SLAM RTND VACB V HARAM

MLLR

MLLF: AYTULLAH L MEKN

MTRCM: LQAR SMAYILZAD

Bu kitab etiqadlar v mllr aid olub, Qurani-krim aylri v hli-beyt ()-n

davranndan toplanm, hminin i fqihlrinin oxunun nzrlri il uyundur.

N SZ
Bildiyiniz kimi istr Qurani krim, istrs d msumlarn () buyurduuna sasn insanlarn
yegan qurulu yolu ilahi tqva v prhizkarlqdan ibartdir. Prhizkarlq v ilahi tqva is
slind Allah-taalann vacib etdiyi gstrilri yerin yetirib, Onun qadaan etdiyi haram v
gnah ilrdn kinmk demkdir. amma bununla bel sadt v nicat arzusunda olanlarn
Allah-taalann vacib v haram etdiyi mllr bard trafl mlumat yoxdur. El buna gr d
bu mvzuya aid kitablar yazlmal v ya trcm edilrk ziz oxucularn ixtiyarnda
qoyulmaldr.
Qarnzda olan slam ritind vacib v haram mllr kitabn mhtrm mllifi bu
haqda lazmnca vacib v haram mllrdn sz amdr ki, onu grdkdn sonra trcm edib
ziz oxucularn ixtiyarnda qoymaq qrarna gldim. midvaram ki, bu kitab sadt v qurtulu
yolu axtaranlar n faydal bir vasity evril bilr.
naallah.

MQDDM
nsan mllri v rftarlar il iki nvdr:
1. Batini v etiqadi rftarlar; tsdiq ediln v qid balanlan rftarlar kimi:
2. Zahiri v akar rftarlar; danq v bdn hrktlri kimi ki, bunlarn hr biri d haram v
vacib mllr amil olur.
Fikir v qidy aid mllr hmiyytli olub, daha ox tsir malikdir. Bel mllr illt
(sbb) olub, bdn aid mllr is onun mlulu saylr. nki, hr bir insann danq v
rftar onun qid v iradsindn irli glir.
Bu kitab iki blmd hazrlanmdr:
1. Etiqadlar nvan il batini vacib v haram mllr blmsi;
2. mllr nvan il zahiri vacib v haram olan ilr blmsi:
Bu bard sz balamazdan qabaq aadak mtlblri qeyd etmk daha mnasibdir:
Birinci: str salam al, istrs d mqdds rit baxmndan dini saslar (qidlr) v
mllrin yrnilmsi hr bir mkllf (hddi blua atm) tkidli olan eyni vacib saylr.
Bel ki, dinin qid saslarna yiylnmk iman, dini gstrilri hyata keirmk is dalt
adlanr. Bu iki byk nemti ld edn xs, insaniyytin byk zirvsin nail olmu v
hqiqtd Allah-taalann btn istklrini hyata keirmidir. Hminin onun n asimani
(ilahi) qanunlar qarsnda he bir msuliyyt qalmayaraq, ilahi hdlr vfa edilmi v etiqad
v ml baxmndan dini vziflrin ncam v (ilahi) tqva yerin yetmidir. Etiqad saslarnn
trk edilmsi kfr, (dini gstrilr saylan) mllrin trk edilmsi is fisq (fasiqlik) saylr ki,
bunlarn hr ikisi insann aznl v axirtd iddtli msuliyyt damasna sbb olacaqdr.
ndi is, vzif ncam niyyt il qarnzda olan bu kitab cmiyyt tqdim edir v
midvaram ki, sadt arzusunda olanlar z qidlrin dzli vermkl iman drcsin
atb, (dini gstrilri) ncam vermkl dalt yolunu sesinlr v nticd l-lzin
amnu v milus-salihat (man gtirib, saleh mllr ncam vernlr) aysinin aydn
simvoluna evrilsinlr.
kinci: Bu kitabn birinci blmsind qeyd olunmu etiqadi msllr Qurani-krimin
mxtlif sur v aylri, hli-beytin () rvaytlri, hminin klam (etiqad) elmin dair
kitablarda praknd halnda idi ki, biz burada lazm olan miqdarda onlar toplayaraq siz tqdim
etmiik.
kinci blmnin mllr aid olan msllri d fqihlrin msthb, mkruh, hminin
thart, ncast v s. bu kimi ftva kitablarnda qarq v praknd halnda idi. Bel ki, vacib
v haram mllri sair mllrdn ayraraq qeyd etmiik. nki msuliyyt v czaya malik
olan mllr mhz vacib v haram ilrdn ibartdir. Msthb v mkruh mllr riayt etmk
is insann kamalna sbb olur. Sair mllri yerin yetirmmk is bir vacibin trk edilmsi v
ya haram bir i dmy sbb olmaynca, insan n czalanmaq (v zab) gtirmz.
nc: Fiqh elminin mqddimsind istr vacib, istrs d haram mllr n mxtlif
nvlr v qismlr byan olunmudur ki, oxucunun vacib v haram ilrin vziyyti v onlardan
itat etmk yolundan agah olmas n bu haqda ictimai kild izah vermk ox mnasibdir.

VACBN NVLR
Vacib mlin nvlri aadaklardan ibartdir:
1. Nfsi v qeyri-vaciblr;
Nfsi vacib ayr bir ml atmaq n deyil, mhz zlynd vacib saylan ml deyilir ki,
buna misal olaraq namaz v orucu qeyd etmk olar.

Qeyri-vacib is ayr bir vacib ml atmaq n vacib saylan ml deyilir ki, buna misal
olaraq, dstmaz, cnabt qsl, paltar paketmk v s. bu kimi ilri qeyd etmk olar. Bu nv
vacib mllr mqqddmi vacib d deyilir.
2. Tbbdi v tvssli vaciblr:
Tbdi vacib el bir ml deyilir ki, yalnz qrbt v ibadt niyyti il ncam verilmli, ks
tqdird is batil hesab olunacaqdr. Msln, hcc v namaz v s. Tvssli vacib is qrbt
niyyti olmasa bel, mlin znn ncam verilmsi kifaytedici saylan vacib i deyilir. Buna
misal olaraq namaz qlmaq n murdar eyi yumaq v ya bdni pak etmk kimi mllri qeyd
etmk olar.
3. Eyni v nifayi vaciblr;
Eyni vacib hr bir mkllfin xsusi trzd tlb ediln vacib ml deyilir. Msln, namaz,
oruc, dstmaz v s. Kifayi vacib is bir meyyitin dfn edilmsi kimi bu idn xbrdar olan bir
dst camaatdan tlb ediln vacib deyilir.
4. Tyini v txyiri vaciblr;
Tyini vacib mkllfdn tlb ediln myyn bir ml deyilir. Msln, sbh namaz v s.
Txyiri vacib is iki, v ya bir ox mllr arasnda ixtiyarla bir mlin hyata
keirilmsinin vacib olmasndan ibartdir ki, buna misal olaraq, zhr v ya cm namazlar,
hminin Ramazan aynda orucun almas kffarsini qeyd etmk olar.
5. Mtlq v mrut vaciblr;
Mtlq vacib, salamn cavabnn vacibliyi kimi, vacib olmasnda he bir rt malik olmayan
i deyilir. Mrut vacib is vacibliyinin myyn rt bal olan ilr deyilir. Msln,
vacibliyi n istitat (imkan) rti saylan hcc mli v s.
6. Mnccz v mllq vaciblr;
Mnccz vacib, hal-hazrda tlb ediln ml deyilir. Msln, vaxt atm borcun
dnilmsi kimi v s. Mllq vacib is glckdn v myyn mddtdn sonra tlb ediln
mldn ibartdir ki, buna misal olaraq, iki aydan v ya hcc mvsmndn Mkky getdikdn
sonra dnilsi borcu qeyd etmk olar.
7. ri v qli vaciblr;
ri vacib, Quran v ya snntd (Peymbr v onun hli-beytinin davrannda) vacib
saylan mldn ibartdir.
qli vacib is insan alnn lazm bildiyi ml deyilir. Msln, islam ritind hcc v
mr mllrini yerin yetirmk vacib olarsa, insan al bu sfrin vasitsini hazrlama vacib
bilir. Bel bir halda hcc v mr mllri, ri vacib, bu sfrin vasitsini (msln tyyar
biletini almaq v s.) hazrlmaq is qli vacib saylr.
Hminin Allah tanmaq, yaxlq qarsnda yaxlq, nemt qarsnda tkkr, zlm,
yalan v bu kimi al hkmn sasn ilr d bu qbildndir.
Hrnd ritin d al hkmn uyun gstri vermsi d mmkndr.
8. Mvlvi v iradi vaciblr;
Peymbr (s), mam () v ya onlarn caniinlri kimi itati vacib olanlar trfindn veriln
gstrii onlarn z trfindn olarsa, yni mslht zndn vacib edilrs, bel bir gstrii
mvlvi v ya vilai gstrii, o vacib is mvlvi vacib saylacaqdr. Lakin ayr bir vacib i
trf hidayt v ynltm hdfi il hyata kers, bel bir gstri iradi vacib saylr. Msln,
mmtin vlliyyi-mri trfindn veriln ordunun yaranmas, atks v ya hml kimi
frmanlar mvlvi vacib, onun namaz v oruc kimi mllr verdiyi gstrii is iradi vacib
adlanr.
9. Mvss v mzyyq vaciblr;
Mvss vacib ncam verilmsi n geni vaxta malik olan ml deyilir. Bel ki, mkllf
bu mli gnn vvli, ortas v ya sonunda yerin yetir bilr. Buna misal olaraq zhr
azanndan mribdk (gn batanadk) vaxt olan gnorta namazn qeyd etmk olar.

Mzyyq mli is vaxt dar (az) olan mllr deyilir. Msln, Ramazan aynn orucunun
vaxt yalnz sbh azanndan axam azannadkdir. Bel ki bu mli n qabaa, n d arxaya
atmaq mmkn deyil.
Hminin buna misal olaraq cm namazn da qeyd etmk olar ki, bu namaz cm gnnn
gnorta ann vvlind v adi namaz vaxt mddtind yerin yetirilmlidir.
10. Fvri v qeyri-fvri vaciblr;
Fvri vacib drhal v he bir txir olmadan yerin yetirilsi vacib ml deyilir. Msln,
salamn cavab, Ayat (zlzl) namaz v ya vaxt atm v sahibinin tlb etdiyi borcun
dnilmsi kimi mllr.
Qeyri-fvri vacib n is qzaya getmi gndlik namazlar v ya sahibi trfindn tlb
olunmayan borcu qeyd etmk olar.
11. sli v tbii vaciblr;
slam ritinin vacib etdiyi hr bir mlin trk edilmsi d istr-istmz qadaan
olunmudur.
Bellikl ritin gstri verdiyi ml sli vacib, onu trk etmk is tbii haram saylr.
Hminin ritin haram etdiyi hr bir mlin trk edilmsi d istr-istmz zruridir.
Bellikl d o mlin z sli haram, onu trk etmk is tbii vacib saylr. Demk hr sli
vacib bir tbii haram v hr sli haram is bir tbii vacib il birgdir. El buna gr d bu kitabda
tbii vacib v haram mllr d iar olunmu v msln deyilmidir: rab haramdr, onu trk
etmk is vacibdir. Zkat vermk vacibdir, onu trk etmk is haramdr. Tbii vacib v haram
szlri baqa yerlrd d ildilir.
Drdnc: Allah-taalann haram etdiyi mllr d al baxmndan qeyd olunmu vacib
mllrin nvlrin bln bilr. Lakin bel bir i ox qadir hallarda olub, alimlrin klamnda
da ox az zikr olunmudur. El buna gr d bel bir nvlrdn danrq.
Lakin qeyd etmk lazmdr ki, Quran v snntdn ilham alaraq, haram mllr kbir
(byk) v sir (kiik) nvlrin blnmdr. Yni, v kiik gnahlar. Bu blm bir
baxmdan al sasndadr. nki bhsiz btn gnahlar eyni sviyyd deyil, ksin al
chtindn pislik, frdi v ictimai fsadlar hminin Allah-taala nzrind xoaglmz sayld
n bir-biri il frqlidir v n az kbir (byk) v sir (kiik) nvlrin blnrlr. Bu
mtlb is istr Quran, istrs d snntdn aydn kild baa dlr.
El buna gr d byk alimlr hdislrdn istifad edrk, byk gnahlar ayrd etmk n
aadak meyar qeyd etmilr:
1. Rvaytlrd (myyn bir gnah n) kbir sznn ildilmsi;
2. Quran v snntd onu ncam vernlr n zab v ya od vdsinin verilmsi;
3. Mslmanlar v dindarlar nzrind byk saylmas:
Bellikl qeyd olunmu nvandan birin amil olan hr hans bir gnah kbir, bundan
knarda olanlar is sir gnah saylr.
Bu blmnin is he bir mli faydas yoxdur. nki bir baxmdan btn gnahlar byk
gnah saylr. Bel ki, gnah zlynd Allaha qar syan v tyan, hmiin Onun
gstrilrindn tcavz edrk gstri v qadaalarnn hrmtini sndrmaqdan ibartdir. Bu
is hrnd zat, ad v nvanlar bir-birindn frqli olsa bel ox byk bir i saylr.
El buna sasn btn gnahlar dalti aradan aparandr. daltli xs is istr byk, istrs
d kiik gnah ncam verdikd, tvb vasitsil bu gnah aradan aparmaynca mvqqti olaraq
daltdn dmli olur. Mqddim sona atdqdan sonra hr iki blmnin msllrin
balayrq.

BRNC BLM
ETQADA AD VACB V HARAM MLLR
qidy aid hkmlrin bir dstsi el bir hkmlrdn ibartdir ki, insan zehnind o bard
sual yaranan kimi drhal hqiqti tapma vacib olub, onun kk v bh halnda qalmas is
haram saylr. Bu hkmlr (bizim qidmiz) nvan il qeyd olunmudur ki, aadaklardan
ibartdir:
1. Biz kainat xilqtinin xaliqi olan vacibul-vcud (varl vacib olan) Allahn varlna
inanr, hminin Onun mqdds zatnn yeganliyi, Zat camal v clal siftlrind he bir
rikinin olmamasna inanrq. Yni La ilah illllah (Allahdan baqa ayr bir mbud
yoxdur).
2. Biz Allah-taalann clal v cmal siftlrin inanrq. Clal siftlrindn mqsd,
Onun mqdds zatnn hr bir eybdn uzaq olmas, cmal siftlrindn is mqsd Onun
mqdds Zatnn btn gzl v kamal (stn) siftlr malik olmasndan ibartdir.
3. Biz mumi risalt v peymbrliy inanrq; bel ki, Allah-taala briyyt n onlarn
zndn bir sra peymbrlr v onlarn vasitsi il asimandan (myyn) kitablar
gndrmidir. Hminin insanlar cmiyytini hidayt etmk, tlim v trbiylndirmk n din
(rit) gndrmidir. Biz Qurani-krimd ad glmi peymbrlr aydn, adlar kilmmi
peymbrlr qar is ictimai kild inanrq.
4. Biz rb, Qrey tayfas, Mkk v Mdin hlindn olan hzrt Mhmmd ibni bdillah
(s)-in risalt v peymbrliyin inanrq. Hminin O hzrtin (s) sonuncu peymbr, dini v
kitabnn is sonuncu din v kitab olduuna inanrq. Bel ki, briyytin O hzrtdn sonra ayr
bir peymbr v dinin glmsin ehtiyac yoxdur. nki onun gtirdiyi din (rit), insanlarn
bu dnyada yaad mddtd hr nv frdi, ictimai, maddi v mnvi ehtiyaclarn dyn
btn hkmlr amildir. Bu mtlbin frz edilmsi bzilrinin alna smasa da, onun i dini
baxmndan he bir eybi yoxdur.
nki hzrt Mhdi (.c) zhur etdikdn sonra peymbrlik mqamndan baqa sonuncu
Peymbrin (s) btn ixtiyarlar v vziflrin malik olacaq v o cmldn ilahi hkmlrin
vilaytini ld edrk zaman v xalqn ehtiyaclar sasnda onlar dyidirckdir.
5. Biz axirt almi v cismani qayda (mada) inanrq. Bel ki, dnyaya glib lm btn
insanlar, bu maddi alm daldqdan sonra bir daha bu maddi tbitdn knar bir almd
dirilck, hminin Mhr adl bir yerd v Qiyamt gn adl bir zamanda Allah-taala
qarsnda hazr olacaqdr. bhsiz bel bir byk v misilsiz hadisd btn mlklr, cinlr v
heyvanlar bel hazr olacaqdr.
6. Biz hzrt Peymbrdn (s) sonra trii (ri) v intisabi (Allah trfindn seilm)
xilaft v imamt inannrq. Bel ki, hzrt Mhmmd (s) vfat etmzdn qabaq, Allah-talann
gstriin sasn zndn sonra caniinlik v islam mmtinin rhbrliyi n myyn
xslri nvb il tyin etmidir. Hminin bhsiz O hzrt (s) bu ar v mhm olan
vzifni ncam vermmi dnyadan getmmidir.
7. Bizim qidmiz gr hzrt Peymbr (s) z vfatndan sonra caniinliyi z hlibeytind olan on iki myyn xsi Allah-taalann tkidli gstriin sasn xilaft n tyin
etmidir ki, onlarn birincisi hzrt Peymbrin (s) misi olu li ibni bu Talibdir (). Qalan
on bir imam is hzrt li () v qz hzrt Fatimnin (s) aadak vladlarndan ibartdir:
Hsn ibni li, Hseyn ibni li, liyyibnil Hseyn, Mhmmd ibni li, Cfr ibni
Mhmmd, Musa ibni Cfr, liyyibni Musa, Mhmmd ibni li, liyyibni Mhmmd,
Hsn ibni li v Mhmmd ibni Hsn Mhdi (). On bir imamn xilaft dvran Hicri-qmri
tarixi il 260-c ildk davam etmidir, qeyb prdsi arxasnda olan on ikinci imamn rhbrliyi
7

is indiydk davam etmkddir. Bel ki, Allah-taala istdiyi vaxt zhur edrk dnyan daltl
dolduracaqdr.
8. Bizim qidmiz gr hal hazrda mslmanlar lind olan Allahn byk kitab Quranimcid, Allah-taala trfindn islam Peymbrinin (s) mbark qlbin nazil olmu yegan v
bdi bir mczdir. Bel ki, bu mqdds kitabda n sur v ay ad il qeyri-ilahi bir sz
artrlm, n d ondan bir sur v ya ay azaldlmdr. Hminin bu mqdds kitab he bir yol
il thrif olunmamdr.
Qeyd etmk lazmdr ki, qidy aid hkmlrdn digr bir hisssi is haqqnda tdqiqat
aparlmas vacib olmayn hkmlrdn ibartdir. Htta bu kimi msllrd kk halnda qalmaq
caizdir. Lakin triqat (soru-sual v s.) zndn bu bard agahlq tapan xsin z qidlrini
onlarn sasnda tnzim etmsi vacibdir. Hminin bu kimi msllri dlilsiz v bh niyyti
il inkar etmk caiz deyildir. Bu kimi hkmlr is aadaklardan ibartdir:
9. Bizim qidmiz sasn, Allah-taala cism deyil, baqa eylrdn tkil (trkib)
tapmamdr. Onda he bir dyiiklik ba vermz v Onun siftlri zatndan ayr deyildir. O
zaman v mkana bal deyil, birindn doulmam v biri ondan doulmamdr. O mqdds
Allah vacibul-vcuddur ki, Onun zatnn hqiqtini drk etmk, hr bir all xsin ixtiyar v
drraksindn knardr. str peymbrlr, istr mlklr, istrs d dnya alimlri bu idn
acizdirlr.
10. Biz mlklrin vcudu, ismti (gnahszl) v Allahn iradsi il dnyada geni istilasna
inanrq. Qurani-krimd is onlarn kainatda mxtlif istila v mmuriyytlrindn oxlu sz
almdr. Bizim qidmiz sasn onlar v xsusi il adlar Qurani-krimd zikr olunmu
mlklri inkar etmk, kfr sbb olur, hminin istr bir cins, istrs d mxtlif olan cin v
eytanlarn varlna inanrq.
11. Biz Allah-taala trfindn sonuncu peymbr hzrt Mhmmddn (s) qabaqk ilahi
peymbrlr nazil olmu btn asimani kitablara inanrq. Bel ki, Quranda adlar kilmi
kitablara qar aydn, Quranda adlar kilmyn kitablara qar is ictimai kild inanrq.
12. Biz vhy- inanrq. Yni ilahi peymbrlrin Allah-taala il mnvi v gizli rabitsi,
hminin btn ilahi din v asimani kitablarn Allah trfindn vhy yolu il insanlara
atdrlmasna inanrq. lahi peymbrlr bundan baqa bir sra hkmlr v elmlri d Allahtaaladan alb, xalqa atdrmlar. Onlarn vhyi is nv olmudur:
Birinci: lahi klamn zahiri hissiyyat zvlri yolu il deyil, mhz peymbrin qlbin
trlmsi;
kinci: lahi klamn bir ey gz grnmdn qulana yetirilmsi;
nc: Vhy mlyinin peymbr nazih olaraq, Allah klamn bir baa olaraq ona
yetirmsi:
Hr nvn btn peymbrlr haqqnda onlarn drclri, zamanlar, mkanlar v vhy
olunan szlrin bir-birindn frqli olmas il hyata kemsi mmkndr.
13. Bizim qidmiz gr btn ilahi peymblr dini ilrd hr nv gnah, xta v
shvdn msumdurlar. Bel ki, istr uaqlq, istrs d sonrak hminin istr peymbrlikdn
qabaq, istrs d ondan sonra dvranlarda onlardan he bir byk v ya kiik gnah ba vermz.
lahi peymbrlr Allah-taala trfindn hkmlri yrnmk v onu xalqa danq v ya yaz
yollar il atdrmaqda shv yol vermzlr. Hminin onlarn (ilahi hkmlri) cmiyyt arasnda
da icra etmk, xsi mllr v frdi tqva hallar da bu qbildndir.
14. Biz hzrt Peymbr (s), msum imamlar, hminin onlarn hr bir shab v yaxnlar
mlklr v s. mqddslr haqqnda luv etmyi, istr al, istrs d rit baxmndan
tkidl haram bilirik. luv is qid baxmndan onlarn hqiqi hddini amaqdan ibartdir
ki, aadaklardan ibartdir:
1. Allah-taalann vcudunu inkar edrkn onlar Allah bilmk;
2. Hm Allah, hm d onlar mstqil kild Allah bilmk;
3. Msihilrin sa () bard dediklri rik qail olmaq;
8

