Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 229

.

NGKINH

NGKINHGM5SCH:
1. Kinh l
2. KInh thi
3. Kinh th
4. KInh Xun thu
5. Kinh dch

(LNGTGIITHIUKHIQUT)
KINH L
(Kinh L, L kinh hoc L k)
hoc

TINHCL,HUHCVN
L cun sch u tin ca Ng kinh, sch m ca c b T th
Kinh L hay cn gi l L k ( L J) l mt quyn trong b Ng Kinh ca Khng T,
tng truyn do cc mn ca Khng T thi Chin quc vit, ghi chp cc l nghi thi
trc v nhng tm gng ca L.

Hc gi thi Hn l i c da vo bn do Lu Hng thu thp gm 130 thin ri


tng hp gin ho cn 85 thin gi l i i L k, sau chu i c l i Thnh li
n gin ho i i L k cn 46 thin, thm vo cc thin Nguyt lnh, Minh ng v
vNhc k, tng cng l 49 thin, c gi l Tiu i L k.
i i L k n thi Tu, ng b tht lc qu na, hin nay ch cn 39 thin, do
Tiu i L k l bn Kinh L thng dng hin nay.
Ton b Kinh L c vit bng tn vn, khng ch miu t ch l nghi ng thi m
cn gio dc v nhn ngha, o c, ngoi ra c gi tr v vn hc rt ln. i Hc v
Trung Dung, hai cun sch kinh in ca Nho gio, chnh l hai thin trong Kinh L c
tch ra sau ny.
V sau, hai thin Trung Dung, i hc c tch ra thnh sch ring. Thin Nhc k c
tch ra thnh Kinh Nhc nhng sau li b tht truyn.
Khng T hiu nh li Kinh L mong dng lm phng tin duy tr v n nh trt t x
hi nhiu nhng cui thi Xun thu.. Khng T ni: Khng hc Kinh L th khng bit i
ng i (sch Lun Ng).
DANH MC 49 THIN
1.

Khc l thng (hai thin)

2.

Khc l h (hai thin)

3.

n cung thng

4.

n cung h

5.

Vng ch

6.

Nguyt lnh

7.

Tng T vn

8.

Vn Vng th t

9.

L vn

10.

L kh
2

11.

Giao c sinh

12.

Ni tc

13.

Ngc to

14.

Minh ng v

15.

Tang phc tiu k

16.

i truyn

17.

Thiu nghi

18.

Hc k

19.

Nhc k (sau tch ra, pht trin thnh Nhc kinh, v sau tht truyn)

20.

Tp k thng

21.

Tp k h

22.

Tang i k

23.

T php

24.

T ngha

25.

T thng

26.

Kinh gii

27.

Ai Cng vn

28.

Trng Ni yn c

29.

Khng T nhn c

30.

Phng k

31.

Trung dung (sau tch ra thnh mt sch trong T th)

32.

Biu k

33.

Truy y

34.

Bn tang

35.

Vn tang

36.

Phc vn

37.

Gian truyn

38.

Tam nin vn

39.

Thm y

40.

u h
3

41.

Nho hnh

42.

i hc (sau tch ra, pht trin thnh cun sch u tin trong T th)

43.

Quan ngha

44.

Hn ngha

45.

Hng m tu ngha

46.

X ngha

47.

Yn ngha

48.

Snh ngha

49.

Tang phc t ch

Tm tt 04 ch ln
1.

Chuyn v nhng ngi gi L (Khng t, vua cha, quan chc v s t)

2.

Tc l quan- hn- tang- t

3.

Tu dng bn thn theo ch L vi quan im Nho gia.

4.

Quy nh l nghi giao tip trong x hi.

Kinh L ngy nay cn li c 49 thin.


Hai thin u tin (1,2) gi l Khc L (nghi l khuc chit, c th r rng) c tnh ph
bin, thng dng cho mi ngi.
Khc l ch yu ni cch ng x trong sinh hot thng ngy, cha phi l nhng dp l
quan trng hoc vic ln. Nhng khc l li c phm vi ng dng ph bin hn c.
Ngi ta khng tri qua c vic nh (l nh) th lm sao c vic ln !
Sch Trung Dung ni L nghi tam bch, uy nghi tam thin. Uy nghi c ngha l v mt,
trang phc, hnh vi, li ni ng mc khi giao tip.
Khc L gm 6 ch
1.

L i vi cha m

2.

L vi bc trng lo
4

3.

L vi thy gio

4.

L gii hn gia nam v n

5.

L gio dc thiu nin nhi ng

6.

L sinh hot rng ri.

(1) L i vi cha m (trch)


1. Ma lnh con phi xem cha m mc m cha, ma h xem cha m thong mt
cha, hng m tri ging cho cha m. Bui sm phi n vn an cha m, tnh trang
sc khe ca song thn.
2. Con ci nu cn i ra ngoi phi tha bm, c cho php mi i. Khi tr v phi n
trnh din cha m cha m yn tm. i ti u phi c ni chn nht nh v bo cho cha
m bit.
(.v.v)
Ht

KINHTHI
Kinh Thi
Do Khng t su tp, bin tp lm mn hc vn chng duy nht trong b Ng kinh.
Kinh Thi gm c 311 thin. Trong s , ch c 305 thin l y , cn 6 thin kia ch c
mc nhng khng c li. Theo bn Mao Thi, Kinh Thi gm c ba phn nh sau:
Quc phong (vn chng dn gian)
Quc phong l nhng bi ca dao ca dn tc cc nc ch hu, uc nhc quan su tp.
Quc phong c 160 thin, chia lm 15 quyn, mi quyn mt nc, gm c:
(Phong: ngha l ca dao)
5

1. Chnh phong: Chu nam (nh Chu) v Thiu nam (Chnh phong: ca dao chnh thc)
2. Bin phong: Bi phong, Dung phong, V phong, Vng phong, Trnh phong, T phong,
Ngy phong, ng phong, Tn phong, Ci phong, To phong, Mn phong (hoc Bn
phong).
(bin phong: ca dao ri rc ni khc, ph)
Nh (vn chng bc hc/ vn hc vit)
Nh ngha l chnh nh, gm nhng bi ht ni triu nh. Nh chia ra lm 2 phn:
1. Tiu nh: nhng bi dng trong trng hp cc bui yn tic qu tc (74 thin).
2. i nh: nhng bi dng trong trng hp quan trng nh khi Thin t hp cc vua ch
hu hoc t miu ng (31 thin).
Tng (vn chng bc hc/ vn hc vit)
Tng ngha l ngi khen, gm nhng bi ca tng cc vua i trc v dng ht chn
miu ng. Tng c tt c 40 thin, chia lm:
1. Chu tng: 31 thin. (Ca tng nh Chu)
2. L tng: 4 thin.
3. Thng tng: 5 thin.
Trong Kinh Thi c lc ngha l: Phong, Nh, Tng, ph, t, hng. Phong, Nh, Tng l tr
b phn ca m nhc cn ph, t, hng tc l cc th vn ca Phong, Nh, Tng.
Ba th ph, t v hng ni v k thut lm th. Ch r tn, ni r vic, y l ph. Thy vic
h hng ng thi m khng dm ni r, dng php so snh kn o phng thch, y
l th t. Mn vt ni nn li l th hng. S bt ng gia t v hng do im ny:

th t ch ly vt lm t d ch khng ni r chnh, th hng th trc ht dng php t d


ri ni r chnh ra.
Do ni dung Kinh Thi gm c ba phn ln (Phong, Nh, Tng) v ba th (ph, t, hng)
m c nhn gi l su ngha ca Kinh Thi. Ring v Phong, Nh, Tng, tuy c nhiu
nh ngha khc nhau, ty theo quan im ca mi hc gi, nhng c th tha nhn cch
phn lai trong Mao Thi l tng i hp l.

QUCPHONG(GM159THIN/BI):
Chu Nam (Chnh phong) (c 11 thin):
1. Quan th: tng t
2. Ct m: Phn s ngi v lo dt vi.
3. Quyn nh: V nh chng.
4. Nam hu c mc: Chc ngi qun t.
5. Chung t: Chc ng con.
6. o yu: Khen thc n lp gia nh.
7. Th t: Khen ngi c ti cn.
8. Ph d: Ph n an nhn i hi tri.
9. Hn qung: Khen ph n tr li oan trang c ngi knh n.
10. Nh phn: V nh chng vn trung thnh.
11. Ln chi ch: Khen tng dng di ca Vn vng.
Thiu Nam (Chnh phong) (14 thin):
7

1. Thc so: Khen tng ngi con gi ch hu c ly chng.


2. Thi phin: Khen tng v ch hu lo vic cng t.
3. Tho trng: V quan i phu nh mt mnh m nh chng.
4. Thi tn: Khen tng v quan i phu lo vic cng t.
5. Cam ng: Knh gi di tch ca Thiu B.
6. Hnh l: Con gi ly l gi mnh m c tuyt ngi con trai v l.
7. Cao dng: Khen quan li y phc bnh thng, dng thnh thi t c.
8. n k li: V nh chng mong chng mau tr v.
9. Biu hu mai: Con gi lo c g kp thi.
10. Tiu tinh: Phn thip c hu h vua.
11. Giang hu t: V chnh rc cc hu thip i theo.
12. D hu t khun: Li ngi con gi ch giu ngi yu.
13. H b nng h: Khen con gi nh Chu cung knh ha thun i ly chng.
14. Tru ngu: Ch hu i sn c nhn o.
Bi Phong (19 thin):
1. Bch chu: Tnh cnh ngi v c b b ri.
2. Lc y: Tnh cnh v chnh b lnh lng, cn hu thip c thn mn.
3. Yn yn: V chnh thng nh a tin nng hu thip v qu.

4. Nht nguyt: Li than th ca ngi v b ph bc.


5. Chung phong: Cnh ngi v sng vi ngi chng cung si ngu di.
6. Kch c: Ni lng ngi lnh chin phi xa cch v nh.
7. Khi phong: Li con t trch khng kho th m m i ti gi.
8. Hng tr: V nh tng chng ang i lm xa.
9. Bo hu kh dip: Li than ca ngi b g b tnh yu.
10. Cc phong: Ni lng ngi v b chng ui i.
11. Thc vi: Li ca b ti trch vua chu hn h nng ta nc ngoi.
12. Mao khu: K lu vong trch nc ngoi khng chu tip cu.
13. Gin h: Li ngi hin bt t ch chu lm chc phn khim nhng.
14. Tuyn thy: Ni lng ngi con gi ly chng nc xa, nh nh mun tr v.
15. Bc mn: Cnh ngho kh ca quan li thi lon.
16. Bc phong: Nc sp lon, r nhau i t nn.
17. Tnh n: Li c hn tnh yu.
18. Tn i: Ni lng ngi con gi gp ng chng hn h lon lun.
19. Nh t tha chu: Li thng xt hai anh em ginh nhau ci cht.
Dung phong (10 thin)
1. Bch chu: Li ngi ga ph th tit.

2. Tng hu t: Ch dm trong bn vua cha.


3. Qun t giai lo: T dung sc ngi p m km c hnh.
4. Tang trung: Li c hn tnh yu.
5. Thun chi bn bn: Li trch k lon lun dm .
6. nh chi phng tring: Khen vua chm lo xy dng quc gia.
7. ng: Li gi i tm ngi yu.
8. Tng th: Li chm bim k v l thiu uy nghi.
9. Can mao: Vic quan chc bit thm ving ngi hin.
10. Ti tr: Li ngi con gi nng lng v thm nc mt.
V phong (10 thin):
1. K c: Li khen tng vua tu thn.
2. Kho bn: Tnh cnh ngi hin n.
3. Thc nhn: T ngi p v quyn qu c rc du.
4. Manh: Li ngi con gi trch ngi yu ph bc.
5. Trc can: Ni lng ngi con gi ly chng xa nh nh.
6. Hon lan: Li chm bim vua cn nh m t kiu.
7. H qung: Nh qu chng.
8. B h: Ni lng nh chng.

10

9. Hu h: Ni lng ngi qu ph mun ti gi.


10. Mc qua: Li tng p kt giao vi nhau.
Vng phong (10 thin):
1. Th ly: Ni cm xc thi xa iu tn.
2. Qun t vu dch: Ni nh chng i sai dch ni xa.
3. Qun t dng dng: Cnh thanh nh khi chng v xum hp.
4. Dng chi thy: Ni lng ngi lnh ng n xa nh v.
5. Trung cc hu thi: Li than th ca ngi v b ui b.
6. Th vin: Ni lng ca ngi qun t gp thi lon khng vui sng.
7. Ct ly: Li than th ca ngi dn tri ni trong thi lon lc.
8. Thi ct: Tng nh tha thit tnh nhn.
9. i xa: m ui yu nhau nhng cn s php lut khng dm by t.
10. Khu trung hu ma: Li giu yu ca c gi khi tnh nhn khng n.
Trnh phong (20 thin):
1. Tri y: tnh ca nhn dn mn i quan hin ti.
2. Thng Trng t: b g b, c gi dn ngi yu khng nn n nh tm.
3. Thc vu in: li khen tng Cung Thc on.
4. Thanh nhn: tnh cnh qun i r ri nht ch chin u.

11

5. Cao cu: li khen tng quan chc khng i thay tit tho.
6. Tun i l: ngi con gi trch chng rung b.
7. N vit k mnh: V thng chng, lo phng s chng chu o.
8. Hu n ng xa: t ngi con gi p i chung xe.
9. Sn hu ph t: li con gi ang yu tru gho tnh nhn.
10. Thc h: ngi con gi nhit tnh t mi trai cng ca ht nhy ma.
11. Gio ng: li a gin gia c gi vi ngi yu.
12. Khin thng: li c gi vui a vi ngi yu.
13. Phong: c gi hi hn khng a ngi yu.
14. ng mn chi thiu: c gi t tnh vi ngi yu.
15. Phong v: c gi h h khi gp ngi yu.
16. T khm: c gi mong nh ngi yu.
17. Dng chi thy: khuyn gi yu gi trn nim tin gia hai ngi.
18. Xut k ng mn: lng trung thnh mn thng v.
19. D hu man tho: trai gi gp nhau v cng va lng thch .
20. Trn v: trai gi tha dp do chi trao n tnh.
T phong (11 thin):
1. K minh: li ngi hin phi khuyn vua dy sm.

12

2. Tuyn: li chm bim vua quan ham sn bn m qun vic chnh tr.
3. Tr: chng r ch rc c du.
4. ng phng chi nht: trai gi yu nhau ho thun vi nhau.
5. ng phng v minh: li chm bim quan coi tnh gi sai.
6. Nam Sn: li chm bim bn vua cha anh em thng dm.
7. Ph in: li khuyn ch dc tc m bt t.
8. L linh: li khen tng vua i sn.
9. T cu: chm bim ngi n b lon lun c t do tr v thng dm vi anh rut.
10. Ti khu: chm bim ngi n b thng dm vi anh rut.
11. Y ta: khen L Trang Cng ti m khng ngn c m.
Ngy phong (7 thin):
1. Ct c: chm bim ngi keo kit.
2. Phn t nhu: chm bim ngi cn kim khng trng l.
3. Vin hu o: ni lo bun ca ngi hiu bit vi thi cuc by gi.
4. Trc h: ni lo bun ca cha m, anh em ngi i qun dch.
5. Thp mu chi gian: chnh tr hn lon, ngi hin lo tr v n.
6. Pht n: ngi qun t chng chu ngi khng m hng.
7. Thc th: dn chng hn vua bi bc mi b i ni khc.

13

ng phong (11 thin):


1. Tt sut: li rn cng nn vui chi, nhng khng nn thi qu, phi lo cng vic ca
mnh.
2. Sn hu xu: ai ri cng cht, nn cng nn vui chi.
3. Dng chi thy: dn chng ch che, ng h ngi qun t dng nc.
4. Tiu liu: khen tng cy tt tri nhiu.
5. Tr mu: li trai gi mng r v c thnh v chng.
6. : li than trch ca ngi khng anh em m cng khng c ai gip .
7. Cao cu:li than phin quan li hng hch khng a dn.
8. V y: li kiu ngo ca k son ngi m tr nn danh chnh ngn thun do hi l.
9. Hu chi : vua mong hu i bc hin ti.
10. Ct sinh: li chung thy ca ngi v lnh qun dch mong nh chng.
11. Thi linh: ch nghe gim pha.
Tn phong (10 thin):
1. Xa ln: tm c vua ng th.
2. T thit: vua ti ha hip cng i sn bn.
3. Tiu nhung: chinh ph khen nh chng.
4. Kim gia: i tm ngi hin.
5. Chung Nam: li dn khen tng vua mnh.
14

6. Hong iu: dn thng tic ngi c ti m b chn sng theo vua.


7. Thn phong: v nh chng vng nh.
8. V y: binh s thng nhau lo vic chin u.
9. V dng: tin ngi cu ra i.
10. Quyn d: li than ca ngi hin ln ln b bc i.
Trn phong (10 thin):
1. Uyn khu: ngi hoang ng ma ht vui chi.
2. ng mn chi phn: trai gi t hp ma ht trao n tnh.
3. Hong mn: ngi n d tnh sng th no cng c.
4. ng mn chi tr: trai gi ni chuyn m hiu lng nhau.
5. ng mn chi dng: trai gi hn m khng gp.
6. M mn: k c c cnh co m khng bit hi ci.
7. Phong hu thc so: lo bun v ngi yu b k khc la bp.
8. Nguyt xut: nh ngi p m lng u su.
9. Tru Lm: chm bim vua thng dm vi v quan.
10. Trch b: au n nh thng m khng c gp ngi yu.
Ci phong (4 thin):
1. Cao cu: thng vua khng lo chnh tr ch lo p qun o.

15

2. T quan: mong mi thy li tang phc i xa.


3. Thp hu trng s: dn chng qu thng kh than th khng bng loi c cy.
4. Ph phong: lng bi thng nh n nh Chu tn h.
To phong (4 thin):
1. Ph du: ngao ngn ngi i ham m vt cht m mun tr v yn.
2. Hu nhn: li chm bim a tiu nhn c lm quan to.
3. Thi cu: khen tng ngi qun t chuyn nht cng bnh, ti c tr yn thin h.
4. H tuyn: thng tic nh Chu khng cn cng thnh nh xa.
Bn phong (Mn phong) (7 thin):
1. Tht nguyt: nhng cng vic phi lm quanh nm ca nhn dn.
2. Xi hiu: chim tn ty bo v qua cn ging bo.
3. ng Sn: tnh cnh khi chinh chin tr v.
4. Ph ph: qun s kh nhc nhng vn knh mn ch tng.
5. Pht kha: vic g cng c ng li noi theo.
6. Cu vc: dn mn tic Chu cng.
7. Lang bt: thi ung dung ca Chu cng.

GHICH
QUCPHONG
DNCA15NCBCSNGHONGH
16

PHONG
160

Chu
Na 00101 m
011

Thi
u
Na
01202 m
025

Bc
pho
026
03 ng
044

Dun
g
pho
04504 ng
054

V
055pho
064
05 ng

V
ng
pho , 06506 ng
074

07507 Trn
095
17

h
pho
ng

T
pho
08 ng

Ng
y
pho
09 ng

ng
pho
10 ng

Tn
pho
11 ng

n
g
pho
12 ng

Ci
pho
13 ng

To
pho
14 ng

15

096106

107113

114125

126135

136145

146149

150153
154160
18

Bn
pho
ng
Ch thch: mc 06: vng tc l [vng k] gi n gin, tc khu vc cai tr ca
ng Chu vng triu v Chu Nam, Vng phong l m nhc truyn thng vng ng
Chu quc.

NH
Tiu nh
1. Lc minh: i ng tn khch vua ti quyn luyn nhau.
2. T mu: Ni lng ca b ti v vic vua sai m khng phng dng c cha m.
3. Hong hong gi hoa: B ti lo cng vic ca vua sai.
4. Thng : Anh em, v con th bao gi cng qu hn bn hu.
5. Pht mc: Tm bn b, hu i bn b.
6. Thin bo: Li ca b ti cc tng vua.
7. Thi vi: Ni lng ngi chin s lc ra n th v lc tr v.
8. Xut xa: Qun i i v tr v sau khi thng trn.
9. : V mong chng i qun dch mau tr v.
10. Nam cai (khng c li th).
11. Bch hoa (khng c li th).
12. Hoa th (khng c li th).

19

13. Ng ly: Cc mn n ung i khch rt nhiu v ngon.


14. Do canh: (khng c li th).
15. Nam hu gia ng: Mn n vt ung ngon lnh em ra i khch.
16. Sng khu (khng c li th).
17. Nam sn hu i: Li ch nhn chc tng tn khch.
18. Do nghi: (khng c li th).
19. Lc tiu: Li thin t chc tng tn khch.
20. Trm l: Ch hu c uy nghi ng n n chu Thin t c i ng yn tic.
21. ng cung: Thin t i yn v ban cung cho ch hu.
22. Tinh tinh gi nga: Lng ch nhn ham thch tn khch.
23. Lc nguyt: Cnh trng tng lnh em qun nh gic.
24. Thi kh: Qun i ra nh dp gic r lm phn.
25. Xa cng: Thin t i sn cng ch hu.
26. Ct nht: Thin t i sn.
27. Hng nhn: Dn chng lu lc ngho kh c vua cu gip.
28. nh liu: Thin t nn nao sp ra triu gp ch hu.
29. Min thy: Bun i lon lc tnh i bin i.
30. Hc minh: Trong ci d c ci hay, trong ci hay c ci d. Hay d p i nhau.

20

31. K ph: Qun s i qun dch on trch quan ch huy.


32. Bch cu: Mong lu gi c ngi hin ti.
33. Hong iu: Dn lu lc n nc khc cng khng yn, mun tr v.
34. Ng hnh k d: V chng ph bc, v b tr v.
35. T can: Vua xy dng cung tht m , ri sinh con ci.
36. V dng: Vic vua nui b d.
37. Tit nam sn: Trch tha tng tham bo bt cng khin nhn dn cng kh.
38. Chnh nguyt: Bun than i in o, nhn dn su kh, tnh i thoi ha.
39. Thp nguyt ch giao: Dn chng hon nn v bn tiu nhn c trng dng.
40. V v chnh: Trch tri, trch vua, trch quan trong thi bin lon.
41. Tiu mn: Than triu nh ton k tiu nhn, ra lm quan khng trnh khi tai ha.
42. Tiu uyn: Li khuyn rn nhau phi gi mnh trnh ha.
43. Tiu bin: Li than trch vua cha.
44. Xo ngn: Khuyn vua ch nghe li sm nnh.
45. H nhn t: Trch mng a tiu nhn lnh mt.
46. Hng b: Trch mng a sim nnh hi mnh.
47. Cc phong: Trch bn v tiu tit m qun nhau.
48. Lc nga: Nh n cha m t trch mnh.

21

49. i ng: Thng dn ngho kh v b vua bc lt.


50. T nguyt: Thng xt mnh m trch vua bt ti.
51. Bc sn: Phin trch vua khng cng bnh, quan kia nhn rnh.
52. V tng i xa: Ch lo ngh iu u phin.
53. Tiu minh: Than thn mnh m rn bn ng liu.
54. C chung: Trch vua ng thi m nh tic vua xa.
55. S t: Lo cy cy c vt phm cng t thn linh.
56. Tn Nam Sn: Lo trng trt c vt phm cng t thn linh.
57. Ph in: Lo cng t c ma.
58. i in: Cng vic nh nng.
59. Chim b lc h: Li ch hu khen tng Thin t.
* Nht nht thin thu (Mt ngy, ngn nm): Bi th Thi Ct () trong Kinh Thi c vit:
Nht nht bt kin nh tam thu h (), ngha l Mt ngy khng gp
mt bng ba nm xa cch.
(Khng c i nh)
Ht

KINHTH
Kinh Th ( Sh Jng): l mt cun trong b sch Ng Kinh ca Trung Quc, ghi li cc
truyn thuyt, bin c v cc i vua c trc Khng T. Khng T bin tp li gip cc
22

vua cha i sau nn theo gng cc minh qun nh Nghiu, Thun v trnh tn bo nh
Kit, Tr.
NI DUNG
Kinh Th bao gm :
Ngu th (ghi chp v i Nghiu v Thun , nh Ngu),
H th (ghi chp v vua V v nh H),
Thng th (ghi chp v Thnh Thang v nh Thng)
Chu th (ghi chp v nh Chu).
Ngu th gm cc thin:
1.

Nghiu in

2.

Thun in

3.

i V m

4.

Cao Dao m

5.

ch Tc

H th gm cc thin:
1.

V Cng

2.

Cam Th

3.

Ng T chi ca

4.

Dn Chinh

Thng th gm cc thin:
1.

Thang Th

2.

Trng Hy chi co

3.

Thang Co
23

4.

Y Hun

5.

T Mnh

6.

T Hu

7.

Thi Gip thng

8.

Thi Gip trung

9.

Thi Gip h

10.

Hm Hu nht c

11.

Bn Canh thng

12.

Bn Canh trung

13.

Bn Canh h

14.

Thuyt Mnh thng

15.

Thuyt Mnh trung

16.

Thuyt Mnh h

17.

Cao Tng dung nht

18.

Ty B kham l

19.

Vi T

Chu th gm cc thin:
1.

Thi Th thng

2.

Thi Th trung

3.

Thi Th h

4.

Mc Th

5.

V Thnh

6.

Hng Phm

7.

L Ngao

8.

Kim ng

9.

i Co

10.

Vi T chi mnh

11.

Khang Co

12.

Tu Co
24

13.

T Ti

14.

Triu Co

15.

Lc Co

16.

a S

17.

V Dt

18.

Qun Thch

19.

Thi Trng chi mnh

20.

a Phng

21.

Lp Chnh

22.

Chu Quan

23.

Qun Trn

24.

C Mnh

25.

Khang Vng chi co

26.

Tt Mnh

27.

Qun Nha

28.

Quynh Mnh

29.

L Hnh

30.

Vn Hu chi mnh

31.

Ph Th

32.

Tn Th

Hai t tng tiu biu ca Kinh Th:


1. Vng o lc th (ng vua, t vui [ chng Hng Phm () vit:
V hu tc ho, tun vng chi o (),
ngha l Yu ch theo cch thin v, hy theo o Vng.
2. Quy m phng ngu (Tr nga, th b)

25

[chng V Thnh ), sau khi V Vng (nh Chu) tr th i vi Tr Vng (nh


Thng), c vit: Quy m Hoa Sn chi dng, phng ngu o Lm chi d
(),
ngha l Tr nga hng nam ca ni Hoa Sn v th con b ng ca rng o
Lm, tc l chin tranh c kt thc ri.
Ht

KINHXUNTHU
KINH XUN THU
(Bin nin s Xun Thu)
Xun Thu (ting Trung Quc: ; phin m la tinh: Chnqi), cng c gi l Ln Kinh
() l b bin nin s nc L vit v giai on t nm 722 tr.CN ti nm 481 tr.CN.
y l vn bn lch s Trung Quc sm nht cn li v c ghi chp theo cc quy tc s
bin nin. Vn bn cc k sc tch, v nu chng ta b ton b nhng li ph bnh, ni
dung di khong 16.000 nghn t, v th ch c th hiu c ngha ca n vi s h tr
ca nhng li bnh ca cc hc gi thi xa, theo truyn thng T Truyn.
Theo truyn thng, cun sch ny c coi l do Khng T bin son (theo gi thuyt
caMnh T), n c a vo trong b Ng Kinh ca vn hc Trung Quc.
Ni dung
Thi c i Trung Quc, Xun Thu l mt t hon d thng c dng ch tng th
khong thi gian trong nm (ma xun v ma thu i din cho c nm), v cng thng
c dng lm tiu cho nhng cun bin nin s ca nhiu nc ch hu Trung Quc
giai on . V d, chng Minh Qu trong cun Mc T cp ti nhiu cun Bin

26

nin s Xun Thu ca nh Chu, nc Yn, nc Tng v nc T. Tt c cc vn bn


hin u khng cn; ch cun bin nin s nc L cn tn ti.
Phm vi s kin c ghi chp trong cun sch ch tp trung vo cc quan h ngoi
giaogia cc nc ch hu phong kin, cc lin minh v cc hnh ng qun s, cng
nh nhng s kin sinh t bn trong gia nh hong gia. Cun bin nin s cng ghi
chp v cc s kin thm ho thin nhin nh l lt, ng t, nn chu chu v nht
thc, bi v nhng s kin c xem l phn nh s nh hng ca tri i vi th gii
loi ngi.
Cc s kin c miu t theo trt t thi gian, u tin l nin hiu ca vua nc L,
ma, ma, thng v ngy theo nm m lch. Kt cu bin nin c tun th cht ch, ti
mc lit k bn ma trong mi nm thm ch khi khng c s kin no xy ra thi im
.
Vn phong ngn gn v ging iu khch quan.
GNLT

KINHDNCH
Nguyn vn: Dch kinh

Bin dch: Nguyn Hin L


Gii on 64 qu
(Giang Nam lng t bin tp)
Ngun gc Kinh dch:
27

Hong Phc Hy vch ra 64 qu da theo H v Lc th (thn linh ban cho hai


bo bi).
Chu Vn Vng gii thch hon t
Chu C n con th ca ngi tip tc gii Ho t
Sau na Khng t gii thnh Dch truyn (Thp dc: 10 cnh chim)
Mi qu c 6 ho, mt t/ho gi l Ho t.
Ging qu : Khi qut, tng ho ri kt lun.
DANH MC 64 QU

Thng kinh 30
.
Thun Cn

H kinh 34
.
Trch Sn Hm

2.

Thun Khn

2.

Li Phong Hng

3.

Thy Li Trun

3.

Thin Sn n

4.

Sn Thy Mng

4.

Li Thin i Trng

5.

Thy Thin Nhu

5.

Ha a Tn

6.

Thin Thy Tng

6.

a Ha Minh Di

7.

a Thy S

7.

Phong Ha Gia Nhn

8.

Thy a T

8.

Ha Trch Khu

9.

Phong Thin Tiu Sc 9.

Thy Sn Kin

0.

Thin Trch L

0.

Li Thy Gii

1.

a Thin Thi

1.

Sn Trch Tn

2.

Thin a B

2.

Phong Li ch

3.

Thin Ha ng Nhn

3.

Trch Thin Qui

4.

Ha Thin i Hu

4.

Thin Phong Cu

5.

a Sn Khim

5.

Trch a Ty

6.

Li a D

6.

a Phong Thng

7.

Trch Li Ty

7.

Trch Thy Khn


28

8.

Sn Phong C

8.

Thy Phong Tnh

9.

a Trch Lm

9.

Trch Ha Cch

20.

Phong a Quan

20.

Ha Phong nh

21.

Ha Li Ph Hp

21.

Thun Chn

22.

Sn Ha B

22.

Thun Cn

23.

Sn a Bc

23.

Phong Sn Tim

24.

a Li Phc

24.

Li Trch Quy Mui

25.

Thin Li V Vng

25.

Li Ha Phong

26.

Sn Thin i Sc

26.

Ha Sn L

27.

Sn Li Di

27.

Thun Tn

28.

Trch Phong i Qu 28.

Thun oi

29.

Thun Khm

29.

Phong Thy Hon

30.

Thun Ly

30.

Thy Trch Tit

31.

Phong Trch Trung Phu

32.

Li Sn Tiu Qu

33.

Thy Ha K T

64. Ha Thy V T
1. Thun Cn
Ni qui, ngoi qui u l Cn.
cn gi l qu Cn ( qin), tc Tri, l qu s 1 trong Kinh Dch.
Tri
* Ni qui l: (||| qin) Cn hay Tri ().
* Ngoi qui l: (||| qin) Cn hay Tri (
:

Cn: Nguyn, Hanh, Li, Trinh.


29

Dch : Cn (c bn c / c tnh): u tin v ln, hanh thng, thch ng, chnh v bn.
Ging: Vn Vng cho rng bi c qu ny th rt tt, hanh thng, c li v tt gi vng
c

cho

ti

lc

cui

cng.

V sau, tc gi Than truyn (tng truyn l Khng t, nhng khng chc), cho qu ny
mt ngha v v tr, Cn gm su ho u l dng c, c ngha rt cng kin, tng
trng

cho

tri.

Tri c c nguyn v l ngun gc ca vn vt; c c hanh v lm ra my, ma


cho vn vt sinh trng n v cng, c c li v trinh v bin ha, khin cho vt g
cng

gi

bm

tnh

nguyn

kh

cho

thi

ha

(cc

ha)

Bc thnh nhn ng u mun vt, theo o Cn th thin h bnh an v s.


Tc gi Vn Ngn truyn cho qu ny thm mt ngha na v nhn sinh, o c. Cn
tng

trng

cho

ngi

qun

ngi

qun

bn

c.

Nhn, c ln nht, gc ca lng ngi , tc nh c nguyn ca tri.


L, l hp vi o l, hp vi o l th hanh thng, cho nn l tc nh c hanh ca
tri.
Ngha, c ny lm cho mi ngi c vui v sung sng, tc nh c li ca tri.
Tr, l sng sut, bit r th ph, c bit th phi mi lm c mi vic cho nn n l c ct
cn,

cng

nh

trinh

chnh

bn

ca

tri.

Nguyn, hanh, li , trinh m ging thnh nhn, l , ngha, tr, (bn c chnh ca o Nho)
th r l chu nh hng nng ca Nho gia m ngha v cng dng ca Dch thay i
kh

nhiu

ri.

Tr ln trn l cch hiu ca tin Nho, cc nh Nho chnh thng. Cn vi cch hiu mi
m hn ca mt s hc gi gn y, nh Phng Hu Lan, To Thng, Cao Hanh (m
phn I, Chng IV, chng ti ghi li ri).
Ho

T y tr xung l Ho t, li Chu Cng on v mi ho.

cu:

Tim

long

vt

dng.
30

Dch : ho 1 dng: Rng cn n nu, cha (em ti ra) dng c.


Ging: Ngi Trung Hoa cho con rng l thn vt, rt bin ha, lc n lc hin, m li
thuc v lai dng, cho nn chu Cng dng n cho ta d thy ngha cc ho u l
dng

trong

qu

Cn.

Ho 1, di thp nht, cho nn v n vi con rng cn np di vc su, cha th lm


my bin ha c, cn phi i thi. ngha rt r, Tiu tng truyn khng ging g
thm. Cn Vn Ngn truyn th bn rng ra v cch s s ca bc thnh nhn, ngi qun
t : cha gp thi th nn tu c, luyn ti, khng v th tc m i ch, khng cu danh,
n, khng ai bit mnh cng khng bun, khng g lay chuyn c ch ca mnh.

Cu nh: Hin long ti in, li kin i nhn.


Dch: Ho 2, dng: rng hin cnh ng, ra mt i nhn th li.
Ging: ho 2 l dng, gia ni qui l c trung, nh vy l gp thi, ti c gip ch
cho i c: li thm ho ng vi n l ho 5, cng l dng, cng c trung (v gia
ngai qui); cho nn ho 2 c th v vi con rng ri vc m hin ln cnh ng; m
cng

nh

ngi

ti

gp

thi,

nn

kin

nhn).

Vn ngn: Khuyn ngi c ti c gp thi ny nn gi c tn, c thn trng trong


ngn, hnh, trnh t by, gi lng thnh, gip i m khng khoe cng, nh vy l gi
c c trung chnh ca ho 2.

Cu tam: Qun t chung nht cn cn, tch dch nhc. L, v cu.


Dch: ho 3, dng: Ngi qun t mi ngy hng hi t cng, n ti vn cn thn
trng

nh

lo

s.

Nguy

him,

nhng

khng

ti

li.

Ging: Ho 3 l dng li v ngi dng, nh vy l rt cng, m khng c trung. Hn


na, n trn cng ni qui m cha tin ln ngai qui, ngha l mt ch chng chnh,
rt kh x, cho nn bo l nguy him (l). Nhng n vn l qun t, c c t cng
khng ngng, rt thn trng, lc no cng nh lo s, cho nn tuy gp thi nguy m cng
khng

ni

ti

li.
31

Vn ngn bn thm: ngi qun t gi trung tn tin c; sa li ni (lp ngn) vng


lng thnh lp s nghip . . .nh vy m thu c o l, gi c iu ngha lm
c s nghip ti cng, a v cao m khng kiu, a v thp m khng lo (coi tan vn
phn I, Chng II . .. ) Li khuyn cng ta nh li khuyn ho 2

Cu

t:

Hoc

dc,

ti

uyn,

cu.

Dch: Ho 4, dng: nh con rng c khi bay nhy, c khi nm trong vc (bit ty thi nh
th

th)

khng

lm

li.

(C ngi dch l nh con rng c khi bay nhy trn vc su, khng lm li).
Ging: Ho 4 l dng v (ngi) m, nh vy l bt chnh v bt trung; n li cng nh
ho 3 a v chng chnh, mi ri ni qui tin ln ngai qui, tin cha chc tt m
thai th d dang. Cho nn phi thn trng xem xt thi c, nn tin th tin (nh con rng
bay nhy) nu khng th ch thi (con rng nm trong vc), cho nn Chu Cng dng ch
hoc:

khng

nht

nh.

Tuy bt chnh, bt trung nh n c cht cng kin (ho dng trong qu Cn) nn cng
nh ho 3 l bc qun t, bit gi t cch, bit ty thi, v rt cuc khng c li.
Ho ny ch khc ho 3 ch n c th tin c, cn ho 3 cha th tin c.
Vn ngn khng ging g khc, ch khuyn ngi qun t tin c tu nghip, chun b cho
kp thi c lc ra gip i.

Cu ng: Phi long ti thin, li kin i nhn.


Dch:

Ho

5,

dng:

Rng

bay

trn

tri,

ra

mt

nhn

th

li.

Ging : Ho 5 l dng v (ngi) dng cao nht trong qu li c trung ( gia ngai
qui), nh vy l c nhng iu tt,va cao qu va chnh trung. N li c ho 2
di ng vi n, m ho 2 cng cng kin, c trung nh n. N l ho tt nht trong
qu , cho nn v n vi con rng bay trn tri, v ngi ca n l ngi ch tn (ngi vua).
Ch i nhn (ngi c ti c) tr c ho 5 ln ho 2: hai i nhn hai ho nn gp
nhau,

hp

lc

vi

nhau

th

li.
32

Vn ngn ging thm rt r v hay v bn ch li kin i nhn: ng thanh tng ng,


ng kh tng cu; nc chy xung thp, la bn ti ch kh; my bay theo rng, gi
bay theo cp, thnh nhn xut hin m vn vt u trng vo () Mi vt u theo loi ca
n (ng thanh tng ng, ng kh tng cu; thy lu thp, ha tu to, vn tng long,
phong tng h, thnh nhn tc nhi vn vt () cc ty k loi d).

Thng
Dch:

cu:
Ho

trn

Khng

cng,

dng:

long

Rng

ln

cao

hu

hi.

qu,

hi

hn.

Ging: ho dng ny trn cao ca qu , cng kin n cng ri, nh con rng bay ln
cao qu, khng xung c na, nu vn cn hnh ng th s c iu ng tic, v l
thnh qu th tt suy, y th khng c lu, (doanh bt kh cu)
Vn ngn: ging thm: Ho 5 a v rt qu (v trn cao hn ht) nhng khng c ngi,
cao m khng c dn (v ho 5 l vua mi c dn), cc ngi hin di mnh m khng
gip mnh (v ho 3 tuy ng vi ho 6 nhng li ni qui, m gia ho 3 v ho 6 c
ho 5 l vua lm ch ho 3 ri) cho nn ho 6 m hat ng th tt c iu phi n nn.
(Li ging trong Vn ngn, tc gi H T truyn dn li trong thin thng, Chng VIII,
Tit

9).

Tm li thi ca ho ny l thi khng nn hat ng g c, sm rt lui i th cn gi c


t cch ngi qun t .

Dng

cu:

Kin

qun

long

th.

Ct.

Dch: (ngha tng ch) Dng ho dng: thy by rng khng c u, tt.
Ch thch: chu Hi ging: Gp qu Cn ny m su ho (dng) u bin (ra m) c, tc l
cng m bin ra nhu, th tt. Thnh nhn dng ci tng by rng (su ho dng) m
khng

(tc

nhu)

din

J. Legge, R. Wilhelm u hiu theo Chu Hi m khng ging g thm. Duy Phan Bi Chu
a thm kin ring, i bo Dng cu khng phi l mt ho. qun long v th l
su ho dng u bin c. Con rng hat ng khc thng l ct ci u. Su ho
33

dng bin (ra m) ht th khng cn hnh tch hat ng na, cho nn gi l rng
khng

u.

Nhng c cng nhn rng ch l mt ch m gii thch ngha en thi, ch ci thm


diu ca thnh nhn th su xa huyn b qu Ngha l li kinh ti ngha qu, c khng hiu
ni.
- Cao Hanh hiu khc, bo by rng khng u, ngha l by rng bay ln tri, u b
my che, nn ch thy mnh v ui. l ci tng rng ci my ln tri, tt.
Cch ging d hiu, nhng hai ch dng cu c ngha g y, phi l mt ho mi
khng, th ng khng cho bit. C theo cch ng ging dng lc ca qu Khn coi qu
sau cho dng lc l mt ho, th chc ng cng cho dng cu ca qu Cn l mt ho.
Nu vy th ho ny ra sao? C phi l c su ho ca qu u t dng bin ra m,
nh

Chu

Hi

ging

khng

- To Thng gii ngha khc na: Cu l ho dng bin; dng l li dng, v th l


khng c u mi. o Cn (qun long) vn hnh, bin ha k diu, vn vt nh m
thnh cng, nhng ci l do n khng th thy c (v th), h dng n hp thi th tt.
Vy c h To khng cho dng cu l mt ho, m ch c ngha l cch dng qu Cn.
- Chu Tun Thanh trong Lc thp t qui kinh gii C tch xut bn x a ra mt
cch gii na cho Dng cu l tm li ngha ca su ho thun dng, Thun dng l
ci c ca tri, l gc ca vn vt khng c g trc n c, trc n th xu, theo
sau n th tt. l ngha ca hai ch v th Ngha ny theo ti, kh chp nhn c.
- Nghim Linh Phong trong Chu Dch tn lun Chnh trung th cc dn nhiu thuyt
na.
Thuyt ca Vng An Thch, Khit, cho cu: dng cu: Kin qun long v th, ct
khng

phi

mt

tit

ring

ch

tip

theo

tit

Thng

cu

Thuyt ca Ng Nhn Kit, bo cc bn Dch thi c, cho n i Phi Trc nh Hn khng


c hai ch Dng cu, i sau thm vo v.v. . .
Tm li cu dng cu . . ny, ti nay vn cn l mt b mt, khng ai hiu r ngha, tan
l an phng. Nu coi n l mt ho th by tc trng hp c 6 qu Cn bin mt ln ra
m ht, th trng hp c c triu ln cha chc xy ra mt (1), cc sch bi, an

34

s khng khi no dng n c. V trit l, th ngha ca n chng c g c bit, cng ch l


bit cng m cng bit nhu, hp thi mi tt.
*
Ph

lc

qu

Cn

Di y chng ti trch dn vi cch gii ho 1 qu Cn ca mt s hc gi gn y,


c
-

gi
Chu

so

Tun

Thanh

snh.

(sch

dn)

Rng c 81 ci vy ! chn ln chn, cho nn dng n tng trng ho dng. Rng


ti tit xun phn th ln tri, tit thu phn th np di vc. Ho dng v tr 1, tc l
thng ging theo lch nh chu, thng t. Kh dng lc mi ng sui vng (hang
tuyn) cha manh nha, cn tim phc, nh ngi c thnh c gia m ngi ngu . .
.cho
-

nn

cha
To

dng

c,
Thng

ti

c
(sch

cha

thi

th

c.
dn).

Ngi thi c thy con rng kho bin ha, cho n l thn k, dng n i biu nng
lc. Nu ly ch long (rng) lm ch nng (lc) m ging th con rng di vc
khng dng c, v nng lc n cn tim phc, cha hin, cha sinh tc dng c (. . .)
Dng ci php ca ho m ging th ho 1 di ho 2, ho 2 cha ng th ho 1 khng
th ng trc. Ho 1 bin ng qu Cn ny thnh qu Cu (trn l Thin, di l Phong)
th cng ch l mi gp m (?)m thi, cho nn bo l rng cn n nu, cha dng
c

(Cu

ngha

gp).

- Cao Hanh (sch dn) Ti ch trch cu cui: Con rng cn n di vc m khng


hin, c ci tng tnh m khng ng. Bi c qu ny th khng nn thi hnh.
Chng ti khng bit cc hc gi Trung Hoa gn y cn nhng cch ging no mi m
hn khng, ch ba cch trn khng k g hn cch ca ngi xa, m cng chng pht
huy thm c g.

35

2.

Qu

Thun

Khn

Ni qui, ngoi qui u l Khn.

THUNKHN
hnh qu
: , , , .

Khn: Nguyn, hanh , li, tn m chi trinh. Qun t hu du vng, tin m hu c, ch li.
Ty nam c bng, ng bc tng bng. An trinh, ct.
Dch: Khn c c u tin v ln, hanh thng, thch ng, c chnh v bn ca con nga
ci. Ngi qun t c vic lm m th xng th lm, ngi khc th xng m mnh
theo sau th c. ch ct li ch cho vn vt. i v pha ty nam th c bn, v pha ng
bc th mt bn. An lng gi c bn vng, tt.
Ging : Qu Cn gm 6 ho dng, qu Khn gm 6 ho m. Cn tng (1) tri th
khng tng t. Cn cng kin th Khn nhu thun. Cn to ra vn vt v hnh,
thuc phn kh; nhng phi nh Khn vn vt mi hu hnh, mi sinh trng, cho nn
cng ca Khn cng ln nh cng ca Cn; ch khc Khn phi sau Cn, ty theo Cn,
b tc cho Cn; cho nn cc c nguyn, hanh, li, Khn c nh Cn; ch ring v c
trinh (chnh v bn) th Khn hi khc: tuy chnh v bn nhng phi thun. Vn Vng
dng con nga ci tng Khng: nga l ging mnh m nga ci c tnh thun theo
nga c.
Cng v Khn c c thun, cho nn khi xng phi l Cn, Khn ch tip tc cng vic
ca Cn. Ngi qun t nu vo a v khn, phi ty thuc ngi trn th lm vic cng
ng nn khi xng khi lm ln, ch ngi ta khi xng ri mi theo th c vic,
nh vy l c c dy nh t, ch c mun vt, ln cng khng km c ca tri
(Cn): Qun t d t cng bt tc l bi hc rt ra t qu Cn.
36

Chu cng cn khuyn i v pha Ty Nam v trn Hu thin bt qui Khn pha Ty nam
(c hc gi hiu l pha Ty v pha Nam) th c bn (hoc c tin bc, v ch bng
c th hiu l bng hu, cng c th hiu l bng bi: bi l v s ngao xa dng lm tin,
1 bng l 2 hoc 10 bi) nu i v pha ng bc thuc dng th mt bn (hoc tin bc).
c qu ny, nn theo nhng li khuyn m an lng, gi c bn vng th tt.
Cu Qun t hu du vng, tin m hu c c ngi hiu l: Ngi qun t c i u th
trc lm sau ng, m khng ging ti sao li nh vy. Hiu nh chng ti trn th c
l hn, lm r ci o thun tng th tt ca Khn. Ch du trong kinh Dch thng
dng

nh

ch

Tc gi Vn ngn khng ging g thm ch tm tt li: o Khn l thun theo tri m tin
hnh

khng

ngng.

Ho t:
1)

S lc: L sng, kin bng ch.


Ging: y l ho m u tin trong qu. m th lnh, nn Chu Cng v vi sng lnh
mi kt li th thnh sng, ri ln ln, lnh hn, nc s ng li thnh bng. Hao ny c
hm ci phi thn trng t bc u. Tiu tng truyn khng ging thm, cn Vn ngn
truyn

th

khuyn

ta:

Nh no tch ly iu lnh th tt c tha phc ( n i sau); nh no tch ly iu


chng lnh th tt c tha tai v ( n i sau). Nh vic b ti git vua, con git cha,
nguyn do khng trong mt bui sm chiu; tt dn d c t lu ri, m ngi ta khng
bit lo toan t sm vy (tch thin ch gia tt hu d khch, tch bt thin chi gia tt hu
d ng: Thn th k qun, t th k ph, phi nht triu nht tch chi c, k s do lai gi
tim h. Do bin chi bt to bin d).
Chng ta : ho 1 qu Cn, Dch ch khuyn c n, tu c luyn ti ch thi; cn ho
1 qu Khn ny. Dch rn phi phng t u, nu khng s gp ha; nh vy Dch tin
Dng hn o m, trng Dng hn m .

37

2)

Lc nh: trc phng i, bt tp v bt li.


Dch: Ho 2, m (c ca mnh) thng, vung, ln th chng phi hc tp m cng khng
c

khng

li.

Ging: Ho ny rt tt: th l m, v cng l m ( ho chn), th l c chnh, cho nn bo


l c c thng (trc) n li c trung, ( gia ni qui) cho nn bo l vung vc
(phng) (1) n li trong qu Khn, c qui m ln, nn chng cn hc tp kh khn m
hnh ng no cng hp o l.
Vn ngn ging thm: ngi qun t mun nh ho 2 ny m ngay thng trong lng th
phi c c kinh; vung ngai (khi tip vt) th phi c c ngha. C hai c knh, ngha
th s khng c lp (?). Nguyn vn: bt c, Chu Hi ging l to ln, tc c cho rng:
Knh th trc, ngha th phng. C knh v phng th l i. Chng ti hiu theo
cu: c bt c, tt hu ln (ngi c c th khng l loi, tt c bn cng trng o c
nh mnh (bn y l ho 5, ng vi 2) khng bit c ng khng.
3)

Lc tam: hm chng kh trinh, hoc tng vng s, v thnh hu chung.


Dch: Ho 3, m: Ngm cha (ng l ra) c tt m gi vng c, c khi theo ngi
trn m lm vic nc, ng chim ly s thnh cng th sau cng s c kt qu.
Ging: Ho 3 l m m vo a v dng (l), nh vy l khng chnh, nhng n vn c
c nhu thun ca qu Khn, thm c tnh cng kin ca v dng, th li l tt (y l
l bin ha ca Dch).
N ng trn cng ni qui, tc c th c chc phn, cho nn bo l c lc theo b trn
lm vic nc. Nhng n nn nhn, nhu thun (c ca Khn) ch lm trn ngha v m
ng

chim

ly

thnh

cng

th

sau

cng

kt

qu.

Vn ngn bn thm: Ngm cha c tt, theo ngi trn lm vic m khng dm chim ly
s thnh cng, l o ca t, ca v, ca b ti (a o, th o, thn o). l
cch c x ca ngi di i vi ngi trn.
38

4)

Lc

cu:

qut

nang,

cu,

d.

Dch: Ho 4 m: nh ci ti tht ming li, (kn o gi gn) th khi ti li m cng khng


danh

d.

Ging: ho 4 l m a v m trong mt qu tan m, m khng c trung nh ho 2, v


nh ngi qu nhu thun, v ti, khng c cht cng cng no. vy, m st ho
5, tc l c a v mt i thn, ti thp m a v cao, nn phi thn trng th mi khi ti
li,

an

thn,

mc

du

khng

danh

g.

Ho 4 qu Cn cng a v nh ho ny, nhng l dng, c ti nng, nn cn c th


bay nhy, tin c (hoc dc), khc nhau ch .
Vn ngn cho ho ny c ci tng m c tuyt dng (v khng c cht dng no c
t bn th ti v), nh vy l m dng cch tuyt nhau, tri t khng giao nhau (thin a
b), lc hin nhn nn n (hin nhn n), rt thn trng th khng b tai ha.
5)

Lc
Dch

ng:
:

ho

5,

hong
m:

nh

,
thng,

ci

xim

mu

vng,

nguyn

ct.

ln,

tt

(rt

tt).

Ging Ho 5 l ho ch tn trong qu , c trung. Tuy n khng c chnh v l m m v


dng; nhng trong qu Khn,nh vy li tt v c cht cng, khng thun m, thun
nhu, nh ho 4, tc l c ti, nhng vn l Khim nhu (v l m). m cn hm vn v
na, tri vi dng cng kin l v. Cho nn Chu Cng cho l ho ny rt tt, v tng
bng ci xim mu vng. Vng l mu ca t, ca trung ng (hm khng thi qu,
khng bt cp) ca vng, ng, nn ngi Trung Hoa thi xa rt qu, ch vua cha mi
c dng mu vng trong y phc. xim l mt b phn y phc pha di, p , hm
ci ngha khim h, khng t tn.
Vn ngn bn thm: ngi qun t c c trung (mu vng) trong m thng sut o l,
ngi cao m vn khim, t coi mnh th di (nh ci xim); nh vy l cht tt p
bn trong m pht ra b ngai, lm nn s nghip ln, tt p nh vy l cng cc.

39

Nh vy Dch tuy coi m (Khn) khng qu bng dng (Cn), nhng c lc coi trng c
khim nhu, m Dch cho l c ca ngi vn minh. Tinh thn l tinh thn hiu ha,
trng vn hn v. Ho 5 qu Cn, Chu Cng cho l i qu (long phi ti thin) nhng ch
bo: Li kin i nhn; cn ho 5 qu khng th khen lnguyn ct ho tt nht trong
Kinh Dch, l c ngha vy.
6)

Lc

thng:

Long

chin

vu

,
d,

huyt

huyn

.
hong.

Dch: Ho trn cng m : Nh rng nh nhau ng ni, mu en mu vng.


Ging: ho ny m ln ti im cc thnh. m dng tuy b tc nhau, nhng bn th vn
l ngc nhau, i ch nhau. Khi m cc thnh, dng cng vy ( ho 6 qu Cn) th hai
bn tt tranh nhau, v c hai u b hi. o n l cng ri. cng vn ci ngha thnh
cc

th

suy

nh

ho

qu

Cn.

