Professional Documents
Culture Documents
Nəhcül Bəlağə
Nəhcül Bəlağə
I Fsil
Bu fsild mirl-mminin leyhis-salamn xtblri, frmanlar
seilib v bura o byk xsiyytin (z dvrndki) mclislr,
mhariblr v tin ilrd (buyurduu moiz v ydlrdn ibart) xtb
vzi olan bzi klamlar lav edilmidir.
1-ci xtb
mam linin (leyhis-salam) smann v yerin
yaradlnn, Admin xilqtinin balancnn xatrland
xtblrindndir.
Btn dananlarn mdh etmkd v ymkd aciz
qald Allaha hmd olsun!1 Onun nemt v bxilrini
saymaq istynlr, sayb qurtara bilmzlr. 2 alanlar
Onun nemtlrinin haqqn qaytara bilmzlr.3 O, el bir
mbuddur ki, drin dnclilr bel Onu drk ed
bilmzlr. ql v fikir dryasna dalanlar (dnc dnizin ba
vuranlar) Onun zatnn slin vara bilmzlr. (Vcudu mmkn
olan Onun zatnn hqiqtlrini nec drk ed bilr?) O, el bir
mbuddur ki, siftlrini hat ed biln hdud yoxdur.
(Onun he bir sifti zatna lav deyil ki, mhdud olsun.) N d Onun
mvcud v sabit (Onda mhdudlaan, zlln v Onun btn
4
siftlrini hat edn) sifti vardr.
Onun n myyn
5
edilmi zaman da yoxdur. N d Onun n uzun mddt
vardr.6 Mxluqat z qdrti il yaratd.1 Klklri z
1
Onun zatna layiq olan trif v mdh etmk gcnd deyillr. Buna gr d Hzrti Seyyid-ul-mrslin buyurmudur: ***
Mn Sni mdh etmk qdrtind deyilm. Grk Sn
zn mqdds zatn mdh edsn.
2
Haqq-talann ta etdiyi nemtlr saysz-hesabszdr v onlarn
sonunu tsvvr etmk mmkn deyil. Qurani-Krimin brahim
sursinin 34-c aysind buyurulur:
Allahn
nemtlrini saymaq istsniz buna qdrtiniz atmaz. El is
Yaradann nemtlrini saya bilmyn kims, Onun haqqn nec dy
v Ona nec kr ed bilr?
3
Bel is, kr etmyin n yksk drcsi bndnin Onun
nemtlrinin haqqn dmkd aciz olduunu etiraf etmsidir.
4
Mhdudlama v ehtiva olunma vcudu mmkn olanlara xasdr.
Vcudu vacib olan Allah-tala bundan mnzzhdir.
5
Onun barsind xeyli vaxt ncdn mvcud olduu sylnil bilmz.
nki O, zamann yaradcsdr v zamann iind olmaa ehtiyac
yoxdur ki, zaman onu hat ed bilsin.
6
Onunla tamamlansn. Yni, Onun mddti yoxdur, zli v bdi olan
Odur. Zaman yoxdur ki, sonu v mddti olsun. Bel ki, zaman
hrktin lsdr. Hrkt is maddnin xasslrindndir. O is
161
162
hesab edn Onu sayar. (Onu zndn xaricd say vahidin evirr.)
Nddir? sualn vern is Onu nyins daxilind
yerldirr. (Onun n yer v mkan ser.) Nyin
stnddir? dey soruan bzi yerlri Ondan bo hesab
edr.1
Allah-tala hmi olmudur, sonradan ml glmi v
yeni yaranm deyil. 2 Yoxdan var olmayan bir varlq v
mvcuddur.3 Hr eyl yana olmadan onlarladr. (Bellikl,
O, hr bir eyldir. Yni, hr bir ey Onunla dirlib, mvcud olub.)
163
164
165
166
167
Dedik: Ey Adm! Sn v zvcn Hvva cnnti z
mkannza evirin, onun nemtlrindn istdiyiniz qdr tam adlqla
yeyin v bu aaca yaxnlamayn. gr yaxn glsniz, zlmkarlardan
olmu olarsnz.
2
Qurani-Krimin Taha sursinin 117-ci aysind buyurulur:
Dedik: Ey Adm! Bu
sninl v zvcnl dmndir. Diqqtli olun ki, sizi cnntdn
xardaraq, bdbxtliy dar eimk n bir i grmsin.
3
Hmin aacn meyvsini yemmk ona mr edils d, xeyrinin,
meyvni yemkd olduunu gman etdi.
4
Tvbsini qbul etmk istdiyin gr, rhmt klmsini ona yrtdi ki,
tvbsinin qbul olunmas n Allah-talan onunla sslsin.
168
169
hadislr.
Allah-tala
bndlri
gndrilmi
peymbrlrdn, ya nazil edilmi kitabdan, ya qti
dlillrdn v ya mhkm yoldan mhrum etmdi (v
peymbrlr) el elilr idilr ki, dostlarnn azl v onlara
qar xanlarn oxluu onlar (risaltin tbliindn)
kindirmdi. El peymbrlr idilr ki, glck
peymbrin ad qabaqcadan onlara deyilmidi v ya ondan
vvlki peymbr onu tantdrmd. 1 (eytan insanlarn
oxunu aldatdna v el buna gr d fitri hd-peymanlarna vfa
etmdiyin, Haqqn haqqn dandna gr, byk Allah da hcctin
tamam olmas v insanlarn doru yola ynlmsi n bir-birinin
ardnca peymbrlr gndrdi.) Bellikl d, srlr yarand,
z mmtin onun peymbrliyinin mjdsini vermidi. QuraniKrimin Sff sursinin 6-c aysind buyurulduu kimi:
sa ibn Mrymin Ey Bni-srail, mn Allahn
siz gndrdiyi eli v mndn vvlki Tvrat tsdiqlynm, mndn
sonra ad hmd (sllllahu leyhi v alih) olacaq peymbrin
mjdsini verirm dediyini yada sal.
2
Peymbrlr d onun risaltini izhar etmli v onun seilmsini,
sonuncu peymbr olmasn v peymbrliyin onunla sona atmasn
z mmtlrin xbr vermli idilr.
3
Onun xlq edilmilr kimi bdn zvlri v mkan olduunu sanan
mucssim tayfas kimi.
170
171
Admin olu Qabil qarda Habili ldrdyn gr
peman olduundan Bni-srail gstri verdik ki, hr ks he ksi
qtl yetirmyn v yer znd lml nticlnn bir fsad trtmyn
bir ksi ldrrs, btn camaat ldrm kimidir. Bir ksin hyat v
yaayna sbb olan kims is sanki btn camaat diriltmidir. Bu
ay Bni-srail barsind nazil olsa da mnas btn insanlara amildir.
Onun mumu is Bqr sursinin 47-ci aysind deyildiyi kimi
Ey Bni-srail,
sizlr bx etdiyim nemtlrimi v sizi dnya hlindn stn etdiyimi
yada saln. Burada dnya hli sz mumi mna dayr v btn
dnya halisin amil edilir. Lakin onun mnas Bni-srail dvrnn
insanlarna mxsusdur. Onun ibrtlri is heyrtamiz v bir nv ydnsihtdir, Naziat sursinin 25 v 26 -c aylrindki kimi:
Byk Allah Fironu axirt zab
olan odda yanmaa v dnya zab olan suda batmaa mbtla etdi,
onun batmas qorxan hr ks n hr zaman ibrtdir. Onun msllri,
yni, tbihlr amil olan aylri, msln Cum sursinin 5-ci aysind
olduu kimi, Tvrat
oxuyub-yrnmy mmur olunan, lakin ona ml etmynlr byk
kitablar dayan uzunqulaq kimidir, onun mtlqi, yni, qeyd
vurulmam klmlri, Maid sursinin 6-c aysind olduu kimi:
Ey iman gtirnlr, namaza
dayandqda, zlrinizi yuyun, onun mqyydi, yni, qeyd vurulan
klmlri, Maid sursinin 6-c aysind olduu kimi
Dstmaz alarkn llrinizi dirsklrinizl (birlikd) yuyun, onun
mhkmi, yni, mnasnda shv v bh yeri olmayan klmlri, Bqr
sursinin 231-ci aysindki kimi:
Bilin ki, Allah
hr eydn agahdr, onun mtabihi, yni, mnas aydn olmayan
klmlri, Bqr sursinin 228-ci aysind olduu kimi
Tla verilmi qadnlar iki heyzdn ibart olan
paklanma dvr v ya heyz mddti gzlsinlr, nki rb dilind
klmsinin tk formas olan klmsi hicazllar arasnda
172
Sizin qadnlarnz arasnda zina edn rli arvadlarn
pis ilrin z iinizdn hddi-bulua atm, all, daltli, drd
mmin kiini ahid tutun. Onlar hadt verslr, o qadnlar z
evlrind lncy v ya Allah onlar hbsdn azad edincy qdr
saxlayn. Demli, bu aynin mzmununa gr, zinakar qadnlarn
hkm lncy qdr z evlrind saxlanaraq, hbs olunmalar idi.
Snnd hbs hkm nsx olaraq, daqalaq edilm il dyidi,
4
slamn ilk dvrlrind Beytl-Mqdds doru namaz qlmaq
snny gr vacib idi. Quranda is nsx olundu. Bqr sursinin
144-c aysind buyurulur:
Kb evi olan, Beytl-Hrama trf namaz qln, harada
olursunuz-olun, zlrinizi ona trf dndrin,
5
Cum sursinin 9-cu aysind buyurulduu kimi:
Ey iman gtirnlr, cm gn
namaza arldnz zaman namaz qlmaa tlsin; Bellikl, cm
namaz yalnz cm gnn mxsusdur, baqa gnlrd is vacib deyil.
6
Nisa sursinin 93-c aysind buyurulur:
Qsdn mmin ldrnin czas chnnmdir v bdi
olaraq orada qalacaqdr;
7
Rd sursinin 6-c aysind buyurulur:
Snin Rbbin camaatn etdiyi zlm v sitm gr balayandr.
Balanan zlm dedikd, kiik gnahlar nzrd tutulur.
173
Ey brahim, xalq ssl v onu hcc dvt et. Xalq snin tikdiyin
Ev miniklri zif, arq dv olsa da bel hr uzaq yoldan atl-piyada
glr,
1
174
2-ci xtb
mam li leyhis-salamn Siffeyndn qaytdqdan sonra
oxuduu xtblrdndir:
(Siffeyn Fratn ama trf olan qrb istiqamtind yerln razidir.
Burada o Hzrtl Maviy arasnda olan mhur dy ba vermidir.)
175
176
177
3-c xtb
mam li leyhis-salamn iqiqiyy adlanan
xtbsidir.1
Agah ol! Allaha and olsun ki, bu Quhafnin olu
(cahiliyyt dvrnd bu Bkrin ad bdlzza olmu, sonra Hzrt
Rsul -sllllahu leyhi v alih- onun adn dyirk Abdullah
qoymudur) mnim xliflik n dyirmann orta qtb kimi
(elmd v mld kamillik baxmndan) oduumu bildiyi halda
178
179
180
181
182
183
d deyilr,
bn Sikkitin slahul-mntiq kitabnda
deyildiyi kimi, bel ki, Hzrt buyurur demir,
bu iki sz eyni bir mnada ildilmsin baxmayaraq, o
Hzrtin demsinin sbbi bu szn vvlki
cmldki il hmvzn olmas ndr. Sanki, o
Hzrt bel buyurub: Dvy minn onun ban cilovuyla
yuxar dartsa, yni, cilovu dvnin stnd mhkm saxlasa
dvnin burnu dalar. Hdisd buyurulur: Allahn Rsulu
dvnin stnd olduu halda camaata xtb oxuyurdu.
- yni, dvnin cilovunu dartb
saxlamd, dv boazndan xard bir eyi eyniyirdi.
(Bu hdisdn mlum olur ki, v eyni mnal szlrdir.)
sznn il eyni mnada olmasna baqa bir dlil
is diyy ibn Zeyd badinin aadak beytd syldiyi
szdr.
Cilovlar bizim limizd olmayan itatsiz dvlr ram
olmurlar, onlar pis dvlrdir.
4-c xtb
mam li leyhis-salamn (Tlh v Zbeyrin ldrlmsindn
sonrak) xtblrindndir. Aznl v nadanln zlmtind
olduunuz vaxt bizim sbbimiz doru yola qdm
qoydunuz, uca zirvlr yksldiniz (byklk v rf ld
etdiniz) v bizim vasitmizl ayn son geclrinin
qaranlndan (kfr v irkin n son hddindn) sbhn nuruna
(slam dinin) xdnz. (Bdbxtlik v srgrdanlqdan xilas oldunuz.
Demli, sizin boynunuzda byk haqqmz var v onun qdrini
bilmlisiniz.) Kar olsun yol gstrn fryaddan nsiht
almayan qulaq. 1 Uca ssdn (Allahn buyurduqlar v Hzrt
Peymbrin klamlarndan) arlaaraq kar olan qulaqlar asta
ssi (Allahn, Peymbrin moiz v yd-nsihtlri onlara tsir
1
184
185
5-ci xtb
Allah Peymbrinin (sllllahu leyhi v alih) vfatndan
sonra, Abbas ibn bdlmttlibl bu Sfyan ibn Hrbin
beyt etmk mqsdil o byk xsiyytin hzuruna
mrrf olduu vaxt Hzrtin (leyhis-salam) buyurduu
klamlarndandr.1
Ey camaat! Nicat v qurtulu gmilri il fitn
dalalarn yarb kein.2 Mxalift yolundan dnrk bayra
addm atn v ynmk, lovalq tacn banzdan yer
qoyun (fitn-fsad dalasndan amanda qalmaq n bu Bkrin
Bni-Teym v mrin Bni-di tayfalar il yola gedin. nki) qolqanadlar (dostlar v trfdarlar) il qiyam edn nicat tapar,
tslim olaraq (dost v trfdarlar olmadna gr) bir knc
qslan rahatlq tapar. (ndi bizim kmyimiz yoxdur, z haqqmz
tlb etsk) bu, iylnmi (tmiz olmayan) su, yeynin boaznda
qalan tik kimidir. (Bel bir vaxtda z haqqmdan kerk sbr
etmyim daha yaxdr. nki) meyvni yetimmi drn
1
186
6-c xtb
(Tlh v Zbeyr beytlrini pozaraq, qadqlar zaman) Tlh v
Zbeyri tqib etmmk, onlara qar mhariby hazrlq
grlmmsi bard mam lidn rica edildiyi (mam Hsn
leyhis-salam xahi etmidi) vaxt Hzrtin (leyhis-salam)
buyurduu klamlardandr:
And olsun Allaha, mn yatm kaftar kimi deyilm ki,
ovu bir mddt pusquda duraraq aldatmaq n li v ya
ubuu onu tutana qdr (yuxudan srayb qalxaraq, he ksi
grmdn ssin dalnca yuvasndan xmas n) yava-yava yer
vursun. (Qoymayacaam ki, dmnlr mslmanlar aldadb, fitn v
qarqlq salsnlar. Bel is) n qdr ki, saam haqqa z tutan,
itatkar v mni eidnlrl birg qlnc alacam, haqqdan z
dndrn, ona k-bh il yanaan gnahkarla mharib
edcym. Allaha and olsun, Hzrt Peymbr vfat
edndn bu gun qdr mni hmi z haqqmdan mhrum
edib qadaa qoymular v iimd tnha qalmam.
187
7-ci xtb
mam li leyhis-salamn (ona qar xanlarn mzmmt
edilmsi haqda olan) xtblrindndir.
Onlar z ilrind eytana etimad etdilr. eytan da
(baqalarn azdrmaq n) onlar z rikin v tlsin
evirdi. Sonra onlarn kksnd yumurta qoyaraq cc
xard v tdricn (zn itat etdirn qdr) onlarla tmasda
oldu. Onlarn gzlri il grr, dillri il danrd. (Sz v
mllrind ona tabe olurdular) sonra onlar aznlq atna
mindirrk mnasz szlri nzrlrind bzkli gstrdi.
Onlarn ilri eytann z qdrtind rik edib onun dili il
z shv v batil szlrini dediyi bir kimsnin ii kimi idi.
8-ci xtb
mam li leyhis-salamn mvafiq vaxtda Zbeyri
nzrd tutaraq buyurduu klamlarndandr. 1 (Hzrt
buyurdu:)
9-cu xtb
mam li leyhis-salamn klamlarndandr. (Burada Tlh,
Zubeyr v onlarn Cml dyndki yoldalar pislnilir, qnanr.)
ldrm kimi gruldayaraq qorxutdular v imk tk
axaraq yerlrindn qopdular. (Bo szlrl, ss-kyl fitn-fsad
1
188
10-cu xtb
mam li leyhis-salamn (Cml dynn shablri
barsindki) xtblrindndir.
11-ci xtb
mam li leyhis-salamn Cml dynd (Ainin
dvy mindiyi dyd) dy bayran vlad Mhmmd ibn
Hnfiyyy verdiyi
klamlarndandr:2
vaxt
ona
xitabn
buyurduu
189
12-ci xtb
mam li leyhis-salamn klamlarndandr. Cml
dynd Allah o Hzrt qlb nsib etdikdn sonra
Hzrtin yoldalarndan biri dedi: styrdim qardam
filanks d bu dyd biziml olayd v Allahn sn
dmnlrin zrind nec qlb aldrdn grydi.
Hzrt buyurdu: Snin qardann meyli v istyi d
bizimldirmi? Dedi: Bli. Hzrt buyurdu: O da bu
dyd biziml olmudur. (Bizi istynlrdn htta) kiilrin
belind v qadnlarn btnind olanlar da biziml birg
qounumuzda olmular (yni, olmu kimidirlr). Tezlikl
ruzigar onlar insann burnundan qfil axan qan kimi
meydana gtirib zahir edckdir. Onlarn (xidmt v
yaylmalarnn)
sbbin iman gclnckdir. (Bizim
dmnlrimiz onlar trfindn mlub edilcklr).
13-c xtb
190
191
14-c xtb
mam li leyhis-salamn vvlki (Bsr hri v onun
halisini mzmmt etdiyi) byanna bnzr klamlardr:
Sizin hrin torpa suya (dniz) yaxn, smadan
uzaqdr. (nki kklikd yerlmidir. Yaxud rzil xlaqnza gr
lahi rhmt sizdn uzaqdr.) Sizin alnz yngldr v
helminiz, sbriniz lazm olmayan yerlrd ildilir (z din v
dnyanzn mslhtini bir qadnn lin verib dvy itat etdiyiniz
kimi). Buna gr d (alnz yngl, helminiz nqsanl olduuna
gr) oxatanlar n hdf, yeynlr n loxma v hcum
ednlr n ovsunuz.2
15-ci xtb
mam li leyhis-salamn z xlifliyi dvrnd
mslmanlara qaytard torpaqlar bard klamlarndandr.
Bu, Osmann (xlifliyi dvrnd qohumlarna v ehsana layiq
olmayanlara) balad torpaqlar idi.
And olsun Allaha, Osmann baladn tapsam,
onunla qz r verib kniz alsalar bel sahibin qaytaracaam. nki dalt v dzlkd (camaat n din v dnya
1
192
16-c xtb
mam li leyhis-salamn Mdin hrinin halisinin
onunla beyt etdiyi zaman buyurduu xtblrindndir.
Mnim hdim dediyim szlrddir v onlarn hamsna
zmant verirm. (Szlrimin doruluu bhsizdir v onda batildn
sr-lamt yoxdur.) Ruzigarn hadislri v ibrtlri qarda
olan gnahn czasndan v dnyadak dyiikliklrdn
saxlayan xsi tqva v prhizkarlq bhlr dmkdn
(haqqn batil v halaln haramla shv salnd eylr) saxlayar. Agah
olun ki, zab v bla (fikir ayrl v cahillik) Allahn
Peymbrinizi sediyi gn (cahiliyyt dvr) kimi sizlr
qaytmdr. And olsun haqq olaraq Peymbri gndrn
ki, sizlrdn n aada olan n yksk mqama yksln,
sizlrdn n ykskd olan is n aa mqama dn
qdr bir-birin qaracaqsnz.1 (mtahan lyind) lnck,
bir-birinizdn ayrlacaq, (qaynayb daan zaman) kfkirin xrk
qazannn dibini qardrd tk qardrlacaqsnz. slamda
qabaa dn, (Tlh, Zbeyr v baqalar kimi Peymbrin yannda)
qdri v mqam olmayanlar n kecklr (irli dnlr,
hamdan vvl slama iman gtirnlr Allahn peymbrinin yannda
byk mqam v hrmt sahibi olanlar) lbtd dayanacaqlar.
Allaha and olsun, he bir sz gizltmdim, (demli olduunu
dedim) he vaxt yalan danmadm. Bu mqam (sizin beytiniz)
v bu gn (beyt n toplamanz) bard mn xbr
verilmidi (Allahn Rsulu mn xbr vermidi). Agah olun ki,
193
194
195
17-ci xtb
mam li leyhis-salamn camaata hkmranlq edn, amma bu vzify layiq olmayan kslr barsind
klamlarndandr.
Mxluqat arasnda Allahn n dmn bildiyi (Haqqn
rhmti he vaxt halna amil olmayan) iki xsdir: (vvl) Allahn
(itatsizlik etdiyin v asi olduuna gr) zbana buraxd xs.
Bel ki, (bu cr xs istdiyi hr bir eyi etdiyin gr) doru yoldan
azb, bidt yaradan sz, camaat aznla dvt rk
balayb (dind olmayan bir eyin dind yaranmasna sbb olacaq
sz danma sevir, camaat aznla v pis mllr vadar edir).
Sn atan yaxlqlar
Allah trfindndir, sn atan pisliklr is snin trfindndir.
Gnahlarn v pis mllrin buna sbb olub.
196
197
18-ci xtb
mam li leyhis-salamn ks ftva vern (hkm rit
dlillri il deyil, qiyas sasnda, z rylri il vern) lmalar
mzmmt etdiyi klamlarndandr.
lmalarn birindn dinin hkam barsind bir msl
soruulduqda, o, z ryi sasnda ftva verir, hmin msl
digr qazdan soruulduqda, onun ftvas birinci qaznn
ftvasnn ksin olur, bu zaman bir-birin zidd hkmlril
onlar qaz tyin edn rhbrin trafna toplanrlar (onun
tsdiq etmyini istyirlr). Qazlar qazs onlarn, Allah, bir,
Peymbri bir, Kitab bir olduu halda hamsnn ryinin
198
199
19-cu xtb
mam li leyhis-salamn s ibn Qeys
klamlarndandr.
Hzrt Kuf hrind minbrd xtb oxuyarkn, xtb
sasnda dediyi bzi szlr s etiraz etdi1 v dedi: Bu
sz Hzrtin zrrin tamamland v he bir faydas
olmad. Hzrt ona srt bir nzr salaraq buyurdu: Hans
bir ey sni nyin bizim zrrimiz, nyin xeyrimiz
olduundan agah etdi? Allahn lnti (Onun rhmtinin uzaql)
v lnt ednlrin lnti, qar sn olsun, ey, toxucu olu
toxucu. Ey kafirin olu mnafiq!2
1
200
201
20-ci xtb
mam li leyhis-salamn xtblrindndir (gnahkarlar
lmdn sonrak tinliklrl agah edir, sanki buyurur: Ey, lahi
gstrilr ml etmyn kslr).
gr siz llrinizin gzlri il grdklrini gznz il
grsniz, mtlq qmgin olarsnz v ahu-zar edrsiniz,
(Allahn mr v qadaann) eidr v itat edrsiniz, lakin
kemidkilrin grdklri eylr sizdn gizlindir (Buna gr
d ahu-zar etmir, qorxmur v Allaha, onun Rsuluna v haq olan
xlifsin itat etmir v tabe olmursunuz). Tezlikl (kemidkilrin
grdklrini siz d grsiniz dey) prd qaldrlacaq. Hqiqtn
202
21-ci xtb
mam li leyhis-salamn (lm v qiyamt barsind)
xtblrindndir.
Aqibt v son qarnzdadr (nticd hr bir ks sonu grck,
Behit, yaxud Chnnm daxil olacaq), sizi haylayb qovan
qiyamt v lm ardnzdadr, (nki Qiyamt v lm glsidir,
el bil kimins ardnca db qovur, buna gr d) yngllin
(qiymtli yklri trk edin), yetiin (gednlr atn) ki, sizin
vvldkilrinizi saxlayb, axrdaklarnz gzlyirlr.
(Sizdn nc gednlri yolda saxlayblar, axrnc nfrin onlara
qovumasn v btn karvann bir dflik Qiyamt daxil olmalarn
gzlyirlr. Seyyid Rzi buyurur:)
22-ci xtb
mam li leyhis-salamn (Osmann qtlini onun ad il
balayan Tlh v Zbeyr kimi xslrin pislnib mzmmt edildiyi)
xtblrindndir. (Onlarn iddiasnn batilliyini sbut edir, sonra is
z cat v igidliyini byan edir.)
Agah olun ki, eytan zlm v cvrn z yerlrin
dnmsi (fasiqin zlm zn pe etmsi), batilin slin
qaytmas (cahilin nadrst danmas) n z dstsini
sfrbr edib v r qoununu toplayb. Allaha and olsun,
pis bir ii (Osmann qtlini mniml balayb onun ldrlmsind
razlm olduunu yalandan iddia etdilr) mnim admla
balamaqdan kinmdilr, mniml z aralarnda dalt v
203
arasnda slh yaradn. gr bu iki tayfadan biri hddini asa, zlm ets
v slh raz olmasa, hddini aanlarla vuruun ki, Allahn hkmn
qaytsnlar, onun mr v frmanna itat etsinlr. Bellikl d, gr
haqqa qaydb, vurumaqdan l kslr, onlar arasnda brabr
sviyyd slh yaradn v daltli olun ki, Allah daltlilri sevir.
Bununla o Hzrt Allahn mrin raz olduunu bildirir.
204
23-c xtb
mam li leyhis-salamn xtblrindndir. (Burada o
yoxsullara dvltlilrin paxlln kmmk, dvltlilr d he bir ii
riya v zlrini gstrmk n etmmk gstrii verir, qohumlarla
laqnin, mehribanln, yaxnlarna kmyin faydalarn byan edir:)
Allaha hmd v sna, peymbrin salamdan sonra,
ilahi frman (qzav- -qdr) hr bir ks ya damlalar
gydn yer ddy kimi yetir. Hr bir ksin qismti, az
v ya ox, ona atr. 1
Buna gr d sizlrdn biriniz (eyni cinsdn olan)
qardanzn hli-yalnda, malnda v ya vcudunda bir
stnlk grsniz, onun n fitn-fsada sbb olmayn
(onun paxlln kmyin, znz dnya v axirtin xtrlrin
atmayn). Mslman kii n qdr ki, (baqasnn paxlln
kmyib) alaqlq v rsvayln izhar etmyib, camaatn
205
206
24-c xtb
mam li leyhis-salamn xtblrindndir. (Dyd z
mhkmlik v dyantini izhar edib, o Hzrtin vurumaqda sstlk
etdiyini deyn bir ksin szn dzgn bilmyib, camaat tqva v
prhizkarla rbtlndirrk buyurur:)
207
25-ci xtb
mam li leyhis-salamn xtblrindndir.
Maviynin shablrinin v qoununun hrlri l
keirm xbri ard-aras ksilmdn o Hzrt atrd v
Bosr ibn bi rtatn o Hzrt trfind Ymnd vali v
hakim olan bydullah ibn Abbas v Sid ibn Nmran
zrind qlbsindn sonra, onlar Kufd o Hzrtin
yanna gldilr.1 O Hzrt z shablrinin cihada tnbllik
208
209
-yni, ey Ummu-Znba (Ummu-Znba bir qadnn lqbidir)
kmk v zfr n gr onlar (Bni-Tymi) arsan,
svarilri yay buludlar kimi sn doru glrlr. Bundan
sonra Hzrt minbrdn endi. (Seyyid Rzi buyurur:)
Deyirm: klmsi klmsinin cmidir v
mnas bulud demkdir. burada yay fsli mnasnda
ilnmidir. air d yay buludlarna ona gr tbih
iltmidir ki, yay buludlarnda su olmadndan iti srtl
hrkt edirlr. Bulud su il dolu olduqda, adtn yava
hrkt edir v qda rast glinir. air d hmin camaatn,
kmk v zfr n ardqda, dvti drhal qbul edib
kmy tlsdiklrini buna bnztmidir. Buna sbut airin
bu erd dediyi szlridir.