4. Onlarn Allaha mxsus olan bzi siftlr malik olmasn bilmk; msln gylr v yerin
xaliqiyyti, insanlar v heyvanlarn yaradan, btn dirilr ruzi vern, canl v qeyri-canllar
dirildib, ldrmk v s. bu kimi xsusiyytlri qeyd etmk olar. Qeyd etmk lazmdr ki,
luv ox vaxtlar kfr sbb olur.
15. Biz hal hazrda mslmanlar lind olan mqdds Qurani-mcidin thrif olmamasna
inanrq. Bel ki, bu mqdds kitab, vhy mlyinin Allah-taala trfindn hzrt Peymbrin
(s) mqdds qlbin nazil etdiyi, O hzrtin (s) mslmanlara yetirdiyi, Quran katiblri vasitsi
v daha sonra sair katiblr vasitsi il yazlaraq mslmanlarn ixtiyarnda qoyulan v thrif
olunmadan ldn-l mslmanlar vasitsi il biz atm kitabdan ibartdir. Bu Qurandan n
bir sur v ya ay azalm, n d ona bir ay v ya sur artrlmdr.
Bli, bu nurani kitab O hzrtin mbark qlbin nazi olan, lvhi-mhfuzda mvcud olan
v lvhi-mhfuzda mvcud olan is Allah-taalann zli elmind mvcud olan bir hqiqtdir.
16. Bizim qidmiz gr on ikinci imam Mhmmd ibni Hsn l-hcct (.c), hzrt
imam Hsni skrinin () srind o hzrtin () belindn dnyaya glmi v o hzrtin ()
vfatnda qabaq Allah-taala trfindn v hzrt Peymbrin (s) gstriin sasn, yer znd
btn mlklr n imam v rhbrliy seilmi v o zamandan indiydk qeyb prdsi
arxasnda olaraq vilayt v imamt vzifsi, hminin cmiyytin ilahi hakimiyytinin qeyb
ilrin yiylnmkddir. Allah-taalann miyyti olduqda is dnyan daltl dolduraraq onu
gzl v ryyatan bir mkana evirckdir.
17. Bizim qidmiz gr islam Peymbri (s) ilahi tlim vasitsi il btn dini hkmlr,
dinin saslar v mllri, btn Quran sirrlri v maarifi, hminin zndn qabaqk
peymbrlr nazil olmu kitablardan, peymbrliyi srind mvcud olan btn elmlr,
qarlad btn elmi suallar v tsvvr v drk edilmsi bizim drkimizdn knar olan btn
elmlr v qeybi xbrlrdan agah olmudur. Hminin O hzrtin (s) msum caniinlri bard
d bel bir qidy balyq.
18. Biz Allah kitab olan Qurani-mcidin hcct olmasna inanrq. Yni myyn raitl
Quran zahirinin dlalt etdiyi hr hans bir dini sas, ml v ya elmi qbul etmk lazm, onlar
rdd etmk is haram saylr.
19. Biz islam peymbri hzrt Mhmmdin (s) snntinin (davrannn) hcct olmasna
inanrq.
Snnt Qurani-krimdn lav hzrt Peymbrin (s) dini hkmlr v ilahi maarif ad il
byan etdiyi klamndan ibartdir. Hminin bizim qidmiz gr, msum imamlar () O
hzrtin snntini (davrann) nql v byan ednlrdir. Hminin hzrt Peymbrin (s)
snnti tam kild v olduu kimi O hzrtdn (s) msum imamlara atmdr ki, mhz onlarn
vasitsi il baqalarna atan snnt hr nv xatarkarlq, thrif v bhdn knardr. Allah-taala
qiyamt gnnd btn insanlar Quran v snnt vasitsi il soru-suala kck v onlardan
hesab kckdir. nsanlar da z iddialarn isbat etmk v ya zlrini shvlrdn tmiz
xartmaq n bu iki hcct z gtircklr.
20. Biz salam al v qti idrakn hcct (sbut) olmasna inanrq. Bel ki, hr bir insann
qid v mllrin yaxlq v pisliyin qar qti idrak, Qurani-krim v Peymbrin (s)
snnti kimi mhkm dlil v sbut saylr. Qiyamt gn Allahn dalt mhkmsind d al,
insann ncam verdiyi btn xeyir ilr, hminin savablar v onun btn gnahlar bard
mhkumiyyt v czalanma sndi olacaqdr.
21. Biz varlq alminin zaman baxmndan sonradan vcuda glmsin inanrq. Yni Allahtaala almin btn varlqlarn z uca irad v miyyti il mtlq olan yoxluqdan vcuda
gtirmidir. Allah-taalan mqdds zat zli olan vacibul-vcud, ondan baqalarnn varl is
mmkinul-vcuddur. Bel ki, Allah-taala olduqca ondan baqa he bir ey (varlq) olmamdr.
22. Biz insann ixtiyar zndn ncam verdiyi ilri bard mrun bynl-mryn qidsin
balyq. Bel ki, onun ncam verdiyi hr bir id hm znn hm d Allahn rolu vardr.
Ondan irad v hrkt, Allah-taaladan is mqddim v mld kmkdir.
9

nsan srf kild mstqil deyildir. Yni onun irad v istyi ncam verdiyi ilrin tam
sbbi v Allah-taalann onun ilrind he bir rolunun olmamas kimi deyildir. Bu is tfviz
(insann Allahdan tam kild ayr v mstqil olmas) adlanr. Hminin Allah-taala iradsi d
onun ilrind tam ixtiyar damr. Bel ki, insan z ilrind ixtiyar v iraddn mhrum olaraq,
bayraq zrind klk vasitsi il hrkt edn kil kimi deyildir. Bu is cbr (insann z
ilrind he bir ixtiyara malik olmayb, mcburiyyt zndn i grmsi) adlanr. El buna gr
d mrun bynl-mryn insan v Allahn onun ixtiyar zndn hyata ken ilrind
tkvini rik olmas demkdir. bu baxmdan halal v haram ilrin arasnda he bir frq yoxdur.
Baxmayaraq ki, bunlar sair baxmlardan bir-biri il frqlidir. Bel ki, Allah-taala halal idn raz,
haram idn is narazdr. Halal i frman v ya icaz verrk, haram i qadaan v nhy edir.
Yax v halal i n savab, haram i n is zab verckdir.
Bu stnlklr insann ixtiyar il ncam verdiyi ilrin ri baxmndandr.
23. Bizim Brzx almin inammz vardr. Brzx dnya almi il Qiyamt arasnda olan
fasild yerln xsusi bir yerdir ki, bu alm dnyasn dyimi btn insanlar v orann
ilrini hdsin alan mlklrin qald mvqqti yerindn ibartdir. Brzx almindn
mvqqti Behit, Chnnm, savab v zab mvcuddur v ora daxil olan ruhlar nvdr.
1. Oyaq olub, nemtlr iind qalan xalis mminlrin ruhu;
2. Oyaq olub, zab iind qalan sil kafir v fasiqlrin (aznlarn) ruhu;
3. Subat adlanan v Qiyamt gnndk lmdn sonra yuxuya bnzr bir halda qalan
qid v al baxmndan mstzf olan orta vziyytli insanlar.
24. Bizim qidmiz gr Qiyamt gn mkllflrin hamsndan onlarn qid v
mllrinin hr birindn soru-sual olunacaq v onlarn hr biri bu bard mhakimy
kilcklr. Yni qadir olan Allah-taala insanlarn xsi v frdi qid v mllrindn sorusual apararaq, onlar mhakim edckdir. Hminin tohid v sair dini saslardan tutmu kiik
mal v hquqlara qdr ilr yoxlanlaraq, onlarn haqqnda laltl qzavt olunacaqdr.
25. Biz Qiymt gn mhakim v soru-sual zaman hadt v ahidlrin olmasna inanrq.
Yni gnahkarlar v azn qid v ml sahiblri mhr v qiyamtin qorxusundan
peymbrlrin glii, onlarn trfindn dinin atdrlmas v ya onlara atmasn, hminin
zlri n hcctin tamamlanmas, gnahkarlq v ya baqalarnn hquqlarna
tcavzkarlqlarn inkar etdikd, Allah-taala v ya peymbrlr, yaxud da xsusi xslr
trfindn ahid gtirilrk onlarn barsind qzavt olunacaqdr. Allah-taala, hr mmtin
peymbri, peymbrlrin caniinlri, mllr n mmur olmu mlklr, yax v pis
mllri yazanlar, alimlr, saleh bndlr, pis ilrdn xbrdar olan hidlr, hminin gnah
ncam verilmi zamanlar v mkanlar v htta insann z bdn zvlri bel qiyamt gnnn
ahidlrindn saylr.
26. Biz axirt almind mllrin hesab olunmasna inanrq. Bel ki, bir insann daxili
qidlri, zahiri mllri v ruhi siftlri v xlaqna dair yax v pis mllri al v mnvi
chtdn hesablanaraq o almin mtxssislrinin ayrd etdiyin sasn savab v cza
verilckdir. Bel bir hesablamada yax v dyrli mllr ar, pis v dyrsiz mllr is
yngl adlanr.
27. Bizim qidmiz sasn dnyada hr bir insann yax v pis mllri onun drrak
qvvsi kamilldikdn mrnn sonunadk mmur olunmu mlklr vasitsi il yazlr. Onun
mllri istr zahiri bdn ilri, istr yax qidlr, hminin istr byk, istrs d kiik
gnahlardan olsa bel, axirt almind kitab kild sa v ya sol lin verilck v o da akar
mhakimdn qabaq (ml) kitabnda mvcud olanlar, hminin mllrinin nec hesablanmas
il tan olacaqdr.
28. Biz axirt almind fat mslsin inanrq. Bel ki, bzi gnahkarlar Chnnm
zabna mhkum olunduqdan sonra Allah-taala bzi xslr fat v vasitilik icazsini
verck v bellikl do gnahkarlar balayacaqdr.
fat yalnz Allah-taala izni hminin fat ednlr v ya (fat istyn) gnahkarlarn
xahii il olacaqdr.
10

fat ednlr byk ilahi peymbrlr, mlklr, almilr, hidlr v saleh bndlrdn
ibartdir.
Hminin fat kfr v irk n deyil, ksin mli gnahlara aiddir. fatin faydas is
zabdan xilas olmaq v yaxud zabn azalmasndan ibartdir. Qeyd etmk lazmdr ki, fat
Behit hli haqqnda da hyata keckdir. Bel ki, mli naqis, savab az v mqam aa olan
bzi Behit hli, fat vasitsi il daha uca olan mqam v daha artq savaba nail olacaqdr.
29. Biz Qiyamt gn sona atdqdan sonra bdi Behit inanrq. Yni Qiyamt gn sona
atb, bir dst yax ml v ya fat vasitsi il gzl savaba, ayr bir dst is czaya laiq
grldkdn sonra, Allah-taala yax bndlr v sadt atanlar gzllikd vsf olunmayan v
zmtd ryyatan olan Cnnt v ya Behit adl yerd sakin edckdir ki, bu Behit bdi v
daimi bir yerdir. Behitin insann tsvvrndn knar olan otaqlar, mrtblri, balar,
aaclar, sonsuz meyvlri, qadnlar, knizlri v xadimlri vardr. Ora daxil olan xs, he vaxt
oradan xaric olmayacaqdr. Behitd qocalq, khnlik, xstlik, narahatlq, qm-qss, hminin
he bir ziyanverici, zrrli v rr olmayacaqdr v qeyd olunmu Behit hal hazrda mvcuddur.
30. Biz Qiyamt gn sona atdqdan sonra bdi Chnnm inanrq. Yni Qiyamt
mhkmsind iddtli zab v czaya mhkum olunmu xslr, insan tsvvrndn knar,
mxtlif zab v odlarla dolu olan Chnnm adli bir yerd dusdaq olacaqlar. Chnnm,
kafirlr hminin azn qidli xslr n bdi v daimidir v he vaxt oradan xaric ola
bilmycklr. Amma ml baxmndan gnahkar olanlar n is mvqqti bir yerdir.

11

KNC BLM
MLLR AD VACB V HARAM LR

12

BRNC FSL
DN MAARF V BAQA ELMLR AD MSLLR
31. Hr bir mkllf v all insana, dinin saslarna etiraf edib, mzhbin saslarn qlbn
ziq baladqdan sonra, islam dininin ml dair proqramlar, hminin vacib v haram ilri
yrnmsi vacibdir.
32. bhsiz dinin saslarna inanan hr bir xs din trfindn ml mrhlsind hdsind
olan bir sra vacib mllr, hminin trk etmsi vacib olan bir sra haram ilrdn icmali kild
agah olur. Bel bir hkmlr, dinin lazm olan mllri deyilir. Hminin (bdn zvlrin aid)
proqram da adlanr.
33. Hr bir mkllf yuxarda qeyd olunmu hkmlrdn agah olduu kimi, yni hqiqi ml
v Allahn ondan bu mllri ncam vermsi istyini biln kimi, qli hcct (dlil) onun n
tamamlanr v bel bir xsin alaraq hr hans bir yol il onlara yiylnib ml etmsi
vacibdir. ks tqdird is axirtd ondan sual olunacaq v czalandrlacaq.
34. Yuxarda qeyd olunan msly sasn, hr bir mkllf mllr bard ictihad v
fiqaht-i ld etmk vacib saylr. Bel ki, btn rit hkmlrini Qurani-krim, hdislr,
hminin hzrt Peymbr v onun hli-beytinin () davranlarndan istixrac edib l
gtirmsi, daha sonra o hkmlri zehnind yaxud bir kitabda z v ya baqalarnn istifad
etmsi n yadda etmlidir. Bu is ictihad v fiqaht adlanr. Bel bir uzun yolu tmk
oxlu rtlr v zhmtlr tlb etdiyi n, yalnz nadir xslr nsib olur.
35. ctihad yolunu getmyn v ya getmk istmyn xs tqlid etmk vacibdir. Yni qeyd
olunmu yolu tb, rit hkmlrind mtxssis olmu camiu-rait (yni bir sra rtlr
malik olan) fqih mcthid z gtirib, znn hqiqi hkmlrini onun ftvas sasnda ld
etmlidir. El buna gr d ictihad v tqlid mkllfin ml dair hkmlr atmaqda iki
ayrca yoldur v o bu iki yol arasnda ixtiyar sahibidir.
36. z mctehid olmayan v baqa bir mctehiddn tqlid etmk istmyn xs dini
hkmlr atmaq n nc yolu semsi vacibdir. nc yol is ehtiyat zr ml
etmkdn ibartdir. Yni hkmn bilmdiyi hr hans bir mlin (vacib olmasn) ehtimal
verdikd onu yerin yetirmlidir v bel bir halda onu trk etmsi haramdr. Lakin dini
msllrd ehtiyat yolunu tapman z ictihada baldr. El buna gr d dini hkmlr
atmaq yolu ictihad v tqlid- aiddir.
37. Tqlidin mhlli mkllfin istr danq, istr rftar, istr ibadt, istr mamil, istrs d
sair bu kimi hkmn bilmdiyi msllrdn ibartdir.
Bellikl tqlid edn xs, hr bir mldn qabaq fqih z gtirrk z vzifsini
aydnladrmaldr. nki ks tqdird vacib olan bir mli trk etmsi v ya haram olan bir
ml mrtkib olmas v gnaha dmsi mmkndr.
38. Bir zamanda mxtlif fqihlr (mctehidlr) olarsa, tqlid etmk istyn xsin onlarn
barsind axtar aparmas vacibdir. Onlarn hams elmi baxmdan eyni sviyyd v yaxud birbiri il brabr olduqda is onlarn hr hans birindn tqlid ed bilr. Amma onlardan biri
baqalarndan daha elmli olarsa, mhz daha elmli fqihdn tqlid etmlidir.
39. Tqlid n myyn rtlr malik olmayan fqihdn tqlidi dndrib, rtlr malik
olan fqihdn tqlid etmk vacibdir. Bu is onun bilrkdn v ya shvn tqlid etmsi arasnda
he bir frq yoxdur. Hminin o fqihin vvldn v ya sonradan (qeyd olunmu) rtlr malik
olmamas arasnda da he bir frq yoxdur. Htta sonradan ayr bir fqih ondan stn olduqda
bel tqlidini dndrmlidir.
40. Tqlid edn xsin birinci mctehidi vfat etdikd, diri mctehid vfat edn mctehiddn
bilikli olarsa btn msllrd diri mctehiddn tqlid etmsi vacibdir. Amma vfat edn
mctehid, diri mctehiddn bilikli v ya onunla brabr olarsa, mkllf (vfat etmi
13

mctehiddn) tqlid etmkd qalmaq mslsindn baqa msllrd birinci mctehid v yaxud
diri mctehid yaxud da bzi msllrd birinci, bzi msllrd is ikinci mctehiddn tqlid
ed bilr.
41. Hr bir zonadan istedadl v maddi imkan olan bir dstnin hicrt edrk elmi
mrkzlr glib, znn mzhbi vziflrin ncam vermk, hminin baqalarn yrdib,
trbiylndirmk (milltlri hidayt edib axirt, chnnm v s. ilrdn qorxutmaq) n dini
saslar, mllri v ilahi maarifi zr thsil mul olmas vacibdir.
42. Xalqn dst v mmt tyin etmsi trzind dini cmiyytlr v elmi hvzlr yaratmas
kifay vacib1 saylr. Bel ki, onlar aadak hdfi hyata keirmlidir:
1. Cahillrin xeyir, (yni) dinin saslar, mllri v bynilmi xlaq, hminin insann
mnvi tkaml v maddi rifahna sbb olan maarif v elmlr trf dvt olunmas;
2. mr be mruf; (yni hr nv yaxla dvt etmk).
3. Nhy z mnkr. (Yni hr nv pis idn kindirmk.
Bu vzif kifayi vacib olaraq btn mslmanlar v ya btn mkllflrin hdsinddir.
Dst v mmtdn mqsd elmi v dini maarif hvzlrind thsil alan (v ya drs vern)
xslrdn ibartdir. Bellikl mslmanlara bel bir mrkzlrin zvlrini z aralarndan tyin
edrk onlarn xrclrini hazrlamas kifayi vacib saylr. Lakin al hkmn sasn hr bir
cmiyytin baya ehtiyac olduu n bel bir i cmiyytin basna vacib olacaqdr.
43. Cahili dz yola ynltmk vacibdir. Yni imkan daxilind dini hkmlr saylan istr
qid, istr ml, istrs d onlarn mqddimlrini xalqa yrdib onlar doru yola hidayt
etmk zruridir. Bu vacib ml is dini hvzlrin yaradlnn sasl nticlrindn saylr.
44. Fasiq (azn) bir xsin gtirdiyi hr hans bir xbr haqqnda axtar aparmaq vacibdir.
Bel ki, onun gtirdiyi xbr, istr msumdan bir hkm v ya hikmt v yaxud bir fqihdn nql
olunan ftva kimi dini hkm, istrs d bir meyyitdn bir vsiyytin nql olunmas kimi xarici
mvzulardan olduqda, (bu haqda axtar v tdqiqat aparlmaldr). Bel bir vacib is rti
vacib deyilir. Yni bu xbr ml etmyin rti, o haqda axtar aparb yqin hasil etmkdn
ibartdir. ks tqdird is onun he bir etibar olmayacaqdr.
45. rit hkmlrinin zn yrnmk vacib olduu kimi, onun mvzularn, yni namaz,
oruc, zkat, hcc, kffarat v s. bu kimi rit trfindn ixtira olunmu ibadtlri d yrnmk
vacibdir.
Hminin ibadtlrin rtlri v manelrini yrnmk d vacibdir. Buna misal olaraq
namazn hisslri saylan tkbirtul-ehram, rku, scdlr v namazn rtlri saylan
bdn v geyimin pak olmas, dstmazl v z qibly olmaq, hminin onun manelri
saylan namaz ortasnda danmaq, bir ey yemk v s. ilri qeyd etmk olar. Hcc mlinin
hisssindn saylan ehram vquf, tvaf v sy d bu qbildndir.
Hminin sair vacib mllrin hisslri v rtlri digr trfdn qeyri-ibadi mvzularn (yni
rit hkm adlanan knar mllri) yrnmk d vacib saylr ki, buna misal olaraq az su,
kfr suyu, mdn, nfal, msaft, namaz qsr v ya tamam qlmaq, iqamt,
vtn, tmiz torpaq v s. bu kimi mvzulardan ad kmk olar.
Qeyd etmk lazmdr ki, bu nvanlarn hr birin aid rit hkm v ya hkmlri vardr.
46. Hr bir mkllf istr z xsi, istr qohum v cmiyyt, hminin istr ibadt, istrs d
mamil (alver) v s. bu kimi yaayna dair ehtiyacl olduu vacib v haram msllri
yrnmsi vacibdir. Hminin dinin saslar v qidy bal msllri yrnmsi d vacib
saylr.
Lakin qeyd etmk lazmdr ki, adtn dini hkmlri yrnmk rit v al baxmndan, dinin
saslarn (qid msllrini) yrnmk is mhz al baxmndan vacibdir.

Kifayi vacib sznn mnas bu kitabn mqddimsind qeyd olunmudur (mtrcimdn).

14

47. Dind bidmt qoymaq haramdr. Yni dindn saylmayan v ya dini bir ml olmas
isbat olunmayan hr hans bir ii din ad il ncam vermk v ya baqasna yrtmk haram
saylr. Bunun is qidlr, ibadtlr v ya bundan baqa eylr olmas arasnda he bir frqi
yoxdur. Bidt misal olaraq, myyn bir yerd myyn bir aacn mqddsliyin inanmaq,
myyn bir yer v ya gnd hminin bir xsin adna a biirmk, vsal v ya skut orucu
tutmaq kimi mllri qeyd etmk olar.
48. Elmsiz halda mctehid olub-olmadan ftva vermk v ya rit hkmn byan etmk
haramdr. Hminin rit hkmlrin aid suala shv cavab vermk d bu qbildndir.
49. Din aliminin z elmini gizltmsi haramdr. Bel ki, qidlr elmi zr mtkllim
(alimi), rit hkmlri zr mfssir, snnt (msumlarn davran) v hdis elmlri zr
mhddis (hdis nql edn) alimlr z elmlrini yaymaq vacibdir. Yni imkan, cmiyytin
ehtiyac olan hminin ondan baqa bu vzifni yerin yetirn bir alimin olmad hallarda dili
v qlmi il z mlumatlarn yayb, byan etmlidir.
Amma qeyd etmk lazmdr ki, bu msld elm sahibi tk olarsa, elmi yaymaq ona eyni
vacib, elm sahibi bir ne nfr olduqda is elmi yaymaq (onlarn hr birin) kifayi vacib
saylr.
50. Cmiyytin byk ehtiyac olan halda hr bir dnyvi i v fnni zr mtxssis aliminin
z biliyini gizltmsi haramdr ki, buna misal olaraq mxtlif sahlrd hkimlik v
mhndislik hminin mxtlif snaye ilrind bacarqlar qeyd etmk olar. Htta onlarn hr
birin, xalqn ehtiyaclarnn dnilmsi hddind z ilrin mul olmas kifayi vacib
saylr. Nec ki, xalqn hr birin xalqn ehtiyac olan halda artq mhart tlb etmyn ticart,
rkilik, kinilik, heyvandarlq v bu kimi ilr mul olmas kifayi vacib saylr. Htta
islam lklrind mumi v zruri ehtiyac saylb, trk edildikd cmiyytin korluq kmsin
sbb olan fhllikdn byk idar vziflrin qdr ilrd mul olmaq bzi vatlar kifayi,
bzi vaxtlar is eyni vacib saylr. Lakin mqsd he d onlarn pulsuz ilmsi deyil, ksin
maa alb-almasa da vacib i mul olmasndan ibartdir.

