MIRJANA G R A A N

IZDANCI IVA HRANA

Alternativna kuharica

Zagreb, 1987.

PREDGOVOR
Tko se stidi jesti, taj se stidi ivjeti-kae f r a n c u s k a p o s l o
v i c a , n a r o d a p o z n a t o g po d o b r o j kuhinji. A da bi se d o b r o
j e l o , i o t o m e t r e b a razmisliti k a o i o s v e m u d r u g o m e to je u
i v o t u v a n o . D o b r o jesti z n a i , u z u v a n j e tradicije, biti
o t v o r e n n o v o s t i m a i k u l i n a r s k i m i z n a n s t v e n i m . . . a naj
bolje s u novosti e s t o s t a r a tradicija d r u g i h n a r o d a .
Konzervativizam prehrambenih navika siguran je znak
n a z a d n j a k i h s t a v o v a i na d r u g i m p o d r u j i m a , pa kako je
n a a p r e h r a m b e n a tradicija o d u v i j e k bila da od s u s j e d a ili s
d a l e k i h p u t o v a n j a , pa ak i od z a v o j e v a a , p r i h v a a m o o n o
to n a m s e inilo n a j b o l j i m , t u o t v o r e n o s t n a i h p r e d a k a
m o r a m o njegovati i o v o n a e v r i j e m e . Ali bez slijepog p o v o
enja za m o d o m ! Umjesto da pokleknemo pred m e u n a
r o d n i m p o h o d o m a m e r i k e fast food kuhinje s k r v a v i m bifte
c i m a , m l j e v e n i m o d r e s c i m a i piliima u industrijski proizve
d e n i m u m a c i m a , p o s l u a j m o radije to g o v o r e pripadnici
p o k r e t a koji su s v e glasniji iako ih ne p o d u p i r u p r e b o g a t i
m e u n a r o d n i p r o i z v o a i industrijske h r a n e . P o g a a t e ,
m i s l i m na zelene, koji se b o r e za istiji i n e z a g a e n i j i ljudski
o k o l i , a t i m e i za z d r a v i j e n a m i r n i c e . U j e d n o n u d e i n o v e
prehrambene navike . ..
P r e h r a m b e n e n a v i k e toliko s u v a a n dio kulture s v a k o
d n e v n o g ivljenja da su i religije i ideologije od p a m t i v i j e k a i
p r o p i s i m a o p r e h r a n i nastojale upravljati l j u d i m a . T e k pro-

d o r o m z n a n o s t i nauili s m o o hrani razmiljati u k a t e g o r i

j a m a tetnosti za z d r a v l j e , a ne o m o g u i m p o s l j e d i c a m a za
duu ako je ukaljamo zabranjenom namirnicom. Sklonost
k r a j n o s t i m a v o d i d o l u d o v a n j a z a v i t a m i n i m a ili d o brojenja
kalorija, a s r e d i n a n a s n u k a da r a z u m n o b i r a m o n a m i r n i c e ili
da i s a m i p o k u a m o proizvesti n e t o z d r a v o . a k i bez vrta,
bez z e m l j e !
N o v o ? I nije, jer s m o posljednjih d e s e t l j e a nauili da
n o v o ne m o r a uvijek biti d o b r o , a ni s t a r o loe, te da ne valja
- da s p o m e n e m i n a u p o s l o v i c u - s p r l j a v o m v o d o m iz
korita izbaciti i dijete, n e g o u s t a r i m p r e h r a m b e n i m n a v i
k a m a nai o n o to daje o d g o v o r i na pitanja m o d e r n e pre
h r a n e . T a k v e o d g o v o r e p o n u d i l a je i d a l e k o i s t o n a kuhinja,
d o s a d najpoznatija, p o i s t a n a n i m j e l i m a . Ali t i s u u g o d i n j a
tradicija p r e h r a n e m n o g o l j u d n i h z e m a l j a u v a b l a g a , m e d u
k o j i m a su i izdanci (klice). Ta k o d k u e u z g o j e n a , n e z a g a
e n a i i v a h r a n a o s v a j a svijet. Kao to to biva u kriznim raz
d o b l j i m a , s i s t o n j a k o m k u h i n j o m u m n o g e su se z e m l j e
prokrijumarili i neki n a z o v i f i l o z o f s k i , a z a p r a v o religiozni
p o g l e d i , pa je i p r e h r a n a i z d a n c i m a d o l a na n e o p r a v d a n o
s u m n j i v glas. Ali taj - ni prvi ni posljednji - p o k u a j da se
kroz p r e h r a m b e n e n a v i k e n a m e u i p o g l e d i na svijet,
u p r a v o j e s m i j e a n s v a k o m r a z u m n o m o v j e k u , kojeg e
n e k o l i k o a r g u m e n a t a i prvo i s k u s t v o uvjeriti da i z d a n k e v a l j a
prihvatiti o t v o r e n a d u h a i unijeti ih u s v o j u k u h i n j u .
O v a v a m knjiga nudi p r a k t i n e u p u t e o u z g o j u i z d a n a k a
k o d k u e , izbor r e c e p a t a i t e m e l j n e s p o z n a j e o s v i m p r e d n o
s t i m a tih n a m i r n i c a . O n a j e prije s v e g a poticaj s l o b o d n o m
smiljanju naeg zdravijeg i ukusnijeg jelovnika.
Vinja

Ogrizovi

1.
Izdanci - hrana i lijek

Izdanci su i z u z e t n o v a n a i v e n a n a m i r n i c a koja postaje

i sve z n a a j n i j a . O n i su izvor p o t r e b n i h m i n e r a l a i v i t a m i n a t
m o g u posluiti u borbi protiv razliitih p o r e m e a j a , a da pri
t o m n e i z a z o v u n i k a k v e z d r a v s t v e n e n u s p o s l j e d i c e . Nem
i v e n e n a m i r n i c e koja je toliko b o g a t a u r a v n o t e e n i m i vri
j e d n i m h r a n j i v i m s a s t o j c i m a a da i s t o v r e m e n o sadri vrle
m a l e n p o s t o t a k kalorija k a o i z d a n c i .
Ljekovita s v o j s t v a i z d a n a k a razliitih s j e m e n k i p o z n a v a l
su stari Kinezi v e prije 5 0 0 0 g o d i n a . I z d a n c i m a su se kori
stili u lijeenju razliitih bolesti, i z m e u ostalih i konih o b o
ljenja, p r o b a v n i h s m e t n j i , m i i n i h o b o l j e n j a , itd.
H r a n j i v a i ljekovita s v o j s t v a i z d a n a k a nisu p o z n a t a same
u Kini v e i u d r u g i m k r a j e v i m a svijeta. U Africi se od davnin
koristi proklijalo p r o s o k a o o s n o v a za afriko pivo, b a kac
to s e k o d n a s izdanci j e m a koriste kao n a d o m j e s t a k kavi.
H u n z e , n a r o d koji ivi na s j e v e r u Indije, a p o z n a t je p(
d o b r o m z d r a v l j u i d u g o v j e n o s t i , najvie j e d u j e l a od prokli
j a l o g ita. I j e d n a v e l i k a e v r o p s k a nacija koristila se p r e d n o
s t i m a proklijalog s j e m e n a . P o z n a t o je iz novije povijesti d
su e n g l e s k i m o r e p l o v c i na d u g i m i z a m o r n i m putovanjim
uzimali razliite i z d a n k e u p r e v e n t i v n e s v r h e protiv skor
buta.
U v e t e r i n a r s t v u se t a k o e r koriste izdanci da bi ivotinje
bile izdrljivije i da ne bi o b o l j e v a l e . Z n a se da arapski
r o m s k i konjanici h r a n e svoje r a s n e konje proklijalim i t o m ,
da se i n e p l o d n o s t k o d ivotinja rjeava p o j a a n o m is
h r a n o m o d proklijalih itarica, naroito z o b i .

U A m e r i k u su i z d a n k e donijeli d o s e l j e n i c i iz K i n e . P r a v o je
z a n i m a n j e , m e u t i m , z a i z d a n k e t a m o p o e l o prije d v a d e
s e t a k g o d i n a . Taj s e uzlazni t r e n d n e z a u s t a v l j a . P o d u z e t a
su i j o se uvijek p o d u z i m a j u m n o g a istraivanja ne s a m o
hranjivih v e i ljekovitih s v o j s t a v a razliitih i z d a n a k a . O t k r i
v e n i su m e h a n i z m i k o j i m a se u i z d a n c i m a p o v e a v a njihova
hranjivost. Z n a se da se u s j e m e n u klijanjem p o v e a v a koli
i n a v i t a m i n a , da se stvaraju korisni e n c i m i i o b o g a u j u
pojedini m i n e r a l n i sastojci. O s i m t o g a , u t v r e n o j e d a s u
izdanci i z u z e t n o p r o b a v l j i v a n a m i r n i c a .
P r e m a istraivanjima p r o v e d e n i m u S A D - u , ustanovilo se
da se izdanci m o g u primjeniti u borbi protiv bolesti civiliza
cije, k a o to s u rak, a r t e r i o s k l e r o z a , d i j a b e t e s , s r a n a o b o
ljenja i p o r e m e a j i k r v o t o k a . S t o g a bi t r e b a l o s v a k o d n e v n o
imati n a stolu izvjesnu koliinu i z d a n a k a .
U z o s t a l o , p r o u a v a n j e m s e u s t a n o v i l o d a tijelo m n o g o
bolje p r i m a v i t a m i n e i m i n e r a l e iz i z d a n a k a n e g o iz razliitih
v i t a m i n s k i h t a b l e t a i p r a a k a . Izdanci se p o s e b n o p r e p o r u
uju starijim o s o b a m a jer tako d o b i v a j u u o r g a n i z a m e n c i m e
p o t r e b n e z a pravilan m e t a b o l i z a m koji s e s t a r e n j e m r e m e t i .
O p e je poznato da su encimi izuzetno vani za sve ivotne,
vitalne p r o c e s e .

10

2.
Biokemija klijanja

K a d a m i r u j u , s j e m e n k e su t v r d a i s u h a z r n a k r o b a u s r e
ditu kojeg s u s i u n e klice, lako i m j e m e t a b o l i z a m toliko
spor da je g o t o v o nemjerljiv, o n e su ipak i v e . I d i s a n j e im je
g o t o v o z a n e m a r i v o . S j e m e m o e ostati g o d i n a m a u t a k v o m
stanju a da i dalje b u d e s p o s o b n o za ivot. N e k i m se t e s t o
v i m a s g r a h o r i c a m a utvrdilo da o n e m o g u proklijati i 2 0 0
g o d i n a kasnije a k o s u bile d o b r o p o h r a n j e n e .
Na pitanje to ih je o d r a l o u i v o t u toliko d u g o , j e d n a k o je
t e k o odgovoriti k a o i na pitanje z a t o nisu proklijale kroz
s v e te g o d i n e i stoljea. M i r o v a n j e je j e d n a k a z a g o n e t k a
s u v r e m e n i m b i o k e m i a r i m a k a o t o je i s a m ivot. Je li to
r a z d o b l j e n e p o k r e t n o s t i i m i r a koje m o r a protei prije n e g o
to e o d l u u j u i t r e n u t a k prekinuti s a n ? Ili postoji n e k a
istinska p r e p r e k a rastu koju t r e b a ukloniti da bi ivotni p r o
cesi m o g l i p o e t i ?
Ostavimo li dinamiku postrani, tada je, sa stanovita evo
lucije, lako objasniti latentnost s j e m e n a . L a t e n t n o s t j e t a d a
n a i n na koji se s j e m e o s i g u r a v a u o e k i v a n j u uvjeta koji e
biti dobri z a rast m l a d e biljke. T o s e e k a n j e m o e p r o t e
g n u t i n a n e k o l i k o s e z o n a , s v e d o k v r i j e m e nije p o v o l j n o , ili,
k a o u sluaju p u s t i n j s k i h biljki, na m n o g o g o d i n a , s v e d o k ne
p a d n e d o v o l j n o kie d a i z d a n k u o s i g u r a n j e g o v rast.
M n o g e vrste, k a o npr. r a n e l u k o v i c e , trebaju r a z d o b l j e
h l a d n o g v r e m e n a da bi p o n o v o p o e l e rasti, a u n e k i m s l u
a j e v i m a t r e b a im i m r a z da bi p r o b i o s j e m e n k i n tvrdi o k l o p .
13

T a k o e npr. s j e m e n k e j a b u k e rijetko proklijati u j a b u c i , ustvari g o t o v o n i k a d . Ali k a d j a b u k a istruli ili je p o j e d e n e k a

ivotinja a p o t o m izbaci s j e m e n k e , o n e su s p r e m n e za kli
janje.

Nuni encimi
V e i n a n a m a p o z n a t i h s j e m e n k i su vrtne ili ratarske kulture
koje e lako proklijati. Ali v e i n a s j e m e n k i iz divljine koristit
e se n e k i m e l e g a n t n i m i k o m p l e k s n i m m e h a n i z m o m da bi
o s i g u r a l e p o e t a k i v o t a k a o biljke u najboljim m o g u i m
uvjetima.
S j e m e n k e koje p u t a m o da klijaju za j e l o i h r a n u , potjeu
u g l a v n o m iz dviju i z u z e t n o kultiviranih obitelji: Leguminoseae ( m a h u n a r k e ) i Gramineae (trave). Predstavnici prve
su npr. g r a h o r i c e , a d r u g e itarice. O b j e se u z g a j a j u v e
tisuama godina.
M a h u n a r k e ili m a h u n j a e i m a j u prilino tvrdu o p n u , ali
v o d o p r o p u s n u . S t o g a , da bi proklijale u kui, ne t r e b a p o d u
z i m a t i n i k a k v e t r i k o v e ; ne t r e b a ih bockati i g l a m a ni z a r e z i
vati n o e m , ne t r e b a ih z a m r z a v a t i pa ugrijavati ni im u b r z a
vati p r o c e s s t a r e n j a . P o e t a k je lak i j e d n o s t a v a n : s j e m e n k u
t r e b a n a m o i t i , da bi m o g l a upiti v o d u u svoje tkivo. To traje
i z m e u etiri i 12 sati. Za to v r i j e m e s j e m e n k a n a b u b r i i d v a ,
do tri p u t a je v e a n e g o to je bila p o e t n a veliina.
N a m a k a n j e m se, to je m n o g o v a n i j e , aktiviraju e n c i m i u
s j e m e n c i t e poinju z a m r e n u seriju p r o m j e n a koje e n a
k r a j u dati n o v u biljku. A n a l i z a m a s e u s t a n o v i l o d a s e n a g l o
p o v e a v a koliina u p r a v o o n i h istih e n c i m a koji i n a e u
u s t i m a r a z g r a u j u k r o b u eer, i m e poinje p r o c e s pro
b a v e h r a n e . S m a n j u j e s e t e i n a s u h o g z r n a , jer s e o s l o b a
a e n e r g i j a koja z a t i m tjera klice i djeluje na razvoj m l a d e
14

biljice. T e e p r o m j e n e trajati s v e d o k s e n e p o j a v e prvi

listii, to se d o g a a u t o k u e t v r t o g ili p e t o g d a n a klijanja.
V o d a u kojoj s e n a m a k a l o s j e m e o b o g a e n a j e a m i n o k i s e l i n a m a , p r i r o d n i m e e r i m a i velikim b r o j e m a n o r g a n s k i h
e l e m e n a t a . Te su tvari iscurile iz s j e m e n a u v o d u . U pri
r o d n i m bi u v j e t i m a o n e otile u tlo o k o s j e m e n k e n a k o n to
bi pala kia ili n a k o n to bi ih v l a g a i z v u k l a iz s j e m e n k e u tlo.
O p t i m a l n a t e m p e r a t u r a z r a k a za brzo klijanje i rast je
i z m e u 25 i 35C. Ako se temperatura smanjuje, usporava
se i klijanje. I z d a n c i s j e m e n a koje klija pri niim t e m p e r a
t u r a m a , k a o npr. o z i m a p e n i c a , bogatiji su v i t a m i n o m C od
o n i h koji klijaju na v i i m t e m p e r a t u r a m a (jara p e n i c a ) .
V r s t e otpornije n a m r a z s a d r e jo v e u koliinu v i t a m i n a C .
U o v j e k o v o m tijelu v i t a m i n C p o m a e u s p r e a v a n j u
p u c a n j a k a p i l a r a (sitne k r v n e ile). P r e t p o s t a v l j a s e d a
slino d j e l o v a n j e u m l a d o j biljci m o e toj biljci dati o t p o r n o s t
na irenje i s k u p l j a n j e t k i v a uslijed s m r z a v a n j a i t o p l j e n j a .
Izdanci e nastaviti rast i u loim uvjetima. P r i l a g o a v a j u
se lako p r o m j e n a m a koliine v l a g e , z r a k a i t e m p e r a t u r e , te
r a z n i m d r u g i m s i t u a c i j a m a . Pa ipak se u n j i m a i dalje nor
m a l n o o d v i j a j u k o m p l i c i r a n e k e m i j s k e p r o m j e n e koje prate
klijanje a to su karakteristini i m e u s o b n o p o v e z a n i m e
taboliki p r o c e s i . P o h r a n j e n e b j e l a n e v i n e s e hidroliziraju
(daju b l a g u kiselinu ili b l a g u luinu ili o b o j e ) , tj. rastavljaju se
n a s a s t a v n e a m i n o k i s e l i n e , sintetiziraju s e m n o g i v i t a m i n i ,
p o s e b n o u vodi topljivi B - k o m p l e k s i v i t a m i n C. M a s n o e i
ugljikohidrati r a s p a d a j u se na j e d n o s t a v n e e e r e , a n e t o
e n e r g i j e iz s j e m e n k e se j e d n o s t a v n o g u b i u o b l i k u kalorija.

15

Bogat izvor vitamina

T a k v a m e t a b o l i k a ivost u s j e m e n u uzrok je i p o v i e n o m
s t v a r a n j u u vodi topljivih v i t a m i n a ; v i t a m i n C i najvei dio
B - k o m p l e k s a n a l a z e se u g o t o v o s v i m t k i v i m a m l a d e biljke
u r a s t u , a to je rast bri, to je i v e a k o n c e n t r a c i j a tih vita
m i n a . O n i s u n u n i d a b i s e stvorili pojedini e n c i m i , p a s t o g a
i p r e s u d n i za m e t a b o l i z a m s t a n i c e . K a k o je proklijalo s j e m e
i z u z e t n o a k t i v n o t e p o v e a v a s v o j u p r v o b i t n u veliinu n e k o
liko p u t a u n e k o l i k o d a n a , m o e se tvrditi da je i z u z e t n o
b o g a t o a k t i v n i m t v a r i m a . I to je i n j e n i c a .
I z d a n c i s u b o g a t izvor v i t a m i n a , o s o b i t o o n i h i z k o m
p l e k s a B. P o r e d t i j a m i n a , riboflavina, nijacina, piridoksina,
h o l i n a , b e t a i n a , m e t i o n i n a , biotina, inozitola, n i k o t i n s k e ,
p a n t o t e n s k e , folne i p a r a a m i n o b e n z o j e v e kiseline, izdanci,
k a k o p o k a z u j u neki z n a n s t v e n i r a d o v i p r o v e d e n i u S A D ,
sadre i cijanokobalamin, poznat pod nazivom vitamin B .
M e u t i m , i m a i tvrdnji da u i z d a n c i m a n e m a tog v i t a m i n a .
1 2

T a j j e v i t a m i n o s o b i t o s p o r a n jer s e p o m n o g i m t e o r i j a m a
m o e nai s a m o u n a m i r n i c a m a i v o t i n j s k o g porijekla te je
ba zato k a m e n spoticanja u vjenim raspravama za vege
t a r i j a n s t v o i protiv n j e g a . V j e r o j a t n o je i u i z d a n c i m a koliina
B m i n i m a l n a t e z b o g t o g a nije n i d o d a n a s s a s i g u r n o u
u t v r e n o i m a li v i t a m i n a B , u i z d a n c i m a ili n e .
1 2

I z d a n c i s u i z u z e t n o bogati v i t a m i n o m C . T a j j e v i t a m i n
n e s t a b i l a n i g u b i se iz n a m i r n i c e a k o se izlau d u e m
k u h a n j u ili z r a k u , k a d a n a s t a j e o k s i d a c i j a . K r u m p i r , koji
s a d r i v e l i k u koliinu v i t a m i n a C, g u b i je npr. n e p o s r e d n o
nakon iskapanja. pinat gubi vitamin C do 80 posto nakon
d v a d a n a s t a j a n j a n a s o b n o j t e m p e r a t u r i . O n i isti e n c i m i koji
p o m a u sintetiziranju v i t a m i n a k a d a biljka r a s t e , o d g o v o r n i
su za njihovu r a z g r a d n j u k a d a je u b r a n a i p r e s t a l a rasti.
16

K a d a se p l o d , list ili s t a p k a o d v o j e od biljke, encimi i dalje

r a d e te nastavljaju svoj p r o c e s u s m j e r u r a z g r a d n j e . U
i z d a n c i m a koji su j o i v a h r a n a to raste u t r e n u t k u k a d a se
p r i p r e m a j u ili a k o se j e d u sirovi, v i t a m i n i se i dalje s t v a r a j u .
K a k v a razlika i z m e u i z d a n a k a i p o v r a koje se ubire j e d a n
d a n , p r i p r e m a z a t r a n s p o r t slijedei, alje n a d u g e p r u g e ,
z a m a t a u t r g o v i n a m a i t e k t a d a je na p o l i c a m a d o k ga n e t k o
n e kupi i n e o d n e s e k u i ! T a m o e p o v r e jo m o d a stajati
n e k o v r i j e m e prije n e g o to b u d e p r e r a e n o z a j e l o . S v e t o
v r i j e m e e n c i m i razaraju d r a g o c j e n e v i t a m i n e , a p o s e b n o
nestabilni v i t a m i n C.
D a k l e , to je dui p e r i o d i z m e u ubiranja i k o n z u m i r a n j a
biljke, to je i koliina s v i h v i t a m i n a , a p o s e b n o v i t a m i n a C,
bitno u m a n j e n a . V i t a m i n C u n i t a v a se i s u v i n i m izlaga
n j e m n a m i r n i c e toplini. S t o g a i z d a n k e , koji s u b o g a t izvor
v i t a m i n a C , n e t r e b a s u v i e d u g o kuhati v e i h s a m o kratko
bianirati ili s k u h a t i na p a r i . Najbolje je ipak da se izdanci
j e d u sirovi.

Ostali hranjivi sastojci

Klijanje u bilo k o j e m z r n u , kotici, s j e m e n k i , p o p r a e n o je
intenzivnom encimskom hidrolizom bjelanevina. To znai
da se z a l i h e b j e l a n e v i n a u s j e m e n u razlazu na svoje
s a s t a v n e a m i n o k i s e l i n e , b a kao to se d o g a a u p r o b a v n o m t r a k t u . To je i o b j a n j e n j e z a t o se izdanci lake a s i m i
liraju i ne stvaraju toliko p l i n o v a u d e b e l o m crijevu. Izdanci
s u n a i m e p r o c e s o m klijanja v e d j e l o m i n o p r o b a v l j e n i . O v o
j e p o s e b n o v a n o z a i z d a n k e m a h u n j a a o e m u e j o biti
rijei.
K o l i i n a a m i n o k i s e l i n a u s j e m e n u koje klije p o v e a v a se
na r a u n ugljikohidrata i m a s n o a . Isklijala biljka stvara
2 IZDANCI-IVA HRANA

17

n o v e b j e l a n e v i n e z a svoje n o v e p o t r e b e . T a k o s e u k u p n a
koliina b j e l a n e v i n a u proklijaloj s j e m e n c i z n a a j n o p o v e
a v a . M u n g o g r a h u z r n u sadri 25 p o s t o b j e l a n e v i n a , ali
proklijali m u n g o g r a h a k 3 7 p o s t o . u t a soja p o v e a v a
postotak bjelanevina sa 42 u s u h o m sjemenu na 50 posto
u izdancima. Toliko o bjelanevinama.

Biokemijski p r o c e s i koji se z b i v a j u u t o k u klijanja, k a o to

j e o p i s a n o , p o v e a v a j u v i e s t r u k o p r e h r a m b e n u vrijednost
i z d a n a k a . U novije v r i j e m e p r o u a v a j u se i ljekovita s v o j s t v a
razliitih i z d a n a k a .

P o z n a t o j e d a s e z a g r i j a v a n j e m p o v e a v a hranjivost
m a h u n a r k i , ali tek je n e d a v n o o t k r i v e n o z a t o . U s i r o v o m
z r n u m a h u n a r k e , n a i m e , postoji s p o j tripsin koji j e osjetljiv
na t o p l i n u . T r i p s i n u s u h o m z r n u djeluje p o p u t k o n i c e te pri
j e i koritenje b j e l a n e v i n a . Z a t o ga m a h u n a r k e i m a j u a
d r u g e vrste n e m a j u , nije p o z n a t o . P r e t p o s t a v l j a s e d a tripsin
igra u l o g u p r i r o d n o g k o n z e r v a n s a u p r o c e s u s u e n j a s j e
m e n k e , ali t o j o nije d o k a z a n o . S t o g a m a h u n a r k e t r e b a
o b a v e z n o kuhati da bi se tripsin rastvorio i o s l o b o d i o put za
koritenje aminokiselina.
K a k o j e u i z d a n c i m a m a h u n a r k i (soja, m u n g o g r a h , g r a h ,
l e a itd.) v e d o l o d o p o s t e p e n o g r a s t v a r a n j a t r i p s i n a , o v e
i z d a n k e t r e b a s a m o kratko k u h a t i . T o j e o p a u p u t a koja
v a i za sve i z d a n k e m a h u n a r k i . U o v o j knjizi m e u t i m i m a i
r e c e p a t a gdje k u h a n j e i z d a n a k a m a h u n a r k i nije o b a v e z n o
ali se u principu t a d a radi o m a n j i m k o l i i n a m a tih i z d a n a k a .
U t o k u klijanja n a s t a j u i drugi p r o c e s i p o v o l j n i za o v j e k o v
m e t a b o l i z a m : ugljikohidrati se m i j e n j a j u u e e r e , a p o v e
a v a s e koliina n e z a s i e n i h n a r a u n z a s i e n i h m a s n o a .
P o v e a v a se p o s t o t a k t o k o f e r o l a , v i t a m i n a E. V i t a m i n E je
i z u z e t n o n e s t a b i l a n te se r a z l a e i n e s t a j e a k o je izloen
z r a k u . S t o g a i ulja i cijela z r n a u k o j i m a i m a v i t a m i n a E, a k o
se rafiniraju, h i d r o g e n i z i r a j u i izlau v i s o k i m t e m p e r a t u r a m a
u p r o c e s u p r i p r e m e h r a n e , s a d r e vrlo m a l o v i t a m i n a E.
T r e b a s p o m e n u t i da s j e m e n k e u klijanju p o v e a v a j u i sadr
aj karotina ( p r o v i t a m i n A) i v i t a m i n a K.
18

19

ABC klijanja izdanaka

Klijanje je j e d n o s t a v n o , a s l j e d e a m e t o d a , uz l a g a n e
p r e i n a k e , m o e s e koristiti z a s v e s j e m e n k e o d m u n g o
g r a h a , s u h o g g r a k a , l e e , alfalfe, p e n i c e i heljde do potoarke i goruice.