26-c xtb
mam li leyhis-salamn xtblrindndir (Nhrvana
doru hrkt etmzdn nc buyurmudur).
xlaqnzn
pisliyin
Aranzda
btlr
210
gr
qohumlarla laq
(z llrinizl
aslmd
kinib
uzaqlamrdnz. 1
211
27-ci xtb
mam li leyhis-salamn (raftli mrnn sonlarnda
buyurduu v z shablrini Maviy il cihad etmdiyin gr
qnad) xtblrindndir:
Allaha hmd v Hzrt Peymbr salamdan sonra,
cihad (din qar xanlarla dy) Allahn znn xsusi
dostlarnn zn ad Cnnt qaplarndan biri, tqva v
prhizkarlq libasdr. (Paltar insan soyuqdan v istidn qoruduu
kimi tqva hlini mxaliflrin rindn qoruyar.) Haqq-talann
mhkm zirehi v onun (tqva hlini dmnlrin silahlarndan
qorumaq n) gcl qalxandr. Hr ks ondan uzaqlab, onu
trk edrs Allah ona zillt v xarlq paltar, bla v tinlik
cbbsi geyindirr. Bunun tsirindn is hmin adam hqir,
alaq, zlil v biar olar. Allah z rhmtini onun qlbindn
gtrdyn gr alszla mbtla olar (z ilrind heyran v
srgrdan olar). Cihada getmdiyin v bu mhm i
dmy, snin ardnca getmy, o drcd fziltli, yksk mqaml v
catli li ibn bu Talibin stn qlnc kmy hazr deyilm. Ey
Maviy, sn Osmann lm il am hrinin hakimliyindn
uzaqladrlmsan v onun intiqamn almaq yolu il xlifliyi l
keirmk istyirsn. Bel hiyllrinl mnim kimilri aldada bilmzsn.
Snin yolunda z dinimdn dnb canm qoya bilmrm. Maviy
mktubu oxuduqda rvtsiz onu raz sala bilmycyini baa dd.
Bilirdi ki, o, Misirin hakimi olmaq istyir. Ona Misirin hakimliyin vd
etdi. mr d axirtini dnyasna dyirk Maviyy qouldu. Buna
gr d Hzrt bunlar buyurur.
212
28-ci xtb
mam li leyhis-salamn (dnyaya etimadszlq v axirt
hazrlq bard buyurduu) xtblrindndir.
Haqq-talaya hmd-snadan v Hzrt Peymbr
salamdan sonra. Hqiqtn dnya arxa evirrk (sizin rk
baladnz eylrdn) ayrlqdan xbr verir. Axirt yaxn v
akar olmudur. (Dnya ham n tridir. lml balayan axirt
is glckdir. Ona gr d, fani dnyaya rk balamamaq, bdi
mkana getmy hazrlamaq lazmdr.) Agah olun ki, bu gnlr
(mrmzdn qalan mddt xeyir ilr grmk v bynilmi xlaqa
atmaq n) mizmar v hazrlq gndr (dnyann lzztin gz
214
215
216
29-cu xtb
mam li leyhis-salamn (dmnlrl dy shlnkar v
etinasz
yanamalarna
gr
shablrini
pisldiyi)
xtblrindndir.
Ey bdnlri bir, fikir v arzular mxtlif olan insanlar!
Sizin (bo v mnasz) szlriniz srt dalar yumaldr, sizin
iiniz is (z evinizd oturub, dmnl dy hazrlamamanz)
dmnlrd (malik olduunuz hr eyi l keirib siz sahib olmaq
n) tamah yaradr. (Bir yer ydnz) mclislrd
znzdn ox danr (bo v mnasz szlrdn ox danb,
igidlik v mrdlikdn dm vurursunuz), dmnl dy vaxt
atanda is yni, ey mharib, bizlrdn uzaq ol
deyirsiniz ( cmlsi rblrin dmndn qaarkn
iltdiklri misaldr). Sizi (zfr v zn kmy) dvt ednin
dvti qbul olunmad (nki ona kmklik etmdiniz). Sizin
urunuzda sizlr zhmt v ziyyt knin ryi rahatlq
tapmad. (Cihada getmmk v dmnl dymmk n
gtirdiyiniz) zr v bhanlr (doru deyil), borclu xsin z
borcunu (zrsz yer) gecikdirmsi kimi aznlqdr.1 Zlil v
qorxaq (ona ediln) zlm mane ola bilmz. Zhmt v sy
1
nki o, borcunu vermk istmdiyin gr bhan gtirib bu gnsabaha saxlad kimi, siz d cihada getmk istmdiyiniz gr yalan
bhanlr gtirib ii bu gn-sabaha saxlayrsnz. Bu shlnkarln
nticsind znz xar v zlil edirsiniz.
217
salrsnz?2
218
30-cu xtb
mam li leyhis-salamn Osmann qtli barsindki
klamlarndandr.
gr onun qtlin mr vermi olsaydm, szsz ki, qatil
olardm, gr qarsn alsaydm, tbii ki, kmk gstrmi
olardm (onu ldrnlr mniml mslhtlmyiblr ki, mn onlara
mr vermi, yaxud kindirmi olum). Lakin (bilirm ki,) ona kmk
edn (Mrvan ibn Hkm v Bni-myydn bir dst adam) Mn
onu xar edndn (ona kmklik gstrmyndn) daha yaxyam
dey bilmz. Onu xar edn d (Mhacir v nsardan bir dst)
dey bilmz ki, ona kmk edn mndn daha yaxdr.
(Burada o Hzrtin mqsdi Osman mzmmt etmkdir.) Bel is
mn indi sizin n onun qtl sbblrini (mxtsr kild)
byan edirm: Osman xilafti z ixtiyarna keirib istibdad
v zbanalq etdi. (Mslhtlmdn, mmtin razln nzr
almadan istdiyini edirdi.) Demli, bel i grb zbanalq
etmkl ox pis etdi, (siz is zlm v sitmd) sbirsizlik etdiniz
(sbr etmyib onu qtl yetirdiniz), demli, siz d bu
sbirsizliyinizl pis i tutdunuz (grk sbr edydiniz ki, bu i
yumaqlqla islah olunard v ya onun trafndan dalardnz ki, haqq
z sahibin qaytsn). zbana hrkt edn v onu
31-ci xtb
mam li leyhis-salamn Cml mharibsindn vvl,
Zbeyrin itat etmsi n Abdullah ibn Abbasi onun
yanna gndrdiyi zaman buyurduu klamlarndandr.
lbtt, Tlh il grm, onunla grsn grrsn ki,
o, buynuzunu yib itilmi kz kimidir. 1 tatsiz dvy
1
219
32-ci xtb
mam li leyhis-salamn (z zmansinin hlindn ikayt
etdiyi) xtblrindndir.
Ey camaat, (halisi) zlmkar v nemt kfran edn, yax
ml sahibinin pis sanld v zalmn z zlmn artrd
bir rzigarda sabah adq (qrar tapdq). Bildiyimizdn
bhrlnmirik (bildiyimiz ml etmirik), bilmdiyimizi d
sorumuruq v (nadanlq v tkbbrn tsirindn) biz yetin
qdr byk bladan qorxmuruq. Demli, (bdbxtliy v
arsizliy mbtla olana qdr z iimizin sonunu dnmrk. Bu
zmand) insanlarn drd sinfi var: birinci qism insanlar
gstrn (prhizkarlar tk zn tvazkar aparan) addmlarn birbirin yaxn atan (ziyytsiz adamlar kimi yol gednd asta-asta
addmlayan) v (ibadt v bndlik n) paltarnn tklrini yib
tam srtl yol gedn, zn mtbr v min tantmaq n
(camaat arasnda zhd v tqvayla) bznn, Allahn prdsini (din
1
v ritin yolunu) gnah vasitsin evirndir. Drdnc qism
hqartin, alaqlna v hakimiyyt atmaq n vasity
malik olmadna gr xanniin olandr. z arzularna li
atmadndan zn qald vziyyt qane olan kimi
gstrr. N geclr sakitln daxilind, n d gndzlri
keirdiyi zahirind (he vaxt) qnat v zhd hli olmad
halda, zn zhd v tqva hlinin libas il bzyr. Qalan
bir ne kii d Qiyamt gnn xatrlatmaq onlarn gzlrini
(dnyann lzztin) yummudur, o gnn qorxusundan
gzlrindn ya axr. Bzilri qovulmu v hrkdlmdr2
bir dstsi qorxaq v xar, bzilri is sakit v dillri bal
qalblar (haqq akar ed bilmirlr). Bzilri d ixlas v
doruluqla (xalq doru yola) dvt edir (v ya Allah ixlasla arr,
balanmalarn dilyirdilr), baqa bir dst is (zlmkarlarn
sitminin tsirindn) qmgin v incikdir. Tqiyy v (dmndn)
gizlnmk onlar itirib-batrm (bel ki, he ks onlar tanmr),
badan baa zlalt v xarlq onlar brmdr. Demli,
onlar or dnizd batmlar, azlar bal, rklri is
yaraldr. zlri incik dn qdr (nki onlarn szlrin qulaq
asmr, onlar saymrdlar) camaata yd-nsiht verdilr.
Mlubiyytin tsirindn zlil v xar olub ldrldlr v
bellikl, azaldlar. (cdadlarnzla bel rftar etmi) dnya sizin
nzrinizd (shrada bitn v yarpandan dabbaqlqda istifad
olunan) slm aacnn yarpann qurusundan, (qoyun v bu kimi
heyvanlarn yununu qrxlmasndan sonra) qrxmdan qalan
tullantdan da dyrsiz olmaldr. Glck nsillr sizlrin
halndan ibrt almam (kb gedn v mllrinin czasna atan)
cdadlarnzn halndan ibrt aln (tnbeh olunun). Bu pislnmi
1
221
33-c xtb
mam li leyhis-salamn Bsr camaat il mhariby
(Cml mharibsin) gedrkn buyurduu xtblrindndir.
Abdullah ibn Abbas deyir: Zi-Qarda (Bsrnin
yaxnlnda bir yerdir) mirl-mminin leyhis-salam
byk
da
sakitldi
vaxt onlarla dydm v haqqn yolundan dnrk fitnfsad yolunu tutduqlar indiki vaxtda da onlarla dyrm.
(Demli, bu iki dvranda onlarla dymyim kfr v aznla grdir,
yoxsa Qreyl dmniliyim yoxdur.) Mn dnn (Peymbrin
salnda mhariblrd) onlara yol yolda olduum kimi
1
(mqavimt gstrirdim) bu gn d onlarlayam.
34-c xtb
mam li leyhis-salamn z shablrin am halisi il
dymyi mr etdiyi vaxt buyurduu xtblrindndir:2
1
223
224
35-ci xtb
ki hakimin ry vermsindn sonra mam li leyhissalamn buyurduu xtblrindndir:1
225
226
227
36-c xtb
mam li leyhis-salamn Nhrvan hlini qorxutmaq
n buyurduu xtblrindndir. 1
1
228
37-ci xtb
mam li leyhis-salamn xtb vzi olan
klamlarndandr:2 Mslmanlar zif v gcsz olduqlar
vaxt slam dinin kmk n ayaa qalxdm. Onlar (acizlik
v gcszlkdn) boyunlarn bkdklri zaman zm akar
etdim. ldn ddklri vaxt (din msllrini) dandm.
Onlar heyran v srgrdan olduqlar vaxt ilahi nurla (chalt
zlmtindn) kedim. (Hr mchul mn mlum idi.) (Bu siftlr
malik olduum halda, zn gstrmkd) Hamdan sakit, n
sz rb dilind danlaq v qar mqsdil ildilir. Bel ki,
onlar ataszl insan n zillt v rzillik sayrdlar.
2
Bu fslin szlri o byk xsiyytin Nhrvan hadissindn sonra
buyurduu v Hzrt Peymbrin vfatndan hmin dvr qdr hyat
yolunu aqlad mfssl shbtindn semlrdir.
1
229
38-ci xtb
mam li leyhis-salamn (bhnin bh adlandrlmas
haqqnda v he ks n lmdn xilas yolu olmamas bard)
xtblrindndir.
bh haqqa bnzr v oxar olduu n bh
adlandrlmdr. (Hr adam haqla batili bir-birindn ayra bilmz
Allaha v Peymbr) iman v etiqad Allah dostlarnn bhli
grnn ilrd idr. Yollar hidayt v nicat yoludur.
(Bu yolla z ardcllarn bhlrin qaranlndan xilas edrk haqq
onlara akar edrlr.) Ancaq Allahn dmnlrini o bhlr
39-cu xtb
mam li leyhis-salamn xtblrindndir:2
Ellrin dar olmuam ki, mr etdikd boyun ymir,
ardqda cavab vermirlr. Ey ataszlar, z Allahnza
kmk v yardm n nyi gzlyirsiniz? (lrinizd
sstlynzn v Allah yolunda cihada getmmyinizin sbbi ndir?)
Sizi (dnya v axirt sadtini qazanmaq yolunda bir-biriniz kmk
etmyiniz n) bir yer toplayacaq din, (dmni df etmk n)
sizi trpdck (din v onun hlini qorumaq n) bir qeyrt
231
40-c xtb
mam li leyhis-salamn Nhrvan Xvaricinin hkm
ancaq Allaha mxsusdur! szn eidrkn buyurduu
klamlarndandr.
Batil mqsd n ildiln haqq bir szdr. Bli,
Allahdan baqa qeyrisinin hkm yoxdur.1 Ancaq xvaric
deyir: (Xalqn arasnda) mirlik v rislik Allaha mxsusdur.
Xalq arasnda istr xeyirxah, istrs d pis ml sahibi
mirin lazm olmas labddr. Onun rhbrliyi v hakimliyi
altnda mmin ibadtl mul olur, kafir is z bhrsini
gtrr (mirin olmas saysind ham hrc-mrclik, iztirab v
narahatlqdan azaddr). Allah onun zamannda hr ksi
myyn olunmu clin yetirir (mir olmasa camaat bir-birinin
canna daraar) v onun vasitsil (ehtiyac olan vaxt istifad
edilmsi n) vergilr ylr. Dmnl mharib edilir,
yollarda (oru v soyunularn lindn) min-amanlq olur.
Xeyir ml sahibinin pozunlardan (rindn) asud olmas
v rifahda yaamas n zif v gcszn haqq gcl v
zlmkardan alnr.
1
232
41-ci xtb
mam li leyhis-salamn xtblrindndir. (Bu xtbd
vfallq tqdir, hiyl is mzmmt olunur.)
42-ci xtb
1
233
43-c xtb
mam li leyhis-salamn (beyt almaq n) Crir ibn
Abdullah Bcllini ama, Maviynin yanna gndrdikdn
sonra buyurduu klamlarndandr.
O byk xsiyytin shablri (Maviynin Hzrtin mrin
itat etmycyini bildiklrindn, Crir amdan qaytmam v cavab
gtirmmi) dedilr ki, am camaat il mhariby
hazrlamaq mslhtdir. (Hzrt buyurdu:)
1
234
44-c xtb
mam li leyhis-salamn Msql ibn Hbeyr
eybaninin Maviynin yanna qad vaxt buyurduu
1
235
45-ci xtb
mam li leyhis-salamn (dnyan v onun fsadlarn
qnad) xtblrindndir.
236
46-c xtb
mam li leyhis-salamn am hrin hrkt etmk
qrarna gldiyi vaxt buyurduu klamlarndandr:3
Ey Allah! Sfrin mqqtindn, (yaxnlarn lm v ya
maln tlf olmasndan yaranan) dnn kdrindn, (camaatn)
hli-yala, mala v vlada pis baxndan Sn pnah
gtirirm. Allahm, Sn sfrd yoldam, ailmd is
caniinimsn. Sndn baqa sfrd yoldam, vtnimd
is caniinim ola bilck kims yoxdur. nki (vtnd) hr
kim caniin olsa, (sfrd) yolda olmaz, yolda olan is
caniin deyil (Seyyid Rzi buyurur:)
237
47-ci xtb
mam li leyhis-salamn Kuf bard (onun viran olmas, o
byk xsiyytdn sonra zlmkarlarn hr halisin edcyi zlm v
sitm haqda xbr verdiyi) klamlarndandr.
Ey Kuf! Sni sanki Okkaz gn kimi1 (mxtlif qounlarn
gedi-glii v hrcmrclikdn) dartlm grrm. Ba vern
hadislrdn (zlmkarlarn zlm v sitmindn, dabbaqlar gn
ayaqlayan kimi) tapdalanacaq, (crbcr msibt v blalarla)
alxalanacaqsan. Mn bilirm ki, yalnz Allah-talann
blaya dar etdiklrindn v ya onlarn zrind bir qatili
hakim etdiklrindn baqa he bir zlmkar sn zlm v
sitm etmk qsdind olmaz.2
48-ci xtb
mam li leyhis-salamn ama gedrkn (Nuxeyld)
buyurduu xtblrdndir. (Siffeyn mharibsi iyirmi be vval
otuz yeddi h. q. ilind ba vermidir.)
238
49-cu xtb
mam li leyhis-salamn (Haqq-talann siftlri vsf
olunduu) xtblrindndir.
Hmd olsun Allaha ki, gizlin ilri bilir, (gizli eylr onun
n akardr. Demli, akar olan hr eyi, bhsiz, bilir) grnn
v akar nianlr (btn varlq) onun mvcudluuna,
varlna dlalt edir1 gzl grnmsi mmkn deyil (nki
bir yerd deyil ki, gzl grnsn). Demli, Onu grmynin
gz (varlnn nianlrini grdyn gr onun mvcudluunu)
inkar etmz, varln (nian v lamtlrin gr) baa dnin
1
239
50-ci xtb
mam li leyhis-salamn (fitn-fsadn sbblrinin izah
haqqnda) xtblrindndir.
(Camaat arasnda) fitn-fsadn mnyi nfsi istklr tabe
olmaqda v rit zidd xarlm hkmlrddir. Allahn
kitab (Qurani-Krim) bel istk v hkmlrin leyhin
olmudur. (Eyni zamanda fitn-fsad vasitlrindn biri d budur ki,)
camaatn bir hisssi din zidd istk v hkmlrd
baqalarna yardm edir, onlarn ardnca gedir. (Haqla batili
bir-birin qatdqlarna gr fitn-fsad yaranr.) Demli, batil
haqqa qarmasayd haqqn yolu onu istynlr
balanmazd. Haqq batilin iind gizlnmsydi, dmnlr
(he vaxt) onun haqqnda pis dana bilmzdilr. Lakin bir
hiss haqdan, bir hiss is batildn qardna gr eytan
z dostlarna hakim ksilir.3 Allahn ltfn amil olan
1
240
51-ci xtb
Siffeyn dynd Maviynin qounu o byk
xsiyytin shablrindn n kediyi v Frata x
yolunu balad, ondan su gtrmlrini qadaan etdiyi
vaxt
mam
li
leyhis-salamn
buyurduu
klamlarndandr.
Maviynin qounu (Fratn mnsbini tutmaq v sizi ordan su
gtrmy qoymamaqla) sizlrl dymk istyir. Bel
olduqda siz ya zlillik v rzilliyi boynunuza alaraq cat
v rfinizi ldn vermli (acizlik v gcszlynz bildirmli,
susuzluqdan lacsz qalaraq, znz dmn tslim etmlisiniz),
yaxud da sudan doymanz n qlnclarnz (onlarn) qan
il doydurmalsnz. Demli, gr mlub olsanz (sl) lm
sizin hyatnzda, (dmn) qalib glsniz (hqiqi) hyatnz
lmnzd olacaq (rfli v bauca lm, rzillik v zillt iind
yaamaqdan yaxdr). Agah olun ki, Maviy az sayda azn
v nadan dy gtirib1 v (Osmann qannn alnmasn bhan
edck) iin hqiqtini (hakimiyyt v rhbrliyi ld etmk n
mharib apardn) onlardan gizltmidir ki, onlar z
boazlarn lmn (oxlarnn) hdfin evirsinlr.
(Nadanlqlarna v aznlqlarna gr lm hazrdrlar.)
52-ci xtb
mam li leyhis-salamn (dnyann vfaszl v ona
hmiyyt vermmk, camaatn axirt tviqi, savab, mlin czas v
Haqq-talann nemtlrinin bykly haqda) xtblrindndir.
(Bu xtb daha nc bir rvaytin sasnda nql
olunmudur. Burada iki rvayt arasnda olan frq gr,
baqa bir rvayt sasn nql edirm.)
241
242
53-c xtb
mam li leyhis-salamn (camaatn o byk xsiyyt)
beyti bard olan klamlarndandr.
(Osmann ldrlmsindn) Sonra camaat mnim yanmda
zlrini bir-birin vurdular, sarbann ab buraxd,
dizlrinin kndiri alm susuz dvlrin su irkn
yaratdqlar izdiham kimi (beyt etmk n) izdiham
yaratdlar. (Mn el hcum kdilr ki,) el bildim ya mni
ldrmk istyirlr, ya da bzilri mnim hzurumda
digrlrini qtl yetirmk niyytinddirlr (bellikl, onlarn
beytlrini qbul etdim, bundan sonra Tlh v Zbeyr kimilri hdpeymann pozdular). Mn bu iin zahir v batinini o qdr
lk-vlk etdim ki, (bu bard dnmkdn) yuxum kildi.
etdiyiniz, yas tutduunuz gnahdan daha ardr. Xlas, Allaha ibadt
v bndliyin mkafat, Ona itatsizlik v gnahn czas bard mnim
bildiyim, sizin qavraynzdan, idraknzn hdudlarndan knardr.
Demli, mr etdiyim aln v kindirdiyimdn gznz kin.
243
54-c xtb
mam li leyhis-salamn Siffeynd shablrinin onun
(am halisi il) mharibni gecikdirdiyini v yubatdn
gman etdmklri vaxt buyurduu klamlarndandr:2
Amma sizin sznz: bu qdr dnmk v
gecikdirmk lmk v ldrlmk qorxusuna grdirmi?
And olsun Allaha, lm doru getmkdn (dy meydannda
ldrlmkdn), ya da lmn mni qfil yaxalamasndan he
bir qorxum yoxdur.
Amma sizin am hli il (dyn vacibliyin) kk v
trddd barsind olan sznz gldikd is, Allaha and
olsun, (onlardan) bir dstsinin mn birlrk hidayt
olmalarn (aznlqdan l krk doru yola glmlrini),
yolumun aydnln z zif gzlri il grmlrini
istmsydim dy bir gn bel txir salmazdm.
Aznlar ldrmkdns dy barsind dnmyi v
txiri daha ox sevirm. Hrnd ki, (onlar aznlqdan l
kmyib son nticd ldrlcklr v qiyamtd mama qar
1
244
55-ci xtb
mam li leyhis-salamn klamlarndandr. (znn v
Hzrt Peymbrin digr shablrinin mqdds slam dinin kmk
n aparlan mharblrdki fdakarln v dnmzliyini byan
edrk z shablrini Allah yolunda cihada v dmnlrl
mhariby hvslndirir v onlarn bu id sstlyn pislyir.)
Biz Allahn peymbri (sllllahu leyhi v alih) il
olduumuz vaxt (slam dinin kmk n) z atalarmz,
vladlarmz, qarda v milrimizi (dylrd) ldrrdk.
Bel rftar iman v etiqadmz oxaldrd, itat yolunu
tuturduq v doru yolda dnmzliyimiz oxalrd. Arlarn
yansna dzmmz v dmnl cihad yolunda
sylrimiz daha da artrd. (Peymbr dvrnn mhariblrind
dy slubu bel idi ki,) bizlrdn biri dmnlrdn biri il
bir-birin hcum edirdi v onlardan biri baqasna lm
cam il doydurana qdr iki erkk heyvan bir-birinin
canna dn kimi bir-birinin stn drdlr (bir-birini
ldrmk qsdind olurdular). Bzn biz dmn zfr alr,
bzn d dmn biz qalib glirdi. Allah bizim
doruluumuzu grdyndn (slam yolunda hr eydn kemyi
gstrdik) dvnin istiraht vaxt sin v boynunu yer
qoyduu tk, slam mhkmlnn (din nizamlanana), z
yerlrind yaylana qdr dmnlrimizi xar, qlbni is
biz nsib etdi. (slam dmnin iztirab v narahatlndan xilas
oldu, onun hqiqtlri dnyann hr yanna yayld.) z canma and
olsun, gr (slam dinin kmkd) rftarmz sizin kimi
olsayd, (dmnl dyd sizlr tk sstlk v shlnkarlq etsydik)
dinin bnvrsi qoyulmazd (Allaha iman olmazd) v iman
aacnn buda gyrmzdi (slamn qanunlar yaylmazd). And
olsun Allaha! Bu (bynilmyn) rftarnza gr (dyd
shlnkarlnza gr, dnyann dvsindn sd vzin) qan
saacaqsnz v ondan sonra (dmn siz hakim ksildikd)
peman olacaqsnz.
245
56-c xtb
mam li leyhis-salamn z shablrin buyurduu
klamlardandr. (O byk xsiyytdn sonra Kuf hlinin bana
glck blalardan onlar xbrbar edir v o zaman nec rftar etmlri
bard gstri verir.)
hicrtd nd olmuam.3
57-ci xtb
mam li leyhis-salamn
buyurduu klamlarndandr:4
1
Nhrvan
xvaricin
246
58-ci xtb
( yni, Allahdan baqa qeyrisindn hkm yoxdur) qqrdlar v
dedilr:
( yni, hkm, frman vermk sn aid deyil, ya li,
Allaha aiddir. Allahn Maviy v trfdarlar bard hkm is budur ki,
onlar frmanmza tabe olmaldrlar. Biz hakim tyin etmk mslsin
raz olmaqla shv yol verdik, z shvimizi baa ddkd tvb edrk
Allaha trf qaytdq. Sn d bizim kimi shvin gr tvb edrk geri dn.
Bzilri is deyirlr ki, hakim tyin etmk mslsin razlamaqla kafir
olmusan. ndi z kfrn hadt verdikdn sonra tvb et ki, sn itat
edk. Hzrt d cavab olaraq bunlar buyurmudur.
1
O byk xsiyytdn sonra, Mhlb ibn bu Sufr v baqa
zlmkarlar trfindn trdiln qtl v qartlrdn xbr verilir.
247
59-cu xtb
Nhrvan xvarici ldrldkd mam liy dedilr: Ya
mirl-mminin, onlarn hams ldrldlr. Buyurdu:
And olsun Allaha, bel deyil. Onlar kiilrin bellrind,
qadnlarn btnlrind olan reymlrdir. 2 Hr zaman
onlardan bir budaq (bir ba) qalxacaq v sndrlacaqdr
(tezlikl qtl yetirilckdir) bellikl, onlarn sonuncular da
3
(cdadlar tk) orular (v), quldurlar olacaqlar.
1
248
60-c xtb
mam leyhis-salam Xvaric barsind buyurub:
Mndn sonra Xvarici ldrmyin nki haqq ld
etmk istyib xta edn (yolunu azan), batili dilyib onu ld
edn bnzmz (Seyyid Rzi buyurur:)
yni-batili istyib onu ld ednlr
ifadsinind Hzrtin nzrd tutduu Maviy v
trfdarlardr.1
61-ci xtb
mam li leyhis-salam qfil qtl yetirmkl
hdldiklri vaxt li leyhis-salamn buyurduu
klamlardandr (Shablri bn Mlcmin onu ldrmk niyytind
olduunu xbr verdikd buyurdu:) Allah mnim n mhkm
qalxan yaratmdr. (Mnim n lm tyin etdiyi vaxta qdr mni
qoruyar.) Bel is mnim gnm baa atdqda, o qalxan
(qoruyucu) mndn ayrldqda v mni (lm) tslim etdikd
o zaman n ox (lm) boa xar, n d yara (qzav-qdrin
nizsindn) fa tapar.