15

KNC FSL
BADTLR, NAMAZ, ZKAT, XMS, ORUC, HCC, MR BE
MRUF, NYZ Z MNKR, KFFARLR V ONLARIN
MQDDMLRN AD MSLLLR
51. Thartsiz xs aadak drd ml n thart ld edib, (dstmaz, qsl v ya
tymmm etmsi) vacibdir:
1. Namaz;
2. Vacib tvaf; (Kbnin trafnda dolanmaq).
3. Qurani-mcid xttin toxunmaq;
4. stihaz olmu qadnn ona qsln vacib olub-olmamasna baxmayaraq gnd be df
vacib olan gndlik namaz n dstmaz olmas.
52. Cnabtli xs aadak alt mli ncam vermsi n cnabt qsl etmsi vacibdir.
1. Namaz;
2. Allah evinin tvaf;
3. Qurani-krimin xttin toxunmaq;
4. Scd aylrini oxumaq;
5. Mscidlrd dayanmaq;
6. Mscidul-hram v Mscidun-Nbi (s) mscidlrindn kemk.
53. Vacib namaz qlmaq v vacib tvaf yerin yetirmk n sidik mxrcini yumaq,
hminin qait mxrcini su v ya tin (da, para v s...) il pak etmk vacibdir.
54. Qeyd olunmu alt mli ncam vermk n heyzdn pak olmu hr bir qadna heyz
qsl etmk vacibdir.
55. Qeyd olunmu alt mli ncam vermk n uaq doub nifas qan grn qadna nifas
qsl etmk vacibdir.
56. Qeyd olunmu alt mli ncam vermk n istihaz qan grm qadna istihaz qsl
etmk vacibdir.
57. Bdni soyumu v qsldn qabaq li v ya bdn zvlrindn birini meyyitin
bdnin toxunduran xs mssi meyyit qsl etmk vacibdir. Bundan baqa hallarn is qsl
yoxdur. Hminin insan bdninin smkl hisssi d insann btn bdni hkmnddir.
58. Dstmaz v qsl etmk imkan olmadqda, dstmaz v qsl rt saylan hr hans bir
ml n dstmaz v ya qsl vzin tymmm etmk vacibdir.
59. str kii, istrs d qadn, istr byk, istrs d kiik v htta zinadan ml glmi
mslman uan zn can verrkn qibly trf evirmk vacibdir. zn qibly trf
evirmkdn mqsd onu arxas st yatzdrmaqdan ibartdir. Bel ki, ayaqlar qibly trf
olmaldr. Amma qeyd etmk lazmdr ki, bu msl haqqnda mxtlif nzrlr irli
srlmdr.
60. Mslmann vfatndan xbrdar olan hr bir mkllf vvlc onun bdninin ncastini
pak etmk v daha sonra ona nv su il qsl vermsi kifayi vacib saylr. nv su is
aadaklardr:
Birinci: Sidrl qatlm su;
kinci: Kafurla qatlm su;
nc: Xalis su.
61. Meyyitin scd edrkn yer dyn yeddi bdn zvlrin kafur srtmk vacibdir. Scd
zvlri dedikd aln, llrin ii, dizlr v ayan iki byk barmann ba nzrd tutulur.
62. Hr bir mslman tmiz v halal para il kfn bkmk vacibdir. Birinci: Long;
kinci: Kynk; nc: Srtasr.
16

Qeyd etmk lazmdr ki, qsl, hnut (scd zvlrin kafur srtmk) v kfn dy
meydanlarnda hid olanlara aid deyildir.
63. Ya altm tm hr bir mslman ls (htta zinadan yaranm mslman ua) n
meyyit namaz qlmaq vacibdir. Meyyit namaz is qls, kfn v hnutdan sonra qlnr.
64. Hr bir mslman meyyitini torpaq altnda qibly trf dfn etmk vacibdir. Bel ki, onu
qbrd sa trfi st yatzdrb zn qibly trf qoymaq lazmdr. Qeyd etmk lazmdr ki,
meyyit n qsl, hnut, kfn, namaz v dfn ilrinin ncam verilmsi btn mslmanlara
kifayi vacib saylr. Qeyd olunmu ilri kafir n ncam vermk, hminin kafiri mslmanlar
qbristanlnda dfn etmk is haramdr.
65. Qeyd olunmu be mli ncam vermk n meyyitin vlisindn icaz almaq lazmdr.
ri vli olmadqda is bu mllr he bir rti olmadan btn xalqa kifayi vacib saylr.
Vlidn mqsd, meyyitin ata, oul, qarda, hyat yolda kimi varislrindn ibartdir.
66. Ksbi yerd dfn olunmu, haram kfn, qsldn birini vermdn, hnut v ya kfnsiz
halda dfn olunan hr bir mminin qbrini amaq vacibdir. Hminin kafirlr qbristanl,
mmin hrmtsizlik saylan v ya vsiyyt etdiyi yerd deyil, ayr bir yerd dfn olunduu
hallarda da onun qbrini amaq vacib saylr. Qeyd olunmu hallarda onun qbrini ab
atmamazlqlarn kamilldirmk v ya onu mnasib yerd dfn etmk zruridir.
67. Btn ibadtlrd qrbt niyyti etmk vacibdir. Bel ki, ibadtlrd insan ibadt mlin
baqa eylr v xslr deyil, mhz Allah niyyti vadar etmlidir. Qrbt niyyti n bir-biri il
frqli olsa da aada qeyd olunmu niyytlrdn hr biri kifaytedicidir.
1. Allah-taalann gstriini yerin yetirmk;
2. Mnvi v ruhi baxmdan Allaha yaxnlamaq;
3. Allah-taalann ibadt v prsti layiq olmas;
4. Allah-taalann nemtlri qarsnda kr etmk;
5. lahi mhbbt;
6. badt mlind mvcud olan xeyirlr nail olmaq;
7. Axirt almind Behit nail olmaq;
8. Axirt almind Chnnmdn nicat tapmaq;
9. Allah-taalann dnyvi nemtlrini clb etmk;
10. Dnyvi msibtlrdn yaxa qurtarmaq.
Qeyd etmk lazmdr ki, bu niyytlrin daha stn beinci v daha sonra nc, onlarn
daha aas is onuncu niyytlrdn ibartdir.
68. Gndlik Sbh, Zhr, sr, Mrib v a namazlarn myyn rtlri il z
vaxtnda qlmaq, haqqnda tkid olunmu vacib mllrdndir. Hminin qeyd olunmu
namazlarn hr birini trk etmk v ya txir salaraq qzaya vermk haramdr.
69. Mslmanlarn rhbri v ya onun trfindn tyin olunmu imam cm-y myyn
rtlr sasnda Cm namaz tkil verib xalq ona dvt etmsi vacibdir. Cm namaz il
Zhr namaznn vacibliyi is txyiri vacib saylr.
70. Myyn rtlr sasnda (azan) eidrkn Cm namaznda itirak etmk vacib saylr.
Bu vacib is txyiri vacibdir. Yni mkllf iki rktlik Cm il drd rktlik Zhr
namazlar arasnda ixtiyar sahibidir. Lakin Cm namazn qlmaq daha stndr. Qeyd etmk
lazmdr ki, bu msl bard mxtlif nzrlr irli srlmdr.
71. Xovf namazn qlmaq vacibdir. Yni dy meydannn qzn vaxtnda qiblnin ksind
durmu dmnin etdiyi hml qorxusundan qlnan namaz nzrd tutulur. Bu namaz drd
rktli namazlarda camaatla qlndqda dy (sgr) msafir olmasa bel ikst halnda
qlmaldr. Xovf namaz bel qlnr:
mam camaat msln zhr namaz balayr v sgrlrdn bir dstsi Zhr namazlarnn
birinci rktini imamla (pinamazla) birlikd, ikinci rktini is zlri tklikd qlr v cbhy
gedirlr. Daha sonra ayr bir dst glrk z namazlarnn birinci rktlrini imamn ikinci
rkti il birlikd, qalann is tklikd qlrlar.
17

72. Mtariy namazn qlmaq vacibdir. Bu is dy meydannda dmnin hmlsindn

ayaa durmaq imkan olmayan halda qlnan namazdan ibartdir. Bu namazda tkbir dedikdn
sonra namaz hisslri v rtlrini imkan olduu halda yerin yetirmk lazmdr. Htta rku v
scdlr n gz v qa iarsi vacib v kifaytedicidir. Hminin bu namazda bdnin sakit
dayanmas, z qibly durmaq adi rku v scdlr, libas v s. eylrin pak olmas rtlri
gtrlmdr.
73. Qibl rt olan v ya qibly aid olan mllrd qiblni tanmayan xs n onu axtarb
tapmas vacibdir. Buna misal olaraq, can vern (mslman) qibly trf evirmk, ln
qibly trf dfn etmk, heyvann ban qibly trf ksmk v qibly trf txlli etmkdn
qorunmaq kimi hallar qeyd etmk olar.
74. Sfr xm xs drd rktli olan Zhr, sr v a namazlarn ikst qlmas
vacibdir.
75. Ayat namaznn vaxtnda qlmaq vacibdir. Bu is gn v ayn tutulmas, zlzl
hminin yer v ya gy aid hr hans bir vhtli hadis n qlnan mxsus namazdan
ibartdir.
76. Kb evini tvaf etdikdn sonra Tvaf namaznn das vacibdir. Tvaf namaz sbh
namaz kimi olub. Hzrt brahim () mqamnn yannda qlnmaldr.
77. Byk oula, atasnn trk edib lndk qzasn yerin yetirmdiyi namazlarnn
qzasn qlmas v ya baqasna (pul il) qldrmas vacibdir. Hminin atann qza orucu v
anann namaz qzasn yerin yetirmkd byk oula vacibdir. Qeyd etmk lazmdr ki, ikinci
msl bard mxtlif nzrlr irli srlmdr.
78. Hr bir mkllf z vaxtnda ncam vermdiyi, batil trzd qld v mrtd (dindn
xaric olan) halnda qlmad namazlarnn qzasn qlmas vacibdir. Bunun is gndlik Ayat v
ya bundan baqa namazlardan olmas bard he bir frqi yoxdur. lbtt istisna olunmu hallar
bu msldn xaricdir. Hminin hn hans bir vacib namaz trk etmk v ya onu z myyn
vaxtndan txir salmaq haram saylr.
79. Hr bir mkllf nzr, hd, and v ya msthb olsa bel baqalar trfindn cr olduu
(pul qarsnda namaz qlmas) hallarda namaz yerin yetirmsi vacibdir. Hminin qd (kbin)
snasnda rt yolu il insana lazm olan namaz da bu qbildndir.
80. Ata v anann z vladndan tlb etdiyi, bel ki, onu yerin yetirmdikd
narahatlqlarna sbb olan hr hans bir namaz v ya xeyir ii yerin yetirmk vacibdir. nki
bel bir halda onlarn szn baxmamaq valideyn qar hrmtsizlik saylr.
81. Aada qeyd olunan drd scd aylrindn birini oxuyan v ya onu baqasndan eidn
xs scd etmsi vacibdir.
1. Scd sursinin 15-ci aysi;
2. Fussilt sursinin 37-ci aysi;
3. Ncm sursinin 62-ci aysi;
4. lq sursinin 19-cu aysi.
82. Mbark Ramazan aynda ri zr olmayan hr bir mkllf oruc tutmas vacibdir.
Oruc is gn boyu qrbtn illlah (Allaha yaxnlamaq) niyyti il aadak ilrdn prhiz
etmy deyilir:
1-Yemk;
2-mk;
3-Kiinin qadnla cinsi laqd olmas;
4-stimna; Yni l v ya baqa vasitlrl zndn mninin xaric edilmsi.
5-Bilrkdn sbh alanadk qsl etmdn cnabt, heyz v ya nifas hallarnda qalmaq;
6-Bilrkdn Allah-taala, peymbrlr () v imamlara () yalan qomaq;
7-Bilrkdn ba suya batrmaq;
8-Bilrkdn qliz toz v ya tstn udmaq;
9-Maye eylrl imal etmk;
10-Bilrkdn v ixtiyar zndn qusmaq.
18

Qeyd olunmu ilrin (oruc tutmu xs) haram olduundan lav, orucun batil olmas,
bzilrinin is kffary sbb olmas il nticlnir. Hminin Ramazan aynn orucu v sair
vacib olan orucun trk edilmsi d haramdr.
83. Mbark Ramazan ay, hminin sair vacib olan myyn gnlrin oruc qzasn tutmaq,
orucunu qzaya vermi imkan olan xs vacibdir.
84. Etiqaf2 mlini nc gndn davam etdirmk vacibdir. Yni iki gn rzind mscidd
etikaf edib, onu nc gn sbh anadk batil etmyn xs, nc gnn sbh azanndan
drdnc gnn gecsinin vvlindk o gnn orucunu tutub, etikaf mlini davam etdirmsi
vacib saylr.
85. Myyn rtlr sasnda doqquz nv maln zkatn vermk vacibdir. Bel ki, iki nv pul,
nv heyvan v drd nv taxl (dnli bitki) mhsulu nzrd tutulur.
Qeyd olunmu szlrdn, aadak eylr nzrd tutulur: qzl, gm, dv, ink, qoyun,
buda, arpa, xurma v kimi.
Hminin bu mallarn zkat aada qeyd olunmu skkiz yerd msrf olunmaldr:
Yoxsullar, miskinlr, zkat yb mhasib ednlr, zkat vermkl qlblri islama doru
ynlnlr, qullarn (alnb azad edilmsi), borclular, Allah yolunda (xeyriyy ilr grmk) v
sfrd (pulu qurtarb) yolda qalanlar.
86. Fitr bayram axamnn vvlindn, bayram gnnn fitr namaz vaxtnadk gndlik
yemyin fitr zkatn ayrmaq vacibdir. Amma fitr namazn qlmayanlar, fitr zkatn bayram
gnnn Zhr vaxtnadk ver bilrlr.
87. Maln v fitr zkatnn qarsn almaq haqqnda tkid olunmu haram ilrdndir. Bu
szdn is qeyd olunmu iki mal hququnu dmmk v ya onlar z vacib vaxtndan txir
salmaq nzrd tutulur.
88. Hzrt Mhmmdin (s) hli-beytin () mxsus olan maln xmsunu (bed birini)
ayrb vermk vacibdir. Xms on ikinci mamn (.c) qeyb kildiyi dvranda da o hzrtin
(.c) mlk saylaraq onun () caniinlrin verilmlidir. Xms myyn rtlr sasnda
aadak eylrdn ayrlmaldr.
1-Mharib qnimtlri;
2-Mdnlr;
3-Xzin; (yni taplm ll-cvahirat v s.)
4-Suyun altna girmkl (vadalazlq etmkl) ld ediln cvahirat;
5-Zimmi3 kafirin mslmandan ald torpaq sahsi;
6-Sahib v miqdar myyn olunmayan haram qatm halal mal;
7-nsann illik mxaricindn artq gln hr nv ticart v qeyri-ticart faydalar;
Qeyd etmk lazmdr ki, imkan olan halda xmsu trk etmk v ya onu txir salmaq
haqqnda tkid olunmu haram ilrdn saylr.
89. Hcctul-islam mlini yerin yetirmk vacibdir. Bu is islam ritinin gstriin sasn
hr bir mkllfin myyn rtlr sasnda mrnd bir df Zul-hicc aynda mqdds
Mkk v sair yerlr gedrk hcc mlini yerin yetirmsindn ibartdir. Bel bir hcc mli
nvdr:
1. Tmtte;
2. frad;
3. Qiran.
Qeyd olunmu hcci nv niyyt v bir sra mllrd bir-biri il frqli olsalarda,
mumiyytl bir-birin bnzyir.

Etikaf myyn gnlrd n az gn mddtind Came mscidlrind oruc tutub ibadt mul
olmaqdan ibartdir ki, bu mlin znmxsus qaydalar v rtlri vardr (mtrcim).
3 Zimmi kafir islam dvltind yaayaraq onun qanunlarna tabe olan hli-kitaba (msih, yhudi v s.
deyilir).
2

19

Bu vacib ml on mqddim v rtdn, hminin on hissdn ibartdir ki, onlar sra il

qeyd edirik:
Hccin mqddim v rtlri beldir.
1-Hddi-blua atmaq;
2-All olmaq;
3-Mxaric baxmndan imkanl olmal;
4-Bdn baxmndan imkanl (salam) olmal;
5-Vaxt (zaman) baxmndan imkanl olmaq;
6-Yolda bir manenin olmamas;
7-Bu sfrin bdn ziyan v zrrli olmamas;
8-Bu sfrin onun n hddindn artq ziyyt olmamas;
9-Bu sfrin daha hmiyytli olan digr bir vacib mlin trk edilmsin sbb olmamas;
10-Bu sfrin haram bir i il birg olmamas;
Hcc mlnin hisslri is beldir:
1-Ehram;
2-rfat lnd dayanmaq;
3-Mrul-hramda dayanmaq;
4-Cmrni (eytan) dalamaq;
5-Qurban ksmk;
6-Minada ba qrxdrmaq v yaxud sa v ya drnaqdan bir az ksmk;
7-Tvaf;
8-Tvaf namaz;
9- Sy (Sfa v Mrv dalar arasnda qamaq);
10-ki v ya gec mddtind Minada qalmaq;
11-Mina gnlrind cmrlri dalamaq;
12-Nisa tvaf;
13-ki rkt tvaf namaz.
Qeyd etmk lazmdr ki, hr hans bir yol il insana vacib olmu hcc mlni trk etmk, onu
txir salmaq, hminin vacib mr mlini trk etmk, haqqnda oxlu tkid olunmu haram
ilrdn saylr.
90. Tmtt mrsini yerin yetirmk vacibdir. Bu is islam ritinin gstriin sasn hr
bir insanan mrnd bir df vacib olan mldn ibartdir. Bel ki, bu mlin vacibliyi tmtt
hccinin vacib olmas il birg onun mli, tmtt hccinin mli il birg, hminin onun
rtlri d tmtt hccinin rtlri kimidir.
Tmtt mrsi be mldn ibartdir:
1-Ehram;
2-Tvaf;
3-ki rkt tvaf namaz;
4-Sy;
5-Tqsir.
91. Mfrd mr mlni yerin yetirmk vacibdir. Bu is Mkk hri sakinlri v onun
trafnn myyn zonasnda yaayanlar n mrlrind bir df myyn rtlr sasnda
vacib olan ibadtdn ibartdir.
Bu ml yeddi hissdn ibartdir ki, tmtt mrsinin be mlinin zrin Nisa tvaf v
onun iki rkt namazn lav etmkl dzlir.
92. (Pul vasitsi il) cir almaq, hcctul-islamn batil olmas, nzir v rt etmk, hminin
sair yollarla mkllf vacib olmu hr bir hcc v mr mllrini yerin yetirmk vacib saylr.
93. Hdiyy olmu hcci qbul etmk vacibdir. Bel ki, bir nfr sn sn hcc get, xrcin
mnim hdmddir sz deyils, bu sz deyn xs etibarl olduqda mkllf bu tklifi
qbul edib tyin olunmu zamanda hcc getmsi vacib saylr.
20

94. Hr bir mkllf bzi gnah ilri ncam verdikd kffar vermsi vacibdir. Kffary
sbb olan gnahlar v onlarn hr birinin miqdar islam ritind myyn olmudur.
Kffarlr ibadtlr kimi olduu n onlarn hamsn qrbt niyyti il vermk lazmdr.
Burada kffarnin sbblri v miqdar bard sz amaq mnasibdir.
95. Bir mslman shvn ldrn xs, onun diysini vermkdn lav mrtb kffarsi d
vermlidir. Bel ki, bir qul azad etmli, bunu bacarmadqda iki ay ardcl oruc tutmal, bunu da
bacarmadqda altm yoxsulu doyuzdurmaldr.
96. Ramazan ay orucunun bir gnn he bir zr olmadan v bilrkdn yeyn xs,
mxyyyr kffarsi vermlidir. Bel ki, yuxarda qeyd olunmu ryinin istdiyi idn
birini yerin yetirmlidir.
97. Ramazan ay orucunun qzasn he bir zr olmadan gnortadan sonra aan xs, on
nfr yoxsula yemk vermli, bunu bacarmadqda is gn oruc tutmaldr. Bu is mrttb
kffarsi adlanr.
98. Zihar kffarsi vacibdir. Zihar dedikd bir kiinin z hyat yoldana onu z n haram
etmk niyyti il sn yaxnlamaq mnim n anama yaxnlamaq kimidir szn
demsindn ibartdir. Bel bir sz demk haram olsa da tlaq saylmaz, lakin onun n kffar
vermlidir. Bel ki, bir qul azad etmli, buna imkan olmadqda altm yoxsulu doyuzdurmal,
bunu bacarmadqda is iki ay ardcl olaraq oruc tutmaldr.
99. znn ri nzir v ya hdini sndran xsin Ramazan ay kffarsi vermsi vacibdir.
Bel ki, bir qul azad etmk, ardcl olaraq iki ay oruc tutmaq v ya altm yoxsulu doyuzdurmaq
kimi mldn birini yerin yetirmlidir.
100. Yaxn adamlar v ya qohum-qrbasnn msibtind bann tkn qay v ya baqa
eylrl ksn qadnn Ramazan ay kffarsi vermsi vacibdir.
101. znn ri andn sndran xsin kffar vermsi vacibdir. Bel ki, ya bir qulu azad
etmli, ya on nfr yoxsula yemk vermli yaxud da on nfr yoxsula paltar vermlidir. Bunlara
imkan atmadqda is gn oruc tutmaldr.
102. z ri v ya qohumlarnn msibtind san yolan qadnn (and sndrmaq kimi)
kffar vermsi vacibdir. nki qadna r v ya qohum-qrbasnn msibtind salarn yolub,
zn crmaq v zn qana boyama haram saylr.
103. z vlad v ya hyat yoldann msibtind paltarn cran kiiy (and sndrmaq kimi)
kffar vermsi vacibdir. nki bel ilr kii n haramdr.
104. Bir mslman bilrkdn v zlm olaraq ldrn xs cm kffarsi vermk vacibdir.
Bel ki, hm bir qulu azad etmli, hm ardcl olaraq iki ay oruc tutmal, hm d altm yoxsulu
doyuzdurmaldr. Pul taplmadqda is qalan iki mli yerin yetirmlidir.
105. Ramazan aynn bir gnlk orucunu bilrkdn v he bir zr olmadan haram yemk,
rab imk v ya zinakarlq kimi haram bir il aan xs, cm kffarsi vermk vacibdir.
106. Ramazan aynn orucunu imkanszlq v ya hddindn artq ziyyt gr aan qoca kii,
qoca arvad v susuzluq xstliyi olan xslrin kffar vermsi vacibdir. Hminin Ramazan
aynn orucu, z v ya krpsi n ziyanverici olduundan orucunu aan hamil qadn v ya
sd vern anann da kffar vermsi vacibdir. Bel ki, onlarn hr birinin gndlik kffarsi bir
mdd (yni tqribn 750 qarm), aylq kffarsi is iyirmi iki kilo yarm yemk (buda v s.)-dan
ibartdir. Qeyd etmk lazmdr ki, hcc v ya mr mllrind mhrim xs haram olan bir ox
ilri ncam vermyin d kffarsi vardr. Lakin onlarn hams Allah evinin zvvarlarna aiddir.
Bu msllr hcc mllri adl kitabda qeyd olunduu n burada onlardan sz amrq.
107. mr be mruf yni xalq imkan daxilind v myyn rtlr sasnda Allahn vacib
etdiyi ilr vadar etmk vacibdir. (Myyn rtlr is aadaklardan ibartdir:)
Birinci: vvl mehriban daha sonra acql danq;
kinci: Mehribanlqla icbari ml, daha sonra qeyri-mehribanlq icbariyyti;
nc: Daha sonra yaralamaq v ldrmy sbb olan iddtli mllrin hyata
keirilmsi.