1. N a m o i t e j e d n u licu s j e m e n k i ili 1/3 alice m a h u n a r k i

u litru m l a k e v o d e p r e k o n o i . Provjerite p r e t h o d n o j e s u li
s j e m e n k e tretirane k e m i j s k i m s r e d s t v i m a z a s j e t v u . N a
o m o t n i c i m o r a pisati d a s j e m e nije tretirano. T o p r v o n a m a
k a n j e ustvari je i p o s l j e d n j e .
2. S l i j e d e e g d a n a isperite d o b r o s j e m e u m l a k o j v o d i i
d o b r o ga ocijedite. Stavite ga u litrenu s t a k l e n k u , a p r e k o
grla k o m a d g a z e p a j e uvrstite g u m i c o m . Stavite n a
mrano mjesto.
3 . S v a k o g s l j e d e e g d a n a isperite s j e m e n k e d v a p u t
d n e v n o , ili tri, a k o je v r i j e m e t o p l o i s u h o . Pritom uvijek
p a z i t e d a s u v i a k v o d e redovito ocijedite.
4 . T r e e g d a n a klijanja e s v e s j e m e n k e koje nisu s p o
s o b n e d a prokliju pasti n a d n o s t a k l e n k e k a d a j e n a p u n i t e
m l a k o m v o d o m . T o a k o elite d a v a m klijaju s j e m e n k e i ita
rice. M a h u n a r k e e se p o n a a t i n e t o d r u g a i j e . Izdanci koji
su proklijali dii e se na p o v r i n u v o d e te ih m o e t e z a g r a
biti c j e d i l j k o m , a s j e m e koje je o s t a l o na d n u s t a k l e n k e
m o e t e baciti.
23

5 . Izdanci m u n g o g r a h a i lee s p r e m n i s u z a j e l o v e trei

d a n , a slino je i s i z d a n c i m a soje. I z d a n c i m a p e n i c e
d o v o l j n a s u d v a d a n a d a p o s t i g n u svoj hranjivi v r h u n a c , d o k
j e s j e m e n u alfalfe p o t r e b n o etiri d o pet d a n a .
K a d a su s p r e m n i za s t o l , stavite i z d a n k e u h l a d n u v o d u ,
da biste iz oistili. P o s e b n o je to z g o d n o k o d alfalfe, jer
s j e m e n k e t a d a o d b a c u j u s v o j e lupine. O n e e isplivati n a
p o v r i n u , te ih m o e t e odstraniti cjediljkom ili v e o m l i c o m .
O c i j e d i t e i z d a n k e i p o h r a n i t e ih u p o s u d u s p o k l o p c e m na
h l a d n o m j e s t o , o b i n o u friider. Da biste im p o v e a l i hranjivost, a i poljepali im izgled, n e k o l i k o sati prije stavljanja
u friider izloite ih s u n e v o j svjetlosti.
6. U s u h o j i toploj klimi i z d a n c i klijaju i rastu b r e te ih
s t o g a t r e b a e e ispirati v o d o m , a g a z a bi t r e b a l a stalno biti
vlana.
7. Poslije s v a k o g klijanja d o b r o o p e r i t e s t a k l e n k e i
p o s u d e , a k ih p o n e k a d i sterilizirajte.
8. J o j e d a n savjet: ne bacajte v o d u u kojoj ste p r v u no
n a m a k a l i s j e m e n k e . Bit e m u t n a , p r l j a v o u k a s t a , a v j e r o
j a t n o n i miris n e e biti b a u g o d a n . Ali v a e e v a m k u n o
c v i j e e i zelenilo biti z a h v a l n i a k o ih zalijevate t o m v o d o m .
J e r u njoj j e m n o g o m i n e r a l a koji e d o b r o d o i s v a k o j lona
nici.

Svjetlo ili tama

I m a razliitih m i l j e n j a o t o m e da li rastu i z d a n a k a bolje
p o g o d u j e svjetlo ili t a m a . U s v a k o m s l u a j u , s i g u r n o je da
svjetlo i m a o d r e e n i uinak n a hranjive e l e m e n t e . P r e m a
n a j n o v i j i m istraivanjima ini se da i z d a n c i koji su bili izlo
e n i svjetlu s a d r e vie v i t a m i n a C od o n i h koji su klijali u
mraku.
U p r a v o o b r a t n o v a i z a riboflavin (vitamin B ) . V e i n a
p r o f e s i o n a l n i h u z g a j i v a a m u n g o g r a h a preferira t a m u , ali
2

24

j e d i n o s t o g a to kupci vie v o l e bijele o d z e l e n i h i z d a n a k a .

I z d a n k e uzgajivai e s t o izbjeljuju k e m i k a l i j a m a d a b i sprije
ili plijesan, iako se na taj nain u m a n j u j e njihova hranjivost.
Razliita su miljenja i o t o m e koliko s j e m e n k e t r e b a n a m a kati. U m n o g i m k n j i g a m a p r e p o r u u j e se n a m a k a n j e p r e k o
noi. T o j e d o b r o z a t v r a z r n a , ali veini nije p o t r e b n o toliko
n a m a k a n j e . D o v o l j n a su u p r o s j e k u tri sata.
Pitka v o d a d o b r a j e z a n a m a k a n j e i ispiranje. A k o v o d a
sadri previe klora, upotrijebite u m j e s t o nje destiliranu ili
i z v o r s k u v o d u . Isprati, k a o to s m o v e rekli, t r e b a n a j m a n j e
d v a p u t na d a n , a u toplijim p o d n e b l j i m a i do est p u t a . to se
t e m p e r a t u r e tie, o n a i z m e u 18C i 21 C najpovoljnija je za
klijanje. U p r a v i l u , to je t e m p e r a t u r a via, to e i i z d a n a k
bre klijati.

Klijanje za hladnog vremena

Z i m i izdanci m o g u klijati na razliitim m j e s t i m a u kui, naj
bolje u kuhinji, gdje se k u h a i gdje je toplije. J o e bolje
uspijevati u penici p l i n s k o g t e d n j a k a . O d k r i n i t e m a l o
v r a t a p e n i c e , da ne b u d e p r e t o p l a , a p l a m i a k s a s v i m
s m a n j i t e . N e m o j t e pregrijati p e n i c u , a ne z a b o r a v i t e i na
redovito ispiranje i z d a n a k a , z b o g v l a g e .
I z d a n k e m o e t e uzgajati i na s v o m r a d n o m m j e s t u . Za to
v a m n e e trebati m n o g o p r o s t o r a , jer s t a k l e n k u m o e t e
drati i na stolu i u ladici s v o g p i s a e g stola.

Portabl metoda klijanja

U i z v a n r e d n i m u v j e t i m a ivota, npr. d a l e k o od naselja, u
s l u a j u n e k e n e p o g o d e , p o t r e s a ili rata, k a d a v a m pri ruci
25

nisu s t a k l e n k e i t o p l a p r o z o r s k a d a s k a u kuhinji, m o e t e p r i
mijeniti portabl m e t o d u klijanja.
V a n o j e d a i m a t e s j e m e n k e z a klijanje - g r a h , l e u , ra,
p e n i c u , soju ili n e k o d r u g o s j e m e . O s i m t o g a , p o t r e b n i s u :
d e b l j a p l a s t i n a v r e a ili v r e i c a , l a g a n a , t a n k a p l a s t i n a
v r e a , nekoliko p a p i r n a t i h u b r u s a ili ista k r p a te g u m i c e .
G r a h ili d r u g e s j e m e n k e n a m o i t e t e u debljoj plastinoj
v r e i . v r s t o zatvorite g u m i c o m , k a k o v o d a n e b i iscurila.
U z m i t e z a t i m t a n j u plastinu v r e i c u i p r o b u i t e r u p e na
d o n j e m dijelu v r e i c e ( n a o k o 1/3 p o v r i n e ) u r a z m a k u 4
centimetra.
Istresite n a m o e n e s j e m e n k e u p r o b u e n u v r e i c u i p r o
tresite, a z a t i m drite o b j e e n e n a grani d r v e t a s v e d o k v o d a
ne iscuri.
N a t o p i t e u b r u s e v o d o m , l a g a n o istisnite i o m o t a j t e v r e
i c u s a s j e m e n k a m a . S v e z a j e d n o - vreicu s a s j e m e n
k a m a u m o t a n u u m o k r e u b r u s e - stavite u d e b l j u p l a s t i n u
v r e u . V r h o v e z a s u i t e z a j e d n o i uvrstite g u m i c o m . Stavite
obje vreice u naprtnjau i krenite dalje svojim putem.
Radi ispiranja izvadite p r o b u e n u v r e u i ispirite p o d m l a
z o m v o d e nekoliko m i n u t a . D o b r o ocijedite. P o n o v i t e p o s t u
p a k etiri do pet p u t a . Ponavljajte ispiranje i c i j e e n j e d v a
put d n e v n o dok n e sazrije v r i j e m e d a i z d a n k e p o j e d e t e .

udesna voda i fermentirani izdanci

A k o elite d a v a m klijanje i z v a n r e d n o u s p i j e , m o e t e s e
za p r o c e s n a m a k a n j a i ispiranja koristiti t z v . u d e s n o m
v o d o m , koja n a v o d n o s t i m u l i r a svaki oblik bioloke aktiv
nosti. U m j e s t o t e k u o m , n a i m e , koristite s e v o d o m k o j u s t e
kuhali pet m i n u t a a z a t i m ohladili. Rezultat e biti vrijedan
t r u d a : i z d a n c i e biti soniji, d e b l j i , istiji i izdaniji.
26

A k o ste voljni i s p r e m n i za e k s p e r i m e n t i r a n j e , m o e t e
p o k u a t i d a v a m izdanci f e r m e n t i r a j u . K a k o j e s v a f e r m e n t i
r a n a h r a n a s n a n o g o k u s a i nije za s v a k o n e p c e , t a k o je i sa
i z d a n c i m a . A k o volite kiselo zelje, kiselo mlijeko ili kisele
k r a s t a v c e , m o d a e v a m s e svidjeti i f e r m e n t i r a n i i z d a n c i .
U z m i t e istu koliinu triju razliitih vrsta s j e m e n k i i o s t a v i t e
ih da klijaju tri d a n a . N a k o n t o g a i z d a n k e s a m e l j i t e i stavite
u dvije s t a k l e n k e . N e m o j t e ih napuniti do v r h a , k a k o bi u
n j i m a bilo z r a k a . O s t a v i t e d v a d a n a d a f e r m e n t i r a j u . S t a
k l e n k e p r i t o m o m o t a j t e u b r u s i m a . T o p l i n a e pridonijeti d a
se postotak bjelanevine povea.
F e r m e n t i r a n i i z d a n c i m o g u s e zainiti j o g u r t o m ili m e l a
s o m , a u njih prije s l u e n j a m o e t e staviti kolute b a n a n e i
groice.

Kad sjeme ne klija

P o e t n i c i m a se u z a n i m l j i v o m p r o c e s u klijanja z n a p o n e
k a d dogoditi da im s j e m e ne klija. I to t a d a t r e b a uiniti?
Postoji niz r a z l o g a z a t o s j e m e e v e n t u a l n o nije proklijalo
i a k o ste ga zalili v o d o m i ostavili u s t a k l e n c i da klija.
K a o p r v o , s j e m e m o e biti s t a r o ili ste krivo postupili. A k o
i z s t a k l e n k e z a u d a r a , m o g u e j e d a s t e s j e m e n u dali s u v i e
v l a g e t e j e p o e l o plijesniti. Slino s e m o e d o g o d i t i a k o
sjeme n e m a dovoljno zraka i prozraivanja. To se obino
d o g a a k a d a se stavi prevelika koliina s j e m e n a u s t a
k l e n k u da klija.
Ljeti, k a o t o s m o v e s p o m e n u l i , s j e m e t r e b a e e ispi
rati. A k o s j e m e od p o e t k a ne klija, zapitajte se niste li p o s v e
z a b o r a v i l i d a g a zalijete i d a d e t e m u p o t r e b n u v l a g u . S t o g a
svoju karijeru u klijanju i z d a n a k a p o n i t e sa s j e m e n o m koje
27

uvijek daje s t o p o s t o t n e rezultate, a to su p e n i c a , m u n g o

g r a h i alfalfa.

m o e t e i s a m i uzgojiti u vrtu ili na o r a n i c i . Nastojte da b u d e

o r g a n s k i u z g o j e n o , tj. da u p r i r o d n e p r o c e s e nisu bili uklju
eni pesticidK herbicidi i u m j e t n a g n o j i v a .

Pribor za klijanje
K o d n a s j o n e m a razliitih p o s u d a i a p a r a t a za klijanje
i z d a n a k a , ali to u n a e l u i nije toliko bitno. Da biste dobili
z d r a v e , s o n e i o k u lijepe i z d a n k e , trebat e v a m s a m o s t a
k l e n k e razliitih veliina, k o m a d i g a z e i g u m i c e .
U staklenci ete namoiti s j e m e , p r e k o grla staviti g a z u i
uvrstiti g u m i c o m . S v e n a r e d n e o p e r a c i j e - a to z n a i
d n e v n a ispiranja s j e m e n k i - o b a v l j a t ete kroz g a z u . T a k o
v a m s j e m e n k e n e e pobjei u slivnik i nee ih posjeivati
razliiti znatieljni insekti, a s a u v a t e t e ih i od p r a i n e .
A k o putujete u i n o z e m s t v o , posjetite t a m o j e d n u specijali
ziranu trgovinu prirodnom hranom. Nazivaju se Reformh a u s , N a t u r a n a , N e u f o r m ili H e a l t h f o o d s t o r e . U
j e d n o j od njih kupit ete plastini a p a r a t za klijanje k v a d r a t i a s t o g ili k r u n o g oblika koji se sastoji od vie p o s u d a p r o b u e n o g d n a to s e , p o p u t n e k a d a n j i h porcija z a n o e n j e
j e l a iz r e s t o r a n a , slau j e d n a i z n a d d r u g e . U n j i m a m o e t e
postii klijanje razliitih v r s t a s j e m e n k i o d j e d a n p u t .
U t a k v i m t r g o v i n a m a postoji i b o g a t a s o r t i m a n razliitih
s j e m e n k i ve p r i p r e m l j e n i h z a klijanje. N a v r e i c a m a s u
obino date sve upute o postupku s o d r e e n o m vrstom sje
m e n a i o koliini koja se d o b i v a klijanjem.
U m e u v r e m e n u , d o k se i k o d n a s ne o t v o r e sline trgo
v i n e , s v o j e ete s j e m e n k e nabavljati n a razliite n a i n e . A k o
i m a t e r o d b i n u na s e l u , z a m o l i t e k i l o g r a m , d v a p e n i c e i d r u
g i h itarica. Na trnici m o e t e kupiti s j e m e n k e , a najvei
izbor bit e ipak u s j e m e n a r a m a . P r i t o m traite da v a m p r o
d a j u z r n j e koje nije tretirano za sjetvu. S j e m e , n a r a v n o ,
29
28

4.
to moe klijati!

A L F A L F A (Medicago sativa) je vrsta lucerne, v i e g o

dinje biljke iz p o r o d i c e lepirnjaa. P o z n a t o je p e d e s e t a k
vrsta l u c e r n e , a n a j p o z n a t i j a je za uzgoj i z d a n a k a p l a v a
l u c e r n a ili alfalfa. S t o g a e u veini r e c e p a t a stajati to ime
iako je i l u c e r n a koja se m o e kupiti u n a i m s j e m e n a r a m a ,
o d l i n a z a klijanje. T r a d i c i o n a l n o s e l u c e r n a koristi k a o
s t o n a h r a n a , a ne k a o h r a n a za o v j e k a . M e u t i m , s v a l o m
z a n i m a n j a za z d r a v u p r e h r a n u i i v u h r a n u , p o e l a se kori
stiti u S A D , u p r a v o u o b l i k u i z d a n a k a , za ljudsku h r a n u .
D a n a s s p a d a m e u najomiljenije i z d a n k e , r a v n o p r a v n o s
i z d a n c i m a soje, lee i m u n g o g r a h a .
Poetnici u svijetu klijanja imat e najvie u s p j e h a u p r a v o
s a l f a l f o m . O n a daje d u g a k e t a n k e m l a d i c e d e l i k a t n o g slatk a s t o g o k u s a . Izdanci se koriste k a d a se p r o d u e od 3 do 5
c m . U t o m stadiju klijanja razvit e se na v r h u i z d a n a k a
siuni zeleni listi. T o j e z n a k d a i z d a n a k t r e b a k o n z u m i r a t i ,
jer p o j a v a lia na novoj biljici signalizira p r o m j e n u u pro
c e s i m a u biljci. O n a se v i e ne hrani e n e r g i j o m iz s j e m e n a ,
jer poinju p r o c e s i f o t o s i n t e z e i kraj z a l i h a m a u s j e m e n u .
Za tri do pet d a n a klijanja m l a d i c e n a r a s t u do 3 c e n t i m e
tra. D o b r e su za jelo s v e d o k ne d o s e g n u otprilike 5 c m .
Izdanci alfalfe n e m a j u o k u s i z d a n a k a m a h u n a r k i ili n e k o g
d r u g o g p o v r a , ali i m a j u h r s k a v u lomljivu strukturu u g o d n u
j e z i k u i n e p c u . O s i m t o g a , izloeni vreloj v o d i , s m j e s t a su
k u h a n i . M o e t e ih jesti s v j e e (u najvie r e c e p a t a su svjei)
35

ili k u h a n e . Izdanci d a j u u k u s a n , slatkast o k u s s e n d v i i m a ,

s a l a t a m a , j u h a m a i j e l i m a od j a j a . M o g u z a m i j e n i t i i l e n j a k e
u k o l a i m a . D o b a r su d o d a t a k tijestu za k r u h . S a d r e v i e
bjelanevina od peninog brana. Bogati su klorofilom,
k a l i j e m , v i t a m i n o m A, v i t a m i n o m K i k a l c i j e m .
I z r a u n a t o j e d a a l i c a i z d a n a k a alfalfe koja j e klijala tri
d a n a sadri toliko v i t a m i n a C koliko i 6 a a s o k a od
n a r a n e . S a d r a j v i t a m i n a B (riboflavin) p o v e a v a s e u
i z d a n c i m a g o t o v o 10 p u t a n a k o n 4 d a n a klijanja.
"Da biste dobili to v i e klorofila iznesite i z d a n k e na
d n e v n u svjetlost d a n prije n e g o e t e ih koristiti u j e l u ili salati.
U k o l i k o su v a m privlaniji blijedi, g o t o v o bijeli i z d a n c i nalik
na staklene rezance, drite izdanke na tamnijem mjestu.
2

B U N D E V A (Cucurbita pepo) d a j e s v i m a p o z n a t e s v o j e
k o t i c e koje s e koriste z a p r o i z v o d n j u c r n o g ulja. K o t i c e
m o e t e i s a m i izvaditi iz z r e l o g u t o g p l o d a u r a n u j e s e n .
K o t i c e i i z d a n c i b u n d e v e o d l i a n s u izvor f o s f o r a v a n o g z a
rast kostiju, z u b i i tjelesnih s t a n i c a . Dobri su i za i v a n i
s u s t a v i za k r v o t o k .
U kuhinji m o e m o koristiti i k o t i c e i i z d a n k e . M o e m o ih
l a g a n o priti, a z a t i m ih p o m i j e a t i u musli za d o r u a k ili ih
posuti po s a l a t i . Kotice i i z d a n c i m o g u biti i dio tijesta za
kolae.
K o t i c e t r e b a d u g o n a m a k a t i u v o d i , najbolje 16 sati. T a d a
i h o s t a v l j a m o tri d a n a n a t e m p e r a t u r i 2 1 C d a prokliju i r e d o
vito ih i s p i r e m o triput d n e v n o . K a d a je i z d a n a k d u g o k o 3
c e n t i m e t r a , m o e s e koristiti z a j e l o . L u p i n k e e t e t a k o
odstraniti da i z d a n k e u r o n i t e u p o s u d u s v o d o m i p o k u p i t e s
p o v r i n e p r a z n e kouljice.
G O R U I C A (Sinapis; Brassica) daje o d l i n e i z d a n k e
n e o b i n o j a k o g o k u s a , nalik o k u s u s e n f a . M o g u s e jesti
36

s a m o u m a l o j koliini k a o z a i n salati ili u kombinaciji s d r u

gim izdancima. Ne podnose m n o g o vlage te sjeme treba
namoiti s a m o prvi i etvrti d a n klijanja. P o s u d i c u u kojoj
klija d o b r o je s v r e m e n a na v r i j e m e protresti, k a k o bi se sli
j e p l j e n o s j e m e rasulo i d a l o z r a k a klici da potjera i z d a n a k .
G R A H (Phaseolus) j e t a k o e r d o b a r z a klijanje. P o k u
ajte s razliitim v r s t a m a , da biste otkrili koja d a j e najbolje
rezultate. K o d n a s s e u z g a j a n a j m a n j e p e t v r s t a g r a h a
p o g o d n i h z a d o b i v a n j e kvalitetnih i z d a n a k a . P o s t u p a j t e k a o
sa s o j o m ili m u n g o g r a h o m ; n a m o i t e g r a h p r e k o noi u
m l a k u v o d u , a z a t i m ga e e isperite v o d o m , da bi izdanci
m o g l i bolje n a p r e d o v a t i . Koristite ih k a d narastu do d u i n e
z r n a ili d u i , i z m e u 3 i 4 c e n t i m e t r a . N a j b o l j e je da ih k u h a t e
kratko na pari, da ih d o d a t e u v a r i v o p r e d kraj k u h a n j a ili da
i h upotrijebite u n e k i m d r u g i m j e l i m a z a k o j a s e r e c e p t i
n a l a z e u ovoj knjizi. D o b r i su i k a o s a l a t a s m n o g o l u k a i
b u i n o g , c r n o g ulja.
G R A A K (Pisum sativum) m o e t a k o e r klijati a k o je
pravilno o s u e n i p r e d v i e n za k u h a n j e . U i z d a n c i m a se
p o v e a v a koliina e e r a , to i m daje o k u s s l i a n s v j e e m
g r a k u . D o b r e s u s v e v r s t e g r a k a . Koristite i z d a n k e k a d
d o s t i g n u d u i n u z r n a iz kojeg klija. P r o k u h a j t e i z d a n k e tri do
pet m i n u t a .
H E L J D A (Fagopyrum sagittatum, F. esculentum) kultivi
r a n a je j e d n o g o d i n j a v r s t a iz p o r o d i c e dvornici. P o t j e e iz
Azije, a gaji se u E v r o p i , Aziji i S j e v e r n o j A m e r i c i p r v e n s t
v e n o n a p j e s k o v i t o m tlu p a j e e s t o n a z i v a j u p e n i c o m
s i r o m a n i h . H e l j d a je l a k o p r o b a v l j i v a , a igra p o s e b n o
v a n u u l o g u u l a n c u a m i n o k i s e l i n a j e r sadri j e d n u o d kise
lina - lizin - v a n u za rast kostiju. O s i m t o g a , b o g a t a je v a 37

n i m v i t a m i n i m a B g r u p e i v i t a m i n o m C, z a t i m m i n e r a l i m a
(fosfor, kalij, kalcij, bakar, m a g n e z i j i eljezo).
H e l j d a se m o e p r i p r e m a t i j e d n a k o k a o ria. D o b r a je i
k a o b r a n o u g a n c i m a i tijestima. I z d a n c i m a heljde m o g u
se posuti j u h e i v a r i v a . M o e ih se kratko i k u h a t i , a p o s e b n o
su dobri k a o sastojak za p u n j e n e rajice, k r a s t a v c e i
papriku.

se klice, a to z n a i da je o n e m o g u e n o klijanje. S t o g a je
v a n o da v e u p r v i m s t a d i j i m a klijanja (drugi i trei dan)
odstranite o t e e n a z r n a i o n a koja do t a d a nisu proklijala.
Izdanci su najbolji k a d a narastu 2 do 3 c e n t i m e t r a d u i n e .
Kuhajte ih dok ne omekaju, osam do deset minuta.

Heljdu n e t r e b a n a m a k a t i , n e g o j e t r e b a s a m o p o v r e m e n o
navlaiti d a b i p o e l a klijati. N a t e m p e r a t u r i 2 1 C z a d v a d o
tri d a n a isklijat e izdanci. T r e b a ih ispirati d v a p u t d n e v n o
k a o i o s t a l e s j e m e n k e . Koriste s e k a d a s e i z d u e 0,5 c m .
Kouljice u koje su uvijena z r n a o t p a s t e s a m e od s e b e a k o
i z d a n k e s p r e m n e za jelo stavite u lonac h l a d n e v o d e i p r o m i
j e a t e . Kouljice e se dii na p o v r i n u v o d e .

L A N (Linum usitatissimum) rod je j e d n o g o d i n j e i trajne

zeljaste biljke iz p o r o d i c e l a n o v a . L a n e n o s j e m e je svijetlos m e d e boje, p l o s n a t o i sitno. S a d r i veliku koliinu m a s n o e
i b o g a t o je v i t a m i n i m a E, F, K te m i n e r a l i m a - k a l c i j e m , e
l j e z o m , f o s f o r o m , m a g n e z i j e m i b a k r o m . U pukoj m e d i c i n i
koristi se s a m l j e v e n o k a o s r e d s t v o protiv z a t v o r a .

Izdanci su b l a g o g o k u s a te pristaju u s v e s a l a t e i u brojna

v a r i v a . Listii m l a d e heljde koriste se u n a r o d n o j m e d i c i n i
k a o s r e d s t v o protiv o v a p n j a v a n j a arterija jer su b o g a t i ruti
n o m , tj. v i t a m i n o m P, koji u t o m e igra v e l i k u u l o g u .

d o d a t a k musliju, j u h a m a i s a l a t a m a ili k a o sastojak za kruh

J E A M (Hordeum vulgare) d a j e i z d a n k e od kojih se

z a t i m d o b i v a slad - o s n o v n a s i r o v i n a u p r o i z v o d n j i p i v a . I
d r u g e vrste itarica m o g u s e koristiti z a d o b i v a n j e s l a d a , ali
j e j e m e n i slad i z u z e t n e kvalitete jer sadri v i e e e r a
n e g o d r u g e vrste s l a d a . A g d j e je eer, tu je i k a s n i j e , u pro
c e s u v r e n j a , vie a l k o h o l a .
J e a m , ra i z o b slini su p e n i c i po t o m e to se njihovi
izdanci koriste d o k s u jo s a s v i m m l a d i , d a s e i z b j e g n e
m a s a tvrdih korjenia. I j e a m i ra i z o b m o g u se jesti
sirovi (izdanci, n a r a v n o ) ili p o p r e n i na n e t o m a s l a c a ili
k u h a n i kratko vrijeme na pari.
K U K U R U Z (Zea mays) i z u z e t n o t e k o klija jer nije lako
dobiti n e o t e e n o z r n o . S a m i m s k i d a n j e m s klipa o z l j e d u j u
38

I izdanci l a n e n o g s j e m e n a slino djeluju. K o r i s t i m o ih k a o

i tijesta.
S j e m e t r e b a n a m a k a t i etiri s a t a , a koristiti i z d a n k e t r e e g
d a n a klijanja. D o b r o ih isperite, k a k o biste odstranili k o u l
j i c e . Izdanci s u najbolji k a d a d o s e g n u d u i n u z r n a .