62-ci xtb
1 Hzrtin Xvarici ldrmy icaz vermmsinin sbbi onlarn sl
mqsdlrnin haqq ld etmk olmas idi; lakin onlar bu yolda xta
etmidilr. lbtt, Maviy v trfdarlarndan frqli olaraq bel
xslr lm layiq deyillr. sl mqsdlri batil olan Maviy v
trfdarlar is ldrlmlidir. Nec ki, lli altnc klamnda buyurur:
yni, Maviyni ldrn. Amma onun Xvarici ldrb,
zndn sonra is onlar ldrmyi qadaan etmsinin sbbi onlarn
Hzrtl dy birinci balamalar,fitn-fsad qaldrb camaat z
bidtlrin armalar, mirl-mmininin shablrindn olan
Abdullah ibn Xbbab kimi yax insanlar ldrmlri, onun hamil
arvadnn qarnn yarmalar olmudu. Bellikl, fitn-fsad
trtmdiklri, nahaq qan axtmadqlar, mharib etmdiklri halda
onlar ldrmk qadaandr.
249
250
63-c xtb
mam li leyhis-salamn (xalq Allaha prsti v dnyada
xeyir mllr etmy, axirt sfrin hazr olmaa ard)
xtblrindndir.
(Allaha kr v sitayidn, Hzrt Peymbr salamdan sonra:)
251
64-c xtb
mam li leyhis-salamn (Allahn siftlri bard)
xtblrindndir.
Hmd v kr he bir sifti baqa siftindn n
kemyn Allaha mxsusdur. Demli, son olmamdan
qabaq, vvldir. Gizli olmazdan vvl is akardr.1 Ondan
1
252
253
65-ci xtb
mam li leyhis-salamn (dy qaydalar bard)
klamlarndandr. Siffeynd dy gnlrinin birind (37-ci
hicri-qmri ilinin sfr aynda, Hrir gecsind) shablrin
buyurmudur:
Ey mslmanlar, xof v qorxunu znz ar edin
(Allahdan qorxun v dmnl dyd sstlk etmyin). (Dyd)
vqar v sakitliyi z dncniz evirin (dmnl
qarlamaqdan kinmyin) v dilrinizi bir-birin sxn
(dyd mqavimt gstrin, dyn tinliklrini znz
asanladrn). nki bel rftar qlnclar balardan daha da
uzaqladrr (mharibd mqavimt v dyn tinliklrin sin
grndir. Demli, btn yalar-istr gizlin, istrs akar onun n
birdir.
1
Demli, O hm gizlin, hm d akardr. Bu baxmdan akar saylr ki,
lamt v nianlrin gr he ksdn gizlin deyil. Gizlindir, ona gr
ki, zatnn slini drk etmk mmkn deyil.
254
255
66-c xtb
mam li leyhis-salamn nsarn (xilaft bard) iddias
haqda klamlarndandr.
Bel deyilir ki, Hzrt Peymbr (sllllahu leyhi v alih)
in vfatndan sonra Sqif3 xbrlri mirl-mminin
leyhis-salama atd.4 Hzrt buyurdu: nsarlar n dedi?
Cavab verdilr ki, nsarlar dedilr ki, bizdn bir, sizdn d
bir mir olsun. Hzrt buyurdu ki, Rsulullahn (sllllahu
leyhi v alih) onlarn yaxlarna yaxlq edilmsi v pis
ml sahiblrin gzt olunmas bard vsiyytini niy
dlil, sbut gtirmdiniz? Dedilr: Bu cml nsarllar
1
256
67-ci xtb
Misir hakimiyytin boyunduruunu (Siffeyn hadissindn
qabaq) Mhmmd ibn bu Bkrin boynuna keirdiyi (orann
xeyir-rini, yri v dzgnn ona taprd) vaxt mam li
leyhis-salamn buyurduu klamlarndandr. (Lakin Siffeyn
hadissindn sonra) Misir onun hakimiyytindn xd, z is
ldrld. 2
1
257
258
68-ci xtb
mam li leyhis-salamn z shablrini (am hli, yni,
Maviynin qounu il dy hazrlamadqlarna gr) qnad
klamlarndandr.
Ykn arl donqarn zn cavan dvlrl yol gediln
kimi (Allah yolunda cihada hazr olmadnza gr) n vaxta qdr
sizinl yola gedim,1 dalbadal crlan, bir yerini tikdikd
baqa trfdn skln paltarlar kimi rftar edim? (Sizlri hr
trfdn yb, mhariby hazrlayram, yen d dalrsnz.) am
hlinin qounundan bir dst sizlr yaxnladqda, hr bir
kiiniz (azacq ss eitdikd, z yuvalarna qaan) krtnkl v
kaftar z yuvalarnda gizlnn kimi (qorxudan) evlrinizin
qapsn balayb, bir gusind gizlnirsiniz. Allaha and
olsun, sizin kmk gstrdiyiniz xs (dyd) zlil v xardr
(nki all v igid deyilsiniz). Sizlrin kmyil (dmn doru) ox
atan (dmnin irlilmsin mane olmaq ists) ucsuz, ba snq ox
atmdr (bel oxun faydas olmad kimi, dmni df etmkd v
mlub etmkd d sizin he bir faydanz yoxdur). And olsun Allaha,
sizlr evlrinizd ox, bayraqlarn altnda is azsnz
(evlrinizd olarkn yb mnasz szlr danr, ancaq dmnl
dymk n ylmrsnz). Mn sizlri islah edib (dmnl
dy hazrlayan) v yriliyinizi dzldn (itatcil edn) eyi
259
69-cu xtb
mam leyhis-salam mbark bana qlnc vurulduu
gn (Hicrtin qrxnc ili Ramazan aynn on doqquzu) gec yarn
kedikd (sbh alarkn) buyurdu: (bdr-Rhman ibn Mlcm
Muradinin vurduu zrb nticsind Ramazan aynn iyirmi biri
gecnin vvlind o Hzrt vfat etdi.)
70-ci xtb
mam li leyhis-salamn raq camaatn pisldiyi
klamlarndandr.1 (Hzrt buyurdu:)
Byk Allaha kr v sitayidn v Hzrt Peymbr
salamdan sonra, ey raq camaat! Siz hamilliyi baa
vurduqdan sonra uan salaraq, l doan, ri ln v
dulluq mddti uzun kn, (ldkdn sonra olu v ri
olmadna gr) tamamil yad adamlarn, irsin sahib xd
1
260
261
71-ci xtb
mam li leyhis-salamn xalqa Peymbr (sllllahu
leyhi v alih) salavat v salam gndrmyi tlim etdiyi
xtblrindndir.
Allahm! Ey yerlri ab-genilndirn v gylri ybsaxlayan! Ey bdbxtliyi sen rklri, sadt v
xobxtliyi sen qlblri yaradan! znn n byk
salavat v salamlarn v n ox braktini ondan vvlki
peymbrlr glnlri (vhy v risalti) xtm edn, bal
qalan yollar (brin sadt v ucalq yolunu) aan bndn v
elin Mhmmd n qrar ver. O, haqq (din v riti)
haqla (qli v elmi dlillrl) akarlad, batilin v
nadrstlklrin (cahiliyyt dvr fitnlrinin) coub-damasnn
nn ksdi, (yolundan dnn v xanlarn), aznlqlarn
hkmranln yox etdi. Vzifsinin arl onun hdsin
qoyulduqda, var gc il dzd, Snin mrinl qalxd (haqq
olan dini, elm v maarifi camaata yrtdi). rliy kemdn v
gerid qalmadan, irad v qrarnda sstlmdn Snin
razln qazanmaa (risaltin tbliin) tlsdi. Snin vhyini
qorudu, hd-peymann saxlad v ati alovlandrana qdr
(Allah tanmaq elm v biliklrini xalq arasnda yayana qdr) Snin
frmannn icrasnda israr etdi, yri yolda (nadanlq v fitn
yolunda) olanlara haqq yolu akar edib gstrdi. Fitn v
aznlqlara qrq olmu rklr o Hzrtin vasitsil doru
yola ynldilr. O byk xs aydn nianlri v rit
hkmlrini ucaltd. O, Snin doru mrinin v Snin
elminin, sirlrinin xzinsidir. Qiyamt gnnd (yax v pis
ml sahiblrin) Snin trfindn ahiddir. Haqq yolu n
peymbr edilib, Snin xalqa gndriln rsulun v
elindir.
Allahm! z rhmt v ehsan klgnd onun n geni
bir yer a. Ona (haqq olan elmi v maarifi yaymaq yolunda kdiyi
ziyytlrin mqabilind) fzl v krmindn yax mkafat ver.
Allahm, onun binasn vvlki qurucularn binasndan (onun
dinini slfi olduu peymbrlrin dinindn) uca (zfrli) et. Onun
262
72-ci xtb
mam li leyhis-salamn Bsrd Mrvan ibn Hkm
bard buyurduu klamlarndandr.
Deyiln gr, Mrvan ibn Hkm Cml dynd
sir ddkd mam Hsn v mam Hseyn leyhimassalam vasitsil mirl-mminin leyhis-salamdan
balanmasn istmidir. Hmin iki byk xs onun
barsind demilr: Ya mirl-mminin, Mrvan sn
beyt edir. Hzrt onu azad edrk buyurmudur:
Osman ldrldkdn sonra o mn beyt etmdimi?
(Ondan sonra da Cml dynd itirak etdi.) Mnim onun
beytin ehtiyacm yoxdur. Onun beyt n mn l
uzatma (mkr, hiylgrlik v hdin vfaszl il mhur olan)
yhudinin l vermsi kimi bir eydir. z li il mn beyt
ets d, hr an arxas il hiyl v mkr ildckdir.1 Agah
olun, o, itin burnunu yalamas tk (ox qsa mddt) mirlik v
hakimlik edckdir. (Mrvann hakimiyyti txminn drd ay on
2
gn olmudur) O, drd risin atasdr. ox kmz ki, camaat
263
73-c xtb
mam li leyhis-salamn camaatn Osmana beyt
etmk zmind olduu vaxt buyurduu klamlarndandr.
Siz bilirsiniz ki, xlifliy mn hamdan daha layiqli v
hamdan daha stnm. (Bununla bel, onu xlif seirsiniz.)
Allaha and olsun, mslmanlarn ilri nizam-intizamla
davam edndk (onlarn arasnda fitn-fsad qopmayanadk) v
baqasnn xilafti zamannda mndn baqasna zlm
olunmayanadk xlifliyi (baqasna) buraxram. (z haqqm
tlb etmir, ona gz yumuram.) Bu, (Haqq-talann mzlumlara ta
etdiyi) cr v savab ld etmy, sizin vurunu olduunuz
dnya malna, zintin (balq v rhbrliy) rbtim
olmadna grdir.2
74-c xtb
mam li leyhis-salamn Bni-myynin onu,
Osmann qtlind itirakda ittiham etmlrini eitdikd
buyurduu klamlarndandr.
Bni-myynin mni tanmas onlar mnd eyb
axtarmaqdan kindirmdimi? slamdak kemiim
nadanlarn mni ittiham etmlrinin qarsn almadm?3
1
264
75-ci xtb
Ey Allaha
265
76-c xtb
mam li leyhis-salamn klamlarndandr. (Sd ibn As
Osmann tyinat il Kufd hakim olduu vaxt Mdiny Hzrt n
hdiyy v mktub gndrrk bildirmidi ki, mn Osmandan baqa he
kim bel qiymtli hdiyy gndrmmim. Hzrt onun mktubunu
oxuduqdan sonra buyurmudu:)
Bni-myy Mhmmdin (sllllahu leyhi v alih)
mirasndan (o Hzrtin brktindn ld olunmu qnimtlrdn)
mn anas salarkn dv balasna veriln sd qdr az
266
77-ci xtb
mam
li
leyhis-salamn
duada
buyurduu
klamlarndandr:1 Allahm, mni (gnahm) bala ki, Sn
onu daha yax bilirsn. Mn yen dnsm (ikinci df onu
trtsm) sn balanma da mn qaytar. Allahm, mn
zml baladm v mnim ona vfal olduumu
grmdiyin hdimi (ml etmyi hdm gtrdym itat v
bndliyi) bala. Allahm, dild Sn yaxnlamaq istyimi,
ryimin onun ksin olmasn (iin vvlind Sn yaxnlamaq
n ibadt v bndlik etsm d, ondan sonra beynim riya v zn
gstrmk kimi fikirlr gldiyin gr) bala. Allahm, gzmn
ucunun iarlrini (gznn ucu il iar edib mmin ziyyt
vermyi v ya onun qeybtini edib arxasnca pis danma), bo
78-ci xtb
267
Biyabann v dnizin zlmtind (yol tapmaq) n ulduzlar da
sizin n yaradan Odur. Biz z qdrt nianlrimizi anlayan bir
camaat n byan etdik.
3
Kahinlik el bir pedir ki, ona yiylnnlr cinlrin kmyil qeybdn
xbr verir, camaatn arasnda fitn-fsad salrlar. Qeybdn xbr
vermsi, ulduzlarn xeyir-ziyanla, uurlu v nhs gnlrl
laqlndirilmsi, camaatn Allaha midini itirmsi, z mlin v
szlrin midvar etmsi, bunlarn dzgnlyn inandrmas baxmdan
mnccimin ii kahin bir kimsnin mli v etiqad il eynidir. Demli,
znn aznl v baqalarn azdrmaq baxmdan.
268
xn.2
79-cu xtb
mam li leyhis-salamn Cml dy baa
atdqdan sonra qadnlar pislyrkn buyurduu
klamlardandr. (Ai v onun arxasnca gednlri d pisldiyi
gman edilir.)
80-ci xtb
mam li leyhis-salamn (camaat trkidnyala v Allahn
nemt v bxilrin kr etmy tviq etdiyi) klamlarndandr.
1
269
81-ci xtb
mam li leyhis-salamn dnyann sifti bard
klamlarndandr.
vvli ziyyt, sonu yoxluq olan bir saray nec vsf
edim? Halalnn hesab-kitab, haramnn czas var (halal
yolla qazandnn Qiyamtd soru-sual edilr, haram yolla
qazanansa axirtd zaba dar olar). Onda varl v ehtiyacsz
82-ci xtb
270
mnasib yerlrd yerldirdi. Bir halda ki, Onun ucsuzbucaqsz nemtinin minntin sahibsiniz, Onun minntinin
sbblri siz akardr. (Xstliklr) mane olan vasitlrl
onun salamatlq nemtindn faydalanrsnz. (Siz ta etdiyi
nemtlrdn biri budur ki,) mrn v hyatn mddtini sizdn
274
275
276
eytan Qrey mriklrinin
277
278
279
83-c xtb
mam li leyhis-salamn mr ibn As barsind (onun
1
nadrst sz v mllrini pisldiyi v qnad) xtblrindndir:
1
280
281
84-c xtb
mam li leyhis-salamn (tovhid v Allah-talann bzi
siftlri haqqnda) xtblrindndir.
hadt verirm ki, Allahdan baqa he bir mbud
yoxdur, riki olmayan tkdir. vvldir, ondan nc he bir
ey olmayb (zlidir v hr bir mvcudun mnyidir). Axrdr,
onun n he bir hdd v son yoxdur (bdidir v hr bir
mvcud onda sonlanr). Tsvvrlr onun he bir siftin
yetimz1 v qlblr (allar) onun necliyini tsdiq ed
bilmz (nki onun necliyi yoxdur ki, al onu drk etsin). Blnm
v ayrlma onun n rva deyil (nki hiss v trkib varl
2
mmkn olanlara layiqdir). Gzlr v qlblr onu hat etmz.
Bu, xtbnin (camaata nsiht etdiyi) hisssidir
Ey Allah bndlri, faydal ibrtlrdn yd gtrn,
parlaq v akar lamtlrdn3 ibrt aln, (Quran v snnd)
gln (gnahlardan) hr nv qorxudulduunuz eylrdn (ilahi
zabdan) kinin, xatrlatmalardan v ydlrdn (nsiht
vernlrin ydlrindn) bhrlnin. Sanki lm pnclri
(yrtc heyvanlarn pnclri kimi) sizdn aslb (cl siz yaxndr),
dilk-istk balar sizdn zlbdr, tin rsvayedici ilr
(can vermk, dnyan libo trk etmk, dht v qorxu mkan olan
qbird qalmaq v sair), gedilmli olan yer (qiyamt) srlb
aparlmaq sizi brmdr. (Btn mxluqat ora gedck) v (bu
1
Drk etmz, nki onun zatna lav olunmu sifti yoxdur ki,
tsvvrlr onu drk edib vsf ed bilsin.
2
nki bir hdl mhdudlamr ki, gz onu gr bilsin v al onun
hqiqtini drk ed bilsin. O Hzrt bu bir ne qsa cmld btn
tovhid msllrini fsaht v blatin son drcsindn istifad
edrk byan etmidir v bu, o byk xsiyytin baqalarna mxsus
olmayan byk fziltlrindn biridir.
3
Xeyir v ri, gnah v itatsizlik nticsind kemi mmtlrin bana
gln hadislri byan edn Quran aylri nzrd tutulur.
282
Hr ks n etdiyi mllr
gr drclr vardr. Rbbin onlarn n etdiklrindn qafil deyildir.
2
Qurani-Krimin Rd sursinin 35-ci aysind buyurulur:
Prhizkarlara vd ediln Cnntin vsfi beldir: (Onun)
O gn mmin kiilrin
v qadnlarn iman nurunun onlarn nlrindn v sa trflrindn
l sadn grcksn. Bu ona grdir ki, onlarn ml dftri
nlrindn v sa trflrindn verilr. Kafirlrin v mnafiqlrin ml
dftri is, bundan frqli olaraq, balarnn arxasndan v sol
trflrindn verilr. Mlklr onlara deycklr: Bu gn sizin
mjdniz altndan aylar axan balardr. Siz orada bdi
qalacaqsnz! Bu onlar n byk qurtuludur.
4
nki qocalq v yoxsulluq ziyyt v gcszlk gtirr. Bunlarn he
biri Cnntd yoxdur. Qurani-Krimin Fatir sursinin 34 v 35-ci
aysind buyurulduu kimi:
- yni:
Cnnt daxil olanlar deyrlr: qssni bizdn uzaq edn Allaha hmd
olsun. Rbbimiz gnahkarlar balayan v kr ednlr mkafat
verndir. El bir Rbb ki, z ltf v krmi il biz bdi mkanda yer
283
85-ci xtb
mam li leyhis-salamn (Haqq-talann bzi siftlrinin
byan edildiyi, camaata yd-nsiht verildiyi v onlarn ibadt,
bndliy tviq edildiyi) xtblrindndir.
Byk Allah gizlinlri biln v (rklrdki)
dnclrdn agah, btn eylri hat edn (yann
cziyyatna v klliyyatna hakimdir), hr eydn stndr v hr
bir ey gc yetr. Bel is, lm tezlikl onu
haqlamamdan nc mhlt gnlrind, (qbir v qiyamtin
dhtin, qorxusuna) dar olmamdan qabaq, ld frst
varkn, nfs yolu aqkn, bu yol balanmam (lmmi)
sizlrdn ml ednlr i grmlidirlr (Allahn v Peymbrin
razln qazanmaldrlar) znn rahatl v addmnn
mhkmliyi n yax ilrl mul olmaldrlar. (Allah v
Peymbrin frmanna ml etmlidirlr ki, qiyamt gn rahat olub
ayaqlar Siratda bdrmsin.) zlrinin k yeri olan saraydan
(dnyadan)
bdi mkanlar (axirt) n azuq
gtrmlidirlr (orann azuqsi bu saraydan baqa he yerdn
gtrlmr). Ey Allah bndlri, Allahn z kitabnda
(Quranda) qoruma v riayt etmyi siz mr etdiyindn,
(Quran drindn dnn v fikirlin) z haqqnzdan sizin
yannzda mant qoyduundan qorxun (Allahn mrlrin v
qadaalarna riayt edin). nki pak v mnzzh Allah sizi
284
285
86-c xtb
mam li leyhis-salamn (Allahn ox sevdiyi bndnin v
dmn bildiyi kimsnin siftlrini byan edrk camaat mamlarn
leyhimus-salam ardnca getmy tviq etdiyi) xtblrindndir.
Ey Allahn bndlri! Allahn yannda n sevimli (Haqqtalann mrhmt nzri amil olan) bnd z nfsin hakim
1
286
287
288
Ey iman gtirnlr!
Etmycyiniz bir eyi niy deyirsiniz? Allah yannda n byk qzb v
dmnilik (yni, Onun rhmtindn uzaq dmk) etmycyiniz bir
eyi demkdir.
3
Allaha doru sfrd Qurandan ayrlmaz v hr yerd (Onun)
hkmlrin, gstrilrin ml edr.
4
Szlri v mllri il onlarn ardnca gedr.
5
Ovu ovunu tora salmaq n aldatd kimi, o da camaat zn clb
etmk n nadrst sz v mllri il aldadar.
289
290
291
292
onun
87-ci xtb
mam li leyhis-salamn (camaat dind ixtilafa, batil
inanclara, fikirlr etimad tnqid etdiyi v peymbr, mama itat
etmmlrin gr qnad) xtblrindndir.
Byk Allaha hmd v krdn, Xatml-nbiyaya
salamdan sonra (bilin, dnyann adti budur ki): Pak v
mnzzh Allah he vaxt zmannin asilrini mhlt
vermdn v xo gzran keirmdn hlak etmdi, he bir
mmtin (peymbr mmtinin) smynn yriliyini
(yaaylarnda) tinlik v ziyyt olmadan dzltmdi. (Bel
is siz d zlmkarlarn zlmn dzn v Allahn onlarn zlmkar lini
qsaldaca gn gzlyin.) z tutduunuz (qarladnz)
tinliklrd,
Sizi agah edir ki, Allah he bir qvm tinlikd qoymaz, sonunda
zlmkarlar ldn salar, hr bir msibt v blann bir sonu vardr
293
88-ci xtb
mam li leyhis-salamn (Hzrt Peymbrin bestindn,
cahiliyyt
dvrndn
dand
camaata
moiz
etdiyi)
xtblrindndir.
Allah-tala peymbrlrdn he birinin qalmad,
camaatn mxtlif firqlrinin nadanlq v aznlq
zlmtind yuxuya getmsinin uzand bir vaxtda Hzrt
1
294
295
89-cu xtb
mam li leyhis-salamn (Haqq-talann bir sra siftlrini
zikr etdiyi, xalqa axirt sfrin azuq toplamaa dair nsiht verdiyi)
xtblrindndir.
296
Bel ki, namlum eylr bard dnmk lazm glir. Vacibin zatnda
chalt v nadanl olmas qeyri-mmkndr. Demli, he bir ey ona
qaranlq deyil ki, onu baa dmk n dnmli olsun.
297
298
II hiss
Feyzul-slamn II hissy yazd
mqddim
.
Nhcl-Bla mqdds slam dininin v raftli
Cfri mzhbinin btn hqiqtlrini ehtiva edn,
briyyti bdi sadt v aala ynldn bir kitabdr.
Bu, hdr yer deyilmi sz deyil v iki sasa (ql v elm)
syknir. Alimlr v insaf sahiblri onu mtali edib
drindn dndkdn sonra bunu tsdiqlycklr.
Bndniz bir ne il bu yolda addmlayaraq raftli
Seyyid Rzinin (rizvanullah leyh) mvla mirl-mmininin
(leyhis-salam) szlrindn toplayb trtib etdiyi, dzgn
hrklnmi shih nsxsini hamnn faydalana bilcyi
trcm v rhl birg ziz dindalarma, soydalarma
hdiyy etmk istmidir. ndi bu ilahi uur mn d qismt
olmudur. (Lt, rhlr, lyazma v ap nsxlrin mracit
etmk, alimlr v fzilt sahiblril mzakir aparmaqla) kitab he
bir shvsiz, he bir mdaxilsiz (nki mam leyhis-salamn
sznn mqabilind he kimin mdaxil v sz demk haqq yoxdur)
299
Fani bnd:
liyynnqi Feyzul-slam sfahani AliMhmmd d-Dibac.
1366 H.Q.
300
90-c xtb
mam li leyhis-salamn l-bah ad il mhur
olan xtbsidir.1 Bu, byk v zmtli xtblrdndir.
(mam leyhis-salam bu xtbni ona gr buyurmuudur ki,) bir nfr
o byk xsiyytdn Allah sanki akar grrm kimi
vsf etmyi xahi etmidir. Hzrt bu xahidn (byk Allah
cisimlr xas siftlrl tsvir etmyin mmknlyn xahi sahibinin
inanmasndan) qzblndi.
301
sorumu olsan, sxavtli o xsdir ki, Allah ona vacib etdiyini yerin
yetirsin. Xsis is Allahn ona vacib etdiyi ilrd xsislik edndir. gr
Allah nzrd tutursansa, O, sxavtlidir, istr ta etsin, istr etmsin.
gr bndy nyis ta edibs, bndnin ona haqq atb v onda
olmayb. gr nyis qadaan edib vermyibs, demli, onun haqq
deyildi.
1
nki vacibul-vcudun sxavt sifti mrhmt v qdrt sifti kimidir,
he vaxt artb-azalmaz. Bel olarsa, az baladna qar xsislik
etmi olar. Allah is xsislikdn pak v nqsanszdr. gr kims azn
ab bir ey istms bel, onun ehtiyacndan xbrsiz deyil. Hr ks
onun istedad v qabiliyytin gr haqq olan qdr verr. Ona gr
bndy Allahna dua edib ona daha ox bxi v ehsan istmsi mr
edilib ki, dua v istk bndnin istedadnn, qabiliyytinin artaraq daha
ox bxi v ehsana layiq olmasna gtirib xarar.
2
Dey bilmrik ki, axrdan nc vvldir v ilkdn sonra axrdr. nki
Onun zatnda trm siftlri yoxdur ki, onlardan bzilri digrlrindn
n kesin. Bu bard altm drdnc xtbd rh verilib.
3
nki grnmk v baa dlmk n Ona bir yer, mkan tsvvr
etmk mmkn deyil. Hr ey stn, qalib olduuna gr hissiyyata,
idraka mlub olmur. Qrx doqquzuncu xtbnin rhind d bu mnaya
toxunulmudur.
302
303
304
305
hadt verirm ki, Sni z yaratdn mxtlif zv, birbirin birlmi, Snin hikmtinin uzaqgrnliyi, nizam il
(drinin v tin altnda) gizlnn kiik oynaqlar olan mxluqata
bnzdn slind hqiqtn d Sni tanmam, Snin
bnzrin, oxarn olmadna yqinlik ld ed bilmmidir.
(Cism tsvvr etmidir. Cismin is yeni yaran, yox olma v imkan
tlbat vardr.) Sanki btprstlrin (qiyamt gnnd) ibadt
306
Bu da hmin xtbnin
(yann xilqti v pak Allahn yaradlmlarn
siftlrindn uzaq olmasnn byan edildiyi) bir
hisssidir
Byk Allah yaratdnn varlq v mvcudluunu
myyn etmi v onu gclndirrk mhkmlndirmidir.
(Bel ki, azalb oxalmayacaqdr.) Ltfkarlna (hikmt v
mslhtin) gr onu nizamlam, hr birini, yaradldqlar i
n ayrmdr (gnin nur samas, buludun yamas v arnn
bal toplamas kimi). Demli, (yaradlmlardan he biri) onlar n
tyin olunmu hdlri amad v mqsd atmaqda
shlnkarlq etmdi (z vziflrin uyun ml etdilr). Vzif
taprld vaxt Onun irad v istyini yerin yetirmk n
vzifni tin sanmad (itatsizlik etmdilr). Nec itatsizlik
ed bilr ki, btn yalar Onun irad v istyindn
yaranmdr. (Demli, o, Allahn tkvini mrin itat edrk
tvazkarlq boyunbasn boynundan asmdr.) Odur dnc
iltmdn, vvlc tsvvr etmdn yaradan, ruzigarda
ba vern hadislrin snaq v tcrbsindn istifad
etmdn, heyranedici mxluqlar yaratmaqda kmklik v
yoldalq edck riki, bnzri olmadan mxtlif nv
mxluqat xlq edn Allah. Frmanna uyun olaraq xlq
etmsi v yaratmas baa atd. (Onun irad v istyi sasnda
mxluqlar yarand.) Ona itatl boyun yib dvtini qbul
etdilr. El bir mxluq yox idi ki, mrind lnglik v sstlk
etsin, mrini yerin yetirmyi txir salsn. 1 yann
yriliklrini dzltdi, (onlar hikmt sasnda yaratd) hdlrini
aydn v akar kild myyn etdi (layiq olduqlar eyl onlar
bhrlndirdi). Gc v qdrti il onlarn bir-birin zidd olan
xsusiyytlrini, mxtlif tzadlarn (istilikdn tndmcazlq,
soyuqdan soyuqqanllq, rutubtdn istiqanllq, quraqlqdan myusluq
1
307
O, yer znd byk dalar
308
buyurulub:
Bir eyi yaratmaq
istdiyi zaman Allahn buyuruu ona ancaq Ol!-demkdir. O da
drhal olar.