21

Qeyd etmk lazmdr ki, birinci mrhl mtlq kild btn camaata, ikinci mrhl yalnz
dini rhbrin icazsi il, nc mrhl is mhz islam hakiminin vzifsi olaraq vacib saylr.
108. Nhy z mnkr yni xalq islam dininda haram olan ilrdn mr be mruf
mvzusunda qeyd olunmsu mrhllr sasnda kindirmk vacibdir.
mkan olarkn v qarda he bir manenin olmamas hallarnda nhy z mnkri trk etmk,
haqqnda tkid olunmu haram ilrdn saylr.
109. Xbri v imkan olan halda ilahi dind vcuda glmk istyn hr nv bidtin qarsn
almaq vacibdir. Hminin bel bir bidt vcuda gldikdn sonra onu aradan aparmaq da vacib
saylr.
110. str kafirlr, istrs d islam ad il islam dininin hqiqtlri il mbarizd olan islam
dmnlrinin mdni, siyasi v iqtisadi yrlrinin qarsn almaq vacibdir.
111. Can v mal baxmndan ziyan grdkd bel mminlr v xsusil alimlrin din
hkmlrinin mhv olmas, bidtin yaranmas, din leyhin olan qanunlarn yaylmas hminin
dini mqddslr qar hrmtsizlik v pis ilrin yaylmas qarsnda skut etmsi haramdr.
lbtt bunda daha byk bir eybin (ziyann) qarda olmas hallarnda skut etmyin he bir
eybi yoxdur.
112. Hr bir mkllf istr abadlq, istrs d shralqda txlli halnda z v ya arxas
qibly trf oturmas haramdr.
113. Heyzli v nifasl qadn, hminin dstmaz olmayan xslrin li v ya bdnlrini
Qurani-krimin xtti, mbark Allah ad, muqllibl-qulubi v-bsar (r) Xaliqus-smavati vl
rz (r) v Bariun-nsmat (r) kimi Allaha mxsus olan siftlr, hminin hzrt Peymbr
(s) v o hzrtin (s) msum hli-beyti olan imamlarn () mbark adlarna toxundurmaq
haramdr. Bu msl barsind is mxtlif nzrlr irli srlmdr.
114. Cnabtli, heyzli v nifasl xslrin mscidlrd oturmaq v ya hr nv dayanmas
haramdr. Bu bard btn mscidlr brabrdir (eyni hkmddir), amma bel xslrin
mscidlrin iindn tb kemsinin eybi yoxdur.
115. Qeyd olunmu xslrin Mkk hrind yerln Mscidul-hram v Mdin hrind
yerln Mscidul-Nbi (s) mscidlrindn tb kemsi haramdr.
116. Vacib scd aysi olan Scd sursinin 15-ci, Fussilt sursinin 37-ci, Ncm sursinin
62-ci v lq sursinin 19-cu aylrinin cnabtli, heyzli v nifasl xslr trfindn oxunmas
haramdr. Qeyd olunmu xslrin bu surlrin zn oxumasnn haraml bard is mxtlif
nzrlr irli srlmdr.
117. Heyzli v nifasl qadnn namaz qlb, oruc tutmas, hminin etikaf n ylmsi
haramdr.
118. Fitr v Qurban bayramlar gnnd oruc tutmaq haramdr.
119. Hcc mlrin ncam vern, hminin baqa xslrin Minada Trik (yni Zul-hicc
aynn 11-12 v 13-c) gnlri oruc tutmas haramdr.
120. ban aynn sonu v ya Ramazan aynn vvli mlum olmayan gnd, Ramazan
aynn birinci gn niyyti il oruc tutmaq haramdr.
121. Qadnn z rinin hququna maneilik trdn halda msthb orucu tutmas haramdr.
122. vladn valideyn qar ziyyt v hrmtsizliy sbb olan vaxtda (msthb) oruc
tutmas haramdr.
123. Sfr zaman vacib v ya msthb oruc tutmaq haramdr. Amma filan orucun sfrd
tutlmasn nzir etdikd is haram saylmr. Hminin nzri clb edck hdd bdn ziyanl
olan orucun tutulmas da haramdr. Oruc haram olduqda is batil saylr.
124. Namazda tkttf etmk (yni llri rit gstrii v namazn bir hisssi bilib birbirinin zrin qoymaq) haramdr. Bunun is yovmiyy (gndlik) v qeyri-yovmiyy, hminin
vacib v msthb namazlar arasnda he bir frqi yoxdur. Bu ml il namaz batil olubolmamas bard is mxtlif nzrlr mvcuddur.

22

125. rit gstrii v tbbd niyyti il mmumlarn (pinamaza iqtida ednlrin)

pinamazn hm sursini oxuduqdan sonra amin demsi, hminin pinamazn z v ya tk
halnda namaz qlan xsin bu sz (qeyd olunmu niyytl) demsi haramdr. Bu szl namazn
batil olub-olmamas bard is mxtlif nzrlr mvcuddur.
126. Bilrkdn v he bir ri zr olmadan yovmiyy namazlarn batil etmk (namaz qlan
xsin sonradan o namaz yenidn qlmas niyytind olub onu yerin yetirs bel) haramdr.
Buna misal olaraq namaz batil edn hdsi sr v ya hdsi kbr, qibldn dnmk,
namazdan knar bir sz danmaq, bilrkdn qh-qh il glmk, dnya ilri n uca ssl
alamaq, namazn surtini bir-birin vuran bir mli yerin yetirmk, yemk-imk v bu kimi
ilrin yerin yetirilmsini qeyd etmk olar. Zruri hallar is bu hkmdn istisna olmudur.
127. nsann ona eyni v ya kifayi trzd vacib olmu vacib bir mli yerin yetirdiyinin
qarsnda pul almas haramdr. Buna misal olaraq meyyit qsl verib, namaz qlmaq v s. bu
kimi ilri qeyd etmk olar. Hminin bel bir xsin meyyitin varisi v ya baqalarndan pul
almas arasnda he bir frq yoxdur. Bu msl barsind mxtlif nzrlr mvcuddur.
128. str vacib, istrs d msthb ibadtlrd riyakarlq etmk haramdr. Bel ki, ibadi bir
mli, xalqn diqqtini clb etmk n yerin yetirmk nzrd tutulur. Bunu is yalnz xalq
niyyti il hm Allah, hm d xalq niyyti arasnda, hminin bir mlin sli v ya hisslrind
riyakarlq etmk arasnda he bir frq yoxdur. Buna misal olaraq dstmaz alarkn lin
yuyulmas v ya baa msh edilmsi, hminin namaz qlarkn qirat (oxunu) v scd v
yaxud namazn xsusiyytin aid olan, onu camaatla v ya mscidd qlmaq hallarn qeyd
etmk olar. Bir szl desk, hr bir ibadtin qeyd olunmu hallar, hminin ibadtin vvli v ya
ortasnda riyakarlq etmk, haram saylaraq o ibadtin (namazn) batil olmasna sbb olur.
129. ki gndn sonra etikafn sndrlmas haramdr. Bel ki, nc gnn sbh andan
drdnc gnn axamnadk olan mddt nzrd tutulur. nki altnc, doqquzuncu v belc
hr lklrin etikaf vacib saylr.
130. Hcc v mrnin ehram halnda aada qeyd olunmu iyirmi drd mldn hr birini
ncam vermk haramdr. Ehram mhrrmat adlanan 24 ml aadaklardan ibartdir:
1- str yer, istrs d hava heyvanlar olan vhi v suda yaamayan heyvanlarn ovlanmas;
2- hvtl qadna toxunmaq v htta hvtamiz bax;
3- z v ya baqas n istr bdi, istrs d mvqqti nikah qdi oxumaq v ya qdin
icra olunmasna ahid durmaq;
4- stimna etmk;
5- tirdn istifad etmk;
6- Kii n tikilmi paltar geymk;
7- Gz qara srm kmk;
8- Gzg baxmaq;
9- Kiilr n ayan stn rtn corab v ya ayaqqab geymk;
10- Yalan danmaq, sy vermk v lovalanmaq;
11- Mcadil etmk; (yni la vllah v ya bla vllah szlrin and imk). Bel ki, istr
doru, istrs d yalan olaraq bir ii (sz) tsdiq v ya tkzib etmk.
12- Bdn qonmu heyvanlar ldrmk;
13- Bzk n barmaa zk taxmaq;
14- Qadnn bznib-dznmsi;
15- Krem v bu kimi yal eylrin bdn srtlmsi;
16- Hrnd az olsa bel bdn tklrini qrxmaq v ya bu kimi yollarla aradan aparmaq;
17- Kiinin paltar v bu kimi eylrl ban rtmsi;
18- Qadnlarn paltar v bu kimi eylrl zn rtmsi;
19- str kcav, istrs d tyyar il sfr yolunu gedrkn hrktd olan halda kiinin
klg altnda durmas;
20- Dii yumaq v ya xartmaqla bel bdndn qann xarlmas;
21- l v ayaq barmaqlarn drnaqlarnn btv v ya azacq tutulmas;
23

22- Qan xmadqda bel diin kilmsi;

23- Hrmd olan ot v aaclar qrmaq;
24- Ehram halnda soyuq (xncr, qlnc v s.) v ya odlu (tfng v s.) kimi silahlarla silahl
olmaq.
Qeyd olunmu mllrin oxunun (ehram vaxt) haram olmasndan lav, kffarsi d vardr
v bu kffarlr islam dininin fiqh elmind zikr olunmudur.
131. Bilrkdn mscidlri, msumlar ()-n pak hrmlri, Qurann cildi v ya vrqini hr
hans bir ncis il murdarlamaq haramdr. Hminin msum imamlarn () qbrlrindn
gtrlm trbtin murdarlanmas ona qar hrmtsizlik sayldqda, haramdr. Yuxarda qeyd
olunmu (mqdds mkanlar v eylr) hn hans bir ncisl murdarlandqda, onlar drhal pak
etmk vacib saylr.
132. Mscidlri dadb ttil etmk, hminin xalqn onlardan istifad etmsinin qarsn
almaq haramdr. Lakin mscidlri (tmir edib) daha yax bir hala salmaq kimi hallarda haram
saylmr.
133. Cnabtli olan v ya mscid qar hrmtsizlik saylan hallarda kafir, mrik v qeyrimrik xslrin mscid daxil olmasna icaz vermk haramdr.

24

NC FSL
EVLNMK, QOHUM-QRBA (MHRM), NAMHRM, NFQ
V VLADA AD MSLLR
134. Evlnmk ucbatndan gnaha dn kiinin (olann) htta azacq imkan (pulu v s.)
olan halda hddi-blua atm v rsiz qzla (qadnla) evlnmsi vacibdir.
135. nsann z lmn sbb olmaynca z namusu, vlad v yaxn adamlarn hdlyn
hr hans bir thlknin qarsnda durub onlar mdafi etmsi vacibdir. z lmn sbb
olduqda is bzi vaxtlar caiz, bzi vaxtlar is haram saylr.
136. Sileyi-rhim vacibdir. Bu is valideyn qar danq, salam, gr, mktublamaq v s.
bu kimi ilrd gzl rftar edilmsindn ibartdir. Hminin bu kimi ilrd gzl rftar etmk,
sair qohumlara da aiddir. Valideyn v vlada qar bel bir rftar onlarn xrcindn lav
olmaldr.
137. valideyni incidib, onlara ziyyt etmk haramdr. Hminin onlarn narahatlna sbb
olacaq halllarda istklri il ziddiyytd olmaqda bu qbildndir. Amma onlarn istklri
(gstrilri) qeyri-ri olduqda, szlrindn xmaq haram saylmaz.
138. Yersiz yer qohum-qrba il rabitni ksmk haramdr. Bel ki, imkan olan halda
yoxsul olan ata v ana, nn v baba, ulu baba v s. hminin vlad, nv, ntic v s. kimi yaxn
adamlara maddi yardmn trk edilmsi bu cmldndir. Hminin ri zr olmadan ata v ana
qohualar il adi rabitni ksmk d buna misal ola bilr.
139. Ata v anan atasna (babaya) hddi-blua atmamq v byk olsa bel uaqlqdan
alsz olan qeyri-aqil vladlara balq v nzarti vladlarn hddi-blu v al hddin
atd zamanadkdir. Bel ki, bu mddtd onlarn istr cismi, istrs d ruhi baxmdan tlimtrbiysi, dblndirilmsi, hminin mqdds islam ritind tyin olunmu v adt zr
vladn pulu, onun pulu olmadqda is vlinin (bann) z pulu il xrcinin dnilmsi
zruridir.
140. Hr hans bir hdf v niyytl vlad ldrmk haramdr. Buna misal olaraq: vlad
saxlamaqdan aciz qalmaq, onu trbiylndir bilmmk, vlad sahibinin o uaa gr adnn
lklnmsi v pis olmas kimi bhanlrl vladn ldrlm hallarn qeyd etmk olar. Htta
zinakarlqdan dnyaya glmi ua ldrmyin ayr bir mslman ldrmk il he bir frqi
yoxdur.
141. Vlinin (vlad sahibi v basnn) vfat v ya bir xs vsiyyt etdiyi hallarnda o
xsin v ya babann (atann atasnn) qeyri-bali v qeyri-aqil uan z v var-dvltin
nzart v balq etmsi vacibdir.
142. Hr bir daltli mmin, o olmadqda is sir mminlr ata, baba v ya vsi (vsiyyt
zr tyin olunmu xs), hminin mmtin hakimini tapmaq mmkn olmayan hallarda,
yetim v dli uaqlarn baln l alb onlarn var-dvltini z yaaylarn idar etmkd
xrclmsi vacibdir. lbtt qohum-qrba bu mrhld baqalarndan stn saylr.
143. Ata v anann atasnn, maddi imkan olan v gnah qarsnda aciz qalan olan v qzn
evlnmsi n rait yaratmas vacibdir. Htta vlad, gnaha db-dmdikd evlnmy
ciddi ehtiyac olarsa, (onu evlndirmk vacib saylr). Hminin infaq baxmndan vladn
yuxarda qeyd olunmu rtlr sasnda z ata v ya anasn evlndrimsi d vacibdir. Bu msl
bard is mxtlif nzrlr irli srlmdr.
144. Kiinin htta tlaq vermdiyi (boamad) ifza olunmu qadnn bdi olaraq xrcini
dmsi vacibdir. fza is ri hakimin vasitsi il myyn lazm bir mslht sasnda hddiblua atmam bir qzn qdinin (nikahnn) bir kii n oxunmasndan sonra o kiinin hddiblua atmamdan qabaq qzla yaxnlq etmsi v nticd is qzn sidikl heyz, yaxud heyl
25

qait yolunun bir olmas halndan ibartdir. Bel bir kii, o qadn tlaq verib, yaxud o qadn
sonradan baqasna r gets bel, mrnn sonunadk xrcini dmlidir.
145. Yaxarda qeyd olunmu kiinin mufzat qadn adlanan bel bir qadnla cinsi laqd
olmas bdi olaraq haram saylr. Bu is hllik onu tlaq vermyib z hyat yolda kimi
saxlamas hallarna da aiddir.
146. Mrtdd (dindn xaric) olduqdan sonra tvb edib-etmmsin baxmayaraq, ri fitri
mrtd olmu qadnn z rindn ayrlb vfat iddsi saxlmas vacibdir. ddnin balanc is
mrtdd olan vaxtdan saylr.
147. Kiinin evlnrkn (nikah qdi oxunan zaman ) znd aadak drd eybdn biri
olarsa, onlar ab demsi vacibdir:
1-Dlilik; (htta hrdn bir olsa bel).
2-Yumurtalarnn olmamas v ya onlarn idn dmsi;
3-Cinsi orqann ksilmi olmas;
4-Cinsi laq n bacarqsz olmas;
148. Qadnn (nikah qdi oxunan zaman) znd aadak yeddi eybdn biri olarsa, onlar
ab demsi vacibdir:
1-Dlilik;
2-Cinsiyyt orqannda yaxnla mane olan bir eyin (artq t, smk v s.) olmas;
3-Cuzam; (xora xstliyi).
4-il olmas;
5-Brs; (alaa xstliyi).
6-Korluq;
7-fza (yni sidikl heyzin, yaxud heyzl qait mcrasnn eyni olmas).
149. Kii v qadnn qd mrasimind bir-birin aid qoyduqlar v boyunlarna aldqlar rt
v ya rtlr ml etmsi vacibdir ki, buna misal olaraq Quran yrtmk, hcc aparmaq,
vtndn xaric olmamaq v s. bu kimi rtlri qeyd etmk olar. Hminin bu rtlrin kii
trfindn qadnn hdsin, yaxud qadn trfindn kiinin hdsin qoyulmasnn he bir frqi
yoxdur.
150. Qadnn istr cinsi yaxnlq, istrs d baqa ilrd rinin ondan hr nv lzzt
aparmasndan imtina etmmsi vacibdir. Amma ri zr v ya haram hallarda vacib deyildir.
Hminin zrl sbbdn, bel bir hallarda da istisna olunur.
151. Kiiy z daimi hyat yoldann yemk, geyim, mskn bu kimi yaay ehtiyaclarn
zaman v mhitin adi vziyytin sasn tmin etmsi vacibdir. Hminin qadnn riciyy
iddsi gnlri d xrcini dmk bu qbildndir.
152. str kiinin, istrs d qadnn danq, db, hminin frdi, ictimai v ailvi
rftarlarnda bir-biri il adt uyun gzl rftar etmsi vacibdir. Bu gzl rftarn trk edilmsi
is suul-irt yni (pis rftarlq) adlanr.
153. mkanl olan xsin znn yoxsul ata, ana, atasnn atas, anasnn anas v n qdr
yuxar gets, hminin vlad, nv, ntic v n qdr aa gedn xslrin xrcini dmsi
vacibdir.
154. Qadnn tlb etmsi v kiinin d imkan olan halda onun mehriyysini dmsi
vacibdir. Htta kiinin z yoldan tlaq vermsi n qsdi olmasa bel bu ml vacib saylr.
Bel ki, nikah qdind mehriyy tyin olunub, qadnla yaxnlq etmi olarsa, mehriyynin
hamsn dmlidir. Amma yaxnlq hasil olmadqda, mehriyynin yarsn dmli, nikah
qind mehriyy myynlmyib, yaxnlq hasil olarsa, mehrul-misli dmlidir. Mehriyy
myynldirilmdn he bir yaxnlq hasil olmadqda is kiiy he bir eyi dmk vacib
deyildir. Bununla bel tlaq frzind qadna z halna uyun bir ey vermsi zruri saylr ki, bu
da mt adlanr.
Qeyd etmk lazmdr ki, qadnn mehriyysini vermmk, mehriyydn ksmk, hminin
qadn mehriyynin hams v ya bir hisssini balamasna mcbur etmk, haqqnda oxlu
tkid olunmu haram ilrdn saylr.
26

155. Hr bir kiiy z daimi yolda il (yaxnlqda deyil), bir yerd yatmaq mslsind
dalt riayt etmsi vacibdir. Yalnz birc daimi hyat yolda olan is azaddr. Amma iki
yolda olan kii bir gecd onlarn biri il yatarsa, baqa gecd digr yolda il birg yatmal,
sonrak geclrd is azaddr. Hminin v ya drd daimi hyat yolda olan kii, onlarn biri
il birg yatarsa, qalanlar il d birg yatmaldr v daha sonra azad saylr. Bu msl bard
mxtlif nzrlr mvcuddur.
156. z ri il yaxnlq laqsind olduqdan sonra ayrlan qadnn idd4 saxlmas vacibdir.
Bel bir qadnn daimi v ya mvqqti yolda olmas, daim nikahdan sonra tlaq verilmsi v
ya mvqqti nikahdan z vaxtn balamas v ya vaxtnn qurtarmas, hminin daimi
nikahda z ixtiyar il nikah pozmas arasnda he bir frqi yoxdur. ddnin vaxt mxtlif olsa
da qeyd olunmu hallarda qadnn idd saxlamas vacib saylr.
Hminin aada qeyd olunan (nikahn z-zn pozulmas) hallarnda da idd saxlmaq
vacibdir:
1-ri fitri mrtd olan qadn;
2-r v arvad kafir halda olduqdan sonra, qadn mslman olub, r is kafir halnda qalar is,
nikahlar z-zn pozular;
3-Qadn bir uaa sd vermkl z rin haram olub, nikahlar da pozular. Buna misal olaraq
bir kiinin qaynanasnn z uana sd vermsi haln qeyd etmk olar. Bu halda kiinin yolda
ona haram saylr. Bel ki, qadn bel bir vziyytd d idd saxlamaldr.
157. str daimi, istrs d mvqqti nikahda olan qadnn ri vfat etdikdn sonra idd
saxlmas vacibdir. Hminin rinin onunla yaxnlq etmyn halnda da idd saxlamas vacibdir.
158. ri vfat etmi iddd olan qadnn istr srm v tir kimi bdn aid, istrs d bzkli
paltarlar kimi sair bzk-dzklri trk etmsi vacibdir. Bunun is bayram v s. gnlrd olmas
arasnda he bir frqi yoxdur.
159. Shvn z rindn ayr bir kii il yaxnlq laqsind olan qadnn o i olan vaxtdan
etibarn idd saxlmas v rinin ona yaxnlamamas vacibdir. Bel ki, bu idd vasitsi il
shvn hyata kemi yaxnlq nticsind qadnn hamil olub-olmamas aydnlamaldr.
160. Rici tlaq iddsi zamannda qadnn btn aillik qaydalarna ml etmsi vacibdir.
Buna misal olaraq rinin icazsi olmadan evdn xaric olmaq v ya kiinin mli kild
qaytmasndan imtina etmmsi kimi ilri qeyd etmk olar. Hminin kiinin d qadnn xrcini
dmk v onu evdn ixrac etmmk kimi aillik qaydalarna ml etmsi vacib saylr.
161. ziyyt qsdi il iiln and sndrmaq vacibdir. Bel ki, bir kiinin z daimi hyat
yoldana ziyyt vermk n dr ay v ya hmilik olaraq onunla yaxnlamamas n and
irs, bu and sndrb yolda il cinsi laqd olmal, hminin and sndrmaq kffarsini
vermlidir. Bel bir and iyla adlanr.
162. Yaxn adamlar v dostlar haqqnda yersiz tssbkelik etmk haramdr. Buna misal
olaraq onlar batil trzd tantdrmaq, baqalarnn haqqn onlara vermk, onlara qar
zlmkarla skut etmk v ya onlara qar ediln zlmkarla kmk etmk kimi hallar qeyd
etmk olar.
163. Qadnn he bir zru olmadan z ri il yaayda ri v xlaqi vziflr ml
etmkdn boyun qarmas haramdr.
164. Kiinin z ailsin qar yax rftar trk edib ailvi yaayda ri v xlaqi vziflr
ml etmkdn boyun qarmas haramdr.
165. Kiinin hddi-blua atmam istr daimi, istrs d mvqqti yolda il yaxnlq
etmsi haramdr. Bu msld is onun raz olub-olmamas arasnda he bir frq yoxdur.
166. str daimi, istrs d mvqqti hyat yolda il heyz (ayba) v nifas hallarnda cinsi
laqd olmaq hm kiiy, hm d qadna haram saylr. Bu is haqqnda oxlu tkid olunmu
haram ilrdndir.