L E A (Lens esculenta) se u z g a j a bd prahistorijskih vre

m e n a . Svoje j e i m e d o b i l a z a h v a l j u j u i o b l i k u koji p o d s j e a
na leu o k a i t e l e s k o p a . L e a postaje kvalitetnija k l i j a n j e m .
Izdanci, zahvaljujui s v o m j a k o m o k u s u , m o g u u pripre
m a n j u o b r o k a izvrsno zamijeniti p o v r e . e s t o s e koriste
u m j e s t o celera i z e l e n e p a p r i k e u g u l a i m a , j u h a m a i razlii
t i m v a r i v i m a . Izdanci s u d o n e k l e slatki, m e k i s u o d k u h a n e
lee i finijeg o k u s a . T r e b a ih kuhati s a m o pet m i n u t a , za raz
liku od s u h e lee koja je p r e t h o d n o bila n a m o e n a u vodi a
t r e b a j e kuhati 3 0 m i n u t a . Izdanci s e koriste k a d d o s e g n u
d v a d o tri c e n t i m e t r a d u i n e . Leine m l a d i c e s u vrlo u k u s n e
i sirove u s a l a t a m a ili k u h a n e na pari i z a i n j e n e m a s l a c e m
i m i r o d i j a m a . L e a sadri v i t a m i n B, eljezo i fosfor.
39

M U N G O G R A H (Phaseolus radiatus ili P. aureus) je us

tvari vrsta soje te se m o e nai u specijaliziranim t r g o v i
n a m a i p o d n a z i v o m z e l e n a s o j a . U azijskim z e m l j a m a
p o z n a t j e p o d n a z i v o m katjang i d j o e , i s p a d a m e d u naj
v a n i j e s a s t o j k e d a l e k o i s t o n i h k u h i n j a . Kinezi s u p o z n a t i
p o u p o t r e b i m u n g o g r a h a z a n e k o l i k o najpoznatijih s v o j i h
j e l a , i z m e u ostalih z a c h o w mein i c h o p s u e y . N a
Z a p a d u s e izdanci m u n g o g r a h a m o g u kupiti u g o t o v o s v a
k o m s u p e r m a r k e t u , svjei ili u l i m e n k a m a .
Izdanci vrlo brzo klijaju te se v e m o g u koristiti drugi ili
trei d a n klijanja, iako su bolji od 4. do 6. d a n a klijanja. N a j
bolji su k a d d o s t i g n u 2 do 5 c e n t i m e t a r a d u i n e . K u h a j u se
b r z o , g o t o v i s u z a d v i j e d o tri m i n u t e . Nije p o t r e b n o o d s t r a n
jivati z r n o od i z d a n k a , jer su o b a vrlo u k u s n a ; h r s k a v i su i
p o d s j e a j u p o o k u s u n a zeleni g r a a k . Z e l e n a l u p i n a , o v o j
n i c a s a m o g z r n a , odvojit e se k u h a n j e m i isplivati na povr
i n u . M o e t e je odstraniti c j e d i l o m ili k u h a n e i z d a n k e staviti
p o d s n a a n mlaz v o d e n e p o s r e d n o prije serviranja.
Izdanci su bogati b j e l a n e v i n a m a , l e c i t i n o m , s a d r e prije
s v e g a v e u koliinu v i t a m i n a B i C, z a t i m v i t a m i n a A i E, kalij,
kalcij, fosfor i eljezo. O d l i n o su j e l o za d i j a b e t i a r e . N i s k e
s u kalorine vrijednosti: 100 g r a m a i z d a n a k a i m a o k o 2 2
k c a l ili 93 k J .
K o r i s t e se u razliitim k i n e s k i m i j a p a n s k i m j e l i m a , v a r i
v i m a i p r i l o z i m a od p o v r a , s a l a t a m a , u j e l i m a s r i o m , za
p u n j e n j e rajica i za s e n d v i e .
(bt?cf.%i , ^ k i t i
nc r

P I S K A V I C A (Trigonella foenumgraecum) k o d n a s je jo
p o z n a t a k a o kozji r o g i b o j a t r a v i c a . O d n j e n o g s e s j e m e n a
i n a e p r i p r e m a i z u z e t n o a r o m a t i a n aj k o j i m je d o b r o ispi
rati u p a l j e n o grlo. Koristi se i za u b l a a v a n j e d r u g i h t e g o b a ,
a i za h r a n u . P r i j e v o d latinskog i m e n a g l a s i o bi g r k o
s i j e n o . P i s k a v i c a j e t a k o e r s a s t a v n i dio p o z n a t e indijske
40

m j e a v i n e mirodija - karija. Za klijanje p i s k a v i c e p o t r e b n a

su do etiri d a n a , a izdanci su i z u z e t n o mirisni i p i k a n t n o g
o k u s a . K u h a j u s e s a m o nekoliko m i n u t a , jer d u i m k u h a n
j e m p o s t a j u s u v i e g o r k i . Najbolje ih je koristiti k a d n a r a s t u
do d u i n e s j e m e n a . Z a h v a l j u j u i u p r a v o p i k a n t n o m i g o r k a
s t o m o k u s u , najbolje idu u z j e l a o d rie. B o g a t i s u e l j e z o m .

P O T O A R K A (Lepidium sativum), d r a g u a c ili g r b o stica, kako joj i m e s a m o g o v o r i , voli v o d u t e raste n e p o s

r e d n o uz p o t o k e ili ak u njima. U g e r m a n s k i m se k r a j e v i m a
o d d a v n i n a i z r a u j e eliksir i v o t a o d njenih i z d a n a k a . S j e m e
p o t o a r k e t r e b a ispirati d v a p u t d n e v n o , a i z d a n k e koristiti od
d r u g o g do e s t o g d a n a klijanja, a k o je t e m p e r a t u r a u kojoj
su klijali o k o 21 C . U k o l i k o je v r i j e m e toplije, izdanci e klijati
b r e i o b r n u t o . P o t o a r k a je p u n a v i t a m i n a C, a izvrsna je
kao salata, kao dodatak juhama, varivima i nekim napicima.

P R O S O (Panicum miliaceum) je j e d n a od n a j r a s p r o
stranjenijih i najvie u p o t r e b l j a v a n i h itarica na s v i j e t u . D a j e
v r i j e d n e b j e l a n e v i n e i m a s n o e , a sadri i v a n e v i t a m i n e
g r u p e B, k a o i A, C i E v i t a m i n . S a d r i i m i n e r a l e - e l j e z o ,
fluor, natrij, kalcij, b a k a r , m a g n e z i j i fosfor. P o z n a t a je
p o s e b n o po v i s o k o m p o s t o t k u k r e m e n e kiseline i fluora,
v a n i h za rast k o s e , noktiju, z u b i i za k o u . Proseni izdanci
o d l i n o su s r e d s t v o protiv razliitih k o n i h b o l e s t i .
Izdanci s u s l a t k a s t o g o k u s a , p a s e m o g u koristiti kao
d o d a t a k v o n o j salati, k o l a i m a i slatkim k r e m a m a , mlije
n i m p r o i z v o d i m a i j u h a m a . M o g u se koristiti i k a o sastojak
tjestenina i k r u h a . Dobri su i k a o o s n o v a za pravi musli
(kau).
S i t n a u t a z r n c a p r o s a t r e b a staviti u v o d u i ostaviti da se
n a m a u o k o o s a m s a t i . Z a t i m e trebati otprilike tri d a n a d a
41

se d o b i j u i z d a n c i . T r e b a ih ispirati tri p u t a d n e v n o . K o r i s t i m o
ih k a d n a r a s t u otprilike 2 m m .

P E N I C A (Triticum sativum) d a j e n a j u k u s n i j e i najso.nije

i z d a n k e o d svih itarica. O k u s o m j e slina s v j e e m m l a d o m
k u k u r u z u , jer se k r o b u z r n u k l i j a n j e m r a z l a e na iste vrste
e e r a k a k v e n a l a z i m o u m l a d o m z r n u k u k u r u z a . Postoji
r a z m i m o i l a e n j e o t o m e koje je idealno v r i j e m e k o r i t e n j a
i z d a n a k a p e n i c e . Dok j e d n i z a g o v a r a j u kratku m l a d i c u
( i z d a n a k ) , d u i n e z r n a iz kojeg je isklijala; drugi t v r d e da je
i z d a n a k m n o g o ukusniji i sladi k a d d o s e g n e d v o s t r u k u
d u i n u z r n a . E k s p e r i m e n t i r a j t e ; koristite j e d a n d i o i z d a n a k a
v e trei ili etvrti d a n , k a d a su d u g i s a m o pola c e n t i m e t r a ili
j e d v a c e n t i m e t a r , a o s t a t a k ispirite i dalje, d o k i z d a n c i ne
n a r a s t u do d v a c e n t i m e t r a d u i n e . K a k o se pojavljuje i kori
j e n n o v e biljice, tako o n a g u b i s o a n o k u s i v i t a m i n s k u vri
j e d n o s t . S t o g a ne ekajte p r e d u g o s i z d a n c i m a , o s i m a k o ih
ne elite koristiti kao p e n i n u t r a v u .
S v e vrste itarica klijaju m n o g o bre n e g o o s t a l e sje
m e n k e , a s t a v l j a n j e m u friider n e e t e m n o g o z a u s t a v i t i
p r o c e s rasta. S t o g a t r e b a paziti d a s e n e stvori m a s a z a m r
e n i h korjenia, koji nisu dobri za j e l o . Izdanci se brzo
k u h a j u (najdue 8 m i n u t a ) , a m o g u se koristiti i na niz d r u g i h
n a i n a . K a k o izdanci r a s t u , t a k o i m s e p o v e a v a p o s t o t a k
v i t a m i n a C. O b i l u j u t i j a m i n o m , n i j a c i n o m i v i t a m i n o m E.
U s i t n j e n e i z d a n k e d o d a v a j t e tijestu z a k r u h . S a m l j e v e n e
stavljajte u v a r i v a , a d o b a r su n a d o m j e s t a k i za m r v i c e u
s v i m j e l i m a . A k o ih suite u p e n i c i , postat e h r s k a v e , te
s a m l j e v e n e m o g u zamijeniti o r a h e u k o l a i m a . M o e t e ih
jesti s i r o v e ili n a g l o o s u e n e u p e n i c i ili p o p r e n e na
t e f l o n s k o j tavi - i uivati u njihovu s l a t k a s t u o k u s u .

42

R A (Secale cereale), j e d n a od o s n o v n i h svjetskih ita

rica, potjee s teritorija d a n a n j e g S o v j e t s k o g S a v e z a .
R a s t e na l a g a n o m tlu, a o t p o r n a je na h l a d n o u k a o i d r u g e
i t a r i c e . N a j e e se koristi k a o b r a n o i g l a v n i s a s t o j a k
r a e n o g k r u h a . R a e n o b r a n o t a m n i j e j e boje o d peni
n o g i p i k a n t n i j e g i j a e g o k u s a . i t a v o z r n o rai s a d r i 12
p o s t o b j e l a n e v i n a , 1,6 p o s t o m a s n o e , v a n e v i t a m i n e
g r u p e B, v i t a m i n E i m i n e r a l e - kalij, fosfor, m a g n e z i j , e
ljezo i fluor.
Izdanci rai i z u z e t n o s u z d r a v i z b o g v i s o k o g p o s t o t k a
f l u o r a , p a s t o g a d o b r o djeluju n a z u b e . S n a n i j e g s u o k u s a
o d o k u s a v e i n e i z d a n a k a d r u g i h itarica. P o p r e n i imaju
o k u s o r a h a . S t o g a s e koriste k a o d o d a t a k j u h a m a , v o n i m
s a l a t a m a i u k a a m a za d o r u a k .
Z r n j e rai t r e b a n a m a k a t i o k o 12 sati, a z a t i m pustiti da
klijaju d v a do tri d a n a na t e m p e r a t u r i 18C i ispirati d v a p u t na
d a n . Najbolji s u i z d a n c i k a d a d o s e g n u d u i n u s a m o g z r n a .

R I A (Oryza sativa) hrani d a n a s p o l o v i c u s v j e t s k o g s t a

n o v n i t v a , p r e t e n o a z i j s k o g . P r i r o d n a ria, o n a k o j a nije
polirana i kojoj nisu o d s t r a n j e n e kouljice, sadri v a n e bje
l a n e v i n e , v i t a m i n e g r u p e B i p r o v i t a m i n A. S a d r i i m i n e r a l e
- kalij, m a g n e z i j , e l j e z o i fosfor. J a e g je i p i k a n t n i j e g
o k u s a od polirane rie. P r i r o d n a ria je lako probavljiva, a
djeluje i k a o dijuretik. Z b o g t o g a se koristi k a o d i j e t a l n a
h r a n a z a s r a n e b o l e s n i k e , z a o n e koji i m a j u r e u m a t s k e
t e g o b e ili o b o l j e l e k r v n e ile.
Izdanci rie su n e u t r a l n o g o k u s a . M o g u se upotrijebiti k a o
dodatak salati.
Ria voli t o p l a p o d n e b l j a , pa zato m o r a klijati na t e m p e r a
turi vioj od 21 C . P r v o t r e b a zrnje n a m a k a t i u vodi 12 sati,
a z a t i m etiri p u t a d n e v n o ispirati. etvrti d a n izdanci e biti
43

spremni za jelo, tada e dosegnuti duinu zrna. Jedna

alica rie dat e dvije do dvije i po alice i z d a n a k a .
R O T K V I C A (Radicula) iz p o r o d i c e je rotkvi, a p o g o d n a je
za klijanje. S j e m e rotkvice je sitno, a m l a d i c e n a r a s t u od 0,3
d o d v a c e n t i m e t r a z a d v a d o etiri d a n a . Ljutog s u o k u s a ,
v r l o nalik o k u s u rotkvice. Idu d o b r o uz m i j e a n o p o v r e ili uz
m i j e a n u s a l a t u . U k u s n e su i u k o m b i n a c i j i s d r u g i m i z d a n
c i m a , o s o b i t o s i z d a n c i m a alfalfe, jer su ovi posljednji b l a
g o g , n e u t r a l n o g o k u s a . S a d r e v i s o k p o s t o t a k kalcija.

S E Z A M (Sesamum indicum) je o r i j e n t a l n a biljka, a n j e n o

s j e m e koristi se z b o g i z u z e t n o v i s o k o g p o s t o t k a m a s n o e , i
to n e z a s i e n o g tipa. S j e m e se s t o g a p r e a i d o b i v a se
o d l i n o s e z a m o v o ulje. O s t a t a k o d p r e a n j a u p o t r e b l j a v a s e
za stonu hranu.
S j e m e se, m e u t i m , t a k o e r e s t o koristi ili k a o ukras ili
k a o s a s t o j a k k r u h a , a od n j e g a se d o b i v a i h a l v a .
P o p u t s j e m e n a s e z a m a , i izdanci s e m o g u koristiti, e v e n
tualno lagano popreni, kao dodatak jelima od krumpira,
p o v r a ili v o n i m s a l a t a m a . M o g u se koristiti i k a o s a s t o j a k
tijesta za k r u h . B o g a t i su v i t a m i n i m a B g r u p e i v i t a m i n i m a A
i E. S a d r e i m i n e r a l e - kalcij, fosfor, m a g n e z i j i lecitin.
S j e m e n k e t r e b a n a m a k a t i u v o d i o k o etiri sata. Z a t i m
i z d a n k e t r e b a uzgajati najvie d v a d a n a n a t e m p e r a t u r i
2 1 C . Ispirati d v a p u t d n e v n o p o d t e k u o m v o d o m . Koristiti
k a d a j e i z d a n a k d u g a a k o k o 2 m m . S e z a m o v i izdanci p r i
lino e t e k o isklijati.

S L A N U T A K (Cicer arietinum) se u z g a j a u s v i m dijelo

v i m a svijeta, a n a j e e ga k a o izvor k r o b a koriste na Blis
k o m istoku i na a m e r i k o m k o n t i n e n t u . Izdanci s l a n u t k a su
44

m e k i i finijeg o k u s a od n e p r o k l i j a l o g z r n a . T r e b a ih kuhati
pet d o o s a m m i n u t a . N a j b o l j e g s u o k u s a k a d n a r a s t u 0,5 d o
1 centimetar.
S O J A (Glycine max) se koristi u v e l i k o m broju k i n e s k i h
jela t e j e s l o b o d n o m o e m o prozvati d i v o m m e u i z d a n
c i m a , n e z b o g v e l i i n e , v e z b o g r a s p r o s t r a n j e n o s t i kori
t e n j a . Soja je j e d n o od pet svetih z r n a prethistorije,'uz p e
n i c u , r i u , j e a m i p r o s o . Kinezi koriste c r n o , p l a v o i bijelo
z r n o s o j e , a s v e e e i z e l e n o , razvijeno u S A D . D o b r o je i
sitno u t o z r n o , koje mi n a j e e k u p u j e m o u s j e m e n a r a m a .
Ipak, t e e e klijati n e g o d r u g e vrste soje, p o g o t o v o u ljetnim
mjesecima.
B u d u i d a j e z r n o soje krupnije o d d r u g i h , t r e b a g a n a m a
kati n a j m a n j e 12 sati. Za klijanja soje p o t r e b n o je e e ispi
ranje z r n j a i i z d a n a k a i m se p o j a v e . T a k o e r t r e b a s m j e s t a ,
v e d r u g o g d a n a klijanja, oistiti proklijala o d neproklijalih
z r n a , k a k o b i i z d a n c i imali v e u a n s u d a s e razviju. Koriste
se i z m e u e t v r t o g i e s t o g d a n a , k a d a je i z d a n a k n a r a s t a o
od 5 do 7 c e n t i m e t a r a d u i n e . U E v r o p i se sojini i z d a n c i kori
ste 3. d a n , k a d su d u g i 1 c m . Sirovi sojini izdanci e s t o k o g
su o k u s a , ali a k o ih k u h a t e na pari ili poprite n e k o l i k o
m i n u t a na ulju, dobit ete s o n o i u k u s n o jelo koje sadri
lako p r o b a v l j i v e b j e l a n e v i n e . T r e b a ih o b i n o kuhati d e s e t
d o 1 5 m i n u t a . O d l i a n s u n a d o m j e s t a k z a m e s o pri pripre
m a n j u j u h a , g u l a a i v a r i v a . Odlini su i s a m i , k a o salata.
S U N C O K R E T (Helianthus) je biljka iz p o r o d i c e g l a v o i k a . N j e g o v e s j e m e n k e , koje s e i n a e koriste z a d o b i v a n j e
ulja, m o g u klijati. T r e b a ih paljivo otvoriti i natopiti v o d o m ,
a z a t i m isprati i p o s t u p a t i s n j i m a k a o i s o s t a l i m i z d a n c i m a .
O b i n o o d l i n o klijaju. M o r a j u se upotrijebiti prije n e g o to
se razvije jak o k u s koji pali grlo. Taj e t r e n u t a k nastupiti k a d
45

izdanak naraste do duine sjemenke. To je idealno vrijeme

z a k o n z u m i r a n j e . T u e d u i n u dostii z a 2 4 d o 7 2 sata
n a k o n p o e t k a klijanja. Izdanci s u n c o k r e t a s a d r e g o t o v o
s v e m i n e r a l e . Upotrebljavajte ih u s a l a t a m a , mijeajte ih s
datuljama i suhim voem, svjeim v o e m , orasima i gro
i c a m a . Za d o r u a k kuajte o v a j recept: u b l e n d e r u u m u t i t e
v o d u , m e d i i z d a n k e s u n c o k r e t a . Dobit ete u k u s a n i z d r a v
napitak.
Z O B (Arrhenatherum elatius) u n a i m se k r a j e v i m a s m a
tra u p r v o m redu i t a r i c o m za s t o n u h r a n u , iako u p o s l j e d
njih n e k o l i k o g o d i n a z o b p r o d i r e i u n a a d o m a i n s t v a u
o b l i k u z o b e n i h p a h u l j i c a . To j e , u o s t a l o m , i oblik po k o j e m je
z o b i u svijetu n a j p o z n a t i j a k a o o v j e k o v a h r a n a . T a k v a ,
s p l j o t e n a z o b j e d e s e u g l a v n o m u obliku z o b e n e k a e z a
d o r u a k . Ali z o b je d o b r a i za k u h a n j e i u o b l i k u b r a n a , k a o
sastojak kruha.
Z o b o d l i n o u s p i j e v a u s r e d n j o e v r o p s k i m p r e d j e l i m a , te
j e , p o p u t h e l j d e , bila p o z n a t a k a o h r a n a s i r o m a n i h .
S a d r i visok p o s t o t a k b j e l a n e v i n a (10 p o s t o ) , a od s v i h
i t a r i c a i m a najvii p o s t o t a k m a s n o e (7,5 p o s t o ) . S a d r i i
s v e n a j v a n i o j e v i t a m i n e (A, B B , B , C i E) i m i n e r a l e (fos
for, e l j e z o , b a k a r , fluor, cink, m a n g a n , kalcij i j o d ) .
u

Z b o g v i s o k o g s a d r a j a j o d a i f l u o r a , mogli bi izdanci zobi

postati v r i j e d a n s a s t o j a k n a e s v a k o d n e v n e p r e h r a n e .
U v e t e r i n a r s t v u se izdanci z o b i , z b o g v i s o k o g p o s t o t k a
v i t a m i n a E, p r i m j e n j u j u protiv n e p l o d n o s t i .
Z o b e n i izdanci b l a g o g su o k u s a . D o b r o ih je posuti po kai
za d o r u a k (musli), koristiti k a o s a s t o j a k s a l a t e ili k a o s a s t o
j a k z d r a v i h slatkia.
D a b i z o b u s p j e n o proklijala, p o t r e b n o j e i t a v o z r n o
kojem je odstranjena s a m o gornja pljeva; tako se moe
konzumirati zajedno i izdanak i zrno.
46

Z o b t r e b a moiti u vodi 4 s a t a , a z a t i m n e k a klija na s o b n o j

t e m p e r a t u r i d v a d o tri d a n a u z d v a d n e v n a ispiranja. I z d a n c i
se jedu kad dosegnu duinu zrna.

Mjeavina

izdanaka

M j e a v i n a i z d a n a k a rotkvice, p o t o a r k e , g o r u i c e , k o p r a ,
p e r i n a i celera m o d a e biti pravi u d a r za neije n e p c e , pa
s t o g a t r e b a o v e i z d a n k e koristiti u m a l i m k o l i i n a m a , p r e
t e n o za z a i n , a ne za o b r o k , j e l o . Najbolje e posluiti a k o
ih sitno n a s j e c k a n e d o d a t e z e l e n o j salati, m i j e a n o j salati
od s v j e e g p o v r a ili kiselim k r a s t a v c i m a . Koristite k a o
z a i n i za p u n j e n a j a j a , d r u g a jela od j a j a ili k a o u k r a s . P o p u t
i z d a n a k a itarica, i o v e s j e m e n k e ne s a d r e tripsin, te ih ne
t r e b a , z a razliku o d i z d a n a k a m a h u n a r k i , p r o k u h a t i prije
j e l a . I z d a n k e koristite k a d a n a r a s t u c e n t i m e t a r d o tri c e n t i
m e t r a d u i n e , i m s e p o j a v e siuni zeleni listii. N i j e d n a
d r u g a g r u p a i z d a n a k a n e m o e dati t a k v u h r s k a v u s v j e i n u
jelu.

SJEME I IZDANCI - PREGLED VRIJEDNOSTI

Sjeme

Vrijeme
namakanja
u satima

Dnevno
ispiranje

Trajanje
klijanja
u danima

Duina zrelih
izdanaka
u cm

Prirod :sjeme
prema koliini
izdanaka

ALFALFA

2-3

3-5

3-5cm

1 :6

BUNDEVA

16

0,3 cm

1 :2

GORUICA

2-4

1 cm

1 :2

10-12

1 -2

duina zrna

1 :4

GRAAK

12

duina graka

1 :2

HELJDA

2-3

0,5 cm

1 :3

JECAM

12

2-4

duina zrna

1 :2,5

KUKURUZ

10

2-3

2-3cm

1 :2

du. sjemen.

1 :1,5

8-10

2 cm

1 :5-6

12

2-3

4-6

2-5cm

1 :5-6

2-3

du. sjemen.

1 :4

Dnevno
ispiranje

Trajanje
klijanja
u danima

Duina zrelih
izdanaka
u cm

Prirod :sjeme
prema koliini
izdanaka

GRAH

LAN
LEA
MUNGO GRAH
PISKAVICA

Sjeme

Vrijeme
namakanja
u satima

POTOARKA

2-5

du. sjemen.

1 :2

PROSO

0,2 cm

1 :2

PENICA

12

2-3

2-3

du. zrna

1 :2,5

RA

12

2-3

du. zrna

1 :2,5

RIZA

12

2-3

du. zrna

1 :2,5

ROTKVICA

3-4

2-4

0,3 cm

1 :3

SEZAM

0,2cm

1:1,5

SLANUTAK

12

0,5 cm

1 :4

SOJA

12

1 cm

1 :4

SUNCOKRET

12

2-3

du. sjemen.

1 :3

2-3

du. zrna

1 :2

ZOB

5.
Doruak

H r a n a je g o r i v o koje e v a s nositi u t o k u d n e v n i h p o s l o v a .
Z a t o nije r a z u m n o poeti d a n p r a z n o g e l u c a , a o n d a se
p r e d kraj d a n a t a k o najesti d a j e e s t o t e k o z a s p a t i . D o r u
ak m o r a s a d r a v a t i i b j e l a n e v i n e i ugljikohidrate - n a j
m a n j e t r e i n u d n e v n i h p o t r e b a od s v a k e g r u p e - a u t o m e
veliku u l o g u m o g u odigrati u p r a v o i z d a n c i . U poglavlju o
s e n d v i i m a d a t o j e n e k o l i k o ideja k o j i m a s e m o e m o kori
stiti za p r i p r e m u d o r u k a . O v d j e e m o p r e t e n o govoriti o
i z d a n c i m a itarica koji m o g u biti s a s t a v n i dio s v a k o g d o b r o g
d o r u k a i n a v e s t i , uz p o t r e b n e ugljikohidrate, i v i t a m i n e i
minerale.
Za d o r u a k od razliitih k o m b i n a c i j a itarica u z r n j u
(heljda, j e a m , z o b , p r o s o , ria) najbolji e biti s u e n i
i z d a n c i . S l a t k a s t o g su o k u s a , h r s k a v i , a m o e t e ih jesti
cijele, s a m l j e v e n e ili n a s j e c k a n e , o v i s n o o vrsti i t v r d o i .
T r e b a ih suiti na t e m p e r a t u r i 1 1 0 C . Suite ih u p e n i c i , u
suari ili na ploi, u tavi b e z m a s n o e .
Izdanci s u d o b r o d o a o d o d a t a k ili n a d o m j e s t a k z a
k u p o v n u djeju h r a n u . U m j e s t o d a k u p u j e t e g o t o v u h r a n u
za dijete, od i z d a n a k a m o e t e pripremiti nekoliko hranjivih i
r a z n o v r s n i h djejih o b r o k a .