1
Rhmtin nazil olmas v ya n.
2
Qurani-Krimin nbiya sursnin 30-cu aysind buyurulur:
Mgr kafir olanlar, Allaha v peymbr iman gtirmynlr
309
Gn z n myyn olunmu yerd hrkt edr.
dlalt edn iki lamt tyin etdik. Gec lamtini (onun nurunu) mhv
etdik, gndz lamtini is iql etdik ki, mitinizin yaxlamasn
Rbbinizdn dilysiniz, illrin sayn v ilrin hesabn bilsiniz. Biz
ehtiyacnz olan din v dnya ilrind hr eyi shvsiz kild byan
etdik.
3
eytanlar smadak vziyytl, mlklrin hval il tan olmaq,
sirlrini ld etmk n gy qalxardlar. Bu cml vvl buyurduu
Parlaq ulduzlardan gylr gzti qoydu cmlsini izah edir. Bu,
hmin cmlnin tkrar deyil, burada Qurani-Krimin Hicr sursinin
16-18-ci aylrind buyurulan mtlb iar olunur:
Biz smada brclr v ulduzlarn hrkti n mnzillr
yaratdq, onu gnin, ayn v ulduzlarn nuru il bzdik ki, ona
baxanlar ibrtl yaradann gc v qdrt nianlrin nzr salsnlar,
Onun tk v riksiz olduunu drk etsinlr. Onu Allah drgahnda
qovulmu, btn eytanlarn yuxar qalxmasndan qorudu. Lakin
eytanlardan hr hans biri smavi xbrlri eitmk n xlvti yolla
yuxar qalxsa, bir parlaq, axan ulduz onu tqib edr v onu yandrar.
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
eytan Adm
v Hvvan aldatd. Adm v Hvva o aacn meyvsindn daddqda
libaslar dd. Ayb yerlri grnd. Onlar Cnnt yarpaqlarn birbirin yapdraraq ayb yerlrinin stn rtmy baladlar. Rbbi
onlara mracit edib buyurdu: Mgr siz bu aacn meyvsini yemyi
qadaan etmmidimmi? eytan sizin akar dmninizdir,
demmidimmi? Dedilr: Ey Rbbimiz! Biz zmz zlm etdik. gr
bizi balamasan v mrhmt etmsn, biz, bhsiz ki, ziyana
urayanlardan olarq.
Bu inc mqam, kitabn I hisssind 1- ci xtbnin Adm barsindki
parasnn rhind verilmyib v burada xatrladram: i alimlrin
qli v nqli dlillrin, ortaq fikirlrin sasn peymbrlrin
leyhimus-salam mrlrinin vvlindn axrlarna qdr msum v
hr bir kiik v ya byk gnahdan pak olduqlar sbuta yetirilmidir.
Demli, Allah-talann hmin aacn meyvsini yemyi Adm qadaan
etmsi tnzihi qadaa, baqa szl msthb v daha stn mli trk
etmkdir. Adm o meyvni yedikdn sonra zn zlmkar v ziyankar
320
321
nsanlardan gizli olan qeybin xzinlri v ya aarlar Onun
yanndadr. Onlar ancaq Allah bilir. Allah suda v quruda n varsa,
bilir. El bir dn yarpaq yoxdur ki, Allah onu bilmsin. Yerin
zlmtlri iind el bir toxum kilmyib, el bir quru v ya yoxdur ki,
mhz aq-aydn kitabda olmasn v Allahn elmi ona amil olmasn!
322
323
nki Snin evinin qaps hmi aq, nemt sfrn hmi srilmi v
bxi, sxavt lin is btn llrdn ykskddir.
2
Burada cddim mirl-mminindn ruhlanaraq o Hzrti Allah
drgahnda vasit qrar verir v ahu-zarla fryad krk deyirm:
lahi Prvrdigara, mnim xtalarm ox, gnahlarm sayszdr. Sn
balayan, rhimli, ziz v krimsn. Mnim xtalaram bala,
gnahlarmdan ke. Bu raftli kitabn trcm v rhini mhtaclq v
ehtiyac gnmn azuqsin evir. Ey o ks ki, Ondan
qeyrisin mid olunmaz.
324
91-ci xtb
mam li leyhis-salamn Osman ldrldkdn sonra
camaatn ona beyt etdiyi vaxt (hicrtin otuz beinci ilinin
zilhicc aynn iyirmi beind, cm gn) buyurduu
klamlarndandr.
Mndn l kib baqasn istyin.1 Mxtlif siftlri v
rnglri olan bir i qol qoyuruq.2 (Bel ki,) rklrin ona
dzm yoxdur (camaatn bel hadislr dzm yoxdur) v
allar onun ykn kmycklr (inkar edcklr). fqlri
qara bulud (zlm, sitm v bidt) bryb (haqq-hqiqt gni
onun altnda gizlnib), aydn yol (slam hkmlrinin hqiqti)
dyiib. Bilin ki, mn sizin dvtinizi (beytinizi) qbul
etsm, zmn bildiyim kimi rftar edcym.3 V (xlifliyi
1
325
92-ci xtb
mam li leyhis-salamn xtblrindndir:2 Allaha
hmd v kr etdikdn, Hzrt Peymbr salamdan sonra,
ey camaat, mn fitn-fsadn gzn kor qoydum. 3 Onun
zlmti tlatm kdikdn, tinliklri artdqdan sonra
mndn baqa he ksin bu fitn-fsad (df etmy) crti
atmrd.4 Mni tapmayacanz vaxt glmmi (hr eyi
1
326
327
328
329
93-c xtb
mam li leyhis-salamn (Allah-talann bzi siftlrinin
xatrland, peymbrlr v vsilrinin mdh edildiyi v sonda
camaata yd-nsiht verildiyi) xtblrindndir.
Hr eydn stn olan Allahdr, uca himmtlilr bel
Onu drk ed bilmz v zkal insanlarn zirkliyi ona
atmaz. (Zatnn hqiqtinin slini baa dmzlr, nki myyn bir
hdl mhdudlamr ki, onu drk etmk mmkn olsun.) vvldir v
Onun n son yoxdur ki, axrna atlsn. 1
peymbrlri
stn
saxlanclarda
yann mnyidir, son deyil ki, Onun vvli olsun. nki vvli v
axr, sonu olmaq cism xas xsusiyytlrdndir v Allah bunlardan
uzaqdr.
2
Hzrt Adm leyhis-salamdan Xatml nbiya Hzrt Mhmmd
sllllahu leyhi v alih qdr btn peymbrlrin atalar Allaha
inanm, irk, kfr bulamam v ail msllrind ilahi qanunlara,
rit zidd rftar etmmilr.
330
331
94-c xtb
mam li leyhis-salamn (Peymbr salavatullahn vsfi
barsind) xtblrindndir.
Allah-tala insanlarn (doru yoldan) azaraq (z ilrind)
srgrdan qaldqlar, shv v bsirtsizliklrin gr fitnfsad yoluna qdm qoyduqlar bir vaxtda Hzrt
Mhmmd peymbrlik verdi. (Yersiz) stk v arzular
onlar yaxalam, tkbbr v xdpsndlik onlar
yanllqlara vadar etmi, chalt v nadanlqlar onlar
qubeyin v qanmaza evirmidi. Bel ki, prian v z
ilrind narahat (idilr), nigaranlq v nadanla mbtla
olmudular. Sonra Hzrt Mustafa (sllllahu leyhi v alih)
(onlara) nsiht etmy ald, doru yolla hrkt etdi,
(onlar) hikmt, bilik v gzl ydlr dvt etdi (ki,
bdbxtlikdn qurtularaq dnya v axirt sadtini qazansnlar).
95-ci xtb
mam li leyhis-salamn (Allah-talaya hmd-sna edildiyi v
Hzrt Peymbrin sllllahu leyhi v alih vsf olunduu)
xtblrindn biridir.
Hmd olsun Allaha ki, vvldir (btn varlqlarn
mnyidir), Ondan vvl bir varlq yoxdur v axrdr (btn
yaradlmlarn qayd onadr). Ondan sonra bir ey yoxdur.
(lamt v nianlr gr) grnn v akardr. Ondan daha
akar bir ey yoxdur v (zatnn sli) gizlin v mxfidir.
Ondan daha grnmz olan bir ey d yoxdur. (Baqa szl
desk,) grnn v qdrtlidir. Onun fvqnd bir ey
yoxdur (btn varlqlar Onun gc v qdrti qarsnda acizdir).
yann batinindn v onun cziyyatndan xbrdardr. He
n Ondan (yaya) daha yaxn deyil.
Bu xtbnin bir hisssind Hzrt Peymbrin (sllllahu
leyhi v alih) vsfi verilir:
Onun qrar tutduu mkan (peymbrlik verildiyi MkkeyiMzzm) n yax mkan, yetidiyi yer (ilahi hkmlri yayd
332
96-c xtb
mam li leyhis-salamn (zlmkarn son nticd z czasn
grcyini, Allah-talann ondan soru-sual edcyini bildirdiyi, sonra
z qoununu Maviy v qounu il mharibd shlnkarlqlarna gr
danlayb qnad) klamlarndandr.
Allah-tala zlmkara mhlt vers, onun soru-sualndan
he vaxt kemz. Yolunun ortasnda, azn suyunu bel
kemy qoymayan boaz qurudan qmli v kdrli bir
yerd (dnyadak tinliklr v lmn ar anlarnda) pusqudadr.
(Sanki onun yolunun stnd dayanb ki, onu lazm olan vaxtda czasna
atdrsn.) Agah olun. And iirm canm gc v qdrtinin
lind olana ki, bu dst (am qounu) sizlr qalib glck.
333
v akarda sizi dvt etdim, yerin yetirmdiniz, ydnsiht verdim, qbul etmdiniz. Siz burada olsanz da yox
kimi
deyilsinizmi?
(Szlrimi
eitmyib
ydlrimdn
faydalanmrsnz.)
334
335
Onlar camaatn n yaxs v itat n layiq olanlardr. QuraniKrimin Ali-mran sursinin 110-c aysind buyurduu kimi:
Siz, Mhmmdin hli-
336
337
97-ci xtb
mam li leyhis-salamn (camaatn Bni-myynin zlm v
sitmin mbtla olaca bard) klamlarndandr.
Allaha and olsun, Bni-myy (hakimiyytlri dvrnd)
hmi zlm edck, Allahn halal etmdiyi he bir haramn
qoymayacaq, pozmadqlar (mslmanlarla baladqlar) he bir
hd-peyman buraxmayacaqlar. (Maviy mam Hsn leyhissalamla olan mqavilnin ziddin rftar etdiyi kimi, z hd-peymanlarna
xilaf xarlar.) Zlm v sitmlrinin daxil olmad, fsad v
98-ci xtb
mam li leyhis-salamn (dnyann etibarszl v ona rk
balamamaq bard) xtblrindndir.
Allah-talaya verdiyi nemtlr gr kr edir, z
ilrimizd Ondan kmk dilyirik. Bdnlrimizin
338
99-cu xtb
mam li leyhis-salamn (znn ldrlcyin v qeybi
xbrlrdn olan Hzrt Sahib z-Zamann zhuruna iar etdiyi)
baqa bir xtbsidir.
krlr z fzilt v ehsann mxluqlara spn, sxavt
v bxiini hamya amil edn Allaha mxsusdur. Ondan
atanlara (salamlq, xstlik, adlq v ziyyt) gr kr edir,
mrlrini (vacibat v msthbat) yerin yetirmk n Ondan
kmk istyirik. hadt veririk ki, Ondan baqa (sitayi layiq)
Allah yoxdur v Mhmmd (sllllahu leyhi v alih) Onun
bndsi v elisidir. Onu mr v frmanlarn akar edib
(byan edib) Allah xatrlatmas (Allah tantmas) n gndrdi.
O da mant v dzlkl risalti tbli etdi (ilahi hkmlri
atdrd). Dnyadan yol gstrn kimi getdi v bizim aramzda
Haqqn bayraq v niansini (Allah yolunu gstrn Qurani-Krimi
v mqdds mamlar leyhimus-salam) qoyub getdi. O bayraqdan
n ken (Onun hkmlrin nyis artrb azaldan dindn) xaric
oldu, mxalif olub itat etmyn (o Hzrtin mllrin etinasz
olan) hlak oldu. Onunla birlikd olan is Haqqa qovudu
(sadt tapd). O bayra saxlayan sbrl v ar-ar sz
danar v bir ii grmk n gec yerindn qalxar, (nki
all adam hr iini fikirlr v mslhtl sz danb addm atar v)
340
100-c xtb
mam li leyhis-salamn (zndn sonra ba verck) ar
hadislri ehtiva edn xtblrindndir.
341
342
101-ci xtb
mam li leyhis-salamn bu bard deyilmi
xtblrindndir. (vvlki xtbd olduu kimi ar hadislrdn
xbr verir, balancda qiyamt gnnn tinliklrini xatrladr.)
Bu xtbnin
(o byk xsiyytdn sonra ba verck
fitn-fsad, qan tklmsi v tinliklr bard olan)
hisssidir
343
bir
102-ci xtb
mam li leyhis-salamn (dnyann vfaszl bard)
xtblrindndir.
Dnyaya ondan z dndrib uzaq duranlarn nzrlril
baxn (msum mamlarn v ardcllarnn yolundan nmun gtrn
v dnyaprstlrin ardnca getmyin). nki Allaha and olsun,
dnya tezlikl sakinlrini zndn uzaqladrar v nemt,
dvlt, asayi sahiblrini msibt, kdr v hzn salar.
tnlr v arxa evirnlr (gnclik, salamlq, gc v qvvt) geri
qaytmaz. Sonra glnlr is (nemt v ya zab, yax v ya pis
olaca) mlum olmaz ki, onun (yaxn ld etmk) n
gzlysn (aln ki, onun pislrindn uzaqlaasnz). Onun
sevinci kdrl qarb (nki onda ad olan sevdiyi eylrin
344
Bu xtbnin
(bilikli v gzan nadan v azndan
stnly bard) bir hisssidir
Bilikli o ksdir ki, z qdrini bilir (Allahn v Peymbrin
gstriin uyun rftar edir). nsann cahilliyi, nadanl ns
zn tanmamas kifayt edr (aznlq yoluna qdm qoyar v
eytann thrikin, nfsi-mmary uyaraq xobxtlik srmaysini bada
verr). Allah yannda n dmn bndlr o bndlrdir ki,
Allah-tala onlar z balarna buraxb (sadt atmaq
xobxtliyini onlardan alb). Bel ki, (onlar din v dnya ilrind)
doru yoldan xaraq yol gstrnsiz hrkt edr (nadanln
ucsuz-bucaqsz llrind aqn v srgrdan qalaraq n edcyini
bilmzlr). Dnyann kin v zmisin (dnyvi xeyri olan ilr)
dvt edildikd i grr, axirtin kin v zmisin (xalqa
xidmt v Xaliq ibadt) arldqda is tnbllik edrlr.
Sanki (dnya ilrind) grdklri onlar n vacibdir (hr bir
ii, htta haram olsa bel, grmy el hazrdrlar ki, sanki vacib bir ii
yerin yetirir v onu trk etmyin zabndan qorxurlar) v (axirt
ilrind) txir saldqlar (msuliyyt) is boyunlarndan
dm kimidir. (lahinin mr v qadaalarna el gz yumurlar ki,
el bil bu bard onlara gstri verilmmidir.)
345
Muminun
sursinin
30-cu
aysind)
buyurmudur:
bhsiz ki,
(Nuhun tufan v qvmnn qrlmas) hadissind (baqalarna ibrt
n) nianlr vardr. Biz (bndlrin yaxsn pisini) imtahana
kirik! (Seyyid Rzi buyurur)
mam li leyhis-salamn klam r v
fsad az olan adsz-sansz xsdir. sz
sznn cmidir v fitn-fsad mqsdil camaat arasna
xb, sz-shbt yayanlar bard ilnir. sz
baqasnn eybini v pisliyini eidib fa ednlr v hr
346
103-c xtb
mam li leyhis-salamn (Cml dyn gedrkn Bsr
camaatnn Tlh v Zbeyrl birg Aini dvy mindirrk onun
trafnda toplab mirl-mmininl dymk istdiyi vaxt buyurduu)
xtblrindndir. (Burada mqsd o byk xsin Cml
shablril haqq dirltmk v batili mhv etmk n dydyn
camaata atdrmaq olmudur.)
Allaha hmd v krlr etdikdn, Xatmn-nbiyyin
salamdan sonra: (Agah olun!) Byk Allah he birisinin
haqqn bir kitabn oxumad, peymbrlik v vhy
iddiasnda olmad halda (ki, o Hzrt bard kk drk ona
iftira atsnlar) rblrin arasndan Mhmmdi (sllllahu leyhi
v alih) peymbrliy sedi. Bellik, (o, haqq izhar v slam
sbut etmk n) ardcllar il birg leyhdarlarna qar
dyb onlar nicat yerlrin ynltdi (haqq, sadt v
xobxtlik yoluna dvt etdi). lm kafir v aznlq vaxtlarnda
yaxalamasn dey onlar chalt v nadanlqdan xilas etmk
n (fitn-fsad v aznlq yknn arlndan) aciz, lacsz v
arsiz (ar ykl) dv kimi snana qdr ald (ki, bdi
zaba dar olmasnlar). O Hzrt yalnz he vaxt he bir xeyir
v yaxl olmayan hlak olmudan baqa1 onlar
mnzillrin (sadt v xobxtliy) atdrana, aznlqdan xilas
v qurtulu yolunu onlara gstrn v onlar z yerlrin
yerldirn qdr yollarnn stnd dayand (hkmlrin
tbliind shlnkarlq etmdi, onlar fitrtlri olan slam dinin
etiqada vadar etdi). Sonra dyirmanlar frlanmaa balad
(hyatlar, ilri nizamland) v nizlri dzldi (gclnrk
aznlarn aznlqlarna, zalmlarn zlm v sitmlrin boyun
ymdilr). Allaha and olsun, mn slam qoununun nnd
idim v kfr qoununu hamlqla arxa evirib (z dinlrindn
l kib) toplab ram olana (itat edn) qdr qovdum. (He
1
347
104 - c xtb
mam li leyhis-salamn (Hzrt Peymbrin nin
trifdn sonra Bni-myy dvltinin squtuna toxunduu v daha
sonra camaata yd-nsiht verdiyi) xtblrindndir.
(Hqiqi gnin domasndan v almi fth edn slam gninin
parlamasndan nc camaat aznlq v bdbxtliyin son hddind idi
ki,) Allah-tala (yax v pis ml sahiblrin) ahid v sbut
olmaq, (yax insanlara mllrinin mkafatna gr) mjd
vermk, (gnahkarlar ilahi zabdan) qorxutmaq n
Mhmmdi (sllllahu leyhi v alih) peymbrliy sedi.
Uaqlqda v kiik yalarnda yaradlmlarn n yaxs,
ixtiyar anda (qrx yanda) onlarn n sxavtlisi v
seilmii, tbiti v xilqti btn paklardan daha pak (Adm
leyhis-salamdan Abdullaha qdr hmi peymbrlrin v onlarn
vsilrinin belind olmudur) v bxii rhmt yan
istynlrin tvqqisind daha ox idi. (Ey Bni-myy!)
348
349
105 ci xtb
mam li leyhis-salamn (slam dinini vsf v Hzrt Peymbri
mdh etdiyi, hminin z shablrini Maviy v am qounu il dyd
shlnkarlqlarna gr mzmmt etdiyi) xtblrindndir.
Hmd slam (onun hqiqtlrini btn all insanlar n)
aydn v akar edn, ona qdm qoyan (mslman olan) n
onun bulaqlarnn yollarn asanladran,2 he ksin (mnafiq
1
350
351
106-c xtb
mam li leyhis-salamn Siffeyn dynn gnlrinin
birind (z shablrini am qoununa mlub olub qamalarndan,
353
buyurduu
klamlarndandr.
(Dy meydanndan) qamanz v dmn arxa
evirmnizi sralarnzdan grdm. Pis xasiyytli, alaq
zlmkarlar v shrada yaayan rblr olan am hli sizi
qovdular. Halbuki siz rblrin igid v cmrdlrindnsiniz,
burun (digr bdn zvlrin nisbtn) nd olduu kimi
raftli, dvnin hrgclri kimi hndr v onlardan daha
byksnz. (Bel olan halda, mlubiyyt v qamaq siz yaraan
deyildi.) in sonunda sizi qovmu olduqlar kimi onlar
qovduunuzu, sizi uzaqladrdqlar kimi sngrlrindn
uzaq saldnz, qlnclarla ldrb kklrini ksdiyinizi v
biar etdiyinizi grdkd sinmin drdlri fa tapd. (Qm
v kdrim yox oldu. Qamaqlarnn nticsind) hovuz v
axurlarndan mhrum edilrk uzaqladrlm, qovulan
tn dvlr kimi birincilri sonuncularna minndk (birbirinin stn dndk) onlara niz vururdunuz.
107-ci xtb
mam li leyhis-salamn ba verck fitn-fsad,
tkln qanlar bard buyurduu xtblrindndir. (Allahtalaya kr, Hzrt Peymbri mdh etmi, z kamal v kramtindn
bzilrin toxunmudur.)
Hmd (Rbb olduunun dlili saylan) z xlq etdiklri v
354
355
356
108-ci xtb
1
357
359
nemtlr
rbt
gstrmdilr,
hvslndirdiyin
yaxlqlara mtaq olmadlar. (ksin), murdara (dnyaya) z
tutaraq onu yemkl rsvay oldular, onunla dostlua
razladlar. Hr kim ny aiq olarsa, bu mhbbt onun
gzn kor, ryini xst edr. (Bel ki, onun eybini grmyrk
irkinliklrini d gzl sanar.) Demli, o, (dnyann fsadlarna)
grmyn gzl baxar, (hqiqtlri) eitmyn qulaqla
dinlyr. bs istklr onun aln didib, dnya ryini
ldrrk zn valeh edib. O, dnyann v dnyadan
lind bir ey olann bndsidir. Dnya hans smt dns,
ora dnr, hara z tutsa, ora ynlr. Allah trfindn
qadaanedici v nsihti olandan (Qurani-Krimdn)
qfltdn oyanmayb, yd almr. Halbuki gtrlmlrin
nec d qfil yaxalandqlarn v pozmaq, dn v qayda
imkan olmadqlarn (Xudaya bizi dnyaya qaytarsan, mr v
frmanlarna ml edcyik demlri n imkan olmadqlarn),
tsvvr etmdiklrinin (lmn) onlar nec haqlayaraq
rahatlqla yaadqlar dnyadan ayrdn, vd olunan
axirt atdrdqlarn grrlr. Onlarn bana gln
tinliklr vsf olunmaz. Can vermyin tinliyi, ldn
gedn gr qm v kdr onlar bryr, l-ayaqlarn
sstldirir v rnglrini dyiir. Ondan sonra onlarda
lmn tsiri artr, hr birinin z il sz arasna mane
dr. (Sz dana bilmir.) z hli-yal arasnda gz il
(onlarn iztirab v narahatlqlarn) grr, qula il (onlarn ahnalsini) eidir, al yerind, fhmi brqrardr. mrn nec
baa vurduunu, ruzigarn nec keirdiyini fikirlir.
Toplad mallar, onlar qazanmaq n (halala v harama)
gz yumduunu, onlar (halall v haraml) akar v bhli
yerlrdn ld etdiyini yada salr. Dorudan da o, maldvlt toplaman ziyanlarna (ona gr olan czalara) dar
olub v onlardan ayrldnda (bundan) agah olub. Bu maldvlt ondan sonra hmin naz-nemtdn istifad edib xo
gnlr keirn sa insanlara qalacaq. Demli, o maldvltin rahatl (onun xo gzran) ondan qeyrisi ndr v
o ykn dyri (msuliyyti) is onun kryinddir. Hmin
kii d o mal-dvltin girovundadr. (O mal-dvltin hesab360
109-c xtb
mam li leyhis-salamn (Allaha yaxn olman v slamn
lamtlrini qoruyub saxlaman yollar bard) xtblrindndir.
Allah-talaya trf yaxnlaman n yax yolu (ondur,
onlarn birincisi) Allahn birliyini, vahidliyini v Onun elisinin
(Mhmmdin - sllllahu leyhi v alih -) peymbrliyini
tsdiqlyib etiraf etmkdir. (kincisi) slamn (zmtli stununun)
ucalmasna sbb olan Allah yolunda (kafirlr v dinin
dmnlrin qar) cihad v mharib etmkdir. (ncs) (lahi
bndlr n) fitri v tbii olan ixlas klmsidir (La ilah
illllah demkdir). (Drdncs) slam dininin dinlik niansi
(dinin n byk stunu) olan namaz qlmaqdr. (zmt v
hmiyytin gr onu dinin z adlandrmdr.) (Beincisi) Allah
trfindn myyn edilmi pay olan zkatdr. Onu dmk
(imkan olanlara) vacibdir. (Altncs) zab n sipr olan
Ramazan aynn orucudur. (Yeddincisi) Allahn evin Hcc
ziyartin getmk, onun mr mllrini yerin yetirmkdir.
Hcc v mr yoxsulluu, prianl aradan gtrr, gnah
yuyub pakladrar. (Skkizincisi) Maln, srvtin artmasna v
mrn uzanmasna sbb olan sileyi-rhm (qohum-qrbaya
yaxlq edib xeyir vermk). (Doqquzuncusu) Sdqdir (yoxsullara v
lacszlara ediln ehsandr). Gizli veriln sdq gnah rtr.
(Buna gr Allah-tala msibt v gnahn nticlrini azaldar.) Akar
sdq pis lm (qfil lm, suda batmaq, yanmaq, dantlarn
363
110-cu xtb
mam li leyhis-salamn (dnyan mzmmt etdiyi v ondan
uzaqlamaq bard) xtblrindndir.
Allaha hmd v Hzrt Peymbr salamdan sonra,
sizlri dnyadan (ona rk balamaqdan) kindirirm. nki
1
364
dnya (dnyaprstlrin aznda) irin v (onlarn nzrind) yamyaldr. hvtlr v bs istklr brnmdr. Tez tbken mal-dvlti il (istynlrin) dostluq izhar edr, azacq
zivrlri il (camaat) heyrt salaraq ad edr. (Yersiz v
gvnilmyn) Arzular v (nadanlar) aldatmaq n zn
bzmidir (z istynlrinin din v dnya srmaylrini ourlamaq
n zn fahi kimi bzr). Onun adl sabit deyil, drd v
kdrindn rahatlq yoxdur, ox aldadc v ziyankardr.
Hallar dyindir.1 Fani, mhv v pu olacaq. (Hamn) hlak
edn qarnquludur (yerin qarn he vaxt insandan doymaz v
ruzigarn grdii insanlar mhv etmkdn usanmaz). Ondan raz olan
dnyaprstlrin arzusu baa atan zaman dnya olduundan
qabaa getmyck. Nec ki, Allah-tala (Qurani-Krimin Khf
sursinin 45-ci aysind) buyurub:
yni:
Dnya gydn yadrdmz yamura qarb (onunla yetin),
sonra sbh a (shri gn) dnb klyin sovurduu quru
r-p olan yerdki bitkiy bnzyir. Allah hr ey (hr bir
i) qadirdir. (Dnyann rahatl v xogzranl qsa zaman rzind
quruyub varl fanilik klyil sovrulan yam-yal bitkiy bnzyir.)