Vn ngn: khng ging g khc, ch cho bit rng huyn hong: l sc ca tri t, m
dng

Cao Hanh ng rng hai ch [ ] thi xa dng nh hai ch [ ] (v c nh nhau) v


c ngha l chy rng rng. Khng r thuyt no ng, nhng i vn l tai hi c cho hai
bn.
7)

Dng
Dch:

:
lc:

(ngha

tng

ch)

Li
dng

ho

m:

vnh
phi

(nn)

lu

di,

trinh.
chnh

bn.

Ging: Hai ch dng lc y cng nh hai ch dng cu qu Cn rt ti ngha, v


cu 7 ny mi nh ging mt khc. Di y ti ch a ra ba thuyt:
Thuyt ca tin nho: su ho m bin ra su ho dng, tc Thun khn bin thnh
Thun Cn, nh mt ngi nhu nhc bin ra mt ngi cng cng, cho nn bo l:
phi

(nn)

lu

di,

chnh

bn.

Thuyt ca Cao Hanh: hi v vic ct hay hung lu di, m c ho ny th li.


Thuyt ca To Thng: Khn thun theo Cn cho nn gi l li; Khng ng th m ra,
tnh th ng li. Cho nn bo chnh v bn, mun ni: o Khn n gin m tc tc
thnh

vn

vt.
40

Ch : ch hai qu Cn v Khn l c Vn ngn truyn, Dng Cu v dng Lc; t qu sau


tr i khng cn nhng tit na.

3. QU THY LI TRUN
hnh qu
Ngai qui ( trn) l Khm, ni qui ( di) l Chn. Khm l thy (m cng l vn:
my), chn l li (sm) cho nn qu ny gi l Thy li (hoc Vn Li), c ngha l Trun
Theo T qui truyn th s d sau hai qu Cn, Khn ti qu Trun l v c tri t ri vn
vt tt sinh si ny n y khp, m lc sinh si l lc kh khn. Ch Trun [] c c
hai ngha : y v kh khn (gian trun)

Trun:

,
Nguyn,

,
hanh,

li

trinh,

vt

dng

hu

,
du

vng,

li

kin

hu.

Dch: Gp lc gian trun, c th hanh thng lm (nguyn hanh), nu gi vng iu chnh


(tri vi t) v ng tin vi, m tm bc hin thn gip mnh (kin hu l c mt ngi
gii
Ging:

ln
Thon

truyn

tc
i

tng

truyn

ging

hu).
i

nh

sau:

Tng qu ny l sm (Chn) di m trn ma (Khm), tc c ngha ng trong


chn him, (Khm l nc c ngha l him tr) (1) cho nn c ngha l trun.
Li thm: ni qui c mt ho dng (cng) hai ho m (nhu); ngai qui cng th; nh
vy l cng nhu, dng m bt u giao nhau sinh vn vt ml c u bao gi cng
gian

nan:

trun.

Trong lc gian nan m hnh ng th c th tt, nhng phi kin nhn gi iu chnh; ng
vi hnh ng m trc ht nn tm ngi ti gii gip mnh. Ngi ti ng ra cng ng
lc u (ngi mnh ct nhc ln tc hu) l ho 1 dng . Dng th cng, c ti;
ho 1 li l ho ch yu trong ni qui (chn) c ngha hat ng. bui u gian nan th
41

c ngi , t nh lp c mt an th c nhiu ngi c ti kinh lun, th mi vic


s lm c tt. l ngha qu Trun.
Ho t:

cu:

Bn

hon,

li

,
c

trinh,

li

kin

hu.

Dch: Ho 1, dng : cn dng dng, gi c iu chnh th li, c t ln tc hu


(ngha

giao

cho

vic

gip

lc

gian

trun)

th

li.

Ging: Nh trn ti ni, ho ny l dng, tng ngi c ti, li c chnh v dng


dng v, cho nn gi c iu chnh v c li; sau cng n l dng m li di hai ho
m trong ni qui, c ci tng khim h, c lng dn. Vy l ngi qun t mi u
tuy

cn

do

d,

sau

giao

cho

trng

trch

gip

i.

: , , ,
Lc nh: Trun nh, chuyn nh, tha m ban nh. Ph khu hn cu, n t trinh bt t,
thp

nin

ni

t.

Dch : ho 2, m : Khn n kh khn nh ngi ci nga cn dng dng ln qun


(Nhng ho 1 kia) khng phi l k cp, ch l mun cu hn vi mnh thi. Mnh c gi
vng

ch,

ng

chu,

mi

nm

na

kt

hn

(vi

ho

5).

Ging: Ho 2, m, va c trung ln c chnh, li ng vi ho 5 cng c trung c chnh


trn, nh vy l tt. Ch him cch xa ho 5 m li st ngay trn ho 1, dng , b 1 nu
ko, cho nn cn trong cnh trun chuyn (kh khn). Nhng ng ngi, ho 1 c t
cch qun t , khng phi l k xu mun hm hi mnh, ch mun ci mnh thi (1 l
dng, 2 l m). ng nhn li, c gi vng ch, mi nm na s kt hn vi ho 5.
Ch t [ ] y ngha l g chng. Theo kinh L, con gi ti tui g chng th ci trm
v t tn t.
: , , , ,
Lc tam: Tc lc, v ngu, duy nhp vu lm trung. Qun t c, bt nh x, vng ln.
Dch: Ho 3 m: ui hu m khng c th sn gip sc th ch v su trong rng thi
(khng bt c). Ngi qun t hiu c s y th b i cn hn, c tp tc tin na th
42

hi

hn.

Ging: Ho 3 l m, dng v, bt chnh bt trung; tnh cht khng tt m vo thi


trun; ho 6 trn cng l m nhu khng gip c g mnh, nh vy m c mun lm
cn, nh ngi ham ui hu m khng c th sn gip (chn ng con hu, ui
n ra khi rng cho mnh bt) th mnh c chy theo con hu m cng v su trong rng
thi. B i l hn.

Lc

t:

Tha

ban

nh.

Cu

hn

cu,

,
vng

ct,

bt

li.

Dch: Ho 4, m: ci nga m dng dng. Cu bn trm nm (hay ng tm) di (


xa)

th

khng

khng

tt.

Ging: Ho ny m nhu, c chnh l ngi tt nhng ti tm thng, gp thi Trun


khng t mnh tin th c. Tuy gn ho 5, mun cu thn vi 5, nhng 5 ng vi 2
ri, th l 4 mun ln m khng c, nh ngi ci nga mun tin m dng dng. Chu
Cng khuyn ho 4 nn cu hn vi ho 1 di th hn: (v 1 c ti c) m cng nhau
gip

i,

khng

khng

li.

Chng ta : cp 5-2 rt xng nhau, c hai u c chnh, c trung, rt p, cp 4-1


khng p bng: 4 bt trung, km 2; cho nn phi kt hp vi 1 di, 1 tuy di m
c chnh, nh vy l xng i. l lut: d loi t, hp vi nhau th phi xng nhau,
ng tm, ng o.

Cu

ng:

Trun

;
k

cao;

tiu

,
trinh

ct,

trinh

hung

Dch: Ho 5, dng: n trch khng ban b c (nguyn vn: du m (cao) khng trn
(trun),

chnh

vic

nh

th

tt,

vic

ln

th

xu.

Ging: Ho cu ng ny va chnh va trung, a v ch tn, ng l tt; nhng v trong


thi gian trun (qu Trun) li gia ngai qui l Khm, him, nn ch tt va thi. Ho 2
tuy ng vi n nhng m nhu , khng gip c nhiu; li thm ho 1 di, c ti c,
c lng dn, uy quyn gn nh ln 5, m n trch ca 5 khng ban b khp ni c.
Cho nn 5 phi ln ln chnh n cc vic nh , ng vi lm vic ln m hng.
Ngha l tuy c ti c, c a v, nhng cng phi i c th c thi na.
43

Thng

lc:

Tha

ban

nh,

khp

huyt

lin

nh.

Dch: Ho trn cng m. Ci nga m dng dng, khc ti mu mt chy m a.


Ging: Ho ny trn cng, l thi gian trun ti cc im. Nu l ho dng (c ti tr)
th gian trun cng cc s bin thng; nhng ho ny l ho m, bt ti, bt tr, nhu nhc,
ch bit ln lng nga ri m vn dng dng m khc n chy mu mt (Ho tuy ng vi
ho

nhng

cng

nhu,

chng

gip

g.)

c xong ba qu u ny chng ta cng thy: th ca ho ch c: m v dng, v ca


ho ch c 6: t ho s n ho thng; nhng ngha mi ho rt thay i, ty ngha
ca trn qu, cho nn ho 1 dng qu Cn khng ging ho 1 dng qu Trun; ho 5
dng qu Trun cng khng ging ho 5 dng qu Cn; ho 2 m qu Khn khng
ging ho qu Trun, ho 6 m qu Trun cng khng ging ho qe khn. ngha
ca qu quyt nh ngha ca ho, ni cch khc: qu l ci thi chung ca cc ho, m
ho l mi vic, mi hon cnh trong thi chung .

4.

Qu

SN

THY

MNG

Trn l Cn (ni) di l Khm (nc)


hnh qu Sn Thy Mng
Qu s 3 l Trun, lc vn vt mi sinh. Lc vn vt cn non yu, m m, cho nn qu
4

ny

Mng.

Mng

hai

ngha:

non

yu

Thon t :
:

Mng:
S

,
Hanh,

ph

co,

Ph

ng
ti

tam

cu

ng

c,

mng,
c

tc

ng

mng

bt

co.

cu
Li

ng.
trinh.

Dch: tr th c hanh thng. Khng phi ta tm tr th m tr th tm ta. Hi (bi) mt


ln th bo cho, hi hai ba ln th l nhm, nhm th khng bo. Hp vi o chnh th li
44

(thnh

cng).

Ging : Theo ngha ca qu th cn l ngng, Khm l him. trong (ni qui) th him,
m ngoi (ngoi qui) th ngng, khng tin c, t ra m m, cho nn gi l Mng.
Xt theo hnh tng th trn c ni (Cn), di chn ni c nc su (khm), cng c
ngha ti tm (Mng). Cng c th ging l di chn ni c sui nc trong, tc nh hng
ngi cn nh (khi thnh sng mi l ln), hng ng mng, cho nn gi qu ny l
Mng

(mng

ngha

non

yu).

c bit qu ny ch ch trng vo ho 2 v ho 5. Ho 2 l dng cng, c trung lm


ch ni qui, ng l mt v thy cng ngh, khi mng (tc m mang ci ti tm) cho tr.
Ho ng vi ho 5 m nhu thun m cng c trung, l tng hc tr ngoan. Vy l
thy tr tng c, s hc hnh tt c kt qu tt, cho nn qu ny c c hanh thng.
T cch ca thy cng, ca tr nhu, cho nn thy khng phi cu tr, m tr phi cu
thy. V khi dy, tr hi mt ln th bo, nu hi 2, 3 ln th l nhm, khng bo. Gi c
o

chnh

(hoc

bi

dng

chnh

ngha)

th

li

thnh

cng.

Ho t :
1.

S lc: pht mng, li dng hnh nhn, Dng thot cht cc, d vng ln.
Dch: Ho 1, m: m mang ci ti tm (cho hng ngi hn m) th nn dng hnh pht ct
cho

thot

khi

gng

cm,

nhng

ng

qu

mc

hi

tic.

Ging: Ho m ny v thp nht trong qu Mng l tng k hn m nht, phi dng


hnh pht trng tr mi ci ci gng cm (v vt dc) cho h c; khi c kt qu ri th thi,
ng

qu

dng

hnh

pht

hn.

Ch : dng hnh nhn, dch st l dng ngi coi v hnh, tc dng hnh pht.
2.
Cu

nh:

Bao

mng

ct,

np

ph

ct,

khc

gia.

Dch: Ho, dng: Bao dung k m ti, dung np hng ngi nhu m nh n b, tt; (
ngi di m gnh vc vic trn) nh ngi con cai qun c vic nh.
Ging: Ho 2 dng, cng cng, nhng c trung cho nn bo l c c bao dung; n
lm ch ni qui, thng tr c bn ho m, cho nn bo n dung np c cc ho m, tc
45

hng ngi nhu m nh n b, n di thp m li l ho quan trng nht trong qu,


nn v n nh ngi con cai qun c vic nh. Tm li ho ny tt.
Phan Bi Chu ging ba ch t khc giacch khc: C cho ho 5 a v tn trong qu
trn (ngoi qui) tc nh cha trong nh, ho 2 di, tc nh con. Cha nhu nhc (v l
m), con cng cng sng sut (v l dng), cm ha c cha m cha ht hn m,
nh

vy

con

chnh

vic

nh.

Cao Hanh ch ng v phng din bi, m khng ng v phng din o l, khng cho
Kinh Dch c ngha trit l, x th, cho nn hiu khc hn: ging np ph l ci v cho
con t khc gia l con thnh gia tht, l ci vic tt ca ngi lm bp mt khng c
ng t (bao mng, theo ng l : bo mng, bo l ngi lm bp, mng l mt khng c
ng t). i khi cch hiu ca Cao Hanh nh vy, xin n c lm th d.
3.

Lc

tam:

Bt

,
Vt

dng

hu

th

cung,

kin

kim

phu.

du

li.

Dch : ho 3, m: ng dng hng con gi thy ai c vng bc l (theo ngay) khng bit
thn

mnh

na;

chng

li

c.

Ging: Ho 3 l m nhu ( trong qu Mng, l hn m) bt trung, bt chnh, cho nn v vi


ngi con gi khng c nt, bt trinh, ham ca. M hng tiu nhn thy li qun ngha
cng vy (m cn c ngha l tiu nhn). Phan Bi Chu cho ho ny xu nht; hng ngi
ni trong ho khng ng dng, khng ng gio ha na.
4.

Lc
Dch:

t
Ho

4,

:
m:

Khn,
khn

trong

mng,
vng

hn

m,

ln.
hi

tic.

Ging: Qu Mng ch c ho 2 v 6 l dng cng, c th ci m s hn m c, cn


ho 4 kia u l m ht. Ho 4 ny cng hn m nh ho 3, nhng cn t hn ho 3 v
xa ho 2 dng (ho 3 cn c gn ho 2 dng ), m chung quanh u l m ht
(ho 3 v ho 5), nh b nht trong vng hn m, tt b khn s phi hi tic, xu h.
Tiu tng truyn ging: n phi hi tic, xu h v ch mt mnh n trong s bn ho m l
46

xa cc ho thc tc cc ho dng. Ho dng l nt lin, khng khuyt gia, nn


gi l thc (c, y) ho m l vch t, khuyt gia nn gi l h ; thc tng
trng ngi c lng tm h tng ngi khng c lng tm.
5.

Lc

ng:

Dch:

Ho

5,

ng

m:

con,

mng

cha

bit

ct.

(nhng

dy),

tt.

Ging: ho 5 ny l ho m tt nht nh chng ti ni khi ging Than t ca Vn


Vng, v n c c nhu (m) trung ( gia ngai qui), li ng vi ho 2 cng di,
c

th

vi

tr

dy,

bit

nghe

li

thy

(ho

2).

Phan Bi Chu coi ho ny nh ng vua (v ngi cao qu nht trong qu) bit tn nhim
hin thn (ho 2).
6.

Thng

:
cu:

Kch

mng

bt

li

vi

khu,

li

ng

.
khu.

Dch : Ho trn cng, dng : php tr ci ngu ti m nghim khc qu th k mnh dy d


s phn ut, c th thnh gic, nh vy khng c li, ngn nga gic ngoi (tc nhng
vt

dc

quyn

th

li.

Ging: Ho ny trn cng qu Mng, c ngha s ngu ti ti cng cc; n l dng,


trn cng, m bt trung, cho nn tuy c ti m mang s ngu ti nhng qu nghim khc,
lm cho k ngu ti phn ut, phn khng, bt tun gio ha, c th thnh gic, c hi (ch
khu c c hai ngha: gic, c hi), nn tm cch ngn nga nhng vt dc quyn r n th
hn; m c thy ln tr u thun o l (thng h thun d, Tiu tng truyn).
Qu ny ni v cch gio ha, cn nghim (ho 1) nhng khng nn nghim khc qu m
nn ngn nga li ca tr (ho 6).

5.

QU

THY

THIN

NHU

Trn l Khm (nc), di l Cn (tri)


hnh qu Thy Thin Nhu
47

Qu trn l Mng, nh th; nh th th cn c nui bng thc n, cho nn qu ny l


Nhu. Ch Nhu ny [ ] l ch nhu trong nhu yu phm, nhng th cn thit, tc thc
n.

qui

truyn

ging

nh

vy.

Nhng Thon T th li gii thch khc: Nhu y cn c ngha na l ch i, v theo ci


tng

ca

qu

th

phi

hiu

ch

i.

*
Thon t :
:

Nhu: Hu phu, quang hanh, trinh, ct. Li thip i xuyn.


Dch: Ch i: c lng thnh thc tin tng, sng sa, hanh thng, gi vng iu chnh th
tt.

gp

vic

him

nh

qua

sng

cng

thnh

cng.

Ging: Ni qui l Cn, cng kin, mun tin ln nhng gp ngoi qui l Khm (him)
chn

trn,

nn

phi

ch

i.

Ho lm ch trong qu ny l ho 5 dng, v ch tn ( qu ny nn hiu l ngi ca


tri theo Thon truyn) m li trung, chnh; cho nn c ci tng thnh thc, tin tng,
sng sa, hanh thng; min l chu ch i th vic him g cng vt c m thnh
cng.
i tng truyn gii thch cng i khi nh vy: di l Cn, tri, trn l Khm, my
(Khm cn c ngha l my); c ci tng my bao kn bu tri, th no cng ma; c
n ung yn lc (m thc yn lc) yn vui di dng th xc v tm ch m i lc ma
.
Ho t:
1.

S cu: Nhu vu giao, li dng hng, v cu.


Dch: Ho 1 l dng, cng kin, sng sut m xa ngoi qui l Khm, tc xa nc, xa
ch him (cng nh cn ngai thnh, khng gn sng nc), ng nng ny xng vo

48

ch him nn, c chu ch i th khng c li. Chu Cng khuyn nh vy v ho dng


ny khng c trung m c mun tin.
2.

Cu nh: Nhu vu sa, tiu hu ngn, chung ct.


Dch: Ho 2, dng: i bi ct, tuy c khu thit mt cht, nhng sau s tt.
Ging: Ho ny gn qu Khm hn, v nh ti bi ct gn sng, cha ti ni sp
him; m ho li c trung, cho nn tuy l dng cng m bit khn kho, ung dung,
khng nng ny nh ho 1, cho nn d c iu ting nho nh, rt cuc cng vn tt.
3.

Cu tam: Nhu vu n, tr khu ch.


Dch:

Ho

3,

dng

ch

bn

ly,

nh

mnh

vi

gic

n.

Ging: Ho ny st qu Khm, tuy cha sp xung nc, nhng ch bn ly


ri; th ca n l dng cng, v ca n cng l dng, m li khng c trung, c ci
tng rt to bo nng ny, lm cn, tc nh t n vi gic n, t gy tai ha cho n.
Nu n bit knh cn, thn trng th cha n ni no, v tai ha vn cn ngoi ( ngoi
qui) (theo tiu tng truyn).
4.

Lc t: Nhu vu huyt, xut t huyt.


Dch: Ho 4, m: nh ch i ch lu huyt m ri ra khi c.
Ging: ho ny bt u vo qu Khm, tc ch him (nh vo ch git hi), nhng nh
n l m, nhu thun li c chnh ( v m) , nn trnh c ha.
5.

Cu ng: Nhu vu tu thc, trinh ct.


Dch: Ho 5, dng: Ch i ch n ung no say (ch yn vui), bn gi c trung chnh
th

tt.
49

Ging: Ho 5, a v tn qu, m l dng cng trung chnh, cho nn tt, nhng mun
hnh phc c bn th phi gi c trung chnh.
6. : , , ,
Thng lc: Nhp vu huyt, hu bt tc chi khch tam nhn lai, knh chi, chung ct.
Dch: Ho trn cng, m: Vo ch cc him ri, nhng c ba ngi khch thng thng ti,
bit

knh

trng

th

sau

tt

lnh.

Ging: Ho ny trn cng ngai qui l Khm, cho nn bo l ch cc him. N c ho


3 di ng vi n, ho 3 l dng , ko theo c ho 1 v 2 cng l dng, cho nn ni
l c 3 ngi khch s ti; h khng ti ngay c v h xa ho 6, cho nn ni l h
thng

thng

ti.

Ho 6 m, c c Khim, nhu thun, bit trong v nghe theo ba v khch , cho nn cui
cng

cu

ra

khi

ch

him

tt

lnh.

Tiu tng truyn: bn thm: Tuy ho 6 khng xng v (bt ng v), nhng khng n ni
tht

bi

ln.

Chu Hi hiu ch v , l ngi chn (m v) ; ho m m v, l ng ch sao li bt


ng,

cho

nn

ng

bo

:cha

hiu

(v

tng).

Phan Bi Chu hiu ch v l ngi cao hay thp; ho 6 trn cng, tc l ngi cao nht,
m l m nhu, bt ti, cho nn bo bt ng l phi .
+
Qu ny ch cho ta cch x th khi ch i, ty ha gn hay xa, ct nht l ng nng
ny, m phi gi trung chnh. Chng ta : ho 5 gia qu Khm, tc gia cn nguy
him m Chu Cng vn cho l tt ch v ho cng m trung chnh, ngha l cng mt
cch va phi, sng sut, chnh ng.

6.

QU

THIN

THY

TNG

Trn l Cn (tri), di l Khm (nc) ngc hn vi qu 5.


Hnh qu Thin Thy Tng
50

T qui truyn cho Nhu l n ung, cho nn ging rng v (vn ) n ung m ngi ta
sinh ra tranh nhau, ri kin nhau, cho nn sau qu Nhu l qu Tng (c ngha l kin co)
Thon t:
, ,
Tng:

Hu

Li

phu,

kin

trt,

dch.

nhn,

bt

Trung

ct,

li

chung

thip

hung

xuyn.

Dch: Kin co v mnh tin thc m b oan c (trt), sinh ra lo s (dch). Nu gi o trung
(bin bch c ri th thi) th tt lnh,nu kin cho n cng th xu. Tm c bc i
nhn (cng minh) m nghe theo th ch c li, nu khng th nh li qua sng ln (nguy),
khng

li.

Ging: Theo tng qu ny c th ging: ngi trn ( qu Cn) l dng cng, p ch


ngi di,m ngi di ( qu Khm) th m him, tt sinh ra kin co, hoc cho c
trng qui ch l mt ngi, trong lng th nham him (ni qui l Khm), m ngoi th
cng

cng

(ngoi

qui

Cn),

tt

sinh

gy

ra

kin

co.

Thon t ca Chu Cng khng hiu hai cch m cho qu ny l trng hp mt ngi
c lng tin thc (hu phu) m b oan c, vu hm, khng c ngi xt r cho, cho nn lo s,
phi i kin. Nu ngi gi o trung nh ho 2 (c trung), ngha l minh oan c ri
th thi, th s tt, nu c eo ui cho ti cng, quyt thng, khng chu thi, th s xu.
Qu khuyn ngi nn i tm bc i nhn cng minh (tc ho 5 ng vi ho 2, va
trung ,chnh, va ngi cao), m nghe li ngi th c li; nu khng th l t mnh tm
s

nguy

hi,

nh

li

qua

sng

ln.

i tng truyn (H t) a ra mt cch ging khc na: Cn (tri) c xu hng i ln;


Khm (nc) c xu hng chy xung thp, nh vy l tri ngc nhau, cng nh hai ni
bt ng o, tranh nhau m sinh ra kin co. V i tng truyn khuyn ngi qun t
lm

vic

cng

nn

cn

thn

vinh

lc

trnh

kin

co.

Ho t
1.
S

lc:

Bt

s,

tiu

hu

ngn,

chung

ct.

Dch: Ho 1 m: ng ko di (v kin) lm g, tuy b trch mt cht, nhng sau c tt.


51

Ging: Ho 1, m nhu di, c ho 4 cng kin trn ng vin, tc l c ch da;


nhng ng nn th sinh s ko di v kin; c b trch mt cht th cng thi, kt qu
c bin minh, th l tt.
2.

Cu nh: Bt khc tng, qui nhi b. K p nhn tam bch h, v snh.


Dch: Ho 2, dng : khng nn kin, lui v m trnh i, p mnh ch c ba trm nc nh
thi ( ni a v mnh thp, th mnh nh), nh vy th khng b ha.
Ging: Trong phn I, chng IV, chng ti ni: cc ho ng vi nhau (1 vi 4, 2 vi 5, 3
vi 6) phi mt dng mt m th mi c tnh vi nhau, mi ng vo mt phe, vin tr
nhau, tc trng hp ho 1 v ho 4 qu ny; nu c hai cng l dng hay l m th tuy
ng nhau y, nhng c th k nhau, cng nh ho 2 v ho 5 qu ny. Hai ho ny u l
dng c, cho nn coi l ch nhau, ng vo hai phe trong qu tng (kin co).
Ho 2 di, trung ch khng chnh, gia ni qui l Khm (him) li b hai ho m 1 v
3 vy, nn th yu, mun kin ho 5 (v 2 c tnh dng cng) nhng th khng ch ni,
v 5 trung , chnh li ngi cao. Di kin trn khc g trng chi , khng nn, th rt lui
v,

trnh

cn

hn,

nh

vy

khng

ti

li.

Tiu tng truyn cn dn thm: nu di m kin trn, tai ha ti l t mnh v ly y:


hon

ch

xuyt

(cng

chuyt,

ot)

d:

Phan Bi Chu ging ho ny, dn vic Nguyn Hong mun knh vi Trnh Kim (s thc
Trnh Kim mun hi Nguyn Hong, Nguyn Hong s), cho ngi hi kin Nguyn
Bnh Khim, Nguyn Bnh Khim p: Honh sn nht i, vn i dung thn, c
khuyn nn trn trnh vo Nam cho thot nn; l ngha ba ch qui nhi b trong ho
ny.
3.

Lc

tam:

Chung

ct;

Thc
hoc

cu
tng

c,
vng

trinh

s,

.
l,

thnh.

Dch: Ho 3 m, C (yn n) hng ci c (n trch) c ca mnh (Chu Hi hiu l gi ci


np c), n cho chnh ng m thng lng lo s th kt qu s tt; nu phi i theo
lm vi ngi trn (ch vng y tr ngi trn, khng nht nh l vua), th cng
52

ng

mong

thnh

cng.

Ging: Ho 3 m nhu li bt chnh (v ho m m ngi dng, chng chnh trn


cng qu Khm (him), chung quanh u l k thch gy s, kin co (v ho 2 v 4 u l
dng), cho nn 3 thng phi lo s (l), nu hiu vy m bit gi gn th rt cuc s yn
n.
Ho 3 c ho 5 trn ng v c tnh vi mnh, 6 l dng cng li l b trn (ngi cao),
nn c khi li ko 3 theo n; trong trng hp , 3 nn an phn th thng, c phc tng
6, ng mong thnh cng (chng hn 6 mun ng ra kin, ko 3 theo th 3 ch nn gip 6
ly l thi, ng ham lp cng).
4.

Cu

Bt

khc

tng,

t:

phc

tc

mnh,

du,

an

trinh

ct.

Dch: Ho 4, dng : khng th kin co c, tr li theo thin mnh (l chnh ng), i

i,

yn

theo

iu

chnh

th

tt.

Ging: Ho ny dng cng m bt trung, bt chnh, tng mt ngi ham kin co.
Nhng khng th kin ai c: kin 5 th 5 trn mnh, ngi tn, khng dm kin; kin 3
th 3 nhu thun, chu thua trc ri; kin 2 th 2 va cng, chnh , trung, sng sut, tin
liu ri, khng chu kin; cn 1 th v phe vi 4. nh phi b ham kin i, theo l phi,
yn, gi iu chnh, nh vy th tt.
5.

Cu

ng:

Dch:

Ho

Tng,

dng

nguyn

kin

hay

kin,

ct.
u

rt

tt.

Ging : Ho 5 ny ngi ch tn, cng m minh, trung v chnh. Nu l ngi x kin th


l bc c c, c ti (nh Bao Cng); nu l ngi i kin th gp c quan ta c c,
c ti. Khng g tt bng.
6.

Thng

cu:

hoc

tch

chi

bn

i,

chung

,
triu,

tam

chi.

Dch: ho trn cng, dng : (kin ) may m c ci ai ln (ca quan chc) th trong
mt

bui

sng

cp

ba

ln.
53

Ging: Ho dng ny trn cng qu Tng l k rt thch kin, kin ti cng. N ngi
6 l bt chnh, cho nn d c may ra c kin, th chng bao lu cng s mt ht, rt cuc
vn
*

khng
Qu

tng

ny

ngha

cc

li.
ho

rt

nht

tr,

sng

sa.

Trc sau ch l rn ngi ta ng ham tranh nhau kin co: ho 3 khng kin vi ai, tt;
ho 2 mun kin m sau thi khng kin, cng tt; ho 1 b kin th nn nhng nhn mt
cht, rt cuc s tt, duy c ho 6 bng kin ti cng th d c thng, cng ha xu.
Cn ho 5 din ci : c mt Ta n cng minh th phc cho dn bit bao.

7. QU A THY S
Hnh qu a Thy S
Kin tng l tranh nhau, tranh nhau th lp phe, c m ng ni ln; cho nn sau qu
Tng

ti

qu

ng,

cng

ngha

qun

i.

Thon t:
:

Trinh,

trng

nhn

ct,

cu.

Dch: qun i m chnh ng (c th hiu l bn ch), c ngi ch huy lo thnh th tt,


khng

li.

(C sch ho hai ch trng [ ] nhn chnh l i [] nhn) ngi ti c)


Ging: Trn l Khn, di l Khm m sao li c ngha l m ng, l qun i ? c 4
cch

ging:

i tng truyn bo Khn l t, Khm l nc, gia t c nc t li, tng l


qun

chng

nhm

hp

thnh

ng.

Chu Hi bo di, Khm l him; trn, Khn l thun; ngi xa gi binh trong vic
nng (thi bnh l nng dn, nhng vn tp tnh v b, thi lon th thnh lnh), nh vy l
giu

ci

him

(v

b)

trong

ci

thun

(vic

nng).

Chu Hi cn ging cch na: ho 2 l dng, nm gia ni qui l tng ng tng, 5


54

ho kia l m nhu, mm mi, giao quyn cho 2 iu khin qun lnh (4 ho kia).
Thon truyn ging: xut qun l vic nguy him (qu Khm), c hi, nhng nu xut
qun v chnh ngha (trinh chnh), tr bo an dn th dn s theo (Khn: thun), s gip
mnh, mnh sai khin c, th s tt, lp c nghip vng thng tr thin h, khng
c

ti

li.

Ho t
1.

lc:

s,

xut

lut,

ph

tng,

hung

Dch: Ho 1, m: Ra qun th phi c k lut, khng kho (ch ph tng ngha l bt thin )
thi

xu.

Ging: y l bc u ra qun, phi cn thn, c k lut nghim nhng kho khi mt


lng dn, qun.
2.

Cu

nh:

:
Ti

s,

trung,

,
ct,

cu,

vng

tam

tch

mnh.

Dch: Ho 2 dng: Trong qun, c c trung th tt, khng ti li, c vua ba ln ban
thng.
Ging: Ho ny l ho dng c nht trong qu, thng lnh qun m. N c cng , c
trung, li c ho 5, m trn ng thun vi n, nh mt v nguyn th giao ton quyn
cho mt v tng. Nh n c trung; nn tt, khng b ti li, m c nhiu ln ban
thng
3.

(c

ngi

Lc

ging

tam:

S,

nhiu

ln

hoc

vua

trao

lnh

thi,

cho).

hung.

Dch: Ho 3, m: bt chnh (v ho m ngi dng) li bt trung ,xu, tht trn, c th


phi
4.
Lc

ch

t:

xc
:

,
S,

cht

v
,

th,

cu.

Dch: Ho 4, m: Ra qun ri m lui v ng (th) pha sau (t) khng c li.


Ging: ho ny tuy bt trung nhng c chnh, khng c ti (ho m) nhng bit liu sc

55

mnh, hy tm lui, khng tin khi hao qun, l php thng h gp ch mnh th
trnh i, cho nn khng b li.
5. :
Lc

ng:

Trng

in
t

hu

xut

cm,

li

chp

s,

ngn,

thi,

cu.

trinh

hung.

Dch: Ho 5 m: Nh ng c mung th (v ph), bt chng (ch ngn [] y,dng


nh

ch

chi

[],

thay

ch

cm

[])

th

li.

(dng) ngi lo thnh lm tng sy cm qun, nu dng bn tr (ti km) th phi


ch thy m v, v d danh ngha chnh ng (trinh) kt qu vn xu.
Ging: Ho 5 ny, m, v ch tn, tng ng vua n nhu v thun o trung, khng gy
chin, v qun ch ln ci (nh mung th rng v ph ng) nn phi nh ui i, bt
chng

khng

li.

ng vua y giao quyn cm qun cho v lo thnh (ho 2 di) l ngi xng ng , nu
giao cho bn tr bt ti (nh ho 3) hoc chng tham gia vo th s tht bi, d chin
tranh c chnh ngha, cng phi ch xc v , mang nhc.
6.

Thng
Khai

lc:
quc

i
tha

qun

gia,

hu

tiu

nhn

mnh.
vt

dng.

Dch Ho trn cng, m: (Sau khi khi han) vua ra lnh g quan h n vic m nc tr
nh

th

ng

dng

tiu

nhn

(d

cng

chin

u).

Ging: Ho ny trn cng, tr lc thnh cng, vua lun cng m khen thng. K tiu
nhn tuy c ti chin u, lp c cng th cng ch thng tin bc thi, khng nn
phong t cho cai tr, giao cho a v trng yu trong nc, v cng vic kin thit quc
gia

phi

ngi

ti,

mi

gnh

ni.

*
-

Qu

Bt

s
c

ny
d

rt
mi

hay,

li

phi

gn,
ra

qun,

ra

ng.

qun

Chng

phi

ta

nn

chnh

nh:
ngha.

Dng tng phi xng ng (nh ho 2), ng cho k bt ti (nh ho 3) tham gia.
56

Phi cn thn t lc u, k lut nghim minh, nhng phi kho khi mt lng dn
qun.

Nu

gp

ch

ng

th

mnh

th

hy

tm

trnh,

khng

sao.

Khi thnh cng ri, lun cng ban thng th k tiu nhn c cng ch nn thng h tin
bc, ng giao cho h trng trch; trng trch phi v nhng ngi ti c nh vy nc
mi

thnh

c.

Ch dng hai nt lin, t m suy din c nh vy, ti tht.


8.

QU

THY

Trn l Khm (nc), di l Khn (t)


( hnh ::::|:)
Hnh qu Thy a T
S l m ng, trong m ng ngi ta gn gi nhau, lin lc vi nhau, cho nn sau qu
S

qu

(t

gn

gi,

lin

lc).

Chng ta : qu ny Khm trn, Khn di, ngc hn vi qu trc Khn trn, khm
di.
Thon t:
, , ,
T
Bt

ct.

Nguyn
ninh

ph,
phng

nguyn

vnh

lai,

trinh,

hu

v
phu

cu.
hung.

Dch: Gn gi th tt. Bi ln th nh m c nh ln u (nguyn ph) rt tt, lu di,


chnh

th

khng

li.

K no ch cha yn (hoc gp trc tr) s li vi mnh (hoc mnh nn vi li) l k no


ti

sau

(tr)

th

xu.

Ging: Qu ny l trn t c nc, nc thm xung t, t ht ly nc, cho nn c


ngha

gn

gi,

thn

thit,

gip

nhau.

Li thm mt ho dng cng, trung chnh ( ho 5) thng lnh nm ho m, c ci tng


ng vua (hay ngi trn) c ton th dn (hay ngi di) tin cy, qui phc do l m
57

gi l t. Nhng ho 5 a v ch tn nn phi thn trng, t xt mnh k cng (nguyn


ph) m thy c nhng c nguyn, vnh, trinh th mi tht khng c li.
Bt ninh phng lai, Chu Hi ging l trn di ng hp vi nhau, chc l mun ni ho 5
(trn) v ho 2 (di), mt dng mt m. Cn ba ch hu phu hung th khng sch no
cho

bit

ch

ho

no,

ho

trn

cng

chng?

Ho t.
1. : , ,
S
Hu

lc:

Hu

phu

phu,

doanh

phu,

chi,

chung

lai

v
hu

cu.
tha

ct.

Dch: Ho 1, m : (Mi u) c lng thnh tn m gn gi nhau th khng c li. Nu lng


thnh tn nhiu nh y mt ci ng th c thm iu tt khc na.
2.
Lc
Dch:

nh:
Ho

2,

t
m:

chi

trong

gn

ni,

gi

vi

ngai,

trinh
chnh

ct.

ng

th

tt.

Ging: ho ny m nhu, c trung v chnh, ni qui, ng hp vi ho 5 dng cng


cng c trung v chnh ngoi qui, cho nn ni l t trong m gn gi vi ngoi. Hai bn
thn nhau v o ng ch hp (cng trung, chnh c), ch khng phi v 2 lm thn vi b
trn cu ph qu, nh vy l chnh ng, khng tht thn, nn tt.
3.
Lc
Dch:

tam:
Ho

T
m:

Gn

chi
gi

ph

ngi

nhn

khng

xng

ng.

Ging: Ho ny m nhu, khng trung khng chnh, chung quanh li ton l m nhu, cho
nn v vi ngi xu, khng xng ng.
4.
Lc

t:

Ngoi

chi,

trinh

ct.

Dch: Ho 4, m: Gn gi vi bn ngoi (ho 5) gi o chnh th tt.

58

Ging: ho m ngi 4 c chnh ,tt hn ho 3; li gn ho 5, nh vy l thn vi


ngi hin ( 5 trung v chnh ) v phc tng b trn, cho nn tt.
5.

Cu

ng:

Hin

t,

vng

dng

tam

khu

Ging: ho ny ngi ch tn, dng cng m trung chnh, cho nn c 5 ho m (c


thin h) u phc tng; o gn gi nh vy, l rt quang minh. Ai tng phc vua th c
ti, khng tng phc m chng li th c rt lui, khng p ai c; cho mi ngi t do ti
lui, cng nh i sn, khng bao vy c bn mt m cha mt mt cho cm th thot ra. Do
ngi chung quanh c cm ha, khng phi rn e m h cng gi c o trung
chnh nh vua.
6.

Thng
Dch:

lc:
Ho

trn

t
cng,

chi

m:

khng

th,
mi

gn

hung.
gi,

xu.

Ging: Ho m ny trn cng bt trung, khng sao gn gi vi nhng ho m di


c, th l khng c u mi, l v thy (th y c ngha l thy) m v thy th v
chung,

cho

nn

xu.

*
Qu ny ni v php nhm bn tm thy. Phi cn thn t lc u, thnh tn, trung chnh, v
o ch khng v li. V phi cho t do, khng nn p buc.

9.

QU

PHONG

THIN

TIU

SC

Trn l Tn (gi) di l Cn (tri)


hnh qu Phong Thin Tiu Sc
T qui truyn bo nhm hp, gn vi vi nhau (t) th phi c ch nui nhau, cho nn
sau

qu

ti

qu

Tiu

sc

]
59

Ch sc ny c ngha l nui (nh mc sc); li c ngha l cha, dng nh ch sc tch


(cha

cht),

ngha:

ngn

li,

kim

ch.

Thon

Tiu

sc:

Hanh:

Mt

vn

bt

v,

ng

ty

giao.

Dch: Ngn cn nh (hoc cha nh v cha cng hm ci ngha ngn, bao li, gom li)
hanh

thng.

Ging:

My

kt

(cha

ba

tan)

cch

khng

ging

ma

theo

ci

ty

tng

ca

ca

ta.
qu:

Qu Cn (cng kin) di qu Tn (nhu thun) c ngha l m (Tn) ngn cn c


dng

(Cn),

nh

ngn

cn

ln.

Hoc: Gi (Tn) bay trn tri (Cn) cn xa mt t, sc ngn cn ca n cn nh, cho


nn

gi

Tiu

sc.

Xt cc ho th ho 4 l m nhu c v; ho ny quan trng nht trong qu (do lut: chng


d qu vi ch) ngn cn c 5 ho dng , bt phi nghe theo n, cho nn gi l Tiu sc
(nh ngn c ln).
Ngn c ho 2 v ho 5 u dng cng th vic chc s hanh thng. Nhng v n
nh m sc ngn cn nh, nn cha pht trin ht c, nh m my ng kt phng
Ty m cha tan, cha ma c. Theo Phan bi Chu, ch ng (ta) y tr Tn, m
Tn l m, thuc v phng Ty. Nhng theo Hu Thin bt qui th tn l ng Nam.
Chu Hi cho rng ch ng l Vn Vng t xng. Khi vit thon t ny, Vn Vng
trong ngc Du L, m ci ty ca ta tc ci K Chu, phng Ty ca Vn Vng.
i Tng truyn khuyn ngi qun t trong hon cnh qu ny (sc cn nh) nn
trau di, ti vn chng ( vn c) chng hn vit lch, ch ng hot ng chnh tr.
Ho t
1.
S
Dch:

cu:

Ho

1,

Phc
dng

t
:

tr

o,
v

h
ca

mnh,

k
c

cu?
li

Ct.

u?

Tt.

Ging: ho ny l dng cng li trong ni qui Cn, c ti, c ch tin ln, nhng v

60

trong qu Tiu Sc, nn b ho 4, ng vi n ngn cn. N nh phi quay tr li, khng


tin na, hp vi o ty thi, nh vy khng c li g c.
2.

Cu

nh:

Dch:

Ho

2,

khin

dng

Dt

phc,

nhau

tr

li

ct.

th

tt.

Ging: ho ny vi ho 5 l bn ng ch hng: cng dng cng, cng c trung,


cng mun tin c, nhng cng b ho 4 m ngn cn, nn cng dt nhau tr li ci o
trung , khng mt ci c ca mnh.
3.

Cu
Dch:

tam:

Ho

3,

thot

dng

Xe

bc,

rt

mt

phu

trc;

th
chng

phn

hc

hc

mc.

vi

nhau.

Ging: Ho 3 qu cng (v th v u l dng ) m bt trung, hng tin ln lm, nhng


b ho 4 trn ngn chn, nn tin khng c, nh chic xe rt mt trc. Ho ny st
ho 4, dng st m, m khng phi l ng ca ho 4, nh mt cp v chng hc hc
vi nhau. Li ho 3 v khng bit ty thi, khng nh mnh trong thi Tiu sc m nhn
v.
4.

Lc

t:

hu

phu,

huyt

kh,

dch

xut,

cu.

Dch: Ho 4, m: nh c lng ch thnh, nn thng tch c lnh, ht lo s, m khng


c

li.

Ging: ho ny l m, nhu thun m i vi cc ho dng th kh trnh c xung t,


c th lu huyt v lo s, nhng n c chnh (m ngi m), gn ho 5 l thn vi bc
ch tn, li vo thi Tiu sc, c ho 1 ng hp vi n, ho 2 cng gip n, nn n trnh
c

lu

huyt,

lo

s,

khng

li.

Tiu tng truyn ging: ht lo s, nh ho trn ( ho 5) gip n.


5.
Cu

ng:

:
Hu

,
phu,

luyn

nh,

ph

ln.
61

Dch: Ho 5, dng. C lng thnh tn, rng buc dt du (c by ho dng ), nhiu ti


c

cm

ha

lng

ging.

Ging: ho ny ngi ch tn, c uy tn, lm lnh t cc ho dng khc; n trung chnh,


tc c lng thnh tn, ko cc ho dng kia theo no, m gip ho m 4 cnh n, nh
hng ti 4, sai khin c 4, khin cho 4 lm c nhim v thi Tiu sc.
Ch [ ] c ngi c l luyn v ging l c lng quyn luyn.
6. : , , ,
Thng
Ph

cu:
trinh

l.

Nguyt

v,

k
c

x,

vng,

thng
qun

c
chinh

ti.
hung.

Dch: Ho trn cng, dng: ma ri, yn ri, c nhu tn ca 4 y (ngn c


n ng ri), v m c mt mc (trinh) ngn hoi chng th nguy (l) y. Trng sp n
m rm (cc thnh), ngi qun t (khng thn trng, phng b) vi tin hnh th xu.
Ging: y ti bc cui cng ca qu tn m cng l bc cui cng ca qu Tiu
sc. Ho 4 thnh cng n cc im , cc ho dng ha hp vi n c ri, nh m
my kt trt nc, mi s yn. Ti , hy nn ngng i, c mt mc ngn chn cc
ho dng th s b ha y. M cc ho dng (qun t ) cng nn lo phng trc i
v sp ti lc m cc thnh (trng rm) ri y. m c ngha l tiu nhn.
*
c qu Tiu sc ny chng ti nh ti V Hu i ng v T Hi Thi Hu i Thanh.
H nh ho 4, thng minh, c ti, mi u nhu thun, nh gn vua (ho 5), c vua
sng i, che ch, li ly c lng ngi di (ho 1, ho 2), gy phe ng ri ln ln
thng lnh qun dng , c triu nh phi phc tng h. Ti khi h thnh cc, sp suy,
bn i thn c kh tit, mu tr mi hp nhau lt h. Ngoi i khng ng hn nh trong
qu,

nhng

cng

khng

khc

my.

cc thi , chc nhiu nh Nho Trung Hoa c li qu ny.

10.

QU

THIN

TRCH

Trn l Cn (tri), di l oi (chm)


62

hnh qu Thin Trch L


u qu Tiu Sc ni sc cn c ngha l cha, nhm (nh sc tch)
T qui truyn dng ngha m ging: khi nhm hp nhau th phi c trt t, c trn
c di, khng th hn tp c, ngha l phi c l. Sng trong x hi phi theo l, dm
ln ci l, khng chch ra ngoi (chng ta thng ni dm ln du chn ca mt ngi
din ci theo ng ng li ngi y); m dm ln, ch Hn gi l , do sau qu
Tiu

sc,

ti

qu

L.

Cch

gii

thch

phn

no

gng

p.

Thon t:

L
Dch:

Dm

v,
ln

bt

ui

cp,

it

cp

nhn,

khng

hanh.

cn,

hanh

thng.

Ging: Trn l dng cng, l Cn, l tri: di l m nhu, l oi, l chm, vy l trn
di phn minh li hp l m dng tc l l, l l. C tnh m nhu, vui v i theo sau
dng cng th d ngi i trc mnh d nh cp, cng t ra hin t vi mnh, cho nn
bo rng dm ln ui cp m cp khng cn. Ba ch l h v chnh ngha l dm ln
ui cp, ch nn hiu l i theo sau cp, ly s nhu thun, vui v m ng ph vi s
cng

cng.

Thon truyn bn thm: Ho 5 qu ny l dng m trung, chnh, xng vi ngi ch tn,


chng

bnh

li

quang

minh.

i tng truyn: bo trn di phn minh (c ti c trn, km ti c di) nh


vy lng dn mi khng hoang mang (nh dn ch) khng c s tranh ginh.
Ho t:
1.
S

cu:

,
l,

vng,

cu.

Dch: ho 1, dng : gi bn cht trong trng m ra vi i th khng c li.


Ging: ho 1 ny nh ngi mi ra i, cn gi c bn cht trong trng ( ngha ca
ch t) cha nhim thi i, v l ho dng, qun t, c ch nguyn, c gi ch nguyn
mnh th khng c li.
63

2.

Cu

nh:

thn

thn,

nhn

trinh

ct.

Dch: Ho 2, dng: nh i trn ng bng phng, c mt mnh gi vng ng chnh


th

tt.

Ging: Ho 2, dng : nh i trn ng bng phng, c mt mnh gi vng ng chnh


th

tt.

Ging: Ho dng ny c trung, vn l hin nhn, qun t, bnh thn gi o trung khng

cho

lng

ri

lon

th

tt.

Tuy c ho 5 trn ng vi , nhng 5 cng l dng, khng hp, (phi mt dng mt


m mi tm nhau, hp nhau, vin nhau) cho nn bo ho ny l c c.
Chng ta : qu Cn, ho 2 v ho 5 cng u l dng c, m Ho t bo 2 v 5 nn
tm nhau m lm vic; cn qu L ny th khng , nh vy l phi ty theo ngha ca qu
(ty thi) m ging.
3. : , ; , , ,
Lc
L

tam:
h

v,

Miu,
dit

nng

nhn,

th;

hung.

b,
nhn

vi

nng

l.

qun.

vu

Dch:Ho 3, m: cht (m t ph l) thy t, tht (m t ph l) i nhanh, nh vy th nguy


nh dm ln ui cp m b n cn. l k v phu m i lm vic ca mt ng vua ln.
Ging: Ho ny m nhu m ngi dng cng, bt chnh, bt trung, trn di u l
ho dng c, khng lng ti mnh km (m) m ua i theo cc ho dng, khng
khc ngi tht t khoe l i nhanh; l hng v phu m i lm mt ng vua ln, s gp
ha, nh dm ln ui cp, b cp cn.
4.
Cu

t:

:
h

v,

sch

sch

(hoc

sc

sc)chung

ct.

Dch: Ho 4, dng: Dm ln ui cp, nhng bit s hi, nn qu s tt.


Ging: Ho ny, dng m v m, cng bt trung, bt chnh nh ho 3, cng sau mt
ho dng cng, cng nh dm ln ui cp, nhng ho 3 hung, ho 4 ct, ch do l: 3
bn cht nhu, ti km, u m m v dng, ch hng; cn 4 bn cht cng, c ti, sng
sut m v m, bit s hi, thn trng.
64

5.

Cu

ng:

Quyt

l,

trinh

l.

Dch: Ho 5, dng : Quyt tm hnh ng qu th tuy chnh ng cng c th nguy.


Ging: Ho 5 c chnh, c trung ,rt tt, nhng a v ch tn trong qu L (ni v cch
i) th e c lng cng quyt qu m t th, th, m ha nguy.
6.

Thng

cu:

Th

l,

kho

tng,

ton,

nguyn

ct.

Dch: Ho trn cng, dng, xem cch n trong i ngi, cho nn Ho t din ngha
ca ton qu ch khng din ngha ca ring ho cui. Cng l mt l ngoi nh ho
cui

cng

qu

Tiu

sc.

Qu ny tn l L c ngha l l, l dm ln, nhng c 6 ho u ni v cch n trong


sut i ngi : mi ra i th phi gi tnh cht phc trong trng, ri sau gi vng ng
chnh (ho 2); bit sc mnh, ng t ph (ho 3) trnh nguy, bit thn trng, s hi th
tt (ho 4), v a v cao nht, ng th m cng quyt qu (ho 5), cch n c
nh

vy

cho

ti

cui

th

tt

khng

bng.

Chng ta : Qu ny cng ch c mt ho m m khng c ngha thng lnh qun


dng nh qu tiu sc. Nh vy l bin dch.

11.

QU

THIN

THI

Trn l Khn (t), di l Cn (tri)


hnh qu 11 a Thin Thi
L l l, c trt t trn di phn minh, nh vy th yn n, L cng c ngha l dm, l
giy (dp) i giy th c yn n; v vy sau qu L, tip ti qu Thi. Thi ngha l yu
thch,

thng

thun.

Thon t

65

Thi:

Tiu

Dch:

Thi

vn

ci

nh

(m),

i,

ci

lai,
ln

(dng

ct,
)

li,

hanh.

tt,

hanh

thng.

Ging: Trong qu L, Cn l tri, cng, oi l chm, nhu; trn di phn minh, hp l


m

dng,

tt.

Trong qu Thi ny, Cn khng nn hiu l tri, v nu hiu nh vy th tri di t,


khng cn trn di phn minh na, xu. Nn hiu Cn l kh dng, Khn l kh m kh
dng di c tnh cch thng m giao tip vi m, kh m trn c tnh cch giao tip
vi kh dng, hai kh giao ha, m mi vt c yn n, tha thch.
Mt

cch

ging

na.

Theo

Phan

Bi

Chu

(sch

dn)

th:

Nguyn Thun m l qu Khn, l m thnh chi cc, cc th phi tiu, nhn mt nt


dng thay vo di, ho 1 ca Khn thnh ra qu Phc, Phc l mt dng mi sinh.
Dng sinh n ho th hai th thnh qu Lm [ ] , th l dng ln thm ln ln.
Kh dng sinh n ho th 3 th thnh qu Thi, trn l Khn, di l Cn.
Khn l m nhu, l tiu nhn; Cn l qun t . Qu Thi l tng o tiu nhn dng tiu
mn, o qun t dng ln mnh, hai bn ngang nhau cho nn gi l Thi.
Thon t bn thm: Thi l lc ci nh i, ci ln tr li ( . . . ) l tri t giao cm m
mun vt thng, trn di giao cm m ch hng nh nhau. Trong (ni qui) l dng,
ngoi (ngoi qui) l m, trong mnh m ngoi thun, trong qun t m ngoi tiu nhn,
o

qun

th

ln

ln,

tiu

nhn

th

tiu

ln.

Ho t:
1.
S

cu:

bt

mao

nh,

v,

chinh

ct.

Dch: Ho 1, dng : Nh r c mao m c c m, tin ln th tt.


Ging: Ho nay l ngi c ti, cn v thp, nhng cp vi ho hai trn, nh c nhm
ng ch dt du nhau tin ln, gnh vic thin h, cho nn vic lm d c kt qu nh
nh r c mao, nh mt cng m c c m.
2. : , , ,
66

Cu

nh

Bng

Bao

hoang,

vong,

dng

bng

thng

h,

bt

vu

trung

di,
hnh.

Dch: Bao dung s hoang ph (nhng t hi c), dng cch cng quyt mo him nh li
qua sng, khng b st nhng vic (hoc ngi ) xa, khng ngh n b ng, m phi
hp

vi

trung.