Instant kaa
O s u e n i h alicu i z d a n a k a p e n i c e , alicu i z d a n a k a z o b i ,
alicu i z d a n a k a rie i a l i c u i z d a n a k a soje p o m i j e a j t e i s t a 53

Palainke s izdancima

vite u s t a k l e n k u s d o b r i m p o k l o p c e m . Koristite za d o r u a k s
m l i j e k o m . U kau m o e t e nasjeckati o r a a s t i h p l o d o v a
( b a d e m i , ljenjaci, orasi), a po elji d o d a j t e i s u n c o k r e t o v i h
i s e z a m o v i h s j e m e n k i . U o v a k v e k a e , koje vicarci n a z i
vaju musli, m o e t e staviti i s v a k o s e z o n s k o v o e . N a j u k u s
nije su kae s g r o i c a m a i b o b i a s t i m v o e m .

U tijesto za p a l a i n k e (mlijeko, b r a n o , jaja i sol) d o d a j t e

a k u m l j e v e n i h s u e n i h i z d a n a k a p e n i c e ili soje. Pecite
kao to je u o b i a j e n o i punite po elji. E k s p e r i m e n t i r a j t e i s
drugim izdancima.

Kaa od osuenih izdanaka

Kaa od izdanaka zobi i penice

P o t r e b n o je k o m b i n i r a t i z a j e d n o 1 i 1/2 alicu s u e n i h
p e n i n i h i z d a n a k a , 3/4 alice s u e n i h heljdinih i z d a n a k a ,
3/4 alice z o b e n i h pahuljica i 1/4 alice s u e n i h i z d a n a k a
rai, s a m l j e v e n i h . D o b r o i z m i j e a j t e s v e s a s t o j k e . Sluite
p r e l i v e n o m l i j e k o m ili p r i r o d n i m v o n i m s o k o m .

Kaa iz termosice
A k o ujutro ne volite s a m i s e b e i t e k o se o d l u u j e t e da
k u h a t e d o r u a k , pripremite g a u v e e z a s u t r a ujutro.
P o t r e b n i s u v a m d v a d a n a stari izdanci p e n i c e , t e r m o s b o c a i k i p u a v o d a . D a k l e , i z d a n k e koji su klijali npr. u t o r a k
i s r i j e d u , u e t v r t a k u v e e stavite u t e r m o s - b o c u i zalijete
k i p u o m v o d o m . Z a t v o r i t e t e r m o s i c u i ostavite i z d a n k e d a
se k u h a j u p r e k o n o i . Ujutro o c i j e d i t e v o d u , a t o p l u m e k u
kau od peninih izdanaka obogatite m e d o m , groicama
ili b a d e m i m a i prelijte s m a l o m l i j e k a .

alica

izdanaka zobi ili 3/4 alice zobenih

pahuljica

1/2

1 liica morske soli

alice

izdanaka

penice

2 alice vode
S v e s a s t o j k e stavite u p o s u d u pa na v a t r u , a k a d zavriju,
k u h a j t e n a laganoj vatri d o k k a a n e b u d e m e k a n a . J e l o
m o e t e zainiti s m a l o m a s l a c a ili kiselog vrhnja.

Ljetni jeam i alfalfa

alica

alice izdanaka

1 alica vode

izdanaka jema
alfalfe

2licekelpa

U toplim danima pripremajte ovaj jednostavni doruak.

U m u t i t e u b l e n d e r u i z d a n k e j e m a i v o d u . Procijedite, da
d o b i j e t e n e k u v r s t u j e m e n o g mlijeka. P r o k u h a j t e na vatri 3
m i n u t e . U mlijeko stavite i z d a n k e alfalfe. D o d a j t e k e l p (vrsta
hranjive o c e a n s k e alge u prahu) i posluite l a g a n o o h l a
eno.

54

55

Mlijeko od prosenih izdanaka

Mlijeko od izdanaka badema

alica prosa
malokelpa

2 alice vode
A k o je p r o s o integralno, tj. nije Ijuteno, n e k a v a m klija tri
d a n a . Sameljite u b l e n d e r u i procijedite. A k o je p r o s o Iju
t e n o , m o i t e ga o s a m sati u v o d i . Sameljite u b l e n d e r u i
procijedite. Zagrijte g o t o v o do v r e n j a u p o s u d i s d v o s t r u k i m
d n o m . Proso s e e s t o p r o g l a a v a kraljicom svih itarica
z a t o to je p r e t e n o a l k a l i n s k o g s a s t a v a a ne sadri m n o g o
b j e l a n e v i n a . A to je v a n o za d o b r u i b a l a n s i r a n u p r e h r a n u .

1/2

alice

izdanaka

1/2

alice

izdanaka

2 alice

malo

vode

morske

(po

badema
suncokreta
mogunosti izvorske)

soli

S t a v i t e i z d a n k e u mikser da biste dobili gusti fini pire. V j e r o

j a t n o ete pireu m o r a t i dodati v o d e jer e i n a e biti s u v i e
g y s t . T a k o e t e dobiti hranjivo mlijeko o d l i n o g u k u s a .
Posolite po elji. O v o je mlijeko d o b r a alternativa u sluaju
k a d j e n e t k o a l e r g i a n n a kravlje mlijeko.
O v o se b a d e m o v o mlijeko - bez soli - m o e koristiti i k a o
k o z m e t i k o s r e d s t v o z a ienje lica.

Omlet s mijeanim izdancima

Doruak od izdanaka

2 jaja

neto

2 lice izdanaka po

soli

alica

izdanaka

alica

izdanaka penice

alica

Umutite d o b r o utanjak, a bjelanjke p o s e b n o istucite u

snijeg te s n i j e g u d o d a j t e u t a n j k e , l a g a n o posolite i p o m i j e
ajte j a j a s i z d a n c i m a .

2 lice suhih

1 liica meda

malo

Zagrijte m a s l a c u tavi i izlijte m a s u na t a v u te p e c i t e s a m o

s j e d n e s t r a n e d o k o m l e t m a l o n e p o s m e i . O m l e t stavite n a
p r e t h o d n o zagrijani tanjur, n a p u n i t e po elji j o d r u g i m
s a s t o j c i m a , koje ne t r e b a kuhati, i preklopite. O d m a h p o
sluite.

1 jogurt

ukusu

(penica,

zob,

jeam)

56

3 dag

maslaca

izdanaka

suncokretovog

sjemena

alfalfe

smokvi,

usitnjenih

cimeta

S v e s a s t o j k e p o m i j e a t i z a j e d n o i preliti j o g u r t o m . O v a j je
d o r u a k p o s e b n o v r i j e d a n z i m i k a d a n e m a m n o g o s u n c a jer
vitamini iz i z d a n a k a d a j u s n a g u i vitalnost tijelu.

57

Musli od izdanaka zobi

alice

alica izdanaka

izdanaka

1 jabuka,

2 lice

3 lice izdanaka
poprenih

Musli s izdancima prosa

zobi
alfalfe

naribana

groica
suncokretovog

sjemena,

1 lica soka od limuna

malo

cimeta

jogurta

S a s t o j k e p o m i j e a t i i rasporediti u zdjelice. J o g u r t i h r s k a v e
i z d a n k e s u n c o k r e t a dodati musliju tek n a s t o l u .

alice prosa

alice

1 jabuka,

2 lice

zobenih

pahuljica

naribana

groica

lica

izdanaka

suncokretovog

1 liica meda

cimet,

i 1/2 lica lanenog sjemena

alica

sjemena

klini

liica soka od limuna

vrhnja ili jogurta

P o m i j e a t i s v e s a s t o j k e u velikoj zdjeli a z a t i m servirati

musli na t a n j u r e . Ukrasiti v r h n j e m ili j o g u r t o m po elji.

Tost s izdancima i jajima

Izdanci penice za doruak

Za jednu osobu potrebno je:

1/4

alice

izdanaka

luka,

naribanog

1 mrkva,

ribana

1 lica ulja
1/2 lice

lica

pahuljica
sezamovog

3 lice slatkog

pivskog

kvasca

sjemena

tuenog

vrhnja

P o m i j e a t i s v e sastojke i r a s p o r e d i t i u etiri zdjelice te u k r a

siti t u e n i m v r h n j e m .
58

komad tosta,

po mogunosti od integralnog

brana

ribana jabuka

penice

neto

1/2

maslaca

1/2 alice

sol,

tvrdo

kuhanog jaja
izdanaka

zdrobljeni

eanj

alfalfe

i rotkvice

enjaka

papar

krika sira po izboru

Tost isprite, p r e m a i t e m a s l a c e m i pokrijte sitno isjec
k a n i m j a j e m . Stavite i z d a n k e na tost i z a i n i t e ih solju,
p a p r o m i e n j a k o m . Pokrijte k r i k o m sira. S t a v i t e u v r e l u
p e n i c u d o k se sir ne z a p e e .
59

Tost s rajicom i izdancima

Za jednu osobu potrebno je:

1 tost

malo

maslaca

velika rajica

sol,

2 lice

papar i origano
izdanaka

mungo

graha

ribani sir po izboru

T o s t kratko poprite u t o s t e r u . P r e m a i t e m a s l a c e m i
pokrijte tanjim k r i k a m a rajice. P o s o l i t e , p o p a p r i t e i pospite
o r i g a n o m . Stavite i z d a n k e m u n g o g r a h a na tost i sve d e b e l o
p o s p i t e r i b a n i m s i r o m . Z a p e c i t e u vreloj penici.

Zeleno mlijeko

25 dag izdanaka alfalfe

N e k a izdanci rastu d u e n e g o o b i n o , d u e o d tjedan
d a n a , u s t a k l e n c i . Drite ih i t a v o v r i j e m e izloene d n e v n o m
svjetlu. Stavite u s o k o v n i k i iscijedite sav sok. A k o je s u v i e
j a k , razrijedite v o d o m . Slino mlijeko m o e t e dobiti a k o
alfalfu m i j e a t e s i z d a n c i m a p e n i c e . Pije se za d o r u a k k a o
o d l i a n izvor klorofila.

60

K r u h i sendvii

U r a z g o v o r u s l j u d i m a koji e l e smanjiti koliinu m e s a u

s v a k o d n e v n o j p r e h r a n i ili ga p o t p u n o iskljuiti, redovito se
uje pitanje: A to d a r a d i m s a s e n d v i i m a ? i m e d a i h
p u n i m ? K a d m a l o razmislite, vidjet ete da postoji sto i
j e d n a m o g u n o s t . P r v a p o m i s a o su jaja i sir. To je d o b r a
p o m i s a o , a k o v a m ne s m e t a j u m a s n o a i k o l e s t e r o l . Ali
j e s t e li ikada pomislili da s e n d v i punite m a h u n a r k a m a , o r a
s i m a , l j e n j a c i m a , p o v r e m ili s j e m e n k a m a ? A z a t o ne i
i z d a n c i m a ? U z m a l o m a t e dobit ete stotine k o m b i n a c i j a .
Svi ti s e n d v i i d o b r o e podnijeti p u t o v a n j e . Ipak k a d
z n a t e da e s e n d v i biti u kutiji ili torbi v i e od etiri s a t a ,
n e m o j t e g a puniti m a j o n e z o m ili n e k i m d r u g i m p o k v a r l j i v i m
n a m a z o m . Uz s e n d v i stavite u kutiju i svjee p o v r e : t a
pie m r k v e , k o m a d i e c v j e t a e , s v j e u p a p r i k u r e z a n u n a
k o l u t o v e , i z d a n k e alfalfe, rotkvice ili g o r u i c e . Dobri su i
svjei krastavci ili sitne rajice. P o k u a j t e ponijeti i z e l e n e
g r a k o v e m a h u n e t e jesti z r n a u z s e n d v i . S t a p k e c e l e r a
m o e t e p o p u t l a e napuniti sirom a z a t i m iz slijepiti j e d n u
uz d r u g u i posluiti k a o sendvi.
Izdanci alfalfe o d l i n o e zamijeniti list z e l e n e s a l a t e u bilo
k o j e m s e n d v i u . Drugi izdanci idu o d l i n o uz s e n d v i e p u
n j e n e j a j i m a ili bilo k o j o m d r u g o m k o m b i n a c i j o m salate.
S e n d v i se ne sastoji s a m o od n a d j e v a . I k r u h je n e o b i n o
v a a n . A k o m o e t e birati, o d a b e r i t e uvijek crni kruh o d inte
g r a l n o g ita, tzv. g r a h a m , z a t i m kruh o d s o j e , z o b e n i h
63

p a h u l j i c a , raeni k r u h , p e c i v o p o s u t o s e z a m o m ili kruh od

izdanaka penice. Upravo s ovim posljednjim poinjemo
ovo poglavlje recepata.

v i t a m i n e koji p o v e a v a j u hranjivost kruha. D j e l o v a n j e m

e n c i m a na k v a s a c i b r a n o p o b o l j a v a j u se o k u s i izgled
k r u h a , a k r u h o s t a j e i dulje svje.

Kruh od izdanaka penice

S l a d s e d o b i v a o d i z d a n a k a , n a j e e j e m a . Izdanci s e
i s p r e i s a m e l j u , a z a t i m se d o b i v e n a m a s a o t a p a u vodi i
ocijedi. T a k o se d o b i j a slad u sirupu koji se m o e j o d e h i d r i
rati i pretvoriti u p r a h .

alica

voda

izdanaka penice

sjemenke sezama
ili suncokreta
N a m o i t e p e n i c u p r e k o noi u v e u koliinu v o d e . Ujutro
ocijedite p e n i c u i stavite je u z d j e l u te pokrijte k r p o m ili la
g a n i m p o k l o p c e m . O s t a v i t e d a stoji i s a m o d v a p u t d n e v n o
isperite v o d o m i z a t i m ocijedite. D v a d a n a kasnije p e n i c a bi
t r e b a l a proklijati, a izdanci biti d v o s t r u k o dui od z r n a .
S a m e l j i t e proklijalu p e n i c u u stroju za m e s o . ( S m j e s t a o p e
rite stroj, d a s e ostaci p e n i c e n e s t v r d n u n a n j e g o v i m stijenk a m a ) . Oblikujte o v o p e n i n o tijesto m o k r i m r u k a m a u
p o g a i c e debljine p r s t a . P o s p i t e tepsiju s e z a m o v i m ili s u n c o k r e t o v i m s j e m e n k a m a , k a k o s e p o g a i c e n e b i lijepile z a
d n o . Pecite p o g a i c e d o k ne p o r u m e n e u vreloj p e n i c i .
O v a j se k r u h m o e umijesiti i od i z d a n a k a rai. Tijestu
m o e t e d o d a t i g r o i c e , z a i n s k e biljke ili s j e c k a n e l e n j a k e , b a d e m e ili o r a h e .

Kruh sa sladom

Antiki s u n a r o d i znali k a k o s e o d z r n a j e m a klijanjem

d o b i v a j u izdanci koji se z a t i m s u e na s u n c u i od njih pravi
a l k o h o l . Ta se s t a r a m e t o d a m o e i d a n a s primijeniti, i to ne
s a m o z a klijanje j e m a v e i p e n i c e . Penini e n c i m i d j e
luju j e d n a k o k a o i oni iz j e m a .
A k o mijesite k r u h p o r e c e p t i m a z a k r u h s k v a s c e m , u p o
trebljavajui slad u m j e s t o e e r a , m e d a ili m e l a s e , m o r a t e
staviti s a m o v r l o m a l u koliinu s l a d a . J e d n a liica bit e
d o v o l j n a z a koliinu tijesta koje j e p o t r e b n o z a tri d o etiri
hljeba.
K a k o ete dobiti i z d a n k e j e m a ili p e n i c e , v e je o p i s a n o .
Z a s l a d s e koristite i z d a n c i m a s t a r i m d v a d a n a , tj. d o k mla
d i c a ne d o s e g n e d u i n u z r n a . Isperite ih i d o b r o ocijedite s v u
vodu. Ravnomjerno rasporedite izdanke na limenu plou.
Ugrijte p e n i c u i suite i z d a n k e 8 sati ili neto k r a e . Izdanci
se m o g u suiti i na s u n c u , a t a d a e taj p r o c e s potrajati
nekoliko dana.
O s u e n e i z d a n k e izmiksajte u m i k s e r u ili s a m e l j i t e u ku
n o m m l i n u . Dobit e t e fino b r a n o , a alica tog p r a h a bit e
d o v o l j n a za d o b i v a n j e 1 5 0 h l j e b o v a ! S p r e m i t e slad u h e r m e tiki z a t v o r e n u s t a k l e n k u i stavite u hladionik ili z a m r z i v a .
S l a d m o e stajati d u g o v r e m e n a a da se ne p o k v a r i .

S i g u r n o ste primijetili da je u m n o g i m r e c e p t i m a za p r i p r e
m a n j e k r u h a i mali d o d a t a k e e r a . eer, ustvari, hrani
k v a s a c i tako p o v e a v a n j e g o v u djelotvornost. M e d i m e l a s a
d j e l u j u na isti n a i n , ali je slad efikasniji. On sadri e n c i m e i
64

5 IZDANCI-IVA HRANA

65

Recept za kruh

1 jaje

sol

vode

mala liica slada

malo

1/41

2 alice mlake

2 lice

suhog ili 2 paketia

2 lice

ulja

svjeeg kvasca

5 alica neprosijanog peninog brana

U veliku z d j e l u stavite v o d u , s l a d , k v a s a c i o s t a v i t e da stoji
dok se ne p o n u pojavljivati m j e h u r i i . D o d a j t e ulje i d o s t a
b r a n a , kako biste dobili glatku s m j e s u . G n j e i t e i mijesite
d o k tijesto ne p o s t a n e rastezljivo i glatko.
S t a v i t e tijesto u n a m a e n u z d j e l u na toplo m j e s t o , da se
d i e . Tijesto m o r a d v o s t r u k o n a r a s t i . Z d j e l u pokrijte i s t o m i
v l a n o m k u h i n j s k o m k r p o m . Probijte g a a k o m i m i j e s i t e
nekoliko minuta. Ostavite da se ponovo die. Zatim ga jo
j e d n o m probijte a k o m p a p r e p o l o v i t e . O s t a v i t e d a stoji
pokriveno oko deset minuta.
Uobliite ga u h l j e b o v e , stavite u d v a n a m a e n a l i m a
s r e d n j e veliine i ostavite da se p o n o v o d i e do 1 i 1/2 p u t a
v e e g o p s e g a . Pecite u z a g r i j a n o j penici n a 2 3 0 C 3 5 d o
45 minuta. A k o odzvoni uplje kada kucnete po njemu,
p e e n o j e . A k o n e o d z v a n j a u p l j e , vratite k r u h o k r e n u t
g o r n j o m s t r a n o m p r e m a dolje u p e n i c u , d a s e p e e jo
n e k o l i k o m i n u t a . O h l a d i t e n a i c a n o j reeci.

Biljni kruh

66

50

dag

brana

paketi kvasca

12,5

5 dag maslaca

dag

zobenih

pahuljica

ili margarinai

papar
mukatnog

2 alice

fino kosanih zainskih biljaka

naka: perina,
naka

oraia

mlijeka

alfalfe

celera,

luka,

potoarke,

i izda
izda

i penice.

Brano pomijeajte s kvascem pa dodajte zobene pahu

ljice. U m i j e a j t e m a s l a c , j a j e , mirodije, z a i n e i i z d a n k e u
m l a k o mlijeko, a z a t i m sve z a j e d n o u tijesto. Izradite g l a t k o
tijesto. Pokrijte ga u b r u s o m i stavite na t o p l o , da se d i e 30
m i n u t a . P o t o m oblikujte k r u h , utisnite u nj m a l o z o b e n i h
p a h u l j i c a i p e c i t e 40 m i n u t a na t e m p e r a t u r i 180C.

Esenski kruh

groice,

alica penice
banana, jabuka,

luk ili neto drugo

to e goditi vaem nepcu po okusu

P e n i c a t r e b a da klija tri d a n a , a v o d u u kojoj se n a m a k a l a
s p r e m i t e u friider. S a m e l j i t e proklijalu p e n i c u bilo u stroju
za m e s o ili u b l e n d e r u i d o d a j t e joj s v u v o d u u kojoj se n a m a
k a l a , d a d o b i j e t e g u s t u s m j e s u nalik o n o j z a p a l a i n k e .
D o d a j t e tijestu g r o i c e , b a n a n e , j a b u k e , luk ili n e k u
z a i n s k u biljku po v l a s t i t o m u k u s u . Stavite tijesto na lim ili
p l a d a n j otprilike c e n t i m e t a r d e b l j i n e i ostavite da se s u i na
s u n c u , u s u i o n i k u za h r a n u ili u penici na s a s v i m laganoj
v a t r i , najbolje a k o gori s a m o pilot svjetlo. K a d a se kruh pot
p u n o o s u i , m o e t e ga staviti u n e p r o p u s n u p o s u d u pa u fri
ider. Esenski k r u h trajat e n e k o l i k o t j e d a n a .
67

Kruh od i z d a n a k a p e n i c e i e s e n s k i k r u h m o e t e jesti bez

n a m a z a ili d o d a t a k a , a m o e t e ga upotrijebiti i k a o o s n o v u
z a dobar sendvi. S a d a d a j e m o r e c e p t e z a n a d j e v e k o j i m a
m o e t e puniti s e n d v i e .

Namaz od avokada

1/2 alice

svjei

luk

kravlji sir

izdanci

alfalfe

komadi

ili

tost od

kruha

vlasac,

sitno isjeckan
kolut

ananasa
napravljenog

od peninih

izdanaka
P o m i j e a j t e u g l a t k u s m j e s u kravlji sir, v l a s a c i alfalfu te
n a m a i t e topli tost o v o m s m j e s o m . Ukrasite k o l u t o m
a n a n a s a i s nekoliko vlati proklijale alfalfe.

avokado
izdanaka

Vegetarijanski tost

alfalfe

lica sjeckanog luka

1 liica kelpa
N a m a i t e kriku k r u h a a v o k a d o m . O d r e i t e prije t o g a
nekoliko kriki a v o k a d a i stavite na k r u h . D o d a j t e alfalfu,
k e l p i luk. Posluite k a o otvoreni s e n d v i ili ga p o k l o p i t e j o
jednom krikom kruha.

Ra i alfalfa

krike

raenog

tanke

ploke

izdanci

kruha
punomasnog

sira

alfalfe

gljive

luk,

izdanci

tost

ulje

sitno

nasjeckan

alfalfe

umak od soje
P o p r i t e l a g a n o na ulju gljive i luk. D o d a j t e i z d a n k e alfalfe
i k u h a j t e 1 m i n u t u . P o p r s k a j t e u m a k o m od soje, z b o g o k u s a .
S m j e s o m pokrijte krike t o s t a .

majoneza
pimet

(panjolska

paprika)

maslac ili margarin

N a m a i t e kruh m a s l a c e m ili m a r g a r i n o m i pokrijte ga
p l o k a m a sira. P o s p i t e s e n d v i alfalfom i ukrasite m a j o n e
zom i pimentom.
68

Kombinirani tost

Sendvi s namazom od kikirikija

izdanci

soje

izdanci

alfalfe

luk,

sitno isjeckan
69

maslac

crni

od

kikirikija

kruh

N a m a i t e kruh m a s l a c e m od kikirikija, a z a t i m pospite

s e n d v i n a s j e c k a n i m i z d a n c i m a soje i d o d a j t e d e b e l i sloj
i z d a n a k a alfalfe. A k o elite p o s e b a n i jai o k u s , p o m i j e a j t e
alfalfu s n a s j e c k a n i m l u k o m .

7.
Maarski sendvi

mahunarke

(kuhani

usitnjeni

2 lice

1/2 liice

crvene

1/2

ribanog parmezana

gog

Juhe

alica izdanaka graha ili bilo koje druge

viljukom)

maslaca

alice

maarske

paprike
ili nekog

dru

sira

1/2 alice proklijalih

sjemenki suncokreta
U s m j e s u usitnjenih i z d a n a k a g r a h a d o d a j t e m a s l a c ,
c r v e n u p a p r i k u , sol i p a p a r po elji. D o d a j t e s m j e s i ribani sir
i s j e m e n k e s u n c o k r e t a . P r e m a i t e s m j e s o m krike k r u h a .
O v a se s m j e s a m o e staviti i na tost te z a p e i u p e n i c i .

70

D o b r o p r i p r e m l j e n a j u h a m o e biti odlino prvo j e l o k o j i m

ete zagrijati e l u d a c , a m o e biti i j e d i n o , g l a v n o j e l o , a k o je
o b o g a t i t e razliitim s a s t o j c i m a . J e d a n o d tih s a s t o j a k a
m o g u biti izdanci koji pristaju g o t o v o u z s v a k u j u h u . O b o g a tit e a k i industrijsku k o n z e r v i r a n u ili d e h i d r i r a n u j u h u , a k o
b a n e m a t e nita d r u g o pri ruci ni v r e m e n a da se potrudite
z a p r a v u j u h u . D o d a j t e juhi a k u i z d a n a k a m u n g o g r a h a
ili i z d a n a k a alfalfe n e p o s r e d n o prije n e g o to ete je skinuti
s v a t r e i posluiti. Izdanci e se s m j e s t a skuhati izloeni v r e
loj juhi.
Ljudi koji nisu imali iskustva s v e g e t a r i j a n s k o m p r e h r a
n o m zakleti bi se da p r a v e j u h e n e m a bez m e s a u njoj, bila
to g o v e d i n a ili piletina. M e u t i m , k a d se j e d n o m o d l u i t e da
m e s o izbacite iz p r e h r a n e , vidjet ete koliko je lako i j e d n o
s t a v n o prirediti stotine razliitih j u h a od p o v r a i z e l e n j a , a k
i o s t a t a k a koje biste inae bacili. A k o ste v e g e t a r i j a n a c ,
o n d a ste i e k o l o k i s v j e s t a n l a n z a j e d n i c e p a z n a t e d a nita
n e t r e b a bacati jer s e svi dijelovi j e s t i v e biljke m o g u upotrije
biti za j e l o : vrci m a h u n a i tikvica, m a h u n a g r a k a , s t a p k e
p i n a t a i blitve, s t a p k e p e r i n a i krajevi m r k a v a , p o g o t o v o
zeleni vrci m r k v e s m a l o lia, ostatak i z d a n a k a . . . Izbje
g a v a j t e s a m o p o v r e i z p o r o d i c e k u p u s a , jer daje juhi s n a
a n miris k a d a s e k u h a . O p e r i t e d o b r o sve o s t a t k e p o v r a
koje istite, stavite ih u s t a k l e n k u ili plastinu v r e i c u i stavite
u friider d o k v a m se ne s k u p i etvrt k i l o g r a m a ili v i e , a
z a t i m i h upotrijebite z a d o b a r t e m e l j a c . Stavite t e o s t a t k e
73

p o v r a u lonac, pokrijte ih h l a d n o m v o d o m i d o d a j t e soli o n a e izvui iz p o v r a s a s t o j k e koji e juhi dati o k u s . Stavite

p o k l o p a c i e k a j t e da j u h a zavrije. K u h a j t e je 20 m i n u t a na
tihoj vatri s v e dok p o v r e nije s k u h a n o ili a k i p r e k u h a n o .
Procijedite t e m e l j a c , o h l a d i t e ga i vratite u friider. Koristite
taj biljni t e m e l j a c za j u h e , u m a k e i k u h a n j e jela od razliitog
z r n j a i itarica (ria npr.).
T e m e l j a c u g o d n o g o k u s a o b o g a t i t e j u h u - dat e joj vita
m i n e i m i n e r a l e , o s i m to e joj dati i o k u s - ali, ustvari,
t e m e l j a c nije n u a n . V o d a s e m o e koristiti z a s v e v e g e t a r i
j a n s k e j u h e . A k o osjetite elju z a j a i m o k u s o m , n a s j e c k a j t e
l u k a , poprite ga i d o d a j t e j u h i . Slino m o e t e uraditi i s c e l e
r o m , p e r i n o m ili z a i n s k i m t r a v a m a . Z a m l i j e n e j u h e , koje
se m o g u o d l i n o kombinirati u p r a v o s i z d a n c i m a , n i k a k a v
t e m e l j a c n a r a v n o nije p o t r e b a n . J u h e od m a h u n a r k i i i z d a n
a k a razliitih vrsta m a h u n a r k i ( g r a a k , soja, m u n g o g r a h ,
g r a h , lea) d o b r e su sa t e m e l j c e m i b e z n j e g a .