Kims dnya malndan boaz qurudan gz yalarndan (qm
v kdrdn) baqa sevinc v adlq grmdi. Pisliklrinin
365
111-ci xtb
mam li leyhis-salamn lm mlyi (leyhis-salam) v
onun
insanlarn
ruhunu
almasn
xatrlad
xtblrindndir. (Allah-talann zatnn slinin drkedilmz
olmasna da iar buyurur.)
Onu (can almaq n) mnzil daxil olarkn hiss edib baa
drsnmi? Yaxud da onu can alanda grrsnmi? (Xeyr!!!)
(Heyrtlndiricidir ki,) anasnn qarnnda olan uan ruhunu
112-ci xtb
mam li leyhis-salamn (dnyan mzmmt v axirt tviq
etdiyi) xtblrindndir.
Sizi dnyadan kindirirm, nki dnya sabit yer deyil.
Ora su v bitki istycyiniz (rahat qalacanz) enilsi yer
deyil. zn aldadc eylrl bzmi v z bzk-dzyi
il (camaat) aldatmdr. Allahnn yannda xar v alaq bir
1
368
qzblri oxdur. lm xatrlamaq qlblrinizdn qabgizlnmi (onun tinliklrini nzr almrsnz) v sizi yalan
arzular brmdr. Demli, dnya sizlr axirtdn daha
ox hakim ksilmi, keici dnya bdi v daimi axirtdn
daha ox sizlri zn trf kmidir. Allahn dinind siz
hamnz (bir) qardasnz. Batinlrin natmizliyi v
dnclrin pisliyindn baqa bir ey sizlrin arasna
ayrlq salmayb. Buna gr d bir-birinizin ykn
gtrmr, (he bir id bir-biriniz kmk etmir), yd-nsiht
vermir, (ehtiyacl gnlrinizd) bir-biriniz yaxlq v xeyiriniz
1
369
113-c xtb
mam li leyhis-salamn (tqva v prhizkarla ard,
dnyan mzmmt etdiyi, dnyadan uzaqlab axirt yaxnlamaa
tviq etdiyi) xtblrindndir.
Hmd v krlr O Allaha mxsusdur ki, hmdi
nemtlrl v nemtlri krl balayb (nemtlrin
mqabilind hmd etmyi vacib buyurub v eyni zamanda kr etmyi
nemtin bolluunun sbbin evirib). Blalarna gr kr
370
371
372
373
114-c xtb
mam li leyhis-salamn ya dildiyi vaxt buyurduu
xtblrindndir.
lahi, dalarmz atlayaraq quruyub, torpaqlarmz toza
blnib. Heyvanlarmz analar vladlarnn msibtind nal
kdiklri kimi susuzluqdan axurlarnda heyran v
srgrdan qalb nal kirlr. Otlaqlara v su idiklri yer
su hvsi il gedib-glmkdn yorulub ldn dblr. lahi,
nal ednlrin nalsin v dilynlrin arzusuna rhm ql.
lahi, heyvanlarn keidlrdki srgrdanlna v
axurlarnda (ot-lf tapmadqlarna gr) kdiklri naly rhm
et.1 llrin qhtiliyi arq (zif, gcsz v biar) dvlr tk
bizlr z tutduu, ya ehtimal olan buludlarn
leyhimiz xd vaxt (buludlar grnb rklrd ya
yaacana mid yaratsalar da yamrdlar) Snin fzl v
krmin olan midl (z evlrimizdn) bayra xdq. Sn
qmlinin midi, istynin dilyini yerin yetirnsn.
Camaatn (hr yerdn) midinin zldy, buludlarn
yamamasndan heyvanlarn ldy bir vaxt Sni arrq
(Sndn istyirik) ki, bizi (irkin) i, ml v gnahlarmzla
mhakim etmysn. ox yamurlu bulud, buludlu bahar,
heyrtamiz brktli iklrinl, lnlri (quruyanlar)
diriltdiyin, aradan gedni (nemt v bolluq) qaytardn iri
dnli bol yanla rhmtini biz amil et. lahi, Sndn
dirildn, doyduran, ox, btv, yax, brktli, imli v
bitki bitirn su istyirik. iklri yetisin, budaqlar meyv
versin, yarpaqlar tz-tr olsun ki, aciz bndlrini
bdbxtlikdn qurtarasan, lm (qhtlik grm) hrlrini
dirildsn (onlarn nemtini bol edsn). lahi, Sndn su
1
Heyvanlarn v btn canllarn acl, susuzluu v tinliklri Allahtala n hmiyytli olduuna gr mam leyhis-salam ya
dilyrkn onlar vasit etmidir.
374
115-ci xtb
mam li leyhis-salamn (Hzrt Peymbri mdh etdiyi v o
byk xsin bzi siftlrini byan etdiyi) xtblrindndir.
Byk Yaradan Hzrt Mustafan mxluqlar Allahtalann yoluna dvt etmk v (qiyamtd) onlarn
ibadtlrin v gnahlarna ahid, sbut olmaq n
gndrdi. (O, vzifnin icrasnda) he bir sstlk, tqsir v
shlnkarlq olmadan Allahnn hkmlrini tbli etdi,
Allah yolunda onun dmnlri il zr, bhan gtirmdn
v zifliyi, gcszly yaxna qoymadan dyd. Odur
prhizkarlarn rhbri v hidayt olanlarn (doru yolu taparaq
xilas olmaq istynlrin) gz.
377
116-c xtb
mam li leyhis-salamn (z shablrini mzmmt etdiyi)
klamlarndandr.
(Siz son drc paxl v xsissiniz. Bu sbbdn d) mallar onlar
(mxluqlara) ruzi qrar vern n balamr (kasblara v
ziflr ehsan etmirsiniz). Canlar onu yaradann yolunda
thlky salmrsnz (znz Allah yolunda cihada
hazrlamrsnz). Allahn dininin sbbin Onun bndlrinin
yannda ziz, hrmtlisiniz, amma Allah bndlrinin
yannda ziz tutmursunuz (Onun mr v qadaalarna ml
etmirsiniz). El is sizdn vvl olmularn mnzillrind
qrar tapmanzdan, n yaxn qarda v dostlarnzdan
ayrlmanzdan ibrt gtrn (ki, siz d onlar kimi bu dnyadan
1
gedck v mllrinizin czasna atacaqsnz).
117-ci xtb
mam li leyhis-salamn (Cml dy qurtardqdan
sonra z shablrini yrkn) buyurduu klamlarndandr.
Siz haqqa yardm, dind qarda, tin gnd (dy
meydannda) sipr, sirr shablrinin xaslar v baqalarnn
deyil, (mnim) dostlarmsz. Sizin kmyinizl (haqqa) arxa
evirnlr qlnc alr, (haqqa) z tutanlarn itat v
ldrsn szlrini d iltmidir. Kimin mxluqudur? dey
soruduqda is eytann peyinidir dey cavab vermidir.
1
Qurani-Krimin brahim sursinin 45-ci aysind d bel buyurulur:
Siz zlrin zlm ednlrin, ilahi gstri uyun rftar
etmynlrin yurdlarnda sakin oldunuz, onlarn bana nlr
gtirdiyimiz v nec hlak etdiyimiz d siz blli oldu. Bu bard sizin
n msllr d kdik ki, ibrt alasnz.
378
118-ci xtb
mam li leyhis-salamn (Nhrvan dyndn sonra, am
hlinin raq trafna hcum krk camaata zlm v sitm etdiyi vaxt)
buyurduu klamlarndandr.
O byk xs (qoun gndrmidi v onlara kmk n baqa
bir qoun da gndrmk istyirdi) camaat yaraq cihada tviq
etdi. Onlar uzun mddt sakit dayanaraq he n demdilr.
Sonra mam leyhis-salam buyurdu: (Siz n olub?) Dilsizazsz olmusunuz, lalsnz (ki, bir sz danmr v cihada getmy
sstlk edirsiniz)? Onlarn bir dstsi dedi: Ya mirlmminin. gr sn getsn, biz d sninl gedrik. (Bu sz
hqiqt uyun deyildi v dy getmmk n bir bhan idi.)
119-cu xtb
mam li leyhis-salamn (zn v msum mamlar
leyhimus-salam mdh, camaata, onlara itat etmyi mr etdiyi, saleh
mllr hvslndirdiyi v qiyamt gnnn zabnn arln
xatrlatd) klamlarndandr.
Allaha and olsun, gstrilri atdrma, vdlr vfa
etmyi v btn mnalar (Qurani-Krimin tfsiri v tvilini)
yrndim (Hzrt Peymbr mn yrtdi). Elm v mrift
(biliklr v Allah tanman) qaplar, (dind v dnyada qurtulu
n) iql yol biz hli-beytin (mam v o byk insann on bir
vladnn leyhimus-salam) yanndadr. (Demli, bdi sadt
atmaq v bdbxtlikdn xilas olmaq n biz itat olunub ardmzca
gedilmlidir.) Agah olun! Byk Allahn dininin hkm v
qanunlar bir (bizim dediklrimiz el Allahn Peymbrinin
buyuruqlardr v onlarda frq yoxdur) v yollar is hamardr
(onda yri-yrlk, yni, aznlq yoxdur). (Demli,) hr kim bu
120-ci xtb
mam li leyhis-salamn (Siffeyn dynd ba vermi
Hrir gecsi hadissindn sonra buyurduu) klamlarndandr.
(Hadis haqda otuz altnc xtbnin rhind ycam mlumat
verilmidir. am ordusu mlub olub raq qoununda qlb v fthin
nianlrini grdkd mr ibn Asn mkri, hiylsil dydn l
kdilr v Quranlar nizlrin sancaraq iki hakimin qzavtini xahi
etdilr. raq qoununun oxu xahii qbul ets d, mam leyhis-salam
buna raz deyildi v onlar xahiin qbulundan kindirdi. Onlarsa ox
israr edrk onlarn xahiini qbul etmsn, Osman ibn ffan
ldrdymz kimi sni d ldrrik dedilr. Hzrt onlarn israr v
irkin szlrinin nticsind hakimlikl razlaaraq ordusuna onu qbul
etmy icaz verdi.) Shablrindn biri ayaa qalxaraq dedi:
Bizi (iki hakimin) qzavt razlamaqdan kindirib sonra
cmlsinin rhind bu
mvzu daha geni izah edilmidir.
381
382
121-ci xtb
mam li leyhis-salamn Nhrvan xvaricinin iki
hakimin qzavtin razlqlarn inkar edib z szlrinin
stnd durduqlarna (v Maviy il, am ordusu il dy
hazrladqlarna) gr onlarn qrargahna trif apard vaxt
onlara dediyi klamlarndandr. mam leyhis-salam sonra
1
383
384
122-ci xtb
mam li leyhis-salamn dy vaxt shablrin
buyurduu klamlarndandr.
Sizlrdn hr bir kii dmnl zlnd znd
qlbinin qvvtlndiyini (cat) hiss edib qardalarndan
birind xof, qorxu grs, Allahn ona ta etdiyi stnlk v
igidliy gr dmni qardanzdan da znzdn
1
385
123-c xtb
mam li leyhis-salamn (z shablrini pislyib danlad)
klamlarndandr.
Sanki sizlri (yolda) bir-birin srtln krtnkllrin
drisinin ssi tk (dydn qamaq n hr eyi bir-birin
qatarkn) ss-ky salan (hay-hir qoparan) grrm kimiym.
Haqq qbul etmir (dmn mqavimt gstrmir) v zlmn,
sitmin (zlmkarn) qarsn almrsnz. Sizi (cnnt gedn)
yolda azad buraxblar. Nicat v qurtulu zn ona atan
(Allah yolunda dyn), lm v bdbxtlik is dayanan
(cihaddan imtina edn) ndr.
124-c xtb
mam li leyhis-salamn z shablrini cihada (v dy
qaydalarn yrnmy) hvslndirdiyi klamlarndandr.
386
387
125-ci xtb
1
388
Doru
yola ynldn ks ardnca gedilmy daha ox layiqdir, yoxsa doru yol
gstrilmdikc z onu tapa bilmyn ks? Siz n olub ki, hr ikisini
eyni bilirsiniz v bu id nec hkm verirsiniz?. Zumr sursinin 9-cu
aysind d buyurulur:
389
390
126-c xtb
mam li leyhis-salamdan ta v bxilri (beytlmal,
sdq v qnimtlri) ny gr camaat arasnda brabr
bldyn, slam dinini oxdan qbul ednlr (dylrd
itirak ednlr v ya) raftli, byk insanlara stnlk
vermdiyini kskin kild soruduqda buyurduu
szlrdndir:1
Rhbri olduum kimsy zlm, sitm edilmsind
yardm olmam mr edirsiniz?2 Allaha and olsun, n
qdr ki, mxtlif zmanlrd gec gndz, smadak bir
ulduz (cazib qvvsi il) baqa bir ulduza doru gedir,
grmrm bu ii (he vaxt bel i grmrm).
Beytlmal mnim xsi malm olsayd da onu
mslmanlar arasnda brabr blrdim. O, Allahn mal
olduu (limin altnda olanlar v mhtaclar ondan blg il pay
yediklri) halda bunu nec etmy bilrm? (Birini baqasndan
nec stn tuta bilrm?) Daha sonra mam leyhis-salam
(beytlmaln ona dmyn xslr verilmsinin trtdiyi fsadlar
haqda) buyurdu:
391
127-ci xtb
mam li leyhis-salamn yen d Xvaric bard
buyurduu klamlarndandr:2
Sizin (mniml) mxalifliyiniz (iki hakimi tyin edib onlarn
qzavti il razlamaqla) xta edib yolumu azmam gman
etdiyiniz grdirs, ny gr Mhmmdin (sllllahu leyhi
v alih) btn mmtini d (z gmannzda) mnim azmamla
azn sanr, onlara mnim xtama gr yanar, mnim
gnahma gr (onlar) kafir adlandrrsnz? (Bel ki,)
iyinlrinizdki qlnclarnz hm salam, hm d xst
1
392
393
128-ci xtb
1
394
395
396
Qiyamtin qopaca vaxt ancaq Allah bilir. Ya gydn
O yadrr, btnlrd olan O bilir. He ks shr n
edcyini, hans torpaqda lcyini bilmz. Allah is,
bhsiz ki, biln v xbrdardr! Demli, btndkilrin
olan v ya qz, irkin, yoxsa gzl, sxavtli ya xsis,
bdbxt ya xobxt olduunu biln Allahdr. Kimin
chnnm odu n odun, kimin cnnt drclrind
peymbrlr yolda olacandan agahdr. Sadalanan
(nmun kimi birini rh etdiyimiz) eylr Allahdan baqa
kimsnin bilmdiyi elmi-qeybdir.1 Ancaq bundan baqa
Allah-talann z Peymbrin (sllllahu leyhi v alih)
yrtdiyi (amaa icaz verdiyi) bir elm d var. Peymbr bu
elmi d mn yrdrk sinmin onu saxlamas v
traflarmn onu hat etmsi (zbrlyrk saxlamam) n
dua etmidir.
129-cu xtb
mam li leyhis-salamn peymanlar v trzilr bard
xtbsidir:2
Ey Allah bndlri! Siz v sizin bu dnyadak arzularnz
qalaca mddt blli olan qonaq v borc sahibinin
alacan (borcunu) sizdn tlb etdiyi borclularsnz. Qonaq
qalmanzn mddti qsa, borclarnz is (yazanlarn yannda)
qorunan mllrdir. (badt v bndlikdir.) N oxdur bir
1
397
130-c xtb
mam
li
leyhis-salamn
buzr
rhmtullah
klamlarndandr.1
1
399
400
401
131-c xtb
mam li leyhis-salamn (shablrini danlayb mzmmt
etdiyi v znn bzi siftlrin iar etdiyi) klamlarndandr.
Ey bdnlri grnn v allar is zlrin gizlin olan
(bir-biril hmry olmayan) danq qlbli crbcr insanlar!
Sizi byk mehribanlqla haqqa doru ynldirm, ondan
kei irin ssindn hrkn kimi hrkrsnz. Sizlrin
kmyi il gizlin dalti akar etmyim v ya (aznlarn)
ydiklri haqq dzltmyim n qdr d tindir! lahi, Sn
bizim ilrimizdn (dy v toqqumalardan) agahsan. Bunlar
n hakimiyyt, xlifliy meyl, rbt v n d dnya
malndan bir ey sahib olmaa grdir, (hrlrd fitn-fsad
yayldna, camaata zlm, sitm edildiyn, halalla haram dyidiyin
gr) Snin (dyimi dininin) nianlrini qaytarmamz,
402
132-ci xtb
mam li leyhis-salamn (Allah-talaya kr v Onun bzi
siftlrin iar etdiyi) xtblrindndir.
kr edirik Allaha, ald, verdiyi, ehsan etdiyi v
snad hr bir ey n.1 Odur hr gizlin eydn agah v
hr sirri, fikri biln, sinlrd gizlnnlri, gzlrin orunorun baxdqlarn grn (xrdan v btv, akar v gizlini hat
edn). hadt verirm ki, Ondan baqa Allah yoxdur v
Mhmmd (sllllahu leyhi v alih) Onun trfindn seiln
v peymbrlik verilndir. El bir hadt ki, akar gizlini
il v rk dill razdr (dild deyib rkd inanmayanlardan
deyilik).
403
133-ci xtb
mam li leyhis-salamn (Allah-talaya sitayi barsind)
xtblrindndir.
Dnya v axirtin itati v cilovu (tvazkarln son hddi
il) Allah-talann qdrtinin linddir. (Sarvan dvnin
cilovunu istdiyi trf kdiyi kimi, Onun da istdiyi ey olar.) Gylr
v yerlr z aarlarn Ona thvil vermilr (Ondan baqa
qeyrisinin onlara tsiri v sahibliyi yoxdur). Yamyal aaclar hr
shr erkn Ona scd qlrlar (dil glrk Ona sitayi edirlr).
Onun mril aaclar budaqlardan iq saan (lli) alovlar
yandrar.1 V hmin aaclar Onun iradsi, tkvini mrlri
il yemli, yetimi meyv verirlr.
404
406
134-c xtb
mam li leyhis-salamn mr ibn Xttab rumlularla
dy gedrkn o byk insanla mslhtldiyi vaxt
buyurduu klamlarndandr.
Allah slam hlinin srhd v hdudlarn qorumaa,
vrtlrini (dmnin bilmmli olduu eylri) rtmy zamin
olmudur. Allah az olduqlar v (dmndn) intiqam ala
bilmdiklri vaxt onlara yardm etdi. Az olduqlar v
zlrini qorumaa gclri olmad vaxt onlar yenilmkdn
saxlad. (slamn ilk illrind bugnk kimi saysz-hesabsz haliy,
gc-qdrt malik olmayan mslmanlara kmk edn Allah indi d
yardm olacaq. nki) diridir v he vaxt lmyck. (Demli,
dy meydanna getm. nki) sn zn bu dmn (Rum qeysri
v qounlarna) doru gedib onlarla grd mlub olsan,
135-ci xtb
mam li leyhis-salamn klamlarndandr. O byk
xsiyytl Osman arasnda mbahis ba verdikd
Myr ibn xns Osmana dedi: Mn sni mdafi
etmy onun n kifayt edrm. 1 Sonra mam leyhissalam ona buyurdu:
1
407
136-c xtb
mam li leyhis-salamn (beytdn mqsdlri mqdds
slam dinini yaymaq deyil, hakimiyyt v dnya mal toplamaq olan
shablrin buyurduu) klamlarndandr.
Sizin mniml beytiniz fikirlmdn v dncsiz
deyildi. 2 Mniml sizin iiniz bir deyil. (nki) mn sizi
Allah (dini qaydalarn yaylmas) n sizs mni znz
(dnyanzn bhrlrini ld etmk) n istyirsiniz. Ey camaat,
z nfsinizl mbarizd mn kmk edin (nfsi istklrinizin
ardnca getmyib mn itat edin). Allaha and olsun, mzlumlarn
haqqn zalmlardan almaq n dalt v insafla hkm
vercym. Zalm (dvnin burnuna hlq keirib cilovunu
kdiklri kimi) burnunun halqasndan dartb ona meyli olmasa
bel, haqqn su arxna atdrana qdr gtircym (zlmkar
zlil v xar edcym ki, zavalllarn haqqn ondan alm).
1
408
137-c xtb
mam li leyhis-salamn Tlh v Zbeyr bard (beyti
pozduqdan sonra, Osmann qtlini onun adna xmalar bard
szlrini rdd edrkn) buyurduu klamlarndandr.
Allaha and olsun! Haram ii (adma xma) mndn
sirgmdilr (Osmann ldrlmsi v onun qtlin razl
yalandan mnim adma xdlar) v mniml zlri arasnda
insafla, daltl rftar etmdilr. (nki insaflar olsayd,
iddialarnn puluu aydn idi. ddialarnn shvliyi bundadr ki,)
zlrinin trk etdiklri haqq v tkdklri qan (mndn)
tlb edirlr. gr mn bu qann tklmsind (Osmann
qtlind) onlarla birg itirak etmims, onlar da bundan
faydasz qalmayblar.1 gr mnsiz bu ii grblrs, onda
zlrindn baqa he kim soru-sual edilmmlidir. 2 lk
dalti bu olsun ki, daltl hkm vermyi zlrind icra
etsinlr. Bsirtim v gzaqlm mnimldir, (ml zidd
olan szn ziyann bilirm v buna gr d kimsni) shv
ynltmdim (Tlh v Zbeyr kimi bir sz deyib ksin i grmdim)
v (onlarn ardcllar kimi) shv yola salnmadm. Onlar
zlmkar v gnahkar bir dstdirlr. (Hzrt Peymbrin mn
xbr verdiyi kimi) Qara gil (gil saf suyu bulandrd kimi mmtin
dincliyini lindn alan fitn-fsad), qrb zhri (kin v dmnilik)
v zlmt bhsi (nadanlq v aznlq) onlardadr. Bu i
(camaat adrdqlar Osmann qannn alnmas bard szlri alim,
zkal insanlarn yannda) akar oldu. Batil (haqqn ziddin olan
3
sz) kkndn qopardld v r yayan dili ksildi. Allaha
and olsun, (fitnkarlarn qarsn almaq mn vacib olduuna gr)
onlara bir hovuz dzldib suyunu zm krm, (onlar
1
409
dy
meydannda
el
mhv
edrm
ki,)
ondan doymu
nki bu hovuz baqa hovuzlar kimi deyil ki, hr gln doyub qaytsn
v ya doymasa, baqa yerd isin. Bu, el bir hovuzdur ki, ona daxil
olan batar, hlak v ya mhv olar.
2
Xlas, siz mniml beyt byk rbt gstrsniz d buna meylim
yox idi. El is beyti niy pozdunuz?
3
Dnyada z arzularna, xlifliy v hakimiyyt atmasnlar, axirtd
is bdi zaba dar olsunlar.
410
III
411
.
Nhcl-Bla qaranlqlar iqlandran, yolunu
azanlarn mayak v gnahdan kinnlrin rnyidir. Hr
all insan v tdqiqat onu drindn dndkdn sonra
bu mqdds kitabn (Qurani-Krimdn v Xatml-nbiya
salavatullahn szlrindn sonra) kitablarn n stn v dnyada
misilsiz olduunu tsdiqlyib etiraf edckdir. Btn br
vladlar trfindn mtali olunmas daha yaxdr. nki
dnya fitn-fsaddan xali deyil v insanlar yalnz z rftar
v szlrind mirl-mminin leyhis-salamn yolunu
tutmaqla min-amanlq, rahatlq v aala ata bilrlr. Bu,
(o byk xsin ltfn mhtac olan) mn bndnin sz deyil,
hr insafl al sahibi (lap mslman v imzhb olmasa bel)
bunu etiraf edrk Hzrt Peymbrdn sonra Hzrt li
leyhis-salamn elm v mrift emsinin dnyann sonuna
412
413
138-ci xtb
mam li leyhis-salamn ba verck ar hadislr (v
on ikinci mamn-cclllahu frch-zhuruna) iar etdiyi
xtblrindndir.
Camaatn doru yolu z nfsin evircyi (Mhmmdin
ritindn l krk z nfsi istklrinin arxasnca gedcklri) vaxt
(mami-Mntzr qeyb prdsinin arxasndan xaraq) hvayi-nfsi
doru yola v qurtulua ynldck (yolunu azmlar doru
yola gtirck). Camaatn Quran z dnc v ryin
evirdiyi vaxt1 ryi Qurana qaytaracaq.2
414
415
snnsi), btn peymbrliyin zrind durduu yaxn hdpeyman (haqq mam v Hzrt Peymbrin caniini) z
139-cu xtb
mam li leyhis-salamn (mrin vfatndan sonra mrin
tapr il xliflik n) ura keirildiyi vaxt (hmin mclisin
ziyan bard) buyurduu klamlarndandr.
He ks mndn qabaq haqqn dvtin, qohumlarla
birlmy, ehsan v yaxla (bir szl Allaha xo gln ilr)
tlsmmidir. (Yaradlmasna mrin mr verdiyi bu mclis kimi
yerlr qatlmramsa, bu id haqq, hqiqt grmrm. Buna gr d)
140-c xtb
mam li leyhis-salamn camaatn qeybtini etmkdn
kinmk bard klamlarndandr:1
Layiqlisi budur ki, gnahdan uzaq duranlar 1 v Allahn
gnahlardan prhiz saxlamaq nemtini bx etdiyi insanlar
1
416
417
141-ci xtb
mam li leyhis-salamn (qeybti dinlmkdn kinmk v
insanlarn pisliyin dananlarn szlrin qulaq asmamaq bard)
klamlarndandr.
Ey camaat! Hr kim z qardan (dindan) tanyb onun
dinind (etiqadnda) mhkm v szlri, mllri il doru
yolda olduunu bils, camaatn onun barsind szlrin
(qeybtin) qulaq asmamaldr. Agah olun! (Szn vurduu ziyan
oxun ziyanndan daha ar v ox olur. nki) bzn kamandan ox
atan oxunun oxu boa xr v (ancaq) sz (yalan olsa bel,)
tsirsiz qalmr, onun batili v yalan aradan gedir. (Bununla
bel, onun gnah deynin boynunda qalr. nki) Allah (deyilnlri)
eidn v ahiddir. Bilin ki, haqla batil arasnda drd
barmaqdan (bu qdr msafdn) baqa bir ey yoxdur.
Bu szlrinin mnasn mam leyhis-salamdan
soruduqda o Hzrt (bunun cavabnda) barmaqlarn bir-birin
birldirrk qulaqlar il gzlri arasna qoyaraq
buyurmudur: Batil v shv eitmim dediklrin, haqq
v doru is grmm syldiklrindir.1
142-ci xtb
mam li leyhis-salamn (maln bo yer srf edn mal
sahibini mzmmt etdiyi) klamlarndandr.
Haqdan qeyri yolda ehsan edib haqq atmayana bxi
vernin alaq, pis insanlarn trifindn, onlara bxi verdiyi
surtd nadanlarn onun barsindki szlrindn savay bir
nsibi, bhrsi olmaz. Allah yolunda xsislik etdiyi halda
1
418
143-c xtb
mam li leyhis-salamn ya istrkn buyurduu
xtblrindndir.
Agah olun ki, sizi zrind saxlayan yer v sizi klglri
altnda qrar vern gy sizin Allahnza itat edir. (Sizin istk
v arzularnza tabe deyillr ki, istdiyiniz zaman yer ccrsin v ya
gylr yadrsn.) z brkt v xeyrini (torpan gyrmsi v
gylrin yadrmasn) n siz ryi yandna, n siz
yaxnlamaa, n d sizdn xeyir v yaxla (faydaya) mid
419
420
144-c xtb
mam li leyhis-salamn (msum mamlarn fziltlri
bard) xtblrindndir.
Allahn snann mnas budur ki, kim dnyada Onun frmanna itat
ets, nicat tapacaq v kim itatsizlik ets, zaba dar olacaq. Bu snaq
onlarn iinin sonundan xbrsiz olmasna gr v bunu bilmk istmsi
demk deyil. Altm ikinci xtbnin rhind d bu qeyd olunmudur.
421
422
423
145-ci xtb
mam li leyhis-salamn (dnyann mzmmti v vfaszl
haqda) xtblrindndir.