dd szndn mqsd z rindn ayrlm qadnn myyn mddtdk r getmyib, tk

qalmasndan ibartdir.
4

27

167. Qadna lazm olan yerlrd znn hamil olduunu gizltmk, heyz v ya pak olmas
hallarndan xbr vermmk, hminin bu bard yalandan xbr vermk kimi ilri haram
saylr. Buna misal olaraq, iddsinin sona atb-atmamas v ya kiinin rcu (qayda) haqq
olub-olmamasn bilmk n qadndan bu kimi suallarn soruulmas hallarn qeyd etmk olar.
168. Kiinin z hyat yoldana ziyyt vermsi haramdr. Bel ki, onu tlaq verrk, iddnin
sonunda qaydb v ziyyt niyyti il yenidn onu tlaq verib bu vasit il onun baqas il ail
hyat qurmas v ya idddn sonra azad olmasnn qarsn almas nzrd tutulur.
169. Tdlis haramdr. Bel ki, istr qz, istrs d onun ri v rfi vlisi trfindn eli n
qz qeyri-hqiqi trzd triflyib, elini aldatmaq nzrd tutulur ki, buna misal olaraq qz
salam, all, eybsiz v s. yax xsusiyytlrl triflmyi qeyd etmk olar. Hminin
gizldilmi eybin, nikah qdinin pozulmasna sbb olan eyblrdn v ya baqa eyblrdn olmas
arasnda he bir frq yoxdur. Bu ml haram saylmaqdan lav, ritd buyurulmu eyblrin
gizldilmsindn olarsa, kiinin trfindn nikah qdinin pozulmas haqqn qoruyub saxlayr.
Bel ki, kiinin bu halda tlaq vermdn nikah qdini pozmaa haqq vardr.
170. Hccin Nisa tvaf v ya mfrd mr mlini yerin yetirmyn, hminin bu mli
shv yerin yetirn hr bir mkllfin z halal yolda il cinsi laqd olmas haramdr. nki
bel bir xs bu tvafn qzasn z v ya naibi vasitsi il yerin yetirmyinc, ehram halnda
saylr. Bel bir mkllfin kii, qadn, hddi-blu v ya kiik yal uaq olmas arasnda he bir
frq yoxdur.
171. Yuxarda qeyd olunmu mkllf n z tvafn yerin yetirmyinc evlnmk v ya
evlndirilmsi haramdr. Lakin hli-snnt kimi Nisa tvafna inanmayanlar bu hkm daxil
deyildir. Bel ki, bu cr xslr n vvlki v ya yeni yolda haram saylmr. El buna gr d
i qadn v ya kiinin Nisa tvaf ncam vermmi snni kii v ya qadnla ail hyat qurmas
haram deyildir.
172. Kiinin aada qeyd olunan znn yeddi dst nisbi mhrmlri il evlnmsi
haramdr:
1-Ana, anann anas (nn), atann anas n qdr yuxar gets d (ulu baba, ulu nn v s.);
2-Qz, qzn qz, oulun qz n qdr aa gets;
3-Ata v ana trfindn hminin yalnz ata v ya yalnz ana trfindn saylan bac;
4-Ata v ana trfindn hminin yalnz ata v ya yalnz ana trfindn saylan qardan qz
v nvlri hr n qdr aa gets;
5-Ata v ana hminin yalnz ata v ya yalnz atan trfindn saylan bac qz v nvlr hr
n qdr aa gedrs;
6-Bibi, atann v ya anann bibisi; hr n qdr yuxar gedrs.
7-Xala, atann v ya anann xalas; hr n qdr yuxar gedrs.
173. Kiinin yuxarda qeyd olunmu yeddi dst il evlnmsi, htta onlarn zinadan dnyaya
glmsi halnda bel haram saylr. Msln, zinadan dnyaya glmi ana, qz v s...
174. Kiinin yuxarda qeyd olunmu yeddi dst il evlnmsi, onlarn sd mhrmi olduu
halnda bel haram saylr. Msln, sd anas, sd qz v s.
175. Qadnn kiiy aid qeyd olunduu kimi, znn yeddi dst nisbi mhrmlri il ail
hyat qurmas haramdr. Onlar is aadaklardan ibartdir:
1-Oul, oulun olu, qzn olu v n qdr aa gedrs;
2-Ata, atann atas, anann atas v n qdr yuxar gedrs;
3-str ata v ana, istrs d yalnz ata v ya yalnz ana trfindn saylan qarda;
4-Qardan olu v nvlri;
5-Bacnn olu v nvlri4
6-Atann qarda (mi), hminin ata v ya anann misi; n qdr yuxar gedrs.
7-Day, hminin ata v ya anan days, hr n qdr yuxar gedrs.
176. Qadnn yuxarda qeyd olunmu yeddi dst il ail hyat qurmas htta onlarn zinadan
dnyaya glmsi halnda bel, haram saylr. Msln, zinadan yaranm ata, oul v s.

28

177. Qadnn yuxarda qeyd olunmu yeddi dst il ail hyat qurmas, onlarn sd mhrmi
olduu halnda bel haram saylr. Msln, sd yemk vasitsi il qadna ata, olu, qarda,
qarda olu, bac olu, mi, day v s.
178. Kiinin rbib il evlnmsi haramdr. Rbib is z hyat yoldann vvlki v ya
sonrak rlrindn olan qz v nvlrindn ibartdir. lbtt o qadnla yaxnln hyata
kemsi, bunun rti saylr.
179. Kiinin bir qadnla nikah qdi oxunan kimi, o qadnn anas, atasnn anas, hminin
anasnn anas il evlnmsi haramdr.
180. Kiinin z olunun hyat yolda (glini) il evlnmsi haramdr.
181. Qadnn z rinin atas il (hr n qdr yuxar gedrs) ail hyat qurmas haramdr.
182. Oulun z atasnn hyat yolda il evlnmsi v baqa szl, qadnn z rinin olu il
v nvlri il (hr n qdr aa gedrs) ail hyat qurmas haramdr.
183. Kiinin eyni zamanda iki bac il evlnmsi haramdr. Bunun is istr eyni zamanda,
istrs d fasil il nikah qdinin oxunmas arasnda he bir frqi yoxdur. kinci nikah haram
saylr.
184. Kiinin z ailsindn icaz almadan onun qarda qz il v ya bacs qz il evlnmsi
haramdr.
185. Kiinin livat etdiyi xsin anas, bacs v qz il evlnmsi haramdr. Bunun is uaqlq
v ya hddi-blu hallarnda etmsi arasnda he bir frqi yoxdur. Lakin bu (pis) ii grn xsin
anas, bacs v ya qz livat vern xs haram deyildir.
186. Drd daimi hyat yolda olan kiinin beinci, altnc v ya daha ox qadnlala (daimi)
nikah qurmas haramdr.
187. Ehtiyata sasn kiinin daltl keincyin imkansz olduunu bildikd, ikinci, nc
v daha ox qadnlarla evlnmsi haramdr.
188. Mslman kiinin hli kitabdan saylmayan hr hans bir kafir qadnla nikah qurmas da
haram saylr. lbtt bu haqda mxtlif nzrlr mvcuddur.
189. Mslman qadnn istr hli kitab, istrs d qeyri hli kitabdan olan qeyri-mslman bir
kii il daimi v ya mvqqti olaraq ail hyat qurmas haramdr.
190. Daimi hyat yoldann z rindn icaz almadan evdn l xmas v ya sfr
getmsi haramdr. Lakin vacib olan hcc v mr sfrlri, zruri malic, mdafi cihad v ya
ibtidai cihadda kmk etmk kimi zruri hallarda bu ilrin eyni vacib saylmasna yqin
etdikd, hminin mslmanlar rhbrinin gstrii olarsa, evdn xaric olmaq v ya sfr
getmk haram saylmaz.
191. nsann zndn yaranm v rit baxmndan z vlad saylan vladn inkar etmk
haramdr. Lakin ri hakimin hkm v ya znn yqin etdiyi hallarnda bu i haram saylmr.
192. Kiinin z ailsi vasitsi il vladnn saxlanmlmas hminin istr az v ya ox
miqdarda pullu, istrs d pulsuz hallarnda sd vermk istyrkn onun qarsn almas
haramdr. Hminin onu istr pullu, istrs d pulsuz olaraq sd vermsin mcbur etmk d
haram saylr. Digr trfdn ri vzif miqdarndan artq olaraq atann xrc vermsini tlb
etmk d haram ilrdndir.
193. Bir mclisd (halda) qadn df tlaq verib (boayb), dzgn tlaq saylan ilri
onun n hazrlamaq haramdr v bu qadn bel bir tlaq vasitsi il o kiinin ailsi olmasndan
xaric olmaz.
194. Kiinin df tlaq verdiyi qadnla fasilsiz (ayr bir mhllil olmadan) evlnmsi,
haramdr. Bel ki, bir kii z hyat yoldan dzgn trzd tlaq verrs, bu qadn mvqqti
olaraq o kiiy haram olar. Bel bir qadn ayr bir kii il evlnib onunla yaxnlqdan olduqdan,
hminin o kiidn ayrlb v ya onun vfatndan sonra ilk ri il evln bilr.
195. ri itgin dm bir qadnn baqa bir kiiy r getmsi haramdr. Lakin rinin vfat
etmsini bilmk v ya ri hakim mracit etmk hallarnda bu i haram saylmaz. Bel ki,
ri hakim mracit etdikdn sonra, hakim drd il mddtind axtara mul olur v qadnn

29

ri taplmadqda onun vlisi v ya ri hakim trfindn tla oxunur v qadnn iddsi sona
atdqdan sonar baqa bir kiiy r ged bilr.
196. la haramdr. Bu is bir kiinin z yoldana ziyyt vermk n drd ay v ya
bdlik olaraq onunla yaxnlamamas n and imsindn ibartdir. Bel bir and imk insann
hdsin ds d, haram saylr v onu pozub kffarsini vermk zruridir. (Bu mlin
kffarsin aid 161-ci msld izah verilmidir).
197. Kiinin gman v ya ayr bir etibarl xsdn eitdiyin sasn, yqin etmdiyi halda z
ailsin zinakarlq nisbtini vermsi haramdr. Htta yqin etdiyi halda bel bir nisbti
vermmsi lazmdr. nki bu cr hallarda hakim qarsnda drd nfr ahid gtirmyib v
yaxud lian vasitsi il iddiasn isbat ed bilmdikd ona qzf5 czas verilmlidir.
198. Kiinin lian ncam verdiyi qadnla evlnmsi haramdr. Lian szndn mqsd
budur ki, kii z ailsin zinakarlq nisbti verib yaxud ondan dnyaya glmi uan znn
olmadn iddia etdikdn sonra birlikd hakimin yanna gedrk hr biri znn dz o birinin
is yalan olduunu isbat etmk n drd Qurani andlar imlidirlr. Bel bir halda is onlarn
nikah qdi pozularaq bir-birlrin bdi haram olurlar.
199. Kiinin doqquz df iddi tlaq verdiyi qadn, hr birinci v ikinci dfd baqa bir
kiiy baqa bir kiiy r gedrs, onunla bir daha evlnmsi haram saylr. Bel ki, o qadn
doqquzuncu tlaqdan sonar o kiiy bdi olaraq haram olur. ddi tlaq bard (dini hkam
risallrind trafl izahlar verilmidir).
200. rli v ya baqa birisinin iddsind olan qadnla nikah qdi balamaq haramdr. Onlar
(kii v qadn) bunu bilrkdn ncam verrs, qadnn ri vfat ets v onu tlaq vers bel, birbirlrin bdi haram olarlar.
201. Kiinin rd v ya riciyy iddsi halnda olan zinakarlq etdiyi qadnla evlnmsi
haramdr. nki bel bir qadnn ri vfat ets v ya ondan ayrlan halda bel zinakarlq edn
kiiy bdi haram saylr.
202. Haqqnda qzf olan lal v ya kar qadnla evlnmk haramdr. Bel ki, bir kii dana
bilmyn v ya eitmyn yoldana zinakarlq nisbti verdikdn sonra onu ri dlil il isbat
ed bilms, onlarn nikah qdi batil olub, o qadn da kiiy bdi haram saylr. Hminin o
kiinin sonradan qzf etdiyi qadnla evlnm haqq yoxdur.
203. Xalas v ya bibisi il zinakarlq edn xsin onlarn qz il evlnmsi haramdr. Bu
bard is mxtlif nzrlr mvcuddur.
204. slam ritind hicab (rtk) qadn n haqqnda oxlu tkid olunmu vaciblrdn
saylr. Bel ki, qadnn zn baqa kiilr gstrmsi n bznmsi haramdr. Lakin z,
llr v geyimin zahiri grn kimi adi v tbii yerlrin, hminin znn ritd istisna
olunmu hallarda gstrilmsi is haram deyildir. Onlar is aadaklardan ibartdir:
1-r;
2-Nisbi mhrmlri; (qarda, qarda olu v s.).
3-Sd mhrmlri;
4-Sbbi mrhmlr;
5-Dlilr;
6-Qocalq sbbindn cinsi cazibsi olmayan halda; (amma bu halda bel zn bzmmsi
rt olunur).
7-Hddi-blua atmam olan uaqlar.
205. Kafirlrin hyat yoldalarn onlara qaytarb thvil vermk haramdr. Bel ki, z
rlrindn ayrlaraq mslmanlar iin glib, islam hkumtin pnah gtirmi qadnlarn
imanlarnn doruluu sabit olarsa, kafir rlr qar ballqlar ksilr. Bel bir halda onlarn
geri qaytarlmas is haram saylr. Hminin onlarn mslmanlar il ail hyat qurmas da
caizdir.
Qzf szndn mqsd birinin digrin zinakarlq v ya livat nisbti vermsindn ibartdir ki, bel
bir halda z iddiasn isbat ed bilmyn xs myyn hdd czalandr.
5

30

206. Kiinin istr hvtamiz, istrs d adi baxla namhrm qadnn z v llrindn baqa
yerlrin baxmas haramdr. Amma ab gstrmy adt etmi v birinin nhy etmsin mhl
qoymayan qadnlarn bdnlrinin bzi hisssin hvtsiz baxmaq haram saylmr. Buna misal
olaraq kafir qadnlar v ya onlardan tqlid edn bir sra mslmanlar qeyd etmk olar. Hminin
namhrm qadnlarn z v llrin hvt gz il baxmaq da haramdr.
207. Qadnn istr hvtamiz, istrs d adi baxla namhrm bir kiinin adtn knar aq
olmayan bdn hisslrin baxmas haramdr. Adti zr aq olan (z, ba v s. kimi) yerlr
hvt gz il baxmas is haram saylr.
208. Qeyri-ri yolla kii il qadnn bir-biri il cinsi laqd olmas (zinakarlq etmsi)
haramdr. Hminin bu iin btn mqddimlri d haram saylr ki, buna misal olaraq telefon,
mktub v ya ifahi kild shbtlmk, zaman v ya mkan n snd imzalamaq, haram
olan hdf doru hrkt etmk, hvtamiz bax, grmk v sair bu kimi ilri qeyd etmk
olar.
209. Kiilrin bir-birlri il hmcinsbazlq (livat) v kiinin baqa bir kii v ya olana
hvtamiz bax kimi mqddimlri d haramdr.
210. Qadnlarn bir-birlri il hmcinsbazlq (msahiq) etmsi haramdr. Onlarn istr bir-biri
il doma, istrs d gey olmas, rli v ya rsiz olmas, hminin hr ikisi v yaxud birinin
hddi-blua atb-atmamas arasnda he bir frq yoxdur. Onlardan biri hddi-blua atm
olduqda, bu iin haramlq hkm mhz ona aiddir. Hminin zinakarlq bard deyildiyi kimi, bu
mlin d btn mqddimlri haram saylr.
211. Yaxn v mhrm olmayan, hminin zruri saylmayan halda iki ryan kii v ya iki
ryan qadnn bir rtk altnda yatmas haramdr. Buna misal olaraq ata il oul v ya ana il qz
qeyd etmk olar. Hminin htta geyimli halda olan namhrm kii il qadnn bir rtk altnda
yatmas bel haramdr v bel gnahlarn znmxsus czalar vardr.
212. ki nfr arasnda zinakarlq, livat v ya msahiq n vasitilik etmk haramdr.
213. Mqdds islam ritind mumiyytl kiinin z yolda v ya qadn olan qulu,
qadnn is z yolda v ya kii olan sahibi il cinsi laqd olub lzzt aparmasndan baqa hr
nv hvt v lzztlr haram saylr. Bel ki, bu lzztlrin istimna yolu, z v ya baqas il
aparlmas, hminin baqasnn insan v ya heyvan olmas, insann z il mvafiq v ya
mxalif cinsd olmas arasnda he bir frq yoxdur. Digr trfdn bu lzztin, bax, pmk,
bdnin toxunmas v ya yaxnlq il hyata kemsi arasnda da he bir frq yoxdur.
214. Kii z vrtini (qabaq v arxasn) hyat yoldandan baqa yaxn pisdn ayrd etmyi
bacaran kii v ya qadndan rtmsi vacibdir. Namaz vaxt vrtlrini rtmdikd is onun
namaz batil saylr.
215. Hr bir insann istr mhrm, istrs d namhrm saylan ayr bir kii v ya qadnn
vrtin baxmas haramdr. Amma yaxn pisdn ayrd ed bilmyn uaq, hyat yolda (r v
arvad) hminin zruri hallar, bu hkmdn istisna olunmudur.
216. Mhrm v ya namhrm kiinin bir qadn n doan zaman mamalq etmsi haramdr.
Lakin qadnn z ri v zruri hallar bu msldn istisna olunmudur.
217. Kiinin z yoldana qar, tilsmi, drman v baqa yollarla balayb meylsiz etmk,
zifltmk v ya cinsi qvvsini aradan aparmaq kimi ilr haramdr hminin qadnda da
myyn yollarla tinlik yaradb rinin ona yaxnlamamasnn qarsna almaq haram saylr.
218. Ana btnind ntf balandqdan sonra istr vvllr, istrs d doua qdr mddtd
uan saldrlmas (abort) haramdr. Bunun is ua saldrann ata, ana v ya nc bir xs
olmas, hminin onlarn icazsinin olub-olmamas arasnda he bir frq yoxdur. Bel ki, btn
hallarda is diy v kffary sbb olur. Lakin anann hyatnn thlkd olmas v sair bu
kimi zruri hallarda haram (v gnah) deyildir.
219. Qadnn bax v toxunmaa ehtiyac olan mayin, malic, crrahi ml, dou v bu
kimi btn ilrin qadn hkiminin li il hyata kemsi vacibdir. Zruri hallarda is (kii
hkiminin qadn malic etmsinin myyn rtlr sasn) he bir eybi yoxdur.

31

220. Kiinin d bax v toxunmaa ehtiyac olan, yuxarda qeyd olunmu btn maliclri,
kii hkiminin li il hyata kemlidir. Zruri hallarda is (myyn rtlr sasn qadn
hkiminin malic etmsin) icaz verilmidir.