Osnovna biljna juha

Prite n a s j e c k a n i luk na ulju ili m a r g a r i n u sve d o k ne
o m e k a . D o d a j t e n a s j e c k a n o g c e l e r a (stapka) ili s v j e e
z e l e n e p a p r i k e , a k o volite t a k a v o k u s . Prelijte biljnim t e m e l j
c e m , d o d a j t e z a i n s k e t r a v e i stavite na v a t r u da zavrije.
D o d a j t e to g o d imate od p o v r a , ali to lijepo n a s j e c k a j t e i
nareite. Ponite onim povrem kojem treba due vrijeme
k u h a n j a , npr. k r u m p i r o m , m r k v o m , m a h u n a m a , a z a v r i t e
k r h k i j i m z e l e n j e m , npr. p i n a t o m , k e l j e m ili b l i t v o m . O s t a c i
j e l a od itarica, g r a h a i s l i n o g , ili utipci o b o g a t i t e o k u s
j u h e . t o v i e k r o b n a t i h s a s t o j a k a d o d a t e j u h i , npr. k r u m
pira, j e m a , tikvica, j u h a e biti k r e p k i j a i g u a . A k o n e m a t e
pri ruci o s t a t k e j e l a o d itarica, m o e t e prije p o e t k a
74

k u h a n j a j u h e u t e m e l j a c usuti a k u j e m a ili lee i skuhati

prije n e g o to d a d e t e o s t a l o p o v r e .
M o d a e v a m biti z g o d n i j e d a k u h a t e svaki dio j u h e o d
p o v r a z a s e b n o , p o g o t o v o a k o i m a t e v i e gostiju. A z a t i m te
dijelove spojite z a j e d n o u s l a s n u j u h u n e p o s r e d n o prije
z a v r e t k a k u h a n j a i serviranja. T a k o ete sprijeiti da neki
o d dijelova b u d e p r e k u h a n ili d a izgubi boju. O v o j e o s o b i t o
v a n o k a d a j e t e m e l j a c j u h a o d rajice.
O v a j e d n o s t a v n a o s n o v n a biljna j u h a oito j e i d e a l a n
n a i n da se upotrijebe ostaci iz vrta ili ostaci iz v a e s t a
k l e n k e s i z d a n c i m a . D o d a t e li joj i o d g o v a r a j u e z a i n s k e
t r a v e - dobit ete i z u z e t n o u k u s n o jelo.

Minestrone
M i n e s t r o n e j e naziv z a o k u s i m a b o g a t u j u h u ija j e o s n o v a
t e m e l j a c o d rajica. M i n e s t r o n e m o e imati stotinu varija
cija. Ljeti m o e biti l a g a n a biljna j u h a , a z i m i k r e p k a o r b a
to z a g r i j a v a srce i krv. A k o elite s a m o s t a l n o jelo, m i n e
s t r o n e je i d e a l a n : p r i p r e m i t e uz j u h u k o m a d c r n o g k r u h a i
d o b r u z e l e n u s a l a t u . P o n i t e je p r i p r e m a t i od t e m e l j a - s
t e m e l j c e m od rajica, a z a t i m d o d a j t e u nju to elite od slje
d e i h p o v r a , z r n j a , m a h u n a r k i i itarica:

1/4

sitno sjeckani luk

alice
i

maslinovog

ulja

6 svjeih rajica srednje veliine ili

1/2 nasjeckanog celera (stapka)

umaka

od rajice i 3 alice biljnog

1/2

alice

sol po elji

sitno

sjeckanog

tubu
temeljca

perina

75

mrvicu

1 do 2 lovorova lista

K u h a j t e n a r e z a n o p o v r e d o k nije g o t o v o k u h a n o . N a j
bolje je p o v r e pripremiti na pari ili u to je m a n j e m o g u e
v o d e . O k o 10 m i n u t a prije s e r v i r a n j a stavite ga u j u h u
z a j e d n o s v o d o m u kojoj se k u h a l o . Z e l e n j e t r e b a umijeati
u j u h u o k o 5 m i n u t a prije p o s l u i v a n j a .

papra

2 liice

liicu origana

1/2

bosiljka

liice

rumarina

2 alice ili vie narezanih mrkava,

eanj enjaka

brokolija,
kupusa,
rice,

krumpira,
graka,

poprenih

mahuna,
kukuruza,

tikvica,

svjee paprike,
proklijale

graho-

gljiva

alicu kuhanog graha ili drugih vrsta graha,

npr.

lima,

1/2

alice

nog)

pinto,

garbanzo

tjestenine

brana

ili

od

cjelovitog

nalomljenih

(integral

pageta,

reza

K a d ste p o m i j e a l i s v e s a s t o j k e v a e g m i n e s t r o n e a , s t a
vite j u h u na vatru i pustite da z a v r i j e i p r i t o m p o p r a v i t e o k u s
z a i n i m a , a k o je to p o t r e b n o . Po elji ukrasite svaki tanjur
j u h e l i i c o m r i b a n o g p a r m e z a n a . Dobit ete o k o 1 0 t a n j u r a .
K a o u k r a s p o v r h s i r a m o e t e posuti sitno n a s j e c k a n e
i z d a n k e p o t o a r k e , rotkvice ili s e n f a , z b o g p i k a n t n o g o k u s a .

Juha od sojinih izdanaka

O v a j recept potjee iz K i n e , a propisuje o d l i n u j u h u koja
m o e biti i jelo za s e b e .

naca

1/2 alice

kuhanog jema

ili svjeih

izdanaka

penice

2 alice

Po elji m o e t e dodati j o s l i j e d e e :

sol ili umak od soje

1/2 alice

parmezan
pinat i blitvu
gljive

mljevene soje

ili patete

od soje

Prite luk i c e l e r na ulju d o k ne o m e k a j u . D o d a j t e rajice ili

u m a k od rajice i t e m e l j a c , p e r i n , i z a i n e . A k o v i e volite
g u u j u h u , u m i j e a j t e u nju i m l j e v e n u s o j u ; a k o je elite
l a g a n i j u , d o d a j t e vie t e m e l j c a . K u h a j t e n a laganoj vatri d o k
u m e u v r e m e n u p r i p r e m a t e itarice, m a h u n a r k e , i z d a n k e i
p o v r e koje j o elite d o d a t i j u h i .

alice
dobro

biljnog
izdanaka

temeljca
soje

umuena jajeta

S t a v i t e t e m e l j a c na vatru d o k ne zavrije, a t a d a d o d a j t e
i z d a n k e . Kuhajte na laganoj vatri d o k ne o m e k a j u , 8 do 10
m i n u t a . Skinite s v a t r e i stavite u j u h u u m u e n a j a j a p o l a
g a n o ih ulijevajui, t a k o da se u vreloj juhi s m j e s t a k o a g u l i raju u t a n k e d u g a k e niti nalik na r e z a n c e . Z a i n i t e mor
s k o m solju ili u m a k o m od soje.

Kreolska juha
O v a j e j u h a t a k o e r k o m p l e t a n o b r o k . Sluite u z tost s a
sirom za veeru.
77

76

1 limenka
2 alice

oguljenih
izdanaka

2 enja
mrvica

enjaka,
morske

1/2 liice

(1/2 kg)

usitnjena

soli

dag

2 luka,
eera

S t a v i t e sve z a j e d n o u lonac. Zalijte u m a k o m od rajice i

k u h a j t e na laganoj vatri 10 do 15 m i n u t a ili s v e d o k izdanci
ne omekaju.

Juha od izdanaka slanutka

2 alice

vode ili biljnog

alica

mala glavica kupusa,

smotuljak

granica

4 mrkve,

2 alice

3 lice bijelog

15

dag

eanj enjaka,

maslinovo

izdanaka

temeljca

slanutka

pinata,

ribanog
nasjeckanog

perina,

nasjeckanog

narezane na

kockice

2 mrkve,

2 repe,

2 mala

margarina
ribana
sitno

nasjeckane

narezane na
krumpira,

2 alice

biljnog

kocke

narezana na

kocke

temeljca

1 lica morske soli

alice proklijalog graka

1/2 liice

ili lee

papra

Prite luk na m a r g a r i n u d o k ne p o r u m e n i , a z a t i m d o d a j t e
m r k v u , r e p u i k r u m p i r e te mijeajte s v e d o k ne o m e k a .
D o d a j t e t e m e l j a c i s a e k a j t e da zavrije. D o d a j t e i z d a n k e , sol
i p a p a r na kraju te k u h a j t e na laganoj vatri tek toliko da
izdanci o m e k a j u . U m j e s t o d r u g o g p o v r a m o e t e upotrije
biti i celer, kelj ili k u p u s .

mlijeka
vina

ribanog
ulje

parmezana

Izdanci lee za juhu

usitnjenog

(po elji)

K u h a j t e sve z a j e d n o na laganoj vatri 15 m i n u t a ili d o k

i z d a n c i ne o m e k a j u . Ne pretjerujte s d u g i m k u h a n j e m !
M a s l i n o v o ulje poboljati e o k u s o v e j u h e . Posluite s r a e
nim kruhom.
78

K r e p k a j u h a o d razliitog p o v r a z a h l a d a n z i m s k i d a n .

i bosiljka

papra

smeeg

Zimska juha od povra

soje

maurana

1 liica
2 lice

rajica

O v a t r a d i c i o n a l n a k i n e s k a j u h a m o e s e sluiti i k a o pire.

2 alice

izdanaka

lee

4 alice

vrelog

temeljca

10 dag
papar

veliki luk,

usitnjen

margarina

79

S t a v i t e i z d a n k e u vreli t e m e l j a c i k u h a j t e na laganoj vatri

1 0 m i n u t a , d o k n e o m e k a j u . P o p r i t e luk n a m a r g a r i n u ,
dodajte papar i kombinirajte s j u h o m i izdancima. Propasirajte ili sameljite u b l e n d e r u .

Juha od izdanaka graha

O v u j u h u m o e t e pripremiti o d bilo koje d r u g e vrste izda
n a k a m a h u n a r k i , npr. m u n g o g r a h a , l i m a g r a h a , lee ili soje.

alica

1 mali luk,

blaniranih

izdanaka

2 lice

2 liice zainskog

izdanaka

1/2 alice

2 alice

tanko

kukuruza
narezanih gljiva

vode

luk nasjeckan

Stavite i z d a n k e k u k u r u z a u blender i s a m e l j i t e ih s dvije

alice v o d e , d o d a j t e i z d a n k e g r a h o r i c a , gljive, luk i z a i n e
p o elji. Stavite n a v a t r u d a zavrije. Posluite. K o l i i n a j e z a
etiri o s o b e .

krumpira

alica

srednje

del kiselog vrhnja

alice

veliine

izdanaka potoarke
temeljca

alica mlijeka
margarina

ili maslaca
bilja

po elji

S t a v i t e na vatru i d o b r o zagrijte, ali ne d o p u s t i t e da j u h a

u z a v r i . N a kraju ukrasite j u h u sitno s j e c k a n i m p e r i n o v i m
liem.

Juha od izdanaka kukuruza

K a o to s m o v e rekli, k u k u r u z e t e k o proklijati, ali a k o
v a m t o ipak uspije, pripremite o v u u k u s n u j u h u .
80

alica

usitnjen

Sastavite o v e sastojke i poveite v o d o m , a zatim kuhajte

dok ne omekaju. Dodajte:

1 alica izdanaka lee, soje, graha ili slanutka

Krema od potoarke i krumpira

usitnjen

graha

alica kockica repe

eanj enjaka,

Provrijte na k o c k i c e n a s j e e n e k r u m p i r e u t e m e l j c u , d o d a j t e
p o t o a r k u i o s t a v i t e da l a g a n o vrije 10 m i n u t a . Stavite j u h u
u blender. K a d d o b i j e t e g u s t u i r a v n o m j e r n u k r e m j u h u ,
d o d a j t e kiselo vrhnje i sol po elji.

Ljetna juha

1/21

2 alice soka

obinog jogurta

sok

nekoliko

od rajice

narane

6 IZDANCI - IVA HRANA

listova

metvice

81

P o m i j e a j t e u b l e n d e r u jogurt i sok od rajice. D o d a j t e sok

od n a r a n e i listove m e t v i c e . Servirajte j u h u d o b r o o h l a
enu.

U b a c u j t e s a s t o j k e j e d a n po j e d a n u blender, n e k a se pret
v o r e u glatku g u s t u j u h u . Ulijte j u h u u z d j e l u i sluite d o b r o
o h l a e n u . U k r a s i t e n a s j e c k a n i m l u k o m v l a s c e m ili peri
nom.

Jednostavna juha od luka i potoarke

Avokado juha s izdancima

1/2 alice maslaca,

6 lukova,

margarina ili ulja

narezanih na

tanke ploke

2 alice mlijeka od soje

veliki avokado

1/2 alice umaka od soje

alica izdanaka

6 alica

luk

aka

enja

enjaka,

usitnjenog

vode

izdanaka

potoarke,

rotkvice

ili

alfalfe

vlasac i drugi zaini po elji

goru

ice
Z a g r i j t e ulje, m a r g a r i n ili m a s l a c u tekoj tavi i d o d a j t e luk.
K u h a j t e l a g a n o d o k luk ne o m e k a . D o d a j t e e n j a k i u m a k
od s o j e . U m e u v r e m e n u zagrijte v o d u u l o n c u , a z a t i m joj
d o d a j t e s m j e s u iz t a v e i i z d a n k e . Pokrijte p o k l o p c e m i
k u h a j t e n a laganoj vatri 1 0 d o 1 5 m i n u t a . L u k m o e t e z a m i
jeniti p o r i l u k o m .

D o d a v a j t e p o s t e p e n o u b l e n d e r s o j i n o m mlijeku krike a v o
k a d a , i z d a n k e alfalfe i, na k r a j u , luk v l a s a c i d r u g e z a i n e po
elji. A k o j e j u h a g u s t a , d o d a j t e t o p l u alicu mlijeka. A k o
j u h u j e d e t e ljeti, m o d a e t e je r a d o ohladiti u friideru.

Juha od omiljenih izdanaka

Koliine o d r e d i t e o v i s n o o broju gostiju k o j i m a ete sluiti
j u h u . J u h a m a koje s e n e k u h a j u , n e g o r a d e u b l e n d e r u

Juha od sirovih rajica

82

6 zrelih

zeleni luk,

alica

3 lice

2 alice

svjei

nasjeckani luk

m o e t e po izboru d o d a t i vreli ili hladni t e m e l j a c .

rajica,

narezanih

narezan

izdanaka
maslinovog

alfalfe

vreli

umak od sezama ili soje

rajica,

vai omiljeni

ulja

origano
vlasac

temeljac
narezana
izdanci

(alfalfa,

mungo

grah,

penica)

vode

bosiljak,

ili

mauran

ili perin

mrkva,

luk,

komadii

ribana

riban
krastavaca
83

Stavite temeljac i u m a k od s e z a m a u blender. D o d a j t e

p o v r e g o t o v o j gustoj juhi i posluite. P o v r e m o e t e p o s l u
iti i u o d v o j e n i m z d j e l a m a , t a k o da s v a t k o m o e o d a b r a t i
p o v r e i i z d a n k e koje voli u j u h i . Ukrasite k o m a d i i m a kra
stavaca.

Juha od crvene paprike i penice

1/2 alice

alica proklijalog ita

zaini po

Juha od kukuruza

elji

U m u t i t e u b l e n d e r u i z d a n k e i p a p r i k u te zainite po elji
z a i n s k i m biljem.

alica

svjeeg

kukuruza

1 alica vode

1/2

alice

izdanaka

1/2

alice

sirovih

graha

arena juha

gljiva

S t a v i t e u blender s v j e a z r n a k u k u r u z a i v o d u te p o s t e p e n o ,
kako proces mljevenja i usitnjavanja napreduje, dodajte
r e d o m i z d a n k e , gljive i z a i n e po elji.

Svemirska juha

struak blitve

2 alice izdanaka

2 lice

mrkva,

usitnjenog

od alfalfe,

soje i penice

avokada

krastavac i perin za

ukras

S t a v i t e u b l e n d e r o i e n u blitvu, i z d a n k e i a v o k a d o te
zalijte t o p l o m v o d o m i u m u t i t e . Ukrasite k o l u t i i m a m r k v e ,
k r a s t a v c a i listiima p e r i n a . S a m i o d r e d i t e g u s t o u o v e
j u h e d o d a j u i joj v e u ili m a n j u koliinu v o d e ili t e m e l j c a .

alica izdanaka lunja graha

alica izdanaka

alica

izdanaka graka

alica

izdanaka

sianutka

izdanaka

lanenog

alica

mrkve

4 lista blitve

nekoliko

eanj enjaka
krika korijena celera

3 lice

perin

miloduh

listova

(ili soje)

mungo graha

84

vode

crvena svjea paprika

sjemena

pinata

maslinovog

ulja

bosiljak
kocka

za

biljnu juhu

sol
ribani sir po elji
85

O p e r i t e , oistite i nasjeckajte m r k v e , blitvu, pinat, e n j a k

i celer.
Zagrijte m a s l i n o v o ulje u p o s u d i te stavite i z d a n k e , p o v r e
i z a i n e da se m a l o p o p r e na ulju. Zalijte sve 1 i 1/2 I
t e m e l j c a koji ste dobili o d k o c k e z a biljnu j u h u . J u h a m o r a
kuhati 15 do 20 m i n u t a na tihoj v a t r i . Na kraju zainite solju
'i p o s p i t e listiima bosiljka.

d o p u s t i t e da prdvrije. Prije s e r v i r a n j a stavite u j u h u i i z d a n k e

alfalfe i p o t o a r k e . K a d ste u u r b i , u m j e s t o da radite itav
o p i s a n i t e m e l j a c , s k u h a j t e o s n o v u od g o t o v e biljne k o c k e ili
n a bazi p i v s k o g k v a s c a .

Krem juha

Ribani sir pospite po juhi u s v a k o m t a n j u r u .

Matovita juha od izdanaka

dag

korjenastog povra

dag

graka

21

2 lista

1 list lovora

vode
granice

perina

celera

30

3 lice ulja

liica

1 luk

25

dag mrkve

10

1 veliki luk

blitva

svjeeg zelenja

ili pinat,

1 list lovora

2 zrna

kopriva,

(miloduh,

perin,

potoarka)

10 dag pinata,

papra

1 i 1/21 vode

10 do

15 dag izdanaka lana i mungo graha

lice

izdanaka

alfalfe

i neto

poto

arke
K o r j e n a s t o p o v r e i luk oistite, n a s j e c k a j t e i u l o n c u popr
i t e n a g l o na ulju. Zalijte v o d o m i d o d a j t e z a i n e (lovor,
p a p a r , sol) t e p r o m i j e a j t e . S v e z a j e d n o kuhajte o k o 3 0
m i n u t a na tihoj vatri.
S i t n o nasjeckajte z e l e n j e , d o d a j t e juhi i k u h a j t e j o 15
m i n u t a . J u h u procijedite te u vrelu stavite i z d a n k e lana i
m u n g o g r a h a . O s t a v i t e n a tihoj vatri s a m o pet m i n u t a , ali n e

majine

duice

salate ili blitve

sol

2 alice

velike

usitnjene

eanj enjaka

sol

suhe

86

30

dag

za juhu

2 june
1

lica

kocke
izdanaka

graka

maslaca

papar

nasjeckani perin

lica

pahuljica pivskog
za

kvasca

ukras

S u h i g r a a k operite i stavite u 21 k i p u e v o d e . D o d a j t e per

i n , celer, lovor i m a j i n u d u i c u i s v e z a j e d n o kuhajte 30 do
60 minuta, dok graak gotovo ne omeka. Nareite mrkvu i
luk n a k o c k i c e , e n j a k usitnite, pinat nareite n a r e z a n c e
i s v e z a j e d n o sa solju i j u n i m k o c k a m a d o d a j t e g r a k u . S t a
vite n a l a g a n u vatru d a k u h a jo 2 0 m i n u t a .
87

Izvadite p e r i n , celer i lovor iz j u h e i j u h u propasirajte.

Z a t i m u nju d o d a j t e i z d a n k e i o s t a v i t e na vatri jo pet m i n u t a .
Prije s e r v i r a n j a umijeajte u j u h u m a s l a c , papar, pahuljice
k v a s c a i sol po elji. P o s p i t e j u h u svjeim n a s j e c k a n i m perinom.

Glavna jela

88

Peene punjene paprike

1 lica ulja

luk,

nasjeckan

25 dag sojinog mesa

2 alice

izdanaka

u mrvicama

rai

1 liica soli

papar,

velike zelene

tuba umaka od rajice

bosiljak i mauran za

zain

ili crvene paprike

P o p r i t e luk na ulju i d o d a j t e mu sojino m e s o . Mijeajte na

laganoj vatri d o k luk ne p o r u m e n i a m e s o o m e k a . D o d a j t e
i z d a n k e rai p o m i j e a n e s a z a i n i m a , a z a t i m o v o m s m j e
s o m punite p a p r i k e . Pokrijte s v e u m a k o m o d rajica. Pecite
u penici na s r e d n j o j t e m p e r a t u r i 20 m i n u t a . U m j e s t o soji
n o g m e s a m o e t e upotrijebiti 2 alice k u h a n e rie. Paprike
je d o b r o kuhati 10 m i n u t a na pari prije n e g o to ih punite
nadjevom.

Izdanci graha sa sojinim mesom

1/2 alice

alica

izdanaka graha
biljnog

temeljca
91

1 luk,

nasjeckan

U m u t i t e jaja i d o d a j t e ih g l j i v a m a i i z d a n c i m a z a j e d n o sa
solju i p a p r o m . Zagrijte m a s l a c u v e o j tavi i stavite m a s u da
se malo popri.

papar,

mauran i sol

5 dag

maslaca

1 alica sojinog mesa

eanj enjaka,

(prethodno

usitnjen
u kockicama

Punjeni omlet

namoiti)

zelena ili crvena paprika narezana na

kockice
K u h a j t e i z d a n k e u vodi ili t e m e l j c u d o k ne o m e k a j u (oko 15
m i n u t a ) . D o d a j t e d r u g e s a s t o j k e i kuhati jelo dok se sojino
m e s o d o v o l j n o n e i s p e e . Koliina e biti z a dvije d o tri
osobe.

U m u t i t e d v a j a j e t a i b a c i t e ih na vreli m a s l a c te o k r e i t e
t a v u , da se r a v n o m j e r n o p e k u , a z a t i m o m l e t n a p u n i t e sa 5
d a g i z d a n a k a soje koje ste p r e t h o d n o poprili n a m a s l a c u .
O v o j e koliina z a j e d n u o s o b u .

Tahu-Taugeh (Tofu s izdancima soje)

Omlet s izdancima soje

20 dag tofua
umaka

2 lice

ulja

10 dag ampinjona

17 dag izdanaka

eanj enjaka
luk,

nasjeckan
ili

vrganja

soje

6 jaja

sol i papar

5 dag

nasjeckani

(sir od soje) narezati na kockice

i ostaviti da se namae dva sata u neto

od soje

masnoa

luk, nasjeckan

za

prenje

eanj enjaka,

2 dag

zdrobljen

maslaca

sol i papar

3 lice

umaka od soje

(po mogunosti sladu

vrstu)

maslaca
perin

Na v r e l o m ulju poprite luk i e n j a k . O i e n e i na p l o k e

n a r e z a n e gljive bacite na luk i prite o k o 5 m i n u t a . D o d a j t e
z a t i m i z d a n k e i pecite j o dvije do tri m i n u t e . Izvadite iz t a v e
i o s t a v i t e da se hladi.

25 dag

izdanaka

soje

K o c k i c e tofu sira ispecite u d o s t a v r e l e m a s n o e . Luk i e

njak pozlatite na m a s l a c u pa d o d a j t e tofu te posolite i p o p a prite. Na kraju d o d a j t e i z d a n k e soje i u m a k od s o j e . K r a t k o
pirjajte (oko 3 m i n u t e ) . O v o je t r a d i c i o n a l n o i n d o n e z i j s k o
jelo.
93

92

ampinjoni i izdanci

5 dag

25 dag

ampinjona

narezanih

na

4 june lice

20 dag

umak od soje,

slatkog

izdanaka

soje

1 luk, usitnjen

alica

temeljca

1/4

1 liica soli

3 lice ulja

tanke

vrhnja

maslaca

ploke

liice papra

2 lice

eanj enjaka,
izdanaka

usitnjen

rotkvice

i goruice

limunov sok

Na v r e l o m m a s l a c u poprite a m p i n j o n e o k o 3 m i n u t e , a
z a t i m d o d a j t e vrhnje t e pirjajte d o k s e v r h n j e n e s k u h a .
D o d a j t e i z d a n k e soje i pirjajte tri m i n u t e . Zainiti u m a k o m od
soje i l i m u n o v i m s o k o m .

P o p r i t e luk na ulju, a k a d pozlati d o d a j t e z g n j e e n i e n j a k ,

i z d a n k e m u n g o g r a h a i lee te p o p r i t e n e k o l i k o m i n u t a .
Zalijte t e m e l j c e m , posolite i p o p a p r i t e te k u h a j t e na laganoj
vatri 10 m i n u t a ili d o k izdanci ne o m e k a j u . U g a s i t e v a t r u te
u v a r i v o u m i j e a j t e i z d a n k e rotkvice i g o r u i c e , koji e varivu
dati p i k a n t a n o k u s .

