtnnasr) tek tanr sayd Marduk'un kiiliinde
Sin, Enlil ve ama' birletirmitir. Ona gre Marduk karanlklar aydnlatt iin Sin, egemenlik tanrs
olduu iin Enlil ve adalet datt iin ama'tr. Hamurabi'ye 282 maddelik bir yasa dikte ettiren de
ite bu ama(Marduk)'tur.
ullat: (Smer) Frtna ve kt hava habercisi tanra.
Tiamat: (Smer) Tuzlu su-tanras. Tatl su-tanr Apsu (ya da Ab-zu)'yla birlikte evrenin ilk varlklardr.
Smer'lerin Enuma Eni (Gkyznde) adl yaratl efsanelerinde evrenin bombo olduu bir n
zamanda bu iki varln bulunduu belirtir. Evren, btn tanrlar ve insanlar bu iki varlktan, edeyile
su'dan meydana gelmitir. Tatl ve tuzlu sularn birlemesinden ilkin erkek ylan Lakmu (Lagma
biiminde de yazlyor)'yla dii ylan Lakamu (Lagama biimindede yazlyor) douyor.Bunlarn
birlemesinden de Anar (Gk. An-sar biiminde de yazlyor) ve Kiar (Toprak. Ki-sar biiminde de
yazlyor) meydana geliyor. Tanrlar ve insanlar ite bu gkle yerin birlemesinden douyorlar.
Temmuz: (Smer) Smer'lerin Dumuzi'sinin Sami'lerdeki ad. Tamuz ve Tammuz biimlerindede yazlr
ve sylenir. Kayna Smer tanrs Dummuzi olan Temmuz giderek Anadolu'da Attis ve Adonis'e
dnmtr. Btn bunlar bitkilerin len ve yeniden dirilen tanrs'drlar. Bu tasarm, doann
sonbaharda lp ilkbaharda yeniden canlann simgeler. Bu tanrlarda doa gibi, sonbaharda lp
ilkbaharda yeniden dirilerek ak ve bereket getirirler. Sonbaharda lmleri ak yzndendir, k yeralt
ller lkesinde geirileri ak yzndendir, ikbaharda yeryzne dnleri ak yzndendir.
Smerlerden Yunanllara kadar eitli blgelere ad deitirerek sregelen bu temel efsanede ak ve
ehvet dourganln, bereketin, bolluun simgesi saylmtr. Doal yln en verimli ay saylan Temmuz
ay da adn burdan alr. Bu tanrnn sevgili ya da kars da Smerlerde anna ya da nanas, Samilerde
tar ya da Atart ya da Atoret'tir. Kimi anlatmlarda yeralt lkesine giden Temmuz deil, Atart'dr.
Orada tutuklanm, bu yzdende yeryznde ak ve bereket kalmamtr. nsanlarn ve hayvanlarn
remesi durmu, bitkiler amaz ve tohum vermez olmutur. Tanrlar bunu nlemek iin kadns bir erkei
yeraltna gndererek Atar'n yeniden yeryzne dnmesini salamtr. Akad anlatmlarndaysa tar,
gen kocas Temmuz'u aramak iin yeralt evrenine iner. Smer anlatmlarnda nanna, yeralt
evlerinden kabilmek iin, kocas Dumuzi'yi rehin brakr. Ama btn bu anlatmlarda tanr ve tanralar
k aylarn yeraltnda, yaz aylarn yeryznde geirirler; lr ve yine dirilirler, lmekle doadaki
canlla son verir ve dirilmekle doay canlandrrlar.
Utu: (Smer) Gne-tanr. Ud ya da Ut da denir. Mezapotamya metinlerde Babbar, Asur ve Hitit
metinlerinde ama adyla anlr. Adalet-tanr Kittu ve hak-tanr Mearru onun ocuklardr. Smer

zincirinde ilkin var bulunan su'dan An(Gk) douyor, sonra Ki(Toprak) ve bunalrn birlemesinden
Enlil(Hava) douyor, ite Nana(Ay)-Utu, (Gne)-nanna (Ak ve sava) onun ocuklardr.
Utnapitim: (Smer) Smer'lerin Nuh'u. Babil diliyle yazlan tabletlerde bu adla anlan tufan
kahramanna Smer'lerin Ziusudra dedikleri sonradan anlalmtr. Utnapitim'e Smer'lerin Nuh'u
demekten daha iyisi Nuh'a Yahudilerin Ziusudra's demektir, nk bu brnden onbe yzyl ncedir.
urrupak kentinde kralm, bilgeymi ve rahipmi. Adnn szck anlam "hayat gren"dir. UbaraTutu'nun oluymu. Tufan' atlattktan sonra lmszle kavuan ve tanrlarca Dilmun(Cennet)'da
yaamasna izin verilen Utnapitim ayn zamanda atas bulunduu Glgam'a nl su basknn le
anlatr: nsanlar oalp grlt yapmaya balamlar. Tanrlarn gzne uyku girmez olmu. Bunun
zerine insanlar yok etmeyi planlamlar. Tanr Ea "nceden verdii sz tutarak" bu karardan
Utnapitim'i haberdar etmi ve bir gemi yapmasn salam. Geminin yapm bitince tufan patlam.
lesine korkun bir kasrga balamki "tanrlar bile korkularndan gn en yksek katna kamlar,
orada sokak kpekleri gibi titreyerek duvar dibine sinmiler". Alt gn ve alt gn gece boyunca gk ve
yer birbirine karm. yle ki " cennetin ve cehennemin tanrlar alayp durmular". Yedinci gn
baladnda tufan yatm, Utnapitim'in gemisi de Nisir dann tepesine oturmu. Orada gemiden
inip adak kurbann kesmiler. "Tanrlar tatl kokuyu alnca dan bana sinekler gibi mler".
Tufan'n dzenleyen tanr Enlil ok kzm, tanr Ea'ysa kendisinin haber veridii yadsm ve "bilge kral
Utnapitim olacaklar dnde grm" deyip iin iinden syrlm. aresiz kalan tanrlar toplanmlar
ve Utnapitim'le karsna lmszlk balayp "ok uzakta" yaamas iin Dilmun'a yerletirmiler. Bu
yzden Smer'ler ona Uzaktaki de derler.
Dnya Mitolojisi, mge Kitabevi stanbul, Austos 1998