32

DRDNC FSL
MAL, TCART, TLF V SAR BU KM MVZULARA AD
MSLLR
221. z v ailsinin yaay (dolanq) xrcini dmk v ya borcunu qaytarmaq n
ilmy imkan olan, hminin dolan ayr bir yol il keinmyn hr bir kii v ya qadnn
myyn bir i, ticart v sair glirli ilr mul olmas vacib saylr. Hr bir insann qeyd
olunmu ehtiyaclarn dmk n zn uyun bir i mul olmamas il haramdr.
222. Sahibi olmayan sahlr, sular v sair mbah imkanlardan istifad etmk, caiz olsa da
onlardan baqasnn mhrumiyytin sbb olacaq v z ehtiyacndan artq miqdarda istifad
etmk, haram saylr.
223. Hr insana z malnda (var-dvltind) israfkarlq etmsi haram saylr. Bel ki, tlf
saylan bir hdd z maln xrclmsi, maln baqalarna verib, aradan aparmaq, hminin onu
icary verrk baqalarn lind tlf olmas hallar bu qbildndir.
224. Tbzir yni z maln haram bir i n xrclmk haramdr.
225. Dv, ink, qoyun, at, qatr, toyuq, bal ars v bu kimi heyvanlarn xrcini ot almaq,
otlaqda otarmaq v sair vasitlrl dmk vacibdir. ks tqdird is onlar satb z ixtiyarndan
xaric etmk zruridir.
226. Heyvanlarn ban Allah adndan baqa z nzrlrind mqdds v mqrrb saylan
bt, gn, ink, da, aac, pir v s. bu kimi adlarla deyib ksmk haramdr. Bu ml, haram
saylmaqdan lav heyvann murdarlanmas, hminin maln tlf olmasna sbb olur.
227. str z, istrs d baqas trfindn qsb olunmu maln drhal z sahibin
qaytarlmas vacibdir. Bel ki, vvla: maln znn geri qaytarlmas vacibdir; kinci: qsb
olunan zamann pulu verilmlidir; nc: onun lind vcuda gln hr nv eyb v
atmamazlq aradan qaldrlmaldr; Drdnc: qsbi maldan ldn olunmu sd, yun, bal v
s. eylr sahibin qaytarlmal; Beinci: Tlf olub, aradan getmi mnftlrin qiymtinin geri
qaytarlmas.
228. Qaytarmaq imkan v qorumaq hququ olmadqda, htta qsb yolu il ld olunmayan
baqasnn maln sahibin qaytarmaq vacibdir. ks tqdird is yuxarda qeyd olunmu hallar
ona da amil olacaqdr.
229. Qsb olunmu maln z mvcud olduqda onun brabr qiymti v vzini qaytarmaq
vacibdir. Amma quyu, ay v bu kimi yerlr dm v yaxud zalmn zorla qsbkardan ald
qzl pul v ya zk kimi qaytarlmas mmkn olmayan yalarn (ziyan dnilmlidir). Bu is
hylul vzi adlanr.
230. Mal sahibini mal l dm btn xslrdn raz salmaq vacibdir. nki malikin
onlarn hr birindn z haqqn tlb etmsin haqq vardr. Bel ki, birinin mal on nfr
arasnda ldn-l drk, onuncu nfrin lind aradan gedrs, maln sahibinin on nfrin hr
hans birindn haqqn tlb etmy haqq vardr ki, bel bir halda maln qiymtini ona dmk
vacib saylr. Mal sahibi, mal thvil verdiyi xs mracit etmli v nticd mal tlf edn
xs onun ziyann dmsi atacaqdr.
gr mal, onuncu nfrin ixtiyarnda olsa bel, sahibinin onu tlb etmy haqq vardr.
Onlarn hr hans birindn z maln tlb edrs, onun maln qaytarmal, amma buna imkanlar
atmadqda is maln qiymtini hylul vzi nvannda dmlidirlr.
231. Bir mal tapan v ya baqa bir tapan xsdn ona atan xsin qqraraq taplm maln
z yannda olduunu bildirmsi vacibdir. Bellikl tapm mal bir nfrin ixtiyarnda olduqda
onu bu bildiri eyni vacib, bir ne nfrin ixtiyarnda olduqda is bu i onlarn hr birin kifayi
vacib saylr.
232. Sahibi trfindn hr hans bir sbb gr atlm v aradan getm thlksind olan sd
mr, hminin yaxn pisdn ayrd ed biln v bilmyn ua gtrb saxlamaq vacibdir.
33

233. str borc, istrs d mamild slmilik etmk haramdr. Bunun is slm vernl
olann bir-biri il qohum v ya gey olmas arasnda he bir frqi yoxdur. Amma aadak hallar
bu hkmdn istisna olunmudur:
1-Zrurt zndn slm almaq;
2-Slm alann mslman, vernin is kafir olmas; (bu iki halda slmilik yalnz onu alan
n caizdir).
3-Ata il oul arasnda slmilik;
4-r il arvad arasnda slmilik.
234. Al-verd gizli olaraq bir mal ayr mal ad il, qarq mal xalis mal ad il v ya zahiri
il batini arasnda frq olan mal satmaq haramdr. Buna misal olaraq, yeyinti mmulat, geyim,
nqliyy vsaiti, ev v s. mvzular qeyd etmk olar. Hminin icar, mzarib, mzari v s.
mamillrd frldaqlq edrk bu yolla faydalanmaq da haram saylr.
235. Birindn razlq almadan ona istr evi, istr ba, istrs d bir mlkin daxil olmaq
haramdr. Amma mumi v ya xsusi trzd mlk sahibinin razlna bir nv lamt olarsa, bel
bir i haram saylmaz.
236. Baqasnn malndan sahibinin razl olmayan v ya onun razlndan kk edn
hallarda istifad etmk haramdr. Bel ki, istifad edn xsin yoxsul v ya varl olmas, onun
vzini vermy niyy edib-etmmsi hminin doma v ya gey olmas arasnda he bir frq
yoxdur. Lakin bununla bel aadak hallar istisna olunmudur:
1-Zrurt hallar;
2-tmk (kemk) haqq ad il tsrrf etmk; bel ki, tsadf halda yolu bir ba v ya
meyv aacnn yanndan dn xsin, ba v ya aac sahibinin razln bilms d istr
aacdan istrs d yer tklm meyvlrdn bir az yemsi caizdir.
3-Allah-taalan istifad etmk n icaz verdiyi evlr v ya ev yalar; onlar is vladlar,
ata, ana, qardalar, baclar, milr, bibilr, daylar, xalalar v dostlar. Hminin kilidi xsin
lind olan evlrdn ibartdir. nki mqdds ritin gstriin sasn, insan bu kimi evlrin
sahiblrinin razln ld etmdn, onlardan oturmaq, yatmaq, namaz qlmaq, hminin orada
olan yeyinti mmulatndan yeyib-imk kimi adi istifadlr apara bilr.
237. Qsbkarlq haramdr. Bu szdn xalqn maln (haqsz yer) l alb, z ixtiyarna
keirmk mnas nzrd tutulur. Bel ki, bu qsbkarln o maldan ayr istifadlrin edibetmmsi, icary verdiyi mal kimi onun zndn, hminin sahibsiz sahni onun dalarn
tmizlyn xsin lindn almaq kimi mnftindn istifad etmsi, bir xsin yannda girov
qoyulmu maldan onu alann icazsi olmadan istifad etmk v ya baqalarn bir i grmy
mcbur etmk kimi ml (i) saylmas arasnda he bir frq yoxdur.
238. Baqalarnn mlk saylan v ya baqasnn tapdalamaq hesab olunan yerlrdn istifad
etmk haramdr. Buna misal olaraq birinin hququna tcavz saylaraq onun quyusu yannda
quyu qazma qeyd etmk olar.
239. Birinin qonu v ya baqalarnn zrr-ziyanna sbb olaraq z xsi mlkindn istifad
etmsi haramdr. Hminin bel bir istifadnin trk edilmsi, onun sahibi n d zrrverici v
ya tinlik saylmamaldr.
240. Xalqn get-glin mane saylan halda bir xsin mumi yollar, klr v xiyabanlardan
z xsi mal kimi istifad etmsi haramdr.
241. mumi yollarda xalqn halna mane saylan halda balkon tikmk, novdan kmk, yeralt
qaznt ii aparmaq, quyu qazmaq v ya arx kmk kimi ilr haram saylr.
242. hr v ya knd kimi abadlq yerlrind ink, qoyun toyuq v bu kimi heyvanlarn
tutulub z ixtiyarna keirilmsi haramdr. Hminin shrada qamaq v ya mdafi yolu il
zn yrtclardan qoruyub saxlaya biln at, dv, ink v bu kimi heyvanlarn tutulub z xsi
ixtiyarna keirmsi d haram saylr. Bel ki, bu ii grn xslr zamin saylb (heyvann z,
qiymti v s. qarsnda cavabdehdir).
243. Bir xsin sahibi mchul (qeyri-mlum) olan malda tsrrf (l alb istifad) etmsi
haramdr. Bel ki, bu maln onun z v ya baqasnn ixtiyarnda olmas arasnda he bir frq
yoxdur.
34

244. Borclu xs z borcunu dmkdn boyun qarmayarsa, borc vern xsin gizlind
onun pulundan (malndan) verdiyi borcu miqdarnda gtrmsi haram saylr.
245. Yoxsulun zkat, seyyidin is xms miqdarnda ri vziflrini yerin yetirmyib (xms
v zkat vermyn xslrin) pulundan (malndan gizli kild gtrmsi) haramdr.
Mslmanlarn vliyyi-mrinin icazsi olduqda is bu i haram saylmaz.

35

BENC FSL
YEMK, GEYM V CANIQORUMAA AD MSLLR
246. nsan z bdnini nzri clb edn hr nv zrrdn qoruyub saxlamas vacibdir.
Hminin zn hiss olunan v ya brk xstliy sbb olan hrktdn qorumas da vacibdir.
247. nsann lm v ya sair thlklr yaradan hcum qarsnda imkan olan hr hans bir
vasit il zn mdafi etmsi vacibdir. Bel ki, hcum ednin istr insan, istr heyvan, istrs
d sair hadislrdn olmas arasnda he bir frq yoxdur. Hminin bu mdafi hcum ednin
ziyan grmsi, yaralanmas v ya qtlin sbb olsa bel, vacib saylr.
248. Pullu balqlardan baqa su heyvanlarnn t, yumurta v sair bdn zvlrindn yemk
haramdr. Bellikl ti haram olan hr bir heyvann t, yumurta v sair bdn zvlrinin
yeyilmsi haram saylr.
249. ti halal olan heyvanlarn tindn yemk v sair istifadlr aparmaq, hminin ti haram
olan heyvann bir sra istifad v faydalar n tzkiy olunmas vacibdir. Hr bir heyvann
tzkiy6 olunmas is mqdds ritd buyurulduu kimi hyata kemlidir. Bel ki, dvnin
tzkiy olunmas nhr etmk,7 bir ox heyvanlarn tzkiy olunmas bann ksilmsi, vhi
heyvanlarn tzkiy olunmas ovlamaq, su heyvanlarnn tzkiy olunmas onlarn diri halda
sudan xarlmas v yirtknin tzkiy olunmas is myyn bir qab v ya yerd hiyazt8
vasitsi il hyata kemlidir. Hminin (heyvanlar bzi vaxtlar) zruri tzkiy vasitsi il d
tzkiy olunurlar. Buna misal olaraq quyuya dm v lm halnda olan inyi qeyd etmk olar.
Bel bir halda Bismillah deyib bir dmir paras il onun bdnini yaralayb qann axtdqdan
sonra tzkiy hasil olar.
250. rit qanunlarna uyun trzd ksilmyn istr ev, istr vhi, istr shra, istrs d su
heyvanlarnn tindn yemk haramdr. Buna misal olaraq, boulmu, dylmkl lm, uca bir
yerdn aa dm, ayr bir heyvann buynuz vurmas il ldrlm, yrtc heyvanlarn
caynandan alnm, hminin btlri ad il balar ksilmi heyvanlar qeyd etmk olar. Amma
bel bir heyvanlar lmzdn qabaq dzgn qayda il tzkiy etmk v zruri hallar bu hkmdn
istisna olmudur. Qeyd etmk lazmdr ki, bel bir heyvann haram olmas onun pak v ya ncis
olmasndan asl deyildir. Msln, tzkiy olunmam su heyvanlarnn meytsi, pak (tmiz
saylsa da onlar yemk haramdr). Bel bir murdardan, baqa mqsdlr n istifad olunmas
haqqnda is mxtlif nzrlr mvcuddur.
251. Kafir lksi v bazar, hminin mslman bazarndan knar bir yerd kafir lindn v
ya kafirdn alm bir mslmandan alnan tin yeyilmsi haramdr. Bel bir yol il ld olunmu
heyvan drisi d ncis (murdar) saylaraq ondan istifad etmyin eybi vardr.
252. str atc qan olan, istrs d atc qan olmayan hava v yerd yaayan mxtlif kiik
heyvanlarn tini yemk haramdr ki, buna misal olaraq, siovul, kirpi, qurbaa, ilan v s.
heyvanlardan ad kmk olar. Amma yirtk halal saylr.
253. Ev heyvanlarndan saylan mxtlif it v piik kimi heyvanlarn tindn yemk d
haramdr.
254. ir, plng, cavanar, tlk, kaftar, aqqal v s. bu kimi yrtc heyvanlarn tindn yemk
haramdr.
255. Kemi gnahkar milltlrin Allah-taalann zab gndrmsi nticsind bir sra
evrildiyi heyvanlarn tindn yemk haramdr. Buna misal olaraq fil, meymun, donuz, ay,
dovan v s. heyvanlardan ad kmk olar.

Tzkiy rit qaydas il heyvann ovlanmas, bann ksilmsi v s. mnalarn dayr.

Nhr etmk szndn mqsd, dvnin myyn qayda il ksilmsindn ibartdir (mtrcim).
8 Hiyazt sz toplamaq, ymaq v mnimsmk mnalarn yetirir (mtrcim).
6
7

36

256. str qara, istrs a-qara, istrs d baqa rngli qaralarn tindn yemk haramdr. Bu
bard is mxtlif nzrlr mvcuddur.
257. Qr, qartal, krks v bu kimi caynaql qullarn tindn yemk haramdr.
258. Hmi v ya ox vaxtlar (havada) aq qanadla szn yaxud qanad vurmadan uan
qularn tindn yemk haramdr. Hminin intkan, ptnk v (r mehmiz??)-i olmayan
qularn ti d haramdr. Halal olmas bard xsusi dlil olan qular is bu hkmdn istisna
olunmudur.
259. ti haram olan qularn yumurtasndan yemk d haram saylr.
260. Cllal (yni insan qaitini yemy adt etmi) heyvann tindn yemk haramdr. Bu
haram hkm, bel bir heyvann balanlb z adi tmizliyin atmaynca z qvvsinddir.
261. nsan irkin v pis i ncam verdiyi heyvann tindn yemk haramdr. Hminin bel
bir heyvann nsli, sd v uan heyvanlardan olarsa, yumurtas da haram saylr.
262. ti halal olan v ri qayda il ksilmi heyvann bir ne zvn yemk haram saylr.
Onlar is aadaklardan ibartdir:
Erkk v dii heyvann cinsiyyat orqan, balalq, (bdnin) artq tlri (vz), erkk heyvann
yumurtal, beyind yerln noxud formal hisslr, onura smy arasnda yerln haram
beyin, onura smynn iki trfind yerln piy, z kissi, dalaq, sidik kissi, gzn bbyi
v drnaqlarn arasnda yerln vz. lbtt qeyd etmk lazmdr ki, bunlarn bzisi haqda
mxtlif nzrlr mvcuddur.
263. Meyt (murdar olmu heyvan), qan, it ti, donuz ti, rab v insan mst edn hr nv
maye ncislri yemk haramdr.
264. Eyni-ncis toxunmaq vasitsi il murdar olmu eylri yeyib-imk haram saylr.
265. Adtn insan mst edn hr bir eydn istifad etmk, tsadf olaraq birini etms d
haram saylr. Bel ki, bu eylrin yemli, imli, iyn il vurulmal, tstltmli, bdn
srtmli v burunla iylmli olmas arasnda he bir frqi yoxdur. Htta geyinmk vasitsi il
insana mstlik gtirn paltar geyinmk d haramdr.
266. Spirtli iki v mstedici maddlrdn istifad olunan mclislrd itirak etmk haramdr.
267. Piv (arpa suyu) imk haramdr. Bel ki, bu iki insan mst etms d haram saylr.
268. Od vasitsi il qaynam, amma d iki faizi buxarlanmam zm suyunu imk
haramdr. Hminin gn vasitsi v ya z-zn qaynam zm suyu da bu qbildndir.
269. Bdn diqqti clb edck halda zrr vuran eylri yeyib-imk, hminin bu kimi
eylrdn istifad etmk haramdr. Bu ziyan v zrrin is lm, iflic olmaq, bdn qvvlri,
hminin istr cinsi, istrs d sair qvvlrin aradan aparlmas arasnda he bir frq yoxdur.
Digr trfdn qane edici dlil olmadan bdn zvlrindn birini ksmk, hminin diqqti
clbedck halda insann al v ruhuna ziyan vuran eylrdn istifad etmk haramdr.
270. str az, istrs d ox olan hr nv torpan yeyilmsi haramdr.
271. nsann ilahi tyyibat zn haram etmsi haramdr. Tyyibat szndn mqsd, ilahi
nemtlrdn olan v islam dininin haram etdiyi hr nv i, hminin halal v tmiz (pak) yemk
v geyimdn ibartdir. Haram etmk szndn is bu kimi eylrdn ritd qadaan olmas
niyyti il prhiz etmk nzrd tutulur. Buna misal olaraq (bir xsin bu niyytl) heyvan ti v
ya bimi yemkdn yemmsini qeyd etmk olar.

37

ALTINCI FSL
QD, HD BALAMAQ, HMNN XALQ V ALLAHLA
VDLMY AD MSLLR
272. Hr bir mkllfin z hdi v peymanna ml etmsi vacibdir. nsan hdlri is islam
dini nzrind nvdr ki, aadaklardan ibartdir:
Birinci: Allah-taalann onunla balad peymanlar; Buna misal olaraq Allah-taalan z
peymbrlri vasitsi il ncam v ya trk edilmsi n insandan peyman ald ritin vacib
v haram mllrini qeyd etmk olar.
kinci: Hr bir insann z il balad hdlr; Buna misal olaraq insann myyn bir ii
ncam vermk v ya trk etmk n z il and imsi, nzir v ya hd etmsini qeyd etmk
olar.
nc: Xalqn bir-biri il vdlmsi: Bel ki, bu vdlmnin mamil (alver) kimi iki
trfli, v ya tlaq, qdi pozmaq v s. bu kimi bir trfli (iqa) olmas arasnda he bir frq
yoxdur. Yuxarda qeyd olunmu hr nv peyman, islam nzrind hd v misaq adlanr v
onlarn hamsna vfat (ml) etmk myyn rtlr sasnda vacib saylr. Bunlarn hr biri
bard mumi kild izah verilckdir.
273. Lazm qdin hr iki trfinin qd sasnda ml etmsi vacibdir. Bel bir qdin istr lfz
v siy, istrs d mli v matat nzrind olmas arasnda is he bir frq yoxdur. qd
szndn mqsd, iki nfrin arasnda razlq yaratmaa bal olan myyn bir mqavilnin
balanmasndan ibartdir. Bel ki, qeyd olunu iki nfrin yalnz myyn hallardan baqa
mqavilni pozmaa icazsi olmasa, bel bir qd lazm adlanr.
Amma onlardan hr birinin istdiyi vaxtda qdi pozmaa ixtiyar olduqda is bel bir qd
caiz adlanr. Xalq nzrind qd v mqavil saylan, hminin caiz olmas bard bir dlil
olmayan qd, lazm saylr v bel bir qd ml etmmk haramdr. Burada lazm qdin bir
ne nvn qeyd edirik:
1-Mbayi yni al-ver: qd tamamladqdan sonra satc trfindn satlm maln
mtriy thvil verilmsi hminin alcnn da myyn olunmu qiymti (pulu) satcya
vermsi vacibdir. Amma bzi hallarda bu hkm istisna olunmudur. Satc v alcnn qd
sasn ml etmsind boyun qarmas is haramdr.
2-car: Bir eyi icar vern xsin o eyi icary gtnnin ixtiyarnda qoymas, bel ki,
mlaka aid eylrin xarici vcudunu xs aid olann is zn ona thvil vermsi vacibdir. Bir
eyi icary gtrn xsin d icar haqqn (pulunu) onun sahibin vermsi vacib saylr.
Onlarn hr birinin myyn hallardan baqa bu vziflrdn boyun qarmas haramdr.
3-Vqf: Vqf qdi tamam olduqdan v vqf olunmu ey thvil verildikdn sonra hm vqf
edn, hm d vqf olunan xsin vqf uyun ml etmsi vacibdir. Vqf qdi sona atdqdan
sonra vqf edn xsin z niyytindn qaytmas v ya onu dyidirmsi haramdr. Hminin
vqf edn xsin vaxtndan sonra myyn hallardan baqa onu aradan aparmaq v ya
dyidirmk d haram saylr. Bel bir vqfin mscid, mdrs v krp kimi mumi v ya
znn v baqasnn vladna dair xsusi vqf olunmas arasnda he bir frq yoxdur.
4-Slh: bhli mlk, ixtilafl borc v ya ml n msalihy (tvafq) atanlar bel bir
qd ml emtli v myyn hallardan baqa ona ml etmkdn boyun qarmalar haram
saylr.
5-Vsiyyt: Myyn bir vsiyyti icra etmk n tyin olunmu xsin o vsiyyt uyun
ml etmsi vacibdir. Bel ki, onun vsiyyt klli kild ml etmmsi, onu z lazml
vaxtndan txir salmas, vsiyyt ednin hdfinin dyidirilmsi v ya vsiyytin baqa
rtlrin ml etmmsi haram saylr. Hminin vsiyyt edn xsin z vsiyytind hddini
amas da haramdr. Buna misal olaraq vsiyyt edn xsin myyn bir varisi irs aparmaqdan
38

mhrum etmsi, borclu olduu xs borcunun dnilmmsi n gstrii vermsi v z

malndan myyn gnah ilrind xrclnmsi n vsiyyt etmsi hallarn qeyd etmk olar.
6-Nikah v evlnmk: Mqdds nikah qdi oxunub tamam olduqdan sonra hr iki trfin z
ri vziflrin ml etmsi vacibdir. Onlardan hr birinin z vzifsini ncam vermkdn
imtina etmsi, hdin sndrlmas olub, haqqnda tkid olunmu haram ilrdn saylr.
7-Muzari: Bu is adtn kinilik mamilsin aid olaraq, bir nfr trfindn yer, su v
imkanatn hazrlanmas il baqa birinin kiniliy mul olmas nticsind hasil olur. Mzari
qdi tamamlandqdan sonra hr iki trfin ona uyun ml etmsi vacib saylaraq onu pozmaq
haramdr.
8-Msaqat: Yni aac v i (ml) mamilsi. Bel ki, mlk sahibi z ban suvarb
becrtmk n bir xsin ixtiyarnda qoyur v daha sonra ban mhsulunu blrlr. Hr iki
trfin qd balandqdan sonra ona ml etmsi vacibdir. Bu qdi pozmaq is hdi sndrmaq
saylr v haramdr.
9-Rhn: Yni myyn miqdarda olan mal (pulu) borc qarsnda girov qoymaq. Bel ki,
rhn qdindn sonra borclu xsin z maln (pulunu v s.) borcu olduu xs verib, onun da bu
mal vsiq ad il z yannda saxlmas vacibdir. Onlarn hr birinin rhn ad il qoyulmu malda
tsrrf etmsi v ya mqavily ml etmkdn boyun qarmas haramdr. Amma onlarn
tvafq v razl olan hallarda bel bir i haram saylmaz.
10-Msabiq: slam dini at v baqa heyvanlar, hminin ox atmaqla yarma caiz
bilmidir. El buna gr d rtlr v xsusiyytlr, hminin mkafat (priz) tyin olduqdan
sonra onu qalib gln xs thvil vermk v bu hdi sndrmamaq vacibdir.
11-Zmant: Bu qddn mqsd, bir xsin ayr bir borclu olan xsin borcunu z hdsin
almasndan ibartdir. Bel ki, bu xsin qd tamam olduqdan sonra zn borclu n zamin
bilib, borc maln onun sahibin qaytarmas vacibdir. Bu qdi pozmaq is haram saylr.
12-Hval: Yni borclu xsin borclu olduu xsi ayr bir adamn yanna gndrmsi. Bel
ki, borcunu tlb edn v nc (hvalt olunmu) xs bu hvalni qbul edrs, onlarn
hval qdin sasn ml etmsi vacib, onu pozmaq is haram saylr.
13-Kfalt: Yni bir xsin boynunda qisas, diy v baqa bir borc olan bir nfri, haqq
sahibi tlb etdikd ona thvil vermsi v ya onun yannda hazr etmsi n hd edib, sz
vermsi. Bel ki, kfilin (hd edib, sz vernin) haqq sahibi tlb etdikd qatil v ya borclu xsi
hazr etmsi vacibdir. Buna imkan olmadqda is onun diysi v ya borcunu dmlidir.
14-Hib (bxi): Caiz qd saylan hib (bxi) qdind verilmi (balanm) eyin geri
alnmas caiz saylr. Lakin aadak hallarda bxii (hdiyyni) geri almaq haramdr:
a) Mvvz bxi; Yni bir xs hdiyy verrkn onun da hdiyy vern bir ey
balamas v ya birin onun da hdiyy vermsi rti il bir ey balamaq. Bel ki, ikinci
xs hllik ona bir ey balamasa da hdiyyni ondan geri almaq haramdr.
b) Qrbt niyyti il veriln bxi;
v) Qohum-qrbaya verilmi bxi;
q) Balanm mal onu alann lind tlf olan halda;
) Balanm mal onu alann mlkndn xaric olan halda;
d) Bxi ednin vfatndan sonra varisi trfindn hdiyynin geri alnmas4
e) Bxii alann vfatndan sonra onun varislrindn hdiyynin geri alnmas.
Qeyd olunmu hallardan baqa bxiin geri alnmas haram deyildir. Hminin mzarib,
vdi, ariy, vkalt v rhni olan xs trfindn v s. bu kimi caiz qdlrin pozulmas da haram
saylr.
274. Altnc fslin vvlind qeyd olunduu kimi iqa adlanan bir trfli hdlr sona
atdqdan sonra onlara vfa (ml) etmk vacibdir, onlar pozub, sndrmaq is haram saylr. Bu
haqda gln fsillrd sz alacaq v misallar vurulacaqdr.
275. Mkllfin z dzgn and (yni Allaha and idiyi) sasnda ml etmsi vacibdir.
276. Nzr (yni Allah haqq nvan il hdy gtrln i) ml etmk vacibdir.
39