Ging: Ho dng, c trung, ng ch ng (ho 1 v 3) li ng hp vi ho 5 m,


cng c trung, tc vi v nguyn th tin cy, nghe theo mnh, vy l c ti ln m hon
cnh

rt

thun

li;

nhng

cn

nhng

ny

na:

C lng, bao dung mt s t hi c cn li, ng mong tr tit ngay trong bui u.


C c cng quyt mo him nh ngi c gan li qua sng, nh lun hg ni: bo h
bng

h.

Tnh trc nhng vic xa xi s xy ti (c ngi hiu l ng b st nhng ngi


xa).

ng

tinh

thn

ng

phi

hi

cho

ngha.

Cn nht l gi o trung ca ho 2, vic g cng va phi thi, chng hn bao dung qu


hay mo him qu u l hi c.
3. : , , , ,
Cu

tam:

Gian

trinh

hnh
cu,

bt

vt

tut,

b,
k

v
phu,

vng
vu

bt

thc

phc.

hu

phc.

Dch: Ho 3, dng: khng c ci g bng mi m khng nghing, i mi m khng tr li,


trong cnh gian nan m gi c chnh ng th khng li. ng lo phin, c tin iu
chnh th c hng phc.
4.
Lc

t:

Phin

phin,

bt

,
ph,

ln,

bt

gii

phu.

Dch: Ho 4, m : Dp du (hoc hn h) vi nhau, khng giu m thnh mt xm, chng


c

hn

cng

tin

nhau.

Ging: y qua na qu Thi, dng suy, by m (ba ho m) tc bn tiu nhn kt


hp vi nhau, tuy chng khng giu, khng c ti c (m c ngha l h, tri vi thc

67

dng cho nn bo l khng giu) nhng cng thnh mt xm ng, ng tm vi nhau


chng c hn m cng tin nhau, v cng sn lng gian t c.
5.

Lc

ng:

qui

mui,

ch,

nguyn

ct.

Dch: Nh vua t (i Thng) cho em gi v nh chng, c phc, rt tt.


Ging: Ho m ny c trung, tuy a v ch tn m khim nhu, li ng hp vi ho 2,
dng di, nh em gi vua t, chu lm v mt ngi hin trong gii bnh dn, s
c hng phc.
6.

Thng

lc:

Thnh

phc

co

hong,

vt

mnh,

dng

trinh

s,
ln.

Dch: Ho trn cng, m: thnh sp xung, li ch l ng t. ng dng qun na,


bt qu mnh lnh ch ban ra c trong p mnh thi. D hnh ng ca mnh chnh ng
nhng

vn

tht

bi

xu

h.

Ging: y ti lc cui cng ca thi Thi, sp b ri, nh ci thnh sp xung. V l ho


m li a m, ng tranh ginh (dng qun ) na, khng cu vn c u, c ban lnh
cng

ch

mt

mnh

nghe

thi.

Hai ch trinh ln, R. Wilhem giaeng l : d c kin nhn (chng ) cng tht bi m xu
h. Chng ti ngh ho cui ny m nhu thi qu, khng c ch kin nhn c, nn dch
theo

Chu

Hi.

*
Di y chng ti chp thm li bn ca Phan Bi Chu (tr. 285 286) Chng ta c
Dch t lc c Cn, Khn, tri qua trung gian, no Trun m kinh lun: no Mng m gio
dc; no Nhu m sinh t; no Tng, no s m sp t vic binh, vic hnh; no Sc, no
L m chnh n vic kinh t, vic l ch; hao tn bit bao tm huyt, cha tr bit bao th
gi.

1.

Trun,

3.

Nhu

5.

S,

phn
Khm
,

Khm
thng

Khm
Khm

(him)
2.

thng
h

tri
Mng
4.

6.

qua

n
.

Tng,
Ti,

ln:

khm

Khm
Khm

h.
thng.
68

Thot khi 6 ln nguy him ri. Vy sau, trong c chn nui tr l Tiu sc, ngoi c chn
bng

(nh

cy,

vo)

L.

By

gi

mi

lm

nn

Thi.

Thi va n cui cng, tc khc ra B (coi qu sau ). Gh gm tht ! Lm nn tn v s


cng phu m lm h ch trong chc lt, vun p bit bao nn tng m nh ch trong
nhy

mt.

Khng chc l thm ca ngi sp t cc qu, nhng vic i qu c nh vy:


Kin thit lu, suy rt chng.

12.

QU

THIN

Trn l Cn (tri) di l Khn (t)


hnh qu Thin a B
Trong v tr khng c g l thng hoi c, ht thng th ti b tc, cng, cho nn sau
qu

Thi

ti

qu

B.

Thon

t.

,
B

chi

,
ph

nhn,

bt

li

qun

trinh,

vng

tiu

lai.

Dch: B khng phi o ngi (phi nhn ngha nh phi nhn o), v n khng li cho o
chnh ca qun t (Tng ca n l) ci ln (dng ) i m ci nh (m) li.
Ging: B tri vi Thi. Thi th dng di thng ln, giao vi m trn ging xung; b
th dng trn i ln, m di i xung khng giao nhau. m dng khng giao nhau
th b tc, o ngi nh vy m vn vt cng nh vy. Thi khng li vi o
chnh ca qun t, v dng i ngha l o ca ngi qun t tiu ln, m m li ngha l
o

ca

tiu

nhn

ln

ln.

i tng truyn Khuyn: gp thi b th ngi qun t nn thu ci c ca mnh li


(ng hnh ng g c, ring gi cc c ca mnh) trnh tai nn, ng mng cht li
danh no c. (Qun t d kim c t nn, bt kh vinh d lc). Ngha l nn n.
Gp thi Trun, thi kh khn, gian trun, ngi qun t nn tp hp nhau li m hnh
ng; cn thi b, b tc cng cc ri th hnh ng ch v ch, ct gi ci c v ci
69

thn

mnh

thi.

Ho

t.

1.
:
S

,
lc:

Bt

mao

,
nh,

v,

trinh

ct

hanh.

Dch: Ho 1 m: Nh r c mao m c c m, h chnh th tt m hanh thng.


Ging: Ho ny rt ging ho 1 qu Thi: cng bt mao d k v v qu Thi ho 1 cp vi
hai ho trn, qu ny cng vy, cng c ng ch, lm vic d c kt qu; ch khc qu thi
ho 1 l dng, qun t, qu ny ho 1 l m, tiu nhn; cho nn qu Thi khuyn c tin
ln (chnh) s tt; cn qu ny th khuyn phi trinh chnh ng (trinh khc nhau hai
ch

chnh

[]

trinh

[]

th

tt

hanh

thng.

Ho 1 qu B l tiu nhn nhng mi bc u, ci c cha hin r, li ng hp vi ho 4


trn l qun t, cho nn cn c hy vng ci ha c. i tng truyn bo: nu tm
gip nc (ch ti qun qun l vua, l quc gia) nh ho 4 th s tt. Nh vy l c
khuyn

tiu

nhn

nn

ng

vo

phe

qun

2.
:
Lc

,
nh:

Bo

tha,

;,
tiu

nhn

ct;

nhn

b,

hanh.

Dch: Ho 2, m: Tiu nhn chu ng v vng thun ngi qun t th tt: i nhn (c
c ln) nn gi t cch trong cnh b tc (khn cng) th hanh thng.
Ging: Ho ny tuy l tiu nhn, nhng c trung c chnh, chung quanh l tiu nhn c,
m ng hp vi ho 5 qun t trn, cho nn ho t khuyn n nn vng thun qun t
th tt. Cn k i nhn c bn tiu nhn vng thun v chng mun mua danh th
cng ng theo chng, c gi kh tit ca mnh trong thi khn cng, nh vy s hanh
thng.
3.
:

Lc
Dch:

tam:
Ho

3,

m:

Bao
Cha

cht

tu
s

gian

.
t,

xu

h.

Ging: Ho ny, khng trung, khng chnh, l k ng u bn tiu nhn (v trn cng
70

ni

qui

khn),

cho

nn

rt

xu,

ng

ght.

4.
:,
Cu

t:

Hu

mnh,

cu.

Tr

li

ch.

Dch : Ho 4 dng : c mnh tri (tc nh thi vn ti) th khng li m bn ca mnh


cng

nh

cy

mnh

hng

phc.

Ging: Ho ny qu na qu B, c mi sp ht b ri, cho nn ni l thi vn ti; n


l dng trong ngai qui Cn, chnh l ngi qun t thc hin c ch ca mnh.
Bn ca n, tc hai ho 5, 6 cng l dng c cng s c hng phc.
5.
:

Cu

ng:

Hu

vong,

,
b,
vong,

,
i

vu

nhn

ct.

bao

tang.

Dch: Ho 5, dng : lm cho ht b, l o tt ca bc i nhn (tuy nhin, phi bit


lo). C th mt y, (ng qun iu th mi vng nh buc vo mt cm du (dy du
nhiu

r,

su

di

t,

rt

kh

nh).

Ging: Ho ny c c dng cng trung chnh, li vo ngi ch tn, trong thi B sp


ht, cho nn li on l tt. Nhng vn phi thn trng, ng sai st.
Theo H t h chng V th Khng t c ti ho ny, bn thm rng: Ngi qun t khi
yn n th khng nn qun rng s c th nguy; khi vng th khng qun rng c th mt,
khi tr th khng qun rng s c th lon. Nh vy m thn an nc nh gi vng c.
6.
:
Thng

,
cu:

Khuynh

,
b,

tin

b,

hu

h.

Dch: Ho trn cng, dng: nh c ci b, trc cn b, sau th mng.


Ging: y l thi cui cng ca B m b cc th thi lai; ngi qun t c ti s dt c
bn b (tr ho 4 v 5) m nh dc b. Nhng mi u cn phi lo lng (tin b) sau
mi

mng

bc

ln

cnh

Thi

ri.

Chng ta : Qu Thi, mi n ho 3, cn thnh cc m Dch khuyn phi gi c


chnh ng trong cnh gian nan (gian trinh); cn qu B, khi mi ti ho 4, mi c mi sp
71

ht b m Dch khuyn l thi ti, ngi qun t nn thc hin ch ca mnh i.


Ngha l lun lun phi sn sng nm ngay ly c hi.

13.

QU

THIN

HA

NG

NHN

Trn l Cn (tri), di l Li (la)


hnh |:||||
Khng th b tc, cch tuyt nhau mi c, tt phi c lc giao thng ha hp vi nhau;
cho
ng

nn
nhn

sau
l

qu

cng

chung

ti

qu

vi

ngi,

ng

ng
tm

Nhn.

vi

ngi.

Thon

t:

,
ng

nhn

vu

d,

hanh.

Li

thip

xuyn.

Li

qun

trinh.

Dch: Cng vi ngi cnh ng (mnh mng) th hanh thng. (gian him nh) Li qua
sng

ln,

cng

li.

Qu

ny

li

cho

ngi

qun

trung

chnh.

Ging: li di l la, sng, vn mnh, Cn trn l Tri. Qu ny c tng la bc ln


cao ti tri, cng soi khp th gii (cnh ng mnh mng c ngha ). Cho nn tt. d c
him tr g, cng vt c (Phan Bi Chu bo chnh l cnh tng i ng rt vui
v)

Mun

vy

phi

trung

chnh

ca

ngi

qun

Thon truyn cng ho 2 ni qui ly, ho m c nht, quan trng nht trong 6 ho m
ging

thm:

Ho m nhu c v (tc l chnh) c trung, li ng hp vi ho 5 dng cng cng


c v c trung trong ngai qui Cn, th l c hin tng ni ngai tng ng, nn gi
l ng nhn. Vn minh (Ly) pha trong, cng kin (Cn) tc dng ngoi, m c c
trung ln chnh, ng hp vi nhau, l tng ngi qun t thng sut c tm tri ca
thin

h.

i tng truyn bn thm: Ngi ta mun thc hin c cnh tng mi vt cng sng
chung vi nhau th phi phn bit tng loi ca cc chng tc, xt k mi s vt (qun t d
loi tc, bin vt); h cng loi th t chung vi nhau v cho mi vt c pht trin s
72

nng, tha c s nguyn, c vy th tuy bt ng m ha ng c.


Ho

t:

1.
:

cu:

ng

nhn

vu

mn,

cu.

Dch: Ho 1, dng : Ra khi ca cng chung vi ngi th khng c li.


Ging: Ho dng ny, nh ngi qun t mi bt u ra i, mun ng (cng
chung)

vi

ngi

khc

th

li,

ng

trch

u?

2.
:

Lc

nh:

ng

nhn

vu

tn,

ln.

Dch: Ho 2, m: (ch) chung hp vi ngi trong h, trong ng phi, xu h.


Ging: Ho ny tuy c trung c chnh, nhng vo thi ng nhn, nn cng chung vi
mi ngi m li ch ng hp ring vi ho 5 trn, nh ch cng chung vi ngi trong
h,

trong

ng

phi

ca

mnh

thi,

th

hp

hi,

ng

xu

h.

3.
:

Cu

tam:

Thng

,
Phc

cao

nhung

lng,

tam

vu
tu

mng,
bt

hng.

Dch: Ho 3, dng : np qun rng rm (m thp th) ln g cao, ba nm chng hng


vng

c.

Ging: Ho ny mun hp vi ho 2 (m) di, nhng n qu cng (dng dng


v), li bt c trung, nh mt k cng bo; m 2 ng hp vi 5 trn, 3 s 5 mnh
nn khng dm cng kch 2, ch np trong rng, rnh trm, ri thp th ln i cao m ng
(3 trn cng ni qui, nn ni vy); nh vy ba nm cng khng tin (hng ln) c.
4.
:
Cu

,
t:

tha

,
k

dung,

,
pht,

khc

cng,

ct.

Dch: Ho 4, dng : ci ln tng t ri m khng dm nh th l tt.


Ging: ho ny cng l dng cng, bt trung, bt chnh, cng mun hp vi 2, lng p 3
73

m cp 2 (ho 3 gia 2 v 4 cng nh bc tng ngn cch 2 v 4, 4 trn 3 nh


ci ln bc tng ); nhng tuy cng m v m, cn c cht nhu, nn ngh li, khng
th ln p 3 c, nh vy khng nn, cho nn Ho t bo th th tt .
Tiu tng truyn khen l bit phn tc () tc bit tr li php tc.
5.
:

Cu

ng:

Hu

ng

tiu,

nhn,

tin

ho

khc

tng

nhi
ng.

Dch: Ho 5, dng: Cng vi ngi, trc th ku ru, sau th ci, phi dng i qun
nh

ri

mi

gp

nhau.

Ging: ho ny dng cng trung chnh, ng hp vi ho 2, tht l ng tm ng c,


tt. Nhng gia 5 v 2, cn c hai ho 3 v 4 ngn cn, dm pha, ph ri, nn mi u
phi ku ru, phi dng i qun dp 3 v 4 ri 2 v 5 mi gp nhau m vui ci. Cng
vic ha ng no mi u cng b nhiu k ngn cn nh vy, khng d dng thc hin
ngay

c,

hp

vi

cng

l,

vi

hnh

phc

ng.

6.
:

Thng

cu:

ng

nhn

vu

giao,

hi.

Dch: Ho trn cng, dng : cng vi ngi cnh ng ngoi thnh, khng hi hn.
Ging: Giao l cnh ng ngai thnh, khng rng bng d (ng ni ni nh qu).
Ho ny tuy cui qu ng nhn, khng c ho no ng hp vi n, cho nn ch cha
c th hnh nh mnh mun, mi ch nh cng vi ngi cnh ng ngoi thnh
thi,

cha

gia

qung

ng

ni

c.

*
c

qu

ny,

chng

ta

rt

ra

hai

li

khuyn:

Mun ha ng th ng c tinh thn ng phi; phi tn trng c tnh ca mi hng


ngi,

kh

nng

cng

nhu

cu

ca

mi

ngi.

Cng vic ha ng mi ngi tuy rt chnh ng, mang hnh phc cho dn chng
nhng cng gian nan, b nhiu k ph.

74

14.

QU

HA

THIN

HU

Trn l Ly (La), di l Cn (tri)


hnh ||||:|
cng ng vi mi ngi th mi ngi v vi mnh, m s hu ca mnh cng ln, cho
nn

sau

qu

ng

nhn,

ti

qu

hu

(c

ln).

Thon

t:

hu:

Dch:

Nguyn

ln

th

hanh.

rt

hanh

thng.

Ging: trn Cn l la trn tri, chiu sng mi vt nh vy l c ln Ly li c


ngha l vn minh, Cn l cng kin, gm c vn minh v cng kin cho nn rt hanh
thng.
Theo Thon truyn: Cn mt cch ging na: qu ny ch c mt ho m, n thng lnh
qun dng, 5 ho dng u theo n, c ngha l mi ngi v vi n, m n c c
ln. S d n thng lnh c v n ngi tn m li c trung. N ng hp vi ho 2,
dng gia qu Cn, nh vy n va vn minh va cng kin, ng vi tri (Cn) m
hnh

ng

ng

vi

thi.

i tng truyn khuyn: ngi qun t trong qu ny phi ngn n ngay iu d khi n
cha pht hin, v biu dng iu tt khi n cn mp m thun mnh tt ca tri (t
c

dng

thin,

thun

thin

hu

mnh:

ch

hu

Ho

tt).
t:

1.
:
S

,
cu:

giao

;
hi,

ph

cu;

nan

tc

cu.

Dch : Ho 1. dng : cha lm vic g tai hi, cha c li; nhng phi (cn thn) c x
nh

gp

lc

gian

nan

th

mi

khi

li.

Ging: i hu l c ln. Ho 1 nh con mt nh giu sang, cn tr, cha lm g tai hi th


cha c ti, nhng v l con nh giu, t ngi a, nu li kiu cng xa x th s gy on
75

ght, cho nn Ho t khuyn sng trong cnh gian nan th mi khi ti.
2.
:

Cu

nh:

xa

ti,

hu

du

vng,

cu.

Dch: Ho 2, dng : xe ln ch nng, i chn no ( ni lm g) cng c, khng c li.


Ging: Ho ny tt nht trong qu : dng cng m c trung, va c ti va khim tn,
c ho 5, m trn ng hp, nh c vua ht sc tin dng s thnh cng, cho nn v
vi

xe

ln

ch

nng

ng

xa,

cng

ti

c.

3.
:
Cu

,
tam:

Cng

dng

hng

vu

thin

t,

tiu

nhn

pht

khc.

Dch: Ho 3, dng : nh bc cng (hu) m tic mi thin t hng tiu nhn khng
ng

ni

vic

Ging: Thi xa ch [ ] c l hanh (ngha l hanh thng) m cng c l hng) ngha


l hng dng, dng, yn tic, l ln) Chu Hi hiu l triu hin. R.Wilhem hiu l em t
ai

ca

ci

dng

thin

t,

hoc

cho

dn

chng.

Chng ti theo Phan Bi Chu m dch nh trn. Ho 3 ny dng cng c chnh, ng


trn cng ni qui, cho nn v vi mt bc cng; vo thi i hu tt c nhiu t ai,
nhn dn; nn bc thin t cng n, ti d tic do v cng i. Nhng phi l ngi
qun t, c c hnh, khng kiu, mi lm nh vy c; cn hng tiu nhn, thy thin
t ti nh mnh cng kiu cng, xa x th khng ng ni danh d , m ch hi thi (tiu
nhn

hi

li

Tiu

tng

truyn)

4.
:
Cu

,
t:

ph

bnh,

cu.

Dch: Ho, dng: ng lm ra v thnh vng (khoe ca, sng sang qu) th khng c li.
Ging: Ch bnh [ ] y, Trnh t hiu l thnh vng; Phan Bi Chu dn cu Hnh
nhn bnh bnh trong Kinh Thi m hiu l rm r. Chng ti chm chc hai ngha m
dch

nh

trn.

Ho ny a v cao, gn ho 5, m bt trung , bt chnh, e c ha ti ni, nn Ho t


76

khuyn phi khim tn, tit kim. Tiu tng truyn cng khuyn phi phn bit th phi ha
phc

cho

rnh

th

mi

khi

li.

5.
:
Lc

,
ng:

quyt

phu

,
giao

nh,

uy

nh,

ct.

Dch: Ho 5, m: Ly c tin, ch hnh m giao thip, v phi c uy th tt.


Ging: Ho ny v ch tn, cc 5 ho dng theo, nn phi em c tin, lng ch
thnh m i i vi ngi di. Nhng v l m, nn ngi rng qu nhu, nn Ho t
khuyn

phi

cht

uy

mi

c.

Tiu tng truyn c h hiu khc, bo phi dng uy v, ng khinh d m phi phng b
o

tc

(uy

nh

chi

ct,

nhi

d)

6.
:
Thng

,
cu:

thin

,
hu

chi,

ct,

bt

li.

Dch: ho trn cng, dng : t tri gip cho, tt, khng c g m chng li.
Ging: thi i hu, thnh tr, ho dng cng ny trn cng m chu h mnh theo
ho 5, ch v 5 c c thnh tn; nh vy l khng kiu, tuy thnh m khng y trn, nn
c tri gip cho, ha tt, ch l thng ho cui cng, i hu n mn cui, kh
m

tt

c.

Khng t c ti ho ny bo: Tri s d gip cho l v thun vi o tri; ngi s d


gip cho l v c lng thnh tn . ng mun ni ho 5 c cc ho khc gip l v c lng
thnh tn; cn ho trn cng c tri gip v thun vi o tri: trng ngi hin (ho 5)
khng

kiu.

Qu ny khuyn chng ta sng trong cnh giu c, nn khim, kim: giao thip vi ngi ,
nn

ch

thnh.

Phan Bi Chu nhn xt rng trong 64 qu , khng qu no tt u nh qu ny: ho 1, 2,


3 u khng c li, ho 4 c hanh thng, ho 5 tt, ho 6 tt hn na, khng c g
m chng li. Ngay n qu Cn, qu Thi ho cui cng cng xu, km qu ny. i hu
chnh l thi thnh tr sau thi i ng.

77

15.

QU

SN

KHIM

Trn l Khn (t), di l Cn (ni)

hnh

::|:::

i hu l thi rt thnh, khng nn cho qu y, m nn nhn nhng, nn Khim.


Thon

Khim:

Hanh,

qun

hu

chung.

Dch: Nhn nhng, hanh thng, ngi qun t gi c trn vn ti cui.


Ging: Trn l t, di l ni. Ni cao, t thp, ni chu di t l ci tng nhn
nhng.

Khim

h.

Qu

ch

mi

Thon

ny

truyn

c
bn

thm:

vy

mt

ho

Khim

m
dng,

c
dng

ca

hanh

tri,

lm
t

thng.
ch

qu.

ngi

Tri c c khim v trn i xung ch thp m sng t; t c c khim v chu di


m i ln. o tri, ci g y th lm cho khuyt i, ci g thp km (khim) th b p cho
(Thin o khuy doanh nhi ch khim). o t, o qu thn cng vy. Cn o ngi th
ght k y, tc s kiu cng tha mn, m thch k khim tn (Nhn o doanh nhi hiu
khim). H khim th a v cao m o cng sng, a v thp m chng ai vt mnh
c.
i tng truyn. Khuyn ngi qun t nn bt chn nhiu, b chn t, cho s vt
c

cn

xng,

qun

bnh

(Biu

ch

qu,

xng

vt

bnh

Ho

:
S

th).

,
lc:

khim

khim

qun

,
t,

dng

thip

xuyn,

ct.

Dch : Ho 1, m Nhn nhng, nhn nhng, ngi qun t dng c y qua sng
ln

th

tt.

Ging: Ho ny m nh m li di cng, tht l khim h, du gp hon cnh him


nguy

no

cng

vt

c.

Tiu tng truyn khuyn ngi qun t trau gii t cch mnh bng c khim h, (Khim
khim

qun

t,

ti

mc)
78

2
:

Lc

nh:

Minh

khim,

trinh

ct.

Dch:Ho 2, m: Ting tm lng ly v c khim, nu chnh ng th tt.


Ging: ho ny nhu thun, c trung, c chnh, rt tt, cho nn bo l ting tm lng ly
v c Khim. Nhng ngi ting tm lng ly th d ham danh, m ha ra qu khim n
mc gi nhn nhng hoc nnh b), nn Ho t khuyn phi gi c trung, chnh (trinh)
ca

ho

th

mi

tt.

3.
:
Cu

,
tam:

Lao

khim,

qun

,
t

hu

chung,

ct.

Dch: Ho 3, dng : Kh nhc (c cng lao) m nhn nhng, ngi qun t gi c


trn

vn,

tt.

Ging: ho ny c c dng cng, lm ch c qu, nm ho m u trng cy vo, nh


ngi c a v ( trn cng ni qui), c ti nng (ho dng ) m khim tn (v trong
qu Khim), khng khoe cng, nn cng c mi ngi phc, m gi c a v, c
ti

cng.

Theo H t thng truyn chng VIII, Khng t c ho ny, ging thm: Kh nhc m
khng khoe khoang, c cng vi i m chng nhn l n c, c nh vy l cc dy.
4.
:

Lc

t:

bt

li,

huy

khim.

Dch: Ho 4, m: Pht huy s nhn nhng th khng g l khng li.


Ging: Ho ny nhu thun m c chnh, tt y, nhng v trn ho 3 l ngi c cng
lao, m li gn ho 5, l vua, nn cng phi pht huy thm c khim, mi trnh c
mi

kh

khn

khng

khng

li.

5.
:
Lc

,
ng:

Bt

ph

,
ln,

li

dng

xm

pht,

bt

li.

Dch: Ho 5, m: chng cn giu (c th lc) m thu phc c lng ging (c nhiu


79

ngi theo); nhng phi c cht uy, chinh pht k no cha phc mnh th mi khng g l
khng

li.

Ging: Ho ny m nhu, c trung, a v ch tn, nn t nhin thu phc c nhiu


ngi, nhng nu nhu qu, thiu uy th khng phi l t cch mt ng vua, nn Ho t
khuyn nn dng uy v i vi k no cha phc mnh. Ho ny c th dng uy c v
v

dng

(l).

6.
:

Thng

lc:

Minh

khim,

,
li

dng

hnh

s,

chnh

quc.

Dch: Ho trn cng, m: Ting tm lng ly v c Khim, c nhiu ngi theo c th


li dng iu m ra qun, nhng cng ch tr c nhng k trong p ca mnh khng
phc

mnh

thi.

Ging: ho ny th nhu, v nhu, vo thi cui cng qu Khim, cho nn khim nhu cng
vc, ting tm lng ly, nhiu ngi theo y; nhn m c th ra qun chinh pht
nhng k khng theo mnh, nhng v ti km, nn ch tr c nhng k trong p mnh thi,
cha

tha

ch

c.

*
Qu ny ho no cng tt khng nhiu th t, khng km qu i hu bao nhiu.
a s cc trit gia Trung Hoa rt cao c Khim, nht l Khng t v Lo t, v h cho
rng lut tri h y qu th vi, trong khi y phi ngh ti lc s vi, phi khim h, ng
t

ph.

Khng th dn ht nhng chm ngn ca Trung Hoa v c khim c; trong qu ny


chng ta thy c my cu nh Thin o khuy doanh nhi ch khim, nhn o
doanh nhi hiu khim, khim khim qun t, ti d t mc. Trong o c kinh, cng rt
nhiu cu, nh: Hu k thn nhi thn tin; Qi d tin vi bn, cao d h vi c; Dc tin dn
tt

thn

hu

chi:

Bt

cm

vi

thin

tin

Nhng khim nhu ca Lo t c v trit , tuyt nhin khng tranh hn vi ai, m khim
nhu trong Dch th khng thi qu, vn trng c trung (ho 2).

80

16

QU

LI

Trn l Chn (sm st,) di l Khn (t)


hnh :::|::
i hu m li Khim th tt nhin l vui v, sung sng, cho nn sau qu Khim, ti
qu

(vui,

Thon

D:
Dch:

sng).

Li
vui

Ging:

kin

v:

Dng

tc

ba

hu,
hu

cch

hnh

tr

ging

dn),

ra

s.

qun

ngha

th

qu

tt.
ny.

Chn trn, Khn di, c ngha l trn th ng, hnh ng; di thun theo,
nh

vy

tt

vui

v.

Sm trn t, ngha l kh dng pht ng (chn thuc dng) m mun vt trn


pht

sinh,

cng

cnh

tng

vui

v.

Qu ny ch c mt ho dng (ho 4), 5 ho m u theo n, n lm ch trong qu ,


nh mt ngi ti c, lm vic g cng thun c, tt thnh cng, s vui v, an n.
Thun vi l t nhin th d tri t cng nghe theo, hung h l vic dng tc hu, ra
qun,

dn

li

khng

theo.

Thon truyn bn rng thm: Ci o thun l m hnh ng l o tri, cho nn mt


tri mt trng thay nhau chiu sng ban ngy ban m, khng bao gi lm; bn ma thay
nhau chng bao gi sai. Thnh nhn thun l m hnh ng th hnh pht khng phin
phc

dn

chng

phc

tng.

Ho

t:

1.
:

S
Dch:

lc:
Ho

1,

m:

Minh
Khoe

mnh

vui

d,
sng

mt

cch

hung.
n

o,

xu.

Ging: Ch D, tn qu c ngha l trn di thun nhu hnh ng m cng vui v; cn


ch

trong

cc

ho

th

ngha

nhn

vui

v.
81

Nh ho m nhu di cng ny, bt trung, bt chnh, l mt tiu nhn, c ho 4 cng


kin v c a v trn ng vin, ly lm c , bc l ni sung sng ca mnh mt cch
n

o,

th

kiu

mn,

xu.

2.
:
Lc

,
nh:

gii

vu

thch,

bt

chung

nht,

trinh

ct.

Dch: Ho 2, m: Ch vng nh , chng i ht ngy (m ng ph ngay), chnh nh,


bn,

tt.

Khng t, theo H t h truyn, Chng V, cho rng ngi qun t bit trc c triu
chng t khi mi c du hiu, cho nn ng ph mau, giao tip vi k trn th khng nnh,
vi k di th khng nhn, bit lc no nn nhu, lc no nn cng.
3.
:

Lc

tam:

Hu

,
d,

hi

tr,

hu

hi

Dch: Ho 3, m: Nga mt ln trn (mong c ph qu) m vui mng, nh vy th no


cng

nn,

sa

chm,

li

cng

nn

hn.

Ging: Ho ny cng bt trung, bt chnh, nh k tiu nhn ng ln trn l ho 4 dng


cng, mong c ph qu m vui mng; khng sm rt chn ra khi ci by quyn th th
s

hn

ln.

4.
:
Cu

,
t:

Do

d,

;
i

hu

c;

,
vt

nghi,

bng

hp

trm.

Dch: Ho 4, dng : ngi khc nh mnh m vui, mnh c th thnh cng ln c; c


ht lng ch thnh, ng nghi ng th cc bn thanh kh s li gip mnh ng m chng.
Ging: Ho ny lm ch trong qu , c ti, c a v cao, li c ho 5 (vua) ht lng tin,
nn

to

hnh

phc

cho

ngi

thnh

cng

ln

c.

Nhng l ho dng c nht trong qu mt mnh m ng gnh nng, c lc chn


nn, nghi ng, nn Ho t khuyn c ch thnh, th s c nhiu bn ti gip.
5.
:

.
82

Lc

ng:

Dch:

ho

Trinh

5,

tt,

Bnh

hng,

hoi,

dai

dng

bt
nhng

t.

khng

cht.

Ging: Ho 5, a v ch tn, nhng m nhu, v c ho 4 c lng dn, gnh ht vic


thin h, chuyn quyn; 5 chng phi lm g c, ch chm m trong cnh hoan lc (v
thi D), nn v vi mt ngi b bnh hoi. Nhng may l c 5 c trung m 4 cng khng
p bc, nn vn gi c h v, cng nh b bnh dai dng m khng cht.
Phan Bi Chu cho ho 5 ny ng l trng hp cc vua L nhu nhc b cha Trnh
chuyn

quyn,

nhng

vn

gi

v.

6.
:

,,

Thng

lc:

Minh

d,

thnh

hu

du,

cu.

Dch: Ho trn cng, m: m ti v hoan lc, nhng nu bit sa i nt xu th khng li.


Ging: ho ny m nhu, bt trung bt chnh, li thi cui qu D, cho nn v vi ngi
m ti v hoan lc. Nhng cng may, ho ny trong ngoi qui Chn, Chn c ngha l
ng,

hy

vng

nhc

nhch

cng

c,

nh

vy

khng

xu.

*
Chng ta nhn thy tn qu l Vui, m su ho ch c hai ho (2 v 4) l tt, cn 4 ho kia
xu nhiu hay t c, xu nht l ho 1 v kiu mn, khoe khoang n o ci vui bt chnh ca
mnh; m tt nht l ho 2, v khng ham vui m gi vng ch mnh.
Phan Bi Chu dn cu Sinh u hon, nhi t an lc ca Mnh t kt, l tm tt
c trit l ca qu ny. Quc gia cng nh c nhn, h sng trong cnh vui sng, vui
v qu th s mau cht.

17.
Trn

QU
l

oi

TRCH
(chm),

di

LI

Chn

(ng,

hnh

TY
sm

st)
|::||:

D l vui v, vui v th c nhiu ngi theo nn tip sau l qu Ty. Ty l theo.


Thon
:

t
,

83

Ty:

Nguyn,

hanh,

li,

trinh,

cu.

Dch: Theo nhau: rt hanh thng, nhng phi theo iu chnh ng, v iu chnh ng
(trinh)

mi

li,

khng

li.

Ging: oi trn l vui v, Chn di l ng; l ci tng hnh ng m c


ngi

vui

theo.

Li c th ging: Chn l sm, oi l chm, sm ng trong chm, nc chm theo


ting

sm

cng

ng,

cho

nn

gi

ty.

Li thon t qu ny ch khc li Thon t qu Cn v c thm hai ch v cu (khng c


li) sau, m ngha thay i hn. Chng ti dch nh trn l theo Chu Hi: nguyn hanh (rt
hanh thng) l c (tnh cch) ca Ty; cn trinh (chnh ng) l iu kin cho Ty c
li

khng

li.

Phan Bi Chu hiu hi khc: c nguyn, hanh, li, trinh u l iu kin Ty c li


m khng c li. Theo ngi nhng phi theo ci hay, theo o ; ngi c rt thin
(nguyn) , vic c thng thun (hanh), c ci li cng (li), th mi nn theo, v khi theo th
phi

gi

tit

tho

(trinh)

th

mi

khng

li.

i khi ba cch hiu cng khng khc nhau my. M qu Ty so vi qu Cn th km


xa.
Thon truyn bn rng thm, a mt iu kin na: Theo m phi ng thi mi c. V
d thi Hn, Vng Mng cng mun lm mt cuc cch mng x hi; rt cng bng,
tt; nhng thi sm qua, nn tht bi. Ti i Tng, Vng an Thch cng tht bi,
nh vy l khng hp thi. V Thon truyn nhn mnh vo ci ngha ty thi . (Ty
thi

chi

ngha

tai!)

Ho

t;

1.
:
S

,
cu:

Quan

hu

du,

,
trinh

ct,

xut

mn

giao

hu

cng.

Dch: Ho 1, dng : ch trng thay i, h chnh th tt, ra ngoi giao thip th c cng.
Ging: ch quan y c ngha l ch, ch du c ngha l thay i . Chu Hi hiu l ch
trng thay i. Phan Bi Chu hiu l ci th ca mnh thay i, v ho 1 l dng ng
l lm ch hai ho m trn, nhng ngc li phi ty hai ho (v ho dng di
cng).
84

Hiu theo cch no th vn : c chnh ng, theo l phi, th tt (trinh ct). ng theo t
tnh,

theo

ngi

ngoi

(xut

mn)

nu

phi

th

thnh

cng.

2.
:
Lc

,
nh:

tiu

t,

tht

trng

phu.

Dch: Ho 2, m: Rng buc vi k thp km (nguyn vn l : con nt) m mt k trng


phu.
Ging: Ho ny m nhu,khng bit gi mnh, gn u ty y, nn rng buc vi ho 1
dng (tiu t), m b mt ho 5 cng dng , trn, ng hp vi n.
Qu ny, h l ho m th khng dng ch ty l theo, m dng ch h l rng buc, c
cho rng m nhu th v t tnh, hoc li lc m qun qut, cn dng cng th v chnh
ngha

theo.

3.
:
Lc

,
tam:

Ty

trng

hu

cu

,
phu,

c,

tht
li

tiu

t;

trinh.

Dch: Ho 3, m: Rng buc vi trng phu, b k thp km; theo nh vy cu xin ci g


th

y,

nhng

phi

chnh

ng

mi

li.

Ging: Ho ny cng m nhu nh ho 2, gn u thn cn y, cho nn thn vi ho 4


dng cng, c a v trn (tc vi trng phu) m b ho 1 (tiu t). N xin 4 ci g
cng c v 4 hi c th lc; nhng Ho t khuyn ng xu th trc li, phi gi t cch
chnh

ng

th

mi

tt.

4.
:

Cu

t:

Hu

phu,

,
Ty
ti

hu

hoch,

o,

trinh,

minh

hung.
cu.

Dch: Ho 4, dng : Theo th thu hoch c ln y, nhng d l vn ngay m cng c


th gp hung c. C gi lng ch thnh, theo o l, ly c sng sut m ng ph th
khng

li.

Ging: Ho ny nh mt v cn thn, c vua tin cy (5 v 4 cng l dng c), vo


85

thi Ty l thin h theo mnh, nh vy thu hoch c ln (c th hiu l c lng dn,


hoc lp c s nghip); nhng chnh v vy m c th gp hung (chng hn b ng l
chuyn quyn, b vua ganh ght nh Nguyn Tri). Cho nn Ho t khuyn gi lng ch
thnh theo o l sng sut ng ph (ngha l c ba c: tn, nhn, tr) th mi khi li.
5.
:

Cu
Dch:

ng:
Ho

5,

phu
dng.

vu

Tn

thnh

gia,

vi

iu

ct.

thin

th

tt.

Ging: Ho 5, dng cng, v tn, trung v chnh, li ng hp vi ho 2, cng trung


chnh,

cho

nn

rt

tt.

Gia

iu

thin,

trung

chnh.

6.
:
Thng
Vng

,
lc:

cu
dng

chi,

hanh

mi
vu

tng

duy

Ty

chi.
Sn.

Dch: Ho trn cng, m. Rng buc ly, theo m tht cht ly; Thi Vng nh Chu, c
nhn tm nh vy mi lp c nghip vng hanh thnh Ty sn (tc K sn).
Ging: Ho ny cui qu Ty, l c nhn tm theo n cng cc, nh tht cht vi
mnh, nh vua Thi Vng nh Chu, lnh nn r ch, b p Mn m chy sang t K
Sn (nm -1327), ngi p Mn gi tr trai gi dt du nhau theo, ng nh i ch.
Chng ti theo Phan Bi Chu m dch cu: Vng dng hanh vu Ty sn nh vy.
Chu Hi bo ch [ ] phi c l hng v hiu l : vua dng thnh m lm t hng
t

Ty

Sn.

J. Legge cng dch nh Chu Hi. R.Wilhem cng c l hng m hiu khc na: Vua cho
nhng cng thn c ph hng (th chung vi t tin nh Chu) nh Thi Miu ti Ty
Sn.
*
Qu ny khuyn chng ta ch nn theo chnh ngha (ch ng v t tnh, v li) v bit ty
thi, nh vy th tt ti cng c (ho cui, t n cc im m vn khng xu.)

86

18.

QU

Trn

SN

Cn

PHONG

(ni),

di

Tn

(gi)

hnh :||::|
Vui theo th tt c cng vic lm, cho nn sau qu Ty, ti qu C. C c hai ngha: nt
v

cng

vic.

nt

th

phi

sa

sang

li,

th

cng

Thon

vic.
t:

C:

Nguyn

Tin

gip

,
hanh,

tam

li
nht,

thip
hu

gip

xuyn

tam

nht.

Dch: nt m lm li mi th rt tt, vt qua sng ln th li. Ba ngy trc ngy gip


(ngha l phi tm nguyn nhn t trc), ba ngy sau ngy gip (phi ngh n tng lai
nn

th

no).

Ging: Qu ny trn l ni, di l gi, gi ng ni, qut li, l tng lon, khng yn,
tt

phi

cng

vic.

Cng c th ging nh sau: tn di l thun, m Cn trn l ngng ch; ngi di


th thun m ngi trn c ngi im; hoc ngi di mt mc nhu, ngi trn mt mc
cng (Tn thuc m, m ho 1 cng l m, cn Cn thuc dng, m ho cui cng
thuc dng ), nn ngi di, nh vy mi s s nt, phi lm li.
nt m lm li th rt nn, rt tt; phi xng pha nguy him, nhng ri s c li.
Tuy nhin phi suy ngh, c k hoch trc sau. V d bt tay vo vic l ngy gip, th
phi ngh ti ba ngy trc ngy gip, tc ngy tn [], tm xem v l g m c s nt,
v mun i c sang mi (mi cng l tn, nhng ch tn ny [], ngi Trung Hoa
thng c cch mn mt ch ng m din mt khc) th phi lm sao. Ri li ngh
n ba ngy sau, tc ngy inh [ ] , m inh ninh (ch [ ] ny) phng b cho tng
lai.
Lm

li

Thon

truyn

Ho

mi
v

m
i

c
tng

nh

vy

truyn

khng

th

rt

tt.

ging

khc.
t:

1.
87

:
S

,
lc:

Cn

ph

,
chi

c,

hu

t,

kho

cu

l,

chung

ct.

Dch: Ho 1, m: Sa sang s nt ca cha; nh con m cha khng li; nhng cng c


th

nguy

Qu

y,

ny

ly

phi

vic

trong

bit
nh

rn
lm

s,

th

d,

sau

nn

ni

mi
n

tt.

cha,

con.

2.
:

Cu

nh:

Cn

mu

chi

c,

bt

kh

trinh.

Dch: Ho 2, dng : Sa sang s nt ca m, khng nn c chp (trinh)


Ging: Ho ny dng cng, c trung, trn ng vi ho 5 m nhu, nn v nh con (2)
vi m (5). Ho 2 c ti, sa sang c, nhng tnh cng cng, c th xung t vi 5,
cho

nn

Ho

khuyn

ng

chp

phi

mm

do.

3.
:

Cu

tam:

Cn

ph

chi

,
c,

tiu

hu

hi,

cu.

Dch: Ho 3, dng: sa sang s nt ca cha, c cht hi hn nhng khng c li ln.


Ging: Ho ny l dng li v dng, l qu cng, nng ny, khng hp o trung cho
nn lm vi vic ng n nn; nhng lm ni vic, c chnh, nn khng n ni c li ln.
V

nh

ngi

con

trung

ngn,

trc

gin

gi

cho

cha.

4.
:
Lc

,
t:

ph

chi

C,

vng

kin

ln.

Dch: Ho 4, m: (V dng dng m ch) ko di s nt ca cha, nu c nh vy hoi th


s

hi

tic.

Ging: Ho m, nhu li v m, l ngi thiu ngh lc, nht nht, khng dm cng quyt
sa s nt ca cha, cho n ko di hoi th xu cho c gia nh m phi hi hn.
5.
:

Lc
Dch:

ng:
Ho

5,

Cn
m:

sa

ph
s

chi
nt

cho

c,

cha,

dng
c

ting

d
khen.
88

Ging: m nhu ngi ch tn, khng ti sng nghip, nhng nh c c trung m


di ng vi ho 2, dng cng l ngi c ti, sa s nt c, rt cuc thnh
cng,

hai

ting

khen.

6.
:

Thng

cu:

Bt

vng

hu,

cao

thng

s.

Dch: Ho trn cng, dng : Khng xu ph bc vng hu, m nu cao t cch (c ca


mnh.)
Ging: Ho ny dng cng trn ho 5, nh mt v hin nhn qun t cao khit,
ngoi mi vic, khng mng ph qu, khng xu ph vng hu, gi ch hng ca mnh
lm

php

tc

trong

thin

h.

*
Ngi Trung Hoa rt trng c hiu, m c hiu trc ht l gi c danh d cho gia
nh, lm v vang cho t tin, cho nn nu cha m lm iu g tri o l th con c bn
phn can ngn (cha c con nh vy l nh c phc), nu cn nhu nhc qu, dng dng
khng dm can th c li ln; nu cng cng qu m xung t vi cha m th c li,
nhng nh, tt nht l gi o trung, mm mng m kin tr, ngoi nhu m trong cng.
Qu ny kt mt cch bt ng: ho trn cng khng ni g v vic sa sang s nt c,
m

ch

khen

bc

hin

nhn

treo

gng

danh

tit

cho

thin

soi.

Nn : C l nt, rt xu m thon t khen l tt, ch v nt th phi lm li, canh


tn, m canh tn l iu rt tt. Khng c g suy cc m khng thnh ln, ti lc cng m
khng bt u tr li.

19.
Trn

QU
l

Khn

(t),

TRCH
di

hnh

LM
oi

(chm).

||::::

T qui truyn ging: C l cng vic, c cng vic ri mi lm ln c; cho nn sau qu


89

ti

qu

Lm.

Lm

ngha

ln.

Nhng Lm cn c ngha na l ti (nh lm chung l ti lc cui cng, ti lc cht; hoc


lm

h:

ngi

trn

ti

ngi

di).

Thon

t:

:
Lm:

,
Nguyn

hanh,

li

trinh.

Ch

vu

bt

nguyt

hu

hung.

Dch: (dng) ln ln v ti, rt hanh thng, chnh nh th li. n thng 8 (hoc tm


thng

na)

xu.

Ging: Mi u l qu Khn, 5 ho m. Mt ho dng ti thay ho 1 m di, ri mt


ho dng na ti thay ho 2 m, thnh ra qu Lm . Th l dng cung ln dn, ti ngy
thnh

ln,

nn

gi

Lm.

Mt cch ging na: trn chm (oi) c t, tc l t ti st nc, nn gi l Lm (ti


gn).
Theo cch ging th nht, dng cng ln ln m m nhu tiu ln, th l o gn ti lc
thng,

cho

nn

bo

rt

hanh

thng.

Xt theo ho th ho 2 cng trung, ng vi ho 5, nhu trung, nhn s c phn vui v,


cng

hanh

thng

na

(Thon

truyn)

Trong cnh hanh thng, ng nn phng tng m nn gi vng chnh o, (li trinh): nu
khng

th

thng

(hoc

tm

thng

na)

hung.

C nhiu thuyt ging hai ch bt nguyt y chng ti khng bit tin thuyt no ch xin
hiu

sau

ny

hung;

khng

chp

nhng

thuyt

i tng truyn bn thm: t ti st chm, c ci tng qun t ti dn, gio ha dn


khng bao gi thi, bao dung, gi gn dn khng c gii hn (v cng) .
Ho

1.
:

S
Dch:

cu:
Ho

1,

Hm
dng

lm,
Cng

ti,

gi

trinh
chnh

ct.
th

tt.

Ging: Trong qu ny ch c hai ho dng ti ln bn ho m, cho nn hai ho dng


phi hp lc nhau cng ti, mi chin thng c. Ho 1 c chnh (v l dng m v
90

dng

l)

cho

nn

khuyn

nn

gi

chnh

ca

mnh.

Chu Hi, theo Trnh Di cho ch hm y c ngha l cm, ho 1 dng ng hp vi ho


4

m,

nh

vy

cm

ng

vi

ho

ti.

2.
:

Cu
Dch:

nh:
Ho

Hm

2,

lm,

dng

cng

ct,
ti,

tt,

khng

bt
g

li.

khng

li.

Ging: Ngha cng nh ho 1. Ho 2, dng cng c trung, gp lc dng ng ln,


cho

nn

hin

ti

tt

lnh

tng

lai

cng

thun

li.

Tiu tng truyn thm 4 ch: v thun mnh d (cha thun mnh vy). Trnh Di ging l
ho 2, dng trung, cm ng vi ho 5 m trung , hai ho cm ng vi nhau khng
phi v theo mnh ca ngi trn, cho nn tt, khng g l khng li. Chu Hi khng chp
nhn

li

ging

bo:

cha

ngha

ra

sao

Phan Bi Chu ging: ho 1 v 2 phi cng ti th mi tt, phi ly sc ngi gip mnh
tri,

ch

khng

ngi

yn

ch

mnh

tri.

3.
:
Lc

,
tam:

Cam

;
lm,

du

,
li;

chi,

cu.

Dch: Ho 3 m: Ngt ngo (a dua) m ti ( d d ho 2) th khng c li u; nhng


bit

lo

sa

tnh

th

khng

li

na.

Ging: Ho ny m nhu, bt trung, bt chnh nn v vi bn tiu nhn, dng li ngt ngo


m

ho

2.

4.
:

Lc
Dch:

t:
Ho

4,

m:

Chi
Ht

lng

lm,

thnh

thc

ti

v
vi

ho

1,

cu.
khng

li.

Ging: Ho ny cng l m nhu, nhng c chnh (m v m), c lng thnh thc, li ng


vi ho 1 l ngi c ti, chnh ng (ho 1 cng c chnh), nn khng c li g c.
5.
:

91

Lc

ng:

Tr

lm,

qun

chi

nghi,

ct.

Dch: Ho 5, m: Dng c sng sut m ti, ng l t cch mt v nguyn th, tt.


Ging: ho m ny v ch tn, c c trung, ng hp vi ho 2, dng , c th v vi mt
v nguyn th tuy t ti (m) nhng sng sut, bit ngi no c ti (ho 2), tn nhim, y
thc

vic

nc

cho

ngi

nh

vy

kt

qu

chc

tt.

6.
:

Thng

lc:

lm,

ct,

cu.

Dch: Ho trn cng, m: Ly lng n hu m ti (vi i), tt, khng c li.


Ging: Ho ny l m, cui cng ngoi qui Khn, l c c rt nhu thun, thi Lm,
tc thi ca dng, ca qun t ng tin, n hng v hai ho dng di cng
(mc du khng ho no trong 2 ho ng vi n) m dt my ho m kia theo hai ho
dng , cho nn khen n l n hu, tt, khng c li.

20.

QU

Trn

PHONG

Tn

(gi)

A
di

QUN
Khn

(t)

hnh

::::||

Lm l ln, vt g n lc ln th mi ng biu th cho ngi ta thy, cho nn sau qu Lm


ti qu Qun cng c l Quan. Qun l biu th cho ngi ta thy, Quan l xem xt
Thon

t:

Qun:

Qun

nhi

bt

tin,

hu

phu

ngung

nhc.

Dch: Biu th (lm mu mc cho ngi ta thy) cng nh ngi ch t, lc sp t, ra tay


(qun ) cho tinh khit, by nhiu cng ri, khng cn phi by mm c dng ln (tin);
mnh ch thnh (phu) nh vy th ngi khc cng ch thnh tn ngng (ngung) mnh.
Ging: Theo tng qu, Tn trn, Khn di l gi thi trn t, tng trng cho s
c

ng

khp

mi

loi,

hoc

xem

xt

(quan)

khp

mi

loi.

Li thm: hai ho dng trn, bn ho m di, l dng biu th (qun) cho m; m


trng

(quan)

vo

dng

theo.
92

Thon

l
t

gii

Thon

ngha

truyn

mt

tn
th

qu.

cho

ta

hiu.

Mun biu th (qun) l mu mc cho ngi khc thy th nn c lng ch thnh nh ngi
ch t, lc sp t, ra tay cho tinh khit, l iu quan trng nht, cn vic dng c, thuc
v vt cht, c nhiu cng c, c t cng c, v d nh khng c, ch dng hng,
hoa

cng

tt.

Ho 5 trong qu ngi ch tn, c c dng cng, trung chnh, chnh l ngi cho
thin

trng

vo

cm

ha

theo.

Ngi nn coi o tri lng lng vy m bn ma vn hnh khng sai, m ly lng ch


thnh

lm

gng

cho

dn,

dy

dn,

dn

khng

ai

khng

Ho

phc.
t:

1
:
S

,
lc:

ng

quan,

tiu

nhn

cu,

qun

ln.

Dch: Ho 1, m: Tr con nhn ln (khng hiu g), tiu nhn th khng ng trch, qun t
m

nh

vy

th

hi

tic.

Ging: Tn qu th c l Qun, ngi trn (ho 5) biu th, lm gng cho ngi di.
Nhng xt tng ho th c l quan, ngi di xem xt t cch, hnh vi ca ngi trn.
Ho 5, dng , c trung lm ch qu, tng trng cho ngi trn, ng vua.
Ho no cng nhn ln ho 5 c, ho 1 xa qu, nh con nt t m m nhn ln, khng
hiu g c, nhng v l con nt, khng ng trch; ngi qun t m nh vy mi ng
trch.
2.
:

Lc

nh:

Khuy

quan,

li

trinh.

Dch: Ho 2, m: Nhn ln, ch thch hp vi nt trinh ca n b thi.


Ging: Ho ny m nhu, trung chnh, l ngi con gi c nt trinh, ng ln ho 5, khng
thy c o l ca 5, con gi nh vy th c. Ngi trng phu m nh th th ng
xu

(kh

Tiu

tng

truyn.)

3.
93

Lc

tam:

Quan

ng

sinh,

tin

thoi.

Dch: Ho 3, m: Xt bn thn, hnh vi ca mnh, xem nn tin ln (theo ho 4) hay nn


ng

yn,

ng

phi

lui

xung

2.

Ging: Ho ny bt chnh (m m v dng), li trn cng ni qui, c th tin hay


thoi; Ho t khuyn ng ng ln ho 5, c t xt bn thn, hnh vi ca mnh, nu i
ph c vi hon cnh th tin ln, khng th thi, nh vy l cha sai ng li.
4.
:
Lc

,
t:

Quan

quc

chi

quang,

li

dng

tn

vu

vng.

Dch: Ho 4, m: Xem ci quang vinh ca nc m li dng a v thn cn vi vua.