424
146-c xtb
mam li leyhis-salamn ran hli il dy gedrkn
buyurduu klamlarndandr. Onunla mslhtln mr
ibn Xttaba demidir:1
1
425
Allah aranzdan iman
426
427
147-ci xtb
mam li leyhis-salamn (Hzrt Mhmmd peymbrlik
verilmsin dair dediyi, glckd ba verck hadislrdn xbr
verdiyi, camaata yd, nsiht etdiyi, onlar itat hvslndirdiyi)
xtblrindndir.
(Allaha kr v snadan) sonra, Allah Mhmmdi (sllllahu
leyhi v alih) haqqa v dorulua sedi ki, bndlrini btlr
Gylrin v
yerin yaradlmasnda, gec il gndzn bir-birini vz etmsind,
irisind insanlar n mnftli eylr olan gmilrin dnizlrd
zmsind, quruyan yer zn Allahn gydn yamur gndrrk
yenidn diriltmsind, yam-yal etmsind, hr trpnni onun hr
trfin yaymasnda, klyin smsind, gyl yer arasnda saxlanlm
buludlarn hrktind bhsiz al sahibi v onun nianlri bard
dnn insanlar n lamtlr vardr.
2
Nec ki, Qurani-Krimin nkbut sursinin 34-35-ci aylrind
buyurulur:
428
429
Bu Quran n doru yola ynldir.
430
148-ci xtb
mam li leyhis-salamn Bsr hli (Tlh v Zbeyrin
mzmmti) bard klamlarndandr.
nki hr biri znn xlif olmas n alr. Demli, hdpeymanlarn pozmalar v mn dmn ksilmlri zlrinin dediklri
kimi din v iman mdafi etdiklrin gr deyil, dnya sevgisin v
vzif hvtin grdir.
2
Nahaq qanlar tkdklrin gr Allah yannda dlil, sbut gtirmy
bhanlri, zrlri yoxdur.
3
Bsry daxil olduqda Osman ibn Hunyfi mkrl hbs edib
beytlmaln qoruyucularndan v qoundan oxunu ldrdklri kimi.
431
432
149-c xtb
mam li leyhis-salamn (ibn Mlcm qlncla o byk xsin
bana zrb endirdikdn sonra) vfatndan nc (lmn hamya
ataca bard dediyi, Allah v Peymbr tabe olma tvsiy etdiyi
v z vfatn xbr verdiyi) klamlarndandr.
Ey camaat! Hr insan lmdn qaa-qaa onunla
grr. mrn mddti cann cdr meydandr. (Mnzil ba
mrn baa atmas v lm qbul etmkdir.) lmdn qamaq
ona yaxnlamaqdr.1 N ox gnlrimi bu gizli mtlbl
maraqlanmaqla keirmim. 2 (Bu sirri tapdm v) Allah-tala
onun (sizdn) gizli qalmasndan qeyri bir eyi istmmidir.3
Ondan agah olmanz n qdr d uzaqdadr. (nki) gizli
bir elmdir. (Onu hr ks amaq olmaz.) Mn (sizlr) Allah
(barsind) vsiyyt edib taprram ki, Ona he nyi rik
qomayasnz. Mhmmd (sllllahu leyhi v alih) (haqqnda)
vsiyyt edirm ki, onun snnsini (hkmlrini) qdirqiymtsiz v pu etmyin. Bu iki stunu (Allahn birliyi v
4
Hzrti Peymbrin ritini) qoruyub saxlayn. V yandrn
bu iki ra (nadanlq v aznlq zlmtind srgrdan qalmayasnz
dey). Bir-birinizdn (bu iki eydn) uzaq v prn-prn
dmyn qdr qnaq v mzmmt olunmazsnz. (Allahn
1
433
434
150-c xtb
mam li leyhis-salamn (zndn sonra) ba vern
hadislr iar etdiyi (mami-Zaman cclllahu frchun qeyb
kilmsindn xbr verdiyi) xtblrindndir.
(Dnyaprstlr) tutdular aznlq yollarn sadan, soldan,
gz yumdular hidayt v qurtuluun dm-dz yollarna.2
bir kimsnin bilrkdn zn thlky atmas caiz olmad halda, bn
Mlcmin onu qlncla hid edcyini bilmsin baxmayaraq, mirlmminin hmin axam mscid niy trif apard? dey etiraz
ednlrin cavab budur ki, Allah-tala bqa il liqan, yni, bu dnyada
qalma v ya ilahinin yanna, drgahna getmyi onun ixtiyarna
buraxmd. O Hzrt getmyi sedi. Bu, bzi rvaytlrin d mnasn
tkil edir. Buna gr d hyat qorumaq hr yerd vacib deyil v bel
hallarda aln el bir hakimiyyti olmadna gr ala tabe olmaq
lazm deyil. nki mtlq cldn qamaq mmkn deyil.
1
Mn dnyadan getdikd v baqas mqamm qsb edrk hamya
zlm edib divan tutduqda mnim qdrim, mqamm, daltim, dada
yetmyim v mehribanlm akar olacaq.
2
sas yola qdm qoymadqlarndan fitn-fsad tryck. Yaxlara
zlm-sitm edib nahaq qanlar tkcklr.
435
436
437
Yni: Sizin
aranzda iki qiymtli ey qoyuram: biri Allahn Kitab, digri is
qohumlarm, hli-Beytimdir. Bunlar gydn yer kilmi iki kndirdir
cmlsin iardir. Yni, Behitdki hovuzun banda mniml
grn qdr bir-birindn ayrlmayacaq, bu iki ey dnya hlinin yol
gstrnidir. Peymbr - sllllahu leyhi v alih - burada Allahn
Kitab v hli-Beytini yni, iki kndir adlandrb. mirlmminin d hli-beyt szn leksik mnas kndir olan sbb kimi
izah etmidir.
3
Hzrt Peymbrin Allah trfindn xlifliy tyin etdiyi mam
arxaya keirrk nalayiq adamlar hakimiyyt gtirdilr.
4
Fironun tabeliyind olanlar Bni srail zlm, sitm edib onlar Allaha
doru aran Hzrt Musaya dmn ksildiklri kimi.
438
151-ci xtb
mam li leyhis-salamn (Hzrt Peymbri vsf, rblr
nsiht etdiyi v tin hadislrdn xbr verdiyi) xtblrindndir.
Allahdan eytan uzaqladrd v saxlad yerlrd,
(ibadt, bndlik vaxt v eytana tabeiliy mane olan layiqli ilrd
Allahdan uur dilyirm) onun yalanlarna v tllrin (nfsi
istklr v dnyann xo grn) dmmkd kmk
440
Bu xtbnin (mminlrin v yax insanlarn axirzzamanda vziyyti bard olan) bir parasdr
(Mminlrdn) bzilri ldrlck v qanlar hdr
gedck, bzilri is (zlmkarlardan) qorxaraq aman
istycklr. Veriln andlara (mnafiq v ikizl insanlarn
zahirn gstrdiklri) yalan imana aldanacaqlar (hiylgrlr yalan
andlarla v zlrini imanl gstrmkl onlar arxayn salar, son
nticd hlak edrlr). (Hmin zamanlarda ilahi zabdan xilas olmaq
istyirsinizs) fitn v bidtlr bayraq, nian olmayn
(pozunlua sbb olmayn v dind hkm yaratmayn). Vhdt
441
152-ci xtb
mam li leyhis-salamn (tovhid v Allahn siftlri haqqnda)
xtblrindndir.
Hmd o Allaha mxsusdur ki, yaratdqlarnn vasitsil
z vcuduna v varlna yolgstrndir.1 Yaratdqlarnn
sonradan ml glmi v yeni yaranm olmas Onun
zliliyin v balancnn olmamasna dlalt edir. 2
Yaranmlarn bir-birin bnzmsi Onun misli olmadn
gstrir.3 Hisslr Onun slin vara bilmz.4 rtklr Onu
rtmz.5 nki Xaliql mxluq, Hdd-hdud tyin ednl
tyin olunmu v mhdud, Yaradanla yaradlm arasnda
frq var.6 (O Allaha krlr olsun ki,) Birdir, hesabla saya gln
1
nki hr bir mxluq mmknul-vcuddur. Mmknl-vcud zzlynd var ola bilmz. Aydndr ki, onun bir yaradan vardr.
2
nki yaradan zli olmayb, sonradan yaranm olsa, o z baqa bir
yaradcya mhtac olmu olar, yarann mnyi ola bilmz.
3
nki btn cisimlr cismiyytd bir-biril rikdirlr. Bel ki, gr
onlardan Ona bnzyni olarsa, O da cisim olmu olar. Cismiyyt
mmknl-vcuda xasdr. Mmknlk is vacibil-vcuda rva deyil.
4
nki idrak qvvsi istr hisslri v duyular drk edn maddi,
istrs d dnc v fikirlri qavrayan qli idrak-yalnz cisimlri
anlayr. Allah is cisim deyil ki, hisslrl qavranlsn.
5
nki rtlmk cismiyyt aiddir. Bzi hdislrd Allah-talann
gzlrdn gizli olduu tk allardan da rtl olmas, insanlarn Onu
istdiyi kimi drgahna yaxn olan mlklrin d Onu istdiyi gstrilir.
Bu, mam leyhis-salamn buyurduqlar il tzadda deyil. nki Allahtalann allara v gzlr rtl olmas dedikd Ona atmaa, Onu
drk etmy mane olan maddi hicab, rtk nzrd tutulmur. Burada
mqsd insanlarn qsurunu, al v gclrinin mhdudluunu, Allahn
zatnn kamilliyini, nurunun v zahir olmasnn oxluunu gstrmkdir.
Demli, zahir olmasnn oxluu Onun prdli v gizli qalmasna sbb
olmudur.
6
Demli, yaradlmaq, pu olmaq, bir-birin oxayb brabr olmaq,
hisslrl qavranlmaq mxluqun xsusiyytlrindndir. Yaratmaq,
bdilik, misilsizlik, hisslrl baa dlmmk v rtlmmk Xaliqin
siftlrindndir. Mxluqun sifti Xaliqd, Xaliqin sifti is mxluqda
olarsa, sonradan yaradlm olma mslsind bir-biril eynilr v
onlarn arasnda frq olmaz. Sonradan yaranm olmaq mmkn, o
is baqa birin ehtiyaca gtirib xarr. Bu is batil v shvdir.
442
443
-yni, li ibn bu
Talibi sevmk alov odunu yandran kimi pisliklri yox edr sz d
bunu tsdiqlyir.
4
nki vilayt etiqad, yni, yol gstrn mamlar tanmaq,
mamlqlarn, on ikisinin (leyhimus-salam) hr birinin itatinin
vacibliyini qbul etmk imann n byk stunu v daya, mllrin
qbul rtidir v onsuz ibadtlrin he birinin xeyri yoxdur. nki
rit tabe olandan qeyrisinin cnnt getmsi mmkn deyil. ritl
tan olub ona uyun ml etmyin yolunu bilndn qeyrisinin rit
tabe olmas mmkn deyil. Bu da rit sahibinin szndn xz
etmkdn savay qeyri-mmkndr. Bu is insann rit sahibinin
szn ondan yrnmk n mamn v rhbrini tanmaqdan baqa
yolla mmkn deyil. Lakin onlar tanmayan, ancaq fitrtinin paklna
v ya rftar onlarn mramna uyun olduuna gr onlar trfindn
inkar edilmyn ks oda dmyck. nki bel insan son nticd
tvby nail olub bir vasit il onlar tanyacaq. Bundan sonra mam
leyhis-salam slam dininin Allahn n byk nemti olmas haqda
buyurmudur.
444
445
446
447
448
qorxandr.
153-c xtb
mam li leyhis-salamn (camaata yd-nsiht verib pak
mamlar ydy) xtblrindndir.
All insann iinin sonunu (lm v qiyamt gnnn haqqhesabn) grn, z eni-yoxuunu (xeyir v rini) tanyan
qlbinin gz, (camaat slam dinin) dvt sslyn (xeyri v
ri, sadt v bdbxtlik yolunu onlara byan edn) car (Hzrti
Peymbr) v (o Hzrtin ritinin saslarn dmnlrin fsad v
pozunluundan) qoruyan keikidir. Bel is, dvt edni
qbul edin v keikiy tabe olun (ki, dnyada bauca, axirtd
xobxt olasnz. Bilin ki,)
Mn elm, bilik hri, li is onun qapsdr.
Kim bu hr daxil olmaq istyirs, qapdan iri kemlidir.
3
Bizim yolumuzdan qeyri yolla Allah v peymbrl tan olmaq
istyn hr ks dindn fayda gtrmyrk axirtd zaba dar olacaq.
449
grmli,
ks
tqdird
is
ondan
450
154-c xtb
mam li leyhis-salamn (Allah-talann siftlrindn biri v)
yarasann yaradlnn srarngizliyi haqda olan
xtblrindndir.
Hmd O Allaha mxsusdur ki, vsflr Onu tanman
hqiqtlrind aciz qalb, zmt v bykly allar
(Onun drkindn) tutub saxlayb. Onun sltnt v
hkmranlnn slin yol tapmayblar. (nki allar mhdud,
O is qeyri-mhduddur.) Odur (varl zkallarn nzrind)
grnn, gzlrin grdy hr bir eydn daha sabit v
akar olan Allah, haqq v doru olan padah.2 Allar hdd
v hdudunu sbut etmk n Onun zatnn slini qavraya
bilmdilr ki, bnzrini tapa bilsinlr. (nki onun hddihdudu yoxdur.) Xyallar onu tsvir etmk n Ona yol
1
451
452
155-ci xtb
mam li leyhis-salamn Bsr hlin xitabn
buyurduu v ar hadislrdn xbr verdiyi
klamlarndandr.
O fitn v pozunluq dvrnd kimin Allaha itat v
bndliy gc atarsa, bunu etmlidir. Mn itat edib tabe
olsanz, mn Allahn istyi il sizlri ox ar v ac bir yol
olsa da cnnt (bdi aalq v sadt) yoluna aparacaam. 1 O
qadn (Ainin mn dmn ksilmsinin sbbi budur ki,)
qadnlarn dncsinin sstly yaxalam, sinsind kin
v dmnilik dmirinin qazan qaynayan tk cua
glmidir.2 gr onu mn etdiklrini baqasna qar da
1
453
Allahladr.2
454
ilrdn kindirmk
Allahn
byndiyi,
sevdiyi
xasiyytlrdn olan iki sift v xlaqdr. (lk baxda he bir
ziyan olmayaca halda xeyir ilr dvt etmk v pis ilrdn
kindirmkdn qorxmaq doru deyil. ldrlcyini v ruzisinin
azalacan ehtimal etmk d yersizdir. ksin, bilmk lazmdr ki,) bu
iki i lm yaxnladrmaz v ruzini azaltmaz.3 (Dinin
hkmlrini yrnmk n) Allahn Kitab (Qurani-Krim
mracit) sizinl olsun. nki Allahn Kitab (bndnin Allahla
birlmsi n) mhkm (he vaxt qrlmayacaq) bir kndir, (haqq
1
455
456
156-c xtb
mam li
nki onlar rab, rvt v slmin halal olduunu demirlr ki, dinin
zruri bildiklrini inkar edib kafir olsunlar. ksin, z shv yollarna
gr rab zm suyu, rvti hdiyy, slmi is alverin xeyiri
sanrlar. zm suyu, hdiyy v alverin xeyri dind halal olduundan
onlar da halal bilirlr.
2
nki Ona kr edib xatrlayan hr bir insan Onun daha ox
yaxln qazanr, saysz nemtlrini, byklyn baa dr.
457
458
Qiyamt gn dillri,
llri v ayaqlar etdiklri mllr barsind (onlarn leyhin) hadt
verck.
459
157-ci xtb
mam li leyhis-salamn (Hzrt Mhmmd peymbrlik
verilmsi v Qurani-Krimin trifi haqda) xtblrindndir.
Allah-tala bir mddt peymbrin glmdiyi, camaatn
mxtlif firqlrinin qflt, aznlq v nadanlq yuxusunun
uzand, mhkm zllrin (ilahi hkm v gstrilr) viran
Qurani-Krimin Qaf sursinin 16-18-ci aylrind buyurulur:
460
nizama salnmas.
461
158-ci xtb
mam li leyhis-salamn (camaatla mehribanlq v nsiyyt
bard buyurduu) xtblrindndir.
1
462
159-cu xtb
mam li leyhis-salamn (Allah-talann siftlri haqda)
xtblrindndir.
Allahn mri lazmi (rdd edilmyn) v Onun mslhtin,
razlna uyun hkm, mehribanlq v (blalardan,
tinliklrdn) min-amanlqdr. Elm v bilik sasnda (hr
eyin) hkmn buyurur. Helm v sbrl (fv layiq gnah)
balayr. lahi, aldn v bx etdiyin hr bir ey,
mlhm verdiyin v mbtla etdiyin xstliklr gr Sn
krlr olsun.2 El bir kr ki, Snin n n bynilmi,
Sn doru n sevimli, Snin yannda n stn kr olsun.
El kr ki, (smada v yerd) yaratdn doldursun, istdiyin
atsn. El kr ki, Sndn gizldilmz v hzurunda yasaq
olunmaz. El kr ki, onun say ksilmz, kmk v
yardm yox olmaz. (Qsas, Sn hr krdn stn olan krl kr
edirm.) Demli, (n qdr alsaq da Snin Allahlna layiq kr
ed bilmrik. nki) biz Snin byklk v zmtini drk
etmirik.Yalnz bunu bilirik ki, hr bir ey (imkan v ehtiyaca
gr) Sninl dirlib, Sn baldr, Snin yuxudan qabaq
sstlmdiyini (mrglmdiyini), yuxuya getmdiyini
1
463
464
bir hisssidir
(Camaat arasnda elsi var ki, nfsi istklrin tabe olaraq gnahn
iind itib-batmdr. Bununla bel) z gman il Allaha mid
465
(dnya v onun hlin) tamah yox idi ki, onu xar etsin. Onun
miniyi iki aya (piyada gedrdi), xidmtilri is iki li idi.
(stdiyi hr ii z grrd.)
(Peymbrlrin slubunun byanndan vvl Hzrt Mhmmd
peymbrin dnyaya bel balamamaq yolunu mumi kild bildiyin
gr, bir daha eit:) Daha yax v (btn mxluqlardan) daha
tmiz olan z Peymbrin (sllllahu leyhi v alih) tabe ol, o
467
468
160-c xtb
mam li leyhis-salamn (byk Peymbri mdh etdiyi v
camaata yd-nsiht verdiyi) xtblrindndir.
Allah-tala Hzrt Mustafan (dnya hlinin qlblrini)
iqlandran (peymbrliyin) nur, akar dlil v sbutu il
(mczlrl), aydn yolla (slam dini) v yol gstrn kitabla
(Qurani-Krim) sedi. Onun hli-beyti n yax hli-beyt,
crsi (o Hzrtin ata-babas) n gzl crdir. Bu
crnin budaqlar birbaa v dz, (o byk xsin hli-beyti
haqq id ifrat v azlqdan-yni, hddi amaq v tqsirdn uca v
tmizdir) meyvlri yer dalmdr. (Elmlrin v maarifin
hamnn li atandr). Dnyaya glmyi Mkkd, hicrti
Mdiny olmudur. Orada onun ad ucalm, dvtinin sssdas yaylmdr. (Orann nsarlar adlanan sakinlri kafirlrl
dylrd v dmnlri mlub etmkd Hzrt kmk etmidir).
Allah-tala onu kifayt edn dlil (o Hzrtin digr
mczlrindn lav Qurani-Krim d peymbrliyini sbut etmk
n kifaytdir) v fa vern nsihtl, (qlblrin xstliklrin
fa bx edn o Hzrtin snnsi v ehkamlar il) v (slama doru)
469
161-ci xtb
mam li leyhis-salamn (Siffeyn mharibsindki)
klamlarndandr. Shablrindn biri o Hzrtdn sorudu:
trafnzdaklar ( xlif v onlarn davamlar) sizi xilaftdn
nec knarda qoydular, halbuki siz bu mqama (onlardan v
baqalarndan) daha layiq idiniz? mam leyhis-salam (hm
soruana, hm d digrlrin mlum olan v ya aradrlmas mslht
olmayan bu yersiz sualdan xolanmad v tnd kild mxtsr cavab
verib bel) buyurdu:
Ey Bni-sd (tayfasndan olan dini) qarda! Sn (atnn)
rkni bo v yralanan bir xssn (az bir bh il iztirab v
nigaranla dar olan bir nadansan) v cilovu (z miniyinin
1
cilovunu) yersiz buraxrsan. Amma bununla bel (sual
sorumaq yeri olmamasna baxmayaraq,) snin (Peymbrl)
ballq v qohumluuna ehtiram sbbindn (Hzrt
Peymbrin zvclrindn biri, yni, Zeynb Bni-sd tayfasndan
olan Chin qz idi) v sorumaq haqqna malik olduun v
bilmk istdiyin n bil: Biz nsil (Peymbrl qohumluq)
baxmndan stn v Allahn Peymbrin (sllllahu leyhi
v alih) yaxnlq (v mqam) baxmndan daha mhkm
olmamza baxmayaraq, ( xlif trfindn) xilaftl biz
471
472
162-ci xtb
mam li leyhis-salamn (ni uca olan Allahn bzi
siftlrinin byan barsindki) xtblrindndir.
kr bndlri yaradan, yeri dyn, bol suyu alaq
yerlrd axdan v bitkilri ykskliklrd bitirn Allaha
layiqdir. Onun vvl olmasnn balanc v bdiliyinin
sonu yoxdur.2 (Buna gr d buyurur:) Hmi olmu vvl v
sonu olmayan bdi Odur. (zmt v byklyn gr ibadt
layiq olduu n) alnlar torpaa qoyularaq Ona scd edib v
qlblr Onun tovhid v tkliyi barsind yekdildir. eylrin
1
473
474
475
163-c xtb
mam li leyhis-salamn yanna toplaaraq Osmann
nalayiq mllrindn ikayt edilrkn buyurduu
klamlarndandr. (Osmann znn v nmayndlrinin fitn-fsad
v yriliklri Mdin v digr hrlrd yayldqdan sonra Mdinnin
Hzrt Peymbrin shablrindn olmu v digr sakinlrinin bir
dstsi, baqa hrlrin halisin bel bir mktub yazdlar: Siz ki Allah
yolunda cihad edrk din dmnlri il vurumaq istyirsiniz, tez bizim
yanmza glin. Sizin xlifniz dini mhv edib v aradan aparb.
Bellikl, xalqn qlbi Osmandan snd v onu mqamndan
uzaqladrmaq qrarna gldilr. Misir, Bsr v Kuf halisinin byk
bir dstsi Mdiny gldi.) Onlar (Osmandan mama gileylnrk) o
476
477
Allaha and olsun ki, sn kor olub sonra grn v nadan olub
sonra yrdiln olmayacaqsan. 1 Hqiqtn yollar (Allahn
hkmlri) akar v dinin nianlri (Quran v hli-Beyt)
mhkm v brqrardr. Odur ki, (gr qflt dmsns) bil:
Allah yannda bndlrin n stn (haqq yola) hidayt
olunmu v (baqalarn) hidayt edn, mlum snn (qayda)
v yolu (Hzrt Peymbrin snnsini) brqrar edn (onun
sasnda davranan) v batil v shv bidti ldrn (aradan
qaldraraq xalq onun shvliyindn xbrdar edn) daltli v dz
badr. Hqiqtn snnlr aydn v akardr v onlarn z
nianlri var. Hminin bidtlr akardrlar v onlarn (da)
z nianlri vardr. Allah yannda bndlrin n pisi is
z azn olan v baqalar onun vasitsi il aznla
dn, (Allahn Peymbrindn) gtrlm snnni ldrn
v mhv olmu bidti dirildn (haqdan l gtrb batili yaymaq
istiqamtind
alan)
zalm badr. Mn Allahn
Peymbrinin (sllllahu leyhi v alih) bel buyurduunu
eitmim ki: Qiyamt gn zalm ban gtircklr v
onun n kmk edni olacaq (ki, onu chnnm odundan xilas
etsin), n d zrxah (ki, zab ondan df etsin). Bellikl, o,
chnnm oduna atlacaq v dyirman frlanan kimi onda
frlanacaq. Sonra chnnmin quyusunda v dibind hbs
olunaraq saxlanlacaq. Sni Allaha and verirm ki, bu
mmtin ldrln bas olmayasan. nki bundan vvl
deyilirdi (Hzrt Peymbr buyurub) ki: Bu mmtd bir ba
qtl yetirilck v (onun ldrlmsi nticsind) qiyamt
kimi qan axdlmas v dy (qaps) alacaq, ilr onlara
bhli v qaranlq grnck, aralarnda fitn-fsad
yayacaq v onlar haqq batildn se bilmycklr. Hmin
fitn-fsadlarda oxlu axnama trdr, haqdan l
gtrrlr. Hminin ox iztirabl v nigaran olarlar. Buna
gr d (sksn ildn artq olan), uzun illrdn v mr baa
vurduqdan sonra (katib v mmurun) Mrvan (ibn Hkm) n
1
478
164-c xtb
mam li leyhis-salamn tovuz quunun yaradlnn
heyranediciliyini xatrlatd xtblrindndir.
Allah tccbl v qrib varlqlar yaradb: bzilri (insan
v heyvanlar kimi) canl, bzilri (cansz tbit kimi) cansz,
bzilri (dalar kimi) hrktsiz v bzilri (ulduzlar kimi)
hrkt edndir. Onun yaradlnn gzlliyi v qdrtinin
byklyn hadt vern akar dlillrdn allarn,
qarsnda tabe olaraq inandqlar eyi brqrar etdi. Bel ki,
(allar) Onun varln iqrar edrk mrin tabedirlr v
allarn inandqlar eyin Onun birliyin olan dlillri,
bizim qulaqlarmzda fryad qoparrlar. Hminin qularn
yerin dliklrind, (iki dan arasnda yerln) geni drlrd
v dalarn banda yerldirdiyi mxtlif killilrini
yaratd. Onlarn crbcr qanadlar v mxtlif grkmlilri
vardr. Onlarn boyunlarna itatkarlq v tabeilik cilovu
salnb v aq hava v geni fzann boluqlarnda qanad
alrlar.2 Onlar bu akar heyranedici surtlrd yaratd,
1
Mgr onlar yerl-gy arasnda ram olmu qular grmrlr? Onlar
479
480
deyilir v bel znn edirlr ki, onun ctlmsi erkk qarann hzm
orqannda olan su vasitsi il olur. Bel ki, dii qara dimdiyi il onu
gtrr v onun vasitsi il yumurta qoyub bala xarr. mam leyhissalamn mqsdi budur ki, camaat ala qarann ctlmsini grmdiyi
n bu cr szlr danr. gr tovuzquu barsind d onlardan bel
eylr nql edilirs, bu, tccb dourmur. nki onlar nadanlq
zndn dlil-sbutsuz eitdiklri ey inanaraq bu cr szlr
danrlar.
481
483
dinlyici, gr qlbini qfltn sn atacaq ey heyranedici mnzrlr mul etsn (fikr dalaraq onlarn
barsind dnsn), cann onlara atman vqndn
bdnindn xar v hmin mnzrlr atmaa tlsdiyin
n mnim bu mclisimdn qbristanlq hlinin
qonuluuna gedrsn (dnyaya v onda olanlara gz yumaraq
lm gzlyrsn). Allah fzl v mehribanl zndn bizi v
sizi yax ml sahibilrinin mnzillrin (bdi Cnnt)
getmk n qlbn sy gstrib alanlarn (Allah v
Peymbrin razln ld ednlrin) zmrsind yerldirsin.
(Seyyid Rzi deyir:)
484
165-ci xtb
mam li leyhis-salamn (shablrin yd-nsiht verdiyi)
xtblrindndir.