277. Bir mli ncam vermk n Allahla olunan hd ml etmk vacibdir. Bu msld
qeyd olunmu ilrin (and, nzr v hdin) hyata keirilmmsi n myyn kffarlr
verilmlidir ki, kffar mvzusunda qeyd olunmudur.
278. Yalandan an imk haramdr. Bu is cmus and (yni insan gnah dryasna batran)
adlanr.
279. Vdi v maliki (mlk) mantlri onlarn z sahibin qaytaranadk qoruyub-saxlamaq
vacibdir. Maliki mant, malik trfindn z malnn baqa bir xs yannda qoyulmasndan
ibartdir. Buna misal olaraq mantil xsin ixtiyarnda qoyulan vdi (mant), maln icar
olaraq bir xsin ixtiyarnda qoyulmas, i grdrn xsin z mallarn fhly vermsi
hminin mzarib v mzarid i grn xsin ixtiyarnda qoyulan mal kimi hallar qeyd
etmk olar.
280. ri mantlrin qorunub z sahiblrin qaytarlmas vacibdir. Bel ki, ri mantlr
szndn mqsd, taplm v ya uaq, hminin satlm ev v ya sandn irisind shvn
qalm v alc lin atan pul kimi xalq malnn rit icazsi il bir xsin ixtiyarnda
olmasndan ibartdir.
281. Mal thvil verrkn onu doru v dzgn kild llmsi vacibdir. Bunun is trzi,
ki, saymaq, lmk, grmk v baqa yollarla olmas arasnda he bir frq yoxdur. Hminin
bu lmyin satlm maln thvil verilmsi, pul qarsnda vz verilmsi, dniln borc, vqf
mvzusunda vqf pay v ya mirasn blnmsind irs pay olmas arasnda he bir frq yoxdur.
Bu cr ilrd xyant etmk haqqnda tkid olunmu haram ilrdn saylr v ona ttfif
deyilir. Yni istr xalq, istrs d Allah hquqlarna aid borclarn az kild dnilmsi.
282. dnilmk vaxt atm, sahibi trfindn tlb ediln, hminin dmy imkan olan
hallarda borclarn dnilmsi vacibdir. Bunun is vaxt atm borclar, hminin baqalarnn
can v malnn tlf edildiyi n insann boynuna dn xsartlr kimi xalqa v ya xms,
zkat, kffar v s. bu kimi Allaha aid olan borclardan saylmas arasnda he bir frq yoxdur.
stisna olunmu hallardan baqa xalq hququnu (hr bir haqq v hr bir xs olmasna
baxmayaraq) dmkdn boyun qarmaq tkidli haram ilrdn saylr.
283. yerin yetdikdn sonra cal haqqn dmk vacibdir. Bel ki, msln bir xs
mnim manm tapana yz dinar pul vercm szn deyrs, onun mann tapb ona thvil
vern xs yz dinar vermsi vacibdir v buna cal haqq deyilir.
284. riklrdn biri tlb edrs, btn riklr trfindn mtrk blmni qbul etmk
vacib saylr. lbtt bel bir blmni qbul etmyin onlarn ziyanna sbb olmamas, hminin
bunun qarsnda bir ey dmmlri bu haqda rt olunur.
285. Hr bir etiraf edn xsin etiraf etdiyi sz sasnda ml etmsi vacibdir. Bel ki, bu
etirafn onun xeyri v zrrin, hminin mal v ya nsil bard olmas arasnda he bir frq
yoxdur. Msln, bir xs bu mnim uamdr szn etiraf edrs, onun xrci v
trbiylndirmsini z hdsin almaldr. Amma o uaqdan atalq haqqn istifad ed bilmz.
Bel ki, z vfat etdikd uaq onda irs aparar, lakin uaq vfat etdikd is ondan irs apara
bilmz. Hminin yoxsulla ua boynunda nfq (xrcini dmk) haqq yoxdur.
286. Pul sahibinin borcluya z borcunu dy bilmdiyi halda mhlt vermsi vacibdir. Bel
bir halda onu tutdurub mhakim v hbs etdirmk, hminin onu ev, ev yalar v bu kimi
yaay n zruri saylan lvazimatn satmaa mcbur etmk haramdr.
287. Hr bir mkllfin z lmnn yaxnlamasn hiss etdikd xalqn mantlri, mal v
borclarn qaytarmaq, hminin qza olmu namaz v oruclar, boynunda olan vacib hcc v mr
mllri v mxtlif kffarlr kimi Allah hquqlarn yerin yetirmkd sy v tla etmsi
vacibdir. z bunlara ml ed bilmdikd is varislrin xbr verrk bu haqda onlara sifari
etmlidir.
288. zrl hallardan baqa birin verilmi vdy yalan xmaq haramdr. Bunun is vd
verrkn bel bir niyytd olmamaq v ya sonradan z fikrindn danmaq arasnda he bir frq
yoxdur. Qeyd etmk lazmdr ki, bu haqda mxtlif nzrlr irli srlmdr.
40

289. Ariy verilmi mal olan xsin ondan qd mqavilsinin ksin olaraq istifad etmsi
haramdr ki, bel bir halda mal tlf olarsa onun eyni n zamin saylr. Hminin bel bir
istifad v tsrrflr n onun vzini (pulunu) qaytarmaa da zamindir.
290. Mflis (yni hakim trfindn qadaanl n hkm verilmi) xsin z malnda
tsrrf etmsi haramdr. Amma yaay mnzili, ev yalar v yaay lvazimat kimi
msadir hkmndn xaric olan eylrd tsrrf etmsi haram saylmr.
291. str xalq, istrs d Allah-taalaya aid mantlrd tddi, ifrat v tfrit (xyant)
etmk haramdr. Tddi szndn mqsd o mantdn qeyri-qanuni v ya hddindn artq
halda tsrrf etmk, hminin onu qorumaqda naqislmk v ya tlf olmaq hddind
shlnkarlq etmkdn ibartdir. Bu i haram saylmaqdan lav zmant d sbb olur.
Hminin bel bir hkm, kafir mantin d aiddir. Lakin bu haqda mxtlif nzrlr irli
srlmdr.
292. riklrdn hr birinin zrurt hallarndan baqa sair riklrin icazsi olmadan mtrk
mal v ya haqqdan istifad etmsi haramdr.

41

YEDDNC FSL
QLB V BDN AD OLAN MXTLF VACB V HARAM
MSLLLR
293. Tkbbr: yni zn uca, baqa mminlri is aa sviyyd bilmk haramdr. Bel
bir batini sift malik olub ondan narahat olmamaq gnah saylr. Bel ki, bu gnahn daltl
zidd olmas v ya daxili gnahlardan sayld n daltl zidd olmas arasnda he bir frq
yoxdur. Htta tkbbrn slind gnah olmasn qbul etmsk d onu danq v rftarda
bruz vermk haramdr.
294. Hsd: yni bu sift malik olub, onun qalmasna razlq gstrmk, hminin danq,
yaz v ya rftar vasitsi il onu akar etmk haramdr.
295. Allah-taalann rhmtindn midsizlik siftin malik olub, onu aradan aparmaa imkan
olan halda davam etdirmk, hminin tkbbr haqqnda qeyd olunduu kimi biln halda bu
siftdn vcuda gln danq v ya rftar haram saylr.
296. midsizlik haqqnda qeyd olunduu kimi, Allah-taalann qzbindn zn asud
bilmk haramdr.
297. Allah-taalaya qar pis gman etmk haramdr. Buna misal olaraq nuzu billah (Allaha
pnah aparrq) Allahn vlad v ya var-dvlt bard onunla baqas arasnda frq qoyub
daltl ml etmmsi, onun savabn baqalarndan az, czasn is baqalarndan ox vermsi,
bacarndan knar olaraq onu msibtlr salmas v s. bu kimi pis gmanlar qeyd etmk olar.
Bu gnahda insann daxili hallarndan saylr v bzi vaxtlar kfr sbb olur.
298. str z, istrs d baqalarna aid olan ilahi qza v qdr qar qlbn naraz v
qzbli olmaq haramdr. Hminin danq etirazlar il birg olan narazlq da haram saylr. Bu
haqda is mxtlif nzrlr mvcuddur.
299. Bir mmin qar danq v ya rftarda biruz veriln sui-znn (pis gman) haramdr.
300. str suliddin, istrs d friddind z v ya baqalar n tkilif (vzif) tyin
etmk, hminin sabit bir hkm (vzifni) aradan aparmaq n gmana tabe olub onun
sasnda i grmk (hkm xarmaq) haramdr. Buna misal olaraq bir xsin z gman v znni
sasnda filan mlin vacib, yaxud haram olmasna hkm vermsi v ya vaciblik v haraml
sabit olmu myyn hkmlr qarsnda bunun hkmn bilmk mnim hdmdn xaricdir
szn demsini qeyd etmk olar.
301. Kiinin qadn paltarlar geymkl zn qadna, qadnn da kii paltar geymkl zn
kiiy oxatmas haramdr. Bu msld is mxtlif nzrlr irli srlmdr.
302. Kiinin istr namaz, istrs d baqa hallarda zk, halqa v boyunba kimi, hminin
qabaq dilrini bzk n qzl yalarla bzmsi (istifad etmsi) haramdr. Bu halda namaz
qlmaq, namaz batil edr. Hminin istifad olunan qzln sar, qrmz, xalis v qarq olmas
arasnda he bir frq yoxdur. Qeyd olunmu ilr, qadn n haram deyildir.
303. str namaz, istrs d baqa hallarda kiinin htta araqn v lck kimi ipk
paltarlardan istifad etmsi haramdr. Zruri hallardan baqa bel bir halda namaz qlmaq namaz
batil edr. Qadnn ipk paltarlardan istifad etmsi is haram deyildir.
304. Qurani-mcid, Allahn uca adlar, hminin peymbrlr v imamlarn () mbark
adlarna qar hrmtsizlik etmk haramdr. Bel ki, bu ilr bzi vaxtlar insann kafir, bzi
vaxtlar is fasiq (azn) olmasna sbb olur.
305. Mqdds Kb, hzrt Peymbrin (s) mscidi, baqa mscidlr, msum imamlarn
hrmlri, hminin Nhcl-bla, Shifei-sccadiyy, suli-kafi v Vsailu-i
kimi dini kitablara qar hrmtsizlik etmk haramdr.
Hminin mqdds v tqval tannm din alimlri v fqihlr, hseyniyy v tannm
mhtrm imamzadlr kimi mqdds mkanlar, ban, Ramazan v islam bayramlar kimi
42

Allaha aid olan gnlr qar hrmtsizlik etmk d haram saylr. Hrmtsizlikdn mqsd,
islam dini v i mzhbinin mqddsatna qar bir nv ehtiramszlq saylan hr hans bir sz
v ya rftardan ibartdir.
306. Qzl v gmdn olan podnis, boqab, qaq, fincan, qnd qab, aynik, nlbki,
glqab v s. bu kimi qablardan yemk, imk v baqa ilrd istifad etmk haramdr.
307. nsan v ya heyvann kamil kild heyklini dzltmk haramdr.
308. Mnccmlik (yni gy ulduzlarn yer krrsind ba vern hadislrd mstqil irad
v tsir malik olmasna inanb bunun sasnda hkm xartmaq) haramdr.
309. Batil szlrdn ibart hminin rqs v mtrib altlr mscilisi il uyun olan (inann)
musiqi v tranlrin ssi myyn trzd kmk halnda oxunmas haramdr.
310. Mtrib musiqi altlrini almaq haramdr. Buna misal olaraq df, ttk, tar, piyanino v
s. bu kimi altlrdn ad kmk olar. Hminin bel bir musiqilr lhv rqs v mtrib
mclislrin uyun olarsa, onlar dinlmk d haram saylar.
311. str Ramazan ay, istrs d baqa aylarda ri zr olmadan bilrkdn Allah,
Peymbr (s) hminin msum imamlara () nisbt yalan danmaq haramdr. Bu yalann
baqa yalanlarla frqi, bu nv yalann al v rit baxmndan daha ox pis olmasndan
ibartdir. Bu i mbark Ramazan aynda ncam verils, xsin orucunu batil edr.
312. Haram iin mqddimsin ml etmk haramdr. Bel ki, bu szdn mqsd, zlynd
halal saylan amma haram bir i atmaq n ncam veriln ilrdn ibartdir. Buna misal
olaraq biganlr (xaricilr) n csusluq etmyin mqddimlrini ld etmk, qumarbazln
necliyini yrnmk, narkotik maddlrin dzlmsi qaydas, frldaqln yollar hminin
adam ldrmk v ya yaralamaq yolunu yrnmyi qeyd etmk olar.
313. zn drisi grnn trzd saqqaln qrxlmas v ya dibdn vurulmas haramdr. Bu
haqda is mxtlif nzrlr irli srlmdr.
314. Mmin cinlr, mlkl v ya mminlrin ruhunun l alnmas, onlarn ziyyt kib
narahatlna sbb olarsa haram saylr.
315. Yalandan yuxu qoub onu baqalarna danmaq haramdr. Bu is yalan n bir nv
misal saylr. Yalanlq mxtlif nvlr blndy bu yalan ayrca etdik.
316. ntihar v ya zn ldrmk haramdr. Bu is baqalarn ldrmk kimidir. Amma
myyn zruri hallarda bu hkm istisna olunmudur.
317. nsann dini qidlr v insani xlaqnn dyiilmsi, hminin vacib mllri trk edib,
gnah ilr batmas, sbb olan mkanlar v ya lklrd qalmas haramdr.
318. Hr hans bir trzd v hr hans bir vasit il qumar oynamaq (udub-uduzmaq)
haramdr. Bunun is daxili v ya xarici hminin qdim (kemi) v ya yeni altlr, htta
yumurta, zk, heyvanlarn dydrlmsi, tullanmaq, ki da qaldrmaq v s. bu kimi udubuduzmaq hyata ken vasitlrl oynanmas arasnda he bir frq yoxdur. Amma udubuduzmaq bir sra yerlrd haram saylmr. Buna misal olaraq ibtidayi v ya mdafi cihadlarnda
istifad olunan at v ya sair nqliyy vasitlri, hminin ox atmaq kimi msabiqlri qeyd
etmk olar.
Udub-uduzmaq olmasa bel qumar altlri il qumar oynmaq da haram saylr. Bu haqda is
mxtlif nzrlr mvcuddur. El buna gr d istifad olunmaq n l altnda olun qumar
altlrinin sndrlmas v dyidirilmsi tbii vacib saylr. Hminin bir nv gnah niyyti il
dzldilmi v halal ilr n diqqti clb edn halda ilnilmyn hr nv lhv, trb v
qumar altlrinin sndrlmas v ya ayr bir hala evrilmsi d tbii vacibdir.
319. Udub-uduzmaqsz olsa bel ahmat oynamaq haramdr. Bu is ahmats udub-uduzmaq
trzd oynanlmas hallarna aiddir. Bel ki, bir yerd ahmat oyunu hu v istedad msabiqsi
v s. bu kimi udub-uduzmadan olan oyun altin evrilrs, zahird bel bir oyunun he bir eyibi
yoxdur.
320. Sehr, cadu v gzbalayclq saylan hr hans bir mli yrnib, yrtmk haramdr.
Lakin bzi hallarda bu ml haram saylmr ki, buna misal olaraq haqq leyhin olan

43

sehrbazlarla mbariz etmk, hminin onlarn cadularn aradan aparmaq kimi hallar qeyd
etmk olar.
321. Kazino v sair bu kimi pozunluq mrkzlri amaq haramdr.
322. qid, xlaq v ml baxmndan insanlar azn yola kn kitab v nriyylrin tlif,
ap, saxlanlmas v yaylmas haramdr. Hminin bu id hr nv i grb pul almaq da haram
saylr.
323. Zalmlara ncam verdiklri zlm ilrind kmk etmk v ya z zlm etms d
zalmlarn kmkisi olmaq haramdr. Bu id pul qazanb o puldan istifad etmkd haram
saylr.
324. nsann z rabdan istifad etms d spritli iki v mstedici maddlrdn istifad
olunan mclislrd itirak etmsi haramdr.
325. ki nfr, iki dst v ya bir ox adamlar arasnda davt (dmnilik), vurmaq,
yaralamaq, ldrmk v s. fsadlara sbb olan fitnkarlq etmk haramdr.
326. nsann z yaay ilrind istr qlbd, istrs d mld (zalmlarn zlmn kmk
etms d) onlara arxalanmas haramdr.
327. Baqasnn maln ourlamaq haramdr. Amma myyn hallarda bel bir i haram
saylmr. Buna misal olaraq imanl olan borclunun z borcunu dmkdn imtina etmsi haln
qeyd etmk olar ki, bel bir halda borc sahibinin z maln gizli kild onun pulundan
(malndan) gtrlmsindn baqa ayr bir yolu yoxdur. Bel ki, onun bu hallarda z haqq
miqdarnda ourluq etmsinin he bir eybi yoxdur.
328. Gnahsz mslmana thmt vurmaq (yni ncam vermdiyi v ya bel bir sz razl
olmayan pis iin ona nisbt verilmsi) haramdr.
329. Mmin sy vermk (pis sz demk) haramdr.
330. Mmini msxr edib, l salmaq haramdr.
331. Mmin pis v xoaglmz lqb qoymaq haramdr.
332. ri icaz olmadan bir mslman incidib, ona ziyyt etmk haramdr.
333. Yetim v miskini kobudluq v ziyytl qapdan qovmaq haramdr.
334. Diri v ya l mmini lntlmk haramdr. lbtt bu haqda mxtlif nzrlr irli
srlmdr.
335. Bir mminin ddy msibt, hminin bdnind olan eyb, naqislik, xstlik v s. bu
kimi atmamazlqlar n danlamaq haramdr.
336. Hr bir insan v htta ziyan vermyn heyvana qar zlm etmk haramdr. Ziyanverici
heyvanlar ldrmyin is he bir eybi yoxdur v bzi vaxtlar vacib saylr.
337. Qan mhtrm saylb, tklmsi caiz saylmayan mslman ldrmk haramdr.
Hminin zimmi, hdlmi v pnah verilmi mhqunud-dm saylan hr bir kafir d
ldrlmsi bu hkmddir. Mhqunud-dm saylan kafir szndn is islam ritind
mvqqti olaraq snacaq verilmi kafirlr nzrd tutulur.
338. Xalqn razl olmadan istr (hasar v s.) st, istrs d qap v divar deiyindn
onlarn evi v mskninin daxilin baxmaq haramdr.
339. ziyyt v rusvay etmk qsdi il mminin gizli sirlri v qlbi qidlri bard axtar
aparmaq haramdr.
340. Akarda gnah etmyn mminin razl olmadan istr sz, istr yaz, istr rftar,
istrs d baqa yollarla qeybtini etmk (yni onun gizli eybi v nqsanlarn ab yaymaq)
haramdr.
341. ki nfr v ya bir ox adamlar arasnda dmnilik v ya sair fsadlarn vcuda
glmsin sbb olan szgzdirmk v fitnkarlq haramdr.
342. str gizlind (xlvtd) shbt etmk, istrs d akar kild qulaa pldamaq,
szlrl iar (kinay) etmk, hminin gz, qa v sair bu kimi yollarla iar edrk bir
mmin zrr vurmaq, onu l salmaq v baqa gnahlar barsind sz yetirmk haramdr.