Ging: Ho ny m, c chnh, ngay di ho 5, tc l v thn cn vi vua (qu khch
ca vua) c vua tn nhim, xem xt c sng ca vua (vua hin th nc mi vinh
quang, nn vinh quang ca nc tc l c sng ca vua), m bt chc, em ti sc ra
gip

i.

5.
:
Cu

,
ng:

Quan

ng

sinh

qun

t,

cu.

Dch: Ho 5, dng: Xt bn thn, hnh ng ca ta hp vi o qun t , nh vy l


khng

li.

Cng c th chm cu nh vy: Quan ng sinh, qun t v cu; v dch l ngi qun t
i ny phi xem bn thn, hnh ng ca ta (tc ho 5) m noi theo th khng c li.
Ging: Ho 5 ngi ch tn, cng cng m trung chnh l bc qun t lm gng cho 4
ho

di,

mi

ngi

ng

vo.

Tiu tng truyn bn rng: Quan ng sinh, quan dn d ngha l mun xem c ca ta
(ca vua) th c xem phong tc o c ca dn, v vua m hin minh th dn tnh tt, vua
u

th

dn

tnh

xu.

6.
:
Thng

,
cu:

Quan

sinh

qun

cu.
94

Dch: ho trn cng, dng: xt bn thn, hnh ng ca ho ny hp vi o qun t,


nh

vy

khng

li.

Cng c th chm cu nh vy: quan k sinh, qun t v cu; v dch l : ngi qun t
i ny phi xem bn thn, hnh ng ca n (ca ho cui cng) m noi theo th khng c
li.
Ging: Ho t: ho ny y nh ho t 5, ch khc ho 5 dng ch ng l ta, m ho ny
dng ch k l ca n (ca ho trn cng. L v ho 5 l vua, ni vi ho 4 l cn thn, t
xng l ta; cn ho ny l li Chu Cng ni v ho trn cng, cng nh ni v cc ho
1,

2,

3,

di.

Ho trn cng ny cng l dng nh ho 5, cng l qun t , tuy khng phi ngi ch
tn, nhng trn cao hn ht, cng lm gng cho cc ho m trng vo. V n c t
cch

qun

nn

khng

li.

*
Qu Qun ny khuyn ngi trn nu gng cho di v ngi di noi gng ngi
trn; nhng tr con v tiu nhn th nhiu khi cha bit noi gng.

21.

QU

Trn

HA
ly

LI

(la),

PH

di

HP

Chn

(sm)

hnh

|::|:|

T qui truyn ging: tnh, l c ch kh quan ri sau mi hp nhau c; nhng mun


cho hp nhau th trc ht phi tr s ngn cch , cho nn sau qu Quan, ti qu Ph
hp.

Ph

cn,

tr

(s

ngn

cch),

hp

Thon

hp.
t:

Ph

hp:

Hanh,

li

dng

ngc.

Dch: Cn hp li, nh vy l hanh thng; dng vo vic hnh ngc th c li .


Ging:

Qu

Ph

hp

ny

ni

vic

hnh

ngc.

Ho s v ho trn cng l hai vch lin, tng nh hm trn v hm di; gia c ba


vch t, l ming h ra; xen vo mt vch lin nh mt ci qu cn ngang ming, lm
95

gin cch hai hm rng; Phi cn gy, tr n i ri hai hm mi hp vi nhau c.


Trong x hi, k gin cch l bn gian t, sm nnh bng bt k trn ngi di m trn
khng thng ti di, di khng t ti trn. Cho nn phi dng hnh ngc tr chng.
Hnh ngc mun c kt qu th phi va uy, va sng sut. Ni qui Chn l uy; ngoi qui
Ly

sng

sut.

Li xt ring ho 5, ho lm ch trong qu; n ngi cao, m nhu m c trung, l c


khuyn dng hnh ngc tuy phi uy, phi cng, nhng vn nn c mt cht nhu, hiu sinh;
nu

ch

cng

thi

th

ha

ra

tn

khc,

hiu

st

mt.

l i Thon truyn. i tng truyn bo tin vng theo ngha qu Ph hp ny


m lm sng t s trng pht v rn bo bng php lut. (Tin vng d minh pht, sc
php: , cng c ngi hiu l sp t php lut hoc ban b php lut)
Ho

1.
:

cu:

gio

dit

ch,

cu.

Dch: Ho 1, dng : v nh chn p vo ci cm m t ngn chn ci, khng c li ln.


Ging: Trong qu ny ho 1 v ho trn cng l ngi khng c chc v, b chu hnh; cn 4
ho

kia

ngi

chc

dng

hnh

php.

Ho 1 di cng l hng dn thng, mi lm by m b ti nh (cm chn, cht ngn


chn ci) th s s php nc m sau khng lm iu c na, cho nn khng c li ln.
2.
:

Lc
Dch:

nh:
Ho

2,

Ph
m:

Cn

,
phu,

ming

tht

dit
mm,

t,

st

ci

v
mi,

khng

cu.
c

li.

Ging: ho ny cng nh ba ho sau, dng ch ph (cn) tr ngi dng hnh php.


Ho 2 m nhu c trung, chnh li c ho 5 ng, tc l ngi c vua y cho quyn
hnh php, v vy d thu phc c k c ti, cng vic d nh cn ming tht mm. Nhng
v ho 2 ci ln ho 1 dng cng, tc nh gp k ng ngnh, nn phi ci ln ho
1 dng cng, tc nh gp k ng ngnh, nn phi qu tay mt cht, k b ti chu hnh
pht kh au, nh b cn vo mi, l li ca hn ch ho 2 vn l trung chnh, khng c
96

li.
3.
:
Lc

,
tam:

Ph

tch

nhc,

ng

c,

tiu

ln,

cu.

Dch: Ho 3, m: Cn phi ming tht c xng li ng c, ng n hn mt cht, nhng


khng

li.

Ging: Ho 3, m: Khng trung chnh, dng hnh ngc v khng c ngi phc, c phn
b on na, nh cn phi ming tht c xng li ng c; nhng vo qu Ph hp, dng
hnh php gi trt t cho x hi, cho nn vic lm ca mnh tuy ng n hn, m khng
c

li

ln.

4.
:
Cu

t:

ph

kim

can
th

tr

(c

li

,
ngi

gian

trinh,

t)
ct.

Dch: Ho 4, dng : Cn phi th tht lin xng m phi kh, c mi tn ng, chu
kh

nhc

vng

lng

gi

ng

chnh

th

tt.

Ging: Ho ny dng cng gn ngi ch tn (ho 5) l ngi cng trc, c trch


nhim; li ngoi qui Ly, nn c ti minh an, cho nn d gp k ngoan c cng tr c
d dng, nh cn c ming tht lin xng (cng) phi kh, m vn gi c o
cng

trc,

tng

bng

mi

tn

bng

ng.

Nhng v ho ny cng, m cng quyt th e gp kh khn, nn Ho t khuyn phi


chu kh nhc, tuy cng m v li nhu (ho th 4, chn), nn li khuyn phi vng ch. C
hai

iu

kin

th

mi

tt.

5.
:
Lc

,
ng:

ph

can

,
nhc,

hong

,
kim,

trinh,

l,

cu.

Dch: Ho 5, m: Cn ming tht kh, c vng (danh d qu bu); phi gi vng o,


thng

lo

s,

th

khng

li.

C sch ging v hai ch hong kim nh sau: kim l vt qu, tng trng ngi ch tn ca
ho 5, hong l sc ca t, ca trung ng (en l mu ca phng bc, ca phng
97

nam, xanh ca phng ng, trng ca phng ty), tng trng c trung ca ho 5.
6.
:

Thng
Dch:

cu:

Ho

trn

cng,

dng

gio
:

dit

tra

vo

nh,

gng,

ti

hung.

ct

tai,

xu.

Ging: Ho ny li ni v k th hnh nh ho 1. Xu hn ho 1, v dng cng li cui


qu,

tr

hng

cc

c,

nn

ti

nng:

eo

gng,

ct

tai.

Theo h t h truyn, chng V th Khng t bn nh sau: . . .khng tch ly nhiu iu c


th khng n ni b dit thn th (nh ho ny). K tiu nhn cho rng (. . .) mt iu c
nh l v hi, nn c lm; v vy m cc iu c c tch ly ti lc( . . ) ti ha ln m
khng

th

tha

th

c.

*
Qu ny xt v vic hnh ngc, i khuyn: Ngi x hnh phi sng sut trc ht,
cng quyt m cng cn c c nhu ( bt cng i), c cht t tm, v lun lun phi
gi
Ho

o
4

cng

chnh,
tt,

va

thn
cng

va

trng
nhu,

(ho

ti

5).

v.

Nn rn e dn t khi dn mi mc phi ti nh, nu khng dn s quen lm by, c c


tch ly m mc ti ln.

22.

QU

Trn

SN

Cn

(ni),

HA
di

Ly

(la)

hnh

|:|::|

m ng, hp li vi nhau th phi c trt t, uy nghi, c vn v, cho nn tip theo qu


Ph

Hp

qu

Bi

vn

v,

rc

r,

sng

sa

Thon

sc.
t:

:
B:

trang

,
hanh,

,
tiu

li,

hu

du

vng.

Dch: Trang sc vn v th hanh thng; lm vic g m ch nh trang sc th li b nh


98

thi.

Ging: Trn l ni, di l la; la chiu sng mi vt trn ni, nh vy lm cho ni p


ln,

trang

sc

cho

ni.

Cn mt cch ging na: trong ni qui (vn l qu n Cn) ho 2, m, vn qu n


Khn, thay vo ho 2 dng ca qu n Cn, thnh qu n Ly, nh vy l t im cho
qu n Cn. Trong ngoi qui (vn l qu n Khn) ho trn cng vn qu n Cn,
li

thay

ho

trn

cng

ca

qu

khn,

thnh

qu

Cn.

Ni cch khc, vn tt m khng sai my th ni qui c mt ho m trang sc cho hai ho


dng , cn ngoi qui c mt ho dng trang sc cho hai ho m, v vy m gi l qu
B:

trang

sc.

Vt g cng vy: c cht, tinh thn; m li thm vn, hnh thc, th tt (hanh thng), nhng
nu

ch

nh

trang

sc

thnh

cng

th

li

thi.

Thon truyn bn rng thm: m nhu v dng cng giao vi nhau, thay i ln nhau
(tc ho 2 v ho trn cng nh trn mi ging). l ci vn v t nhin (thin vn) ca
tri; cn ci vn v nhn to (nhn vn) th nn hn ch (qu Cn trn c ngha l ngn,
hn ch), v tuy n c cng gio ha thin h, nhng nhiu qu th vn thng cht, xu.
i tng truyn cn khuyn: Vic chnh tr nh th dng trang sc c; cn vic quan
trng

nh

phn

on

hnh

ngc

th

ng

nn

qu

quyt,

im

Ho

thm.
t.

1.
:
S

,
cu:

ch,

xa

nhi

Dch: Ho 1, dng, Trang sc, trau gii ngn chn (a v thp) ca mnh; b cch sung
sng

ngi

xe

nn

(chu

kh

nhc).

Ging: Ho ny dng cng, cui cng ni qui Ly, tc nh ngi c c sng sut
m a v thp nht. Ch nn trau gii phm hnh ca mnh trong a v (v nh ngn
chn, b phn thp nht trong thn th), m an bn, chu i b ch ng ngi xe.
2.
:
Lc

nh:

tu.
99

Dch:

Ho

Ging:

Ch

2,

tu

m:

trang

ngha

ru,

sc
cng

nh

ch

ru.
tu

Ho ny lm ch ni qui ly, c cng dng trang sc cho qu Ly, c bit l cho ho 3


dng trn n, cho nn v n nh b ru trang sc cho ci cm (ho 3). N phi ph vo
ho 3 m hnh ng. Ho 3 c tt th tc ng ca ho 2 mi tt, cng nh phi c ci cm
p th ru mi thm p, nu cm xu th ru cng thm kh coi. Ni rng ra th bn
cht

phi

tt,

xng

vi

trang

sc;

cht

vn

phi

xng

nhau.

3.
:

Cu

tam:

nh,

nhu

nh,vnh

trinh

ct.

Dch: Ho 3, dng: Trang sc m m thm, h gi vng chnh o th tt.


Ging: Ho ny dng cng, c chnh, li trn cng ni qui ly, c ci ngha rt vn
minh; tng trng ngi c ti trang sc cho hai ho m trn v di n, tnh rt m
thm vi hai ho m (c ngi dch nhu nh l trang sc mt cch nhun nh, thm
nhun). V vy m nn coi chng, ng say m v t tnh, m phi bn gi chnh o th
mi

tt,

khng

ngi

xm

ln

(mc

chi

lng

d:

Tiu

tng

truyn).

4.
:

Lc t: B nh, b (c ngi c l ba) nh, bch m hn nh, ph khu, hn cu.


Dch: ho 4 m: Mun trang sc cho nhau (nhng khng c) nn ch thy trng tot.
Ho 4 nh ci nga trng m chy nh bay (ui kp ho 1), rt cuc ci nhau c v
k

gin

cch

hai

bn

(ho

3)

khng

phi

cp

(ngi

xu).

Ging: ho 4 m nhu, ng vi ho 1 dng cng, c hai u c chnh ,tnh hp nhau,


mun trang sc cho nhau, nhng b ho 3 gia ngn cch, nn khng trang sc cho
nhau c, ch thy trng tot (trng ngha l khng c mu, khng trang sc). Mc du b
3 cn tr, 4 vn c ui theo 1, rt cuc 3 vn cng chnh, khng phi l xu, khng
mun

lm

hi

1,

cp

ny

kt

hn

vi

nhau

c.

5.
:
Lc

,
ng:

vu

khu

,
vin,

thc

bch

,
tin

tin,

ln,

chung

ct.
100

Dch : Ho 5, m: Trang sc g vn, m dng tm la nh, mng, tuy l bn xn, ng


ch

ci

y,

nhng

rt

cuc

tt

lnh.

Ging: Ho 5, m nhu, c trung, lm ch qu B; v l m nhu nn c tnh qu tn tin, lo


trang sc ci g hu dng nh vn tc thi, m li ch dng tm la nh, mng cho
tn, cho nn b ci ch, nhng nh vy cn hn l xa hoa, m bit trng ci gc l s
cht phc, cho nn cui cng vn c tt lnh, c hnh phc cho dn (hu h d: li Tiu
tng

truyn.)

6.
:

Thng

cu:

Bch

b,

cu.

Dch: Ho trn cng, dng: ly s t phc, nh mu trng (khng mu m g c) lm


trang

sc,

khng

li.

Ging: Ho ny l thi cui cng ca qu B, trang sc, mu m cng cc ri; m vt


cc tc phn, ngi ta li tr li s cht phc, nn khng c li g c. Trong vn hc s,
chng ta thy sau nhng thi duy m qu mc, ngi ta li phc c, tr li li vn bnh d,
t

nhin

thi

xa.

*
i qu B ny l c vn v, c trang sc mi l vn minh, nhng vn nn trng cht hn
vn, ly cht lm th, ly vn lm dng, v khng nn xa hoa, mu m qu.

23.

QU

SN

BC

Trn l Cn (ni) di l Khn (t)

hnh qu Sn a Bc
B l trang sc, trau gii; trau gii ti cc im th mn ht. Cho nn sau qu B ti qu
Bc.
Thon

Bc

mn,

bc,

lt

cho

tiu

mn

ln

i.
t
101

Bc:
Dch:

Bt
Tiu

mn:

li
H

tin

hu
ti

(hnh

du
ng)

th

vng.
khng

li.

Ging: Theo tng qu, nm ho m chim ch ca dng, m ti lc cc thnh, dng


ch cn c mt ho, sp n lc tiu ht. Do gi l qu thnh, dng, ch cn mt ho
sp n lc tiu ht. Do gi l qu Bc. thi tiu nhn c ch honh hnh, qun t
(ho dng trn cng) ch nn ch thi, khng nn hnh ng. Ch thi v theo lut t
nhin, m thnh cc ri s suy, m dng suy cc ri s thnh . (Lo T khuyn: i tr
nhc ngu, i dng nhc khip, i xo nhc chuyt (vng) ngha l phi tm giu ci
khn, ci kho, ci dng ca mnh c yn thn i ch c hi).
Thon truyn: ging thm: nn thun o tri m ngng mi hot ng v ni qui l Khn,
c ngha l thun, ngoi qui l Chn c ngha l ngng; m o tri l ht hao mn (tiu)
th s pht sinh (tc) ni v cc cho dng; m ht y (doanh) th s trng khng (h)

ni

cc

ho

trong

qu

ny.

i tng truyn: ch xt tng ca qu m a ra mt ngha khc: ngoi qui l ni, ni


qui l t; ni trn t, t l nn mng ca ni; t c dy th ni mi vng; vy ngi
trn (nh cm quyn) phi lo cho dn an c lc nghip th a v ca ngi trn mi vng.

thm

vo,

khng

trong

thon

Ho

t.
t:

1.
:
S

,
lc:

Bc

sng

,
d

tc,

mit

trinh,

hung.

Dch: Ho 1, m: nh ct (ph hoi) chn ging, dn dn s lm tiu dit o chnh ca


ngi

qun

t,

xu.

Ging: m (tiu nhn) bt u tiu dit dng (qun t ), cng nh bt u ph ci ging


t

di

chn

tr

ln.

2.
:
Lc

,
nh:

bc

sng

,
d

bin,

mit

trinh,

hung.

Dch: Ho 2, m: nh ph ti then ging (c ngi dch l thnh ging, hay sn


102

ging),

tiu

dit

chnh

ca

ngi

qun

t,

xu.

Ging: Ngha ho ny cng nh ho 1: bn tiu nhn tin thm mt bc na, ph ti


then

ging

ri,

cha

ti

mt

ging.

3.
:

Lc
Dch:

tam:
Ho

Bc

m:

Ph

chi,
b

ng

ca

mnh,

cu.

khng

li.

Ging: Ho ny cng l m nhu, tiu nhn, nhng v ng vi ho dng, qun t, trn


cng, cho nn theo ho m b cc ho m trn v di n (tc cc ho 1, 2, 4) chu
mt lng vi cc ho m ny (li Tiu tng truyn) m theo o chnh, cho nn khng c
li.
4.
:

Lc

t:

Bc

sng

phu,

hung.

Dch: ho 4, m: ph ging m xo ti da tht ngi nm trn ging na, xu.


Ging: Ho m ny ln ti ngoi qui, th l tiu nhn honh hnh, qun t b hi
qu

au,

tai

ha

bc

thit

qu

ri;

xu.

5.
:
Lc

,
ng:

Qun

ng,

,
d

cung

nhn

sng,

bt

li.

Dch: Ho 5, m: Dt by cung nhn nh mt xu c (m ch by tiu nhn), ln hu vua


(tc theo ngi qun t, ho dng trn cng), nh vy l tiu nhn bit thun tng
qun

t,

khng

khng

li.

Ging: Ho ny lm th lnh by m. Theo ngha my ho trn, chng ta tng ho ny


cng ph mnh hng qun t hn na; nhng ngc li. Ho t ly l rng ho 5, st
ho dng trn cng thn cn vi 6, chu nh hng tt ca 6, nn dt c by m (v
nh mt xu c c thuc loi m) theo ho 6 qun t cng nh b hu dt by cung
phi ln hu vua. Th l theo o chnh, cho nn khng g l khng li.
Theo Phan Bi Chu, s d c nhn ti ho ny b ci ngha m tiu dit dng, m cho
ci ngha m thun theo dng, l khuyn khch tiu nhn ci t qui chnh, m gip
103

qun t. Kinh dch V qun t mu (lo tnh cho qun t) l ngha . C th nh vy. L
do

chnh

th

coi

ho

sau

ta

thy.

6.
:

Thng
Qun

cu:
t

,
thc

qu

d,

tiu

bt
nhn

thc,
bc

l.

Dch: Ho trn cng, dng: Cn mt tri ln trn cy, khng hi xung n ( ni dng
tc qun t khng bao gi ht). Qun t ho ny c qun chng (d) theo; cn tiu
nhn th bit rng nu dit ht qun t tc l ph nh chng (chng cng khng cn).
Ging: C qu ch c mi ho ny l dng cho nn v vi tri cy ln cn li trn cy,
khng hi xung n th c ngy n s rng m mc mm, nh vy l o qun t khng
bao gi ht. Ho 3 v 5 ko cc ho m khc theo ho dng ny, cho nn bo l qun t
c dn chng theo. Ho dng ny trn cng, cng nh ci nh che cho tt c cc
ho m di. Nu bn tiu nhn ph nh cho sp ngha bng l khng cn qun t
th quc gia suy vong, chng tc tiu dit- th chng cng khng sng c, khng c chn
dung

thn.

Vy ta thy s d Chu Cng, ngi vit Ho t, cho ho 5 theo ho trn cng (m theo
dng) l v l c th x hi mi tn ti c, khng khi no ngi tt b dit ht.
Qu ny ni v thi m thnh dng suy, tiu nhn tn hi qun t, tiu nhn tuy rt ng,
nhng vn c mt s (ho 3 v 5) hiu o ci qu, ng v phe qun t, v khi x hi lm
nguy th ng h qun t. Ngi qun t mi u ch nn im hi lng ting m ch thi,
chun

cho

lc

thnh

tr

li.

l lut m dng trong v tr; v tr lun lun c c m, dng ; khi m cc thnh,


vn cn dng, khi dng cc thnh cng vn cn m, m dng c thay nhau ln xung,
th thi.

24.
Trn

QU
l

Khn

A
(t),

LI
di

hnh

PHC
Chn

(sm)
|:::::
104

Vt khng bao gi ti cng tn; qu Bc, ho dng trn cng th li quay tr xung
di cng (cng thng phn h); cho nn sau qu Bc ti qu Phc. Phc l tr li (pht
sinh di). Nh vy l o tiu nhn thnh cc th phi tiu, o qun t suy cc th li
thnh

ln.

Thon

t.

,
Phc:
Phn

,
Hanh,

phc

Xut
k

nhp

o,

tht

v
nht

tt,

lai

bng
phc,

li

lai

cu.

hu

du

vng.

Dch: Tr li: Hanh thng. Ra vo khng gp tai nn, bn b s ln lt ti, khng lm li


na. Vn tri phn phc (tro i tr li), c by ngy th tr li, hnh ng vic g cng c
li.
Ging: Kh dng by gi tr li, cho nn hanh thng. Ngi qun t (dng) ra vo t
do, khng b tai nn; ri s c cc ho dng khc ko nhau ti, cng nh bn b ti,
khng cn lm li na ( mun ni; sau qu ny s ti qu Lm, c hai ho dng di,
ri ti qu Thi, c ba ho dng di, ti qu i trng (4 ho dng) qu Qui, (5 ho
dng) qu Cn (c 6 ho u dng), th l su qu dng c tng ln. l vn phn
phc ca tri t, c by ngy th tr li. Ch nht (ngy) y thay cho ch ho; by
ngy mi tr li v sau qu Cn, ti qu Cu, mt ho m sinh di 5 ho dng, ngc
li vi qu Phc (mt ho dng di 5 ho m), lc mi ht mt vng (1).
Thon truyn ging thm: S d ra vo khng b tai nn, bn b ko ti, khng cn lm li,
v tng ca qu: ni qui Chn l ng, ngoi qui Khn l thun; hot ng m thun
theo o tri th tt. Ci o ca tri l tnh lu ri th ng, c nhiu ri th thin, c vy
vn vt mi sinh si ny n. Xem qu Phc ny thy mt ho dng bt u tr li, tc l
thy ci lng yu, nui dng vn vt ca tri t (kin thin a ch tm).
i tng truyn bo cc vua i xa ti ngy ng ch, ngy m dng bt u sinh
(tng ca qu Phc: sm np di t) th ng cc ca i, khng cho khch i ng
v con bun qua li m vua cng khng i xem xt cc a phng, l c mun yn lng

Ho

nui

ci

kh

dng

mi

sinh.
t.
105

1.
:
S

,
cu:

Bt

vin

phc,

hi,

nguyn

ct.

Dch: Ho 1, dng. Tuy lm li nhng thi gian chng xa, tr li tt lnh ngay, th khng
n

ni

nn

ln;

rt

tt

(ch

ngha

ln).

Ging: Ho 1, dng cng, u qu Phc, c ngha l ngi u tin tr li o, bit tu


thn,

nn

rt

tt.

Theo H t h truyn chng V, th Khng t cho rng Nhan Hi c c ca ho 1 ny, v


Nhan c li lm g th bit ngay m bit ri th sa lin khng mc ln th nh na.
2.
:

Lc
Dch:

nh:
Ho

2,

Hu
m:

Tr

phc,
li

ct.

(hu),

tt.

Ging: Ho ny m nhu c trung, chnh, vn tt ri, m li gn ho 1 l ngi qun t,


tc l ngi bit khc k, tr li o nhn ngha; cho nn tuy l m m tt lnh.
3.
:
Lc

,
tam:

Tn

,
phc,

l,

cu.

Dch: ho 3, m (Mc li nhng) sa li nhiu ln, tuy ng nguy, m kt qu khng c li.


Ging: Ho ny bt trung, bt chnh, li thi cui cng ca ni qui Chn (c ngha l
ng), v nh ngi khng bn ch, theo iu thin khng c lu, sa li ri li mc li
tr li, nh th l ng nguy (l), nhng li bit phc thin sa i sa li nhiu ln, nn rt
cuc

khng

li.

4.
:
Lc

,
t:

Trung

hnh,

phc.

Dch: Ho 4, m: gia cc tiu nhn (cc ho m: 2,3 v 5,6 ) m mt mnh tr li theo


qun

(ho

1),

tc

theo

o.

Ging: ho ny m nhu, c chnh gia cc ho m, nhng ch mt mnh n ng vi ho


1 l dng, qun t, cho nn Ho t khen l mt mnh n bit theo ngi thin.
106

5.
:

Lc

ng:

phc,

hi.

Dch: Ho 5, m: C c dy tr li iu thin, khng c g hi hn.


Ging: Ho ny nhu thun, c trung li v tn qu, nh mt ngi c c dy phc thin
(tr

li

iu

thin),

bit

sa

mnh,

cho

nn

khng

hi

hn.

6.
:

Thng

lc:

,
phc,

,
hung,

hu

tai

snh,

Dng hnh s, chung hu i bi, d k quc qun hung, ch vu thp nin, bt khc chnh.
Dch: Ho trn cng, m: M mui, khng tr li, s b tai v t ngoi a n (tai) v t
mnh gy nn (snh); vy li cy v lc m dng qun n p ngi, rt cuc s i bi,
lm cho quc qun cng b khn nn (hung), ti mi nm (ti chung cc) cng khng kh
c.
Ging: ho ny trn cng, nh k tiu nhn hn m n cng cc, khng bit tr li, cho
nn b th tai v. N c th lc nht trong cc ho m (m tiu nhn ) v trn cng,
mun dng v lc n p ngi, rt cuc s i bi, gy v ly cho nc n, khng bao
gi kh c. Ch thp (s 10) l s cui cng (s 1 l s u) cho nn thp nin y c
ngha

ti

cng,

ch

khng

nht

nh

10

nm.

Tiu tng truyn bo ho trn cng ny s d hung l v lm tri o vua (phn qun o),
tc o ca ho 1. Ho 1 ny l ho dng duy nht trong qu, lm ch c qu cho nn
gi

vua.

*
Qu ny xt v s sa li tr v ng chnh. Tt nht l hng ngi t nhn thy li
ri sa lin, khng mc phi ln na, ri ti hng gn ngi tt, m bt chc vui v lm
iu nhn, ngha; sau ti hng c c dy tr li iu thin, hng gia k xu m mt
mnh theo o; hng khng bn ch, gi iu thin c lu, nhng bit phc thin th cng
khng

li.

Xu nht l hng m mui khng bit tr li ng chnh. ngha khng c g c bit.


107

25.

QU

THIN

LI

VNG

Trn l Cn (tri), di l Chn (sm)

hnh

|::|||

tr li thin l, chnh o ri th khng lm cn na, cho nn sau qu Phc, ti qu V


vng.

Vng

ngha

cn,

by.

Thon

t.

V
K

vng:
ph

Nguyn

chnh

hu

hanh,

snh,

bt

li
li

trinh.

hu

du

vng.

Dch: khng cn by th rt hanh thng, hp vi chnh o th c li. Ci g khng hp vi


chnh

th

hi,

li,

hnh

ng

th

khng

li.

Ging: Tng qu ny: ni qui l Chn (ngha l ng, hnh ng); ngoi qui l Cn
(tri), hnh ng m hp vi l tri th khng cn by, khng cn by th hanh thng, c
li.
Thon

truyn

ging

thm:

Ni qui nguyn l qu Khn, m ho 1, m bin thnh dng, thnh qu Chn. Th l


dng ngoi ti lm ch ni qui, m cng lm ch c qu v vng, v chnh trong V
vng l: ng, hnh ng. ng m cng kin nh ngoi qui Cn, tc l khng cn by.
Xt v cc ho th ho 5 dng cng, trung chnh ng, ng vi ho 2 cng trung chnh,
th

hp

vi

thin

l,

rt

hanh

thng.

thi V vng (khng cn by) mnh khng gi chnh o m i th i u c? Ch i


(vng) y ngha rng l hnh ng (nguyn vn: V vng chi vng, h chi h? Nn hiu
l : v vng: ph chnh chi vng, h chi h; ch chi th nh ny c ngha l i). Tri l tri th
tri

khng

gip,

lm

sao

i tng truyn bn thm v ci o ca tri (t) l nui nng, v thnh nhn cng theo
o
Ho

nui

nng

vn

dn.

Chng

ti

cho

ra

ngoi

.
t:

1.
108

cu:

Dch:

Ho

1,

dng:

vng,

khng

cn

vng

by,

tin

ct.
i

th

tt.

Ging: Ho ny dng cng, lm ch ni qui, l ngi c c, cho nn khen nh vy.


2.
:
Lc

,
nh:

Bt

canh

hoch,

bt

tri

d,

tc

li

hu

du

vng.

Dch: Khi cy th khng ngh ti lc gt, khi mi khai ph (tri) th khng ngh n rung
thuc

(d),

nh

vy

tin

ti

th

li.

Ging: Li ho ny qu vn tt, hn in tn ngy nay na, nn ti ngha, c nhiu sch c


dch

tng

ch;

khng

thng.

Chu cng mun bo: Khi cy m khng ngh ti lc gt, khi mi khai ph m khng ngh ti
khi rung thuc, c ngha l thy vic chnh ng phi lm th lm m khng ngh n
ci li ri mi lm, khng ch trng mong vo kt qu, nh vy mi tt.
Ho 2, m, va trung va chnh, ng vi ho 5 cng trung chnh; n vn l m c c
thun trong ni qui Chn l ng, nh mt ngi tt hnh ng hp vi trung, chnh,
cho

nn

Ho

bo

nh

vy

tin

th

li.

C l chnh v ngha ho ny m S k ca T M Thin chp tn qu l (v vng


:khng mong) vi ngha lm iu phi m khng mong c li, c kt qu. Hiu nh vy
cng

c.

3.
:

Lc

tam:

Hnh

,
vng

nhn

chi

chi

,
tai,

c,

hoc
p

h
nhn

chi

ngu,

chi

tai.

Dch: Ho 3, m: khng cn by m b tai v t nhin n nh c k ct con b bn


ng (ri b i ch khc), mt ngi i qua (thy b khng c ai coi), dt trm i, c
b,

ngi

trong

nghi

oan

ly

trm

b,

mc

ha.

Ging: c 6 ho trong qu ny u l khng cn by, nhng ho ny khc mt cht l bt


trung,

bt

chnh,

nn

tai

v;

tai

ch

mc.

4.
109

Cu

t:

kh

trinh,

cu.

Dch : Ho 4, dng: nn gi vng t cch th khng c li (hoc: c th gi vng c t


cch,

cho

nn

khng

li).

Ging : ch Trinh c hai ngha: chnh ng v bn. y nn hiu l bn. Ho 4 ny


dng, khng ng hp vi ho no c. (v ho 1 cng l dng cng nh n), khng
nn

hat

ng,

nhng

cng

kin,

th

gi

vng

cch.

5.
:

Cu

ng:

vng

,
chi

tt,

vt

dc,

hu

h.

Dch: Ho 5, dng: Khng cn by m v c b bnh (gp tai ha) th ng ung thuc,


s

ht

bnh.

Ging: Ho ny a v cao, trung chnh li ng vi ho 2 cng trung chnh, vy l rt tt,


chng may c b bnh (gp tai ha) th ng ung thuc (ngha bng l ng chy cht g
c, c thn nhin nh Khng t khi b giam t Khung) ri s tai qua nn khi (nh
Khng t sau c th ra, v ngi Khung nhn l rng h lm ng vi Dng H, mt
ngi

ght.)

6.
:

Thng

cu:

vng,

hnh

hu

snh,

du

li.

Dch: Ho trn cng, dng. Khng cn by, nhng i (hnh ng) th b ha, khng li g.
Ging: Ho t khuyn khng nn hnh ng, mc du vn l v vng, ch v ho ny ti
cui

cng

ca

qu

ri,

ch

nn

yn

lng

ch

thi.

*
Qu ny cng nhn mnh vo l ty thi. C 6 ho u l v vng c, khng cn by m
ty thi, c lc hot ng th tt nh ho 1, 2; c lc li nn thn nhin, chng lm g c,
nh ho 5, c lc khng nn hnh ng nh ho 4 (nu hot ng th b ha) v nh ho
trn cng.

110

26.

QU

SN

THIN

SC

Trn l Cn (ni), di l Cn (tri)

hnh |||::|
Mnh khng c cn by (V vng) ri bn thn mi c th cha c nhiu ti, c, hoi
bo, nn sau qu v vng, ti qu i sc. Ch sc trong qu ny cng l ch sc trong
qu Phong thin tiu sc, c ba ngha: Nhm cha, nui nng, ngn li. Thon t dng
theo ngha cha (sc tch, un sc), m Ho t dng vi ngha ngn li.
Thon

t:

:
i

,
sc:

Li

trinh,

,;
bt

gia

thc,

ct;

li

thip

xuyn.

Dch: Cha ln: Chnh ng (theo chnh o) th li. Khng phi n cm nh (tc c
hng lc ca vua), tt; vt qua sng ln (lm vic kh khn, gian nguy gip nc) th
li.
Ging: Trn l ni, di l tri, ni m cha c tri th sc cha ca n tht ln, cho
nn gi l i sc. Ni v bc qun t th phi cha ti c, ngha l tu luyn cho ti c
un sc; trc ht phi cng kin nh qu Cn, phi rt thnh thc, rc r (c vn v)
nh qu Cn, m nhng c phi mi ngy mt mi, nht tn k c (Thon truyn);
phi bit cho n ni n chn, lm cho n ni n chn, c tri ln hnh (i tng
truyn).
Ngi no un sc c nh vy th c quc gia nui, v khi x hi gp gian trun th
cu c (vt qua sng ln), v ng vi tri (nh ho 5 v cao ng vi ho 2 trong qu
Cn

tri).

Ho

t:

1.

S
Dch:

cu:
Ho

1,

Hu
dng

l,
c

nguy,

li
ngng

li

d.
th

li.
111

Ging: Ho ny cng kin, mun tin ln nhng b ho 4, m trn chn li (trong cc


ho, sc c ngha l ngn ch khng c ngha l cha), nu c tin th nguy, ngng li th
tt.
2.
:

Cu
Dch:

nh:
Ho

2,

dng,

nh

thot
chic

xe

phc.
tho

ci

trc.

Ging: Ho ny cng b ho 5, m, ngn li nh ho 1, nhng v c trung ( gia ni


qui), nn bit t ngn mnh (nh t tho ci trc xe ra) thi khng i. Nh vy khng
c

li.

3.
:
Cu
Nht

;
tam:
nhn

Lng
d

trc;

v,

li

li

hu

gian

trinh,

du

vng.

Dch: Ho 3, dng : nh hai con nga tt chy ua nhau; phi chu kh gi o chnh th
c li, li phi thng ngy luyn tp, d b cc h thn th tin ln mi c li.
Ging: Chng ta : hai ho 1, 2 u l dng cng m u b hai ho m nhu (4 v 5)
ngn cn, v tuy cng m trong ni qui (qu di), cng nh cc tng ti nng phi
phc tng V Hu, T Hi Thi Hu. Khng phi thi no dng cng thng m c u. Ti
ho 3 ny, may c ho trn cng cng l dng, ng vi mnh nh mt ng ch, cho
nn c hai hng hi nh hai con nga tt ua nhau chy; nhng hng qu m khng nh
rng trn ng gp nhiu gian nan, khng luyn tp phng hng ngy th khng tin
c

xa,

nn

Ho

khuyn

nh

trn.

4.
:
Lc

,
t:

ng

ngu

chi

cc,

nguyn

ct.

Dch: Ho 4, m: nh con b mng cn non, mi nh sng, t ngay mnh g chn sng


n,

th

rt

tt.

Ging: Trong qu i sc, ho m ny vn ngn chn c ho 1, dng, v tuy n m


nhu, nhng ho 1 u qu l dng cn non, nh con b mng mi nh sng, nu kp
112

thi ngn cn ngay, chn sng n li th khng tn cng m c kt qu rt tt. i l phi

phng

ngay

khi

ha

mi

mi

pht.

5.
:

Lc
Dch:

ng:
Ho

5,

Phn

m:

Nh

th

th

ngn

chi

ci

nanh

nha,

con

heo

ct.

thin

th

tt.

Ging: Ho 2 l dng gi gin, khng non nt nh ho 1, cho nn d hn 1, v nh


nanh con heo (rng). Ho 5 mun chn n, m ch b nanh con heo thi th n vn con
hung; tt hn ht l thin n cho n ht d, lc d n cn nanh cng khng hay cn
na. Ho 5, chn c ho 2 l nh cch , tr tn gc, khng tn cng m kt qu tt.
6.
:

Thng

cu:

thin

chi

c,

hanh.

Dch : Ho trn cng, dng. Sao m thng sut nh dng trn tri vy.
Ging: ti ho ny l thi gian cn cng ri, ht tr ngi, ng tht rng ln, bt ngt
nh

ng

trn

tri.

ngha

ln

thi

hnh.

*
Qu ny Thon t ni v s sc tch ti c, m Ho t li xt cch ngn cn k hung hn.
Hai ho c ngha nht l 4 v 5: mun ngn th phi ngn t khi mi manh nha; v mun
dit c th phi dit t gc, tm nguyn nhn chnh m tr th mi khng tn cng, kt qu
chc chn.
27.
Trn

QU
l

SN

Cn

(ni),

LI

di

DI
Chn

(sm)

hnh |::::|
Sc l cha, c cha nhm vt li ri mi nui c, cho nn sau qu i sc l qu Di. Di
c hai ngha: nui nng v ci cm. Nhn hnh qu, chng ta thy nh ci ming m rng,
hai nt lin trn v di nh hai ci hm, ton b gi cho ta ci cm (thay ci mp) li
gi

cho

ta

ung

nui

sng.
113

Thon

:
Di

.
:

Trinh

ct.

Quan

di,

cu

khu

thc.

Dch: Nui: h ng chnh o th tt. Xem cch nui ngi v t nui mnh.
Ging: Nui tinh thn hay th cht, cng phi hp chnh o th mi tt. Xem cch nui
ngi

nui

mnh

th

bit

tt

hay

xu.

Thon truyn suy rng ra: Tri t kho nui vn vt m vn vt sinh si ny n v mi


mt; thnh nhn dng nhng ngi hin gip mnh trong vic nui dn chng; ci o nui
nng

ln

nh

vy

i tng truyn a thm mt na: theo ci tng ca qu, th di ni c ting sm,


dng kh bt u pht m vn vt trong ni c pht trin nh vy l tri t nui vt.
Ngi qun t t nui mnh th phi cn thn v li ni nui ci c, v tit v n
ung nui thn th (Qun t d thn ngn ng, tit m thc). L v i, ha tng khu
xut,

bnh

tng

khu

nhp

Phi

gi

gn

nht

ci

ming.

Ho

:
S

,
cu:

nh

linh

qui,

quan

ng

di,

hung.

Dch: ho 1, dng: ch b con ra thing (tng trng phn tinh thn qu bu) ca ch i
m

ng

ta,

ti

mp

xung,

xu.

Ging: Chng ta nn : ni qui l Chn, c ngha l ng, cho nn c ba ho u din


ci

mnh

cu

cnh

ngi

Ho 1 ny dng cng, khn lanh, nhng ng vi ho 4 m, c th lc trn hm h


theo m n ni b thin l, thm thung cu n ngi khc (ho 4) nui xc tht, m
qun phn tinh thn ca mnh (n qu nh con ra thing ch sng bng kh trii) nh vy
rt xu. Hai ch a di, thng mp xung, cc t s b i ca bn ngi ch ham n, ni
rng

ra

bn

dc

hoc

mt

lim

s.

2.
:
Lc

,
nh:

in

,
di,

pht

kinh,

vu

khu

,
di,

chinh

hung

Dch: Ho 2, m: o ln cch nui mnh, tri vi l thng, cu s nui dng g cao,


114

tin

ln

th

xu.

Ging: Ho ny m nhu, khng t sc nui mnh c, nn phi cu n vi hai ho dng


1 v 6. nhng ho 1 di mnh, nh vy l ngi trn xin n ngi di, o ln ri, tri
l thng (kinh) ri; cn nh cu n ho trn cng (v nh ci g cao), t ho ny khng
ng

vi

2,

chi,

khinh

mc

nhc.

Nn : theo thng l, ho 2 ny c trung, chnh th tt m y li xu, v ngha ca


qu

nui

dng,

ho

ny

li

khng

sc

dng

c.

3.
:
Lc

,
tam:

Pht

di,

trinh

hung.

Thp

nin

vt

dng

du

li.

Dch: Ho 3 m: Cch nui tri hn vi chnh o, xu. Mi nm (c ngha l ti cng)


cng

khng

tt

khng

lm

nn

g.

Ging: ho ny m nhu, bt trung, bt chnh, li hay ng (vi trn cng ni qui Chn)
khng chu ngi yn, thy u c n l m u vo. Rt xu V hai ch thp nin
chng

ta

ging

ho

cui

cng

ca

qu

Phc.

4.
:
Lc

,
t:

in

di,

,
ct.

th

am

am,

dc

trc

trc,

cu.

Dch: Ho 4, m: o ln cch nui m tt. Mt h nhn m m, lng ham mun day dt


khng

ngt,

khng

li.

Ging: Ho ny m nhu c chnh, vo a v cao, c ho 5 ch tn tng c vi


mnh (cng l m c) li thm c ho 1 dng ng vi mnh, nh vy l ngi trn bit
trng o ngha, bit h mnh cu ngi di (ho 1) nui mnh; tuy l in o, tri l
thng y, nhng v l ngi tt (c chnh), cu 1 gip mnh mnh lp nn s nghip
san

gip

dn

chng,

cho

nn

vn

tt.

Nhng phi chuyn nht, khng gin on (nh mt h nhn m m, ham mun khng
ngt),

tip

tc

cu

gip

hoi

th

mi

kt

qu,

khng

li.

Cu nui ho ny l cu nui v tinh thn, ch khng phi v th xc.


5.
:

115

Lc

ng:

Pht

kinh,

trinh,

ct.

Bt

kh

thip

xuyn.

Dch: Ho 5, m: Tri l thng, bn ch gi o chnh th tt. Khng th vt sng ln


c.
Ging: Ho ny nh mt v nguyn th, c trch nhim nui ngi, nhng v m nhu, km
ti, nn phi nh ngi (tc ho trn cng) nui mnh (gip mnh); tuy l tri l thng,
nhng c bn ch, gi o chnh th tt; v nh ngi khc gip mnh lm trn nhim
v

nui

dn.

Tuy nhin, v ti km (m nhu), lm vic ln gian him khng ni, nn Ho t khuyn:


khng
Cu

th
nui

qua
ho

ny

sng
cng

ln

cu

nui

c.

tinh

thn.

6.
:

Thng

cu:

do

,
di,

ct.

Li

thip

xuyn.

Dch: Ho trn cng, dng. Thin h nh mnh m c nui, trch nhim mnh ln nh
vy, mnh phi thng lo lng, s hi th c tt. Qua sng ln c.
Ging: Ho ny dng cng m trn cng, nh bc lm thy cho v nguyn th, v
nguyn th nh mnh m nui c thin h, th cng nh chnh mnh nui thin h. Trch
nhim ln nh vy nn mnh phi thng lo lng, s hi, rt thn trng th mi c tt
lnh,

thin

phc

ln

(li

Tiu

tng

truyn).

Ho ny dng cng c ti, khng nh ho 5, cho nn lm c vic ln gian him.


*
Tm li ba ho cui u c ngha l nui v tinh thn, gip dn chng nn u c
ct ht. Ba ho u c ngha l nh ngi nui th xc ca mnh, cho nn u xu .
28.
Trn

QU
l

TRCH
oi

(chm)

PHONG
di

I
l

Tn

hnh

QU
(gi)
:||||:

T qui truyn ging rt m m, Di l nui, khng nui th khng th ng (bt dng tc


bt ng) (?) cho nn sau qu Di n qu i qu (ln qu) Phan Bi Chu ging: C
nui

ri

sau

mi

vic

ln

qu
116

Chng ti ngh c th ging: C bi dng ti c th sau mi lm c vic ln qu (rt


ln),

phi

thng.

Ch i qu c hai cch hiu: Phn dng trong qu ti 4 (phn m ch c hai) m


dng c ngha l ln (m l nh); vy i qu c ngha l phn dng nhiu qu; ngha
na l (o c cng nghip) ln qu.
*

Thon

qu:

ng

,
no,

li

hu

du

vng,

hanh.

Dch: (Phn dng ) nhiu qu (phn m t qu) nh ci ct yu, cong xung (chng khng
ni).

Trn

di

th

li,

hanh

thng.

Ging: Nhn hnh ca qu, bn ho dng gia, 2 ho m hai u, nh cy ct, khc


gia

ln

qu,

ngn

chn

nh

qu,

chng

khng

ni,

phi

cong

i.

Tuy vy, hai ho dng 2 v 5 u c trung, th l cng m vn trung; li thm qu Tn


di c ngha l thun, qu oi trn c ngha l ha, vui, th l ha thun, vui v lm
vic,

cho

nn

bo

tin

(hnh

ng)

th

hanh

thng.

i tng truyn bn rng: oi l chm trn, Tn l cy di, c ngha nc ln qu,


ngp cy. Ngi qun t trong qu ny phi c c , hnh vi hn ngi, c vic g hp
o th lm, d mt mnh ng ring, tri vi thin h, cng khng s (c lp bt c); nu
l vic khng hp o th khng thm lm, d phi trn i, cng khng bun (n th v
mun).
Ho

t:

1.
:
S
Dch:

,
lc:
Ho

1,

T
m:

Lt

dng
(vt

g)

bch
bng

cy

mao,
c

mao

trng,

v
khng

cu.
c

li.

Theo H t thng truyn Chng VIII, Khng t bn v qu ny: Nu t vt g xung


t cng c ri m li cn dng c mao trng lt th cn s g b na? Nh vy l
rt

cn

thn.

2.
:

117

Cu

nh:

Kh

dng

sinh

lo

phu

th,

bt

li.

Dch: Ho 2, dng : cy dng kh m r mi, n ng gi ci c v tr, khng g


l

khng

li.

Ging: Dng cng m v m (ho 2), nh vy l cng m c cht nhu, li c trung.


N thn cn vi ho 1 m, th l cng nhu tng t, bt cng i, nh cy kh m m r
mi, ri cnh l s ti tt. C th v vi mt ngi gi ci c v tr. . .
3.
:

Cu
Dch:

tam:
Ho

ng

ba,

dng:

no,

ci

ct

hung.

cong

xung,

xu.

Ging: Ho 3 dng v dng, th l qu cng, nh lm cng vic ln qu (thi i


qu),

qu

cng

th

cong

xung,

gy,

vic

hng.

Chng ta : Thon t ni v ngha ton qu , nn dng hai ch ng no m vn khen


l tt (l do ging trn). Cn Ho t xt ring ngha ho 3, ch l xu, v ho ny qu
cng, mc du ng vi ho trn cng (m nhu), cng khng chu ho gip mnh.
4.
:

Cu

t:

ng

,
long,

ct.

Hu

tha,

ln.

Dch: Ho 4, dng : nh cy ct ln, vng , tt. Nu c ngha g khc th hi tic.


Ging: cng l ho dng nhng v m (4), va cng va nhu, nh ci ct ln vng
ni

nh.

ni

lm

vic

ln,

khng

lo

tht

bi.

N li ng hp vi ho 1 m, tiu nhn di, nh vy e n qu nhu chng, cho nn Ho


t khuyn: ch quyn luyn qu vi 1, c ngh khc, m ng xu y.
5.
:

Cu ng: Kh dng sinh hoa, lo ph c k s phu, v cu, v d.


Dch: Ho 5, dng : Cy dng kh ra hoa, b gi c chng trai trng, khng ch cng
khng

khen.

Ging: Ho 5, dng cng, trung chnh. ngi ch tn, ng l lm c vic rt ln,


nhng thi i qu, th qu cng, qu cng m gn ho trn cng, m m v, l
118

mt ngi qu nhu, khng gip nhau c vic g, cng nh cy dng kh m ra hoa


cui ma, sp tiu ty n ni ri. Khng khc g b gi m c chng trai trng, chng
mong

sinh

na.

Ho ny khc vi ho 2 ch ho 2 va cng va nhu, nn tt, v vi cy dng kh


m r mi; ho 5 th qu cng, xu, v vi cy dng kh, khng dm r m ra hoa,
nha

sp

kit

ri.

6.
:

Thng

lc:

qu

thip,

dit

,
nh,

hung,

cu.

Dch : Ho trn cng, m. Li qua ch nc su, nc ngp u, xu: nhng khng c li.
Ging: Bn cht m nhu, ti hn m vo cui thi i qu mun lm vic ln th rt nguy
thn, nh ngi li ch nc su lt u. Nhng lm cng vic nguy him cu i,
cho nn khng gi l c li c. Ho ny tr hng ngi st thn di thnh nhn (t hi
sinh

lm

nn

iu

nhn),

ng

phc

ch

khng

ch

c.

Tn qu l i qu (ln qu), m Ho t li ght nhng ngi qu cng, (ho 3, 5) qu


nhu nh ho trn cng tuy khng c li, nhng cng cho l xu. Vy Kinh Dch c trng
c trung (va cng va nhu) hn c.

29.
Trn

QU
v

THUN

di

KHM

Khm

(nc)

hnh

:|::|:

L tri khng th qu (cc oan) c mi, h qu th s phi sp vo ch him. Vy sau


qu i qu, ti qu Thun khm. Khm c ngha l sp, l him.
*

Thon

:
Tp

,
Khm:

Hu

phu,

,
duy

tm

hanh,

hnh

hu

thng.

Dch: Hai lp khm (hai lp him), c c tin, ch trong lng l hanh thng, tin i (hnh
119

ng)

th

trng

cng.

Ging: Tp Khm c ngha l trng khm, hai ln Khm. Nhn hnh qu Khm ta thy mt
ho dng b hm vo gia hai ho m, cho nn Khm c ngha l hm, l him.
Ta li thy gia c (nt lin), ngoi rng (nt t), tri vi qu Ly gia rng trn di
c, nh ci ming l; ch rng l ch khng kh v t chy than, ci, cho nn Ly l
la. Khm tri vi Ly, ch no trng th nc chy vo; Ly l la th Khm l nc. Nguy
him khng g bng nc su, khng cn thn th sp xung, cht ui, nn bo nc l
him.
Xt theo ngha th ho dng gia, dng l thc, thnh tn, v vy bo l Khm c
c tin, ch thnh (hu phu) trong lng, nh vy m hanh thng. Gp thi him , c lng
ch thnh th khng b tai nn, hnh ng th c trng m cn c cng na.
Thon truyn ging thm: Nc chy hoi m khng bao gi li (lu nhi bt doanh) ch
him

tr

no

cng

ti,

cho

nn

bo

tin.

Lng c hanh thng v hai ho gia (ho 2 v 5), cng m c trung.


Tri c tng him (v khng ln tri c) ; t c tng him, tc ni sng. Cc bc
vng cng theo tng tri v t m t ra nhng ci him (tc o ho, xy thnh, t
ra hnh php) gi t ai v s trt t trong x hi. Ci cng dng ca him nu hp
thi

th

cc

ln.

i tng truyn khuyn nn theo ci c chy hoi khng ngng ca nc m gi bn


c

hnh

tu

tnh

khng

ngy

no

qun.

Ho

t:

S lc: Tp khm, nhp vu khm nm ( c ngi c l m, hm, lm), hung.


Dch:

Ho

1,

m:

Hai

ln

him,

sp

vo

su,

xu.

Ging: ho 1 m nhu, li di cng qu Thun Khm hai ln him, nn rt xu.


2.
:
Cu

,
nh:

khm

hu

him,

cu

tiu

c.

Dch: Ho 2, dng : ch nc (him) li c him, mong lm c vic nh thi.


Ging: Ho ny dng cng, c trung, c ti tr, nhng gia thi trng him, trn di
120

b hai ho m nhu bao vy, cha that c; cho nn ch mong lm c vic nh thi.
Ho 4 qu D (s 6) cng l dng v m; cng b hai ho m bao vy, cn km ho 2
qu Khm v khng c trung,vy m Ho t cho l i hu c (thnh cn ln); cn ho
2 qu Khm ny ch cu c tiu c thi; ch v thi khc; thi qu D l thi vui v,
hanh

thng,

thi

qu

Khm

thi

gian

nan,

nguy

him.

3.
:

Lc tam : Lai chi khm khm, him th chm, nhp vu khm nm, vt dng.
Dch: Ho 3, m : ti lui (ch chi y ngha l i) u b hm, trc mt l him m sau
lng li k (da) vo him, ch cng sp vo ch su hn thi, ch dng (ngi hon
cnh

ho

ny,

khng

vic

u).