Grk kiiyiniz byynzn arxasnca getsin v
byynz kiiyiniz qar mehriban olsun. Cahiliyyt
dvrnn (Hzrt Peymbr ilahi eli kimi gndrilndn qabaqk
zamann) zalmlar kimi olmayn ki, (onlar) n din v ritd
aradrma aparr, n d Allah tanmaqda al ildirdilr
(nadan idilr v eyb v nqsan siftlrdn pak v uzaq olan Allahn
hkmlrindn xbrsiz idilr) - qularn yumurtladqlar yerd
taplan (v qu yumurtas olmas tsvvr ediln) yumurta kimi ki,
sndrlmas (kimins onu sndrmas) gnahdr v (gr salamat
1
saxlanlsa) iindn ziyanverici bala xacaq.
nki ola bilr ki, zhrli ilan yumurtas olsun. Cahiliyyt zalmlar
dvquunun yumurtlad yerd taplan zhrli ilan yumurtas
kimidirlr. Ona gr ki, onlarla mxalift etmk v onlar devirmk
dy v qan tklmsi il nticlnir, yumaq davranmaq is aznlq
v fitn-fsada sbb olurdu.
485
487
166-c xtb
mam li leyhis-salamn xilaftinin vvlind
buyurduu xtblrindndir.
Allah-tala Kitab (Qurani-Krimi bndlr n) bldi
olaraq gndrdi v onda yax v pisi (etiqad, sz v mlin
hansnn pis v hansnn yax olmasn) byan etdi. Buna gr d
yaxlq yolunu tutun ki, (Allah v Peymbr trf) hidayt
olunub (mqsd) atasnz. Hminin pislik trfdn uzaq
olun ki, (sizi haqq v hqiqt atdran) doru yol il hrkt
edsiniz. Vaciblri yerin yetirin, vaciblri yerin yetirin!1
Onlar (riya v zn gstrmk n deyil) Allaha gr (Onun
rhmtin yaxnlamaq n) yerin yetirin ki, sizi Cnnt
atdrsn. Allah (Quranda v Hzrt Peymbrin snnsind)
mchul olmayan (blk hamya mlum olan) eyi haram etdi
(buna gr d ondan xbrsiz olan zrl saylmr) v he bir eyb v
nqsan olmayan eyi halal buyurdu. Mslmann
ehtiramn (slamn zmtin gr) btn hrmtlrdn stn
etdi. Mslmanlarn hquqlarn (dind) ixlas (yni, riyakarlq
olmadan tam sdaqt v saflqla ibadt v bndlik etmk) v tovhid
(Allah-talan tk bilmk) il z yerlrind bir-birin balayb.
Buna gr d (tkallahl v ixlas olan xs mslmanlarn
hquqlarna riayt etmk vacibdir. Bel olmasa, bu onun ixlas v
tovhidi il ziddiyyt tkil edr. Odur ki, buyurur:) Mslman o
ksdir ki, mslmanlar (Allah v Peymbrin buyurduu) haqq
(yerlr) istisna olmaqla onun dilindn v lindn salamat v
rahat olsunlar (dili il yalan, qeybt v bhtan danmasn v
baqalarn incitmkdn v zlm etmkdn l saxlasn). Allahn vacib
488
167-ci xtb
mam li leyhis-salamn xilaftind beyt edildikdn
sonra buyurduu klamlarndandr. (Tlh il Zbeyr beytlrini
pozaraq Bsry getdilr, orada fitn v axnama yaradaraq
mslmanlarn mallarn qart etdilr v yax insanlar ldrdlr.)
489
490
168-ci xtb
mam li leyhis-salamn Cml hli (dvy minmi
trfdarlar) Bsry gedn zaman buyurduu
xtblrindndir.
Allah (briyyt n) doru yol bldisi olan
Peymbri natiq (xeyir v r yolu aqlayan) Kitab (QuraniKrim) v brqrar (qiyamt kimi qalacaq v yriliyin yol tapa
bilmdiyi) i (din v qanun) il gndrdi. Onunla mxalif olan
ksdn baqa he ks mhv olmaz. Hqiqtn (Hzrt
Peymbrin snnsi kimi gstriln) namlum v qaranlq
bidtlr Allahn onlardan qoruduu (onlara ml etmmy nail
etdiyi v nticd salamat qalan) ks istisna olmaqla (insanlar n)
mhvedicidir. Allahn hcctin (mam leyhis-salama) tabe
olmaq sizin (din v dnya) ilrinizin qorunmasdr. Buna gr
d mzmmt v mcbur edilmi olmadan ona tabe olun.1
And olsun Allaha, (ya) grk (mn) tabe olasnz, ya da
Allah haqq xilafti sizdn baqasna keirsin. Bellikl, o,
sizdn baqasna (Bni-myy v Bni-Abbasa) qaydana kimi,
he vaxt onu siz qaytarmaz.
Hqiqtn onlar (Tlh, Zbeyr v onlarn trfdarlar Osmann
intiqamn almaq n deyil) mnim xilaftim raz
olmadqlarna gr toplaaraq bir-birlrin kmk edirlr v
mn sizin birliyiniz xll glmsindn (dininizd ziddiyyt
yaranaraq tfriqy dar olmanzdan) qorxmayana kimi (onlarn
itatsizliklrin) sbr edirm (ki, blk peman oldular v hl d bu
sbrimd qalmaqdayam). nki gr onlar (gerkldirmk
istdiklri) bu zif v shv fikri sona atdrsalar (davam
etdirslr), mslmanlarn (din v dnya ilrinin) nizamintizam bir-birin dyck (onlarn birlik v vhdt kndirlri
qrlacaq). Hqiqtn onlar Allahn onu ta etdiyi xs
paxllq etdiklri v hsd apardqlar n bu dnyan
(xilaft v mirliyi) istyirlr. Buna gr d hkmlri (slamn
Ainin
491
169-cu xtb
mam li leyhis-salamn klamlarndandr. O Hzrt
Bsrnin yaxnlna atanda, hmin diyarn halisinin bir
dstsi onun yanna bir rb gndrdilr ki, onlar n o
Hzrtl Ainin trafndaklarn vziyytlri barsindki
hqiqtlri yrnrk aydnladrsn (ki, onlarn bu mharibni
etmk haqlar var, ya yox?) v bellikl, halinin kk-bh v
trdddlri aradan qalxsn. mirl-mminin leyhis-salam
da znn onlarla olan rftarn byan etdi. Bununla da
hmin xs o Hzrtin haqq olmasn (v Cml hlinin batil v
nahaq olmalarn) baa dd. (Dlil-sbutdan) sonra (mam
leyhis-salam) ona buyurdu: Beyt et. Hmin xs dedi: Mn
bir dstnin elisiym v onlarn yanna qaydana (v
mslhtln) kimi zbana bir i grmrm. mam leyhissalam buyurdu:
Bax (de grm), gr trfindn mnim yanma gldiyin
kslr, sni onlar n ya yam (ot v suyu olan) bir yer
tapmaq n qabaa gndrslr v sn onlarn yanna
qaydb ot v su (tapdn yer) barsind xbr versn, amma
onlar sn tabe olmayb otsuz-susuz yerd oturaq salsalar,
n edrsn? Hmin xs dedi: Mn onlar buraxb mxalift
edrk otu v suyu olan yer gedrm. mam leyhis-salam
buyurdu: Onda (mniml beyt etmk n) lini uzat.1 Hmin
1
492
tannr.
170-ci xtb
mam li leyhis-salamn Siffeynd am hli il
qarlamaq (mharib etmk) qrarna gldiyi zaman
buyurduu klamlarndandr.
(Bnd hr halda-akar v gizlin, pis v yax, tin v rahat
hallarn hamsnda Allah-talaya z tutaraq dua etmlidir. nki istr
mvcud, istrs d ehtimal ediln zrrin df edilmsi hm al, hm d
tcrb baxmndan vacibdir. Dua zrr-ziyan df edn, uzaqladran
bir amildir. Btn bunlara gr mam leyhis-salam hallarn n tini
olan mharib, qan axdlmas v dmnl qarlamaq zamannda tk
olan Allaha bel z tutur:)
171- ci xtb
mam li leyhis-salamn (eyb v nqsan siftlrdn pak v
uzaq olan Allahn bzi siftlri barsindki) xtblrindndir.
kr olsun o Allaha ki, gyl yer Ondan baqa bir gy v
yeri gizltmir.1
Onun elmi hr eyi hat edir v Ona he bir ey gizli deyil. nki
gr bundan baqa cr olsa, Onun elminin mhdud olmas nticsini
verr. Mhdudiyyt is mmkn varln xsusiyytlrindndir. mam
leyhis-salamn yer baqa bir yeri gizltmir
buyuruunun zahirindn bel mlum olur ki, yer d gy kimi yeddidir.
Qurani-Krimin Talaq sursinin 12-ci aysind d buyurulur ki:
Yeddi (qat) gy v bir o qdr d
yeri yaradan Allahdr. Bzilrinin qidsin gr yer birdir v yeddi
yerdn mqsd yeddi iqlim v yerin yeddi hisssidir. Amma hr bir
mslmana bu cr msllrd Allah, Peymbr v o Hzrtin haqq
caniinlri leyhimus-salamn klamlarnn zahirin iman gtirrk
dzlyn tsdiq etmk lazmdr. nki gr z naqis allarmz v ya
mxtlif nzr v szlrl bu cr msllrin hqiqtini drk etmk
istsk, ninki bir yer xmaz v bir xeyir ld etmrik, blk hm d
doxsannc xtbnin rhind deyildiyi kimi a-ba v avara-srgrdan
qalarq.
494
495
496
172- ci xtb
mam li leyhis-salamn (Hzrt Peymbrin mdhi, mamt
vziflri, prhizkarla tviq v dnyann mzmmti barsindki)
xtblrindndir.
Hzrt Peymbr Allahn vhyinin mantisi,
peymbrlrinin sonuncusu, rhmtinin mjdisi v
zabndan qorxudandr. 1 Camaat! nsanlarn xilaft
mqamna n layiqlisi, onlarn hmin id (dvltilik siyasti,
dmnl mharib, dy tdbirlri v riyytin ilrinin nizama
salnmas baxmndan) n gcl v bacarqls v Allahn mrini
(v hkmlrini) n yax bilnidir. Buna gr d gr hr hans
bir fitnkar (bu bard) fitn trtmy balasa, (vvlc) ondan
497
498
Ola bilr ki, siz bir eyi inkar edsiniz, amma xeyir onu qbul etmkd
olsun v hminin siz bir eyi qbul edsiniz, amma xeyir onu rdd
etmkd olsun. Buna gr d hqiqtlrdn xbrdar olmadnz n
btn ilrd bizim szlrimizi qbul edin.
499
173- c xtb
mam li leyhis-salamn (Tlh il Zbeyrin Bsry trf
hrkt edrk onu mharib il hdlmlri xbri atanda) Tlh
ibn Ubeydullah barsindki klamlarndandr.
(ndiy kimi) mharib il hdlnmmidim v he ks
mni qlnc zrbsi il qorxutmamd. V mn Rbbimin
verdiyi kmk (v dmn qalib glmk) vdsin arxaynam. 1
(Tlhnin Bsry trf getmsinin sbbin gldikd is:) Allaha and
olsun ki, o, zn Osmann intiqamn almaa hazrlamaq
n tlsmyib. Blk onun zndn intiqam alnmasndan
qorxur. nki onun Osmann qatillrindn biri olmas
gman edilir. Osmann qatillri arasnda (onu ldrmy)
ondan hrisi yox idi. Buna gr d Osmann intiqamn
almaq ad altnda qoun toplamaqla mslnin bhli v
qaranlq qalmas v kk v trddd yaranmas n xalq
yanltmaq istyir. Allaha and olsun ki, o, Osman barsind
(yerin yetirmsi lazm olan v haqq da onlardan biri olan) idn
he birini yerin yetirmdi. gr ffann olu onun gman
etdiyi kimi zalm idis, onda grk onun qatillrin yardm
edydi v onun kmkilrindn uzaqlaaraq onlarla
dmnilik edydi.2 gr (indi z dilin gtirdiyi v xalqn
arasnda yayd kimi Osman) mzlum idis (v onu ldrmk haram
saylrdsa), grk onun qatillrinin qarsn alaraq (Osmann
irkin mllrin gr) zr istynlrdn olayd. gr bu iki
id kk v trdddd idis ( Osmann zalm v ya mzlum
olmasn bilmirdis), grk ondan uzaqlaaraq bir knara
kilydi v xalq onunla z ixtiyarna buraxayd. Lakin o,
bu iin he birini etmdi (ksin, fitn alovunu aldrd v xalq
onu ldrmy hvslndirdi) v (indi) yolu tannmam v
1
500
174- c xtb
mam li leyhis-salamn (dinlynlr yd-nsiht verdiyi v
z fziltlrin toxunduu) xtblrindndir.
Ey (qiyamt, hesab v soru-sualdan) qafil olan, amma (sz v
ml dftrind he bir artrma v azaltma olmadan qeyd olunmaqla)
nzrdn qarlmayanlar!1 Ey (dnyaya aldanmaq nticsind
eyb v nqsan siftlrdn pak v uzaq olan Allahn mr v
qadaalarn) knara qoymu v (dnyann mal, zint v brbzklri, elc d rk baladqlar eylr tezlikl) geri alnacaq
501
175- ci xtb
mam li leyhis-salamn (xalqa yd-nsiht verdiyi v
Qurani-Krimin fziltlri barsindki) xtblrindndir (ki, onu z
xilaftinin vvllrind buyurub).
Allahn (Qurani-Krimdki dnya v axirt barsindki)
shbtindn faydalann (ki, o, fayda v mnftlrin n yaxsdr).
Allahn (Hzrt Peymbrin dili il olan) ydlrindn
bhrlnin (ki, nicat tapasnz). Allahn nsihtini qbul edin
(ki, zabn tinliklrindn qurtulasnz). nki Allah (hamya)
akar olan dlillrl siz (gnahkarlarnza gr) zab vermk
n bhan yeri qoymayb (onlar biz bilmirdik, biz n n
zab verirsn?dey bilmycklr) v (btn) dlillri siz
atdraraq tamamlayb. 2 Hminin mllrdn hansn
sevdiyini (yerin yetirilmsini mr etdiyini) v pis hesab etdiyini
(yerin yetirilmsini qadaan etdiyini Qurani-Krimd v Hzrt
1
502
Rbbimiz Allahdrdeyn (Onun Rbb olmaqda tkliyini iqrar edn), sonra (hmin szn
stnd) duran (Allahn mrlrini yerin yetirrk qadaan
etdiklrindn uzaq olan) kslr (lm zaman) mlklr nazil
olacaq (v deycklr) ki, (tinliklrdn) qorxmayn v (linizdn
xanlara) kdrlnmyin. (Dnyada) vd olunduunuz
Cnntl gznz aydn olsun. Siz Rbbimiz Allahdr
demisiniz. Odur ki, (z etirafnza sasn) Onun Kitabna, aydn
yol olan hkm v gstriin v layiqli ibadt v bndlik
yoluna ml etmkd sabitqdm olun. Ondan xaric
olmayn, onda bidt qoymayn v onunla mxalift
etmyin. nki ayaqlarn hmin yoldan knara qoymu
kimslr qiyamt gn Allahn rhmin yol tapa bilmzlr.
Buna gr d xasiyytlrin dyimsindn v vz
olunmasndan kinin (doruuluq, yalanlq, sz gzdirm v
islahatlqda ikizllkdn uzaq olun). Dilinizi bir edin (bir cr sz
dann). Kii grk z dilini qorusun (yersiz danmasn). nki
dil, sahibin qar itatsizdir. (gr cilovunu buraxsa, onu
thlkli yer ataraq mhv edr.) Allaha and olsun ki, prhizkar
bnd dilini (yalan, thmt, qeybt, sy, dedi-qodu v bu kimi
eylrdn) saxlamaynca prhizkarlnn ona bir xeyir
vermsini grmrm. (Prhizkar gr dilini saxlamasa,
prhizkarlnn he bir xeyri olmaz. nki prhizkar ancaq btn
gnahlardan uzaq olub kinmk nticsind z mllrindn bhrln
bilr.) Dorudan da mminin dili qlbinin arxasndadr (sz
qlbindn glir v etiqadna saslanr), mnafiqin qlbi is dilinin
505
506
507
508
176- c xtb
mam li leyhis-salamn bu Musa ri v mr ibn
As barsind (Nhrvan Xvarici il) olan klamlarndandr.
(Nhrvan Xvarici mam leyhis-salama qar syankarlq edib n
n Allahn dini barsind insanlar hakim etdin v indi ki snin
leyhin hkm xarblar, onlarn hkmlrini qbul etmirsn? deyib
etiraz etdikdn sonra, o Hzrt onlarn cavabnda buyurdu:) Sizin
byklrinizin nzri iki kiini (bu Musa ri v mr ibn As)
semk oldu (ki, onlar haqq il batil arasnda hkm xarsnlar) v
509
177- ci xtb
mam li leyhis-salamn (xilaftinin vvlind eyb v nqsan
siftlrdn pak v uzaq olan Allahn siftlri, Hzrt Peymbrin
(sllllahu leyhi v alih) mdhi barsindki v eidnlr yd-nsiht
verdiyi) xtblrindndir.
Allah-talan bir i digr bir idn saxlamr.1 Zaman onu
dyidirmir. (nki O, zamann yaradandr, zaman hat edib v
vacibl-vcud varlqdr. Dyimk is vcudu mmkn olan varln
xsusiyytlrindndir.) He bir yer v mkan Onu hat etmz.
(nki haradasa yerlmk v qrar tutmaq cisim v maddi varlq
olma tlb edir. O is cisim deyil.) He bir dil Onu (Onun zatnn
mahiyyt v hqiqtini) vsf ed bilmz. Su damclarnn say,
nki hr hans bir i o xsi digr idn saxlayr ki, onun elm v
biliyind naqislik v ya gc v qdrtind mhdudluq olsun.
510
511
178- ci xtb
mam li leyhis-salamn Zilb Ymni ondan ey
mirl-mminin, Rbbini grmsn? soruan zaman
buyurduu klamlarndandr. mam leyhis-salam buyurdu:
Mgr grmdiyim ey ibadt edrm?! (Halbuki ibadt
mbudla danma, elc d rhmt, balanma v tvazkarlq
istnilmsini tlb edir. V bu cr ilr ibadt olunann hzurunda
olma v onu grmyi tlb edir.) Buna gr d (sual vern xs el
znn etdi ki, Rbbi grmkdn mqsd Onu gz il grmkdir. Odur ki)
dedi: Onu nec grrsn? (Halbuki Onu grmk qeyrimmkndr.) mam leyhis-salam buyurdu:
512
179- cu xtb
mam li leyhis-salamn z shablrinin mzmmti
barsindki xtblrindndir.
Vacib etdiyi i, tqdir etdiyi ml v mni sizinl (sizin
nifaq v ikizllynzl) snadna gr Allaha kr edirm,
ey o dst ki, n vaxt mr etdims tabe olmadnz v
arm qbul etmdiniz. gr (dmnl mharibd) siz
mhlt verils, bo szlr danmaa balayrsnz
(boboazlq edib mnasz szlr danrsnz), gr qarya dy
xsa, ziflik v sstlk gstrirsiniz (qorxudan gizlnirsiniz).
(Hminin) mamn yannda toplaan insanlara (mam leyhissalama tabe olanlara) tn vuraraq onlar mzmmt edirsiniz.
gr naar kild tinliy (mhariby) dar olsanz,
geriy dnr, dal-dala qaydarsnz. (Sizin sabitqdm insanlar
olmadnza v he cr yola glmmyiniz baxmayaraq, mn ltf
etmk v riyytsevrlik sbbindn deyirm: Siz yox,) dmniniz
atasz (trbiyisiz) qalsn! Kmk etmk (onu gecikdirmk) v
haqqnz (onu almaq) n alaraq sy gstrmk barsind
olan cism mxsusdur v onun zrurtlrindndir. Amma elmi zatnn
eyni olan Allah-tala barsind qrara glmyin tsvvr edilmsi dz
deyil. Ona gr ki, O, trdddd deyil.
513
514
180- ci xtb
mam li leyhis-salamn klamlarndandr. O,
shablrindn birini (Abdullah ibn Quyni) gndrdi ki, (Siffeyn
mharibsind) Kuf qounundan olan v (am hli il
mharibdn sonra) Nhrvan Xvaricin birlmk istyn,
amma o Hzrt leyhis-salamdan qorxan dstdn (Bni
Naciynin bas Xirrit ibn Raid v onun trafndaklardan) bir
xbr gtirsin. Hmin xs qaydanda o Hzrt sorudu:
Onlar qorxmayb z yerlrind qalblar, yoxsa qorxub
kblr? Hmin xs dedi: Ya mirl-mminin, kblr.
mam leyhis-salam buyurdu:
Onlar grm (Allahn rhmindn) uzaq dsnlr, nec ki,
Smud tayfas (itatsizlik edrk Salehin dvsinin ayaqlarn ksdi
v bununla da Allahn rhmtindn) uzaq dd (v mhv oldu)! Bil
ki, nizlr onlara trf uzananda v qlnclar tplrin
ennd etdiklri idn peman olacaqlar. Bu gn eytan
onlar (bizdn) ayrb paralamaq (v z davams etmk) istyib.
Sabah (qiyamtd is) onlarla laqli olmasn inkar edrk
onlardan uzaqlaacaq. Buna gr d onlara (onlarn zaba layiq
olmalar n) hidayt v nicatdan (hidayt yolundan) xaric
olmalar, aznlq v korlua (aznlq v korluq drsin)
dmlri, haqdan (ona tabe olmaqdan) z dndrmlri v
1
515
181- ci xtb
mam li leyhis-salamn Nauf (ibn Fuzal) Bikalidn
nql edilmi xtblrindndir.2 (Nauf) deyir:
mirl-mminin leyhis-salam bu xtbni biz Kufd
(o Hzrtin bacs Umm Haninin olu) Cd ibn Hbyr
Mxzuminin dikltdiyi dan zrind dayanaraq oxuyub. O
Hzrtin ynind uzun yun paltar var idi. Qlncnn qay
v ayaqqabs xurma aacnn yarpaqlarndan idi
(toxunmudu). Onun aln (scdnin oxluundan) dvnin
dizlrinin qabar kimi idi. Bellikl, (eyb v nqsan siftlrdn
pak v uzaq olan Allahn mdh v trifi v qdrt v gc, tqva v
prhizkarla hvslndirmk v dnyaya rk balamamaq barsind)
buyurdu:
kr o Allaha layiqdir ki, btn yaradlmlarn v
ilrinin sonunun (yaradlmlarn ilrinin sonunun) qayd
Ona trfdir. Ltfnn bykly, (tkliyin olan) dlilinin
akarl, bxiinin oxluu v (slam dini il boyunlara
qoyduu) haqqa gr Ona kr edirik. El bir kr ki, Onun
haqqn da edrk krn yerin yetirsin3 v Onun
mkafatna yaxnladraraq bxiinin artmasna sbb
olsun. Onun fzl v bxiin midvar olan, xeyir vermsini
arzulayan, (tinliklri) df etmsin arxalanan, ltf v
krmini etiraf edn v sz v mli il Ona tabe olan
xsin istmsi kimi Ondan kmk dilyirm. Yqin v
inamla Ona (Onun fzl v krmin) midvar olan, kamil imanla
1
516
517
518
maliq mliq ibn Lavz ibn rm ibn Sam ibn Nuhun vladlarndan
ibart bir dst olublar v onlar ox byk bir dvltl Ymn v
Hicazda padahlq ediblr. Sonralar onlarn kk ksilib.
2
Rss byk bir quyunun ad idi ki, insanlar onun trafna toplaaraq
ah aac dediklri v Yafis ibn Nuhun kdiyi kknar aacna ibadt
edirdilr. Allah onlar mhv etdi.
519
Bu da hmin xtbnin (zhuru gzlniln mam cclllahu tala frch - barsindki) bir hisssidir
(mami-Zaman leyhis-salam) hikmt (eylrn hqiqtlri
barsindki elm, zahidlik v ibadt) qalxann geyinib v onu ona
z tutmaq, tanmaq v zn (dnyaya ballqdan) azad etmk
Onun fikri hmi ona ynlib v ondan baqasna baxmr, nec ki,
mam leyhis-salam bu kitabn sonunda buyurub:
Hikmt mminin itiyidir ki, o, hmi onu ld etmk fikrinddir.
2
Xlas, slam el bir ziflik bryr ki, o ldn drk yerindn
qalxa bilmz. Bu cml Hzrt Peymbrin bu buyuruuna iardir ki:
slam qrib v tk zhur etdi v tezlikl
yen d tk qalar. Yni, onun hqiqi davams olmaz.
520
521
182- ci xtb
mam li leyhis-salamn (Allah-talann hmd v kr
barsindki) xtblrindndir.
522
524
Sizin ruziniz v vd olunduunuz
ey gyddir. Buna gr d gyn v yerin Rbbin and olsun ki, bu,
sizin dannz kimi dz v hqiqtdir. Yni, sizin dannzda kk
v trddd olmad kimi, deyilnlrin d dz v doru olmasnda he
bir kk-bh yoxdur.
3
Nec ki, Qurani-Krimin Bqr sursinin 152-ci aysind buyurulur:
Mni yada saln ki, Mn d sizi
yada salm. Mnim nemtlrimin krn yerin yetirin, nankorluq
etmyin.
4
Nec ki, Qurani-Krimin Nisa sursinin 131-ci aysind buyurulur:
Biz sizdn vvl Kitab
verilnlr (yhudi, xristian v bu kimilr) v siz Allahdan qorxma
tvsiy etdik. gr Allah inkar etsniz bel, (yen d) gylrd v yerd
n varsa, hams Allahndr. Allah ehtiyacszdr v kr olunmaa
layiqdir. Demli, tqvaya mr olunmas sizin znzn nicat
tapmanz ndr, yoxsa Allahn sizin ibadt v prhizkarlnza
ehtiyac yoxdur.
525
gr oda
Onlar lm
onlardan birini haqlayana kimi irkin ilr grrlr. Sonra o,
pemanlq zndn deyr: Prvrdigara! Mni dnyaya qaytar, blk
ldn xardmn mqabilind yax bir i grm. Xeyr, onu
qaytarmazlar. nki qaytmaq istyi onlarn tinliy dar olduu
526
Ey iman gtirnlr!
Gnahlar trk etmkl znz v yd-nsihtl vladlarnz el bir
oddan qoruyun ki, onun odun v yanaca insanlar v yonulub bt
edilrk ibadt olunan dalardr. Hmin odun stnd Allahn onlara
verdiyi mrlr asi olmayan, buyurulduqlarn yerin yetirn qaba szl
srt mlklr vardr. Hminin Zuxruf sursinin 36-c aysind
buyurulur: Hr ks
mehriban Allahn zikrindn boyun qarsa, Biz eytan onun yolda
edrik.
527
528
bdnlrini tinlik v ziyyt grmkdn qoruyub. (QuraniKrimin Hdid sursinin 21-ci aysind buyurulur:)
Bu, Allahn ltf v
bxiidir ki, onu istdiyi kimsy ta edir. Allah ox byk
mrhmt, krm sahibidir. Eitdiklrinizi deyirm v
Allahdan hm zm, hm d sizin n (yax ilr grmy
nail olmaq v pis ilr mr edn nfs v eytana tabe olmamaq
istiqamtind) yardm dilyirm. O, (Ondan yardm istmk) biz
kifaytdir v O, (ilri hval etmk n) gzl vkildir.
183- c xtb
mam li leyhis-salamn Bni-Tyy qbilsindn v
Xvaricdn (onlarn airlrindn) olan Brc ibn Mshir
buyurduu klamlarndandr. Brc ibn Mshir hkm ancaq
Allaha mxsusdur deyrkn o Hzrt onun szlrini eitdi.