44

343. Mminlr arasnda gnah v irkin ilri yaymaq haramdr. Bel ki, gnahn znn v
ya onun gnahsz bir xs barsind yaylmas arasnda he bir frq yoxdur.
344. ri zrsz hminin zrurt hal olmadan kafirlr v xsusi il mriklr salam
vermk, salamlarnn cavabn almaq, onlar n dua v istifar etmk haramdr. Hminin (bu
kimi ilrl) mhkmlnmsin sbb olan zalmlar da bu hkmddir. lbtt bu haqda mxtlif
nzrlr mvcuddur.
345. lahi qanunlarn icra olunmasnn qarsn almaq niyyti il qatil, mharib v caniy
pnah verib (onu gizltmk) haramdr. Hminin bu ilri qanun ad il ncam vermk d haram
saylr.
346. Kafirlri qohum-qrba v mmin dostlar kimi qlbn sevmk v mld onlarla
dostluq etmk haramdr.
Kafir dvltlr, hminin kafir v mrik irktlrl mdni, siyasi, hrbi v iqtisadi rabitnin
yaradlmas v nticd islam dvltlrinin ziflmsi v ya thlky dmsi v yaxud
mslmanlarn qid v mld yollarn azmas bu qbildndir. Amma fsadlardan amanda
olmaq v ya mslhtin fsadlara qlb etmsi sirti il tqiyy v yaxud zruri hallarda bel bir
rabit haram saylr.
347. Qeyri-layiqli v ya lyaqtindn artq hdd olan xslri batil yer triflmk haramdr.
348. Bir xs yaxlq etdikdn sonra onun boynuna minnt qoymaq haramdr. Lakin bu
haqda mxtlif nzrlr irli srlmdr.
349. Xalqn maln yemk v ya onlardan pulsuz olaraq i kmk vasitsi il frldaqlq
etmk haramdr.
350. Mhvrtd xyantilik etmk haramdr. Yni insandan mslht istyn xs
bilrkdn shv olan yolu gstrmk v s.
351. nsann imkan olan v mzlum mminin kmk istdiyi halda ona kmk etmmk
haramdr.
352. Bzi vaxtlar kfr, bzi vaxtlar is fisq (aznla) sbb olan iki dilli olmaq (danq
nifaq) haramdr. Nifaq is islam v iman, hminin mhbbt v s. ilri izhar edib, daxild
onun ziddin olmaqdan ibartdir.
353. Ehtikar haramdr. Ehtikar is xalqn iddtli ehtiyac olan halda yeyinti mhsullar v sair
yaay lvazimatn baha qiymt satmaq n ylmasndan ibartdir.
354. ri zr olmadan ziyyt sbb olan qonu hquqlarnn trk edilmsi haramdr.
355. Mxtlif spirtli iki, narkotik madd, hminin qumar altlri istehsal edn zavodlar v
fabriklr qurmaq haramdr. Hminin onlar istehsal edib, mhsullarn yaymaq v bel yerlrd
mdir, ii v fhl ilmk v ya nqliyy vasitlri, anbar v maazalar icary vermk kimi
yollarla faliyyt gstrmk d haramdr. Bu idn maali v ya sair maddi faydalar almaq,
hminin onlar alb-satmaq v onlardan istifad etmk d haram saylr. Qeyd etmk lazmdr ki,
bu yollarla ld olunan hr nv pulu xrclmk d haram hkmnddir.
356. Gnaha mxsu olan altlr v vasitlri aradn aparmaq vacibdir ki, buna misal olaraq
qumar, lhv v trb (musiqi altlri), spirtli iki v narkotik maddlrin dzldilm altlri,
ourluq vasitlri, partlayc v ldrc vasitlr, hminin qorxulu kimyvi maddlri qeyd
etmk olar. mumiyytl gnah v ziyytdn baqa ilrdr istifad olunmayan v yaxud bu
kimi ilrd az v nadir olaraq istifad olunan, hminin gnahn qarsn almaq yalnz onun
aradan aparlmasna bal olan hallarda bel bir altlrin (vasitlrin) aradan aparlmas onlarn
kim mxsus olmasna baxmayaraq ham n vacib saylr. lbtt bu hkm onu yerin
yetirdikd daha byk fsadlarn qarya xmad hallarna aiddir. Qeyd etmk olar ki,
yuxarda qeyd olunmu altlrin bzisinin istisnas da vardr.
357. Hr bir mkllf harama oxar ilrdn kinmk vacibdir. Msln bir ne qab v ya
libasdan birinin ncis olduunu bilrs, onlarn hamsndan kinmsi v ya onlarn hamsn
yumas vacibdir.
Hminin iki v ya eydn birinin, baqasnn mlk olduunu bildikd, vvlc bhni
aradan aparb, daha sonra ondan istifad etmlidir.
45

358. Hr bir mkllfin vacib oxar ilrd ehtiyat etmsi vacibdir. Msln filan bir gnn
gecsind mrib v ia namazlarndan birini qlmamasn bildikd, hr iki namazn qzasn
qlmas vacibdir. Hminin iki nfrdn birin borclu olduunu bildikd onlarn hr ikisini
zndn raz salmal v ya hr ikisin borcunu qaytarmaldr.
359. stishaba ml etmk vacibdir. Bu szdn is mqsd kemi vziyyt ml etmk
mnas nzrd tutulur. Bellikl vvllr bir i insana vacib v ya haram olub sonradan o
hkmn dyiilmsi v ya qalmas bard kk edrs, kemi vziyytin sasn ml
etmlidir. Msln, vvllr myyn bir namazn zn vacib saylan xs, sonradan o namaz
qlb-qlmamas bard kk edrs, onu yerin yetirmlidir. Hminin kemid myyn bir
paltar xalqn mal olub, sonradan o paltarn yenidn baqasna mxsus olub-olmamas bard
kk edn xs, o paltar baqasnn mal saymaldr.
360. Murdar (ncis) olan on eydn kinmk vacibdir:
1) Sidik;
2) Qait;
3) Mni;
4) Murdar;
5) Qan;
6) t;
7) Donuz;
8) Mst edici maye;
9) Arpa suyu; (piyv).
10) Hrbi kafir.
Bel ki, (bir mkllf) z yaayn bu murdarlara bulamaq v onlara bulam eylri yeyibimkdn kinmli, hminin namazn batil olmasna sbb olan bdn v paltar bu
murdarlarla ncis olmandan prhiz etmlidir. Qeyd etmk lazmdr ki, mslmanlar yaaynn
bu eylrl murdarlanmas, Allahn rhmt mlklrinin (onlardan) uzaqlamas v eytanlarn
(onlara) yaxnlamasna sbb olur.
361. Hr bir gnahdan drhal tvb etmk vacibdir. Bel ki, tvb n qdr txir salnrsa,
ncam verilmi gnah bir o qdr oxalar v tvbnin d vacibliyi z halnda qalar.
362. str fqihin z ftvas, istr hakimin z hkm, istr hadt vernin z hadti,
hminin istr etiraf ednin z sz, istr xalq v hadislr barsind adi danq v ya
qzavtlr, istrs d bundan baqa hallarda dzgn v doru danq vacibdir. Bel ki, doru
dann onu danann z, qohum-qrbas v ya dostlarnn xeyri v ya zrrin olmas
arasnda he bir frq yoxdur.
363. Hddi-blua atmamdan qabaq vli (ata, baba v s.) trfindn snnt edilmyn
xsin hddi-blu hddin atdqdan sonra zn snnt edirmsi vacibdir. Hminin bel bir
i, htta qoca olan yeni mslman olmu xs d vacib saylr.
364. Salam vernin drhal cavabn vermk, htta namaz halnda bel vacib saylr. Salamn
cavab is ayr bir mane olmadqda salam vernin eitdiyi hdd olmaldr. Hminin namaz
halnda veriln salam cavab, salam vern xs ayr kild salam vers bel slamun lyum
klind olmaldr.

46

SKKZNC FSL
SLAM MMT V RHBRLY AD MSLLLR
365. Hzrt imam Mhdi (.c)-n qeybd olan zamanda bir sra rtlr malik olan (fqihlrin)
rhbrlik mqamn z hdsin almas vacibdir. Bel ki, bu mqamn rtlrin malik olan bir
nfr olarsa, rhbrlik mqam onun n eyni vacib, bir ne nfr olduqda is kifayi vacib
saylr.
366. Fqih, mctehid v vliyyi mri daha yax tanyan islam elmlri zr mtxssis
(alimlrin) vilayt mqam n myyn rtlr malik olan yegan fqihi tyin etmsi
vacibdir. Bel ki, bu cr fqihlrin say bir nfr olarsa, onlardan daha saleh v daha qabaqcln
tyin edib, xalqa tantdrmalar vacib saylr. Xalqn da tyin olunmu bu fqihlrin (vilaytini)
qbul etmsi vacibdir.
367. Mslmanlarn vliyyi mri olan rhbrin mvlvi v vilayi gstrilrindn itat etmk
vacibdir. Bel ki, bu vliyyi mrin hzrt Peymbr (s) v mamlar () kimi msum, yaxud da
hzrt imam linin () zamannda Salman (r) v Malik tr (r) kimi (qeyri-msum v
msum trfindn tyin olmas), hminin onlar trfindn uzun mddtli (kubra) qeybti
zamannda camiu-rait mcthidlr kimi mumi trzd (rhbrliy) tyin olunmas arasnda
he bir frq yoxdur.
Digr trfdn onlarn verdiyi frmanlarn bir mqam yaradb bir nfr onu qbul etmsi
n mr etmsi, (msln ordu, hakim, imam cm v s. mqamlar n myyn xslri
tyin etmsi), mharib, slh, hbs, fv v s. ilr n gstri vermsi arasnda he bir frq
yoxdur. (Vilayi v iradi gstrilr vaciblr bard bu kitabn mqddimsind izah
verilmidir).
368. Vliyyi mrdn baqa bir mctehiddn tqlid edn xsin mrcyi tqlidinin ftvas il
vliyyi mrin mvlvi hkm arasnda zidiyyt olarsa, vliyyi mrin mvlvi hkmndn itat
etmsi vacibdir. Bel bir halda is (mctehidin) ftvas etibardan dr.
369. slam dini nzrind slahiyyti olmayan xslrin xalq n hkumt v vilayt
mqamna yiylnmsi haramdr.
370. Vliyyi mrin xalq trfindn beyti qbul etmsi vacibdir. Bel ki, qadn v kiilrdn
ibart bir dst mslman onunla z tohidlrini irkl buladrmamaq v ri haramlardan
kinib, vacib mllri ncam vermk n onunla beyt etmk istyrs, vliyyi mrindn bel
bir beyti qbul edrk onlar n istifar etmsi vacibdir. Bu is onlarn islam v imanlarnn
qbul olma rti deyil, ksin z qidlrinin mhkmlnmsi v vacib mllri yerin
yetirmkd bir nv tkidetmk saylr.
371. Mdafi cihad vacibdir. Bel ki, dmn mslman lklrin hcum edrk islam
dininin sasnn aradan getmsi v ya myyn bir mntqd olaraq islam lklrinin ial
olmas qorxusu olarsa, bel bir hallarda hr bir imkanl mslmann z din, islam mmti v
razi btvliyindn mdafi edrk bu yolda mal v canndan sirgmmsi vacibdir. Bel bir
cihadda kii il qadn arasnda frq olmad kimi, he bir ksin icazsi d rt saylmr.
372. btidayi v mdafi mharibsinin dy meydanndan qamaq haramdr. Amma bu i
daha mnasib yer tapmaq v ya sair sgrlr qoulmaq n haram deyildir.
373. Kfr v nifaq mhkmltmk, mslmanlar arasnda tfriq salmaq, hminin islami
hkumt ziddin olan dmnlr n dayaq nqtsi yaratmaq v sair bu kimi tsvvr ediln
ilr haramdr. Htta bu niyytl mscid, hseyniyy v baqa xeyriyy mrkzlri tikmk v ya
amaq da haram saylr.
374. str ibtidayi, istrs d mdafi cihadlarnda xalq bel bir cihadlardan saxlmaq v ya
onlar bu cihadlardan soydurmaq haramdr. Qeyd etmk lazmdr ki, dil, qlm v ya hdlm
47

v tamahlandrma yollar il xalq hr hans bir Allahn vacib mllrindn saxlamaq haram
olduu kimi bu yollarla onlar hr hans bir ilahi haram ilr vadar etmk d haram saylr.
375. str hazrki, istrs d glck islam dmnlrinin hal v zamana uyun olan hr nv
dy sursat, nqliyy v mharib vasitlri kimi hr nv qvvnin hazrlanmas haqqnda
tkid olunmu vacib bir mldir, hminin islam ordusunun kfr v din zidd olan ordular
qarsnda hr nv mqavimt, mdafi v qlb almas n lvazimatn ld edilmsi d bu
qbildndir. Bu is kifayi vacibdir. Bel ki, bu vacib ml ilk nvbd xalqa, ikinci nvbd is
mmtin vliyyi mrin (rhbrin) vacib saylr. Vliyyi mri bu lvazimat zn v ya
mslmanlara aid olan beytlu-mal-dan hazrlamaldr.
376. Msum imam () v ya onun trfindn tyin olunmu vliyyi mrin leyhin qiyam
edib tankarlq edn kslr (bualta) mharib edib vurumaq vacibdir. Bu is ibtidayi cihad
nvlrindn saylaraq onun rtlrin malikdir.
377. Mharibsiz v qoun kmdn kafirlr lindn alnm mallarn (qnimtlrin)
mslmanlarn vliyyi mrin thvil verilmsi vacibdir.
378. slam lksin istilas olan hakimin icazsi olmadan nfal-dan istifad etmk
haramdr. nfal is islam qanununa sasn islam hkumtinin ixtiyarnda olan aadak
mallardan ibartdir:
1-Maliksiz v yaxud nsli ksilmi v dnyadan km maliklr aid yerlr;
2-Bir ksin tsrrf etmdiyi dryalar v byk aylarn traf;
3-Dalarn qllsi, melr v drlrin ortas;
4-slam ordusunun lin dm (kafir) hakimlrin ll-cvahirat, mallar v var-dvlti; Bir
halda ki, bunlar myyn bir xsdn qsb olunmam olsun.
5-Bahal v misilsiz eylr, hminin dy qnimtlri;
6-slam ordusunun vliyyi mrin icazsi olmadan kafirlrdn ald btn dy qnimtlri;
7-Varisi olmayan xsin irsi v btn var-dvlti;
8-Bir ksin mlk olmayan mdnlr.
379. slam dinindn xbrdar olmaq, Allah-taala klamn dinlmk v onun mfhumunu drk
etmk n islam lksin daxil olan hr hans bir kafir firqsinin ardclna aman vermk v
onlarn salamat halda z yerlrin qaytarlmas n zmant vermk vacibdir. Bu vzif is
mslmanlarn vliyyi mri v islam dvltinin nzarti altnda hyata kemlidir.
380. str byk, istrs d kiik gnahlar ncam vern xslr zrind Allah qanunlar v
ya islamn cza hkmlrini icra etmk haqqnda tkid olunmu vacib mllrdn biridir. Bu is
daha ox hmiyyt dayan eyni v ya kifayi vacib mllrdn saylr. Bel ki, bu vzifnin
icras vliyyi mr, daltli hakim v ya onun trfindn tyin olunmu qaziy mxsusdur. Bel
bir hakim bir nfr olduqda is kifayi vacib saylr.
381. Qmri tqvimi il haram mhtrm saylan Rcb, Zul-qd, Zul-hicc v
Mhrrm aylarnn hrmtini saxlmaq vacibdir. Bel ki, islam dvlti bu aylarda mhariby
balamamal v gr qabaqcadan balam olarsa, bu aylar atarkn dmn atks tklifini
etmlidir. V bellikl d mvqqti olaraq qbul olunsa bel mharibni trk etmlidir.
382. Mslmanlarn vliyyi mri gstri vers ki, qzvt rtlrin malik olan hr bir xsin
bu mqam qbul etmsi eyni vacibdir. Hminin bel bir halda bu mqama layiq olan yalnz
birc nfr olduqda vliyyi mrin tklifi il onu qbul etmk eyni vacib saylr. Bir ne nfr
olduqda is qzavt mqamn qbul etmk kifayi vacibdir.
383. Bir-biri il ixtilaf v ya davas olan iki trf bir nfrin qzavt etmsin raz olsa bel
bu mqamn rtlrin malik olmayan xsin qzavt krssnd ylmsi haramdr. lbtt bu
hkm bzi hallarda istisna olunmudur.
384. Qazinin (hakimin) ixtilaf olan iki trf arasnda haqq zr qzavt etmsi vacib, batil
olaraq qzavt etmsi is haqqnda tkid olunmu haram ilrdndir. Hminin onu hr hans bir
qli, ri v rfi msllrd haqq v dalt zr qzavt etmsi vacib, bilrkdn v zrsz
olaraq hr bir ks v hr bir msl bard batil qzavt etmsi is haramdr.
48

385. Qazinin (hakimin) bir-biri il ixtilaf olan iki trf v ya iki dst arasnda salam vermk,
danq, glib-getmk qaydalar, adti zr ehtirama riayt etmk kimi ilrd brabr rftar
etmsi vacibdir.
386. Glckd hadt vermk n mxtlif hkmlri mahid etmy olunan dvti
qbul etmk vacibdir. Bu is hadt thmml adlanr. Hminin hadt vermk n hazr
olmaq da vacibdir. Bel ki, ahid bir nfr olduqda bu i eyni, bir ne nfr olduqda is kifayi
vacib saylr. Tutarl zr olmadan hadti gizltmk is haqqnda tkid olunmu haram
ilrdndir.
387. Hr bir mkllfin haqq v daltl hadt vermsi v myyn zruri hallardan baqa
doru yoldan xmamas vacibdir. Hminin zruri hallardan baqa batil (yalan) hadti
vermsi is haramdr.
388. Yalan ahidlrin tantdrlmas vacibdir. Bel ki, ba vern bir mhakimd ahidlrin
hadti nticsind bir nfr edam, qisas, bdn zvnn ksilmsi v ya diy dmy
mhkum olub, hminin hkm icra olunduqdan sonra ahidlrin yalan aydn olarsa, qazinin
(hakimin) qisas v ya diyni onlardan almasndan lav bu kimi yalan ahidlri hr hans bir
mmkn vasit il xalqa tantdrmas vacibdir. Blk d onlar tantdrmaqdan mqsd, gnahsz
mhkumun qisas v ya diy haqqn xalqn qarsnda onlardan tlb etmsindn ibartdir.
389. str nfs (bilrkdn adam ldrmk), istrs d trf (bilrkdn bdn zvn
naqis etmk) qisaslarnda bilrkdn cinayt trtmi xsin zn qisas olunmaa tslim etmsi
vacibdir. Hminin mnafe (birini bilrkdn kor v ya kar etmk kimi bdn qvvsini aradan
aparmaq) qsas da bu qbildndir. Shvn cinayt ii trtmi xsin is diy dmsi vacibdir.
Hminin qeyd etmk lazmdr ki, qisas v diydn imtina etmk haramdr.
390. Cmiyyt izdihamnda ln v qatili taplmayan, hminin qatili namlum olan hr bir
lnn diysini dmk, islami hakim vacibdir. Bu diylr mminin qan hdr getmsin
dey beytlu-mal-dan gtrlrk, lnn varislrin verilmlidir.
391. slam dvlti v ya islam v mslmanlarn ziddin olaraq csusluq etmk haramdr.
392. Yer zrind xalqn qidlri, xlaq, ictimai ilri, hminin onlarn iqtisadi v ictiayi
mniyytind xarabkarlq etmk, islama zidd olan adt-nnlri yaymaq, islam adtnnlrini dyidirmk v ya istismarlarn tutmaq, zindana salmaq, dymk, ldrmk v s.
bu kimi mxtlif yerlrd yayd ilri yaymaqla fsad trtmk haramdr.
393. Qzf haramdr. Yni ifft il tannan v zahird pis ilr grmyn evli kiini
zinakarlq v ya lvat mllrin, hminin evli qadn zinakarla mtthim etmk haram
saylr. Bu is iddia edn (thmt vuran) xsin bel bir ilr elmi olmamas, hminin z
szn hakim qarsnda isbat ed bilmdiyi hallara mxsusdur. Bel hallarda is thmt vurmaq
haram bir i saylr v o ilrin czasn iddia edn xs kmlidir. Amma thmt vurann bu
idn agah olmas, hminin hakim yannda drd ahid hazr etmsi v ya mtthimin z irkin
iin drd df etiraf etmsi hallarnda is qzf caizdir.
394. Mharib haramdr. Yni istr soyuq, istrs d odlu silah l alaraq xalq qorxutmaq v
ya yer zrind fsad trtmk n dymk, yaralamaq, ldrmk, pul almaq v s. bu kimi ilr
haram saylr.
395. Allah-taalann min-amanlq hrminin daxilind dmnl vuruub, mharib etmk
haramdr. Hrmd dy balayanlar is bu hkm amil deyildir. Hrm mqdds Mkk v
onun trafn haty alm eni tqribn 10 kl. metr, uzunluu is tqribn 20 km. metrlik olan
myyn bir zonadan ibartdir.
396. Dmnlr mslmanlarla vuruan halda silah, dy sursat, nqliyyat vasitlri,
yanacaq v sair dy lvazimat satmaq haramdr. Htta dmnlrin mhkmlnmsi,
mslmanlarn is ziflmsin sbb olan hr hans bir eyin dmnlr satlmas da haramdr.
Bu axrnc hkmd is mxtlif nzrlr mvcuddur.
397. Bir-biri il ixtilaf olan iki trfin zalm hakimlr mracit etmsi haqqnda tkid
olunmu haram ilrdn saylr. Zalm hakimlrdn is hakimlik rtlrin malik olmayan v ya
49

zalmlar trfindn bu mqam n tyin olunmu hakimlr nzrd tutulur. Hminin zruri
hallardan baqa iki trf haqq olsa da bel bir hakimin hkmn sasn (mal, pul v s.) eylrd
tsrrf etmk haramdr.
398. Qazinin (hakimin) rvt almas v ya ona rvt verilmsi haramdr. Bu is rvt
verilib-alnmasnn nahaq yer qzavt olunmas v ya rvt vern trf (haqq olubolmamasna baxmayaraq) meylli olmaq niyyti il hyata kemsi halna aiddir. Amma rvt
vern haql olub z haqqna atmaq n bundan baqa bir arsi olmayarsa, bel bir halda
rvt vermk halal, onu almaq is haramdr. Hminin rvtin haramlnda onun rvt,
hdiyy, hib (bxi) v ya mhabati mamil ad il hyata kemsi arasnda he bir frq
yoxdur. Mhabati mamil is hakimin onun lehin hkm vermsi tamah il myyn bir maln
ona ucuz qiymt satlmasndan ibartdir.
399. Qazinin arasnda ixtilaf olan iki trfdn birin onun batil nahaq olduunu bilrkn
digrin qar qlb almas yolunu yrtmsi haramdr. Bu hkm mvzudan xbri olan qeyriqazi xslr d aiddir.
400. Qazinin Allah-taala hququna dair ilrd hazr olmayan xsin leyhin olaraq qzavt
etmsi haramdr. Msln, drd nfr adil xs hazr olmayan bir xsin zinkarlq etmsi bard
hadt verrs, bel bir qazinin hkm xartmaa haqq yoxdur. Xalqn hququna dair ilrd
is bel hkm xartmaq caizdir.
401. Haqq sahibinin z haqqnda tcavz etmsi haramdr. Buna misal olaraq, gnhkardan
qisas almazdan qabaq ona ignc vermk, bzn zlrini ksmk, hminin tyin olmu
hddn artq onun bdni v ya puluna ziyan vurmaq hallarn qeyd etmk olar.
402. Bir haqqn v ya batilin aydnlamasn onu aq-akar etmy bal olan hallarda rtbasdr edib, aqlamaq haram saylr. Buna misal olaraq, bir xsin qtl yetirilmsi v ya
cinaytkarl, birinin yoldal, bir uan (myyn qadndan) sd yemsi, hminin bir maln
maliyyti, gnahkarn tutulmas v ya gnahsz n brat qazandrlmas hallarn qeyd etmk
olar.

TRCMD STFAD OLUNAN KTABLAR

1. rb va fars szlri lti; Azrbaycan elmlri akademiyas Nsimi adna dililik institutu,
Bak, yaz 1985 Miladi.
2. Lumtu-dmqiyy, eyx msddin Mhmd ibni Cmalddin Mkki l-amili (hid
vvl), trcm v izah: li irvani, Darul-fikir, Qum, 375 msi;
3. Frhngi syyah (ltnam), hmd Syyah, slam nriyyat, Tehran, 1371 .;
4. Frhngi sba (ltnam), Mhmmd Behiti, Sba nriyyat, Tehran 1370 ,;
5. rit hkmlrinin izah, Aytullahl-zma eyx Mhmd Fazil Lnkrani, (trcm edn
M. lizad), Nvidi islam nriyyat, Qum 1998. M.

50