Ging: Ho ny m nhu, bt trung, bt chnh, trn cng qu ni khm, m tin ln th gp


ngoi khm, trc mt l khm, sau lng l khm, ton l him c, cho nn ch sp vo
ch

su

hn

thi.

4.
:
Lc

,
t:

Tn

tu

qu,

nh

dng

,
phu,

np

,
c

d,

chung

cu.

Dch: Ho 4, m: Nh th ch dng mt chn ru, mt qu thc n, thm mt ci v dng


vi thc khc na (khng cn nhiu, h ch thnh l c); (c th ty c ng bin) dt
kh c qua ca s (ch khng a qua ca chnh), nh vy khng c li.
Ging: Li ho ny gn qu, kh hiu. Phan Bi Chu ging nh sau: tn l chn ru, qu
l ng thc n; nh l th nh, ph (tri vi chnh) l thm sao, phu l ci v. Tn tu
qu, nh dng phu ngha l ru ch mt chn, thc n ch mt qu, cc thc khc thm
vo ch dng mt ci v cng . ni khng cn nhiu, min lng ch thnh l c. Np
c t d Ngha l kh c ( lm tin) ng l phi np qua ca ln, nhng li dt qua
ca s (d), nh vy l khng chnh i quang minh, nhng gp th ihim, kh khn, c
th bt c d nhi dng quyn (quyn ny khng phi l quyn hnh, m l quyn bin:
ty

ng

bin),

min

gi

lng

ch

thnh.

Ho ny nh mt v i thn, nhng m nhu, v ti, khng cu i ra khi cnh him c;


cng may m c chnh, ch thnh, c gi c ch thnh m i vi vua, vi vic nc,
121

nu

li

cht

tr,

bit

tng

quyn

th

rt

cuc

khng

li.

5.
:
Cu

,
ng:

Khm

bt

doanh,

ch

bnh,

cu.

Dch : Ho 5, m: Nc (him) cha y, nhng n lc nc y ri, lng ri, th s khi


him,

khng

li.

Ging: Ho ny dng cng, c ti, c trung, c chnh, ngi ch tn, mi tri qua gi
na thi Khm, him cha ht, nc cn dng ln na, n khi no nc y ri mi bnh
li, m dt dn ra khi him c. Ch K y ngha l bnh, tc him nn, tr ch
khm.
6.
:

Thng lc: H dng huy mc, tr vu tng cc, tam tu bt c, hung.


Dch: Ho trn cng, m: tri bng dy thng to, li t vo bi gai, ba nm khng c
ra

xu.

Ging: Ho ny m nhu, trn cng qu Khm, ch cc k him, khng c ti ra khi


cnh

him,

li

khng

bit

hi

sa

mnh,

nn

ha

rt

nng.

*
Qu ny l ci tng qun t b tiu nhn bao vy, ch c hai ho l tm tt (ho 2 v 5),
cn cc ho khc u xu. Li khuyn quan trng nht gp thi him, phi gi lng ch
thnh, v bit tng quyn.
30.

QU

Trn

di

THUN
u

LY
Ly

(la)

hnh

|:||:|

Khm l hm, hm th phi c ch nng ta, cho nn sau qu Khm ti qu Ly. Ly [ ] l


l [ ] ; thi xa hai ch c nh nhau, dng thay nhau c, nh nc Cao Ly (Triu
Tin) vit l [ ]. M l c ngha l ph thuc vo (nh t ng l thuc), da vo. Theo
hnh

qu,

mt

nt

gia

da

vo

hai

nt

dng

trn,

di.

Ly cn ngha th nh l sng: nt gia dt, tc l gia rng, rng th sng. La sng,


122

mt
Sau

tri

sng,

cng

cho

Ly

nn

cn

Ly

ngha

tng
l

ri

la,

ra,

nh

mt

tri.

chia

Ly.

Kinh Dch m u bng hai qu Cn, Khn (tri t); ti gia Kinh. (cui phn thng ca
Kinh)

hai

qu

Khm,

Ly,

hai

l.

Ba ho thun dng l Cn, ly mt ho ca Khn thay vo ho gia ca Cn, thnh Ly;


ba ho thun m l Khn, ly mt ho ca Cn thay vo ho gia ca Khn, thnh Khm;
vy Ly, Khm l thin a chi trung, gia tri, gia t; cng dng to ha ca tri t
nh la v nc (Ly v Khm) c. Khm chnh bc, Ly chnh nam; Khm gia m
(gi

t),

Ly,

gia

tra

(gi

ng).

Khm, gia l nt dng, lin, thc, cho nn c ca n l trung thc. Ly gia l nt


t,

h,

rng,

cho

nn

ca

sng,

vn

minh.

Thon

t.

:
Ly:

,
li

trinh,

hanh.

Sc

tn

ngu,

ct.

Dch: Da, l thuc: chnh ng th li, hanh thng. Nui b ci th tt.


Ging: Da vo ch chnh ng, chng hn vo ngi qun t th hanh thng. Da vo
ngi th phi sng sut, v thun theo ngi, vy phi nui c thun, c ca con b ci
(loi

ny

bo

nht)

th

mi

tt.

Ly cn ngha l sng. Qu thun Ly, trn di u l Ly, sng qu, sng sut qu, t mnh
hn ngi th t ngi a, cho nn phi giu bt ci sng i m trau gii c thun.
Thon truyn bo phi c c trung chnh na nh ho 2 v ho 5 (ho ny ch trung thi,
nhng c trung th cng t nhiu c chnh) nh vy mi ci ha c thin h, thnh
vn

minh.

Ho

t;

1.
:
S
Dch:

,
cu:
Ho

1,

L
dng

thc
:

Dm

nhin,
by

b;

knh
phi

thn

chi,
trng

th

v
khng

cu.
c

li.

Ging: ho dng ny c ngha nng ny, cu tin qua, m cn non nt, cha c kinh
nghim, nh a tr vi vng dm by b (Phan Bi Chu hiu l s giy nh nhng), tt
123

lm

li,

nn

khuyn

phi

thn

trng

(knh

chi).

2.
:

Lc
Dch:

nh:
Ho

Hong

2,

ly,

Sc

vng

nguyn

ph

vo

ct.

gia,

rt

tt.

Ging: ho ny qu Ly c c vn minh, li c trung, c chnh, trn ng vi ho 5


cng vn minh, c trung, nn rt tt. V gia, vn minh, nn v vi sc vng, p, sc
ca trng ng nh ging ho 5 qu Khn v ho 5 qu Ph hp.
3.
:

Cu tam: Nht trc chi Ly, bt c phu nhi ca, tc i dit chi ta, hung.
Dch: Ho 3, dng : mt tri x chiu ln, ( ni ngi gi, tnh tnh tht thng, khng
ng vui m vui. Khng ng bun m bun). Khi th g ci phu (v bng t, ng ru
m cng dng lm nhc kh) m ht, lc li than thn gi nua; xu , (Hi xa khi ht th g
nhp

bng

ci

phu).

Ging: Ho 3 ny trn cng ni qui ly, nh mt tri sp ln m cha ln ngoi qui Ly,
cha

ti

lc

mt

tri

mc

(sng

hm

sau).

Cu: bt c phu nhi ca, tc di dit chi ta, Chu Hi hiu l chng yn phn m vui v, m
li

than

th

gi

nua,

th

khng

bit

x.

4.
:
Cu

,
t:

nh,

,
k

lai

,
nh,

phn

,
nh,

nh,

kh

nh.

Dch: Ho 4, dng: thnh lnh chy ti, nh mun t ngi ta vy, th s cht, b mi
ngi

b.

Ging: Ho ny dng cng, nng ny, bt chnh, bt trung, mi ni qui ln, gp ho


5 m nhu, mun ln t 5, nh mt ngi u thnh lnh ti, ln ln ln mun t ngi ta
(ho 5) , to bo, vng v nh vy lm sao khi cht, c ai dung c n u.
5.
:
Lc

,
ng:

xut

th

nhc,

thch

ta

nhc,

ct.
124

Dch: Ho 5, m: Nc mt rng rng, nhng bit bun lo than th, nn tt.


Ging: Ho ny m nhu, ngi tn, trung nhng khng chnh, b p gia ho ho dng,
mc vo hon cnh kh khn, cho nn bo l nc mt rng rng; nhng nh c vn
minh ca qu Ly, nn l ngi bit lo tnh, than th, tm cch i p vi hon cnh c,
cho

nn

ri

tt.

6.
:

Thng
Hu

cu:
gia;

Vng

chit

th,

dng

hoch

ph

xut

chinh,

x,

cu.

Dch: Ho trn cng, dng: vua dng (ngi c ti, tc ho ny) ra qun chinh pht,
c cng tt p, git u ng m bt sng k xu i th thi, nh vy th khng c li.
Ging: Ho ny dng cng li trn cng qu Ly, th l va cng quyt va sng
sut n cc im, vua dng ti y tr k gian t th thnh cng ln.
Nhng v cng qu th d ha tn bo, nn Ho t khuyn dp lon th ch nn git
nhng k u s, cn nhng k i theo th bt sng thi. Nh vy s khng c li.

31-

QU

TRCH

SN

HM

Trn l oi (chm), di l Cn (ni)

hnh

::|||:

Kinh thng bt u bng hai qu Cn Khn: tri, t. C tri t ri mi c vn vt, c


vn vt ri mi c nam, n; c nam n ri mi thnh v chng, c cha con, vua ti, trn
di,

ngha.

Cho nn u kinh thng l Cn, Khn, ni v v tr; u kinh h l Hm, Hng, ni v


nhn s. Hm l trai gi cm nhau. Hng l v chng n vi nhau c lu di.
Thon

t:

:
Hm:

,
Hanh,

,
li

trinh,

th

ct.

Dch: giao cm th hanh thng, gi o chnh th li, ly con gi th tt.


125

Ging: oi l thiu n trn, Cn l thiu nam di (1). Cm nhau thn thit khng g
bng

thiu

nam,

thiu

n.

Cm

nhau

th

tt

hanh

thng.

Thiu n trn, thiu nam phi h mnh xung cnh thiu n; hi mi gp nhau th phi
vy; ch nu thiu n cu cnh thiu nam th l bt chnh, khng tt. Cho nn thon t bo
phi gi o chnh mi c li. Hai bn gi o chnh c th ci v chc tt lnh.
Hm khc cm im: Cm c ch Tm l lng, hm th khng. Hm l t nhin
hai bn tng hp, ri cm nhau, khng c t , khng v mt l no khc, phi h tm
(trng

rng

trong

lng)

i tng truyn khuyn: d h tm th nhn. Nh trn ni c ch trng xung (h)


nc

ng

li

thnh

ci

chm.

H tm th lng c tnh, nh ci ni (ni qui l Cn), m vui nh tnh ca ci chm


(ngoi qui l oi) (ch nhi duyt; li Thon truyn); mun gi c lng tnh th phi
khc

phc

ch

mnh

gi

l.

Tm li, Thon t cho rng trai gi cm nhau phi chn thnh, t nhin, v nt, v ti th mi
tt; m khi cm nhau ri phi t ch, gi l, ng n ni ha ra bt chnh.
Coi o m dng giao cm m sinh ha vn vt, thnh nhn ch thnh m cm c
thin h, th thy c chn tnh ca thin a, vn vt. o cm nhau qu l quan trng.
Ho

t:

1
:

S
Dch:

lc:
Ho

Hm

1,

m:

Nh

cm

mu.

ngn

chn

ci.

Ging: Ho t ly thn ngi lm th d. Ho 1 di cng. N ng vi ho 4, thp m


cm vi trn cao, sc cm cn nh, cha ng c lng ngi, mi hi ng c ngn
chn

thi.

Khng

khen

cng

khng

ch.

2.
:
Lc
Dch:

,
nh:
Ho

Hm
2,

m:

Cm

;
k
c

ph,
bp

hung;

chn,

xu;

yn

ct.
th

tt.

Ging: Ho 2, cao hn mt cht, v nh bp chn. N ng vi ho 5, nhng n l m, phn


126

gi, m cn di thp, nu nng lng cu thn vi 5 th xu. N nn gi nt trung chnh


(v l ho 2 c trung, c chnh) ca n th mi tt, nh vy mi hp o l.
Thon truyn bo: qu Hm ny, h tnh th tt; cho nn ho 2 ny khuyn khng nn
ng.
3.
:

Cu

tam:

Hm

c,

chp

ty,

vng

ln.

Dch: Ho 3, dng : cm c ti i, ch mun theo ngi, c nh vy m tn th xu.


Ging: Ho ny trn cng ni qui, nn v vi bp i. N l dng cng, ham tin,
mun theo ho 4 cng dng cng trn n; trong thi Hm, nn tnh m n ng, li
ng

theo

ngi

na,

ng

ch.

4.
:
Cu

;
t:

Trinh

ct

hi

vong;

ng

ng

vng

lai,

bng

tng

nh

t.

Dch: Ho 4, dng: h chnh ng th tt, m mt ht nhng iu ng n nn. Nhc


bng nu lng xng tnh ton c qua c li vi nhau th nhng ngi qua li vi anh ch l
nhng ngi anh ngh ti m thi ( ni: s bn khng ng, on th khng ln).
Ging: Ho ny ln ngoi qui, dng cng, li qu oi (vui v), tc l c tnh ho
duyt, nng v cm tnh, cho nn v vi tri tim (tm lng). Tnh cm phi chnh ng, ch
cng v t, nh vy mi tt, khng phi n nn. Nu c c tnh ton, tt vi ngi
mong ngi tt li vi mnh, c i c li th s bn khng c ng.
Theo H t truyn, Chng V, Khng t ging ho ny rt k, chng ti trch ra on di
y:
o l trong thin h, cn g phi ngm ngh bng ring, tnh ton bng mo vt, v thin
h ng i tuy khc nhau m qui kt th nh nhau: tnh ton trm li m cui cng ch
tm vo mt l (l l c cm th c ng, ng li gy ra cm) cn g phi ngm ngh bng

ring,

tnh

ton

bng

mo

vt.

5.
:
Cu

,
ng:

Cm

mi,

hi.
127

Dch:

Ho

5,

dng

Cm

ti

bp

tht

trn

lng,

khng

hi

hn.

Ging: Bp tht trn lng, cao hn tim (hay lng) m tri vi tim, khng cm c vt.
Khng cm c vt m cng khng c t tm, t , nn cng khng c g hi hn. C l
v ho 5 ny dng cng, v rt cao, trung, chnh, cch bit dn chng qu, cho nn
Chu

Hi

bo

khng

cm

vt

chng?

6.
:

Thng
Dch:

lc:
Ho

Hm

trn

cng,

k
m:

ph,

Cm

ngi

gip

bng

,
mp,

thit.
m,

li.

Ging: Ho ny trn cng Hm, nn v vi mp, m, li. N l m nhu trong ngoi


qui oi (vui v), ham cm ngi ta bng ming li, khng thnh thc. Chng cn ni
cng

bit

ng

ch

ri.

* o cm ngi phi ch thnh, t nhin, khng dng tr tnh ton, nhng cng khng nn
c t , t tm.

32.

QU

Trn

LI

Chn

PHONG

(sm),

di

HNG

Tn

(gi)

hnh :|||::
u qu Hm, ti ni ti sao sau qu Hm (trai gi cm nhau) tip ti qu Hng (o
v chng c tnh cch lu di). Hm: trn l Chn trng na, di l Tn, trng n chng
trn,

di

,rt

hp

o,

Thon

tt

lu

:
Hng:

th

,
Hanh,

;
v

cu;

li

:
,

trinh,

di.

li

hu

du

vng.

Dch: Lu di th hanh thng, khng c li; gi c chnh o th c li, tin hnh vic g
cng

thnh

cng.

Thon truyn ging: Cng (Chn) trn, nhu (Tn) di, sm gi gip sc nhau, Chn
128

ng trc, Tn theo sau, th l thun o. Li thm ba ho m u ng vi ba ho


dng, cng l ngha thun na, c hai bn u gi c o chnh lu di.
Ho

t:

1
:
S

,
lc:

tun

hng,

trinh

hung,

du

li.

Dch: Ho 1, m: Qu mong c thn mt lu di; c quyt (trinh) nh vy, khng chu b


th

xu,

khng

lm

thun

li

c.

Ging: Ho 1 ng vi ho 4, nhng a v mnh qu thp, a v 4 qu cao, m 4 l dng


cng, ch trng ln khng ng xung mnh; li thm c 2 ho 2 v 3 ngn cch vy m
khng bit phn c tin su (tun l su), mong c thn mt lu di, keo sn vi 4,
thnh

ra

ngu.

kin

gi

cch

th

xu.

2.
:

Cu

nh:

Dch:

Ho

hi

2,

dng:

hi

vong.
hn

tiu

ht.

Ging: Ho ny dng cng v m, ng l c hi hn, nhng v c trung li ng vi


ho 5 cng c trung, th l gi c o trung, nn khng c g hi hn.
3.
:
Cu

,
tam:

Bt

hng

,
c,

hoc

tha

chi

tu,

trinh

ln.

Dch: Ho 3, dng : khng thng gi c ci c ca mnh, c khi b xu h, d chnh


ng

cng

ng

tic.

Ging: Ho dng v dng l c chnh, nu thng gi c c chnh th tt;


nhng v qu cng m bt c trung, li theo i vi ho trn cng m nhu, th l b ci
c chnh ca mnh, mun kt bn vi ho trn cng, cha bit chng b xu h y. Vy 3
tuy chnh y, ch v khng thng gi c c , th tuy chnh m vn ng tic.
4.
:
Cu

t:

in

cm.
129

Dch:

Ho

4,

dng

nh

sn

khng

cm

th.

Ging: Ho dng m v m, l khng phi ch ca mnh m c lu ch , v trong


qu Hng th chng nn vic g, ch mt cng thi, nh i sn m khng bt c cm th.
5.
:
Lc

,
ng:

Hng

.
c,

trinh.

Ph

nhn

ct,

phu

hung.

Dch : Ho 5, m: gi c thng (lu) c ca mnh, bn m chnh. n b th tt, n


ng

th

xu.

Ging: Ho 5, m nhu, c trung, ng vi ho 2 dng cng cng c trung, nu c


thun tng t trc ti sau th l bn m chnh ng. Nhng ch l o ca n b nh
ho 5, m ny thi; khng hp vi n ng, v theo quan nim thi xa, phu xng ph
ty.
Tiu tng truyn ging thm, n ng phi tm ra ci g ng lm th lm (phu t ch
ngha),

ch

mt

mc

theo

th

xu.

6.
:

Thng
Dch:

lc:
Ho

trn

cng,

chn
m:

ng

hng,
hoi,

khng

hung.

chu

yn

th

xu.

Ging: trn cng qu Hng v ngoi qui Chn, cho nn ni l ham ng qu, li m
nhu,

khng

bn

ch,

yn

khng

tht

bi.

* Qu ny quan trng ho 5: o phu xng ph ty ca Trung Hoa thi xa. Mt li


khuyn l theo l m lm, ng hnh ng cn.

33.
Trn

QU
l

Cn

THIN
(Tri),

SN
di

N
Cn

(ni)

130

hnh

::||||

H lu th phi rt lui, lnh i, ht ngy th ti m, ht ng ti xun, ngi lu phi ng


dy, gi ri nn v hu . . , cho nn sau qu Hng (lu) ti qu ng (l trn lnh i).
Thon

t:

n:

Hanh,

tiu

li

trinh.

Dch: Trn lnh i th hanh thng; trong cc vic nh, gi c iu chnh th c li.
Ging: Trn l tri, di l ni: chn ni th thy nh ni l tri, nhng cng ln cng
thy tri li ln cao na, ti nh ni thy tri m mt tt vi, nh tri trn lnh ni, cho nn
t

tn

qu

n.

Qu ny hai ho m di y bn ho dng ln trn, c ci tng m (tiu nhn) mnh


ln, ui dng (qun t) i, tri hn vi qu Lm. n thuc v thng 5, Lm thuc v
thng

12.

thi ng, m dng tin mnh, dng nn rt lui i l hp thi, c hanh thng (c
th hiu l : o qun t vn hanh thng). Tuy nhin m mi c 2, dng cn ti 4, cha
phi l thi B (c 3 m u tin ln), nn cha n ni no, trong cc vic nh, gi c
iu

chnh

th

cn

li,

cn

lm

c.

S d cha n ni no, cn hanh thng v trong qu c ho 5, dng, ng vi ho 2, m;


c hai u trung chnh. Vy thi , cha nn trn hn, nn tnh xem vic no cn lm
c th lm, ty c ng bin, cho nn Thon truyn bo l ty thi trong qu n ny rt
quan

trng.

i tng truyn khuyn trong thi ny qun t nn xa lnh tiu nhn, c gi v uy


nghim,

ng

dn

vi

chng

qu.

Ho

t:

1
:
S

,
lc:

v,

,
l,

vt

dng

hu

du

vng.

Dch: H 1, m: Trn sau cng, nh ci ui, nguy y, ng lm g c.


Ging: Ho di cng, nn v vi ci ui li sau cng. N l m, nhu nhc, hn m,
khng

trn

theo

kp

ngi,

cn

sau,

nn

bo

nguy.
131

2.
:
Lc

,
nh:

chp

chi

dng

hong

ngu

chi

cch,

mc

chi

thng

thot.

Dch: Ho 2, m: Hai bn (ho 5 v ho 2) khng kht (bn cht) vi nhau nh buc vo


nhau

bng

da

vng,

khng

th

no

ci

c.

Ging: ho 2 m, c trung c chnh, ng vi ho 5 dng cng c trung c chnh, cho


nn tng c, khng kht vi nhau, khng th ri nhau c, 2 khng th b 5 m trn
c.
Mu vng (da b vng) l mu trung, m ch hai ho u c trung.
3.
:
Cu

,
tam:

,
n,

hu

tt

l,

sc

thn

thip,

ct.

Dch: Ho 3, dng, lc phi trn m bn rn t tnh th nguy; nhng nui k ti t trai gi th


tt.
Ging: Ho dng ny gn ho 2 m, c v bn rn t tnh vi ho , khng th trn
mau c, nh b bnh m nguy; c t tnh th khng lm c vic ln, ch nui bn
ti t trai gi mnh tt vi h th h vui lng m d sai khin, c vic cho mnh.
Bn ch sc thn thip, ct ti hiu theo Phan Bi Chu; Chu Hi ging rt m m, lng
tng; J. Legge ging l: nu 3 i ho 2, nh nui ti t trai gi th tt. R. Wilhem ging l 3
vn gi c s t quyt, ng cho ho 2 sai khin mnh th tt.
4.
:
Cu

,
t:

Hiu

n,

qun

ct,

tiu

nhn

ph.

Dch: Ho 4 dng: C h ly vi ngi, nhng trn c, qun t th tt, tiu nhn th


khng.
Ging: Ho ny cng ti ngha; ch c ngi c l ho , ch c ngi c l b, v
vy c nhiu cch hiu, vi ho 1 m nhu, c tnh thn thit (h ly) vi nhau; nhng 4 l
qun t, 1 l tiu nhn , 4 ct c t tnh m trn i, theo l phi (chnh ngha); ch hng
qun

mi

lm

vy

c,

tiu

nhn

th

khng

5.
132

Cu
Dch:

ng:
Ho

5,

gia
dng,

n,

trn

theo

trinh

iu

chnh

ct.

cho

nn

tt.

Ging: H 5, dng c c trung chnh, ng vi ho 2 cng trung chnh, thi n, c 2


ho trung chnh dt nhau trn bn tiu nhn, gi c iu chnh, cho nn tt.
6.
:

Thng

cu:

Phi

n,

bt

li.

Dch: Ho trn cng, dng: trn m ung dung, ng hong, khng c g l khng li.
Ging: Vo lc cui thi n, cng trn c xa cng c t do. Ho ny dng cng
qun t, khng bn rn vi ho no c (v ho 3 cng l dng), c th ung dung, ng
hong

trn

c,

khng

nghi

ngi

c.

* ngha qu n: trn phi hp thi; trn sau cng l tr, th nguy (ho 1) trn m cn
vng t tnh th xu (ho 3); trn mt cch trung chnh th tt (ho 5); trn m khng bn
rn th c ung dung (ho 6) . Li c trng hp v hon cnh m khng c trn i (ho
2).

34.

QU

LI

THIN

TRNG

Trn l chn (sm), di l Cn (tri)

hnh

||||::

Ht thi lui ri th ti thi tin ln, tin ln th ln mnh, cho nn sau qu n ti qu i


trng

(ln

mnh).

Thon

t:

i
Dch:

trng,
Ln

mnh,

li
theo

iu

trinh.
chnh

th

li.

Ging: Qu ny c 4 nt dng di, hai nt m trn; dng ln mnh m m sp


b dit ht. Qu Cn trong, qu Chn ngoi, th l c c dng cng m ng. Li
133

c th ging l sm vang ng trn tri, ting rt ln, vang rt xa.


Ln mnh th d nhin l tt ri, nhng thng tnh, gp thi thnh, ngi ta kiu cng, lm
iu bt chnh, cho nn thon t phi dn: gi iu chnh, lc c ngh n lc tht , th
mi

li.

i tng truyn bo mun gi iu chnh th ng lm ci g phi l. (Qun t phi l pht l)


Thon truyn bn thm: c chnh th mi c ln (i), chnh i l ci tnh ca tri t, tc
ci cng dng hin ra ngoi ca tri t, (chnh i nhi thin a chi tnh kh kin h). Chng
ta : qu Phc mi c mt nt dng hin di cng, cho nn bo ch thy ci lng
ca tri t (kin thin a chi tm), qu i trng ny, dng ln, c 4 nt ri, th
thy

ci

tnh

ca

tri

t.

Ho

t:

1.
:
S

,
cu:

Trng

vu

ch,

chinh

hung,

hu

phu.

Dch: Ho 1, dng: mnh ngn chn, i ln th xu, c th tin chc nh vy (hu phu
y

khng

ngha

tin

nh

nhng

ni

khc).

Ging: Ho ny di cng, dng cng, cho nn v vi ngn chn, a v thp m


hng

hi

mun

tin,

vp,

xu.

2.
:

Cu
Dch:

nh:
Ho

2,

Trinh

dng

ct.
c

chnh

,tt.

Ging: Ho ny dng cng, v nhu, tuy khng c chnh, nhng c trung, m trung
th

khng

bao

gi

bt

chnh,

vy

cng

tt.

3.
:
Cu
Trinh

,
tam:

Tiu

l,

,
nhn

dng

dng

trng,
xc

,
qun
phin,

dng

vng.

luy

gic.

Dch: Ho 3, dng: tiu nhn dng sc mnh, qun t khng; d gi iu chnh cng
nguy,

nh

con

cu

hc

vo

ci

du,

thng

ci

sng.
134

Ging: Ho ny dng cng, vo v dng (l) trong qu i trng, li cui ni qui


Cn, th l cc k hung mnh, d gi c chnh ng cng nguy; qun t bit vy m
khng hnh ng, ch tiu nhn mi hung hng nh con cu c, hc vo ci du.
Bn ch qun t dng vng, Chu Hi, J. Legge,R. Wilhelm u ging nh vy. Duy Phan
Bi Chu bo vng l gan liu, khng s g, v qun t dng vng l qun t hu dng
m v ngha th lm lon. Ch at y khng phi l ngi c c (nh Chu Hi hiu) m
l

ngi

tr

dn.

4.
:

Cu t: Trinh ct, hi vong, phin quyt bt luy, trng vu i d chi phc.


Dch: Ho 4, dng : theo iu chnh th tt, hi hn mt ht; du m khng khn na,
mnh

tin

ln,

nh

ngi

xe

ln

trc

xe

vng

vng.

Ging: Ho ny dng cng, qua khi ni qui l Cn, m ln ngoi qui l Chn, l
trng thnh n cc im; n trn ht cc ho dng, lm lnh t m qun t, s n
hng qu m lm ng nn dn k: gi iu chnh th mi tt, khi n hn.
trn n l hai ho m, m n lc suy, d nh ; nh ci du trc mt ho 4
m, khng cn b khn na; n c th dt ba ho dng o o tin ln d dng, c hi
thun

li

nh

ngi

xe

ln

trc

xe

vng

vng.

5.
:
Lc

,
ng:

tng

dng

vu

d,

hi.

Dch: Ho 5, m: lm mt s hung hng ca by cu bng cch vui v d di, th s khng


n

hn.

Ging: Ho ny v ch tn, nhng vn m nhu, khng th p o c 4 ho dng


di, phi vui v d di vi h th h s ht hung hng. Bn ho dng v nh by d
hung hng. S d phi c thi v ngi ca 5 qu cao i vi t cch m nhu ca n.
6.
:

Thng lc: dng xc phin, bt nng thoi, bt nng toi, v du li, gian tc ct.
Dch: Ho trn cng, m: Cu c hc vo du, mc kt, lui khng c, tin cho toi
135

cng

khng

c,

khng

li

c;

chu

kh

nhc

th

tt.

Ging: ho ny trn cng qu i trng l ht thi ln mnh, m cng trn cng ngoi
qui Chn, l rt ham ng m bt lc (m nhu); nh con cu c hung hng hc vo du,
mc kt, lui khng c, tin ln cho toi cng khng c, khng li ch no c. Nu
b

tnh

hung

hng

hc

qung

chu

kh

nhc

th

tt.

*
Qu ny l thi m suy, dng ln mnh ln, ng l tt; m su ho khng c ho no
tht tt, ch tt vi iu kin l gi o chnh ca qun t; c nhn khuyn mun gp vn
hi tt th phi coi chng ho np u , nn phng.

35.

QU

HA

TN

Trn l Ly (la) di l Khn (t)

hnh qu Ho a Tn
trng thnh th tt nhin phi tin ln, cho nn sau qu i trng ti qu Tn [], Tn c
ngha

tin

[]

ln.

Thon

t:

:
Tn:

,
Khang

hu

dng

tch

phn

th,

tr

nht

tam

tip.

Dch: tin ln, bc hu c ti tr nc c thng nga nhiu ln, ban ngy c tip ti
ba

ln.

Ging: Qu ny c tng mt tri (ly) ln khi mt t (Khn), cng ln cao cng sng, tin
mnh.
Li c th hiu l ngi di c c thun (Khn) da vo bc trn c c rt sng sut
(); cho nn v vi mt v hu c ti tr dn (Khang hu) c vua tn nhim, thng (tch)
nga

nhiu

ln,

ni

mt

ngy

vua

tip

ti

ba

ln.
136

Thon truyn ging thm: qu ny ho 5 c ci tng mt ho m nhu tin ln a v vua


cha: nhu tin nhi thng hnh. Theo Chu Hi, nh vy l v qu Tn do qu Qun bin
thnh: ho qu Qun l m, nhy ln trn, thnh 5 qu Tn. Phan Bi chu hiu khc: ho
5 vn l ho dng gia qu Cn, bin thnh ho m gia ngoi qui Ly ca qu Tn.
Theo

ti,

cch

hiu

ca

Chu

Hi

chp

nhn

hn.

i tng truyn khuyn ngi qun t xem tng qu Tn ny nn t lm cho c ca


mnh cng ngy cng sng nh mt tri hin ln khi mt t ri tin mi ln.
Ho

t:

1.
:
S

,
Lc:

tn

,
nh,

ti

,
nh,

trinh

ct,

vng

.
phu,

d,

cu.

Dch: Ho 1 m: : mun tin ln m b chn li, gi o chnh th tt; nu ngi chng tin
mnh

th

nn

khoan

thai,

bnh

tnh,

nh

vy

khng

li.

Ging: m nhu di cng, ng vi ho 4, m 4 li bt trung, bt chnh, nn chng gip


mnh c g, mnh mun tin ln m nh th b chn li. Trong hon cnh , nu c
ngi khng tin mnh th mnh ch nn khoan thai, bnh tnh tu thn l s khng c li.
2.
:

Lc

nh:

Th

,
Tn
gii

nh,

su

phc

vu

nh,
k

trinh
vng

ct;
mu.

Dch: Ho 2, m: Tin ln m ru r, gi o chnh th tt; s c nh phc ln ca b ni.


Ging: Ho ny c c trung chnh, ng l tin ln c nhng trn khng c ngi ng
vin (v ho 5 cng m nhu nh 2), phi tin mt mnh, nn ru r. Nhng c gi o chnh
th chng bao lu s gp c hi tt: ho 5 trn, cng l ho m nh mnh, tuy khng gip
c mnh trong cng vic, nhng cng c trung nh mnh, s ban phc ln cho mnh, v
mnh s c nh ho 5 nh c nh phc ca b ni (vng mu tc nh t mu)
mnh

vy.

S d v ho 5 vi b ni v 5 l m m trn cao, cch 2 kh xa.


3.
:

137

Lc
Dch:

tam:
ho

3,

chng

m:

mi

ngi

don,

tin

cn,

th

hi

mi

hi

vong.

tic

mt

i.

Ging: ho m ny trn cng ni qui Khn, bt trung chnh, ng l c iu hi hn,


nhng c hai ho m di u mun tin ln vi mnh, u tin mnh, mnh c lng h,
th

cn

phi

hi

tic

na

u?

4.
:

Cu

t:

Tn

nh,

thch

th,

trinh

l.

Dch: ho 4, dng : tin ln, tham lam nh con chut ng, c gi thi th nguy.
Ging: Ho ny bt chnh, bt trung, a v cao, tham lam mun gi ngi m li s mt
by m di dng hng hi dt nhau tin ln, nn v vi con chut ng, va tham va
s

ngi

Nu n gi thi (trinh y l bn vng ch khng phi l chnh ng, v ho 4 vn bt


chnh)

th

nguy,

tai

ho

mt

ngi.

5.
:
Lc

,
ng:

hi

vong,

tht

vt

tut,

vng

ct,

bt

li.

Dch: Ho 5, m: khng c g n hn c; nu ng lo c hay mt, m c tin th tt,


khng

khng

li.

Ging: Ho ny lm ch qu Tn, c c sng sut (v gia ngoi qui Ly), li c ba


ho

di

thun

gip

mnh,

nn

khng

phi

hn.

Nhng n l m nhu, e c lng ham c, s mt, cho nn Ho t khuyn thnh bi chng


mng,

gi

sng

sut

th

thnh

cng.

6.
:
Thng

,
cu:

Tn

,
k

gic,

duy

dng

,
pht

p,

,
l

ct,

cu,

trinh

ln.

Dch: Ho trn cng, dng: ch tin cp sng thi, lo tr ci p ring ca mnh thi th d
c nguy, kt qu cng tt, khng ti li, nhng d c iu chnh th cng ng thn.
Ging: Dng cng m trn cng qu Tn, c ngha l cng n cng cc, m ham
tin cng cng cc, khng khc con th hung hng ch hc bng cp sng. Nh vy khng
138

lm c vic ln, ch gi c ci v ca mnh, nh tr c ci p ring ca mnh thi,


d c nguy th cng vn thnh cng y. C iu l thi i Tin ln m ch lm c
vy, ch khng thnh s nghip ln th cng ng thn ng tic.

36.

QU

Trn

Khn

HA

(t),

MINH

di

DI
ly

(la)

hnh

|:|:::

Tin ln th tt c lc b thng tn, cho nn sau qu Tn tip ti Minh di. Di [] ngha l


thng

tn.

Thon

t.

Minh
Dch:

di:
nh

sng

Li
tn

hi,

chu

gian
gian

nan,

gi

trinh.

iu

chnh

th

li.

Ging: Qu ny ngc vi qu Tn trn; mt tri (ly) ln xung di t (Khn) nh


sng

tn

hi,

ti

(Minh

di).

Ngi qun t thi u m ny, gp nhiu gian nan, ch c cch gi c chnh trinh ca
mnh th mi c li. Mun vy th trong lng gi c sng m ngoi th nhu thun
chng vi hon nn nh tng ca qu Ly l sng vn minh ni qui, Khn l nhu thun
ngoi qui. Vua Vn Vng b vua Tr nghi ng, giam vo ngc Du L, t v rt nhu
thun, khng chng i Tr, m ht tm tr vo vic vit Thon t ging cc qu trong
Kinh

Dch,

nh

vy

Tr

khng

git,

sau

th

ng

ra.

Khng nhng ngoi phi t v nhu thun, m c khi cn nn giu s sng sut ca mnh
i na m trong lng vn gi ch hng, nh C t mt hong thn ca Tr. Tr v o,
C T can khng c, gi in, lm n l, khi b git, mong c c hi ti to li nh
n; khi nh n mt, ng khng cht vi Tr, cng khng b nc ra i. V vng con
Vn Vng dit Tr ri, trng t cch C T, mi ra gip nc, ng khng chu; sau V
vng cho ra Triu Tin, lp mt nc ring. Nh vy l C T giu s sng sut ca
mnh gi vng ch, khng lm mt dng di nh n (Hi k minh, ni nn nhi nng chnh
k

ch

Thon

truyn).
139

i tng truyn bo qun t gp thi Minh di, mun thng ng qun chng nn dng
cch kn o m li thy c r (dng hi nhi minh), ngha l dng th on lm ng cho
k tiu nhn , ng rch ri, nghim khc qu m s b hi, tm li l lm b nh khng
bit chng khng nghi ng mnh v l ht dng tm ca chng ra m mnh s bit
c.

tc

gi

tng

truyn

mun

dng

thut

ca

Hn

Ho

Phi.
t.

1.
:

cu:

tam

Minh

nht

di,

bt

vu

thc,

phi

thy

hu

du

,
k

dc.

vng,

Qun

ch

nhn

vu
hu

hnh,
ngn.

Dch: Ho 1, dng : thi u m (nh sng b tn hi), ho ny nh con chim mun bay
m cnh r xung. Ngi qun t bit thi c th b i ngay, d (khng c tin) phi nhn
i

ba

ngy,

ti

u,

gp

ch

c,

cng

ch

ch

trch.

Ging: Ho dng u thi Minh di, l ngi qun t gp thi hc m, c th b hi nh


con chim r cnh xung. Cch x th l nn b i ngay, nh Phm Li b nc Vit v bit
vua Vit l Cu Tin s nghi ng m hi cc cng thn, nh vy trnh c ci ho b git
nh

phu

Chng.

2.
:
Lc

,
nh:

Minh

di,

di

vu

c,

,
dng

chng

trng,

ct.

Dch: Ho 2, m: thi nh sng b tn hi, ho ny nh b au i bn tri, nhng cng


mau

khi,

nh

con

nga

mnh

tin

ln,

tt.

Ging: Ho ny lm ch ni qui Ly (sng sut), c trung, c chnh , l bc qun t c


ti, nhng thi Minh di, hn m nn b tiu nhn lm hi t nhiu, nh b thng i
bn tri, nhng ri s mau khi (dng chng), m nh con nga mnh m.
Tt v ho 2 trung, chnh, li vn thun theo (v l ho m) php tc.
dng chng m trng R. Wilhelm ging l : s dng sc con nga mnh m gip
ngi khc khi cn nguy, J. Legge dch l: t cu mnh bng sc mt con nga mnh.
Chng

ti

theo

Chu

Hi

Phan

Bi

Chu.

3.
140

:
Cu

,
tam:

Minh

,
di,

vu

nam

,
th,

th,

bt

kh

tt,

trinh.

Dch: Ho 3, dng: thi nh sng b tn hi, i tun v phng Nam, bt c k u


s,

nhng

ng

hnh

ng

gp,

phi

bn

ch.

Ging: Ho ny trn cng ni qui Ly l cc sng sut; n l dng cng , v dng,


vy l rt cng kin, n ng vi ho m trn cng qu Khn (ngoi qui), ho ny cc
hn m. N s nh ho m . N c em binh i tun v phng Nam (Nam th:
Phan Bi Chu ging l em qun tin ln pha trc tr lon) s bt c tn u s
phn lon. Nhng n cng cng nng ny, nn phi khuyn: ng gp, phi bn ch gi
o

chnh.

4.
:
Lc

,
t:

Nhp

vu

phc,

hoch

minh

di

chi

tm,

vu

xut

mn

nh.

Dch: Ho 4, m: nh v pha bn tri ca bng ( ni ch u m); tm lng thi u m


(minh

di)

nn

nh

ra

i.

Ging: Ho ny m nhu, vo thi Minh di, m li vt qu Ly, sang qu Khn ri, tc b


ch sng sa, bc vo ch ti tm, cho nn v nh v pha bn tri ca bng. Nhng ho
ny c chnh (m v m) nn c th rt chn ra khi cnh khn nn y c: c b nh
ra

i,

tc

trnh

cho

xa

cnh

mc

n.

l hiu theo Phan Bi Chu. Chu Hi nhn rng khng thy c ngha ho ny.
5.
:
Lc

,
ng:

chi

Minh

di,

li

trinh.

Dch: Ho 5, m: nh ng C T thi u m (Minh di), c bn gi o chnh th li.


Ging: Thng cc qu khc, ho 5 l ngi ch tn, qu Minh di ny ho trn cng mi l
ngi ch tn, ho 5 l ngi thn cn vi ngi ch tn. Ho trn cng l ng vua rt hn m
nh vua Tr, ho 5 l ngi thn cn c c trung, nh ng C T; ng gi in khi b
Tr hi m sau gi c dng di nh n, nh vy l gi vng o chnh, ngoi lm ra
v

hn

m,

trong

lng

vn

sng

sut.

6.
141

Thng

lc:

Bt

minh

di,

ng

vu

thin,

hu

nhp

vu

a.

Dch: Ho trn cng, m: khng cn l nh sng b tn thng na, ln cao ti tri m ri


sp

xung

t.

Ging: Ho trn cng, m; cui cng thi Minh di, li trn cng ngoi qui Khn, tc
nh ngi c a v ti cao m li hn m cng cc; nh vy l ti m m, ch khng phi
ch l nh sng b tn hi (Minh di), na, cho nn Ho t bo l bt minh di. C ci tng
ln

cao

ti

tri

(a

ti

cao)

ri

sp

xung

t.

*
Qu ny khuyn ngi qun t thi hc m qu th c th b nh, nc m i; hoc
mun li th giu s sng sut ca mnh m gi vng o chnh ch thi.

37.

QU

PHONG

HA

GIA

NHN

Trn l Tn (gi), di l Ly (la).

hnh

|:|:||

Di l b thng; h ra ngoi b thng th tr v nh, cho nn sau qu Minh di ti qu Gia


nhn.

Gia

nhn

Thon

ngi

trong

mt

Gia
Dch:

nh.

nhn
ngi

trong

:
nh:

Li
n

n
chnh

trinh.

ng

th

li.

Ging: Ni qui l Ly, sng sut; ngoi qui l Tn thun. trong th sut, x tr khng h
, ngoi th thun, nh vy vic t gia s tt p. Ni rng ra vic nc cng vy, v
ngi trong mt nc ly nc lm nh; m vic th gii cng vy, v mi nc nh mt
ngi,

th

gii

nh

mt

nh.

Qu ny, ni qui Ly l trung n, ngoi qui Tn l trng n (1); ho 2, m lm ch ni


qui, ho 4, m lm ch ngoi qui, hai ho u c chnh c, cho nn ni n b m
142

chnh

ng

th

li.

Tuy ch ni n trinh thi, nhng phi hiu nam cng cn chnh ng na, v nu nam
khng chnh ng th n lm sao chnh ng c. Cho nn Thon truyn gii thch: n
b chnh ng trong (m ch ho 2, m v m trong ni qui), m n ng chnh ng
ngoi (ho 5, dng, v dng trong ngoi qui); n b lo vic nh, n ng lo vic
ngoi, c hai u gi o chnh, l hp vi ngha ln ca tri t (n chnh v h ni,
nam chnh v h ngoi; nam n chnh, thin a chi i ngha d). Nam n l ni chung,
gm c cha m, con ci, anh ch em, v chng, ai ny u phi gi o chnh ht, ch
khng phi ch c ngi trn, chng khng phi gi o. Cha m cng c ng o cha m
th con mi ng o con, anh em cng vy, chng v cng vy. Thi xa chng ring
Trung Hoa m khp cc nc theo ch ph quyn nh phng Ty cng vy, khng
c bnh ng gia nam n; nhng v t cch, o c, th nam n u c bn phn, trch
nhim

ngang

nhau.

i tng truyn khuyn: coi tng qu ny, gi t trong la pht ra (iu ny khoa hc
ging ri), ngi qun t hiu rng trong thin h, vic g ngoi cng pht t trong;
mun tr nc th trc phi tr nh, mun tr nh th trc phi tu thn; m vic tu thn ct
hai iu: ni phi c thc l; thc s, khng ni sung, vu v; lm th thi phi trc
sao sau vy, trit t u ti ui, ng thay i hoi (qun t d ngn hu vt, nh
hnh

hu

hng).

Ho

t:

1.
:
S

,
cu:

nhn

hu

gia,

hi

vong.

Dch: Ho 1, dng: phng nga ngay t khi mi c nh th khng hi hn g c.


Ging: Ho ny dng cng u qu Gia nhn, chnh l lc mi c nh, nu bit
phng, ngn nga ngay cc tt nh li bing, xa x th khng c g phi n nn. ho ny
cng nh tc ng ca ta: Dy con t thu cn th, dy v t thu b v mi v.
2.
:
Lc

,
nh:

du

,
loi,

ti

trung

qu,

trinh

ct.
143

Dch: Ho 2, m: khng vic g m t chuyn ly thnh cng (nm ht trch nhim), c


trong

nh

lo

vic

nu

nng,

gi

chnh

th

tt.

Ging: Ho ny m nhu m v m, c trung c chnh l ngi du hay con gi thun


tng, nhn nhng, nhng bt ti, a v thp, nn khng gnh vc ni vic tr gia, khng
lnh trch nhim ln c, ch nn lo vic nu nng trong nh thi.
3.
:
Cu

,
tam:

Gia

nhn

,
hc

hc,

hi

,
l,

ct;

ph

hi

hi,

chung

ln.

Dch: Ho 3, dng: ngi ch nh nghim khc, tuy hi hn, c nguy nhng li tt; (nu
qu

khoan

cho)

du

con

nh

nhnh

chi

th

li

hi

tic.

Ging: Ho ny l dng v dng, c chnh nhng khng c trung, qu nghim khc,


tuy c lc phi hi hn, gp nguy, nhng kt qu li tt v nh c trt t, tri li nu qu d
di cho du con lung tung, th nh s suy lon m phi hi tic.
4.
:

Lc
Dch:

t:
Ho

ph

4,

m:

Lm

gia,
giu

thnh

cho

ct.

nh,

rt

rt.

Ging: Ho ny m nhu, c chnh vo ngoi qui Tn, a v cao, nh b m c trch


nhim

lm

cho

nh

giu

thnh

ln.

Theo Phan Bi Chu, ch ph y khng c ngha l lm giu, m c ngha l gia o


hng

thnh

ln,

mi

ngi

ho

hp

nhau,

trn

ra

trn,

di

ra

di.

5.
:
Cu

,
ng:

Vng

cch

,
hu

gia,

vt

tut,

ct.

Dch: Ho 5 dng : vua (hoc gia ch) rt kho v vic tr gia (cch l rt tt khng c g
phi

lo,

tt.

Ging: Ch vng y c th hiu l vua trong nc hay gia ch, nu hiu l vua th tr
gia

phi

hiu

tr

quc

Ho ny dng cng, c trung, c chnh, li c ho 2, m di ng vi mnh, cng


trung, chnh; nh c ngi ni tr hin gip mnh, khng cn lo lng g na, tt.
144

6.
:

Thng

cu:

Hu

phu,

uy

nh,

chung

ct.

Dch: Ho trn cng, dng: (ngi trn) c lng ch thnh v thi uy nghim (khng
ln)

th

cui

cng

tt.

Ging: Ho ny trn cng qu Gia nhn, tc lc gia o hon thnh. Ngi trn ch
cn thnh tn l ngi di tin, li nghim trang th o c tt p lu di.
*
Qu

ny

dy

Phi

cch

ngn

gia,

cn

nga

nh

ngay

ba

iu
lc

ny:
u.

Bt k ngi no trong nh, nht l nhng ngi trn, phi gi chnh o, gi bn phn,
trch

nhim

ca

mnh.

Ngi ch phi nghim, nu nghim th c iu hi hn y, nhng cn hn l qu d


di.
Chng ta : su ho khng c ho no xu; nhng ba ho di thuc v bc u, c
li rn bo (ho 1: phi phng nga t lc u, ho 2: phi gi o chnh ; ho 3: coi
chng nghim qu th hi hn, nguy); ti ho 4 v 5; kt qu rt tt, ho cui ch cch gi
c s tt p ti cng.

38.QU

HA

Trn

Ly

TRCH

(la),

di

KHU
oi

(chm)

hnh ||:|:|
Gia o n lc cng th c ngi trong nh chia la, chng i nhau, cho nn sau qu Gia
nhn

ti

qu

Khu.

Khu

ngha

chng

i,

chia

Thon

la.
t

Khu:
Dch:

Tiu
Chng

i:

s
vic

nh

ct.
th

tt.
145

Ging: oi (chm) di Ly (la). chm c tnh thm xung, la c tnh bc ln, trn
di

khng

thng

vi

nhau

cng

ngy

cng

cch

xa

nhau.

Qu ny xu nht trong Kinh dch, ngc hn li vi qu Cch. Ch lm nhng vic nh c


nhn

th

ho

may

tt.

Thon truyn ging thm: oi l thiu n, Ly l trung n, hai ch em mt nh m xu


hng tri nhau (em hng v cha m, ch hng v chng), ch hng khc nhau, cho
nn

gi

khu.

Tuy nhin oi c c vui, Ly c c sng, th l ha vui m nng ta vo c sng. Li


thm ho 5, m nhu m tin ln ngi cao, c trung m thun ng vi ho 2, dng
dng

di,

cho

nn

bo

vic

nh

th

tt.

Xt trong v tr, tri t, mt trn cao, mt di thp, vn l khc nhau, chia la nhau,
vy m cng ho dc vn vt l ca chung tri t. Trai gi, mt dng, mt m, vn l tri
nhau, vy m cm thng vi nhau. Vn vt tuy khc nhau m vic sinh ho cng theo mt
lut nh nhau. Th l trong ch tri nhau vn c ch ging nhau, tm ra c ch ng
trong ci d, l bit c ci diu dng (cng dng k diu) ca qu Khu, ca thi Khu.
Thon truyn khuyn ta nh vy. i tng truyn ngc li khuyn ta trong ch ng
c khi nn d. V d ngi qun t bnh thng hnh ng cng hp thin l, thun nhn
tnh nh mi ngi ( l ng); nhng gp thi lon, i chng lm nhng vic tri vi
thin l th khng a theo h, m tch ring ra, c gi thin l, d b ch bai, b gian kh
cng chu ( l d). Vy khng nht nh l phi ng mi tt, d (chia la) cng c lc tt.
Ho

1.
:
S

,
cu:

Hi

vong,

,
tng

m,

,
vt

trc,

.
t

phc

kin

nhn,

cu.

Dch: Ho 1, dng: hi hn tiu ht; mt nga ng tm ui, t n s v: gp k c ri


mi

trnh

li.

Ging: Ho ny c tnh cng , a v di, trong thi chng i nhau, th tt t k hp


vi mnh, hnh ng th s b hi hn; nhng may trn c ho 4 cng dng cng ,
ng vi mnh, tc nh c bn ng ch, c ch i ri s gp m bao nhiu kh khn, n
hn s tiu ht. i vi k c th tuy khng a cng ng nn t ra, c lm b vui v giao
thip

h,

khi

th

on.
146

2.
:

Cu

nh:

Ng

ch

vu

hng,

cu.

Dch: Ho 2, dng: gp ch trong ng hp (do ng tt) khng c li.


Ging: Ho ny dng cng c trung, ng vi ho 5, m nhu c trung, nu trong qu
Thi (thi thng thun) th rt tt; nhng trong qu Khu (thi chng i nhau) th km v
ho 5 m nhu c king n ho 2 dng cng, do , 2 mun gp 5 th phi dng ng
tt, rnh 5 trong ng hp nh tnh c gp nhau vy. Khng c li g c, v thi ch l
quyn

bin

thi.

3.
:

Lc

tam:

nhn

Kin

;
d

thin

du,

th

ngh,

ngu

(hay

xit);

hu

chung.

Dch: Ho, m: Thy xe dt ti, nhng con b b (ho 4) cn, khng tin c; nh ngi
b

xm

vo

mt,

xo

mi,

mi

cch

tr,

sau

ha

hp

vi

nhau.

Ging: Ho 3 bt chnh (dng m v m), ng vi ho trn cng cng bt chnh. V ng


vi nhau nn cu hp vi nhau, 3 mun tin ln gp ho ng vi n, nhng b ho 4 trn
ngn chn, nh c xe dt ti ri m con b b cn, khng tin c. Li thm b ho 2
di nu ko li. Ho 3 phi chng li 4 v 2, x xt vi chng m b thng mt tai
(ch thin [ ] y c ngha l b ti xm vo mt, ch ngh [] c ngha l b ti xo
mi). Nhng rt cuc l (2 v 4) vn khng thng c chnh (3) v 3 vn ha hp c
vi

ho

trn

cng.

4.
:
Cu

,
t:

Khu

c,

,
ng

nguyn

,
phu,

giao

phu,

cu.

Dch: Ho 4, dng: thi chia la chng i m c lp; nu gp c ngi trai tt


(nguyn phu), m ch thnh kt hp vi nhau (giao phu) th d c gp nguy, kt qu cng
khng

li.

Ging: ho 4 ny c lp v l dng m b hai ho m bao vy, ngi trai tt y l ho 1,


cng

(dng)

vi

4.
147

5.
:
Lc

,
ng:

hi

vong,

quyt

tn

ph

phu,

vng,

cu.

Dch: Ho 5 m, hi hn tiu ht; nu ngi cng phe vi mnh cn vo da mnh (ht sc


gip

mnh)

th

tin

i,

khng

li

c.