Punjene rajice
Mrkva s izdancima

4 do 5 rajica

10 dag svjeeg kra vljeg sira

10 dag

1 lica meda

50 dag mrkve

1/81

sok

morska

izdanaka

mungo graha

limuna
sol

dag

papar,
I z d u b i t e rajice. P o m i j e a j t e kravlji sir, l i m u n o v sok i
i z d a n k l m u n g o g r a h a . S m j e s o m i s p u n i t e p o s o l j e n e rajice.

Varivo od izdanaka mungo graha i lee

2 alice izdanaka
(pomijeati)

94

mungo graha

i lee

25

2 lice

dag

maslaca

slatke

narezane

na

tanke

kolutove

jabukovae

sol
izdanaka
slatkog

soje
vrhnja

Stavite m a s l a c u lonac, d o d a j t e m e d i m r k v e te pirjajte na

laganoj vatri d o k m r k v a n e p o s t a k l i . D o d a j t e j a b u k o v a u ,
p a p a r i s o l , poklopite lonac i pirjajte m r k v u 15 m i n u t a .
Z a t i m d o d a j t e i z d a n k e soje, vratite n a v a t r u , d a s e d o b r o
zagrije, kuajte o k u s i na kraju u m i j e a j t e vrhnje.
95

Jastuii s izdancima soje

Jastuii od tijesta i drugi oblici tijesta p u n j e n i i z d a n c i m a
p r v o su jelo m n o g i h azijskih k u h i n j a . Tijesta se p r i p r e m a j u
na razliite naine i p u n e razliitim n a d j e v i m a od i z d a n a k a a
z a j e d n i k i su im sljedei p o s t u p c i : tijesto se ree u k v a d r a t e
p r o m j e r a o k o 12 c m , z a t i m se p u n i s m j e s o m od i z d a n a k a i
na kraju pri u m n o g o ulja dok ne p o r u m e n i .
Za j a s t u i e m o e t e upotrijebiti i tijesto iz krinje za
d u b o k o s m r z a v a n j e . Razvaljajte ga i reite u k v a d r a t e .
U m e u v r e m e n u 1 licu m a s l a c a , 1 n a s j e c k a n i luk, 3
z d r o b l j e n a e n j a e n j a k a , t a n k o n a r e z a n i celer i 20 d a g
i z d a n a k a soje pirjajte 8 m i n u t a . Z a i n i t e u m a k o m od soje i
o s t a v i t e da se m a l o o h l a d i , a z a t i m t o m s m j e s o m punite
j e d a n kraj k v a d r a t a od tijesta. Z a v r n i t e d e s n i i lijevi kut
p r e m a g o r e i prekrijte g o r n j o m p o l o v i c o m tijesta. Spojite
k r a j e v e i j a s t u i e prite u ulju.

96

2 lice
2 lice
1/21

Izdanci s enjakom
Za umak je potrebno:

maslaca
brana

biljnog

temeljca

1 jaje

2 lice

1 lica soka od limuna

sol i papar

slatkog

vrhnja

eer

mukatni

struak

fino

25 dag

izdanaka

orai
nasjeckanog
soje

3 liice

liica gustina

1 lica umaka od soje

temeljca

1 lica soka od limuna,

umak od soje,

sol i eer

limunov sok

Ostali sastojci:

Izdanci u svijetlom umaku

Pomijeajte m a s l a c i b r a n o . Zalijte t e m e l j c e m i grijte na

vatri d o k ne d o b i j e t e svijetli u m a k . Umutite jaje u u m a k ,
' d o d a j t e vrhnje i s o k od l i m u n a , zainite p a p r o m , e e r o m i
mukatnim oraiem, dodajte perin. U posebnoj posudi
prokuhajte 2 m i n u t e i z d a n k e u vreloj v o d i , ocijedite ih i p r e
lijte u m a k o m .

perina

ulje

35 dag

za

prenje
izdanaka

soje

eanj enjaka

sitno nasjeckan

Sve s a s t o j k e za u m a k p o m i j e a j t e z a j e d n o . U tavi zagrijte

ulje, d o d a j t e i z d a n k e i e n j a k i prite 3 m i n u t e . Zalijte u m a
k o m i pirjajte n a j d u e j e d n u m i n u t u . O v a k o pripremljeni
izdanci slue se u Indoneziji k a o prilog p e e n o j ribi, a m o g u
biti i jelo za s e b e ili prilog u v e g e t a r i j a n s k o m r u k u .
Isto j e l o m o e s e pripremiti n a jo j e d a n n a i n . P o t r e b n o
je:
7 IZDANCI-IVA HRANA

97

eanj enjaka,

1 liica octa

1 lica eera

3 dag maslaca

25 dag

Luk i paprika s izdancima

nasjeckan

(oko 2 lice)

izdanaka

soje

sol

e n j a k n e k a provrije s o c t o m i e e r o m u m a l o v o d e ,
d o d a j t e m a s l a c i i z d a n k e i s v e o s t a v i t e da se m e u s o b n o
p r o m e pet m i n u t a . Posolite.

crvena

vljena,

1 lica ulja

vei luk narezan na sitne kockice

velike

50 dag

crvene paprike
svjeih

rajica

35 dag izdanaka

2 lice

narezane

na

rezance

narezanih

na

osmine

soje

keapa

papar i sol
Zagrijte ulje te prite luk i p a p r i k u d o k ne p o s t a k l e .
D o d a j t e rajice i u p o k r i v e n o m loncu pirjajte 25 m i n u t a . P o v
r e m e n o p r o m i j e a j t e . D o d a j t e i z d a n k e soje i s v e z a i n i t e
k e a p o m , p a p r o m i solju. O v o p o v r e ide odlino uz riu.

Izdanci s paprikom

i zelena paprika,

srce odstranjeno,

oprana,

meso

prepolo

narezano na

kocke

Sloenac od krumpira i izdanaka soje

3 lice ulja

25 dag

2-3 lice

izdanaka
umaka

soje
od soje

1 lica soka od limuna

sol,

mljeveni papar

N a r e z a n u p a p r i k u pirjajte 10 m i n u t a u v r u e m ulju, z a t i m je
r a s p o r e d i t e uz rub t a v e i u s r e d i n u b a c i t e i z d a n k e . Pecite tri
m i n u t e . D o d a j t e u m a k od soje, s o k od l i m u n a , n e t o soli i
p a p a r . Zagrijte p o s e b n o veliki p l a d a n j , u s r e d i n u stavite
izdanke, a okolo rasporedite papriku.

dag

kg krumpira oguljenih i narezanih na kocke

maslaca

sol i papar

struak perina

20 dag
jo

malo

izdanaka

nasjeckan
soje

maslaca

3 jaja

3 lice mlijeka

umuene s neto soli

U irokoj tavi zagrijte m a s l a c i u n j e m u popirjajte p e r i n , a

z a t i m d o d a j t e k r u m p i r , zainite i na tihoj vatri p e c i t e uz mije
a n j e 10 m i n u t a .
98

99

U m e u v r e m e n u u d r u g o j tavi 3 m i n u t e prite i z d a n k e , a
z a t i m ih d o d a j t e k r u m p i r i m a . Prelijte k r u m p i r e i i z d a n k e m l i
j e k o m i o s t a v i t e dvije tri m i n u t e da stoji prije s e r v i r a n j e .

Izdanci soje s gljivom itake

Izdanci s grakom i krumpirom

struak metvice

50

dag

50 dag

S t a v i t e o d r e e n u koliinu i z d a n a k a soje u vrelu v o d u i

o s t a v i t e da stoji u njoj 4 m i n u t e . Istu koliinu j a p a n s k e gljive
i t a k e nareite na r e z a n c e i stavite u m a r i n a d u od l i m u n o
v o g s o k a , ulja i z a i n a te o s t a v i t e p e t m i n u t a da stoje. S a s t a
vite z a t i m i z d a n k e i gljive te stavite na njih soli, m a l o e e r a
i m a l o u m a k a od soje.

Taugeh cah - indonezijski recept

manji luk fino nasjeckan

eanj enjaka

2 vea

maslaca

luka

oguljenog

i narezanog na

50 dag mrkve,

oiene i narezane na

kockice

dag

maslaca

25 dag

izdanaka

soje

sol i papar

Sitno nasjeckajte 10 listia m e t v i c e i ostavite po strani. O s

tatak m e t v i c e p r o k u h a j t e u v o d i te u vrelu v o d u d o d a j t e i g r a
a k i ostavite da se n a m o i . U m e u v r e m e n u poprite k r u m
pir u tavi i p e c i t e 20 m i n u t a . D o d a j t e k r u m p i r u g r a a k ,
i z d a n k e , sol, p a p a r i n a s j e c k a n u m e t v i c u te s v e p o m i j e a j t e .

Pilav od raenih izdanaka

zdrobljen

narezana

na

tanke kolutove

1
10

alica izdanaka rai ili penice

25 dag izdanaka od soje

sol i papar

1/2 alice

25 dag gljiva

graka

kockice

dag

svjeeg
krumpira,

eer

dag

2 lice
Na v r e l o m m a s l a c u p o p r i t e n a s j e c k a n i luk, e n j a k i luk
n a r e z a n n a k o l u t o v e . D o d a j t e i z d a n k e soje, z a i n i t e , p r o m i
j e a j t e i ugasite v a t r u .
O v i pirjani izdanci serviraju se s r i o m .

maslaca
temeljca ili vode
(ampinjoni ili neke druge)

nasjeckanog

svjeeg

perina

1 liica soli

Zagrijte m a s l a c u tavi i poprite i z d a n k e i gljive z a j e d n o pet

m i n u t a . D o d a j t e v o d u ili t e m e l j a c te pirjajte d o k se ne ispari.
Posolite i ukrasite p e r i n o m .

100
101

Izdanci s celerom

Ria i izdanci soje

1 alica rie

7 alica hladne

vode

alica izdanaka

1 poriluk,

2 liice

2 lice

1 liica ulja

soje

narezan na tanke kolutove

eanj enjaka,
poprenih

usitnjen
sjemenki

Izdanci lee na libanonski nain

2 stapke

2 lice

bosiljak

narezan na tanke ploke

celera,
maslinovog

limenka

narezane

na

tanke

izdanaka

stapka

celera,

veliki luk,

2 lice

2 lice umaka od soje

sol i papar

mungo graha
nasjeckana

nasjeckan

ulja

Zapeeni izdanci soje

2 alice

kuhanih

limenka

izdanaka

alice

umaka

lice

mljevene

lice

nasjeckanog

sol i papar

mrvice

kruha

kuhanog

soje

kukuruza

beamel

(bijeli

umak)

zelene paprike
perina

ili penine

klice

kolutove

ulja

ocijeenih

alica

P o p r i t e sve p o v r e z a j e d n o . D o d a j t e sol, p a p a r i u m a k od
soje. K u h a j t e 5 m i n u t a ili d o k ne o m e k a .

S t a v i t e s v e s a s t o j k e u p o s u d u pa na v a t r u , da zavrije. S n i
zite p l a m e n na n a j m a n j i i k u h a j t e 30 m i n u t a . S a s t o j k e ne
t r e b a mijeati ni dizati p o k l o p a c s j e l a u t o k u k u h a n j a .

1 povei luk,

sezama

umaka od soje

rajica

alica izdanaka lee

P o m i j e a j t e s v e s a s t o j k e z a j e d n o , o s i m m r v i c a , ulijte u tep
siju, p o s p i t e m r v i c a m a ili p e n i n i m k l i c a m a te pecite 25
m i n u t a u penici na s r e d n j o j t e m p e r a t u r i .

u prahu za zain

Prite luk i celer na ulju dok ne o m e k a j u , ali da ne p o s m e d e . Dodajte d r u g e sastojke i pirjajte u otkrivenoj p o s u d i 5 do
8 minuta.
103
102

Kineski ou majn (chow mein)

alica

6 alica

1 alica vode

lica

nasjeckanog
izdanaka
svjeeg

luka

mungo

graha

dumbira,

4 lice maslinovog

sol i papar

naribanog

ulja

K u h a j t e luk u vodi pet m i n u t a . D o d a j t e i z d a n k e m u n g o

g r a h a . K u h a j t e d o k ne o m e k a j u . Skinite s v a t r e . D o d a j t e
o s t a l e s a s t o j k e . Posluite v r u e .

2,5

dag

maslaca

1/2 alice

sol i zaini

alice

makarona
temeljca

Prite luk n a m a s l a c u d o k n e o m e k a , z a t i m d o d a j t e
i z d a n k e g r a h a i zalijte t e m e l j c e m te stavite na v a t r u , da z a v
rije. Posolite i zainite z a i n i m a . U m e u v r e m e n u s k u h a j t e
t j e s t e n i n u u slanoj v o d i , ocijedite i spojite s i z d a n c i m a . P o s
luite v r u e .

Krumpiri punjeni izdancima

Graak s mjeavinom izdanaka
2

alice

alica

arke,

Prokuhajte
izdanaka i
zdjeli. A k o
kuhalo o v o

oienog

svjeeg

nasjeckanih

goruice,

izdanaka

rotkvice,

poto

kopra i celera

sol

g r a a k u slanoj v o d i , z a t i m d o d a j t e m j e a v i n u
kuhajte j o pola m i n u t e . Ocijedite i p o s l u i t e u
elite, stavite m a l o m a s l a c a . V o d u u kojoj se
p o v r e m o e t e koristiti kao t e m e l j a c z a j u h u .

Pirjani izdanci graha

2

104

graka

alice

izdanaka

graha

luk nasjeckan na kockice

velika

dag

krumpira

alica izdanaka alfalfe

rajica,

sol i papar

1/2 alice ribanog sira

margarina

stapka

ili maslaca

fino sjeckanog celera

oguljena i narezana

D o b r o oribajte k r u m p i r e i p o s u i t e k r p o m . Izbodite ih vilju

k o m , z a t i m ubacite u vrelu p e n i c u i pecite sat v r e m e n a ili
dok ne omekaju.
Izvadite iz p e n i c e pa odreite s v a k o m k r u m p i r u v r h .
Izdubite s r e d i n u l i c o m te s a d r a j stavite u z d j e l u . D o d a j t e
m a s l a c ili m a r g a r i n , sir, celer, rajicu, i z d a n k e , sol i p a p a r po
ukusu. Promijeajte dobro, a zatim t o m smjesom napunite
k r u m p i r o v e k o r e . Vratite k r u m p i r e u p e n i c u i pecite 15
minuta. Posluite vrele.
105

Izdanci na kiselo

50 dag gljiva

2 dag

sok

L a g a n o poprite luk na ulju, pa d o d a j t e gljive, i z d a n k e soje

i p a p r i k u . Istucite j a j a sa solju i z a i n s k i m b i l j k a m a , z a t i m
d o d a j t e p o p r e n o p o v r e i i z d a n k e alfalfe. D o b r o u m u t i t e
z a j e d n o i prite na ulju dok ne pozlati. P o p r s k a j t e gotovi
o m l e t u m a k o m o d soje. Posluite u z z e l e n u s a l a t u .

alica izdanaka alfalfe

maslaca

ili margarina

1/2 limuna

1 kiselo vrhnje

sol i papar

lice

sitno

nasjeckanog

perina

Izdanci s riom

O p e r i t e , oistite i nareite gljive na tanje p l o k e . Z a g r i j t e

m a s l a c u t a v i , d o d a j t e gljive, l i m u n o v s o k , sol i p a p a r .
K u h a j t e 8 do 10 m i n u t a i p o v r e m e n o mijeajte. D o d a j t e
kiselo v r h n j e , i z d a n k e i perin. Pirjajte j o pet m i n u t a . P o s l u
ite s m j e s t a k a o g l a v n o jelo. Prilog m o e biti tijesto ili k r u h .

1 luk,

sitno nasjeckan

10 dag

svjeih gljiva,

alica izdanaka soje

zelena paprika,

2 lice

izdanaka

zainske

2 lice

sol i papar

nasjeckana

na

na

kockice

kockice

alfalfe

biljke
suncokretovog

ulja

i malo sojinog

sitno

tanke

nasjeckana

izdanaka

soje

1 paprika narezana

ili mungo graha

na

kockic,

po moguno

crvena

1 lica umaka od soje

2 lice

narezanih

narezanih na

2 jaja
sti

Bogati omlet s izdancima soje

2 luka,

2 alice

4 jaja

40 dag svjeih gljiva

ploke

4 alice kuhane rie

suncokretovog

ulja

sol

P o p r i t e l a g a n o na ulju p o v r e , gljive i i z d a n k e , z a t i m
d o d a j t e k u h a n u riu i pecite na tihoj vatri jo 10 m i n u t a .
U m u t i t e jaja i zainite ih po elji, n a p r a v i t e m j e s t a u sredini
t a v e p o m a k n u v i riu s p o v r e m na r u b o v e , ulijte j a j a u sre
d i n u i z a t i m p o m i j e a j t e s r i o m . Mijeajte n j e n o d o k se ne
i s p e k u . Z a i n i t e j e l o u m a k o m o d s o j e . Posluite u z s a l a t u .

umaka

106

107

Smotuljci s izdancima mungo graha (sarmice)

8

veih listova

1/2 luka,
2 lice

kupusa

luka,

1 paprika,

nasjeckana

narezana

2 rajice,

narezane

1/2 alice kuhane

1
soli

M r v i c e m e s a od soje poprite na 2 lice ulja i t o m e

dodajte:

nasjeckanog

ulja

2 mlada

ili s izdancima penice i sojom

na
na

kockice
kockice

rie

1/2 alica izdanaka mungo graha

alica

kuhanih

mahuna,

sitno

nasjeckanih

papar

Umak

1 lica ulja

3 lice

kiselog

1 mali luk,

sol i papar

2 luka,

enja

sitno

enjaka,

nasjeckana

alice

mljevenih

6 liica

7 liicu soli

1/4

1/2 liice

origana

174

liice

maurana

1/4

liice

alica

alicu umaka

usitnjena
sirovih

crvene paprike

izdanaka

penice

u prahu

liice papra

kumina
temeljca
od rajica

vrhnja

tuba umaka od rajice

usitnjen

lovorov list

Prelijte listove k u p u s a k i p u o m v o d o m , d a o m e k a j u , z a t i m
ih ocijedite. Zagrijte ulje u tavi, d o d a j t e luk, p a p r i k u , rajice i
m l a d i luk te pirjajte d o k ne o m e k a j u . D o d a j t e riu, i z d a n k e
i m a h u n e . D o b r o p r o m i j e a j t e te p o s o l i t e i p o p a p r i t e .
Razdijelite o v u m a s u u o s a m d i j e l o v a pa punite listove
k u p u s a . Zavijte list u s m o t u l j a k te uvrstite a k a l i c o m ili
n e i m d r u g i m . Stavite u v e i lonac, zalijte u m a k o m i kuhajte
na tihoj vatri 20 do 30 m i n u t a .
U m a k ete dobiti t a k o da p o p r i t e luk na ulju a z a t i m mu
d o d a t e o s t a l e s a s t o j k e . Kuhajte n a tihoj vatri d e s e t m i n u t a .

Pokrijte ili i k u h a j t e na tihoj vatri o k o sat v r e m e n a . e e

p r o m i j e a j t e , k a k o bi se sastojci bolje spojili i dali p r i v l a a n
o k u s . O s t a v i t e ili d a s e hladi n e k o v r i j e m e , z a t i m g a p o s l u
ite.

Varivo od izdanaka soje

2 alice

izdanaka

temeljca

alice

1/2 liice

dag

soje

crnog papra

maslaca

eanj enjaka,

usitnjen
109

108

1 luk,

1/2 alice

nasjeckan
umaka

od rajica

eera,

po

sol i zainsko

liica
lice

mogunosti smedeg

bilje

svjeeg

nasjeckanog

perina

S t a v i t e t e m e l j a c na v a t r u , a k a d z a v r i j e , d o d a j t e mu i z d a n k e
soje. Kuhajte 1 0 m i n u t a ili dok n e o m e k a j u . D o d a j t e r e d o m
p r e o s t a l e s a s t o j k e i k u h a j t e na tihoj vatri d o k se v a r i v o ne
z g u s n e . Na kraju d o d a j t e perin te servirajte v r u e ili
hladno, po elji.

recepti z a o p s j u , a p o o v o m v e g e t a r i j a n s k o m m o e t e g a
lako pripremiti i ponuditi k a o g l a v n o j e l o za laganiju v e e r u .
Dakle, zagrijte ulje na tavi i poprite luk i celer, da o m e k
aju. D o d a j t e z e l e n u p a p r i k u , i z d a n k e i gljive. D o b r o p r o m i
jeajte, stavite p o k l o p a c i o s t a v i t e da se jelo l a g a n o k u h a .
D o d a j t e u m a k o d soje. A k o elite gusti u m a k , d o d a j t e licu
g u s t i n a u m a k u o d soje. o p sju posluite n a p o d l o z i o d
s m e e k u h a n e rie. P o s p i t e jelo s j e c k a n i m b a d e m i m a .

Kari (curry) od tri vrste izdanaka

2 velika

2 stapke

1 lica ulja

velika zelena paprika,

alica

25 dag

2 lice

1 lica gustina ili neke druge

(nije
3/4

nasjeckani

celera,

nasjeckane

izdanaka

mungo graha

svjeih gljiva,
umaka

narezana

narezanih

od soje
vrste kroba

obavezno)

podloga

luka,

od kuhane

alice

poprenih

cjelovite
badema,

rie
nasjeckanih

o p sju bi t r e b a l o biti k i n e s k o jelo iako je n a s t a l o u S A D , tj.

v j e r o j a t n o su ga izmislili kineski k u h a r i u a m e r i k i m resto
r a n i m a , gdje j e postalo i z u z e t n o p o p u l a r n o . P o s t o j e razliiti
110

srednje

veliine,

narezana

na

tanke

ploke

op sju (chop suey) na ameriki

2 luka

velike

stapke

mrkve,

3 lice ulja

alica

alica

alica izdanaka

2 lice ulja

2 lice

celera,

naribane
nasjeckane

izdanaka piskavice
izdanaka alfalfe
mungo graha

brana

1 lica praha kari (curry)

1 liica soli

1/2

alice
liica
alice

mlijeka
mukatnog

oraia

mljevenih

kikirikija

Prite luk, m r k v u i celer na 3 lice ulja d o k ne o m e k a j u i ne

p o z l a t e . Da biste dobili u m a k , k o m b i n i r a j t e 2 lice ulja,
b r a n o i karijev p r a h . O v u s m j e s u stavite na s r e d n j u vatru te
111

joj p o s e b n o dolijevajte mlijeko i p r i t o m s t a l n o mijeajte

u m a k dok se ne zgusne. Dodajte sol, mukatni orai i
m l j e v e n e kikirikije. D o b r o p r o m i j e a j t e . S a s t a v i t e s p o v r e m
i i z d a n c i m a . K u h a j t e j o 3 m i n u t e ili d o k se izdanci p o s v e ne
z a g r i j u . P o s l u i t e na p o d l o z i od s m e e rie, k a i heljde ili
kai o d cjelovitog ita.

Ratatuj (ratatouille) od izdanaka soje

Zeleni rioto

3 lice ulja

30 dag

3/41

1 lica praha kari

1 lica umaka od soje

/ 5 dag mjea vine s vjeih zainskih biljki npr.

eanj enjaka

perin,

3 lice

maslinovog

3 luka,

narezana

5 malih
kocke

2 do 3 zelene paprike,

1
zan

1
i

eanja

enjaka,

tikvica,

usitnjena

neoguljenih

i narezanih

neoguljen i nare

kockice

limenka rajica ili 3 manje rajice,

oguljene

nasjeckane
1

alica izdanaka soje

1 liica soli

1/2 liice

bosiljak

izdanaka

bosiljak,

mauran,

mungo graha

10 dag ribanog sira po ukusu

O p e r i t e riu, o c i j e d i t e je i bacite kratko na z a g r i j a n o ulje.

Zalijte t e m e l j c e m ili v o d o m i stavite d a s e k u h a 3 5 d o 4 5
m i n u t a na tihoj vatri.
U m e u v r e m e n u o p e r i t e z a i n s k e biljke, p o s u i t e ih i
sitno n a s j e c k a j t e . Z a i n i t e k u h a n u riu k a r i j e m , z g n j e e n i m
e n j a k o m i u m a k o m od soje.
U m i j e a j t e z a t i m z a i n s k e biljke, m u n g o i z d a n k e i ribani
sir te s m j e s t a posluite. A k o volite rajice, m o e t e ukrasiti
zeleni rioto k r i k a m a svjee rajice.

papra
prahu

Prite luk i e n j a k na ulju dok ne o m e k a j u . D o d a j t e s v e

o s t a l e s a s t o j k e o d j e d n o m . Pirjajte 1 5 m i n u t a ili d o k s e
p o v r e d o b r o ne p o v e e i ne o m e k a .

112

luk vlasac,

na

narezane na kockice

veliine,

melisa,

celer
20 dag

na ploke

patlidan srednje
na

ulja

cjelovite rie

vode ili temeljca

Tjestenina s izdancima

30 do 40 dag

rezanci)
3 dag maslaca

2 srednja

8 IZDANCI-IVA HRANA

tjestenine

(puii,

makaroni,

ili margarina

luka
113

4 jaja

alice

1/81

izdanaka

mungo graha

mlijeka

sol i papar

eanj enjaka,

2 lice

5 do

izdanaka

zgnjeen

alfalfe

10 dag ribanog sira

Tjesteninu skuhajte u slanoj vodi pa ocijedite. N e k a ne b u d e

suvie mekana.

Poriluk o p e r i t e , oistite i n a r e i t e na t a n k e kolutove. N a r e

ite i dio z e l e n e s t a p k e .
Z a g r i j t e ulje u tavi i p o p r i t e z a j e d n o poriluk i i z d a n k e
m u n g o g r a h a . U m u t i t e j a j a s u m a k o m od soje, v i n o m i m i n e
r a l n o m v o d o m te p o s o l i t e i p o p a p r i t e . M a s u izlijte u t a v u na
i z d a n k e i poriluk te l a g a n o mijeajte d o k se jaja ne i s p e k u .
K a j g a n a ne smije biti s u v i e s u h a ni s m e e boje.
Prije s e r v i r a n j a k a j g a n u u k r a s i t e i z d a n c i m a alfalfe p o
elji. O v o se j e l o m o e servirati uz z e l e n u salatu i p r e n e
krumpirie.

P o p r i t e luk na m a s n o i . U m e u v r e m e n u u m u t i t e j a j a u
m l i j e k u i d o d a j t e sol, p a p a r i i z g n j e e n i e n j a k .
P o m i j e a j t e tjesteninu s i z d a n c i m a m u n g o g r a h a , stavite
u t a v u , zalijte u m u e n i m j a j i m a i p e c i t e d o k se j a j a ne
zgusnu.
Prije serviranja u k r a s i t e i z d a n c i m a alfalfe i p o s p i t e s i r o m .