Ging: Ho ny khng c chnh (m m v dng), vo thi chng i, ng l xu,


m nh c c trung, li c ho 2 dng cng ng vi mnh, nn khng xu na, hi
hn tiu tan ht. c vy l nh ho 2 chu ng vo mt phe vi mnh, rt thn thit vi
mnh,

nh

cn

cht

vo

da

mnh.

6.
:

Thng cu: Khu c, kin th ph , ti qu nht xa. Tin trng chi h, hu thot chi h,
ph

khu,

hn

cu.

Vng

ng

tc

ct.

Dch: Ho trn cng, dng: thi chia la m c c (sinh nghi k), thy con heo i y
bn, thy ch qu y mt xe. Mi u ging cung bn, sau bung cung xung, xin li
rng mnh khng mun lm hi ho 3 m mun cu hn. (Hai bn ha hp nhau, vui v)
nh

sau

khi

nng

ln,

gp

cn

ma,

tt

lnh

hn?

Ging: vo thi chia la, ngi ta hay nghi k nhau, ho cui cng ny, dng cng
a v ti cao, khng tin ai di c, cho nn b c c. Ngay ho 3 m, chnh ng vi
mnh m cng b mnh nghi k, v 3 kt vo gia 2 ho dng, cho rng 3 theo phe 2 ho
dng m chng vi mnh. V nghi k, nn thy 3 nh con heo i bn, li tng xe
mnh ch mt by qu mun hi mnh. Do m m hong, ging cung mun bn 3,
nhng nh vn cn cht minh mn (v trn cng ngoi qui Ly) nn sau ngh li, bung
cung xung, xin li 3: Ti khng phi l gic (k th) mun lm hi em u, m tri li
mun cu hn vi em Ht ngh k ri, hai bn ha hp vui v nh sau khi nng lu gp
trn

ma

ro,

cng

gip

nhau

cu

i.

Vn tht l bng by, tm l cng ng: Phan Bi Chu khen l o l rt tinh thm m
vn

cng

ly

bin

ho.

148

Qu Khu l qu xu nht trong Kinh Dch nhng kt qu li khng c g xu. Su ho th


c ba ho v cu, mt ho hi vong mt ho hu chung (ha hp vi nhau), nht l
ho cui li ct na. Nh vy th trong ci ho vn c mm phc.

39.

QU

THY

SN

KIN

Trn l Khm (nc), di l Cn (ni)

hnh

::|:|:

thi chia la chng i th tt gp ni gian nan, him tr, cho nn sau qu Khu ti qu
Kin

(gian

nan)

Thon

t;

:
Kin:

,
Li

Ty

Nam,

,
bt

li

ng

Bc,

li

kin

nhn,

trinh

ct.

Dch: Gian nan: i v Ty nam th li, v ng Bc th bt li. Gp i nhn gip cho th li;
bn

gia

chnh

th

mi

tt.

Ging: Trc mt l sng (Khm), sau lng l ni(Cn), tin lui u gian nan him tr nn
gi l qu Kin. Phi b ng him tr m kim ng bng phng d i, hng Ty
Nam, hng qu Khn, ng i hng ng Bc, hng qu Cn. D nhin chng ta
khng nn hiu ng tng ch Ty Nam v ng Bc, ch nn hiu thi.
thi gian nan ny, phi nh c ngi c ti, c (i nhn) gip cho th mi thot nn
(li

kin

nhn),

phi

bn

gi

chnh.

i tng truyn khuyn phi t xt mnh m luyn c (phn thn tu c).


Ho

t:

1.
:
S

,
lc:

vng

kin,

lai

d.

Dch: Ho 1, m: tin ln th gp nn, lui li (hoc ngng) th c khen.


149

Ging: Vo u thi gian nan, ho 1 ny m nhu, khng c ti, tin ln hay hnh ng th
xu,

ch

nn

ch

thi.

2.
:
Lc

,
nh:

Vng

thn

kin

kin,

ph

cung

chi

c.

Dch: Ho 2 m: bc b ti chu gn ht gian nan ny ti gian nan khc l v vua, v nc,


ch

khng

phi

mnh.

Ging: ho ny cng m nhu, km ti, nhng c trung c chnh, c c, c vua (ho


5, dng m cng trung chnh) ph thc vic nc, nn phi chng chi vi mi gian nan,
khng dm t, mc du t bit khng chc g cu nc, cu dn c trong thi kh khn
ny.

Hon

ton

khng

mnh,

ng

khen.

3.
:

Cu
Dch:

tam:
Ho

3,

Vng
dng:

Tin

kin,
ti

th

lai

mc

nn,

phn.
nn

tr

li.

Ging: ho ny dng cng c chnh, nhng vn cn ni qui, tc cha ht na thi


gian nan, li thm ho trn cng m nhu, ng vi n m khng gip c g, nn Ho t
khuyn ng tin, c quay li vi ho m th vui v hn; b g cng l bn c ri.
4.
:

Lc

t:

Vng

kin,

lai

lin.

Dch: Ho 4, m: tin ti th mc nn, nn tr li m lin hip vi cc ho di.


Ging: Ho ny m nhu, km ti, tin ln ngoi qui, qu na thi gian nan, nhng li
gp him tr (ngoi qui l Khm) cng khng nn tin ln, m nn li li vi ho 3, lin
hp

vi

ba

ho

di,

thm

th

lc.

5.
:

Cu
Dch:

ng:
Ho

5,

dng:

i
cc

kin,

gian

nan,

bng
nhng

bn

lai.
ti

gip.

Ging: gia ngoi qui khm (him) cho nn cc k gian nan. Ho ny nh ng vua c
150

ti, nhng cng kh thot c him. May c ho 2 c trung, c chnh ng vi mnh,


sn lng dt cc bn tc cc ho 1, 3, 5 ti gip mnh. Nhng cc ho y u t ti, tr ho
3; nh vy l tay chn ca 5 tm thng c, khng lm nn vic ln, nn Ho t khng
khen l tt. Cng khng dng ch lai, khng bo nn li v a v nguyn th ca 5 khng
cho

php

li

c,

li

th

trt

trch

nhim

cho

ai?

6.
:
Thng

,
lc:

Vng

kin,

lai

thc,

ct,

li

kin

nhn.

Dch: Ho trn cng ,m; tin ti th gian nan, li li th lm c vic ln, tt; nn tm gp
i

nhn

th

li.

Ging: cui thi gian nan, c cnh tng ng mng; ho ny m nhu, khng mt mnh
mo him c nn quay li gip ho 5, bc i nhn (c ti c), th lp c cng ln
(thc),

tt.

*
Gp thi gian nan, nn thn trng i thi. Ring v nguyn th phi tm ngi tt gip
mnh, lin kt mi tng lp cng mnh chng .

40.
Trn

QU
l

LI

Chn

(sm),

THY
di

GII
Khm

hnh

(nc)

:|:|::

Khng th b nn hoi c, th no cng ti lc gii nn, v vy sau qu Kin ti qu Gii.


Gii

ci,

tan.

Thon
:

t
,

Gii : Li Ty nam, v s vng, k lai phc, ct. Hu du vng, tc, ct.


Dch: tan ci: i v Ty nam th li, ng a s, c khi phc li nh c th tt. Nhng
151

cng

iu

ng

lm,

lm

cho

chng

th

tt.

Ging: Tng qu l m dng giao ho vi nhau, sm (Chn) ng v ma (Khm) ,


bao nhiu kh u ut tan ht, cho nn gi l Gii. Cng c th ging: Him (Khm) sinh ra
nn,

nh

ng

(Chn)

thot

nn

nn

gi

Gii.

Khi mi hon nn tan ri, th dn ch mong an c lc nghip, ngi tr dn nn c chnh


sch khoan i, gin d (Ty Nam thuc Khn l ng li khoan i, bnh d); ng a s,
c khi phc trt t c cng tt ri. Tuy nhin cng phi tr nhng t gy ra nhng
hon nn trc kia, cng phi sa i cho s bnh tr c lu di, cng vic nn lm
cho

mau

xong

(vn

ng

s)

th

tt.

i tng truyn khuyn sau khi gii nn ri, nn tha ti cho nhng k lm li trc, nu
khng tha c th cng nn gim n cho nh i (qun t d x qu, hu ti).
Ho

t.

1.
:

lc:

Dch:

Ho

V
1,

cu.

m:

khng

li.

Ging: Mi bt u vo thi ci m, ho ny m nhu, m c dng cng (ho 4) trn


ng,

lng

yn

khng

sinh

th

khng

li

c.

2.
:
Cu

,
nh:

in

hoch

,
tam

h,

hong

th,

trinh,

ct.

Dch: Ho 2, dng: i sn c ba con co, c mi tn mu vng, gi o chnh th


tt.
Ging: Khng ai bit ba con co m ch nhng ho no, Chu Hi ng l ho m 1, 3 v
trn cng (tr ho m 5). Ch c th on rng: ho ny dng cng, ng vi ho 5
m, v nguyn th, cho nn th kh mnh, c trch nhim vi quc gia tr bn tiu nhn
(ba con co), m khng mt mi tn mu vng (tc o trung trc vng l mu ca trung
ng, mi tn tng trng cho vic ngay thng: trc). Ho t khuyn phi gi vng (trinh)
o

trung

th

mi

tt.

3.
152

Lc

tam:

Ph

th

tha,

tr

khu

ch;

trinh

ln.

Dch: Ho 3, m: k mang i vt m li ngi xe l xui bn cp ti, nu c gi ci thi

(trinh

ngha

khc

trinh

ho

trn

th

phi

hi

hn.

Ging: Ho ny m nhu, bt chnh, bt trung m trn cng ni qui, tc nh k tiu nhn


ngi cao, khng khc k va mang i (ngi ngho) m li ngt ngng ngi xe (nh
mt

ngi

sang

trng),

ch

xui

cp

ti

cp

ca

mnh

thi.

Theo H t thng truyn, Chng VIII, Khng t bn rng ra nh sau: ngi thng m
ngi xe ca ngi sang l xui k cp ti cp ot ca mnh. Ngi trn khinh nhn k
di tn bo th k cp (gic) tm cch nh ui ngay. Giu ct khng kn o l dy
cho bn gian vo ly ca nh mnh; trau gii nhan sc l dy cho bn gian dm ti hip
mnh.
4.
:

Cu

t:

Gii

nhi

mu,

bng

ch

phu.

Dch: Ho 4, dng: B ngn chn ci ca anh i (ch nhi y l i danh t) th bn


(tt)

mi

ti

tin

cy

anh.

Ging: Ho ny l dng, tuy khng chnh (v ngi m) nhng gn ho 5, v nguyn


th, l c a v cao. N ng vi ho 1 m, tiu nhn di, nn b nhiu ngi ch, nu
n bit tuyt giao vi ho 1 (tng trng bng ngn chn ci, ch thp nht trong c th)
th

ngi

tt

mi

vui

ti

tin

cy

n.

5.
:
Lc

,
ng:

Qun

duy

hu

gii,

ct;

hu

phu

vu

tiu

nhn

Dch: Ho 5, m: ngi qun t phi gii tn bn tiu nhn i th mi tt; c xem bn tiu
nhn c lui i khng th mi bit chc c mnh c qun t hay khng.
Ging: ho ny m nhu, cha chc l qun t, nhng a v ch tn, lm ch qu, cho
nn Ho t khuyn phi tuyt giao vi bn tiu nhn (tc ba ho m kia) th mi t rng
mnh

qun

c.

6.
153

Thng lc: Cng dng x chun vu cao dung chi thng. Hoch chi, v bt li.
Dch: Ho trn cng, m: Mt v cng nhm bn con chim chun trn bc tng cao. Bn
c,

khng

khng

li.

Ging: ti lc cui cng thi gii, ni lon an ri, nu cn k ngoi dm gy lon


(tng trng l con chim chun trn bc tng cao). Th c dit i, s thnh cng. V
cng

ho

trn

cng.

Theo H t h truyn, Khng t gii thch ho ny nh sau: chun l mt loi chim, cung
tn l dng, k bn l ngi. Ngi qun t cha sn dng (ti, c) trong mnh,
i

thi

hot

ng

th

chng

li?

*
ngha qu ny trong Thon t: dp lon xong th nn khoan hng vi k l li lm,
ng a s, ch cn khi phc trt t c, v cng c n bng mt s cng vic, nhng phi
lm

cho

mau

khi

phin

nhiu

dn.

Ho 3 cng c mt li khuyn nn nh: giu ct khng kn o l dy cho k trm vo ly


ca nh mnh; trau gii nhan sc l dy cho bn t dm ti hip mnh. (Mn tng hi o,
d dung hi dm).

41.

QU

Trn

SN

Cn

(ni),

TRCH
di

TN
oi

(chm)

hnh ||:::|
Khoan ni th tt c iu s m b thit hi, cho nn sau qu Gii ti qu Tn. Tn l thit
hi

cng

ngha

gim

Thon
:
Tn:
Du

i.
t:

Hu

phu,

vng.

Ht

,
nguyn
chi

,
ct,
dng?

.
v
Nh

cu,
qu

kh
kh

trinh,
dng

li

hu.
hng.

Dch: Gim i: nu ch thnh th rt tt, khng c li, gi vng c nh vy th lm vic g


154

cng c li. Nn dng cch no? (v d) dng hai ci bnh (hay bt) cng thi dng
ln,

cng

c.

Ging: Qu ny nguyn l qu Thi, bt ni qui Cn ho dng th 3 a ln thm vo


ho

cui

cng

ca

qu

Khn

trn,

nn

gi

Tn:

bt

i.

Li c th hiu: khot t di (qu oi) p ln trn cao cho thnh ni, chm cng
su, ni cng cao, cng khng vng phi , nn gi l Tn (thit hi).
Gim i, khng nht nh l tt hay xu. Cn ty mnh c ch thnh, khng lm l th mi
tt. V d vic cng t, cn lng ch thnh trc ht, cn cng khng quan trng, d m
bc m tm thnh th cng cm c qu thn. Gim i nh vy tit kim, th khng c
li.
Thon truyn ging thm: phi bit ty thi; nu cng qu th bt cng i nu nhu qu
th bt nhu i, nu vi qu th nn lm cho bt vi i, nu vn sc qu th bt i m thm
phn cht phc vo; cht phc qu th thm vn sc vo, dn ngho m bc lt ca dn
thm vo cho vua quan l xu; nhng hng dn giu th bt h ng gp thm cho quc
gia l tt; tm li phi ty thi; h qu th gim i cho c va phi.
i tng truyn thng ng v phng din tu thn, khuyn ngi qun t nn gim
lng

gin

lng

dc

qun

trng

phn,

trt

Ho

dc).
t:

1.
:
S

,
cu:

thuyn

,
vng,

cu,

chc

tn

chi.

Dch: Ho 1, dng: ngh vic ca mnh m tin ln gp, gip (cho ho 4) nh vy th


khng c li, nhng nn chm chc ci g nn rt bt ca mnh gip cho 4 th hy rt.
Ging: ho 1 dng cng, ng vi ho 4 m nhu trn, theo ngha th nn gip ch cho
4, nhng cng dng nn thit hi cho mnh qu; nh vy l cng hp ch vi ngi trn

thi

Tn

(rt

bt).

2.
:
Cu

,
nh:

li

trinh,

,
chnh

hung,

pht

tn

ch

chi.

Dch: Ho 2, dng: gi o chnh th li, nu vi tin ngay (b c cng trung ca


155

mnh), chiu bn th xu; ng lm tn hi c ca mnh cng l ch cho bn y.


Ging : qu ny c ngha tn dng cng (qu Cn di) lm ch cho m nhu (qu
Khn trn); cho nn ho ny l dng cng, nn gip ch cho ho 5 m nhu, cng nh
ho 1 gip ch cho ho 4. Nhng ho 5 bt chnh (m m v dng), hay i hi nhng
iu bt chnh, nu ho 2 b c cng v trung ca mnh i m vi vng chiu lng 5 th
s xu; phi gi c cng trung mi li (li trinh). Khng lm tn hi c cng trung
ca mnh, cng l mt cch khuyn ho 5 phi b tnh bt chnh i, nh vy l gip ch cho
5

y.

3.
:
Lc

,
tam:

nht

tam

nhn

nhn

hnh

hnh

tc

tc

tn

nht

nhn,

hu.

Dch: Ho 3, m: Ba ngi i th bt mt ngi, mt ngi i th c thm bn.


Ging: Theo tng ca qu, ni qui Cn c ba ho dng bt i mt a ln trn;
ngoi qui Khn c ba ho m, bt i mt a xung di, thnh qu trng tn. Ho 3
dng i ln, ho trn cng m xung di, tng c vi nhau, th l tuy tch ra, i mt
mnh

ho

ra

bn.

Xt trong v tr th mt dng mt m l , nu thm mt m hay mt dng na, thnh


ba th tha; m nu ch c mt m hay mt dng th thiu, phi thm mt dng hay mt
na

mi

Vic ngi cng vy, hai ngi thnh mt cp, thm mt ngi th d sinh chuyn, m nu
ch c mt ngi thi th l loi qu, phi kim thm bn (coi H t h truyn, Ch. V s 13).
4.
:
Lc

,
t:

tn

,
tt,

,
thuyn,

hu

h,

cu.

Dch: Ho 4, m: lm bt ci tt (m nhu) ca mnh cho mau ht, ng mng, khng c li.


Ging: Ho ny c tt m nhu, c ho 1 dng cng sa tt cho mau ht, tt.
5.
:
Lc

,
ng:

Hoc

ch

chi

thp

bng

,
chi

qu,

pht

khc

vi,

nguyn

ct.
156

Dch: Ho 5, m: thnh lnh c ngi lm ch cho mnh, mt con ra ln ng gi mi


bng,

khng

chi

c,

rt

tt.

Ging: Ho ny v ti cao, nhu m c trung, c ho 2 dng tn tnh gip ch cho,


nh cho mnh mt con ra rt ln. S d vy l v ho ny, c trung m hin (nhu) nn
c lng ngi, cng nh c tri gip cho vy (t thng hu ch li Tiu tng
truyn).
Ch bng mi nh hiu mt cch: c ngi cho hai con ra l mt bng; c ngi cho
mi bng l chu v ln ti 2.160 thc, c ngi bo mi bng l 10 bi [] (v s,
ngao qu, hi xa dng lm tin, khi cha c la, ng) 10 hng tc l 100 bi. Khng bit
thuyt no ng. Chng ta ch nn hiu con ra 10 bng l mt vt rt qu thi.
6.
:

Thng
Li

cu:
hu

pht
du

tn

vng,

ch
c

chi,
thn

trinh
v

ct.
gia

Dch: Ho trn cng, dng: lm ch cho ngi m chng tn g ca mnh, khng li, chnh
ng th tt, lm vic g cng v li, v c ngi qui phu, chng phi chi nh mnh mi l
nh

ni

cng

nh

mnh,

ai

cng

ngi

nh

mnh)

Ging: Ho ny ti ngha, mi sch ging mt khc, chng ti chm chc theo Phan Bi
Chu. Dng cng trn cng qu tn, nn em ci cng ca mnh gip cho nhiu ho
m nhu, chnh ng nh vy th tt, m chng hi g cho mnh, v mi ngi s qu mn,
qui ph mnh. C ngi hiu l ng lm hi, m lm ch cho ngi th tt. L y d nhin
ri.
*
i qu ny l Tn cha chc xu, ch (tng) cha chc tt; cn ty vic ty thi,
h qu th nn tn c va phi, thiu th nn ch, v mnh nn chu thit hi cho mnh
m gip cho ngi .

157

42.

QU

Trn

PHONG

Tn

(gi),

LI

di

CH
Chn

(sm).

hnh

|:::||

Tn n cng ri th phi tng ln, cho nn sau qu Tn n qu ch. ch l tng ln, lm


ch

cho

nhau.

Thon

t:

ch:

li

hu

du

vng,

li

thip

xuyn.

Dch : Tng ln: tin ln th li lm (lm vic ch) th li, qua sng ln th li (c gian nan
nguy

him

cng

vt

c).

Ging: Qu ny tri vi qu Tn. Ngoi qui vn l Cn, bt mt ho dng, thnh qu


Tn; ni qui vn l qu Khn, c mt ho dng qu Cn thm vo, thnh qu Chn.
Vy l bt trn thm (ch) cho di; cn qu Tn l bt di thm cho trn.
Xt v tng qu th sm (Chn) vi gi (Tn) gip ch cho nhau v gi mnh th ting sm
i

xa,

sm

ln

th

gi

mi

d.

vy

gi

qu

ch.

Mnh a v cao m gip cho ngi thp, cng lm cng c li, kh khn g ri kt qu
cng

tt.

Thon truyn gii thch thm: Xt ho 2 v ho 5, u c trung c chnh c; ly o trung


chnh m gip ch cho dn, dn s vui v v cng m o cng sng sa.
Nhng qu ny cng nh qu Tn, tt hay xu cn ty cch thc lm v ty thi na (ch
chi o, d thi gia hnh): dn i khng c go n m cng bch gio dc; dn rt
khng c o bn m cp cho x bng th vic gip ch ch c hi.
i tng truyn ng v phng din tu thn, khuyn: Thy iu thin th tp lm iu
thin.
Thy

mnh

li

th

sa

li

(kin

thin

tc

thin,

hu

qu

tc

Ho

ci).
t:

1.
:
S

,
cu:

Li

dng

vi

,
i

tc,

nguyn

ct,

cu.

Dch: Ho 1, dng: Li dng (s gip ca ngi) m lm vic ln; nhng phi kho
158

tnh ton, hnh ng cho ng, hon thin (nguyn ct) th mi khng c li. S d khuyn
nh vy v ho ny a v thp, khng nn lnh vic nng n qu (h bt hu s d, li
Tiu

Tng

truyn).

2.
:

Lc nh: Hoc ch chi thp bng chi qui, pht khc vi, vnh trinh ct. Vng dng hng vu
,

ct.

Dch: Ho 2, m: Thnh lnh c ngi gip cho mnh mt con ra ln ng gi mi bng,


khng t chi c, rt tt. Nu l vua dng c t Thng , Thng cng
hng,

phc,

tt.

Ging: Ho ny m, nhu thun, trung chnh, nn c ngi trn gip ch cho nhiu (nh
cho mnh mt con ra qu coi ho 5 qu Tn trn), khng t chi c, c gi vng
c trung chnh th tt. V d: l nh vua m c c c trung chnh cu Tri, th Tri
cng

gip

cho.

3.
:

Lc

tam:

Hu

ch

phu

chi

trung

dng
hnh,

hung

s,

co

cng

v
dng

cu.
khu.

Dch: Ho 3, m: gip ch cho bng cch bt chu hon nn (hay trng pht) th khng c
li. Nu chn thnh sa li, gi o trung (v vi ngc khu) th c ngi trn (v vi v
cng)

chp

nhn.

Ging: Ho ny m nhu, bt trung, bt chnh, ng l khng c gip ch, nhng vo


thi ch th cng c gip; c iu l gip cho bng cch bt chu hon nn (dng hung
s) m m mt ra thnh ngi tt; cng nh trng tr sa li cho vy.
Nhng 3 phi tht chn thnh sa mnh theo ng o trung th ri s ci qu ca n s
c b trn bit, s chn thnh qu y nh chic ngc khu (ngc trng m trong) n
dng

ln

bc

cng

(vng

cng)

nhn.

4.
:
Lc

,
t:

Trung

hnh,

co

cng

tng;

li

dng

vi

thin

quc.
159

Dch: Ho 4, m: Rn theo o trung m tha vi bc cng th bc cng s theo; li


dng o trung lm ch ta th d vic ln nh di cng lm ni.
Ging: Ho ny ln ti ngoi qui ri, c a v cao, trch nhim quan trng, thn cn vi
vua, nhng km c trung nn Ho t khuyn rn theo o trung m co vi b trn (bc
vng cng) th b trn s nghe m c th lm c vic nh di quc o.
5.
:
Cu

,
ng:

Hu

Hu

phu,

hu

tm,

phu,

vt

hu

vn,

nguyn

ct.

ng

c.

Dch: Ho 5, dng: c lng ch thnh lm n c, th chng cn hi, cng bit l rt tt ri.


Thin

ai

cng

tin

vo

ban

hu

ca

5.

Ging: Ho ny l ng vua c ti c, va trung va chnh, c lng ch thnh ban n c


cho dn, cho nn rt tt. Dn do rt tin vo c ca vua (ch ng y tr ho 5).
6.
:
Thng

,
cu:

Mc

ch

chi

hoc

kch

chi.

Lp

tm

vt

hng,

hung.

Dch: Ho trn cng, dng: Khng ai lm ch cho mnh m c k kch mnh na, l v
khng

gi

hng

tm

(lng

lun

lun

tt),

xu.

Ging: Ho ny dng cng, cui qu ch, l c lng cu ch n cng cc, tt b nhiu


ngi

on;

nh

vy

ch

khng

gi

hng

tm.

Theo H t h truyn, Chng V, Khng t p dng ho ny vo php x th, khuyn


ngi qun t lm cho thn mnh c yn n ri sau mi hnh ng; lng mnh c
bnh d ri sau mi thuyt phc ngi khc; lm cho giao tnh c bn ri sau mi yu
cu
Khng

m
t

khi
hiu

hng

dn

tm:

t
nh

chi.

vy

chng?

*
Qu Tn vn xu m ho cui li tt, c ch ct, li hu du vng qu ch ny vn tt
m

ho

cui

li

rt

xu,

ch

hung.

Cng ch l lut mn chiu tn, khim th ch, trn th cui cng s (cui qu ch), vi

160

th cui cng c thm vo (cui qu Tn). l lut thin nhin m Nho, Lo, Dch hc
phi u coi l qui tc x th.

43.

QU

Trn

TRCH

oi

THIN

(chm),

di

QUI
Cn

(tri)

hnh |||||:
Tng ln n cng cc th ti lc trn y, nt v nn sau qu ch ti qu Qui. Qui c
ngha

nt

v,

li

ngha

quyt

Thon
:

lit.
t:

Qui: Dng vu vng nh, phu hiu. Hu l, co t p, bt li tc nhung, li hu du


vng.
Dch: Quyt lit: phi tuyn co ti c ca n sn vua, ly lng ch thnh m pht hiu
lnh. C iu nh s y, phi t rn phe mnh , ng chuyn dng v lc, c nh
vy

th

nghip

ca

mnh

cng

tin

ti,

li.

Ging: Chm (oi) trn, tri (Cn) di, l nc chm dn ln ngp tri, tt nhin
cc

ngn

nc

phi

nt

khp

ni.

Li thm 5 ho dng tin ln, quyt tm tr mt ho m trn cng. V hai l m qu


ny

tn

Qui.

Qu ny thuc v thng 3, m sp tiu ht, suy n cc ri. Tuy nhin vn phi phng,
phi tuyn b ti c ca ti nhn trc cng chng, ri ly lng ch thnh ban lnh.
Mc du vy, vn c th gp nguy c (c nhn tht d dt! ) cho nn phi rn phe mnh
on kt, hnh ng ng hong, m ng nn chuyn dng v lc, v ngoi qui l oi
c ngha l ho thun, vui v. Bn ch li hu du vng c sch ging l c nh vy
tc

khng

dng

lc

tin

ti

th

li?

Thon truyn ging l: c tin ti, n khi tr xong ho m, ch cn ton qun t, th mi l


hon

thnh

(cng

trng

ni

chung

d).

i tng truyn khuyn nn ban pht li lc cho dn, cng do ci ca ngoi qui l oi:
161

vui

v,

thun

ho.

Ho

t:

:
S

,
cu:

Trng

vu

tin

ch,

vng,

bt

thng

vi

cu.

Dch: Ho 1, dng: mnh (thng ngn chn bc ln trc (tc hng tin ln trc),
tin

ln

khng

chc

thng

li.

Ging: Ho ny dng cng, hng lm, a v thp nht, ti cn non m mun tin ln
trc dit ho m trn cng, cha chc thng m c tin ln l c li (v khng
lng

sc

mnh,

khng

chun

k).

2.
:
Cu

,
nhi:

Dch,

hao,

mc

,
d

hu

nhung,

vt

tut.

Dch: Ho 2, dng: lo lng m h ho cc bn ( phng) nh vy d m khuya gic c


ti

cng

chng

s.

Ging: Ho ny dng cng, quyt tm dit tiu nhn, m c trung l bit lo lng,
phng, cnh co cc bn lun lun, khi v s m nh vy th khi gic ti thnh lnh na
m,

cng

chun

sn

sng

ri,

nn

khng

s.

3.
:
Cu
c

,
tam:
hnh

Trng
ng

vu

qu
v,

(cu),
nhc

hu
nhu

,
hung,
hu

qun

un,

qui

qui,

cu.

Dch: Ho 3, dng: Cng bo g m (hin trn mt), c iu xu. Ngi qun t


cng quyt (b tiu nhn): trc kia l i ring mt ng gp ma t v lm, b bn
b

gin,

by

gi

ci

qu,

khng

li.

Ging: Ho ny l dng cng nhng bt trung, li ng vi ho m (tiu nhn), th k


tiu nhn khng a m ngay cc bn qun t ca 3 cng khng a, (v cho l gi di?),
c iu xu y Cu u: Trng vu qu, hu hung ti ngha, mi sch ging mt cch
m

lng

tng.

Ho t khuyn c tht cng quyt b ho trn cng i, nh n i; trc kia l thn


vi n m xa cc bn, nh mt ngi i ring mt ng, gp ma, t v lm ( ni mc
162

ti li), b bn b gin, by gi hp lc vi bn, dit xong ho m ri, s ra sch c


li.
4.
:

Cu t: n v phu, k hnh t th, khin dng hi vong, vn ngn bt tn.


Dch: Ho 4, dng: Nh bn to m khng c da (c ngi cho l khng hp c lp tht
sau da), i chp chng (kh khn); ch nn i sau ngi ta nh ngi la by cu, th ht
n

hn;

(nhng

rng)

nghe

(ta)

ni

chng

tin

u.

Ging: Ho dng ny bt trung bt chnh, vo v m, thy my ho dng kia tin n


khng l ngi im, nhng thiu ti, tin chp chng (nh ngi bn to khng c da), ch c
cch tt nht l nhng cho cc ho dng kia tin trc, n i sau cng nh ngi la
by

cu,

nh

vy

khng

hn.

Nhng n v nhu, khng sng sut, cho nn khuyn n vy m khng chc n nghe.
5.
:
Cu

,
ng:

Nghin

,
lc,

qui

,
qui,

trung

hnh,

cu.

Dch: Ho 5, dng (Ho trn cng) nh rau sam (c nhiu m kh), nu ho 5 cng
quyt,

tn

gc

n,

theo

trung

th

khng

li.

Ging: Ho ny gn ho trn cng, gn tiu nhn (m, v nh rau sam), nh vy khng


tt; nhng may n l dng cng , c trung c chnh, nn khng bn rn vi ho trn
cng m quyt tm tr i. Ho t khuyn phi gi o trung th mi khng c li (v 5 vn
c

tnh

vi

ho

trn)

6.
:
Thng

,
lc:

ho,

chung

.
hu

hung.

Dch: Ho trn cng, m: ng ku go, khng ai gip u, cui cng s b ho.


Ging: Ho m trn cng qu Qui, b 5 ho dng tn cng, nguy c ti ri, khng c
ho no gip n c, cho nn khuyn n ng ku go v ch, cui cng s cht thi.
*
163

So snh qu Qui ny vi qu Phc chng ta thy dng ca c nhn. Qu Phc c 5 tiu


nhn knh vi mt qun t trong s c mt tiu nhn (ho 4) lm ni ng cho qun t
cho nn c khen l mt mnh bit tr li iu phi. Qu Qui, trong s 5 qun t ui
mt tiu nhn, cng c mt qun t (ho 3) thn thin vi tiu nhn, cho nn khuyn l
phi cng quyt tuyt giao vi tiu nhn i th s khng c li; cn ho 5 tuy khng chnh
ng vi tiu nhn, nhng v l ngi ch tn, cm u phe qun t, m li gn tiu nhn
(ho 6) cho nn cng khuyn phi cng quyt dit tiu nhn th s khng c li. Dch v
qun t mu l vy.

44.
Trn

QU
l

THIN

Cn

(tri),

PHONG
di

CU
Tn

(gi)

hnh :|||||
Li ging ca T qui truyn rt p: Qui l quyt, phn quyt; phn quyt xong ri th bit
c lnh hay d, tt c ngi gp g, cho nn sau qu Qui ti qu Cn (gp g).
Thon

:
Cu:

,
N

trng,

vt

dng

th

n.

Dch: Gp g: Con gi cng trng, ng ci n (cng c ngha l tiu nhn ng lc


rt

mnh,

ng

thn

vi

n).

Ging: Tri (Cn) trn, gi (Tn) di, gi i di tri, tt ng chm vn vt, cho nn
gi

Cu

(gp

g).

Qu ny mt ho m mi sinh di (thuc v thng 5), ng vi 5 ho dng trn,


cng nh mt ngi con gi rt cng trng, ng vi (Cn) nm ngi con tri, chng
c vi 5 ngi cn trai, ho li bt c chnh (m v dng), nh ngi con gi bt
trinh,

khng

nn

ci

n.

Thon truyn a thm mt ngha khc, tri hn, tng truyn l ca Khng t; mt ho
m xut hin di nm ho dng, l m dng bt u hi ng (gp nhau: cu), vn
vt nh sinh trng, cc phm vt u rc r. Tt. Li thm ho 5 dng cng , trung
164

chnh , th l o qun t c thi hnh khp thin h (cng ng trung chnh, thin h i
hnh d). Cho nn ngha ch Cu ny tht ln lao. i tng truyn ch coi tng qu,
khng ti ngha gp g ca qu, m a ra li khuyn ngi qun t nn thi hnh
mnh lnh, bo co, hiu d khp bn phng, nh gi thi vo khp vn vt di tri.
Ho

1.
:

S lc: H vu Kim n, trinh ct; hu du vng kin hung. Luy th phu trch trc.
Dch: Ho 1, m: chn n li bng ci hm xe bng kim kh, th o chnh mi tt; nu
cho n (ho 1) tin ln th xu. Con heo y tuy gy yu, nhng quyt chc c ngy n s
nhy

nht

lung

tung.

Ging: Ho m (tiu nhn) ny mi xut hin, phi chn ngay n mi c, ng cho n


tin ln th o chnh ca ngi qun t mi tt; nu n tin ln th xu. V by gi n
tuy cn non, yu, nhng mt ngy kia n s mnh, nhy nht lung tung. ng nn coi
thng

n.

l cch tr k tiu nhn m cng l cch tr nhng tt mi pht sinh.


2.
:
Cu

,
nh:

Bao

hu

ng,

cu;

bt

li

tn.

Dch: Ho 2, dng: nht con c (ho 1) vo trong bc, khng c li; nhng ng cho n
(ho

1)

gp

khch.

Ging: Ho 2 ny tuy st ho 1, nhng c c dng cng , li c trung , cho nn ch


ng c 1, nh nht lng n trong ci bao (v ho 2 vi con c v c thuc m), nh vy
khng

ti

li.

Nhng 1 chnh ng vi ho 4; 4 mun lm thn vi 1 lm, n bt trung bt chnh, khng c


c nh 2, s b 1 m hoc mt, cho nn Ho t khuyn ho 2 phi ngn khng cho 1 gp
4

(ch

tn

khch,

tr

ho

4).

3.
:
Cu

,
tam:

,
phu,

hnh

,
t

th,

l,

cu.
165

Dch: Ho 3, dng: nh bn to khng c da (ngi khng yn m ng dy) i th chp


chng,

th

nguy

y,

nhng

khng

li

ln.

Ging: Ho 3 ny qu cng (dng v dng) , bt trung, mun c bn l 1, nhng ho


2 l bn ca 1 ri; ng ln trn c ho trn cng ng vi 3, nhng cng l dng nh 3,
thnh th c v ngi khng an, m i th chp chng, c th nguy y. Nhng n c
chnh

(dng

dng)

nn

bit

gi

o,

khng

mc

li

ln.

4.
:

Cu
Dch:

t:
Ho

4,

Bao
dng:

Trong

v
bc

ca

ng,
mnh

khng

khi
c

c,

hung.
ho

pht.

Ging: Ho ny ng vi 1, nhng b 2 ngn khng cho gp (coi li ho 2), 1 nh trong


ci bc ca 2 ri, cho nn ci bc ca 4 khng c g c. S d vy cng do li ca 4, bt
trung, bt chnh, lm mt lng 1. Ngi trn m mt lng k di, th ho s pht.
5.
:
Cu

,
ng:

bao

,
qua,

hm

chng,

hu

vn

thin.

Dch: Ho 5, dng: dng cy k m bao che cy da, ngm cha c tt, (s tt lnh) t
trn

tri

rt

xung.

Ging: Ho ny a v ti cao, dng cng , trung chnh, c c tt m khng khoe


khoang (ngm cha c tt), bao bc cho k tiu nhn di (ho 1) nh cy k, cao,
cnh l xum xu che cy da (thuc loi m). Nh vy l hp o tri, s c tri ban
phc

cho.

6.
:
Thng

,
cu:

Cu

,
k

gic,

ln,

cu.

Dch: Ho trn cng, dng: gp bng ci sng, ng hi tic, khng li cho ai c.


Ging: Ho ny trn cng, thi Cu (gp g) cho nn v vi cp sng. Gp nhau m
bng cp sng (ng nhau bng sng) ni qu cng ng hi tic. Mi sch u dch
v cu l khng c li m khng ging ti sau qu cng m khng c li. Ring Phan
Bi Chu hiu l: khng li cho ai c.
166

*
Qu

Cu

ny

khuyn

ta:

Phi ch ng tiu nhn (v tt ca ta) t khi n mi xut hin ho 1).


Mun ch ng tiu nhn th nn c lng bao dng c c trung chnh nh ho 2,
ho 5); nu qu cng (nh ho 3) bt trung bt chnh (nh ho 4) th tiu nhn s khng
phc mnh.

45.

QU

Trn

TRCH

oi

(chm),

A
di

TY

Khn

(t)

hnh

:::||:

Gp nhau ri th thnh by, thnh by thi phi nhm hp , cho nn sau qu Cu ti qu Ty


(nhm

hp)

Thon

t:

Ty:
Hanh,

hanh,
li

vng
trinh.

cch
Dng

hu
i

,
miu.

sinh,

ct,

Li
li

,
kin
hu

nhn,

du

vng.

Dch: Nhm hp: hanh thng. Vua n nh Thi miu, ra mt k i nhn th li, hanh
thng, gi vng o chnh th li. L vt ( cng) ln (hu h) th tt, tin i (s nghip)
c

lu

di.

Ging: chm (oi trn t (Khn), l nc c ch nhm, t, cho nn gi l qu Ty.


Ni qui l Khn c tnh thun, ngoi qui l oi c ngha vui v, ho thun; m ho 5
trn c ho 2 di ng tr cho, tt nhm hp c ng ngi, cho nn hanh thng,
tt.
Nhm hp cn long trng v t lng ch thnh, c thn linh chng gim, cho nn vua ti
nh

Thi

miu

dng

l,

th.

Ngi ng ra nhm hp mt ng phi l bc i nhn c ti, c, c ngi tin, trng


th mi tt; ngi phi gi vng o chnh, ng li chnh ng th mi tt (li trinh).
Nhm hp thi miu th t l phi long trng, nhng con vt cng phi ln, th mi tt.
Nhm hp cng nhau mu tnh mi vic cho s nghip c lu di (li hu du vng).
167

i Tng truyn khuyn khi nhp hp nn c tinh thn ho thun vui v nh qu Khn,
qu

oi,

ct

kh

gii

nga

nhng

bin

bt

ng

xy

Ho

ra.
t

1.
:

lc:

Nhc

hu

ho,

,
phu,

nht

bt

vi

chung,
tiu

vt

mi

lon

tut,

vng,

ni

ty;

cu.

Dch: Ho 1, m: c ngi tin mnh m mnh khng th n cng, ri lm ri lon nhm ca


mnh; nn bit lm m ku gi ngi tin mnh kia, d c b mt by (tiu nhn) ci cng
mc,

theo

ln

(vng)

vi

ngi

tin

mnh,

th

khng

li.

Ging: Ho 1 ny c chnh l ho 4 dng cng, tc l c bn tin mnh, nhng 1 m nhu,


gi o chnh khng c vng (khng theo 4 n cng) m nhp bn vi 2, 3 u l m
nhu tiu nhn, lm ri lon nhm ca mnh. Nu c bit nh l lm m ku gi 5, theo 4, d
c

2,

ci

cng

mc,

th

khng

li.

2.
:
Lc

,
nh:

Dn,

ct,

cu,

phu,

,
ni

li

dng

thc.

Dch ho 2, m: dn bn ln nhm vi ho 5 th tt, khng c li, phi ch thnh, ch thnh


th

nh

trong

vic

l,

dng

mn

cng

tt.

Ging: Ho ny m nhu nhng trung chnh, ng vi ho 5 dng cng trung chnh


trn, l mt nhm rt tt. Nhng v n xen vi gia hai ho m 1 v 3, m cch xa ho 5,
nn Ho t khuyn n ko hai ho m ln nhm hp vi 5, th tt, khng c li, v nh
phi ch thnh (phu) mi c, ch thnh th nh trong vic cng t, dng l mn (thc)
cng

tt)

3.
:
Lc

,
tam:

Ty

,
nh,

ta

,
nh,

du

,
li,

vng,

cu,

tiu

ln.

Dch: Ho 3, m: Mun hp m khng c nn than th, chng c g tt c; tin ln m


hp

vi

ho

thng,

tuy

hi

bt

mn

y,

nhng

khng

li.

Ging: Ho 3 ny m nhu, ng vi ho trn cng, nhng khng thch (v ho ny cng m


168

nhu), mun hp vi 4 v 5 l dng kia, nhng 4 c bn l 1, 5 c bn l 2 ri, ch 3 l bt


trung ,bt chnh khng thm; 3 nhn xung di, mun hp vi 2,1 cng khng c v h
c bn l 5, 4 ri; v vy 3 than th, chng c g tt c. nh phi tin ln m hp vi ho
trn

cng

vy,

bt

nh

y,

nhng

khng

li.

4.
:

Cu

t:

Dch:

Ho

4,

i
dng:

nu

ct,
c

rt

tt

th

mi

cu.
khng

li.

Ging: Ho ny dng cng, tt, ch him bt chnh; n thn vi ho 5, dng cng


trn, m li gn vi mt by m nhu di tnh th kh khn, phi lm sao thuyt phc
c

by

theo

5,

nh

vy

mi

khi

li.

5.
:
Cu

,
ng:

ty

hu

,
v,

cu,

phi

,
phu

nguyn

vnh

trinh,

hi

vong.

Dch: Ho 5, dng: Nh c v cao m nhm hp c ngi, khng c li, nu ngi


cha tin mnh th phi gi t cch nguyn th, gi ngi c lu, gi o chnh c
bn,

nh

vy

mi

khng

hi

hn.

Ging: Bn ho m trong qu ny u mun hp vi hai ho dng, m trong hai ho


dng ny, ho 5 c a v cao nht, c li thnh hn ho 4, c trung, chnh, cho nn
cc ho m u hng vo (ty hu v), tt, khng c li. Nhng cn e c ngi vn cha
tin hn 5 (ph nhu); mun cho mi ngi tin th phi lm sao xng ng l v nguyn th
(nguyn), gi ngi c lu (vnh) gi o chnh (trinh) c bn, nh vy s khng hi
hn.
6.
:

Thng
Dch:

Ho

lc:
trn

,
t

cng,

m:

t,
Than

th,

th
st

si,

di,
khng

v
trch

li

cu.
ai

c.

Ging: Ho ny m nhu, km t cch, li cui thi nhm hp (ty) mun hp vi ai cng


khng c, ti ni than th, st si, c an phn th khng c li. Phan Bi Chu hiu v
cu l khng trch li ai c, cng nh ho trn cng qu Cu trn.
169

*
i qu ny l mun hp ngi, lp mt ng chng hn th phi l bc i nhn: c a
v cao, c ti, c c, phi c lng ch thnh, mt ch trng chnh ng.

46.

QU

Trn

Khn

PHONG

(t),

di

THNG

tn

(gi)

hnh :||:::
Nhm hp li th tt nhin chng cht mi ln, cho nn sau qu ty n qu Thng (ln).
Thon

t:

:
Thng:

,
nguyn

,
hanh,

dng

kin

,
i

nhn,

,
vt

tut,

nam

chinh,

ct.

Dch: Ln: rt hanh thng, phi dng ngi c ti c (i nhn), khng c g l lo ngi, c
tin

pha

trc

th

tt.

Ging: Tn l gi m cng l cy. y hiu l cy. Cy mc di t, mi ngy mi


m

ln

cao,

cho

nn

gi

qu

Thng.

Cng c th hiu: Khn vn l m nhu m tin ln ngoi qui l v thi tin ln th nn nh


vy ch bnh thng th dng mi thng m m th ging. Tn c tnh nhn, khn c tnh
thun; li thm ho 5 m c c nhu v trung , ng vi ho 2 c c dng cng, cho
nn rt hanh thng. Phi dng ngi c ti c (ho 2) th mi khng c g lo ngi. Nam
chinh l tin v pha trc mt, ch khng c ngha l tin v pha Nam.
i Tng truyn khuyn xem qu ny nn thun o m sa c, mi ngy mt cht, ln
ln

rt

cao

(tch

tiu

cao

i).

Ho

1.
:

S
Dch:

lc:
Ho

1,

Don
m

thng,

lng

tin

i
m

tin

ln,

ct.
rt

tt.

Ging: Ho ny m nhu, di cng, lm ch ni qui Tn, l c c khim tn, nhu


thun, theo sau hai ho dng (2 v 3) m nh 2 ho dt ln, rt tt. Don ngha l
170

tin, 1 tin 2 v 3, m 2 v 3 cng tin 1. Tiu tng truyn gi nh vy l hp ch nhau.


2.
:

Cu

nh:

Phu,

ni

li

dng

thc,

cu.

Dch: Ho 2, dng: tin nhau c lng ch thnh th dng l nh cng c, khng c li.
Ging: Ho 2, ny dng cng m di, ho 5 m nhu m v cao, hai bn khc nhau
nh vy m ng vi nhau l rt tin nhau bng lng ch thnh, hp tc vi nhau lm nn s
nghip thi Thng. c lng ch thnh th l vt rt n s cng c, khng c li.
3.
:

Cu
Dch:

tam:
Ho

3,

Thng,

dng:

ln

dng

nh

nh

vo

ci

p.
khng

ngi

Ging: Ho ny c chnh, c ti, trn cng ni qui l Tn, c c thun theo ba ho m


trn, c 3 ho dt ln mt mt cch d dng, nh vo mt ci p khng c ai ngn
cn,

khng

ngi

c.

4.
:
Lc

,
t:

Vng

dng

hanh

vu

sn,

ct,

cu.

Dch: Ho 4, m: vua Vn Vng dng o m hanh thnh ni K sn, tt, khng c li.
Ging: Ho ny nhu thun, c chnh, ngay di ho 5, nh vua mt nc ch hu, gip
thin t, dt cc ngi hin cng tin ln; l trng hp vua Vn Vng, mt ch hu
di

thi

nh

n,

lp

nn

nghip

Sn.

5.
,

Lc
Dch:

ng:
Ho

5,

m:

Trinh
gi

ct,

chnh

thng

th

tt,

giai.

dng

ln

thm.

Ging: Ho ny tuy m nhu nhng c trung, di c ho 2 l hin thn gip, nn d


dng

ch,

ln

thm

cao

mt

cch

dng

(lp

nghip)

6.
:

171

Thng

lc:

Minh

thng,

li

vu

vt

tc

chi

trinh.

Dch: Ho trn cng, m:Hn m c mun ln hoi, nu sa c cho hp o chnh, khng


bao

gi

ngh

th

li.

Ging : Ho ny m nhu, hn m, di thi thng, ln n cng cc ri m cn


mun ln na; nu i lng ham ln thnh lng t cng , sa c cho hp o chnh,
khng bao gi ngh, th li tt.
*
Nm ho di u tt, ch c ho trn cng l xu v qu tham, c mun tin ln hoi v
danh li, a v.

47.

QU

Trn

TRCH

oi

THY

(chm),

di

KHN

Khm

(nc)

hnh :|:||:
Ln cao mi th c lc s t m khn, cho nn sau qu Thng ti qu Khn.
Thon

t:

Khn: Hanh, Trinh, i nhn ct, v cu. Hu ngn bt thn (ch [nhn ng k ngn ]
y

dng

nh

ch

[]

Dch : Khn: Hanh thng. Chnh nh nh bc i nhn (c c) th tt, khng li. D ni g


cng

khng

by

lng

mnh

(khng

ai

nghe

mnh)

Ging: Qu Khm l dng cui, qu oi l m trn , dng cng (qun t) b m


nhu

(tiu

nhn)

che

lp,

cho

nn

gi

Khn.

Li thm: ni qui mt ho dng b kt gia hai ho m; ngoi qui hai ho dng di


mt

ho

m,

cng

ci

tng

qun

tiu

nhn

lm

khn.

Mt cch ging na: Chm (oi) trn m Khm (nc) di, nc trong chm chy
xung

di,

tit

mt

ht,

chm

kh,

thnh

ra

ci

tng

Khn.

Tuy nhin, Khm l him, oi l ho duyt, vy tuy gp him m vn vui v hanh thng.
Hanh thng ch l i vi bc i nhn, c c cng, trung, gi o chnh thi; v hng
172

ngi cng gp cnh khn, ti cng c luyn; c cng c trau, ch cng vng d
c phi hy sinh tnh mnh tha ch nguyn cng khng ngi, thn tuy khn m vn vui
v, o ca h vn hanh thng, cho nn Ho t cho l tt, khng c li.
vo thi Khn, ch c cng quyn, khng c cng l, nn ng ni g c, cng ni ch
cng thm v ming, khng bin bch c g u. y l li khuyn chung, cn bc qun
t

th

st

thn

thnh

nhn

th

li

khc.

Ho

t:

1.
:
S

,
lc:

khn

vu

chu

mc,

nhp

vu

cc,

tam

tu

bt

dch.

Dch: Ho 1, m: Bn to b khn gc cy, li sp vo trong hang ti, ba nm khng thy


ai.
Ging: Ho ny u qu Khn, m nhu, m mui; ho 3 , dng ng vi n, bt trung
bt chnh khng gip g c n; nh mt ngi ngi trn cy tri tri gc ra ( ni ho
u, thp nht), ri li sp vo hang ti (ho ny m, nhu m mui) m khng thy ai li
cu

(ai

tr

ho

4).

2.
:

Cu

nh:

Li

dng

Khn

vu

hng

tu
t,

thc,
chinh

chu
hung,

pht
v

lai.
cu.

Dch: Ho ny dng cng, c trung, ng l tt, nhng thi Khn th cng vn b


khn v n ung, do n vua lc nc; c trn ng hp li nh gip ( y tng trng
bng vic em ci pht , mt b phn l phc che u gi); nn em lng tinh thnh
t thn linh m x s trong thi khn ny; nu c tin hnh th khng gp thi xu; gi
o

th

khng

li.

3.
:

Lc tam: Khn vu thch, c vu tt l, nhp vu k cung, bt kin k th, hung.


Dch: Ho 3, m: nh ngi b khn v , m li da vo cy tt l, v nh th khng thy
v,

xu.
173

Ging: Ho ny bt trung ,bt chnh, m nhu vo thi khn, trn cng ni qui l Khm,
tc cnh cc him, tn thoi u khng c nn v vi ngi b dn trn (tc ho
4) m li da vo mt loi cy c gai (tt l tc ho 2) , v nh li khng thy v (tc ho
trn

cng

Theo

cng
t

truyn

nhu,

khng

Chng

v,

gip

thch

Khng

c
ngha

g).

Rt

xu.

thm

nh

sau:

Khng phi ch ng b khn m mnh b khn th danh t b nhc, khng phi ch ng


da m mnh da vo th thn tt b nguy; b nhc li b nguy th sp cht ti ni ri, cn
thy

sao

na?

4.
:

Cu

t:

Lai

,
t,

Khn

vu

,
kim

xa,

ln,

hu

chung.

Dch: Ho 4, dng : (Bn mnh) li chm v b c xe bng kim kh chn (khn) c iu n


hn,

nhng

trn

vn

sau.

Ging: Ho ny dng cng, nhng bt trung, bt chnh, vo Khn, trong vo ho 1


(ng vi n) ti gip; nhng 1 khng ti mau c v b ho 2 chn gia (ho 2 ny v
vi c xe bng kim kh, c l v 2 dng cng, m kim kh l cht cng chng cho nn c
iu ng n hn, xu h; nhng cui cng vn lin hp c vi I v hai bn u dc lng
ng

vi

nhau

(4

dng,

m)

5.
:

Cu

ng:

Ni

,
nguyt,

hu

khn

duyt,

vu

li

xch

dng

pht,
t.

Dch: Ho 5, dng: B xo mi, ct chn, khn v ci pht ; thng thng s vui, nn


dng

lng

ch

thnh

lc

cng

(m

vo

thi

Khn).

Ging: Ho dng v ch tn, c ti c, nhng vo thi Khn, ngi chung quanh


mnh v di mmh u b khn c, li thm ho trn cng l m mun d p quanh
mnh, ho 4 dng cng di tnh lm hi mnh, ngay n ho 2 em ci pht
cho n, nh n gip, n cng ch lm cho mnh thm khn nh vy mnh khng khc g k
b thng mi (xo mi), chn (ct chn); nhng 5 v 2 cng c c cng trung th
ri

hp

vi

nhau,

ch

thnh

th

hanh

thng,

vui.
174

6.
:

Thng

lc:

Vit

:
Khn

ng

vu

,
ct

hi,

ly,

hu

vu

nit

hi,

ngt.

chinh

ct.