Kineska kajgana

Zapeeni izdanci lee sa sirom

1 kg mrkve

15 dag ribanog sira

50 dag

alice

.
ulja

1 jaje

1 luk

2 lice
1

15

dag

izdanaka

mungo graha

4 jaja

sol i papar

sira

do 2 enja enjaka

1 lica umaka od soje (po elji)

paprika

1 lica suhog bijelog vina

4 lice mineralne vode

perin

sol i papar

2 lice

izdanaka

mekog svjeeg

(po elji)

lee

malo mlijeka

do 2 poriluka

izdanaka

N a m a s t i t i o k r u g l u p o s u d u . ( O v o j e jelo p o s e b n o d o b r o g
alfalfe

o k u s a a k o se p e e u z e m l j a n o j p o s u d i ) .
O p e r i t e m r k v e , z a t i m ih n a r e i t e na kolutie. P o r e d a j t e u
n a m a e n u p o s u d u . L a g a n o p o s o l i t e i p o p a p r i t e . Pokrijte
m r k v u i z d a n c i m a lee.

114

115

U m u t i t e sir, mlijeko i jaje pa d o d a j t e sol, p a p a r i p a p r i k u .

S i r u d o d a j t e naribani sir, n a s j e c k a n i luk i usitnjeni p e r i n .
Z g n j e i t e e n j a k i d o d a j t e ga s i r u . O v u s m j e s u r a s p o r e d i t e
r a v n o m j e r n o p r e k o p o v r a u p o s u d i . Stavite p o s u d u u pe
nicu i pecite na 2 0 0 C o k o 40 m i n .

Pizza s izdancima
Tijesto:

Varivo od izdanaka slanutka

2 lice

ulja

11 uk
3 alice
1

izdanaka

liica

1/21

slanutka

mljevenog

dag rajica

liica

do 3 enja enjaka

lica

slatkog

bosiljka
vrhnja

limunovog
svjeeg

soka

1/2 liice

1/2

1 jaje

1 lica ulja

soli
kumina

liice

1/81 mlake

2 dag

50 dag

1 luk

nasjeckanog

perina

Na ulju prite sitno n a s j e c k a n luk d o k ne p o s t a k l i . D o d a j t e

i z d a n k e s l a n u t k a i p o s p i t e ih k o r i j a n d r o m . Zalijte t e m e l j c e m
i k u h a j t e o k o 10 m i n u t a na m a l o m p l a m e n u .
V a r i v u d o d a j t e rajice i slatko v r h n j e , z a t i m bosiljak,
z g n j e e n i e n j a k i l i m u n o v s o k . Posolite i p o p a p r i t e . Prije
serviranja pospite varivo nasjeckanim perinom.

116

brana

korijandra

vode

kvasca

rajica

2 liice

sol i papar
malo

1/2 liice

Nadjev:

50

3 lice

25 dag

korijandra

temeljca
suhog

origana

liica bosiljka

liica majine duice

1 liica soli

svjee

10 dag izdanaka

lee
10 do

mljeveni

papar
mungo graha

i izdanaka

15 dag ribanog sira

P o m i j e a j t e b r a n o sa solju, k u m i n o m i k o r i j a n d r o m . R a s t o
pite k v a s a c u mlakoj vodi i z a j e d n o s j a j e m i uljem d o d a j t e
b r a n u . Umijesite g l a t k o tijesto koje s e d o b r o o d v a j a o d
prstiju. Tijesto oblikujte u kuglu te p o k r i v e n o ostavite na
t o p l o m m j e s t u sat v r e m e n a , d o k n e udvostrui o b u j a m . .
117

T a d a tijesto jo j e d n o m i z m i j e s i t e pa oblikujte u o k r u g l u
pogau promjera 26 cm.
N a r e i t e rajice na tanje p l o k e , luk s i t n o n a s j e c k a j t e te
ga r a s p o r e d i t e po tijestu. P o s p i t e o r i g a n o m , b o s i l j k o m i m a j
i n o m d u i c o m , te p o p a p r i t e i p o s o l i t e .
N a tijesto z a t i m r a s p o r e d i t e m j e a v i n u i z d a n a k a m u n g o
g r a h a i lee te ga p o s p i t e ribanim s i r o m .
P i z z u pecite u toploj penici na 2 0 0 C o k o 35 m i n u t a .

Nabujak od rai i izdanaka mungo graha

25 dag rai u zrnju
1/21 vode ili temeljca
1

liica

suhog

liica

suhe

liica

suhog

bosiljka
majine

duice

origana

1 luk
1

Pirjani izdanci graka

eanj enjaka

1 svenji
30

perina
rajice

3 do 4 alice izdanaka graka

10 dag ribanog sira

2 dag

maslaca

jogurta

1 luk

sol i papar

1 mrkva

2jaja

celerovo

miloduh
perin

5 dag

lie

2 lice

pahuljica

kvasca

sol

N a s j e c k a j t e luk n a k o c k i c e , m r k v e n a kolutie, z a i n s k e
biljke na sitne listie.
R a s t o p i t e m a s l a c u loncu te na n j e m u poprite i z d a n k e
g r a k a , m r k v u , luk i z a i n s k e biljke. Pirjajte o k o 15 m i n u t a .
Posolite i pospite p a h u l j i c a m a k v a s c a .

118

dag

izdanaka

mungo graha

N a m o i t e ra p r e k o noi u 1/2 I v o d e . S l i j e d e e g d a n a s k u
hajte ra u vodi u kojoj se n a m a k a l a z a j e d n o s m a j i n o m
d u i c o m , b o s i l j k o m i o r i g a n o m . N e k a vrije na l a g a n o m p l a
m e n u o k o sat v r e m e n a . U m e u v r e m e n u nasjeckajte luk,
oistite i nareite rajicu i isjeckajte p e r i n .
S v e d o d a j t e k u h a n o j rai te u s m j e s u umutite i p o l o v i c u
r i b a n o g sira. Z a i n i t e z g n j e e n i m e n j a k o m i ulijte m a s u u
namaenu posudu za nabujak.
J o g u r t u m u t i t e z a j e d n o s j a j e m i o s t a t k o m ribanog sira te
posolite i popaprite. M j e a v i n o m prelijte s m j e s u u p o s u d i te
p e c i t e u penici o k o 30 m i n u t a na 2 2 0 C . Pet m i n u t a prije
kraja p e e n j a p o s p i t e n a b u j a k i z d a n c i m a m u n g o g r a h a .

119

Ljetno varivo s izdancima

3 lice

ulja

Muk
60 dag
4 velike

tikvica
rajice

2 alice izdanaka

soje

i mungo graha

9.

sol i papar
majina

duica

origano
bosiljak
1
5 do

eanj enjaka
10 dag ribanog sira

L u k nareite na kockice. O p e r i t e tikvice i nareite ih na tanje

p l o k e . Z a j e d n o s l u k o m poprite na ulju i pirjajte 10 do 15
m i n u t a t e p o potrebi d o d a j t e m a l o v o d e .
N a r e i t e rajice na kocke i d o d a j t e o s t a l o m p o v r u u
l o n c u . Posolite i p o p a p r i t e , zainite m a j i n o m d u i c o m , orig a n o m , bosiljkom i e n j a k o m . Pri z a v r e t k u k u h a n j a
d o d a j t e varivu i z d a n k e , ali n e m o j t e ih kuhati. Prije s e r v i r a n j a
pospite varivo sirom.

120

Salate

Salata glavatica s potoarkom

glavica

lica

alice

1/81

salate
listova potoarke
izdanaka

potoarke

Preljev:
jogurta

2 lice

ulja

malo

limunovog

sol i papar

soka

Oistite, o p e r i t e i nareite salatu na z a l o g a j e . O p e r i t e listove

p o t o a r k e i sitno ih n a s j e c k a j t e . P o m i j e a j t e jogurt, ulje,
l i m u n o v sok, sol i p a p a r te preljevu d o d a j t e i sitno s j e c k a n u
p o t o a r k u . D o d a j t e preljevu i i z d a n k e te t i m e prelijte u zdjeli
salatu. O d m a h posluite.

Salata sijanica s izdancima suncokreta

20 dag

svjei mladi krastavac

salate

sijanice

25

dag jagoda
123

20 dag

lice

svjeeg

kravljeg sira

izdanaka

suncokretovih

sjemenki

Preljev:

1/81 slatkog

3 lice

vrhnja

suncokretovog

ulja

lica octa ili limunovog soka

1 lica keapa

sol i papar

S a l a t u operite i oistite. O s t a v i t e da se o s u i . O p e r i t e kra

s t a v a c i nareite ga na t a n k e k o l u t o v e . O p e r i t e j a g o d e i, a k o
su p r e v e l i k e , prepolovite ih. S v e p o r e d a j t e u v e u z d j e l u za
s a l a t u . Kravlji sir oblikujte u o m a n j e g r u d e i r a s p o r e d i t e ih u
s a l a t i . P o s p i t e salatu i z d a n c i m a .

1/2 liice

soli

eanj enjaka

O p e r i t e k r a s t a v a c , izvadite s r e d i n u s k o t i c a m a (ako je
p o t r e b n o ) i g r u b o naribajte na t a n k e p l o k e . Luk nareite na
t a n k e k o l u t o v e , a luk v l a s a c na krae t a p i e .
J o g u r t p o m i j e a j t e s l i m u n o v i m s o k o m , zainite solju
p a p r o m i s e n f o m te d o d a j t e i zdrobljeni e n j a k . S v e
s a s t o j k e salate prelijte p r e l j e v o m i o d m a h p o s l u i t e .

Salata od itnih izdanaka

alica itnih izdanaka

(penica, jeam,

zob

ili ra)

Od s a s t o j a k a za preljev u m u t i t e preljev, prelijte salatu i

o d m a h posluite.

alica kiselog zelja

25

dag

groa

Preljev:

Salata od izdanaka lee i krastavaca

veliki krastavac za salatu

alica izdanaka

lee

Huk
2 svenjia

luka

vlasca

10 g slatkog ili kiselog

2 lice

1 lica umaka od soje

1/2 liice

papar i sol

2 lice izdanaka

vrhnja

ulja
umbira
alfalfe za

ukras

Preljev:

124

25

dag jogurta

sok

1/2 liice

polovice

limuna

senfa

O p e r i t e g r o e , r a s p o l o v i t e j a g o d e i izvadite kotice. Kiselo

z e l j e usitnite r u k o m te p o m i j e a j t e s i z d a n c i m a i g r o e m .
V r h n j e , u m a k od soje i ulje d o b r o u m u t i t e i zainite u m b i r o m , p a p r o m i s o l j u . Prelijte salatu o v i m p r e l j e v o m i p o s p i t e
125

s v e i z d a n c i m a alfalfe. Ostavite n e k o l i k o t r e n u t a k a d a s e
p r o m e i z a t i m posluite.

20

dag

izdanaka

rajice

mungo

graha

Preljev:

3 lice jogurta

3 lice

sol

ulja

1/2 liice

20 do 25 dag

5 dag

3 lice

7 lica soka od limuna

5 lica

sol i papar

ili kiselog

vrhnja

od suncokreta

samoniklog bilja

izdanaka penice

nasjeckanih

oraha

ili ljenjaka

suncokretovog
kiselog

ulja

mlijeka

O p e r i t e i oistite s a m o n i k l o j e s t i v o bilje, o s u i t e i nareite na

k o m a d i e veliine z a l o g a j a .
U m u t i t e preljev o d ulja, l i m u n o v o g s o k a , kiselog mlijeka,
soli i p a p r a . P o m i j e a j t e s v e s a s t o j k e - i z d a n k e , bilje lje
n j a k e ili o r a h e - i prelijte p r e l j e v o m . Posluite.

karija

1/4 liice suhog bosiljka,

zdrobljenog
U m i j e a j t e z a j e d n o jogurt, ulje i z a i n e te prelijte i z d a n k e
m u n g o g r a h a . Rajice o p e r i t e i razreite ih u o s m i n e te
n j i m a garnirajte s a l a t u .

Salata od raenih izdanaka

Samoniklo bilje s proklijalom penicom

25

15 dag

5
V e u r a n o proljee m o e t e na l i v a d a m a i u u m a r c i m a
u d a l j e n i m o d c e s t a ubrati m l a d o s a m o n i k l o j e s t i v o bilje
b o g a t o v i t a m i n i m a i m i n e r a l i m a . Izbor je velik, a p r e d l a e m o
n e k e o d najpoznatijih biljki: lie m a s l a k a (radi), lie stolisnika, kiselicu, m l a d u k o p r i v u , divlji d r a g u a c , c v j e t o v e t r a
tinice . . .
126

alica

Preljev:

Salata od mungo graha

dag

izdanaka

rai

mrkve

jabuke
dag

ljenjaka

Preljev:

1 jogurt ili kiselo vrhnje

2 lice

limunovog

soka

sol
127

O s t r u i t e m r k v e , j a b u k e o p e r i t e , ogulite i o d s t r a n i t e im
k o t i c e . Naribajte k r u p n o i j a b u k e i m r k v e . L j e n j a k e n a s j e c
kajte i d o d a j t e z a j e d n o s j a b u k a m a i m r k v a m a r a e n i m
izdancima. Pomijeajte.

Matovilac s peninim izdancima

Od j o g u r t a ili kiselog vrhnja i l i m u n o v o g s o k a u m i j e a j t e

preljev i posolite g a . Prelijte salatu i p o s l u i t e .

2 alice
rotkvica,

mjeavine
alfalfa

izdanaka

(mungo grah,

i lan)

1 jabuka

salata glavatica ili

1 mali luk

15 dag otrog sira

20 dag

svjeeg

2 lice

limunovog

arena salata od izdanaka

kravljeg sira
soka

sol

20

dag

velika jabuka

peninih

1 narana
10 dag matovilca

izdanaka

P o m i j e a j t e sir s l i m u n o v i m s o k o m i solju te l a g a n o d o d a vajte i z d a n c i m a p e n i c e . O p e r i t e j a b u k u , po elji je ogulite,

15 dag sijanice

ogulite n a r a n u i o b j e nareite na k o c k i c e . D o d a j t e siru i

izdancima.
O p e r i t e matovilac, oistite i ocijedite v o d u . Stavite ga k a o
p o d l o g u na p l a d a n j ili u z d j e l u za s a l a t u . R a s p o r e d i t e po
m a t o v i l c u m j e a v i n u sira, v o a i i z d a n a k a . Posluite.

rajice

Preljev:

Jutarnja salata
3 lice ulja
1

lice limunovog

1/2 enja
1

lica

soka

enjaka

nasjeckanog

svjeeg perina

1 lica senfa
sol i papar
P o m i j e a j t e d o b r o razliite i z d a n k e . J a b u k e i luk nareite na
k o c k i c e , rajice na o s m i n e , a sir r a z d r o b i t e na m a n j e g r u d e .
O d n a v e d e n i h s a s t o j a k a umijeajte preljev. S v e s a s t o j k e
s a l a t e p o m i j e a j t e i prelijte p r e l j e v o m . P o s l u i t e .
128

alice

3 jabuke,

1/2

alice

1/2

alice jogurta

3 banane

alica

izdanaka
oienih
naribane

penice
kotica
s

suncokreta

korom

groica
narezane

na

kolutove

S v e s a s t o j k e l a g a n o p o m i j e a j t e u zdjeli za salatu i p o s l u
ite.

9 IZDANCI-IVA HRANA

129

Mijeana salata od izdanaka mungo graha

manja

limenka

kuhanog

kukuruza,

Izdanci alfalfe i soje u salati

ocije

enog

1
1

sirova
alica

minute

cvjetaa,

rastavljena

na cvatove

izdanaka mungo graha,

kuhanih 3

na pari

2 zelene

ili crvene paprike,

narezane

1/2 glavice

1/2 alice sitno

nasjeckanih

1/2 alice sitno

trgane zelene paprike

alice

luk,

svjeeg

izdanaka

kupusa,

naribanog

alfalfe
izdanaka

soje

narezan na tanke kolutove

na
S a s t a v i t e s v e z a j e d n o u zdjeli i prelijte m a j o n e z o m . P o m i j e

rezance

ajte i posluite.
Preljev:

ulje, ocat,

Alfalfa salata zainjena rotkvicom

sol i papar

P o m i j e a j t e s v e s a s t o j k e u zdjeli i prelijte ih p r e l j e v o m .

Salata od izdanaka alfalfe

2 alice

izdanaka

1/2 alice sitno nasjeckanog

1 rajica, u osminama
1 krastavac, krupno riban

2 stapke

1/2 zelene
kice

celera,

alfalfe

narezane

alice

izdanaka

avokado

alica

liica kelpa

1/4

alice

1/4 alice

sok

alfalfe

(odstranite koru
nasjeckanog
izdanaka

celera

i koticu)
(stapke)

rotkvice

vode

1/2 limuna

luka

usitnjene

paprike,

na

sitne

koc

S v e s a s t o j k e , o s i m i z d a n a k a alfalfe, stavite u b l e n d e r i u m u
tite u g u s t u j e d n o l i n u s m j e s u . I z d a n k e alfalfe r a s p o r e d i t e u
zdjeli za salatu i z e l e n o m s m j e s o m prelijte s a l a t u . Sluite
o d m a h . P o elji m o e t e o v o m g u s t o m u m a k u d o d a t i luk, raj
icu ili p a p r i k u .

O v o j salati m o e t e po elji d o d a t i i d r u g e s a s t o j k e : z e l e n u
s a l a t u , k u p u s ili c v j e t a u . S a s t o j k e s a s t a v i t e u zdjeli za
s a l a t e , a z a t i m prelijte o m i l j e n i m u m a k o m .
130

131

Alfalfa i ananas

1 alica vode

alica

alica izdanaka

3 lice

svjeih kockica
sezamovog

sok 1/2 limuna

3 lice sjemenki

sol i papar po elji

suncokreta

(oienog)

ananasa

alfalfe
sjemena

S t a v i t e a n a n a s i v o d u u b l e n d e r i m u t i t e d o k ne d o b i j e t e
gusti u m a k . T i m e prelijte i z d a n k e alfalfe i salatu p o s p i t e
s e z a m o v i m s j e m e n k a m a koje s t e p r e t h o d n o poprili i z a t i m
istucali u a v a n u .

O g u l i t e k r u m p i r e , a a k o su m l a d i , s a m o ih d o b r o o s t r u i t e .
Naribajte ih na vrlo t a n k e p l o k e . Istisnite sok l i m u n a po
k r u m p i r u . D o d a j t e i z d a n k e i sitno isjeckani celer. Posolite i
p o p a p r i t e t e pospite salatu s j e m e n k a m a s u n c o k r e t a . Z a pri
p r e m e v o d i t e r a u n a o t o m e da k r u m p i r e oistite i izribate
p o s l j e d n j e , jer b r z o t a m n e izloeni z r a k u .

Mungo grah i alfalfa

Alfalfa i mrkva

alica

1
1

alica sitno ribane mrkve

alica zelene salate

alica izdanaka alfalfe

rajica

alica izdanaka

avokado

1/2 alice sitno

1/2 avokada

1/2

alfalfe

ribane

cikle

Z d r o b i t e a v o k a d o v i l j u k o m i u m u t i t e s v o d o m , a k o je
potrebno. Sve ostale sastojke lagano promijeajte u zdjeli
za s a l a t u i prelijte u m a k o m od a v o k a d a .

izdanaka

mungo graha

limuna

malokelpa

N a r e i t e rajicu i a v o k a d o te d o d a j t e i z d a n k e . P o m i j e a j t e i
zainite k e l p o m i l i m u n o v i m s o k o m . K o l i i n a je za d v i j e
osobe.

Salata od krumpira i izdanaka alfalfe

1/2 alice

1/2 alice na

Slatka salata od izdanaka penice

krumpira
izdanaka

alfalfe

kockice narezane stapke celera

1/2 alice

med i malo

lice

tri dana

sezamovih

starih

izdanaka penice

sjemenki

kelpa

132
133

Poprite s j e m e n k e s e z a m a te ih istucajte u a v a n u . P o s p i t e
n j i m a i z d a n k e . Z a i n i t e salatu s m a l o k e l p a (u p r a h u ) i
medom.

12 d a g v r h o v a p a r o g a izvadite iz k o n z e r v e i ocijedite.
O p r a n e i o s u e n e a m p i n j o n e nareite na t a n k e p l o k e ,
poprskajte limunovim s o k o m i pomijeajte s izdancima
m u n g o g r a h a i p a r o g a m a . Prije s e r v i r a n j a prelijte u m a k o m
od l i m u n o v o g s o k a , ulja, soli, p a p r a i n a s j e c k a n o g p e r i n a .

Salata od izdanaka mungo graha

2 alice

4 do 5 rajica

Salata sa parogama i ampinjonima

izdanaka

nasjeckani luk

Preljev ete napraviti od 1 kiselog v r h n j a ili j e d n o g j o g u r t a ili

kefira, 1 lice s e n f a , 2 lice l i m u n o v o g s o k a , m o r s k e soli, 1
e n j a e n j a k a , p e r i n a i luka v l a s c a .
Izreite rajice na k o c k i c e i p o m i j e a j t e s i z d a n c i m a i
l u k o m . Sve s a s t o j k e za preljev d o b r o u m u t i t e p j e n j a o m i
prelijte njime salatu. I z d a n k e z a o v u salatu n e t r e b a kuhati.

Salata s paprikom
2 svjee p a p r i k e nareite na k o m a d i e i p o m i j e a j t e s i z d a n
c i m a . Z a i n i t e l i m u n o v i m s o k o m i u m a k o m o d soje.

Izdanci mungo graha u raznim varijacijama

25 d a g i z d a n a k a m u n g o g r a h a kratko poprite u v r e l o m ulju.
Pustiti da se o h l a d e . Koristite u o v i m v a r i j a c i j a m a :

Salata od izdanaka slanutka

Salata s celerom

2 stapke

1 kivi,

malo

celera

nasjeckane

na

mali luk,

tikvice

2 rajice,

slanutka,

kuhani i ohlaeni

sitno nasjeckan

kockice

oguljen i narezan na tanke krike

limunovog

2 alice izdanaka

oguljene i narezane na

kockice

soka
Umak za salatu:

P o m i j e a j t e i z d a n k e i celer, u k r a s i t e kivijem i p o p r s k a j t e
limunovim sokom.
134

2 lice

2 lice

suncokretovog
limunovog

ulja

soka
135

morska

2 lice potoarke,

2 lice

Umutiti sastojke za u m a k i n j i m e preliti salatu. N e p o s

r e d n o prije s e r v i r a n j a popriti i z d a n k e p e n i c e na m a s l a c u i
njima posuti salatu.

sol
lie

perina

N a r e z a t i tikvice na t a n k e p l o k e i p o m i j e a t i ih sa s v i m o s
t a l i m s a s t o j c i m a salate. Spojiti s a s t o j k e u m a k a , d o b r o i h
p o m i j e a t i i umutiti te u m a k o m preliti s a l a t u .

U m j e s t o i z d a n a k a p e n i c e m o e t e popriti n a tavi bez

m a s n o e s j e m e n k e s e z a m a i n j i m a posuti s a l a t u .

Salata od kupusa i izdanaka lee

Salata od pinata i izdanaka lee

50

dag

mladog

pinata

6 srednjih rotkvica,

alica izdanaka lee

narezanih

na

tanke

2 lice

alica

mala cikla,

2 stapke
na

Umak za salatu:
1

2 liice

liica

sezamovog

ulja

suncokretovog

svjee

mljeveni

papar

morska

sol

manje

2 lice

svjeeg pe/ina,

eanj enjaka,

2 lice

izdanaka

(to

ulja

zgnjeen

penice

mogue)
sitno

suncokretovog

ulja

izdanaka lee
naribana

celera zajedno

s liem

narezane

korijen

kupusa
ocat

1/2 alice

malo

morska

slatkog

zdrobljenog
sol (to

vrhnja
kumina
manje)

nasjeckanog

ili sezamovog

liica maslaca

Oprati i oistiti pinat te ga ostaviti da se ocijedi i o s u i .

P o m i j e a t i ga s i z d a n c i m a lee i r o t k v i c o m .
136

narezanog na

tanke ploke

jabuni

sjemena
1

kupusa,

Umak za salatu:

bijelog

rezance

ploke

1/2 glavice
tanke

N a r e z a n i k u p u s staviti u z d j e l u i p o m i j e a t i d o b r o s u l j e m .
Z a t i m k u p u s u d o d a t i o s t a l e s a s t o j k e salate. U m a k e m o p r i
rediti u b l e n d e r u (vrsta m i k s e r a ) . Stavit e m o korijen i o s t a l e
s a s t o j k e u m a k a te ih izmiksati u pire. Preliti salatu i staviti je
u friider na s a t - d v a prije serviranja.

137

Salata od izdanaka rie i mungo graha

1 i 1/2 alica izdanaka rie

1/2 paprike,

manji krastavac,
alica

narezan

narezane

izdanaka

na

na

tanke ploke

vonog octa

lice

maslinovog

lica luka,

1 liica
crne

goruice

sjemena

svjee

mljeveni

papar

morska

sol (to

manje)

2 tvrdo

kuhana jajeta,

lica

svjee

nasjeckane

sitno

(usitnjenog

potoarke

ili malo

goruice

sitno

tikvica,

narezana na tanke ploke

2 lice

ulja po izboru

2 lice

vina

1 lica soka od limuna

morska

sol

(to

manje

svjee

mljeveni

papar

svjeeg

kopra

2 lice

ulja

masline,

2 lice perina

naribane

mala

mogue)
(sitno

nasjeckanog)

sitno nasjeckanog

izdanaka

mljevenog
4

rezance

Umak:

2 mrkve,

Umak:

mungo graha

2 lice

nasjeckana
lia)

(usitnjenog

P o m i j e a t i s a s t o j k e s a l a t e u velikoj zdjeli a z a t i m je preliti

u m a k o m . U m a k treba dobro umutiti u porcelanskoj posudi
t e istui i c o m k a k o b i s e d o b i l a p j e n a s t a s m j e s a . S a l a t u
posuti svjee nasjeckanim koprom.