Dch: Ho trn cng ,m: B khn v dy sn dy leo, khp khnh, gp ghnh; t hi rng;
hot ng th n hn chng? Bit suy ngh nh vy th hnh ng s tt.
Ging: Ho ny cui thi Khn, nh ngi b buc chng cht trong m dy sn dy leo
m li i ng trong ch khp khnh, gp ghnh; nhng khn ti cng cc ri th s thng,
cho

nn

So

nu
snh

thn

trng,

ba

bit

qu

nn

th

Trun,

Kin,

tt.
Khn.

Qu Trun l u thi kh khn, cn c th hnh ng cht t cu vn thi th c.


Qu Kin l gia thi c kh khn, nn ch thi, khng lm g ht, hoc c v bn phn m
lm

th

cng

kh

kt

qu.

Ti Qu Khn, thi kh khn ln ti tt im, 5 ho xu (Khn, ln) ch c ho cui cng


mi tt, nh phi ch thi, gi c trung, chnh, lng ch thnh mi qua c cn khn.

47.
Trn

QU
l

TRCH

oi

(chm),

THY
di

KHN

Khm

(nc)

hnh :|:||:
Ln cao mi th c lc s t m khn, cho nn sau qu Thng ti qu Khn.
Thon

t:

Khn: Hanh, Trinh, i nhn ct, v cu. Hu ngn bt thn (ch [nhn ng k ngn ]
y

dng

nh

ch

[]

Dch : Khn: Hanh thng. Chnh nh nh bc i nhn (c c) th tt, khng li. D ni g


cng

khng

by

lng

mnh

(khng

ai

nghe

mnh)

Ging: Qu Khm l dng cui, qu oi l m trn , dng cng (qun t) b m


nhu

(tiu

nhn)

che

lp,

cho

nn

gi

Khn.
175

Li thm: ni qui mt ho dng b kt gia hai ho m; ngoi qui hai ho dng di


mt

ho

m,

cng

ci

tng

qun

tiu

nhn

lm

khn.

Mt cch ging na: Chm (oi) trn m Khm (nc) di, nc trong chm chy
xung

di,

tit

mt

ht,

chm

kh,

thnh

ra

ci

tng

Khn.

Tuy nhin, Khm l him, oi l ho duyt, vy tuy gp him m vn vui v hanh thng.
Hanh thng ch l i vi bc i nhn, c c cng, trung, gi o chnh thi; v hng
ngi cng gp cnh khn, ti cng c luyn; c cng c trau, ch cng vng d
c phi hy sinh tnh mnh tha ch nguyn cng khng ngi, thn tuy khn m vn vui
v, o ca h vn hanh thng, cho nn Ho t cho l tt, khng c li.
vo thi Khn, ch c cng quyn, khng c cng l, nn ng ni g c, cng ni ch
cng thm v ming, khng bin bch c g u. y l li khuyn chung, cn bc qun
t

th

st

thn

thnh

nhn

th

li

khc.

Ho

t:

1.
:
S

,
lc:

khn

vu

chu

mc,

nhp

vu

cc,

tam

tu

bt

dch.

Dch: Ho 1, m: Bn to b khn gc cy, li sp vo trong hang ti, ba nm khng thy


ai.
Ging: Ho ny u qu Khn, m nhu, m mui; ho 3 , dng ng vi n, bt trung
bt chnh khng gip g c n; nh mt ngi ngi trn cy tri tri gc ra ( ni ho
u, thp nht), ri li sp vo hang ti (ho ny m, nhu m mui) m khng thy ai li
cu

(ai

tr

ho

4).

2.
:

Cu

nh:

Li

dng

Khn
hng

,
vu

tu
t,

thc,
chinh

chu
hung,

pht
v

lai.
cu.

Dch: Ho ny dng cng, c trung, ng l tt, nhng thi Khn th cng vn b


khn v n ung, do n vua lc nc; c trn ng hp li nh gip ( y tng trng
bng vic em ci pht , mt b phn l phc che u gi); nn em lng tinh thnh
t thn linh m x s trong thi khn ny; nu c tin hnh th khng gp thi xu; gi
176

th

khng

li.

3.
:

Lc tam: Khn vu thch, c vu tt l, nhp vu k cung, bt kin k th, hung.


Dch: Ho 3, m: nh ngi b khn v , m li da vo cy tt l, v nh th khng thy
v,

xu.

Ging: Ho ny bt trung ,bt chnh, m nhu vo thi khn, trn cng ni qui l Khm,
tc cnh cc him, tn thoi u khng c nn v vi ngi b dn trn (tc ho
4) m li da vo mt loi cy c gai (tt l tc ho 2) , v nh li khng thy v (tc ho
trn

cng

Theo

cng
t

truyn

nhu,

khng

Chng

v,

gip

thch

Khng

c
ngha

g).

Rt

xu.

thm

nh

sau:

Khng phi ch ng b khn m mnh b khn th danh t b nhc, khng phi ch ng


da m mnh da vo th thn tt b nguy; b nhc li b nguy th sp cht ti ni ri, cn
thy

sao

na?

4.
:
Cu

,
t:

Lai

,
t,

Khn

vu

,
kim

xa,

ln,

hu

chung.

Dch: Ho 4, dng : (Bn mnh) li chm v b c xe bng kim kh chn (khn) c iu n


hn,

nhng

trn

vn

sau.

Ging: Ho ny dng cng, nhng bt trung, bt chnh, vo Khn, trong vo ho 1


(ng vi n) ti gip; nhng 1 khng ti mau c v b ho 2 chn gia (ho 2 ny v
vi c xe bng kim kh, c l v 2 dng cng, m kim kh l cht cng chng cho nn c
iu ng n hn, xu h; nhng cui cng vn lin hp c vi I v hai bn u dc lng
ng

vi

nhau

(4

dng,

m)

5.
:

Cu

ng:

Ni

,
nguyt,

hu

khn

duyt,

li

vu

xch

dng

pht,
t.

Dch: Ho 5, dng: B xo mi, ct chn, khn v ci pht ; thng thng s vui, nn


dng

lng

ch

thnh

lc

cng

(m

vo

thi

Khn).
177

Ging: Ho dng v ch tn, c ti c, nhng vo thi Khn, ngi chung quanh


mnh v di mmh u b khn c, li thm ho trn cng l m mun d p quanh
mnh, ho 4 dng cng di tnh lm hi mnh, ngay n ho 2 em ci pht
cho n, nh n gip, n cng ch lm cho mnh thm khn nh vy mnh khng khc g k
b thng mi (xo mi), chn (ct chn); nhng 5 v 2 cng c c cng trung th
ri

hp

vi

nhau,

ch

thnh

th

hanh

thng,

vui.

6.
:

Thng

lc:

Vit

:
Khn

ng

vu

,
ct

hi,

ly,

hu

,
vu

hi,

nit

ngt.

chinh

ct.

Dch: Ho trn cng ,m: B khn v dy sn dy leo, khp khnh, gp ghnh; t hi rng;
hot ng th n hn chng? Bit suy ngh nh vy th hnh ng s tt.
Ging: Ho ny cui thi Khn, nh ngi b buc chng cht trong m dy sn dy leo
m li i ng trong ch khp khnh, gp ghnh; nhng khn ti cng cc ri th s thng,
cho
So

nn

nu

thn

snh

trng,

ba

bit

qu

nn

Trun,

th
Kin,

tt.
Khn.

Qu Trun l u thi kh khn, cn c th hnh ng cht t cu vn thi th c.


Qu Kin l gia thi c kh khn, nn ch thi, khng lm g ht, hoc c v bn phn m
lm

th

cng

kh

kt

qu.

Ti Qu Khn, thi kh khn ln ti tt im, 5 ho xu (Khn, ln) ch c ho cui cng


mi tt, nh phi ch thi, gi c trung, chnh, lng ch thnh mi qua c cn khn.

48.
Trn

THY
l

Khm

PHONG
(nc),

di

TNH
l

Tn

hnh

(gi)
:||:|:

Ln (Thng) ti cng th b khn, m t xung di, cho nn sau qu Khn ti qu Tnh


(ging,
Thon

tc

ch

thp

hn

ht).
t:
178

Tnh:

Ci

Ngt

ch,

,
bt
dic

ci

tnh,
v

tng

dut

c,

tnh,

luy

vng

lai

tnh.

bnh,

tnh

hung.

Dch: ging: i p ch khng i ging, nc ging khng kit m cng khng thm;
ngi qua ngi li mc nc ging. Gn n ni (n ging), cha kp thng dy gu
xung

ci

bnh

ng

nc,

th

xu.

Ging: Theo tng qu, trn l nc (Khm), di l g (Tn y khng hiu l gi m


hiu l cy, l bng g tr ci gu), c ngha l thng ci gu xung nc mc ln.
Theo hnh ca qu: di cng l mt m, nh mch nc, ri tin ln l hai ho dng,
nh lp t y ging; tin ln na l ho m, tc nc ging, lng ging: trn na l
mt vch lin, tc ci np ging, trn cng l mt vch t, tc ming ging.
i tng truyn ging mt cch khc: nc (Khm) trn cy (Tn), tc l nha (nc
t di t theo thn cy ln) ngn cy, cng nh mch nc trong ging, chy ra,
cho

nn

gi

qu

Tnh.

Bn th ca ci ging l u th y, p cn c khi thay i, ch ging th c nh; c


nc mch chy v ging hoi, nn nc ging khng kit, nhng nc ging ch ln ti
mt mc no , khng khi no trn ra. Cng dng ca ging l ai cng li ging ly
nc (tnh tnh: ch tnh trn l ng t, ch tnh di l danh t), k qua ngi li
thng, ngi no cng nh n m c nc, n gip mi ngi m nh v tm.
Ni v nhn s th ngi i ly nc, gn ti ri, cha kp thng dy gu (dut) xung,
m nh v ci bnh ng nc th tht ung cng; vy lm vic g cng phi cn thn,
n

ni

chn

khi

tht

bi

na

chng.

Thon truyn bo ging u y, khng thay i nh p, vy l c c cng trung


ca

ho

ho

5.

i tng truyn khuyn ngi qun t nn coi tng ci ging m nui dn v ch cho
dn

cch

gip

ln

nhau.

Ho

t:

1.
:
S

lc:

tnh

n,

bt

thc,

cu

tnh

cm.
179

Dch: Ho 1, m: Ging ly bn, khng ai li ly nc; khng c con vt no li mt ging


c.
Ging: Ho 1 m nhu, a v thp nht, ho 4 trn cng khng gip g n, chnh l hng
ngi v dng, bt ti, nn v nh ci ging khng c mch, b bn, khng ai li ly nc,
chim

mung

cng

khng

ti.

2.
:

Cu

nh:

Tnh

cc,

ph,

ng

lu.

Dch: Ho 2, dng: ging trong hang (c ngi hiu l ging c ci hang), nc ch lch
tch

git

bn

vo

con

gic,

nh

ci

chum

nt,

nc

ra.

Ging: Ho ny dng cng, c ti hn ho 1, nhng a v cng thp, trn cng khng


c ngi ng vin cho, nn cng khng lm ni vic i, v nh ci ging nc tuy trong,
nhng nc mch t, ch d ra nui con gic, ch khng c ngi ti mc. Ho ny khc
ho 1 ch 1 v bt ti m v dng, ho ny v hon cnh m ho v dng.
3.
:

Cu

tam:

Kh

dng

tnh

tit

cp;

bt

thc,

vng

minh,

vi

ng

tm

trc.

tnh

th

phc.

Dch: Ho 3, dng: ging trong m chng n, lng ta thng xt, c th dng m mc


ln

c;

gp

ng

vua

sng

sut

th

mi

ngi

phc.

Ging: Ho dng ny c chnh, l ngi c ti, mun gip i, nhng a v cn thp


(ni qui), khng c dng, v nh ci ging nc trong m khng ai mc. Nu c ng
vua

sng

sut

dng,

th

ngi

gip

cho

mi

ngi

nh.

4.
:

Lc
Dch:

t:
Ho

4,

m:

Tnh
Ging

tru,
thnh

v
xp

cu.
khng

li.

Ging: Ho ny m nhu, ti tm thng, nhng c chnh, gn ho 5 ch tn, nn nh 5


m lm c vic nh, khng c li, v nh ci ging mch khng nhiu, nhng xp
thnh

y,

th

nc

mch

thm

vo,

lng

li,

cng

tm

dng

c.
180

5.
:

Cu

ng:

Dch:

Ho

5,

Tnh
dng:

lit,

Nc

hn

ging

trong,

tuyn

lnh,

mc

thc.

ln

c.

Ging: Ho nay dng cng, c trung, ngi ch tn, c n trch vi dn chng, nn v


vi

nc

ging

va

trong,

va

mt,

li

mc

ln

c.

6.
:
Thng

,
lc:

Tnh

,
thu,

vt

mc,

hu

phu,

nguyn

ct.

Dch: Ho trn cng, m: Nc ging mc ln ri, ng che y, c mi mi nh vy,


khng

thay

th

rt

tt.

Ging: Ho trn cng ny tuy l m nhu, nhng cui cng qu Tnh, n c ci tng
nc ging mc ln ri, nn cho mi ngi dng, ch ng che y, v c nh vy
gip

mi

th

khng

tt

bng.

*
Chng ta , qu Tnh ny c im c bit l cc ho cng ln cao cng tt, tt nht l
ho

trn

cng.

Thng cc qu khc, ho trn cng c ngha l cng cc: h l qu tt nh qu Cn, qu


thi th ho trn cng xu; nu l qu xu nh qu B, qu khn th ho trn cng tt, v
lut: cc th phi bin, tt bin ra xu, xu bin thnh tt. qu Tnh ny vi qu nh (v
mt s qu na nh qu Tim . . .), ho trn cng khng c ngha cng cc, m c ngha
l lc cui (chung), lc nc mc ln (Tnh) hoc thc n chnh (nh), tc l lc
thnh cng, cho nn u tt c.
49.
trn

QU
l

oi

TRCH
(chm),
hnh

HA
di

CCH
Ly

(la)
|:|||:

Nc ging tch tr lu ngy, bi ct v cc vt d mi ngy mi nhiu, khng cn trong


sch na, phi tt ht nc c nc mch mi chy vo thay, cho nn sau qu Tnh ti
qu Cch. Cch ngha l thay i, nh trong t ng ci cch, bin cch, cch mng.
Thon

t.
181

:
Cch:

,
D

nht

ni

phu,

nguyn

hanh

li

trinh.

Hi

vong.

Dch: Thay i: Phi lu ngy ngi ta mi tin c; phi rt hanh thng, hp chnh o
(th

ngi

ta

mi

phc).

vy

th

khng

phi

nn.

Ging: Theo tng qu, chm (oi) trn, la (Ly) di; la t th nc cn, nc
xi vo th la tt; hai th o tranh nhau th c s thay i, cho nn gi l qu Cch.
Li c th ging: oi l con gi t, Ly l con gi gia, h c xu hng khc nhau (con gi
t ngh ti cha m, con gi gia ngh ti chng), phi c s thay i, khng th nh vy m

chung

vi

nhau

c.

Thay c i mi l mt vic kh, ngc vi thi quen th cu ca con ngi, cho nn mi


u ngi ta khng tin, cho l a s. Mun cho ngi ta tin th phi mt thi gian lu
ngi

ta

thy

kt

qu.

M mun c kt qu, s ci cch phi hp thi hp chnh o, phi sng sut, soi xt rch
ri v c tnh ho duyt tho thun vi lng ngi (vn minh d duyt: li thon truyn), c
vy mi c nhn tm m ngi ta khng phn khng. Sng sut l c ca ni qui Ly,
ho duyt l c ca ngoi qui oi. C nhng iu kin : hp thi, hp chnh o
(tc l thch ng, chnh ng) sng sut v ho duyt th khng phi n nn.
Vua Thang dit Kit, vua V dit Tr, hai cuc cch mng u thun vi o Tri (chnh
o) v ng vi lng ngi (hp thi, hp nguyn vng nhn dn) cho nn thnh cng.
Tri t phi thay i mi c ma, m vn vt mi sinh sinh ho ho, vic i lu lu cng
phi ci cch, tr nhng t hi c m thch hp vi hon cnh mi.
Ho

t.

1.
:
S
Dch:

cu:
Ho

cng
1,

dng:

dng
b

hong
cht

bng

ngu
da

chi
con

cch.
b

vng.

Ging: ngi no mun lm vic ci cch ln th phi c thi (hp thi), c a v c ti.
Ho 1 ny mi vo bui u ca thi Cch (thay i), cn l d, th l cha c thi, a
v li thp, tuy dng cng nhng bt trung th l ti c cn km, trn khng c ngi
ng vin (ho 4 cng l dng); lm vic ci cch tt hng; ch nn gi vng (b cht
182

bng) o trung (tng trng bng mu vng); thun (c ca loi b), th mi khi b li.
2.
:
Lc

,
nh:

nht

ni

cch

chi,

chinh

ct,

cu.

Dch: Ho 2, m: chun b lu ngy ri ci cch, tin i th tt, khng li.


Ging: Ho ny nhu thun, c trung c chnh, gia ni qui Ly l sng sut, trn c
ho 5 dng cng, trung chnh, v cao, ng vin cho, t cc, hon cnh thun tin
ci cch (v v 2 ny l c hi ci cch ti) cho nn c vic m i min l chun b cho
k,

cho

ngi

trn

di

tin

mnh.

3.
:
Cu

,
tam:

chnh

hung,

trinh

l,

cch

ngn

tam

tu,

hu

phu.

Dch: ho, dng: hng hi tin liu th xu, bn vng gi o v thn trng lo lng, tnh
ton

sp

hoch

ti

ln

th

kt

qu

mi

chc

chn.

Ging: Ho ny dng cng , bt trung, c tnh nng ny, mun lm liu, hng hi tin
ti, hngvic (chinh hung). Phi gi vng (trinh) o chnh, thn trng, lo lng(l); phi sp
t, tnh ton k hoch n 3 ln, chc khng c g khuyt im, th kt qu mi chc chn
(phu

ngha

chc

chn).

4.
:
Cu

,
t:

Hi

,
vong,

hu

,
phu,

ci

mnh,

ct.

Dch: Ho 4, dng: Hi hn tiu ht, c lng ch thnh, trn di u tin theo, i mnh
(ci

cch

ln)

c,

tt.

Ging: Ho ny dng v m, ng l c iu n nn, nhng vo thi ci cch, khng


nn cng qu, cho nn tnh cng m v nhu, va cng va nhu l tt, khng phi n
hn. Nu c lng ch thnh khin ngi trn k di u tin mnh, th c vic tin hnh
vic

cch

mnh,

tt.

5.
:
Cu

,
ng:

nhn,

bin;

chim

hu

phu.
183

Dch: Ho 5 dng: Bc i nhn lm cho x hi thay i nh con h thay lng (mt, p


hn)

cha

bi

cng

tin

nh

vy

ri.

Ging: Ho ny c c thi (cng cuc ci cch c tm chn phn mi ri, v


ngi ch tn), ti c (dng cng, trung chnh, ng l mt i nhn) cho nn thnh
cng m mn, lm cho x hi thay i, tt p, mi m ln nh con h thay lng, dn
chng

sn

lng

in

nh

vy

khi

cha

bi.

6.
:

Thng lc: Qun t bo bin, tiu nhn cch din. Chnh hung, c trinh, ct.
Dch: Ngi qun t (thc hiu v theo s ci cch nh) con bo thay lng; k tiu nhn
min cng theo ngoi mt. Cng vic ci cch n y xong, nn ngng li, tin na
th

xu,

gi

vng

chnh

th

tt.

Ging: Ho ny cui cng thi cch, cng vic ci cch xong. Kt qu l hng ngi
t bc trung tr ln, sng sut (qun t) thc tm t thay c m theo mi, cn ngi t
cch thm km (tiu nhn) ch thay i b ngoi thi. Nh vy l kt qu tt p ri, ng
ci

cch

hoi

na

sinh

hu

hon,

nn

gi

chnh

o.

Phan Bi Chu ch N ph Lun khi lt nn qun ch ca Php, khai quc hi, lp hin
php ri, khng chu ngng li, cn xng , ri mun chinh phc Chu u na, kt qu
thn b y, danh b hy.
*
Su ho qu ny din ng nhng giai on t bc u kh khn n lc ci cch thnh
cng.
Phi c nhng iu kin: hp thi, hp o, c a v, c ti c, sng sut rt thn
trng (tnh ton, sp t k hoch k lng ba ln), c lng ch thnh, tnh ho duyt, c
nhiu ngi tin th lm cng vic ci cch ln mi c. Cn nht l c lng tin, ch
cng v t.

50. QU HA PHONG NH
184

Trn l Ly (la), di l Tn (gi)


hnh :|||:|
Cch l bin i, c cng dng cch vt (bin i cc vt ) d thy nht l ci nh (vc) v
n dng nu n, bin sng thnh chn; cho nn sau qu Cch ti qu nh.
Thon

t:

nh:

Nguyn

Dch:

Vc

(nu

ct,
n):

rt

hanh.

tt,

hanh

thng.

Ging: Nhn hnh ca qu , ta thy vch t di cng nh ci chn vc, ba vch lin
trn nh ci thn vc trong cha thc n, vch t trn na nh hai tai vc vch lin
trn

cng

ci

khing

vc,

vy

gi

qu

nh.

Theo ngha th ni qui Tn l cy, g ( y khng nn hiu tn l gi), ngoi qui Ly l


la;

cy

vo

la

nu

thc

n.

trn xt qu Tnh, v vic ung; y l qu nh, v vic n. C nhn trong vic nu


nng, trc ht t Thng , ri nui bc thnh hin. T Thng th ct thnh
tm, nui thnh hin th ct trng hu. l ngha cu trong Thon truyn.
thnh nhn phanh (ch y c l phanh nh ch d hng Thng , nhi i phanh
(i y l trng hu dng thnh hin. V vy qu nh c ci ngha rt tt.
Qu Ly c c thng minh, sng sut; qu Tn c c vui thun; ho 5, m nhu m c
ngi ch tn, c trung, ng vi ho 2 dng cng di ; vy qu nh c nhng
c sng sut, vui thun, c trung, cng (ho 2) nhu (ho 5) ng vin nhau lm vic
i,

th

vic

khng

hanh

thng?

Ho

t:

1.
:
S

,
lc:

nh

in

,
ch,

li

xut

b,

,
thip,

t,

cu

Dch: Ho 1, m :Vc chng chn ln, trt nhng d bi bm (b) ra th li; (ngu nhin
gp

may)

nh

gp

ngi

thip

sinh

con

cho

mnh,

khng

li.

Ging: Ho ny l ci chn vc, m nhu m ng vi ho 4 dng cng trn c ci


185

tng chng chn ln trn, tuy xu, nhng v vc cha ng thc n, cha t ln bp th
nhn n chng chn ln m trt ht cc d bn ra, rt cuc ho tt; ngu nhin gp may
nh ngi n ng c v ri, gp mt ngi thip thp hn nhng sinh con cho mnh,
khng

li.

2.
:
Cu

,
nh:

nh

hu

,
thc,

ng

cu

hu

,
tt,

bt

ng

nng

tc,

ct.

Dch: Ho 2, dng: Vc cha thc n ri; k th on ta v ghen tung, nhng khng ti


gn

ta

c.

tt.

Ging: Ho ny dng cng v trung, hu dng ri nh ci vc cha thc n. V n


thn vi ho 5 trn, m khng n ho 1 m st n, nn n b 1 ghen tng m
on n. Nhng n qun t, ng vi ho 5, nn 1 khng ti gn m hm hi c n. Nn
cn

thn

thi,

vn

tt.

3.
:

Cu tam: nh nh cch, k hnh tc, tr cao bt thc; phng v, khuy hi, chung ct.
Dch: Ho 3, dng: nh ci tai vc dng thay i, cha ct vc ln c, thnh th m
chim tr (m ngon) cha em ra cho ngi ta n; nhng sp ma ri, khng cn n nn
na,

kt

qu

tt.

Ging: Ho ny gia lng vc, dng cng, l hng ngi tt, c ho trn cng ng
vi n, nhng b ho 5 ngn cch (cng nh ci tai vc ho 5 cn dng sa, cha ct
vc ln c) thnh th cha c dng, cng nh mn n (ho 3) cha em ra cho ngi
ta n c. Nhng 3 c ti, li chnh ng (dng v dng) th chng bao lu 5 v s
hp nhau, m(5) dng (3) giao ho, tng nh tri sp ma, khng cn g n hn na;
lc

dng,

kt

qu

tt.

4.
:
Cu

,
t:

nh

chit

tc,

,
phc

cng

tc

(tc)

hnh

c,

hung.

Dch: Ho 4, dng: Chn vc gy, nh thc n ca nh cng hu, m b hnh pht


nng,

xu.
186

Ging: Ho ny v cao, gn ngi ch tn, vy l c trch nhim ln, nhng ng hp vi 1,


m nhu di, nn khng gnh ni trch nhim, nh ci vc gy chn, nh thc n,
m

ti.

Theo H t h truyn Chng v, Khng t cho rng ho ny cnh co nhng k c mng


m

ngi

tn,

tr

nh

mu

ln,

sc

yu

gnh

nng.

5.
:
Lc

,
ng:

nh

hong

,
nh,

kim

huyn,

li

trinh.

Dch: Ho 5, m: Vc c tai mu vng, c n xu bng kim kh; gi c o chnh th


bn.
Ging: Ho ny l ci quai vc, c trung cho nn tng bng mu vng; trn n l ho
dng cng, tng bng ci n xu bng kim kh (cht cng), vy l ngi c ti, c,
ch

cn

gi

chnh

thi.

6.
:
Thng

,
cu:

nh

ngc

,
huyn,

.
ct,

bt

li.

Dch: Ho trn cng dng: vc c ci n xu bng ngc rt tt, khng g l khng li.
Ging: Ho trn cng ny l ci n xu vo tai vc m khing; n dng cng m
v m (chn), va cng va nhu, nn v n vi cht ngc va cng va n nhun. cui
thi nh, nh vy l rt tt.
*
Qu ny cng nh qu Tnh, ho trn cng tt nht v ti lc thnh cng.

51.
Trn

QU
di

THUN
l

Chn

CHN
(sm,

ng).

hnh |::|::

187

Vc l mt dng quan trng trong nh, lm ch gi n, khng ai bng con trai trng,
cho nn sau qu nh ti qu Chn. Chn l sm m cng l trng nam.
Thon

t:

,
Chn

,
hanh.

Chn

Chn

knh

,
lai

bch

hch
l,

hch,

tiu

bt

ngn

tng

ch

chu

ch.
xng.

Dch: Sm ng th hanh thng. Lc sm n m m m np np lo s th sau s ci ni


ha ha. Sm ng trm dm m khng mt mung v ru ngh ( t thn)
Ging: Sm pht ng th vn vt mi ny n, cho nn bo l hanh thng.
Khi c iu g kinh ng m np np lo s, gi gn sa mnh th khng b tai ho m sau
s c vui v. Sm vang ng xa n trm dm, m tinh thn vn vng, khng n ni
nh mt t thn (ci mung v ru lm bng la mch ho vi ngh) th l tt, hanh
thng. Ni n vic t thn l din ci : gi c tn miu, x tc.
Ho

t:

1.
:
S

,
cu:

chn

lai

hch

,
hch,

hu

tiu

ngn

ch

ch,

ct.

Dch: Ho ny u thi sm ng. Ho t y ht Thon t, ch thm hai ch hu (sau) v


ct

tt.

2.
:

Lc nh: Chn lai, l; c tng bi, t vu cu lng, vt trc, tht nht c.


Dch: Ho 2, m: Sm n, c c nguy, e mt ca chng (s hi) chy ln chn tng g
trnh;

mt

ca

nhng

ng

ui

theo,

by

ngy

c.

Ging: Ho ny m nhu li ci ln ho 1 dng cng, nht nht, s 1 p bc, e c c


nguy, li ngi mt ca, nn phi trnh xa (ln chn tng g); nhng n vn trung, chnh,
kho x nn ng qu lo m khip s, c bnh tnh, d c mt tin, sau cng ly li c.
3.
:
Lc

,
tam:

Chn

t,

chn

hnh

snh.
188

Dch: Sm ng m sinh thc lon; c trnh i, b iu bt chnh th khng b ho.


Ging: Ho m, v dng, l hng ngi bt chnh, nn lo s ti thc lon; nu tr v
ng

chnh

th

khng

tai

ho.

4.
:

Cu

t:

Dch:

Ho

4,

chn,

dng:

sm

toi

ng,

bi

say

n.

chm

m.

Ging: Ho dng ny, bt trung, bt chnh, m li b hm vo gia bn ho m, hai


trn, hai di, nn gp vic chn ng, lo s, khng t thot c, ch chm m thi.
5.
:

Lc

ng:

Chn

vng

lai,

l;

tng,

hu

s.

Dch: Ho 5, m: Sm ti hay lui cng u thy nguy; c lo (c) sao cho khi mt c trung
(v

tng),

th

lm

cng

vic.

Ging: Ho m, hay lo s, ch thy ton l nguy, nhng v 5, c c trung; c gi c


th sm ti hay lui (vng lai cng c th hiu l ho 5 ny ti hay lui) cng khng sao m
cn

lm

cng

vic

na.

6.
:

Thng
Chn

lc:
bt

vu

Chn
k

tc

cung,

vu

tc,
k

th
ln,

,
quc

cu,

quc,
hn

chinh

cu

hu

hung.
ngn.

Dch: Ho trn cng: Sm ng m kinh hong, mt nhn nhc, nu i ti (hnh ng) th


xu. Nu phng trc t khi s chn ng cha ti bn thn mnh, mi ti hng xm,
th

khng

lm

li,

mc

du

con

ch

ci

mnh.

Ging: Ho ny m nhu, gp hon cnh cc k chn ng (v trn cng qu Chn) cho


nn c v qu s st, m khng c ti nn khng nn hnh ng g c, ch nn phng
trc thi. Bn ch: hn cu hu ngn Chu Hi hiu l ni v vic g ci, khng khi c
li ng vc; cc sch khc u hiu l b b con (hn cu) ch ci. Ti sao li ch ci?
Ti ho ny nht nht: Ti khng dm hnh ng chng?

189

52.

QU

Trn

di

THUN
u

CN
Cn

(ni)

hnh

::|::|

Khng th ng hoi c, s ti lc phi ngng, cho nn sau qu Chn ti qu Cn. Cn


c ngha l ni, ni ng yn mt ch, cho nn cng c ngha l ngng li.
Thon

t.

Cn k bi, bt hoch k thn, hnh k nh, bt kin k nhn, v cu.


Dch: Ngng ci lng (tnh nh ci lng) khng thy c thn mnh, i trc sn,
khng

thy

ngi,

khng

li.

Ging: Qu ny vn l qu Khn, ly nt th ba, dng ca qu Cn thay vo nt th ba,


m ca Khn m thnh mt nt dng trn, hai nt m di; nt dng ngng li
trn, hai nt m cng b chn di, cho nn t tn l qu Cn (ngng)
Trong thn th ngi ta, u, c tay chn thng ng y, ch c lng l thng tnh;
l

ngha

ba

ch:

Cn

bi

H tnh th khng b tnh dc chi phi, khng lm iu c; tnh th khng ngh ti mnh (bt
hoch k thn), m cng qun c ngi khc (nh i trc sn m khng thy c
ngi), tc l khng phn bit mnh vi ngi, nh vy th khng c li.
Thon truyn ging thm: Lc ng ngng th ngng, ng i th i (i tc l bit tin ti
ch phi ngng li), ng tnh u hp thi. Li phi bit ngng ch ng ngng, v d
c x vi ngi c t cho c c nhn, c tn, nh vy l bit ngng ch ng
ngng. Khng phn bit mnh vi ngi, coi nhn ng ch l nht th (cng nh ni qui l
Cn, ngoi qui cng l Cn, cng mt th vi nhau, theo cch gii ca Thon truyn),
l

ngha

su

sc

ca

qu

Cn.

i Tng truyn khuyn ngi qun t ch nn ngng ch lm trn bn phn ca mnh


v

ng

trt

ra

ngoi

bn

phn

ca

mnh

Ho

(bt

xut

v)
t.

1.
:

190

lc:

Cn

ch,

cu,

li

vnh

trinh.

Dch: Ho 1, m: Bit ngng ngn chn th khng c li, gi bn c chnh o th c


li.
Ging: ho m ny di cng qu Cn v nh ngn chn; lc mi bt u ng m bit
cn thn, ngng li th khng c li. S d khuyn nh vy v ho 1 bt chnh (m v
dng.

phi

kin

nhn

gi

chnh

th

mi

li.

2.
:

Lc

nh:

Cn

ph,

bt

chng

ty,

tm

bt

khoi.

Dch: Ho 2, m: Ngn bp chn, khng cu c bp v m mnh phi theo n, lng


khng

vui.

Ging: ho ny trn ho 1, nh bp chn; n c trung c chnh, bit lc no nn


ngng, nhng n ty thuc ho 3 trn n, nh bp v trn bp chn (v c ng th
bp chn c ng theo), m 3 th lm li khng sa c, phi theo mt k lm li th lng
khng

vui.

3.
:
Cu

,
tam:

Cn

hn,

lit

di

(cng

dn),

hun

tm.

Dch: Ho 3, dng: Ngn lng qun (ngang thn), nh b t gia xng sng, nguy
khn,

lo

nh

chy

rut.

Ging: Ho ny trn cng ni qui, nh ch lng qun, ni phn cch trn v di. N
l dng cng, bt trung, tin ln th ngi trn khng nghe, lui xung cng khng c,
nh

gia

xng

sng,

rt

nguy

khn.

4.
:

Lc
Dch:

t:
Ho

Cn
3,

m:

k
Ngn

phn

thn,
thn

mnh,

v
khng

cu.
c

li.

Ging: Ho ny ln n gia thn mnh, n c chnh (m v m) bit lc nn ngng th


ngng,

tuy

khng

lm

vic

g,

nhng

khng

li.

5.
191

Lc

ng:

Cn

,
ph,

ngn

hu

t,

hi

vong.

Dch: Ho 5, m: Ngn ci mp li (c sch dch l xng hm), n ni c th t, hi hn


mt

i.

Ging: Ho ny ln ti mp, c trung, bit thn trng li ni, lc no khng ng ni th


khng

ni,

nn

khng

hi

hn.

6.
:

Thng
Dch:

Ho

cu:
trn

cng,

dng:

hu

cn,
v

bit

ngng

ct.
phi

lc,

tt.

Ging: Ho ny trn cng, lm ch qu dng cng, c tnh n hu, bit lc no nn


ngng

th

ngng

tt.

*
Phan Bi Chu nhn rng trong Kinh Dch c tm qu m ngoi qui l Cn, tc cc qu :
B, Bc, i Sc, C, Di, Tn, Mng v qu Thun Cn ny. M ho trn cng ca tm qu

Nh

u
vy

Kinh

Dch

rt

trng

ni,

tt.
v

ni

trng

hu.

Chng ti ngh c th cng v l ni c c tnh na. Dch hc phi nh Khng gio ch


trng hu vi (hnh ng gip i), nhng cng trng c tnh, tnh nh ni. Tnh l
khng b th dc dao ng m t li, tnh th mi sng sut. o Lo rt trong c tnh. Dch
hc phi trng ng m cng trng tnh, l dung ho c hai trit l ln nht ca Trung
Hoa.
Chng ti li nh ti cu: Tr gi nho thy, nhn gi nho sn trong Lun ng (VI 20)
Khng v Lo d dung ho vi nhau l phi.

53.
Trn

QU
l

PHONG

Tn

(gi),

SN
di

l
hnh

TIM
Cn

(ni)
::|:||
192

Ngng ri th c lc phi tin ln ln, cho nn sau qu Cn ti qu Tim. Tim l tin ln


ln.
Thon

t:

Tim:

qui,

ct,

li

trinh.

Dch: tin ln ln; Nh con gi v nh chng, tt; gi vng o chnh th li.


Ging: Qu ny trn l Tn ( y c ngha l cy), di l Cn (ni). Trn ni c cy, c
ci

tng

di

thp

ln

ln

ln

cao,

nn

tn

Tim.

Cn cn c ngha l ngn, Tn cn c ngha l thun, ngn di m thun trn, cho


tin, nhng khng cho tin vi, m tin ln ln thi. Nh trng hp con gi v nh chng,
vic g con, phi thn trong, thung dung, khng nn hp tp, c vy mi tt.
Xt bn ho gia qu, t 2 ti 5, t di tin ln, ho no cng c chnh ( ho m v
m, ho dng v dng), nht l cng c chnh, c trung ; cho nn Thon t khuyn
gi

vng

chnh

nh

nhng

ho

th

tt.

Tin m ln ln, khng nng ny, vn tnh nh ni qui Cn, vn ho thun nh ngoi qui
Tn

th

khng

vp

vp,

khng

khn

cng.

i Tng truyn Khuyn ngi qun t nn theo tng qu ny m tu thn, tin ln ln


cho c thnh ngi hin, ri thnh bc thnh, ci thin phong tc cho dn (Qun t
d

hin

c,

thin

tc).

Ho

t:

1.
:
S

,
lc:

Hng

tim

,
vu

can,

tiu

nhn

l,

hu

ngn,

cu.

Dch: Ho 1, m: Con chim hng tin n b nc, nh di (hoc tiu nhn) cho l nguy,
than

th,

nhng

khng

li.

Ging: Hng l loi chim sng mt nc, di th, ma lnh th bay xung phng Nam,
ma nng tr v phng Bc, bay tng n, c th t; su ho qu Tim u tng trng
bng

chim

hng.

Ho 1 m nhu, di cng, nh chim hng mi tin c ti b nc, than th khng


tin c mau, cho l nguy, v cn nh, cha hiu bit (tiu t), s thc th tuy cha tin
193

my,

nhng

vn

khng

ti

li

g.

2.
:
Lc

,
nh:

Hng

tim

vu

bn,

thc

khn

khn,

ct.

Dch: Ho 2 m: Chim hng tin n phin ln, n ung thnh thi, tt.
Ging: Ho ny c trung, c chnh, m nhu m ng vi ho 5 dng cng trn, nn
tin c mt cch d dng, ti u phin ln, vui v, ung dung.
Tiu tng truyn khuyn ho ny c ho 5 gip th phi lm g p li, ch ng n
khng.
3.
:

Cu tam: Hng tim vu lc, phu chinh bt phc, ph dng bt dc, hung, li ng khu.
Dch: Ho 3, dng: Chim hng tin ti t bng, chng i xa khng v, v c mang (
con

m)

khng

nui,

xu;

ui

cp

th

li.

Ging:Ho ny tin ln t bng, n dng cng cn mun tin na, m khng mun
ng li; n st ho 4 m nhu, thn vi 4 nhng khng chnh ng vi nhau, m c hai u
bt trung, v nh cp v chng khng chnh ng; chng (ho 3) b v m i khng ng li,
v (ho 4), c mang con m khng nui, xu. Nu ho thun vi nhau m gi o chnh
(tr

ci

bt

chnh

nh

tr

cp)

th

li.

4.
:
Lc

,
t:

Hng

tim

vu

,
mc,

hoc

gic,

cu.

Dch: Ho 4 m: Chim hng nhy ln cy, may tm c cnh thng m u, khng c li.
Ging: Ho 4 m nhu m trn ho 3 dng cng, nh chim hng bay ln cy cao,
khng phi ch u ca n (v n vn trn nc), nhng may c cnh thng, th cng
yn n. Ho ny bn cht m, nhu thun m li ngoi qui Tn cng c ngha thun, nn
c

yn

n.

5.
:

Cu ng: Hng tim vu lng, ph tam tu bt dng. Chung mc chi thng, ct.
194

Dch: Ho 5, dng: chim hng ln g cao; v ba nm khng sinh , nhng cui cng
khng

thng

ni

iu

chnh,

tt.

Ging: Ho dng ny ngi cao, chnh ng vi ho 2, m di, nh v chng mun


n nm vi nhau, nhng ho 5 b ho 4 ngn cn (ghen vi 2); ho 2 li b ho 3 ngn cn
(ghen vi 5) thnh th ba nm v chng b cch tr, m v khng c mang c. Nhng 3
v 4 khng thng c 2 v 5 v 2 v 5 u c trung, m vic 5 vi 2 kt hp vi nhau l
chnh

ng,

nn

rt

cuc

chng

phi

chu

thua.

6.
:

Thng cu: Hng tim vu qu (ch dng nh ch qu l ng my), k v kh


dng

vi

nghi,

ct.

Dch: Ho trn cng, dng: Chim hng bay bng ng my, lng n (rt xung) c th
dng

lm

trang

im,

tt.

Ging: Theo thng l, ho trn cng, trn ho 5 ch tn, khng c v g c, v dng.


Trong qu ny, n cao hn ci g cao, tc trn khng trung, trn ng my (vn l).
N l hng xut th, kh tit thanh cao, khc phm; ty khng trc tip gip i, nhng t
cch lm gng cho i, x hi c h th mi vn minh, cng nh lng con hng khng
dng vo vic n ung ct nh, cy rung, ch . . c, nhng lm trang im nh
c, qut, m, th li qu.

54.
Trn

QU
l

LI
Chn

(sm),

TRCH

QUI

di

MUI

oi

(chm)

hnh ||:|::
tin ln th phi ti, v mt ni no (ni l mc ch); cho nn sau qu Tim ti
qu Qui mui. Qui l v, mui l em gi; qui mui l em gi v nh chng.
Thon

t:

:
Qui

,
mui:

chinh

hung,

du

li.
195

Dch: Con gi nh v nh chng, tin ln th xu, khng c g li c.


Ging: Ni qui l oi (con gi nh), ngoi qui l Chn (con trai ln); chn li c ngha l
ng, oi c ngha l vui v, thun theo; con gi nh v vi trng nam, cho nn gi l
qui

mui.

Trai gi phi hp nhau vn l ci ngha ln ca tri t v c v chng ri mi c gia nh,


x

hi.

Vy

Thon

bo

xu,

l:

Cp trai gi ny khng xng nhau: trai ln qu (trng nam) gi nh qu (mui).


Tnh ca h khng chnh ng: gi ch v vui (ho duyt, c ca ni qui oi) m t
ng (Chn) theo trai; cng c th ging l v gi cu trai m trai b ng theo gi; nh
vy l bt chnh. S bt chnh cn thy trn bn ho gia na; khng mt ho no
v

chnh

ng.

Li thm ho 3 v 5 u l m m ci ln dng: 4 v 2 c ci tng v n hip chng.


Ngay t bui u, s phi hp khng c chnh ng th bit trc c v sau
khng

li,

ch

hi

thi

(Li

Tng

truyn).

Ho

t:

:
S

,
cu:

Qui

mui

,
qui

nng

l,

chinh

ct.

Dch: Ho 1, dng: Em gi v nh chng lm v b, chn tht m i c, tin i th tt.


Ging: ngha chung ca qu l xu, nhng mi ho xu hay tt ty hon cnh. Nh ho
ny dng cng v thp nht, khng c chnh ng trn, nn v vi ngi con gi nh
c c, nhng khng c lm v c (khng c chnh ng; ho 4 cng l dng), ch lm
v b thi, gip v c. V lm v b, nn bo l chn tht, v gii gip vic nn bo l i
c.

tin

sing

nng

gip

vic

th

tt.

Thi xa cc vua cha ci mt ngi v chnh th c nm ba em gi hay chu gi c du


i

ph

du

ri

lun

bn

nh

trai,

gi

nh

b.

2.
:
Cu

,
nh:

Diu

(miu)

nng

th,

li

nhn

chi

trinh.

Dch : Ho 2, dng: cht m thy c m thm gi c trinh chnh th tt.


196

Ging: Ho ny dng cng c trung, l ngi con gi hin, trinh; nhng chnh ng vi
ho 5 m nhu, bt chnh, tc nh gp ngi chng d, khng dng ni c , nn v vi
ngi cht mt. C m thm gi c trung ca mnh th tt. y l hon cnh mt ngi
khng

gp

thi.

3.
:
Lc

,
tam:

qui

mui

tu,

phn

qui

Dch: Ho 3, m: Em gi v nh chng, ch i mi, nng lng tr v lm v b.


Ging: Ho ny trn cng ni qui, c a v, ng l khng phi lm v b. Nhng v l
m nhu, bt trung bt chnh, m li a tnh (ham vui l tnh cch ca ni qui oi) tnh nt
nh th nn chng, ch i mi khng ai chu ly, nh phi tr v lm v b vy. K
ham cng danh, ph qu, cu cnh ngi, kt qu b ngi khinh, coi nh ti t, cng
ging

gi

trong

ho

ny.

4.
:
Cu

,
t:

Qui

,
mui,

khin

k,

tr

qui,

hu

thi.

Dch: Ho 4, dng: em gi v nh chng, l thi; nhng d chm g t lu, ri cng s c


lc

gp

chng

tt..

Ging: Ho ny dng cng, ngoi qui l ngi con gi hin li sang, nhng
khng c ho chnh ng vi n (v 1 cng l dng), nn l thi, khng sao, c i gi
cao,

chm

tr

lu

ri

gp

duyn

lnh.

5.
:

Lc ng: t qui mui, k qun chi du, bt nh k chi du lng, nguyt c vng, ct.
Dch: Ho 5, m: Vua t (nh Thng) cho em gi v nh chng, tay o ca cng cha
(c du) khng p bng tay o ca c ph du (v b); nh trng m mui bn (sp n
rm)

tt.

Ging: Ho ny m nhu c trung, a v cao qu m li chnh ng vi ho 2 dng, a


v thp, nh nng cng cha em vua t m h gi vi bnh dn. vy m khi rc
du, y phc ca nng li khng p bng y phc my c ph du (v b). Nh vy l c
197

hnh rt cao, khng hm mnh a v cao qu, li coi thng phc sc. c nh vy tht
p, nh trng mi bn (trng mi bn trn, p m cha y hn; cha y hn c
ngha

Khim

h).

6.
:

Thng

lc:

khu

,
N

dng,

tha
v

khung
huyt,

,v

thc.
du

li.

Dch: Ho trn cng, m: ( cng t tin) ngi con gi (v) xch gi m gi khng c
cng, ngi con trai (chng) ct c con cu ly huyt m (ct gi v) khng c huyt,
khng

li

c.

Ging: Nm ho trn, cc c em gi u v nh chng c ri, ho ny l ho trn cng,


mun nht, m li khng c chnh ng ( ho 3 ng vi n cng l m), khng thnh v
chng chnh thc c, ch sng by b vi nhau, khng c g li c.
Hi xa, khi cng t tin, bn phn ca v l dng cng, ca chng l dng huyt cu;
ngi con gi trong ho ny xch gi dng cng m gi li trng khng, cn ngi con
trai ct c cu ly huyt th li ct gi v, khng c huyt; nh vy th t tin no chng
gim, trai gi khng thnh v chng chnh thc c. V hu danh m v thc.
* Ho p nht trong qu l ho 5. Vic kn du, kn v, trng ngi c c, khng hm
mnh cao sang, giu c, coi thng phc sc, m khim tn.

55.

QU

Trn

LI

Chn

HA

(sm),

di

PHONG

Ly

(la)

hnh |:||::
Qui l v, l ti ni, ti mc ch, t kt qu (qui kt), m t c kt qu th thnh ln,
cho

nn

sau

qu

Qui

(mui)

ti

qu

Phong

(thnh

Thon

t.

:
Phong

ln).

.
:

hanh.

,
Vng

cch

,
chi,

vt

u,

nghi

nht

trung.
198

Dch: thnh ln th hanh thng. Bc vng gi ti c ng lo, nn gi o trung nh mt


tri

ng

gia

tri.

Ging: Di l Ly (sng sut), trn l Chn (ng) sng sut m hnh ng th lm nn


c s nghip thnh ln. Ch bc vng gi c quyn c v mi lm ti ni c. Khi
thnh ln th ngi sng sut bit rng s phi suy nn thng lo; nhng ng nn lo
sung, c gi c o trung nh mt tri (ni qui Ly c ngha l mt tri) ng gia
tri

th

tt.

i Tng truyn p dng vo vic hnh ngc, khuyn ngi tr dn nn sng sut m soi
xt

tnh

dn

mnh

on

th

mau

xong

Ho

vic.
t.

1.
:
S

,
cu:

Ng

phi

ch,

tuy

tun,

cu,

vng

hu

thng.

Dch: Ho 1, dng: Gp c ngi ch hp vi mnh, tuy ngang nhau nhng khng c


li

tin

th

cng

nghip

ng

khen.

Ging: Ho ny ni qui Ly, c c sng sut, c ti (v l dng), trn ng vi ho 4,


thuc ngoi qui Chn, c c hot ng, m cng c ti (dng cng ) Bnh thng th
ng vi nhau, phi mt m mt dng mi tt, ho ny th khc, cng l dng c m
cng tt, v 1 sng sut, 4 hot ng, hai ho dng thnh, ch khng tng phn, gip
nhau lm nn s nghip ln c. Hai ho ngang nhau, bit chm chc kin nhau l
iu tt cho s hp tc; nu mt bn cu thng, mt bn ch nhng, th khng cn l hp
tc

na,

kh

thnh

cng

ln

c.

2.
:
Lc
Vng,

,
nh:
c

phong

b,

nht

nghi

tt,

hu

phu

,
trung
pht

kin

u;

nhc,

ct.

Dch: Ho 2, m: B mn che ln, dy qu, nh ban ngy (mt tr b che lp) m thy sao
Bc u; tin i th b ng v ght, c ly lng ch thnh m cm ho c ngi trn th
tt.
Ging: Ho m ny gia qu Ly, c trung c chnh; nhng k ng vi n l ho m,
199

m nhu bt chnh, khng gip c n, khng tin n; n nh mt hin thn gp mt m


cha, nn v vi mt tri (qu Ly) b my m che dy. C mun theo 5 th b 5 nghi k v
ght; ch c cch gi vng c trung trinh, ly lng ch thnh m i x vi 5, ri sau 5 s
tnh

ng.

Ch

nhc

tr

ho

5.

3.
:

Cu

tam:

Chit

Phong

bi,

nht

hu

trung

qung,

kin

mui.

cu.

Dch: Ho 3 dng: b mn che kn mt, ban ngy m thy sao nh (mui) gy cnh tay
phi,

khng

li.

Ging: Ho ny dng cng, trn cng qu Ly l ngi sng sut, c ti; nhng ho
trn cng ng vi n li bt ti (m nhu), khng gip g c n; vy n cn b ho 4
che m, hon cnh cn t hn ho 2 na, cho nn bo l b tm mn che kn mt, ban ngy
m ti nh m, thy c c nhng v sao nh. Nh vy ho 3 nh ngi b gy cnh tay
phi (tr ho 5 khng gip g c n), n khng c li v hon cnh khin vy.
4.
:
Cu

,
t:

Phong

ki

,
b,

nht

trung

kin

u,

ng

di

ch,

ct.

Dch: Ho 4, dng: B mn che ln dy qu, nh ban ngy m thy sao Bc u gp


c

bn

bng

vai

v,

tt.

Ging: Ho ny dng cng, a v cao, c th lp c s nghip, nhng bt trung,


bt chnh li b ho 5 m nhu, hn m che lp hon cnh cng nh ho 2, cng ban ngy
m thy sao Bc u, nhng nay c ho 1 di ng c (cng dng cng ) bng
vai

ng

vi

n,

cng

coi

tt

c.

5.
:
Lc

,
ng:

Lai

,
chng,

,
hu

khnh,

d,

ct.

Dch: Ho 5, m: Mi nhng nhn ti gip mnh th c phc, c ting khen, tt.


Ging: Ho ny a v ch tn, m nhu, khng c ti to c s nghip thnh ln, nhng
kh l c c trung ( gia ngoi qui), v c ho 3, 4 dng cng , hin ti di
200

mnh,

nu

bit

mi

gip

mnh

th

phc

ting

khen,

tt.

6.
:

Thng

lc:

Phong

Huch

,,
c,

nhn,

b
tam

gia,

tu

khuy

bt

ch,

h,
hung.

Dch: Ho trn cng, m: Ct nc nh rt cao ln m phng mnh li nh hp, b bng bt


(t mnh khng mun ai lui ti vi mnh), cho nn nhn vo ca, lng tanh khng thy bng
ngi,

ba

nm

khng

thy

ai

(hoc

khng

gic

ng)

xu.

Ging: Ho ny kh hiu, mi sch ging mt khc, chng ti theo cch hiu ca Phan Bi
Chu

hp

vi

Tiu

Tng

truyn

hn

c.

Ho ny m nhu, nh ngi hn m, m trn cng, c a v rt cao, y nh ngi ct


nh, nc rt cao (a v cao), m bung mnh li thp hp (bn tnh m nhu), th l t
mnh che lp mnh, nn khng ai lui ti vi mnh, do m ng ca nhn vo, khng
thy bng ngi, ba nm khng thy ai (hoc ba nm vn khng gic ng: ch l thy r).
Khng g xu hn.
*
Tn qu l thnh ln, rt tt m khng c ho no tht tt, ho no cng c li rn e. C
nhn mun cnh co chng ta thi thnh ln, c phc th cng c sn mm ho, phi cn
thn

lm

mi

c.

Cc qu khc, thng ho dng ng vi m, m ng vi dng mi tt; qu ny tri li,


dng ng vi dng (nh 1 v 4) mi tt. cng l mt li khuyn na: thi thnh,
ngi ta thng v quyn li chia r nhau m ho suy, phi bit ng c, ng tm vi
nhau, th mi trnh c ho.

56.

QU

Trn

HA

Ly

(la),

SN
di

Cn

hnh

(ni)
::||:|

Thnh ln n cng cc th phi suy, n ni mt ch , phi i u t khch, cho nn


sau

qu

Phong

ti

qu

L.

nh

tha

phng.
201

Thon

t:

L:
Dch:

tiu

u;

hanh,

hi

hanh

thng.

L
i

trinh,
m

gi

ct.
chnh

th

tt.