Salata od mrkve i izdanaka sezama

lia)

P o m i j e a t i s v e s a s t o j k e s a l a t e , a z a t i m u b l e n d e r u napraviti
u m a k i preliti njime s a l a t u . Posuti je n a s j e c k a n i m j a j i m a , per
inom i potoarkom.

vee mrkve,

povrtnica,

1/2

1 jogurt

1 lica ulja

1 lica soka od limuna

alice

naribane

naribana
izdanaka

sezama

Umak:

Salata od izdanaka jema

138

alica

izdanaka jema

alica cikle,

svjee naribane

malo

mljevenog

komoraa

malo

mljevenog

papra

(sjeme)

139

morska

lice

sol (to

Celer s izdancima potoarke

manje)

potoarke

Pomijeati m r k v u , p o v r t n i c u i i z d a n k e s e z a m a u v e o j zdjeli
te preliti d o b r o u m u e n i m u m a k o m . Poklopiti salatu i ostaviti
je sat v r e m e n a u friideru kako bi m r k v a i ostali sastojci upili
to bolje u m a k . Prije s e r v i r a n j a ukrasiti salatu p o t o a r k o m .

ake

matovilca
smokve,

sitno

2 lice

stapki

celera
limunovog

kisela jabuka,

nasjeckane

2 srednja

2 lice

12 ljiva,

luka,

ulja

malo

mljevenog

manja aa bijelog vina

malo

cimeta

luk,

1/2

narezan na tanke kolutove

2 lice

2 lice soka

morska

lica
lice

ulja
sol

od limuna
(to je

manje

mogue)

mljevenog komoraa
izdanaka

(sjeme)

goruice

Staviti oprani i o s u e n i m a t o v i l a c u z d j e l u . U m e u v r e m e n u
n a m o i t i n a r e z a n e s m o k v e u b i j e l o m vinu o k o 15 m i n . Z a t i m
posuti m a t o v i l a c s m o k v a m a i k o l u t o v i m a luka koji s m o pre
t h o d n o popirjali u n e t o ulja. S a s t o j k e za u m a k d o b r o p o m i
j e a t i , u m a k o m preliti salatu i d o b r o je p r o m i j e a t i .

tanke ploke

sitno

nasjeckana

bez kotica

3 suhe

na

eanj enjaka

soka
narezana

od suncokreta

Umak:

140

Umak za salatu:

Izdanci goruice i smokve u matovilcu

alice

klinia

izdanaka

potoarke

Oistiti celer i sitno ga naribati. S m j e s t a p o p r s k a t i l i m u n o v i m

s o k o m da ne p o t a m n i . P o m i j e a t i luk i ulje te z a j e d n o sa lji
v a m a staviti u b l e n d e r da se z d r o b i . T o j kremi d o d a t i j o
e n j a k i mirodije te staviti u mikser da d o b i j e t e m e k a n u
kremu.
Staviti naribani celer i n a r e z a n e j a b u k e u zdjelu i posuti ih
i z d a n c i m a p o t o a r k e . Preliti salatu k r e m o m od ljiva i servi
rati.

10.
Slatka Jela od
izdanaka

Izdanci sezama s ribanim jabukama

4 do 6 jabuka

malo

cimeta

aka

groica

limunov

2 do 3 lice izdanaka

sok

slatko vrhnje

J a b u k e oistite, ogulite i naribajte te s m j e s t a natopite limu

n o v i m s o k o m , k a k o ne bi p o s m e i l e . P o s p i t e c i m e t o m i
dodajte groice, dobro pomijeajte.
Istucite slatko vrhnje u lag i njime pokrijte ribane j a b u k e .
I z d a n k e s e z a m a m a l o poprite na tavi bez m a s n o e i n j i m a
pospite jabuke i tueno vrhnje.
I z d a n k e s e z a m a m o e t e d o d a t i p e e n i m j a b u k a m a , tj.
mjeavinom groica, smeeg eera i izdanaka sezama
puniti i z d u b l j e n a s r c a j a b u k a i z a t i m ih pei u v r u o j p e n i c i .

Okruglice s izdancima

15 dag brana

dag

10 IZDANCI-IVA HRANA

mljevenih

ljenjaka
145

dag groica

dag

kokosovog

alica

sok jedne

2 lice

neto

brana

izdanaka penice
narane

meda
vode

Stavite u zdjelu za m i j e a n j e tijesta b r a n o , ljenjake, gro

ice, kokosovo brano, med, izdanke penice i sok od
n a r a n e t e d o b r o mijesite. D o d a j t e s a m o onoliko v o d e
koliko je p o t r e b n o da d o b i j e t e ni s u v i e ljepljivu ni s u v i e
suhu masu.
O v o tijesto oblikujte u okruglice veliine ljive i o s t a v i t e
d v a d a n a da se s u e na s u n c u . O k r u g l i c e m o e t e suiti i u
penici na reeci pri t e m p e r a t u r i 6 0 C pri o t v o r e n i m v r a t n i
c a m a p e n i c e . T a k o e o k r u g l i c e biti g o t o v e z a j e l o v e
n a k o n 5 do 6 sati s u e n j a .

Zagrijte p e n i c u na 1 8 0 C . I z d a n k e p e n i c e s a m e l j i t e u
stroju za m e s o . U velikoj zdjeli pomijeajte z o b e n e p a h u
ljice,kokos, p e n i n e i z d a n k e , s u n c o k r e t o v e i s e z a m o v e
s j e m e n k e . D o d a j t e ulje i d o b r o s v e izmijeajte. P o m a l o doli
jevajte v o d u . D o d a j t e b a d e m e i g r o i c e te ih u m i j e a j t e u
s m j e s u . Istresite s m j e s u u veliki pouljeni plitki lim. R a s p o r e
dite s m j e s u j e d n a k o m j e r n o l i c o m ili s p a t u l o m . Podijelite u
k o c k e m o k r i m n o e m . Pecite u penici o k o sat do sat i po.
Ugasite p e n i c u i ostavite da se g r a n o l a hladi. O n a m o r a biti
h r s k a v a i s m e k a s t e boje. Nalik je na p o g a u koja se d a d e
lijepo lomiti po l j e b o v i m a u r e z a n i m n o e m prije p e e n j a .
K a d se g r a n o l a o h l a d i , izlomite je i stavite u s t a k l e n k e .
v r s t o zatvorite i u v a j t e na h l a d n o m i s u h o m m j e s t u .
G r a n o l a se o b i n o j e d e za d o r u a k , a d j e c a je v o l e i za
uinu.

Maline s izdancima penice

Granola
3

litra jogurta

tueno slatko

mrvica

alica

2 alice

izdanaka

penice

med i sezamove sjemenke za

alica
alice

suncokretovih
sezamovih

1/2 alice

vode

alica

blaniranih

alica groica

voa

(svjeeg)

pahuljica

vrhnje

izdanaka penice
ukras

sjemenki
sjemenki

1/4 alice ulja

146

kokosovih

zobenih

30 dag malina ili drugog bobiastog

1 alica

1/4

alice

U blenderu pomijeajte maline, jogurt i izdanke. Zasladite

m e d o m po elji. R a s p o r e d i t e u zdjelice i ukrasite t u e n i m
vrhnjem, po jednom malinom is malo sezamovih sjemenki.

badema

147

Slatkii od peninih izdanaka

alica peninih ili drugih izdanaka neke

itarice

alica badema

alica groica

1/2

alice

kokosovog

brana

S a s t o j k e d o b r o s a m e l j i t e i oblikujte u k u g l i c e veliine o r a h a .
Z a m o t a j t e ih u k o k o s o v o b r a n o te suite na reeci ili, a k o
elite, u penici pri t e m p e r a t u r i 6 0 C .

Isklijale kuglice

alica

alica

alica mljevenih

alica groica

1/2

alice

izdanaka penice
svjeeg kravljeg sira
oraha

kokosovog

brana

ili peninih

klica
Sastavite i z d a n k e , sir, o r a h e i g r o i c e . Oblikujte u kuglice
veliine o r a h a . Uvaljajte u tostirano k o k o s o v o b r a n o ili
tostirane p e n i n e klice.

Punjene datulje
Sirovi kola
Sameljite zajedno po jednu aku suncokretovih sjemenki,
tostiranih i z d a n a k a p e n i c e i b a d e m a . P o m i j e a j t e s
m e d o m i t o m m j e a v i n o m punite datulje.

Izdanci s maslacem od kikirikija

1/4

1 lica melase

alica
alice

izdanaka penice
maslaca

od kikirikija

P o m i j e a j t e s a s t o j k e v i l j u k o m ili p r s t i m a . O b l i k u j t e u k u g
lice. Z a m r z n i t e . Dobit ete o k o 15 k u g l i c a ili, d r u g i m rije
i m a , s m j e s a sadri o k o 1 5 v r h o m p u n i h liica. K u g l i c e
m o e t e uvaljati u s e z a m o v e s j e m e n k e , k o k o s o v o b r a n o ili
itne klice.

alica

alica suhih ljiva bez kotica

alica badema

alica

alica suenih

alica

suhih marelica

alica

izdanaka

4 lice meda

alica datulja
alica

bez kotica

smokava

(nasjeckanih)

groica

suenih jabuka
ribizla
penice

K r u p n o s a m e l j i t e u stroju za m e s o datulje, s m o k v e , gro

i c e , ljive, b a d e m e , j a b u k e , ribizle, m a r e l i c e i i z d a n k e p e
nice. D o d a j t e m e d i d o b r o p r o m i j e a j t e . M a s u d o b r o pritis
nite u oblik za p e e n j e k r u h a . Stavite u frizer na 24 sata.
Reite u t a n k e p l o k e . Drite u f r i i d e r u .

148
149

Izdanci alfalfe s breskvama

Alfalfa u pjeni od marelica

2 jabuke,

12 suhih marelica,

4 lice slatkog

naribane
12 sati

sjemenki,

poprenih

M a r e l i c e p r o p u s t i m o kroz b l e n d e r da b i s m o dobili pire u koji

u m u t i m o slatko vrhnje. P j e n o m p r e l i j e m o j a b u k e t e ukra
s i m o i z d a n c i m a alfalfe i p o s p e m o s e z a m o v i m s j e m e n k a m a .

Krema od banana i izdanaka goruice

aica

likera

maslaca

1/2

7 lica meda

dag

alice
lica

zdrobljene

viljukom

od narane
izdanaka

suncokreta

izdanaka goruice

B a n a n e i liker d o b r o u m u t i t e . U m a l o j p o s u d i rastopite m a s
lac i na n j e m u poprite i z d a n k e s u n c o k r e t a . Ohladiti a z a t i m
p o m i j e a t i z a j e d n o s v e s a s t o j k e . Ukrasiti k r e m u i z d a n c i m a
goruice.

150

srednje

velikih

alice

lica maslaca

3 lice meda ili melase

aica proeka

aica

1 slatko vrhnje,

izdanaka

bresaka

alfalfe

Sirup:

alfalfe

sezamovih

banane,

6 zrelih

vrhnja

alica izdanaka
lice

namoenih u vodi

lice

maraskina
tvrdo tueno

izdanaka

suncokretovih

sjemenki,

popreni
Na kratko u r o n i m o b r e s k v e u kipuu v o d u da b i s m o im lake
ogulili k o u i narezali na p l o k e . U loniu zagrijati m a s l a c ,
dodati m e d i a l k o h o l te kuhati na s l a b o m p l a m e n u 10
m i n u t a . T o e biti s i r u p .
R a s p o r e d i m o p l o k e b r e s k v i u plitku zdjelu i z a l i j e m o ih
s i r u p o m . S t a v i m o u friider da se d o b r o upije. etiri s a t a
k a s n i j e m o e m o servirati ovaj d e s e r t p o s u t i z d a n c i m a
alfalfe, preliven t u e n i m v r h n j e m i p o s i p a n s u n c o k r e t o v i m
izdancima.

151

POGOVOR
U p o t r e b a i z d a n a k a za ljudsku h r a n u je n o v a u naoj
z e m l j i , iako t a k v u h r a n u u d r u g i m k u l t u r a m a i civilizacijama
koriste ve t i s u a m a g o d i n a . S t o g a bi t r e b a l o dati jo n e k o
liko n a p o m e n a i ideja o t o m e k a k o na najbolji nain do bla
godati o v e ive h r a n e .
U p r v o m r e d u t r e b a uvijek imati na u m u da su izdanci
najsvjeije m o g u e p o v r e , h r a n a koja jo raste u t r e n u t k u
k a d je p r i n o s i m o u s t i m a , jelo u k o j e m jo nisu poeli p r o c e s i
r a s p a d a n j a hranjivih s a s t o j a k a bez obzira na to radi li se o
v i t a m i n i m a , m i n e r a l i m a , v a n i m a m i n o k i s e l i n a m a ili d r u g i m
s a s t o j c i m a . Z a t o s i z d a n c i m a t r e b a p o s t u p a t i u s k l a d u s nji
h o v o m i v o m p r i r o d o m , a to z n a i da ih t r e b a to m a n j e
p o d v r g a v a t i p r o c e s i m a p r e r a d e : s m r z a v a n j u , konzervir
a n j u , kiseljenju, s u e n j u , k u h a n j u , p e e n j u . . . Koristite ih
s i r o v e gdje g o d j e t o m o g u e ili, o n e koje j e p o t r e b n o
d o n e k l e izlagati toploti, k u h a j t e i pecite tek kratko v r i j e m e ,
k a o to je i n a v e d e n o u veini r e c e p a t a u ovoj knjizi.
O s i m t o g a , v a n o j e znati d a s e izdanci p o svojoj prirodi
ne izdvajaju od karakteristika o n o g s j e m e n a iz kojeg su
potekli. M o e m o ih svrstati u n e k o l i k o g r u p a : izdanci ita
rica, izdanci m a h u n a r k i , izdanci p o v r a , izdanci d r u g i h kulti
viranih biljaka i izdanci o r a a s t i h p l o d o v a . S t o g a e m o
nastojati da i z d a n k e itarica (proklijalu p e n i c u npr.) kori
s t i m o u o n i m s i t u a c i j a m a i j e l i m a u k o j i m a b i s m o i n a e kori153

stili zrnje ili b r a n o , d a k l e u razliitim k a a m a , tjestenini i

kruhu.
O d proklijalih m a h u n a r k i (soja, m u n g o g r a h npr.) kuhat
e m o v a r i v a i s l o e n c e , a koristit e m o ih i k a o s a s t o j k e raz
liitih u k u s n i h salata.
U j e l a s j a j i m a m o e m o staviti g o t o v o s v a k u v r s t u i z d a
n a k a . J e l a od k r u m p i r a ii e uz s a l a t e od i z d a n a k a ili u k o m
binaciji s proklijalim i t a r i c a m a i m a h u n a r k a m a .
S a l a t e su o n a g r u p a c i j a z d r a v e i ive h r a n e u kojoj e se
izdanci m o i najire primijeniti, ali ih n a l a z i m o i u s l a t k i i m a
i k o l a i m a . T u , u p r v o m r e d u , s v o j u p r i m j e n u nalaze izdanci
itarica, s u n c o k r e t a , s e z a m a i o r a a s t i h p l o d o v a .
l a k o n a p i c i m a n i s m o posvetili p o s e b n u p a n j u , izdanci s e
m o g u koristiti i kao j e d a n od s a s t o j a k a za d o b i v a n j e u k u s n i h
i v i t a m i n i m a bogatih n a p i t a k a . Najbolje je koristiti i z d a n k e
s o n i h , z e l e n i h biljki, alfalfu npr. u k o m b i n a c i j i s k o r j e n a s t i m
i d r u g i m p o v r e m i v o e m ( m r k v a , cikla, celer, rajica,
pasternjak, jabuka, kruka, bobiasto voe). Mogunosti je
b e z b r o j , o v j e k u je p o t r e b n o s a m o m a l o m a t e i o d v a n o s t i
da stvori n o v e i z a n i m l j i v e k o m b i n a c i j e o k u s a , m i r i s a i b o j e .
Svi recepti n a v e d e n i u ovoj knjizi m o g u se varirati i mije
njati. Dati s u , u p r v o m r e d u , k a o okvir, s t v a r a n j a , k a o o s n o v a
za razmiljanje o z n a e n j u i ulozi i v e h r a n e za o v j e k a .
Izdanci p o j e d i n i h v r s t a biljaka koriste se i u d r u g e s v r h e ,
e s t o k a o lijek u obliku o b l o g a , p o m a d a , s r e d s t v a za ispi
r a n j e , s i r u p a i kapi. T a k v a u p o t r e b a , m e u t i m , nije t e m a o v e
k n j i g e , koja j e n a m i j e n j e n a s v i m a koji s e z a n i m a j u z a
i z d a n k e k a o h r a n u . Ali dat e m o j o n e k o l i k o ideja o j e d n o j
d r u g o j m o g u n o s t i k o r i t e n j a i z d a n a k a i m l a d i h biljaka. T u
v e u l a z i m o u d o m e n u p r a v o g vrtlarenja, jer se za uzgoj tih
i z d a n a k a koristimo k o m p o s t o m i z e m l j o m ; i dalje u s t a n u , na
b a l k o n u ili u p o d r u m u , t a m o g d j e m o e m o nai m a l o pro
s t o r a za mali priruni vrt u n a i m s k u e n i m uvjetima s t a n o v
anja.
154

Salata u stanu
Proklijale s j e m e n k e p o t o a r k e , g o r u i c e , rotkvice, s u n c o
k r e t a i heljde m o e t e posijati u t a n k i sloj z e m l j e i za nekoliko
d a n a dobiti o d l i n u m j e a v i n u z e l e n e salate. P o t r e b n o j e
nekoliko plastinih p l a d n j e v a , o n i h k a k v i h i m a u resto
r a n i m a d r u t v e n e p r e h r a n e , n e t o z e m l j e crnice i k o m p o s t a . O v a j posljednji m o e t e i s a m i proizvesti na b a l k o n u u
dvije kante z a s m e e .
P l a d a n j n a koji ste r a v n o m j e r n o rasporedili crnicu d u b i n e
3 do 4 cm i zalili s d o v o l j n o v o d e da biste je n a m o i l i ali da
s j e m e ipak ne pliva u v o d i , d a t e i do 3 k i l o g r a m a z e l e n j a .
T u salatu m o e t e z a t i m jesti k a o izvor b a l a s t n i h tvari, s a m l
jeti u b l e n d e r u i dobiti j u h u ili je propustiti kroz s o k o v n i k i
dobiti sok b o g a t m i n e r a l i m a i v i t a m i n i m a .
D a k l e , pripremili s t e p l a d a n j s a c r n i c o m i k o m p o s t o m . Sli
j e d e i je korak da n a m o i t e s j e m e n k e koje elite da klijaju.
N e k a stoje u v o d i i z m e u 10 i 12 s a t i . T a d a ih o c i j e d i t e i ost
avite u s t a k l e n c i , da p o n u p r o c e s i klijanja j o 12 sati. Z a t i m
dolazi sjetva; rasporedite sjeme na pladnju i zagrnite
z e m l j u . A k o n a i s t o m p l a d n j u ijete n e k o l i k o vrsta z e l e n j a z a
s a l a t u ( g o r u i c a , r o t k v i c a , p o t o a r k a ) , n a p r a v i t e m a l e gre
d i c e ili, a k o e t e ih koristiti s v e z a j e d n o , p o m i j e a j t e razliite
proklijale s j e m e n k e prije s j e t v e .
S a d a u z m i t e drugi p l a d a n j iste veliine i njime poklopite
v a u n j i v u . T a k o e s j e m e n k e klijati u vlazi i m r a k u etiri
d a n a . P e t o g d a n a dignite p o k l o p a c , zalijte salatu i stavite je
na d a n j e svjetlo d o k ne n a r a s t e otprilike 15 cm ( o b i n o je to
s e d m o g ( o s m o g d a n a rasta). T a d a ih m o e t e o d r e z a t i pri s a m o m d n u k a r a m a i koristiti za salatu.
Na isti se n a i n - d a k l e prvo n a m a k a n j e s j e m e n a 12 sati,
z a t i m klijanje 12 s a t i , pa s j e t v a i rast u m r a k u etiri d a n a i tri
d a n a i z l a g a n j a svjetlosti i vodi - uzgaja i p e n i n a t r a v a .
155

O n a se koristi u p r v o m r e d u k a o o d l i a n izvor klorofila z e l e n e krvi - i k a o ljekovito s r e d s t v o , i za p r e v e n c i j u b o l e

sti i za u b l a a v a n j e razliitih o r g a n s k i h p o r e m e a j a , od prob a v n i h s m e t n j i do n e k i h konih b o l e s t i , pa a k i p r o b l e m a s
ivcima.
Ovih nekoliko n a p o m e n a o uzgoju zelenja i penine
t r a v e m o g u posluiti s v i m a koji i m a j u s m i s l a i elju za vrtlar e n j e m u s t a n u . O s i m t o g a , m o g u p o t a k n u t i vrtlare da u s v o
jim s t a k l e n i c i m a uzgajaju ne s a m o c v i j e e ve i i z d a n k e k a o
h r a n u . Uzgoj i z d a n a k a j e jo n e d o v o l j n o iskoriteni veliki
p o t e n c i j a l z n a e n j e i v a n o s t i k o j e g a rastu iz d a n a u d a n u
s v i j e t u , u k o j e m je sve v i e p r a z n e , plastine h r a n e , a s v e
m a n j e i v e , p r i r o d n e h r a n e b o g a t e i v o t n i m s o k o v i m a , koji
su n u n i za ljudsko z d r a v l j e i d u g o v j e n o s t .

kivi
lunja g r a h
melasa

minestrone

eera
- j u h a od t e m e l j c a rajice
- s o j a f e r m e n t i r a n a s j e d n o m od itarica,

miso
mungo grah
musli
pivski kvasac

egzotino voe
vrsta graha
slatki sirup, n u s p r o i z v o d p r e r a d b e

obino jemom
- z e l e n a soja, d a j e odline i z d a n k e
- v i c a r s k a k a a od itarica i v o a
- hranidbeni dodatak bogat vitaminima

slad

B kompleksa
- d r a g u a c , v r s t a pikantne s a l a t e
- p r o i z v o d od i z d a n a k a j e m a , slui naj

slanutak

vie u pivarskoj industriji

- m a h u n a r k a , daje u k u s n e p l o d o v e i

temeljac

tofu
u m a k od soje

- sir od soje
- s m e i sok, n u s p r o i z v o d u f e r m e n t a c i j i

potoarka

izdanke
bistra o s n o v a za j u h u , d o b i j e se
k u h a n j e m p o v r a ili m e s a

Manje poznati termini

alfalfa
avokado
blanirati
blender
brokoli
cjelovito b r a n o
granola

i n t e g r a l n a ria
keap
kelp

vrsta lucerne, d a j e odline i z d a n k e

vrsta p o v r a

soje

kratko prokuhati u vreloj v o d i ili na pari

v r s t a e l e k t r i n o g a p a r a t a (mikser) z a
usitnjavanje v o a i p o v r a
v r s t a z e l e n o g lisnatog p o v r a
b r a n o o d cijelog z r n a
kreker ili slatki od m j e a v i n e itarica i
o r a a s t i h p l o d o v a , b o g a t izvor vita
mina i minerala
s m e a n e p o l i r a n a ria
gusti u m a k od rajica
v r s t a m o r s k e a l g e , slui k a o z a i n i
hranidbeni dodatak
157

156

BIBLIOGRAFIJA
A k e r s K. - A V e g e t a r i a n S o u r c e b o o k , G . P . P u t n a m ' s
S o n s , N.Y. 1 9 8 3 .
B u s t o r f - H i r s c h M. - G e s u n d k o c h e n mit K e i m e n u n d S p r o s s e n , Falfen V e r l a g , N i e d e r n h a u s e n , 1 9 8 6 .
C h a r m i n e S. E. - T h e C o m p l e t e R a w J u i c e T h e r a p v ,
T h o r s o n s P u b l i s h e r s , Inc., N e w Y o r k , 1 9 8 4 .
D e B a k e y M.E. - T h e Living Heart Diet, R a v e n P r e s s /
Simon and Schuster, New York, 1984.
F i s c h G u i d o - C h a n g e z v o t r e a l i m e n t a t i o n , Editions
Pierre-Marcel, Favre, 1977.
Fox B u r r o s M. i L e v i n e L. - T h e Elegant But E a s y C o o k b o o k , Collier B o o k s , C o l l i e r - M a c m i l l a n Ltd, L o n d o n , 1 9 7 0 .
H u b n e r B a r b a r a - G e r i c h t e mit G e t r e i d e , V e r l a g Freies
G e i s t e s l e b e n G m b H , Stuttgart, 1 9 8 3 .
J e n s e n B. - S e e d s a n d S p r o u t s for Life, B e r n a r d J e n s e n
P r o d u c t s , S o l a n a B e a c h , California
Katzen M. - The M o o s e w o o d Cookbook, T e n Speed
Press, B e r k e l e y , C a l i f o r n i a 1 9 7 7 .
K u l v i n s k a s V. - L o v e Y o u r B o d y , 2 1 s t C e n t u r y P u b l i c a tions, Fairfield, I o w a 1 9 7 4 .
K u s h i A. i E s k o W. - T h e C h a n g i n g S e a s o n s - M a c r o biotic C o o k b o o k , A v e r y P u b l i s h i n g G r o u p , W a y n e , N.J.,
1985.
L i p p a r i n i F. i Pereira de S u o z a E. - A s t r o l o g i a e d i e t e ,
Sonzogno, Milano, 1983.
N e a r i n g H. - S i m p l e F o o d for t h e G o o d Life, Dell Publishing C o . Inc., D e l t a , N e w Y o r k , 1 9 8 2 .
159

N o c k e r R . M . - Korner und K e i m e , H e y n e V e r l a g , M u n chen, 1983.

O l i v e r M . H . - A d d a F e w S p r o u t s , Keats Publishing Inc.,
New Canaan, Connecticut, 1984.
O g r i z o v i V. - Specijaliteti n a i h s u s j e d a , V P A , Z a g r e b
1981.
O g r i z o v i V. - 3 6 5 d a n a u k u h i n j i , Alfa, Z a g r e b , 1 9 8 2 .
R o b e r t s o n L , F l i n d e r s C , G o d f r e y B . - L a u r e l ' s Kitchen, Bantam Books, T o r o n t o - N e w Y o r k - L o n d o n - S y d
n e y , 1982.
R o t h G. - " B r e a k i n g Free f r o m C o m p u l s i v e * E a t i n g , A
S i g n e t B o o k , N e w A m e r i c a n Library, 1986.
R i c h t e r N. - S o j a k e i m e K o c h b u c h , V e r l a g Dr. Richter,
Munchen
S a m a r p a n S . A . - T h e Feeling G o o d B o o k , T u r n s t o n e
P r e s s Ltd, W e l l i n g b o r o u g h , N o r t h a m p t o n s h i r e , 1 9 8 3 .
S k a a r u p K. - Es s c h m e c k t a u c h o h n e F l e i s c h , B L V Verlagsgesellschaft, Munchen, W i e n , Zurich, 1983.
W i g m o r e A. - Be Your O w n Doctor, Avery Publishing
G r o u p , W a y n e , New J e r s e y , 1 9 8 2 .
A m e r i c a n Institute for C a n c e r R e s e a r c h - An O u n c e of
Prevention, AIOR Cookbook Series Spring Volume, 1985.
i 1986.
Berkeley Food Co-op - Health Food Book, Runner's
World Books, Berkeley, 1982.
Neuform Kurier, Deutscher R e f o r m - V e r l a g , Bad Homburg, 1983-1987.
S p r o u t s R e c i p e B o o k , K i t c h e n G a r d e n , Salt L a k e City,
1986.
V e g e t a r i a n T i m e s , V e g e t a r i a n Life a n d T i m e s , O a k
P a r k , Illinois, 1 9 8 0 - 1 9 8 7 .
V e g e t a r i j a n s k i V i k e n d , Broj 1 - 3 , V i k e n d , 1 9 8 3 1985.
160