Ging: ch ca la l mt tri hay l, ch khng phi trn ni: trn ni lu lu vn c


m la chy rng hay t rng, nhng ch mt thi gian ngn thi. Cho nn dng cc
tng la (ly) trn ni Cn ch cnh b nh m i u qu ngi.
Cnh l cnh bt c d, nhiu lm ch c th hi hanh thng c thi, nu ngi i
u bit gi c trung, thun, nh ho 5, yn lng nh ni qui Cn, sng sut nh ngoi
qui Ly. Ho 5 c trung m li l m gia hai ho dng, bit thun theo dng. Ci
o u l mm mng, ng lm cao ngi ta khi ght; nhng mt khc, cng phi
yn lng sng sut gi t cch, o chnh ca mnh ngi ta khi khinh. Gi cho o
c ngha l trong hon cnh tht l kh (l ch thi ngha, i h tai: li Thon truyn).
i tng truyn cng li p dng vo vic hnh php, khuyn phi x on sng sut (Ly)
v thn trng (nh Cn) ng giam ti nhn qu lu trong ngc (qun t d minh thn dng
hnh,

nh

bt

lu

ngc)

Ho

t.

1.
:
S

,
lc:

to

to,

th

tai.

Dch: Ho 1, m: u m t cch nh nhen, tn mn tc l t chuc ly ho.


Ging: ho ny m nhu, v thp nht, v vi ngi ch cng, t cch hn h i vi
ch nh mnh u m tham lam, tn mn, khin ngi ta ght, nh vy l t rc ho
vo

mnh.

2.
:
Lc

,
nh:

tc

,
th,

hoi

,
t,

ng

bc,

trinh.

Dch: Ho 2, m: t khch, c ch trn an lnh, gi c tin bc, li c y t tn


cn.
Ging: t khch nn nhu thun, m ho ny m nhu, c trung, c chnh, trn li ng
202

vi ho 5, cng m nhu, c trung m li vn minh ( ngoi qui Ly), nh gp c ch


nh tt, mnh c ch trn an lnh, li gi c tin, c y t tn cn, mi vic u tt c.
3.
:
Cu

,
tam:

L,

phn

,
th,

tng

,
ng

bc,

trinh,

l.

Dch: Ho 3, dng: t khch, m (t mnh) t ch tr, mt y t, d chnh ng


cng

nguy.

Ging: Ho ny qu cng (dng v dng), bt trung, t khch nh vy khng tt,


v li kh cao, c t cao, b ch nh tr ui, nh vy khng khc g t t ch tr ca
mnh, y t cng khng a mnh, mt lng c ngi trn k di, d mnh c chnh ng,
cng

nguy.

4.
:
Cu

,
t:

vu

x,

ph,

ng

tm

bt

khoi.

Dch: Ho 4, dng: ti t khch, c ch tm, c tin ca v h thn (tng trng


bng

ci

ba),

nhng

trong

lng

khng

vui.

Ging: tuy dng cng nhng v m, li di cng ngoi qui, l bit mm mng, t
h, tc bit x th, cho nn c ch tm, c tin ca, vt liu phng thn, nhng
trn, ho 5 m nhu khng gip g c 4, di, ho 1, ng vi 4 m nhu, li thp
hn,

cng

chng

gip

g,

vy

lng

khng

vui.

Cc sch cho t ph l ci ba sc bn, v ging l : l khch ti ni, khng c qun tr,


ch c mnh t gai gc, phi dng ba bn ph bi b m lm ch , nn trong lng
khng

vui.

5.
:
Lc

,
ng:

tr,

,
nht

th

vong,

chung

mnh.

Dch : Ho 5, m : Bn con tr, mt mt mi tn, sau c khen v phc lc (hoc chc v:


mnh)

Ging: Thng ho 5 tr ngi vua, nhng nu vua l lm l khch th l vua mt nc, cho
nn ch nn coi l mt l khch thi, mt l khch vn mnh ( ngoi qui ly), nhn nhn,
203

mm mng (m nhu) c lng mi ngi (c trung) , nh vy tt c tt p nh bn


c con tr (mt loi chim p tng qu Ly) tn hao khng my m c ting khen,
v

phc

lc.

6.
:

Thng cu: iu phn k so, l nhn tin tiu, hu ho o, tng ngu vu d, hung.
Dch: Ho trn cng, dng: con chim chy mt t, ngi l hnh trc ci, sau ku
khc,

lu

tu

(v

nh

mt

con

(c

nhu

thun),

xu.

Ging: thn phn u m li trn ch nh, l nghch cnh ri, vy li qu cng


(ho dng), mt lng ngi, tt b ui i, nh con chim chy mt t. Mi u hn h, v
c trn ngi, sau phi ku khc v mt ch tr. S d vy v khinh d nh mt c
nhu

thun

(tng

bng

con

b)

rt

cn

thi

u.

*
Cui

qu

ny,

Phan

Bi

Chu

ghi

cm

tng:

x cnh khn nn khng g bng L, thip th rt kh khn cng khng g bng L. Tp


qui (truyn) ni rng: L l t ngi thn yu, l ng cng khn ca ngi vy: L qu
thn

d,

nhn

chi

cng

d.

Tuyn su ho khng mt ch ct, ch hanh no c . . D sinh gp hi en ri, gi thn


t khch qu ngi . . may khi tai ho l hnh phc ln ri. Vy nn trung chnh nh
Lc Nh (ho 2, m), vn minh nhu trung nh Lc ng (ho 5, m) m ho t khng c ch
ct hanh. Hung g qu cng , bt trung nh Cu tam (ho 3, dng). Thng cu (ho
trn cng, dng) na ru? Vy nn ngi vo thi L, nn mang cht ly hai ch nhu,
trung

lm

ba

thn

c li ca C, chng ti v cng cm thn. Trong my chc nm, v quc gia, dn tc, C


gi thn qu ngi, gp bit bao cnh ti nhc, ni gian nguy, rt cuc cng khng trnh
khi tai ho, nhng lc no cng gi c t cch, kh phch ch hng. Ai hiu c tnh
cnh l th, hiu c qu L hn C?

204

57.QU

THUN

Trn

di

TN

Tn

(gi,

thun)

hnh :||:||
Lm vo cnh qu ngi th thi nn thun tng ngi, cho nn sau qu L ti qu
Tn.

Tn

gi

ngha

thun,

nhp

Thon

t.

:
Tn:

vo.

,
tiu

hanh,

li

hu

du

vng

li

kin

nhn.

Dch: Thun th hi c hanh thng, tin hnh th c li, la bc i nhn m tin theo th
c

li.

Ging: Qu ny c mt ho m di hai ho dng, l m phc tng dng, nn gi l


Tn. tiu nhn m phc tng qun t th c th tt, nhng phi c vic tn hnh, ch
khng phi ch yn m tt, li phi la bc i nhn (c ti, c) m tin theo. i nhn tr
ho 2 v ho 5, cng m dth, tiu nhn l ho 1 v ho 4. Nht l ho 5, c trung li c
chnh

na,

phi

theo

ho

i tng truyn ging: trn l gi, di l gi (Tn), l c hai lung gi tip tc theo nhau.
Ngi qun t tip tc xut pht mnh lnh thi hnh chnh s, m thin h phc tng,
cng

nh

vn

vt

ng

theo

gi.

Ho

t:

1.
:
S

,
lc:

tin

thoi,

li

nhn

chi

trinh.

Dch: Ho 1, m: Tin lui t do, thm vo ci ch hng bn ca hng v dng th c li.


Ging: Ho ny m nhu di cng qu Tn l ngi nhu thun thi qu, cn nghi ng,
khng cng quyt tin hay lui, khng th lm g c; Ho t khuyn phi theo ci ch
kin

cng

ca

hng

ngi

dng

th

mi

tr

tt

nghi

hoc.

2.
:
Cu

,
nh:

Tn

ti

sng

h,

dng

,
vu

phn

nhc,

,
ct,

cu.

Dch: Ho 2, dng: Thun np di ging, dng vo vic l bi, ng ct ri ren th


205

tt,

khng

li.

Ging: Ho dng m vo v m thi Tn (thun), nn qu thun n ni np di


ging. May m c trung, khng phi l k sim nnh, m li c lng thnh; trong vic t
thn, m nh vy th tt, khng c li. s l chc quan coi vic t, Vu l chc quan coi
v vic tr tai ho, nh ng ct. Phn nhc (ri ren) dng t vic cng t, cu thn.
3.
:

Cu
Dch:

tam:
Thun

tng

Tn
qu

nhiu

tn,

ln

(qu

mc),

ln.
ng

xu

h.

Ging: Ho ny qu cng (dng v dng), bt c trung, vn nng ny, kiu cng,


tht bi nhiu ln, sau mi lm b t h, thun tng, nhng li thun tng qu mc, vic g
cng thun tng d khng phi lc, ng xu h, R. WilheLm ging: suy ngh i suy ngh li
nhiu

ln

qu,

khng

quyt

nh

hnh

ng,

xu

h.

4.
:

Lc
Dch:

t:

Hi

vong,

in

Ho 4, m: Hi hn mt i; i

hoch

tam

phm.

sn v, c chia cho ba phn.

Ging: Ho ny m nhu, ho 1 ng vi n cng m nhu, khng gip g c n, m li b


kt gia 4 ho dng trn v di, xu; nhng nh n c chnh, a v cao ( ngoi
qui, st ho 5) m li c c t khim, thun tng, nn c trn di mn, chng nhng
khng c g hi hn m cn c thng cng. Thi xa i sn v, chia lm 3 phn (phm
vt): mt phn lm t, mt phn i khch, mt phn giao cho nh bp. C cng
ln

mi

chia

nh

vy.

5.
:

,
Cu
Tin

ng:

Trinh

canh

ct,
tam

hi

vong,

nht,

v
hu

bt

li,

canh

v
tam

hu

chung.

nht,

ct

Dch: Ho 5, dng : gi o chnh th tt, hi hn mt i, khng c g l khng li, mi


u khng kh m cui cng tt; (inh ninh nh ) trc ngy canh ba ngy, (n o nh)
206

sau

ngy

canh

ba

ngy,

tt.

Ging: Ho ny thi Tn, phi thun tng, m bn th v v u l dng c, mi u


khng tt (v s), e c iu hi hn, may m c trung, c chnh, hp vi t cch mt v
ch, c gi c trung, chnh y th sau s tt (hu chung), hi hn mt ht m khng c g
khng li. Tuy nhin, mun kt qu c tt th trc khi hnh ng, canh ci, phi inh
ninh cn nhc cho k, ri sau khi canh ci phi kho nghim chu o.
Trong thp can: Gip, t, Bnh, inh, Canh Tn, Nhm, qu, Canh ng hng th 7, qu
gia, ti lc phi thay i. (ch Canh trong ho t cng dng nh ch Canh l i) Ba
ngy trc ngy Canh l ngy inh, ch inh ny mn ngha ch inh (inh
ninh); ba ngy sau ngy Canh l ngy Qu, ch qu ny mn ngha ch qu (qu
c

lng)

Cch dng ch y cng nh cch dng ch trong Thon t qu C.


6.
:
Thng

,
cu:

Tn

ti

sng

h,

tng

ph,

trinh

hung.

Dch: Ho trn cng, dng: Thun np di ging, mt h thn, c gi thi xu


th

cng

ho.

Ging: trn cng qu Tn l thun tng n cng cc nh k np di ging; ti ni


c dng cng v vi h thn (t ph) ca mnh cng mt lun. C gi thi xu xa,
tin, sim nnh th cng b ho.

58.
Trn

QU
di

THUN
l

oi

OI

(chm,

ha

duyt)

hnh ||:||:
Tn c ngha l nhp vo, h nhp c vo lng nhau, hiu lng nhau, th mi a nhau
m ho duyt, vui v vi nhau, cho nn sau qu Tn ti qu oi. oi l chm m cng
c

ngha

ho

duyt.
207

Thon

t.

oi;
Dch:

Hanh.
Vui

th

hanh

Li
thng.

Hp

trinh.

chnh

th

li.

Ging: oi l chm, cng l thiu n. Nc chm lm cho cy c vui ti, sinh vt vui
thch; thiu n lm cho con trai vui thch. Vui thch th hanh thng, min l phi hp vi o
chnh; phi ngay thng, thnh thc, oan chnh. oi c hai ho dng pha trong, mt
ho m ngoi, ngha l trong lng phi thnh thc ri ngoi mt nhu ho, nh vy l hp
vi

chnh,

tt.

Thon truyn Ging rng ra: vui v m hp vi o chnh th l thun vi tri, hp vi


ngi. Vui v m i trc dn th dn qun kh nhc; vui v m xng vo chn nguy him
th dn qun ci cht m cng xng vo; o vui v (lm gng cho dn) tht ln thay;
khuyn

khch

dn

khng

bng.

i Tng truyn thin v s tu thn, khuyn ngi qun t nn hp bn cng nhau ging
ngha l, o c, ri cng nhau thc hnh (d bng hu ging tp), gip ch cho nhau
m

hai

bn

cng

vui

v.

Ho

t.

1.
:

S
Dch:

cu:
Ho

1,

Ho
dng:

oi,

Ho

thun,

ct.

vui

v,

tt.

Ging: dng di cng qu oi l qun t m khim h, trn li khng t tnh vi ai


(v 4 cng l dng, khng phi l m, tiu nhn), nn ch dng o chnh m ho thun
vui

vi

mi

ngi,

tt.

2.

Cu
Dch:

nh:
Ho

2,

Phu
dng:

Trung

oi,
trc

ct,
vui

v,

hi
tt,

hi

vong.
hn

mt

i.

Ging: gn ho 3, m nhu, tiu nhn, nhng ho 2 ny dng cng m li c


trung, cho nn c c thnh thc cng trung, khng nhim xu ca ho 3, khng b hi
208

hn.
3.
:

Lc

tam:

Dch:

Ho

3,

Lai

m:

Quay

li

oi,

cu

vui

vi

hung.

ngi

di,

xu.

Ging: m nhu, bt trung bt chnh, l hng tiu nhn tm vui m khng gi o; l phn
gi gia bn ngi con trai (4 ho dng, 2 trn, 2 di), cu vui vi 2 ngi trn,
th khng dm v phn thp, phi quay li cu vi 2 ngi di, nhng h cng khng
thm, v ho 1 cng trc m chnh, ho 2 cng trc m trung, kt qu l xu.
4.
:

Cu

t;

Thng

,
oi,

ninh,

gii

tt,

hu

h.

Dch: Ho 4, dng: cn nhc xem nn cu vui pha no m cha quyt nh c ri


sau

theo

chnh

t,

ng

mng.

Ging: Dng cng m v m, cha tht l qun t, trn tha tip ho 5 va trung
va chnh, nhng di li gn ho 3, tiu nhn, cho nn mi u do d, cn nhc xem
nn hng v pha no; nhng nh c c dng cng, ng c vi 5, nn sau hng
v

5,

quyt

tm

theo

chnh,

tht

ng

mng.

5.
:
Cu

,
ng

Phu

vu

bc,

hu

l.

Dch: Ho 5, dng: Nu tin k tiu nhn m tiu mn (bc) ht c trung chnh ca mnh
th

nguy.

Ging: Ho ny dng cng, trung chnh, a v ch tn, vo thi oi m thn cn vi


ho trn cng m nhu l k tiu nhn lm ch s vui, ri ham vui by b th nguy; y l li
rn

tr

nc.

6.
:

Thng
Dch:

lc:
Ho

trn

cng,

Dn
m:

em

oi.
vui

th

ti.
209

Ging: trn cng qu oi m m nhu l k chuyn sim nnh, d d ngi ta tm vui


mt

cch

bt

chnh.

Tt

nhin

xu

ri,

chng

cn

ni.

*
Chng ta ; 6 ho th 2 ho m l tiu nhn d d 4 ho dng qun t, v 4 ho ny
gi c chnh o c, v Kinh dch tin nh Khng t rng mun lm vui lng ngi qun
t m khng dng chnh o th khng thnh cng (duyt chi bt d o, bt duyt d. Lun
ng XIII 25).

59.

QU

Trn

PHONG

Tn

(gi),

THY

di

HON
Khm

(nc)

hnh :|::||
Ho vui n cc im ri th s ly tn, v vy sau qu oi n qu Hon. Hon l la, tan
tc.
Thon

t.

Hon;

hanh.

Li

Vng

thip

cch

xuyn,

hu

miu,

li

trinh.

Dch: La tan: hanh thng. Vua ti nh Thi miu, vt qua sng ln th li, gi o chnh
th

li.

Ging: Trn l gi, di l nc (Khm cng c th hiu l my nh qu Thy li Trun,


cng gi l Vn Li trun); gi thi trn nc (hay my) lm nc tung te ra (hay my tan
r

ra),

cho

nn

tn

qu

Hon.

Thng th nhm hp mi hanh thng (nh qu ty), nhng ly tn cng c khi hanh thng,
chng hn sng m t li nhiu qu, nng ln, n tan i th tt, hoc thi nhiu lon, dn
chng t hp li chng i, phi gii tn i v.v.. H hp thi th tt, tri li th xu. Mun cho
cng vic gii tn hanh thng th nh cm quyn phi c lng ch thnh, nh mt ng vua
ti nh Thi miu; li phi bit mo him nh c gan vt qua sng ln; sau cng phi gi
o

chnh,

ng

lm

nhng

vic

bt

chnh.
210

Thon truyn ging ngha hanh thng ca qu ny nh sau: ni qui vn l qu Khn,


mt ho dng ca qu Cn vo thay ho 2 qu Khn m thnh qu Khm; ngoi qui vn
l qu Cn, ho 1 qu Khn vo thay ho 1 qu Cn, thnh qu Tn. Vy l trong trng
qui Hon c mt ho dng cng trong, mt ho m nhu ngoi, m ho ny c v,
thun

theo

ho

dng

trn

tin

ln,

nh

vy

tt.

Vt qua sng ln m c li v qu c ci tng g (Tn cng l cy, g) trn nc, tc


thuyn trn nc, nh thuyn m qua sng c. Ngha bng l nh ngi c ti m
lm

nn

vic

ln.

i Tng truyn bn rng ra, khuyn sau khi gii tn ri li nn ngh ti vic nhm hp li,
m mun nhm hp, thng nht nhn tm th nn t l t Thng , t T tin.
Ho

t.

1.
:
S
Dch:

,
lc:
Ho

Dng
1,

m:

Dng

,
chng,
con

nga

trng,

mnh

cu

ct.
vt,

tt.

Ging: u thi ly tn, cn c th gom li c; ho ny m nhu, km ti, khng sc,


nhng trn c ho 2 dng cng c trung, thc vo c, nh i ng xa c con
nga

khe,

cho

nn

tt.

2.
:
Cu

,,
nh:

Hon,

bn

k,

hi

vong.

Dch: Ho 2, dng: Lc ly tn, nn a vo ho 1 lm gh ngi th hi hn mt i.


Ging : Thi ny l thi ly tn ri, d c vic n nn; ho ny dng cng gip c
cho ho 1, by gi nn da vo 1 lm gh ngi, n nhau th khi phi hi hn.
3.
:
Lc

,
tam:

Hon

cung,

hi.

Dch: Ho 3, m: nh tan lng ring ty ca mnh i th khng hi hn.


Ging: Ho ny m nhu, bt trung ,bt chnh, l ngi c lng v k, nhng v dng li
c ho trn cng chnh ng vi n, m c lng lo vic i (v l dng cng); nu 3 b
211

tnh v k i, lo gnh vic i vi ho trn cng, th s khng hi hn.


4.
:

Lc

t:

hon

qun,

nguyn

ct.

Hon

khu,

ph

di

t.

Dch: Ho 4 m: Gii tn b phi ca mnh i, rt tt. V nh vy l gii tn ci nh tp


hp ci ln li thnh g ng; iu ngi thng khng th ngh ti c.
Ging: Ho ny m nhu, thun, gip ho 5 va cng va c trung, nh v i thn
gip mt minh qun, m bit gii tn b phi ca mnh i (s di ni vy v ho 1 di
khng ng vin vi 4, cng nh 4 khng cn b phi), on kt, tp hp c quc dn
m cng lo cu nc; nh vy l gii tn ci nh gom ci ln li thnh g ng, rt tt.
Ngi thng khng hiu c l m ch sao li gii tn ng ca mnh. Mun vy
phi l ngi c chnh (m v m) , v c trung, cng cng nh ho 5.
5.
:

Cu

ng:

Hon

hn

hiu,

hon

vng

c,v

cu.

Dch: Ho 5, dng: Ban b hiu lnh ln khp nc nh m hi pht ra khp thn th,
pht

ht

kho

lm

ca

vua

chu

cp

cho

dn,

khng

li.

Ging: nm ch Hon hn k i hiu ti ngha. Chu Hi ging l hy b cc hiu lnh


trc i, nhng hiu lnh nh m hi, chy ra m khng tr li. Chng ti theo Phan
Bi Chu m dch nh trn l ban b hiu lnh i khp ni. J Legge v R. WilheLm cng
hiu nh vy, nhng ging l nhng hiu lnh cu nguy c cho dn nh ngi b
bnh

pht

tn,

lm

cho

hi

tot

ra

vy.

Ba ch sau: Hon vng c ngha d hiu: vua nn tn ti t dn, cng nh ho 4,


gii

tn

phi

dn,

chnh

sch

tt

thi

ly

tn

c.

6.
:

Thng

cu:

hon

,
huyt

kh,

ch

xut,

cu.

Dch: Ho trn cng, dng: Tan (tr) c mu )vt thng c), thot khi kinh s (ch
[

nn

lm

ch

dch

[]

kinh

s),

khng

li.

Ging: ho ny cui thi ly tn, sp ht xu; n c ti (dng cng), li c ho 3


212

ng vin, cho nn n thnh cng, tr c vt thng ly tn v thot khi cnh lo s.


*
Phan

Bi

Chu

so

snh

qu

ny

vi

qu

Ty,

nh

sau:

Ty v Hon l hai thi tri ngc nhau, mt thi nhm hp mt thi la tan, nhng thi
no cng hanh thng c c, min l bit hnh ng hp lc v c lng ch thnh: Thon
t hai qu u c 4 ch: Vua ti Thi miu, ngha l phi ch thnh nh nh vua khi vo
t

Thi

miu.

Nhng hai qu khc nhau ch. Ty c 4 ch: li kin i nhn, Hon c 4 ch: Li
thip i xuyn v thi Ty, thun cnh, ch cn c ngi ti c l lm nn vic cn
thi Hon, nghch cnh, phi c ti c m li phi mo him na. l thm ca c
nhn.
Su ho qu Hon ngha rt phn minh: ho 1, cn mong cu cha c; ho 2 ly tn
nhiu ri, cha cu c; ho 3 c th bt tay lm vic, mun vy phi b lng v k i;
ho 4, phi gii tn b phi on kt ton dn; ho 5 phi ra hiu lnh mi, ban pht
ca ring, ho 6 th thnh cng. Quan trng nht l li khuyn ho 4 v 5.

60.
Trn

QU
l

Khm

THY
(nc),

TRCH
di

TIT
oi

(chm)

hnh ||::|:
Khng th cho ly tn hoi c, tt phi chn bt li, tit ch li, cho nn sau qu Hon
ti

qu

Tit.

Thon

t:

:
Tit

Hanh.

Kh

tit

bt

kh

trinh.

Dch: Tit ch th hanh thng. Nhng tit tit ch n mc cc kh th khng ai chu c


lu.
213

Ging: Theo tng qu, trn chm c nc; b chm hn ch s nc cha trong chm,
cho

nn

tn

qu

Tit.

Ci g cng va phi th mi tt, thi qu cng nh bt cp u xu c. Qu ny c ba ho


cng, ba ho nhu, khng bn no qu; li thm ho 2 v ho 5 u l dng cng m
c trung, nh vy l x s c trng tit, cho nn vic g cng hanh thng. Nhng tit
ch qa, bt ngi ta kh cc th khng ai chu c lu, nh vy khng cn hanh thng
na.
Thon truyn khuyn nh cm quyn nn theo lut tit ch ca tri t: bn ma thay i,
nng ma, nng lnh u c chng mc, m tr dn: hn ch lng ham mun, tnh xa x
ca con ngi, bt dn lm vic va sc thi, nh vy khng tn ca ci, khng hi dn
(tit d ch , bt thng ti, bt hi dn). Li ging li khuyn trong Lun ng: Tit
dng

nhi

dn

(d

dt

trong

vic

tiu

dng

yn

dn).

i tng truyn khuyn ngi qun t (qun t y tr hng ngi tr dn) t ra s,


, ngha l hn nh mt chng mc no trong s lm vic v hng th ca dn, ty
o c, ti ngh ca mi ngi. (Qun t, d ch s , ngh c hnh). Nh vy l i
tng truyn cho ch tit mt tc dng rt ln: tit ch c ngha gn nh k hoch ho
ngy nay v c mc ch thi hnh s cng bng trong x hi, nh li i tng truyn qu
Khim

(xng

vt

bnh

th:

cho

vt

cn

xng,

qun

bnh).

Ho

t:

1.
:
s
Dch:

,
cu:
Ho

Bt
1,

xut

dng:

hi

khng

ra

khi

nh,
sn

ng,

cu.

khng

li.

Ging: Ho ny dng ch tit vi ngha t mnh tit ch mnh, tc d dt. vi ti Tit


ch, lm vic g cng phi ng mc (trung tit) mi tt. Ho, 1 dng cng , c chnh,
u thi Tit ch, bit thn trng, khng ra khi sn ng, v bit l thi cha thng, hy
cn tc, nh vy l ng vi o tit ch, khng c li. Hai ch h nh chng ti dch theo
ngha ngoi chi nh ca Chu Hi. J legge dch l khng ra khi ci sn ngoi ci ca
(door):

R.

Wilhelm

dch

khng

ra

khi

ci

sn

ci

ca

(door).

2.
:

214

Cu
Dch:

nh:
Ho

2,

Bt
dng:

xut

khng

ra

mn

khi

ci

nh,

sn

hung.

trong

ca,

xu.

Ging: Ho ny ng l ra gip vic c, v thi khc thi ca ho 1 thng ri


khng tc na m li c ho 5 trn cng dng nh mnh gip sc cho; vy m ng
ca

khng

ra

cng

nh

1,

hnh

vi

xu

(hung).

Ch mn J.Legge v R Wilhelm u dch l gate, ca ng, tc ca ngoi cng. T Hi


ch ging: ca c mt cnh gi l h, hai cnh gi l mn, ti khng bit ci no l ca ng,
ci no l ca nh. Phan Bi Chu khng phn bit th no l mn, l h, dch l ca ht.
im khng quan trng; ch cn hiu i khi l khng ra khi nh, khng i u.
3.
:
Lc

,
tam:

Bt

tit

nhc,

tt

ta

nhc,

cu.

Dch: Ho 3, m: khng d dt (t tit ch mnh) m phi than vn, khng li cho ai


c.
Ging: m nhu, bt trung bt chnh, li ci ln hai ho dng, m mun tin ti ci nguy
him (qu Khm trn), nh vy l khng bit d dt, t ch, rc v vo thn, cn li
cho

ai

na.

4.
,
Lc
Dch:

t:
Ho

4,

m:

An
Vui

tit

tit,

ch

(khng

min

hanh.
cng)

hanh

thng.

Ging: Nhu thun, c chnh, vng theo ho 5, thc tm d dt, t tit ch ng thi, cho
nn

hanh

thng.

5.
:
Cu

,
ng:

Cam

tit,

ct.

Vng

hu

thng.

Dch: Ho 5, dng: Tit ch m vui v (cho l ngon ngt) th tt. C th m tin hnh th
c

ngi

ta

trng,

khen.

Ging: Ho ny v ch tn, lm ch qu Tit, c cc c dng cng trung chnh t


tit ch mt cch vui v, thin h noi gng m vui v tit ch, cho nn tt; v c th m
215

tin

hnh

th

cng

ln,

ng

khen.

6.
:

Thng

lc:

Kh

tit,

trinh

hung.

Hi

vong.

Dch: Ho trn cng, m: Tit ch m ti mc cc kh, nu c gi mi (trinh) thi th


xu.

Nu

bit

hi

hn,

bt

thi

qu

th

ht

xu.

Ging: Ho ny tri vi ho trn, v trn cng qu Tit, c ngha l tit ch thi qu, ti
cc

kh,

khng

ai

chu

hoi

nh

vy.

Hai ch hi vong y khng c ngha thng dng l hi hn tiu tan i, m c ngha l


nu

hi

hn

th

ci

xu

(hung)

tiu

tan

i.

Sau mt cuc ly tn, phong tc suy i, kinh t cng qun, cho nn phi tit dc, tit ch
nhu cu. Nhng tit ch mt cch va phi thi (khng nn thi qu) m hp thi th mi
tt. Chng ta nhn thy 6 ho chia lm 3 cp: 1 v 2 lin nhau m 1 tt, 2 xu; 3 vi 4 lin
nhau m 3 xu, 4 tt; 5 v 6 lin nhau m 5 tt 6 xu; ch do l hoc hp thi hay khng,
c trung, c chnh hay khng.

61. QU PHONG TRCH TRUNG PHU


TRNLTN(GI),DILOI(CHM)
Hnh qu
nh tit ch th ngi trn phi gi c tn ngi di tin theo, cho nn sau qu
Tit ti qu Trung phu. Trung phu l c c tin (phu) trong (trung) lng.
Thon

t:

:
Trung

,
phu:

ng

,
ct,

li

thip

xuyn,

li

trinh.

Dch: trong lng c c tin ti cm c heo v c, tt nh vy th li qua sng ln c,


gi

chnh

th

li.
216

Ging: qu ny gia c hai ho m (hai nt t), nh trong lng trng rng (h tm)
khng c t dc, t ; cn 4 ho dng l nt lin, c, thc (tri vi h), m ho 2 v ho
5 li c trung ( gia ni v ngoi qui), vy l c c trung thc. Do m t tn qu l
Trung phu.
Theo ngha th trn l Tn, thun vi ngi di; di l oi, phc tng ngi trn; nh
vy l cm ho c dn.
Lng ch thnh cm c c nhng vt ngu, khng bit g nh heo v c. Ly lng ch
thnh, h tm m ng ph vi nguy him th vt c ht, nh qua sng ln m ngi
chic thuyn trng khng (h chu), khng ch g c, tht l an ton. Phi gi chnh o
mi tt.
i Tng truyn ging: gi trn, chm di, l gi (lm ) ng c nc nh lng
thnh thc cm ng c ngi. Nn tuy lng trung thnh m x vic thin h; nh x ti
th st i xt li, tm cch cu ti nhn, tha cho ti cht.
Ho

t:

1.
:
S

,
cu:

Ngu

,
ct,

hu

tha,

bt

yn.

Dch: Ho 1, dng: liu tnh cho chc chn ri mi tin th tt; c lng ngh khc th khng
yn.
Ging: Ho ny mi vo thi Trung phu, tuy ng vi ho 4, m nhu, c chnh l ngi
ng tin, nhng bc u, phi xt cho k lng xem 4 c ng tin khng, khi tin ri
th ng i ch hng, lng phi nh ri mi tnh m yn c.
2.
:
Cu

nh:

Minh

hc

ti

m,

ho

chi;

Ng hu ho tc, ng d nh m chi.

217

Dch: Ho 2, dng:
Nh con hc m gy bng rm, con n ho li;
li nh ti c chn ru ngon, ti cng anh chia nhau.
Ging: Ho ny ng vi ho 5 trn, c hai u c c dng cng, li c trung u c
lng thnh thc, u l nhng ho quan trng trong qu Trung phu; hai bn cm ng,
tng c vi nhau nh hc m gy m hc con ho li, hoc nh mt ngi c chn
ru ngon m chia vi bn.
Theo H t thng truyn, Chng VIII, s 5, Khng t gii thch ngha ho ny nh
sau:
Ngi qun t trong nh m ni ra, nu li ni hay th ngi ngoi nghn dm cng
hng ng, hung chi l ngi gn; hnh vi t gn pht ra th nh hng hin ngay xa
. nh vy chng nn thn trng lm ? .
Khng t hiu rng ting gy ca con hc l li ni hay; v chn ru ngon l
hnh vi p, m khuyn chng ta phi thn trng v ngn, hnh.
(Nguyn vn Khng t trong Dch truyn ni khc, y ch l li ging n gin ha)
3.
:
Lc

,
tam:

,
dch,

hoc

,
c,

hoc

bi,

,
hoc

khp,

hoc

ca.

Dch: Ho 3, m: gp c bn (ch) lc th nh trng vui ma, lc th chn nn m


ngng, lc th khc, lc th ht.
Ging: Ho ny m nhu bt chnh, bt trung, ng vi ho trn cng, dng cng m
bt trung, bt chnh, nh hai ngi n vi nhau m khng thnh thc, tnh tnh thay i
lun lun, vui ri khc Hoc c hoc bi, (c ngi hiu l: lc th c v, lc th b
i).
218

4.
:
Lc

,
t:

Nguyt

vng,

tht

vong,

cu.

Dch: Ho 4, m: Trng mi bn (gn ti rm), con ngi b bn m tin ln, khng li.
Ging : Ho ny c chnh, thn cn vi ho 5, c vua tn nhim s thnh vng gn
ti tuyt nh ri, nh trng mi bn gn n ngy rm. N ng vi ho 1, hai bn cp k
nhau nh cp nga, nhng n bit phc tng o l, nn sau b 1, chuyn nht vi 5,
nh vy khng c ti li g.
5.
:

Cu
Dch:

ng:
Ho

5,

Hu
dng:

phu
c

lng

luyn

ch

nh,

thnh

rng

buc,

cu.
khng

li.

Ging: Nh trn ni, ho ny ngi ch tn, c c trung chnh, thnh tn buc c


lng

thin

h.

6.
:
Thng

,
cu:

Hn

ng

vu

thin,

trinh

hung.

Dch: Ho trn cng, dng: ting g ln tn tri, d c chnh ng cng xu.


Ging: Ho ny dng cng, khng c trung li vo thi thnh tn cng cc, c
tin suy, vy l c danh m khng c thc. Li thm khng bit bin thng, mun c gi
c tn (v c tnh dng cng, cho nn v vi con g khng l loi bay cao c m
mun

ln

ti

tri.

Vy lng thnh tn vn l tt, nhng phi ng thi qu m bit bin thng, Phan Bi Chu
nhc truyn ng ngn anh chng h V (c sch ni l h Vi) thi Xun Thu hn vi mt
ngi con gi di cu; ngi khng ti, nc ln cao, anh ta c m ct cu chu
cht. Tn nh vy l ngu, khng bit bin thng.
62.
Trn

QU
l

LI
Chn

(sm),

SN
di

TIU
l

QU
Cn

(ni)

hnh ::||::
219

Tin (Trung phu) m lm ngay, khng xt u tin phi hay khng , th c th mc lm li,
cho nn sau qu Trung phu ti qu Tiu qu. Qu c hai ngha: li; ra ngoi ci mc va
phi

thon

di

dng

ngha

sau.

Thon

t:

Tiu

qu:

Phi

iu

Hanh,
di

chi

li
m,

trinh.

Kh

bt

nghi

tiu

s,

thng,

bt

kh

s.

nghi

h,

ct.

Dch: Ci nh nhiu: Hanh thng hp o chnh th li. C th lm vic nh, khng th lm


vic ln. Con chim bay m ting ku li, khng nn ln cao m nn xung thp. Ngi
qun t bit c nh vy th tt.
Ging: Qu ny tri vi qu i qu s 28. i qu c 4 ho dng gia, 2 ho m
di cng v trn cng, nh vy dng nhiu hn m, m dng c ngha l ln, m l
nh, cho nn i qu c ngha l ci ln (dng) nhiu hn. Tiu qu c 2 ho dng
gia, 4 ho m trn v di, nh vy l m tc ci nh nhiu hn dng tc ci ln;
cho nn t tn l Tiu qu. Tiu qu l ci nh nhiu hn; nhng cng c ngha l qu
cht t.
Bnh thng th va phi l hay. Nhng cng c khi qu mt cht li hay, chng hn trong
nh, chng tiu pha nhiu qu, v cht bp mt cht c trung bnh; hoc khi thin v
bn t qu, mun ly li mc trung th li nn thin v bn hu mt cht. Nhng vic g
cng phi hp l, hp thi, hp o chnh th mi c. l ngha cu u.
Cu th hai Ch nn qu trong vic nh, khng nn qu trong vic ln; v vic nh, l
c qu mt cht, hu qu khng tai hi, cn vic ln m l qu mt cht, mt li c th i
mt dm hu qu rt nng n, nh vic nc, li lm mt cht c th gy chin tranh hoc
s

suy

sp

kinh

t.

Thon truyn ging: Cc ho dng (ln) u khng c trung, l qun t nht thi, khng
lm

vic

ln

c.

Cu th ba ti ngha, khng hiu sao li dng tng con chim bay y. Mi nh gii thch
mt khc: Chu Hi bo trong thc, ngoi h nh con chim bay, c l v cho hai ho m
di nh hai chn chim, hai ho m trn nh hai cnh chim xe ra? Cn v ngha th
220

c ngi ging: ngi qun t thi Tiu qu nn khim tn, khng nn c ting tm ln,
ch nn nh ting chim ku khi bay, thong qua m thi; m cng khng nn ngi cao,
nh con chim khng nn bay ln cao. Hai ch i ct, cc sch u dch l rt tt; Phan
Bi Chu dch l tt cho ngi qun t, nu ng c ting tm, ng ngi cao i
tr

ngi

qun

t.

i Tng truyn gin: Chn trn Cn l ting sm trn ni, b nght v ni m thu hp
li, nn gi l Tiu qu. Ngi qun t thi ny ch nn lm qu trong vic nh, nh c
th

qu

cung

knh,

qu

thng

cm

trong

vic

ma

chay,

qu

tit

Ho

kim.
t:

S
Dch:

lc:
Ho

1,

Phi
m:

Chim

iu
(nn

np

d
m

li)

bay,

hung.
nn

xu.

Ging: Ho ny m nhu, bt ti, c ho 4, dng; gip, li thi hi qu (Tiu qu),


nn hng hi mun lm vic qu, e mc v, cho nn xu. Ch nn lm chim np, ng lm
chim

bay.

2.
:
Lc

,
nh:

Qu

Ng

t,

.
ng

t,

,
bt

thn

cp

,v

qun.
cu.

Dch: Ho 2, m: Vt qua ng m gp b; khng c gp vua th nn gi phn b ti,


nh

vy

khng

li.

Ging: Ho nay nhu thun, trung chnh vo thi Tiu qua,1 c qu mt cht m khng li.
N l m ng l cu dng m n li vt hai ho dng (3 v 4 ) gp (ng vi 5)
ngha l gp m na, cho nn Ho t ni l vt ng m gp b. Ho t khuyn ho ny
thp, l phn lm ti, khng gp c vua th c gi phn b ti (ng vo hng nhng b
ti

khc)

Ho ny ti ngha, chng ti dch theo Phan Bi Chu, Chu Hi ging l: khng gp c


vua th gp b ti, nh vy l gi c trung, chnh, tuy hi qu (v mun gp vua) m
khng

li

(sau

gp

ti).

hai

cch

ging

khng

xui.
221

3.
,
Cu

tam:

,
Pht

qu

phng

chi,

tng

hoc

tng

chi,

hung.

Dch: Ho 3, dng: Chng qu phng b (tiu nhn) th ri s b chng lm hi y.


Ging: Thi Tiu qua; tiu nhn nhiu hn qun t, nn phng qu cn thn th tt. Ho
ny dng cng c chnh l qun t, nhng v qu cng (dng v dng), t th,
khng phng cn thn nn b v. Ho ny xu nht trong qu v b 2 ho m trn p
xung, 2 ho m di thc ln, ch c mi ho 4 l bn, m chng gip c g.
4.
:

Cu t: v cu, pht qu ng chi, vng l, tt gii; vt dng vnh trinh.


Dch: Ho 4, dng: khng li v khng qu dng m va ng vi o l thi Tiu qu;
nu tin ti th nguy, nn rn v iu , ng c gi c cng ca mnh, m nn bin
thng.
Ging: hon cnh ho ny y ht ho 3; cng b 2 ho m p trn, 2 ho m thc di,
v cng ch cha dt c vi ni qui, cha ln hn c ngoi qui, ng l cng
xu, nhng nh 4 tuy dng m v m, nh vy l hi bit mm do, khng qu cng
nh

3,

ng

vi

thi

Tiu

qu,

chi

nn

khng

li.

Tuy nhin phi nh ng tin ln m theo hai ho m, nh vy l qu nhu mt, s nguy;


m cng ng c chp gi tnh dng cng ca mnh, m nn bin thng.
5.
:
Lc
Cng

,
ng:

Mt
dc,

vn

bt
th

v,

,
t

ng
ti

ty

giao;
huyt.

Dch: Ho 5, m: my kt m khng ma ci ty ca ta, cng bn m bt ly n hang.


Ging: m dng tip xc vi nhau th mi thnh mua, nay m ln qu cao ri (ho 5),
dng di, m dng bt ho, c ci tng my kt m khng ma ci ty ca ta
(nh thon t qu Tiu sc s 9), i l khng lm c g c; v l m nhu, bt ti li
vo thi m nhiu qu. Ch c mt cch l xung tm ho 2, cng m, m lm bn. Ch
cng (ng) y tr ho 5, b (n) tr ho 2; ho 2 v m, ti tm cho nn v vi ci
222

hang.
6.
:

Thng

lc:

pht

ng

.
qu

chi,

phi

iu

li

chi.

Hung,

th

tai

snh.

Dch: Ho trn cng, m: khng ng vi o m li sai qu, nh cnh chim bay cao qu,
xa

qu,

tai

v.

Ging: Ho ny m nhu, m bin ng v ngoi qui Chn (ng), li vo cui thi Tiu
qu,1 l thi qu, cho nn bo l sai o qu; c ci tng con chim bay cao qu, xa qu
ri; kh ko li c m cn s b tai v na. Ho 6 ny m l tiu nhn, tiu nhn m
vt

ln

trn

qun

(dng

ho

4),

cho

nn

rn

tai

ho.

Qu ny khuyn qun t vo thi tiu nhn qu nhiu th ng nn qu cng nh ho


3, m nn mm mng mt cht, bin thng nh ho 4.

63.

QU

Trn

THY

Khm

HA

(nc),

di

T
ly

(la)

( hnh |:|:|:)
Qu l hn, ti c c ch no hn ngi trong mt vic g th lm nn vic y, cho nn
sau qu Tiu qu ti qu K t. T l vt qua sng, l nn; k t l vt qua, nn,

thnh.

Thon

t.

:
K

,
t:

Hanh

tiu,

li

trinh.

ct,

chung

lon.

Dch: xong: Hanh thng, nu lm nt cc vic nh, c gi c nhng vic thnh ri


th

mi

li.

Mi

tt,

cui

cng

th

lon

(nt

bt).

Ging: Trong thon t ny, hai ch Hanh tiu, Chu Hi ng l tiu hanh mi ng; tiu
hanh ngha l vic nh, c hanh thng. Chng ti cho cch hiu ca Phan Bi Chu
(theo

Thon

truyn)

ng

hn,

nn

dch

nh

trn.

Qu ny trn l nc, di l la. La c tnh bc ln m di nc , nc th chy


223

xung, th l nc vi la giao vi nhau, gip nhau m thnh cng. Cng nh ni nc

trn

bp

la,

la

bc

ln

nc

mi

nng,

mi

si

c.

Li xt su ho trong 1 : ho dng no cng v dng ho m no cng v m; m


ho no cng c ng vin: 1 dng c 4 m ng; 2, m c 5 dng, ng; 3, dng , c 6
m

ng;

tt

c,

mi

vic

xong

xui,

th

hanh

thng.

vo thi K t, vic ln xong, cn nhng vic nh cng phi lm cho xong na, th
mi tht l hon thnh. Hon thnh ri li phi c gi c s nghip; nu khng th ch tt
lc u thi m rt cuc s nt bt. Ngha lc tr phi lo trc ti lc lon.
Thon truyn ging mi u tt v ho 2 ni qui c c nhu thun m c trung; v rt
cuc s lon v ngng khng tin na, khng phng na (chung ch tc lon).
i

Tng

truyn

cng

cn

dn

phi

phng

trc

lc

lon,

lc

Ho

suy.
t.

1.
:
S

,
cu:

du

lun,

nhu

v,

cu.

Dch: Ho 1, dng: ko lt bnh xe (chm li), lm t ci ui th khng c li.


Ging: ho ny l dng, c ti, trong ni qui Ly (la) c tnh nng ny, li u qu K
t, c ch cu tin qu hng. Nn ho t khuyn phi thn trng, thng thng (ko lt bnh
xe li), cha qua sng c u (nh con chn t ci ui, khng li c), nh vy mi
khi

li

2.
:
Lc

,
nh:

Ph

tng

,
pht,

vt

trc,

tht

nht

c.

Dch : Ho 2, m: Nh ngi n b nh mt ci mn xe, ng ui theo m ly li c


i

by

ngy

c.

Ging: Ho ny gia ni qui Ly, c c vn minh, trung chnh, c th thc hin c


ch mnh. N ng vi ho 5 dng cng, trung chnh, a v ch tn; nhng thi K t,
xong vic, nn 5 khng oi hoi ti 2, thnh th 2 nh ngi n b c xe i. M
nh mt ci mn che bn mt xe, khng i c. Tuy nhin v 2 trung chnh m o trung,
chnh khng b b lu bao gi, nn ng mt cng theo ui, c i ri t nhin s c
224

nh

3.
:

Cu tam: Cao tn pht qu Phng tam nin, khc chi. Tiu nhn vt dng.
Dch : Ho 3, dng: Vua Cao Tn nh nc Qu Phng, ba nm mi c, ng dng
k

tiu

nhn.

Ging: Ho ny l dng v dng, nn qu cng cng, ho ra khinh sut, phi thn


trong nh vua Cao Tn, tc V inh (1324-1264) nh n, khi nh mt r nh l qu
Phng

cng

mt

ba

nm

mi

c.

ng dng k tiu nhn l li khuyn chung, ch khng phi ch khuyn ring ho 3 ny.
4.
:
Lc

,
t:

chu

hu

nh,

chung

nht

gii.

Dch : Ho 4, m: Thuyn b nc vo, c gi bt l, phi rn s sut ngy.


Ging: bt u ln ngoi qui Khm, nguy him, phi phng b cn thn, nh ngi
ngi chic thuyn b nc vo, phi c gi bt l. Ho ny m nhu, v m, c chnh, l
ngi

thn

trng

bit

lo

s.

5.
:

Cu ng: ng ln st ngu, bt nh ty ln chi thc t, thc th k phc.


Dch: Ho 5, dng: Hng xm bn ng m b (lm t l ln) m thc t khng hng
c

phc

bng

hng

xm

bn

ty

ch

si.

Ging: Hng xm bn ng l ho 5, bn ty l ho 2. C hai ho u c trung, c chnh,


lng ch thnh ngang nhau; 5 a v ch tn lm l ln, nhng c hng phc th 2 li
hn 5, ch v 2 gp thi hn; 2 vo on u K t sc tin cn mnh, tng lai cn
nhiu; 5 vo gn cui K t, li gia qu Khm (him), tin ti mc cht ri, sp nguy,
thnh

cc

th

phi

suy.

6.
:
Thng

,
lc:

Nhu

th,

l.
225

Dch:

Ho

trn

cng,

m:

ci

u,

nguy.

Ging: tiu nhn bt ti (ho ny l m) thi cui cng ca K t, li trn ht qu khm,


cng

nguy

na,

nh

mt

ngi

li

qua

sng,

nc

ngp

u.

*
K t vn l mt qu tt, nhng ch ba ho u l kh tt, cn ba ho sau th cng tin ln
cng xu: ho 5, km phc ho 2, m ho trn cng (t u) so vi ho 1 (t ui) cn
xu hn nhiu. Vn l li khuyn gp thi thnh phi cn thn, phng lc suy.

64.
QU
HA
THY
VN
T
TRNLLY(LA),DILKHM(NC)
( hnh :|:|:|)
K t l qua sng ri, nhng theo lut thin nhin, khng c l no ht hn c, ht ma
ny n ma khc, ht thi ny n thi khc, ht lp ny n lp khc, sinh sinh ho ho
hoi, c bin dch v cng, cho nn tuy xong ri nhng vn l cha ht, cha cng, do
sau

qu

ti

qu

t:

cha

qua

sng,

cha

xong,

cha

Thon

t:

:
V

ht.

,
t:

Hanh.

Tiu

,
ngt

t,

nhu

v,

du

li.

Dch: cha xong, cha cng: c hanh thng. Con chn nh sa son vt qua sng m

ci

ui,

khng

qua

c,

khng

li

c.

Ging: Qu ny tri hn qu trn: la trn nc, nc v la khng giao nhau, khng


gip c nhau; c 5 ho u tri ngi c; dng v m, m m v dng, cho nn
gi l v t: cha xong.
V t ch khng phi l bt t, cha qua sng c ch khng phi l khng qua c, s
c thi qua c, lc s hanh thng. Thi l thi ca ho 5, c c nhu trung, bit
thn trng m gia qu Ly (thi vn minh). V li tuy 5 ho u tri ngi, nhng ng vin
226

nhau

cng

nhu

gip

nhau

nn

vic:

thm

mt

hanh

thng

na.

Thon t khuyn ng nn nh con chn con, nng ny hp tp, mi sa son qua sng
m lm t ci ui, khng qua c na, khng lm c vic g li c, khng tip
tc c n cng.
i tng khuyn phi xem xt k cng m t ngi, vt vo ch thch ng, th mi nn
vic,

ng

la

trn

nc

chng

hn

nh

qu

ny.

Ho

t:

1.
:

S
Dch:

lc:
Ho

1,

nhu
m:

k
t

v,

ci

ui,

ln.

ng

hn.

Ging: m nhu, ti km, vo u thi V t, m li bc chn vo ch him (khm), nh


con chn sp sa qua sng m lm t ci ui, khng bit tnh trc phi n hn.
2.
:

Cu
Dch:

nh:
Ho

2,

Du
dng:

ko

k
lt

bnh

lun,
xe,

gi

trinh
trung

ct.

chnh

th

tt.

Ging: dng cng l c ti, v m l bt chnh, thy ho 5 ngi tn, ng vi mnh l


m nhu, c mun ln lt 5, nh vy s hng vic, cho nn ho t khuyn nn gim tnh
cng ca mnh i (nh ko lt bnh xe, hm bt li) v gi o trung ca mnh (ho 2 c
trung)

th

tt,

trung

th

th

chnh

c.

3.
:
Lc

,
tam:

t:

,
chinh

hung,

li

thip

xuyn.

Dch: Ho 3, m: cha thnh u, nu c tin hnh th b ho, vt qua sng ln th li.


Ging: m nhu, v ti, li bt trung, bt chnh, khng lm nn vic u, nu c tin hnh th
xu. Nhng cnh co: tin hnh th xu m sao li bo qua sng ln th li? Mu thun
chng? V vy m c ngi ng trc ch li, thiu ch bt vt qua sng ln th khng
li,

mi

phi.

C th ging nh vy: xt v ti c ca 3 th khng nn tin hnh, nhng xt v thi ca


227

3: cui qu Khm, l sp c thot him, hn na trn c ho 6 dng cng gip cho,


th

sp

hi

vt

qua

sng

ln

c.

Lc

li.

4.
:

Cu t: trinh ct, hi vong. Chn dng pht Qu Phng, tam nin. Hu thng vu i
quc.
Dch: Ho 4, dng: gi o chnh th tt, hi hn mt i. Phn pht (Chn) tinh thn, c v
dng khi m nh nc qu Phng, lu ba nm, nhng ri c nc ln thng cho.
Ging: C ti dng cng, m vo thi thot khi him (ni qui Khm), tin ln ci
sng ca vn minh (ngoi qui Ly), trn c ho 5, m , l ng vua tin vy mnh ,th ng l
tt. Ch v ho 4 ny bt chnh (dng v m) nn khuyn phi gi o chnh. Li khuyn
phi phn pht tinh thn v kin nhn mi lm c vic ln cho x hi, nh vic nh
nc qu phng thi vua Cao Tn (coi ho 3, qu K t) ba nm mi thnh cng.
5.
:
Lc

,,.
ng:

trinh,

ct,

hi.

Qun

chi

quang

hu

phu,

ct.

Dch: Ho 5, m: C c trung chnh, tt, khng c li. c vn minh ca ngi qun t do


ch

thnh

rc

r,

tt.

Ging: Ho ny m v dng l bt chnh, nhng v m nhu, c trung (trung cn tt hn


chnh) vo gia ngoi qui Ly, l c c vn minh rc r, li ng vi ho 2 c trung,
dng cng di, nn hai ln c khen l tt; ln u v c c trung, vn minh ln
sau

lng

ch

thnh,

ht

lng

tin

ho

2.

6.
:

Thng

cu:

Nhu

Hu
th,

,
phu

vu
hu

,
m
phu,

tu,

v
tht

cu
th.

Dch: Ho trn cng, dng: tin tng ch i nh thong th ung ru chi th khng li,
nu qu t tin m chm m trong ru ch (t ci u) th l by.
Ging: Dng cng trn cng qu l cng ti dng cc, cng cui ngoi qui Ly l
sng n cng cc, u l qu c. Sp ht thi V t ri, m ho 4 v 5 lm c nhiu
228

vic ri, ho 6 ny ch nn t tn, lc thin an mnh, vui th ung ru chi m ch thi,


nh vy khng c li. Nu qu t tn n mc chm m trong ru ch (nh con chn t
ci u), khng bit tit th mt ci ngha, ho by.
*
Kinh Dch bt u bng hai qu Cn, Khn, gc ca vn vt;
gia l hai qu Hm v Hng, o v chng, gc ca x hi,
tn cng bng hai qu K t v V t, xong ri li cha xong;
Nh vy hm ci ngha vic tri t cng nh vic ca loi ngi, khng bao gi xong, ci
g ti chung ri li tip ngay ti thy.
M o Dch cng vy khng bao gi ht.
Dch cho ta nim hy vng tng lai.
Tht l mt trit l lc quan.
Ht

229

You might also like