Sonra buyurdu:
Ey mrx (batini irkin olan alsz), sus! Allah
irkinldirsin sni! And olsun Allaha ki, haqq (mam leyhissalam) zahir oldu v sn onda (qounun iind) arq v aciz idin
(he ks sn etina etmirdi) v ssin gizlin idi (szn qulaq asan
yox idi). El ki batil v nahaq fryad qopartd, (bu szlri
demy crt tapdn v) keinin buynuzunun akar olmas kimi
zahir oldun. 1
529
184- c xtb
mam li leyhis-salamn xtblrindndir. Rvayt
edilib ki, mirl-mminin leyhis-salamn Hmmam
deyiln abid shab v ardcllarndan biri o Hzrt dedi:
Ey mirl-mminin, prhizkarlar (onlarn siftlrini) mn
el vsf et ki, onlar grm kimi olum. mam leyhis-salam
onun cavabnda duruxdu v gec trpndi. (nki cavab
gecikdirmyi daha mslht bilirdi.) Sonra qsa kild buyurdu:
Ey Hmmam, sn zn Allahdan qorx v yax ilr gr ki
(Qurani-Krimin Nhl sursinin 128-ci aysind buyurulur):
Allah prhizkarlar v yax
ilr grnlrldir.1 Hmmam bu cavaba qane olmad (z
istyind israr etdi) v nhayt, o Hzrti and verdirdi. Buna
gr d o Hzrt Allaha hmd v kr edib Peymbr
(sllllahu leyhi v alih) salam gndrdikdn sonra buyurdu:
Eyb v nqsan siftlrdn pak v uzaq olan Allah
mxluqat yaradarkn onlarn itat v bndliyindn
ehtiyacsz, gnah v itatsizliklrindn qorxusuz v amanda
idi. nki gnahkarlarn itatsizliyinin Ona bir ziyan yoxdur
v tabe olanlarn itati Ona bir xeyir gtirmir (blk itat mr
etmk v itatsizlikdn kindirmkdn mqsd bndlrin zlrinin mnft
ld etmlridir). Buna gr d ruzi v asayi vasitlrini onlarn
arasnda bld v dnyada hr bir ksi (hikmt v mslht
sasnda yoxsulluq v varllq, yaxlq v pislik kimi layiq bildiyi) bir
530
Allahn bynilmi
bndlri o kslrdirlr ki, faydasz v yyalq mclislrind, nahaq v
batil szlr danlan v ya irkin ilr grln yerlrd itirak etmz,
orada olmazlar v bo v xoaglmz bir eyl qarladqlar zaman
uzaqlaaraq ker, durmazlar.
531
533
534
bir clin z vaxt var ki, ondan kemir (gec v tez olmur) v
sbbi var ki, onu amr. Odur ki, zn eytann snin
dilin frdy bu cr szlrdn saxla (bir daha dem. nki
mama etiraz etmk eytann azdrmalar v gstrilrindndir).
185- ci xtb
mam li leyhis-salamn mnafiq v ikizl insanlar
vsf etdiyi xtblrindndir.
Biz itat v tabeilik uuru nsib etdiyi v bizi gnah v
itatsizlikdn saxlad n Allaha kr edirik. Ondan, biz
olan nemtini kamil hdd atdrmasn v limizi ipin
(Qurani-Krim) birldirmsini istyirik. V hadt veririk
ki, Mhmmd Onun bndsi v elisidir ki, Allahn
razln ld etmk n hr bir tinliy qatlad v Onun
(hkmlrinin tblii) yolunda hr bir qm-kdri qurtumqurtum idi (peymbrlik dvrnd qarlad hr bir tinliy
sbr etdi). Yaxnlar v qohumlar ne cr idilr. (Bir dstsi
fdakar v onu sevnlrdn ibart idi ki, can v mallarn o Hzrtin
yolunda verirdilr. Bzilri is dmn v mnafiq idilr v onu mhv
etmk istyirdilr.) Uzaq v yadlar o Hzrtl dmnilik
535
536
"NHCL BLA"
537
Toplayan:
Seyyid Rzi
rhi:
Aytullah Feyzul-slam
Trcmilr:
Aabala Mehdiyev
Drdan Cfrli
Etibar Quliyev
Redaktolar:
xtisas redaktoru:
Hcctl-islam vl-mslimin
Hac Adil Mvlayi
dbi redaktor:
Akademik Hac Bkir Nbiyev
Texniki redaktor:
Rauf Krimov
538
.
Kim diqqt v dnc il Nhcl-Blani mtali
ets, bdi sadt yol tapar. Kim ona ml ets, Allah v
Peymbrin razln ld edr v onun nticsind dnya
hyatnda ba uca v qlbi diri, qbr v qiyamtd rahat,
Cnntd is kam alan olar. Bu mqdds kitab,
briyytin hidayti v bldisi olan slam elm v
hikmtlrinin xlassidir v o, sadt v xobxtliy atmaq
n cahilcsin tssbdn l kn v bu kitab zn
rnk edn ksi mqsdin atdrr. nki onda nadanlqlar
zrindn prd gtrlb, hqiqtlr akar edilib v oxucu
bu srd hr bir hadisdn xbrdar olur. Buna gr d
onunla tan olan v ona ml edn ks aznlq yoluna
qdm qoymaz v avara v srgrdan qalmaz. Onun bir
fslini diqqtl mtali edn insafl ks bizim szmzn
539
540
186- c xtb
mam li leyhis-salamn (Allah-talann vsfi, Hzrt
Peymbrin mdhi, nsiht, tqva v prhizkarlq barsindki)
xtblrindndir.
Hmd o Allaha layiqdir ki, sltntinin nianlrindn v
byklynn zmtindn qdrt v bacarnn
heyranlqlarn akar etdi, gzlri mat v heyran qoydu v
insanlarn zehnlrindn ken fikirlri z siftinin
hqiqtlrinin drkindn saxlad. (Al sahiblri Onun
yaratdqlarnn mqabilind mat-mttl qalblar v onlarn allar
Onun hqiqtlrini drk etmkdn acizdirlr.) hadt - iman, inam,
541
nki bir i mul olaraq digr idn qalmaq qfltdn dour v bu,
cismin xsusiyytlrindndir.
2
nki O, hm akardr, hm gizli; nianlri il akar, hqiqti is
gzlrdn gizlindir.
3
Hamnn tinlik v giriftarln oxluundan z nicat v qurtuluu
il mul olduu v n nfis mallarna gz yumduqlar (gn).
542
187- ci xtb
mam li leyhis-salamn (Hzrt Peymbrin Allah
trfindn gndrilm zamanna toxunaraq tqva v prhizkarla
tvsiy etdiyi, dnyann irkinliklrini aqlad v lm atmamdan
yax ilr grmy tviq etdiyi) xtblrindndir.
Allah, Hzrt Peymbri o vaxt gndrdi ki, n bir
nian qalmd (axrnc peymbrl o Hzrt arasndak zaman
fasilsi insanlar haqq yoldan uzaqladrmd), n parldayan bir
iq (haqq rit gizlin qalmd v he ks Allaha itat etmirdi), n d
aydn bir yol var idi. (Ham aznlqda v nadanlqda srgrdan idi.
Bel bir vziyytd o Hzrt briyyti hidayt edrk bdbxtlikdn
nicat verdi.) Ey Allahn bndlri! Siz tqval olma v
543
188- ci xtb
mam li leyhis-salamn (znn Peymbr yaxnlqda tk
olmas, xilaft daha layiq olmas v baqasnn bu mqama layiq
olmamas barsindki) xtblrindndir.
Mhmmdin (sllllahu leyhi v alih) qoruyucu olan
(Quran v onun snnsini qoruyan v onun sirlrindn xbrdar)
shablrinin byklri bilirlr ki, mn he vaxt bir saat
bel Allah v Peymbrin mrindn knarda olmamam
v igidlrin qadqlar v addmlarn qaytdqlar (he ksd
dmnin qarsn almaq crti olmayan) yerlrd (tinlik v
mhariblrd) Allahn mni ziz tutduu cat v igidlikl
z canm Hzrt Peymbrdn sirgmmim. Allahn
Peymbri - sllllahu leyhi v alih - ba mnim sinmd
olan halda cann taprd v onun ruhu o mnim llrim
zrind olanda bdnindn ayrld v mn (tbrrk v trbt
kimi) limi zm kdim. O Hzrtin (sllllahu leyhi v alih)
qsln z hdm gtrdm v mlklr mn kmk
etdilr. Sonra ev v onun traf (orada olanlar v get-gl edn
mlklr) alayaraq nal qopardlar. Mlklrin bir dstsi
enir, digr bir dstsi is yuxar qalxrdlar. Onlarn o
Hzrt qldqlar namazn ssi, onu qbrin qoyana kimi
qulamdan getmirdi. Bel olan halda, kim o Hzrt hyat
v lmnd mndn daha yaxn v layiqdir?! (Kim layiq v
yaxn olmaq iddias ets yalan deyib v zn nahaq yer onun xlif v
caniini hesab edib.) Gzaqlq v bsirtl (kk v trddd
etmdn) tlsin. Grk dmnl mharibd sizin
niyytlriniz dz olsun (nifaq v ikizllk olmadan z haqq
imamnza tabe olasnz). Ondan baqa bir tanr olmayan Allaha
and olsun ki, mn haqq yoldayam (sz v mllrim eyni il
Allah v Peymbrin buyurduqlardr). Bizim dmnlrimiz is
batil srknliklrddirlr (pis ilr mr edn nfs v eytana
tabedirlr). Eitdiklrinizi deyirm (ki, haqq batildn sesiniz)
v Allahdan (siz giriftar olmu) zm n v siz (kemi
544
189-cu xtb
mam li leyhis-salamn (Allahn elminin varlqlar hat
etmsi, tqva v prhizkarla tviq, mqdds slam dininin vsfi,
Hzrt Peymbrin Allah trfindn gndrildiyi zaman v QuraniKrimin mdhi barsindki) xtblrindndir.
Allah, otlayan heyvanlarn llrdki ss v nalsindn,
bndlrin gizlindki gnahlarndan, balqlarn byk
dnizlrdki get-gllrindn v suyun brk klklr vasitsi
il dalalanaraq bir-birin dymsindn xbrdardr.
hadt verirm ki, Mhmmd Allahn seilmii, vhy
(hkm) gtirni v Onun rhmt v mehribanlq elisidir.
Allah-talaya hmddn v Hzrt Mustafann mdhindn
sonra, sizi prhizkarla v yaradlnzn balanc Ondan
olan, qayd v dn yeriniz Ona trf olacaq, ehtiyac v
istklrinizin hyata kemsi Ondan asl olan, arzu v
dilyinizin sonu olan, doru yolunuz Ona trf olan v
pnah v snacanz O olan Allahdan qorxmaa tvsiy
edirm. nki tqva v Allahdan qorxmaq rklrinizin
drdlrinin drman, qlblrinizin korluunun grmsi,
cisimlrinizin xstliyinin fas, sinlrinizin fsadnn
dzlmsi, nfslrinizin irkinin tmizlnmsi, gzlrinizin
rtklrinin aydnl, qlblrinizin qorxusunun minamanl v (nadanlq) zlmtlrinizin qaranlqlarnn
nurudur. Buna gr d Allaha itat v tabeiliyi (bdn
yapmayan) st paltar deyil, alt kynyi kimi z adtiniz
edin. V (htta onu) kynyin altnda bdninizin daxili bir
hisssi edin, ndamnzda gizldin onu. (Xlas, el bir i grn
ki, sizin btn bdn zvlriniz Allaha itatkar v tabe olsun.)
lrinizd Onu hakim bilin (btn ilrd Allahn mr v
qadaalarna tabe olun) v (onu qiyamt) daxil olacanz zaman
n em, istyinizi almaq vasitsi, (tin hadislrdn)
brqrar
olacaq
onu
546
nsx
etmk
peymbr
Yol gedn sfr adam llkd yolu nianlrl tapd kimi onun da
dlil v sbutlar vardr ki, alimlr onlara saslanaraq dlil gtirir,
fikirlrini saslandrrlar.
547
548
190- c xtb
mam li leyhis-salamn (namaz, zkat v manti da etmk
barsind) z shablrin tvsiy etdiyi klamlarndandr.
Namaz iin riayt edin (ki, o, mminin merac, dinin stunu
v qiyamtd bnddn soruulacaq ilk eydir. gr qbul olmu olsa,
digr mllr d qbul olar. Qbul edilmyib hesaba alnmadqda is
mllrin he biri insana bir fayda vermz). Onu qoruyun (onun
qlnmasnn fziltli vaxtndan qafil olmayn) v onu ox yerin
yetirin. Onun vasitsi il (Allaha) yaxnlan. nki (QuraniKrimin Nisa sursinin 103-c aysind buyurulduu kimi
) namaz mminlr yazlm v vaxt
myyn edilmi bir vacibdir. Mgr Chnnm hlinin
(Qurani-Krimin Muddssir sursinin 42-43-c aylrind olduu kimi
) onlardan sizi
Onlar Allah
sevdiklri n (mslman) yoxsul v atasz uaa v (mrik) sir
yemk verrlr, (bu niyytl ki,) sizi ancaq Allah sevgisin gr
yedirdirik v sizdn he bir mkafat v tkkr istmirik.
550
551
191- ci xtb
mam li leyhis-salamn (Maviynin fikirlrinin daha
dolun v tkdy tdbirlrin o Hzrtin tdbirlrindn daha yax
olmasn gman edn ksin znninin shv olmas barsindki)
klamlarndandr.
Allaha and olsun ki, Maviy mndn zirk deyil, ksin,
o, vfaszlq v xyant edib, gnah v itatsizlikl
muldur.1 gr hiylgrlik v vfaszlq xoaglmz
olmasayd (Allah ona zab myynldirmsydi), mn insanlarn
n zirngi olardm. Amma (bilin ki,) btn hiyl v
vfaszlqlar gnahdr v hr bir gnah itatsizlikdir. Qiyamt
gn hd-peymann pozmu hr bir ks n bir bayraq v
nian olar v o, onunla tannar (gnah z xaraq onu oda
aparar). Allaha and olsun ki, mn (hmi onlarn mkr v
hiyllrindn xbrdar olduum n) qflt db qfillnmirm
ki, barmd klk v hiyl iltsinlr v tinlik v
giriftarlqlarda aciz qalmr v zif dmrm.2
192- ci xtb
mam li leyhis-salamn (nicat yoluna tviq etdiyi, haqqa
tabe olanlarn azlndan nigaran olmamaq barsindki v pis ilrdn
kindirmyi taprd) klamlarndandr.
Ey insanlar! Hidayt v nicat yolunda ona tabe olanlarn
azlndan (v mxaliflrin oxluundan) qorxub vahimy
dmyin. nki insanlar toxluu az, acl is ox olan bir
sfrnin bana toplablar.3 Ey insanlar! (Gnah v itatsizliy)
1
552
193- c xtb
mam li leyhis-salamn, xanmlar xanm Fatim
leyhas-salam torpaa taprarkn buyurduu nql edilmi
klamlarndandr. O, sanki Allahn Peymbri (sllllahu
leyhi v alih) il, o Hzrtin mzar mqabilind dayanb sir
danrd:
Salam olsun sn, ey Allahn Peymbri, mndn v
snin knarna enmi (Bqi qbristanlnda, ya evind, ya da
Hzrt Peymbrin hrmind dfn edilmi) v sn tez qovumu
qzndan! (Alimlrin mhur nzrin sasn, Hzrt Fatim
atasndan sonra dnyada yetmi be gn yaayb.) Ey Allahn
Peymbri! Mnim snin seilmiin (onun ayrlna)
sbrim azald v ona (onun getmsin) gr taqt v gcm
553
194- c xtb
mam li leyhis-salamn (dnyaya rk balamamaq v itat
v bndliy hvslndirmk barsindki) klamlarndandr.
554
195- ci xtb
mam li leyhis-salamn (axirt sfri n azuq tdark
grmy hvslndirdiyi) klamlarndandr ki, z shablrin
(ia namazndan sonra) onunla yd-nsiht verrdi:
Allah sizi balasn! Sfr (axirt sfrinin) tchizatlarn
hazr edin. nki aranzda k etmk ar ucalb. 1
Dnyada qalma az sann (ona rk balamayn) v liniz
atan layiqli azuq (itat v bndlik) il (Allaha trf) qaydn.
nki sizin qarnzda kl-ktr keid v dnglr,
qorxunc v dhtli mnzillr vardr (lmn tinliklri, qbr
v Brzx alminin giriftarlqlar v qiyamt gnnn soru-sual
mntqlri qarnzdadr) ki, onlara daxil olmaq v onlarda
555
196- c xtb
mam li leyhis-salamn Tlh il Zbeyr onunla
xilaftd beyt edib onlarla mslhtlmyi trk etmsi v
ilrd onlardan kmk istmmsindn ikaytlndikdn
sonra, onlara buyurduu klamlarndandr.
Hqiqtn siz azdan (mslhtlmmkdn v siz byk
grnn meyl v istklriniz uyun davranmamaqdan) naraz idiniz
v oxu arxaya atdnz.2 Mn deyin grm, sizin nd
haqqnz olub v mn onu sizdn sirgmim? Yaxud
(mslmanlarn beytlmalndan) hans pay zm gtrb siz
vermmim? Yaxud hans haqq v ixtilafl msl olub ki,
mslmanlardan biri onu mnim yanma gtirib v mn
onda (onun hkmn byan etmkd) aciz qalmam v ya onu
bilmyib hkmnd shv etmim? (O adam mslhtlr ki,
iin yolunu bilmir; kmyi o adam istyr ki, aciz qalr.)
556
557
197- ci xtb
mam li leyhis-salamn Siffeyn mharibsi gnlrind
shablrindn bir dstnin am qoununu symsini
eidrkn buyurduu klamlarndandr.
Mn sizin (am halisin qar) sy symyinizi
bynmirm.1 (Sonra mam leyhis-salam buyurur:) Amma gr
onlarn mllrini aqlasanz v vziyytlrini (zlm v
sitmlrini, hvt v nfsi istklr tabe olmalarn, haqq yoldan
xmalarn v bu kimi szlri) xatrlatsanz, bu, danarkn
(symkdn) daha yax v (etiraz edrk onlarla n n mharib
edir, vuruursunuz? deyn ks) dlil gtirmk mqamnda daha
558
198- ci xtb
mam li leyhis-salamn Siffeyn mharibsi gnlrinin
birind olu Hsn leyhis-salamn dy meydanna
tlsdiyini grrkn buyurduu klamlarndandr.
Mnim yerim bu gnc sahib durub onu saxlayn (onun
dymsinin qarsn aln). Mbad mni kdrlndirsin.
nki mn bu iki gncin yni, Hsnl Hseyn leyhimassalamn lmn xsislik edirm (raz deyilm) ki, onlarn
lm il Allahn Peymbrinin (sllllahu leyhi v alih) nsli
ksilmsin. (Seyyid Rzi-rhimhullah-deyir:)
O Hzrt leyhis-salamn mnim
yerim bu gnc sahib durun klam n gzl v fsih
klamlardandr.
199- cu xtb
mam li leyhis-salamn (Siffeyn mharibsind),
shablri onunla hkmiyyt (dyn trflr arasnda
hakim tyin etmk) mslsi barsind mxalift edrkn
buyurduu klamlarndandr.1
Camaat! Mnim mr v frmanm hmi - indi
mharib sizi zif v aciz salana kimi - zm istyn
kild olub. Allaha and olsun ki, siz mhariby knll
glmisiniz, (onu) trk edn d sizsiniz, halbuki o,
dmnlrinizi daha zif v aciz salb. (Buna gr d gr
1
559
200- c xtb
mam li leyhis-salamn Bsrd shablrindn olmu
la ibn Ziyad Harisi xst ikn lann yanna gednd,
onun evinin geniliyini grb buyurduu klamlarndandr.
Dnyada bu evin geniliyi il n etmisn? Halbuki sn
onun geniliyin axirtd daha mhtacsan. (nki bu evd bir
ne gndn artq qalmayacaqsan. O birind is hmilik qalacaqsan.)
De ki: Allahn z
bndlri n yaratd zinti v tmiz ruzilri kim haram
buyurmudur?
560
bhrlnmyini
istmmsindn
aasan!
(nki
bu,
201- ci xtb
mam li leyhis-salamn, bir xs xalqn lind olan v
onlarn arasnda yaylm (bir-birin zidd) uydurma hdislr v
mxtlif rvaytlr barsind sual edrkn buyurduu
klamlarndandr. mam leyhis-salam (onun cavabnda)
buyurdu:
Hqiqtn xalqn lind olan hdislr haqq v batil,
doru v yalan, nsx (lv) edn v nsx ediln, mumi
(hamya amil olan) v xsusi (bzilrin amil olan), mhkm
(mnas akar olan) v mtabih (mnas aydn olmayan), (shv v
yanllqdan) qorunmu v mvhumdurlar (gman v xyala
saslanrlar). Dorudan da Allahn Peymbrinin (sllllahu
leyhi v alih) z zamannda o Hzrt yalanlar
quradrdlar v nhayt, o qalxb xtb oxuyaraq buyurdu:
Kim qsdn v bilrkdn mn yalan nisbt vers, yann
mtlq oda (Chnnm oduna) qoyacaqdr.
Hqiqtn sn hdisi (Hzrt Peymbrdn) drd nfr
(drd dstdn biri) nql edck ki, beincisi yoxdur:
(Birincisi:) kizl xs ki, zahird iman gtirrk zn
slamn qaydalar il nmayi etdirir, (halbuki) gnahdan
kinmir v qsdn Hzrt Peymbr (sllllahu leyhi v
alih) yalan nisbt verir. gr camaat onu mnafiq v yalan
hesab etsydi hdisini qbul etmz v dediklrin
inanmazdlar. Lakin (onun batinindn xbrdar olmadqlar n
barsind bel) deyirlr: O, Hzrt Peymbrin-sllllahu
leyhi v alih - shablrindndir ki, onu grb v hdisi
561
562
htta bdvi rb v bir qribin glib o Hzrt leyhissalamdan onlarn eitmlri n bir ey sorumasn
istyirdilr. Amma mn bu bard qarma xanlarn
hamsn o Hzrtdn soruaraq zbrldim. Demli,
insanlarn ixtilaflar v onlarn rvayt v hdislrd aba
qalmalarna bu amillr sbb olur.
202- ci xtb
mam li leyhis-salamn (eyb v nqsan siftlrdn pak v
uzaq
olan
Allahn
gylr,
yer
563
dalarn
yaradlnn
xtblrindndir.
Allah-talann qdrt v sltntinin (nianlrindn) v
Onun gzl yaradlnn heyranediciliyindn biri, ox
lplnn qarmaqarq drin dnizin suyundan quru v
hrktsiz yeri yaratmasdr. Ondan sonra (onun buxarndan)
gylrin bir-birinin stnd yerlmi qatlarn yaratd v
onlar, birg olmalarndan sonra bir-birindn ayraraq yeddi
sma etdi. Sonra onlar Rbblrinin mri il zlrini
saxladlar v onlar n myynldirdiyi yerd qrar
tutdular (dalaraq bir-birlrindn ayrlmadlar). Qdrsiz mavi
su v (Allah-talann mrin) mtlq kild tabe olan dnizin
z qoynuna ald yeri mhkmlndirdi. V hmin dniz,
Allahn mr v frman mqabilind ram, zmti
qarsnda itatkardr v Onun qorxusundan onun axmas v
hrkt etmsi dayanmdr. Hminin onun (yerin) byk v
srt da paralarn, hndr tplrini v dalarn yaratd v
onlar z yerlrind mhkmlndirrk qrar tutmal
olduqlar yerd saxlad. Bellikl, onlarn balar havaya
ucald, kklri suda batd. V hmin dalar hamar v alaq
yerlrdn qaldrb dikltdi, onlarn kklrini traflarndak
yerlrd v mhkm mkanlarda basdrd. Bellikl, hmin
dalarn balarn ox ucaltd, onlarn ucalqlarn trafa
kdi. Onlar yerin stun v diryi etdi v yerin mxlar kimi
onlar ona batrd. Bellikl, hrktd olan yer z hlini
silklmkdn, yaxud yk il (suda) batmaqdan v ya bir
yerdn digr bir yer getmkdn durdu. Yeri, sular
dalalandqdan sonra saxlayan, traf rtubtlnib
islandqdan sonra qurudaraq yaratdqlar n rahatlq yeri
edn v onu onlar n drin, sakit, axarsz v hrktsiz
dayanm (qoynundak yeri silklmmk n hams birdn z
yerindn hrkt etmyn) dnizin zrin srmi Allah hr bir
eyb v nqsan siftlrdn pak v uzaqdr. Mhkm klklr
hmin dnizi alt-st v o trf-bu trf edir v ya dolu
buludlar (yamalar nticsind) onu hrkt gtirir. Bu
nianlrd Allah-taladan qorxan ks n ibrt v yd
vardr. (nki Allahdan qorxmayanlar onlara diqqt etmirlr.)
564
203- c xtb
mam li leyhis-salamn (shablri am hli il mhari-bd
sstlk edib bhan gtirrk onun mrlrini yerin yetirmkdn boyun
qararkn onlardan ikaytlndiyi) xtblrindndir.
Allahm, Snin bndlrindn kim bizim zlm v sitm
deyil, dalt v dzlk, fitn-fsad deyil, din v dnyann
islah n dediyimiz szlri eidndn sonra onu qbul
etmirs, onun mxalift etmsinin sbbi Sn yardmdan
boyun qarmaq v Snin dinini izztli etmkd tnbllik
gstrmkdn baqa bir ey deyil. Buna gr d ey btn
ahidlrin n byy, Sni v yer v gylrind sakin
etdiyin eylrin hamsn (cin, insan v mlklri) ona qar
(onun, Snin dinin etinaszlq mnasnda olan mn qar mxalift
etmsin) ahid tuturam (ki, mn Snin mrlrinin tbliind
shlnkarlq etmmim). Bel olan halda, bu ahid tutmaqdan
sonra Sn (bizi) onun yardmna ehtiyacsz edn v onu
gnahna (biziml mxaliftin) gr czalandransan.
204- c xtb
mam li leyhis-salamn (Allah-talann bzi siftlri
barsindki) xtblrindndir.
565
205- ci xtb
mam li leyhis-salamn (eyb v nqsan siftlrdn pak v
uzaq olan Allahn bzi siftlrin iar etdiyi, Hzrt Peymbrin
mdhi, yaxlarn v Allah-talann dostlarnn vsfi barsindki v
yd-nsiht verdiyi) xtblrindndir.
hadt verirm ki, Allah-tala (he bir id zlm v sitml
deyil, btn ilrd) daltl (mumi qurulua, hikmt v mnft
uyun) davranan adil v (Qurani-Krimd haqq il batili birbirindn) ayran hakimdir. V hadt verirm ki,
Mhmmd Onun bndsi, elisi v bndlrinin basdr.
Allah mxluqat (bellrdn btnlr) gtirn zaman onlar iki
1
566
istynlr n fa vardr.
Hminin bilin ki, Allahn elminin qoruyucular olan
bndlri (elmin qorunmas onlara taprlm hidayt imamlar
leyhimus-salam v din balar) qorunmal eyi (istedad v
drketm qabiliyyti olmayan ksdn) qoruyurlar (yaxud onu
hadislrin zay edib aradan aparmamas n yrdilmsi mnasib
olmayan ksdn gizli saxlayrlar); onun emlrini cari edirlr
(istedad olan ks yrdirlr); bir-birlrin (elm v hikmt) dolu
Hzrt Peymbrin Hzrt Adm leyhis-salama kimi btn ataanalar tkallahl olublar v mam leyhis-salamn tam akar kild
buyurduu kimi onlar irk, kfr v gnah irkinliklrin bulamayblar.
2
Buna gr d Allahn itati yer zndn birdflik ydrlmaz. gr
bir dst onu trk ets, digr bir qrup ondan yapar; gr bzilri
mxalift etslr, digrlri onu himay edrk onun tlblrin riayt
edrlr.
3
Buna gr d gr Allahn ltf olmasayd, batilin hcumu v qalib
gldiyi vaxt v haqqn ziflik v sstly zaman insanlar Allaha
itatdn, peymbrlr v onlarn caniinlrin tabe olmaqdan l
gtrrdilr v ona rk balamazdlar.
567
206- c xtb
mam li leyhis-salamn (eyb v nqsan siftlrdn pak v
uzaq olan Allahn nemtlrin kr barsind) ox oxuduu
dualarndandr.
Hmd o Allaha layiqdir ki, lmdiyim, xstlnmdiyim,
bdnimin narahat olmad, zmn n pis mlim (onun
1
Haqq yol ham n akardr, sanki iki yol ayrcnda yol gedni
istiqamtlndirmk n bldi dayanb. Yaxud yolu gstrn bir
nian mvcuddur. Buna gr d yolu itirnin zr v bhansi qbul
olmaz.
568
207- ci xtb
mam li leyhis-salamn Siffeynd (eidnlr yd-nsiht
verdiyi v onlarn dnya v axirt xeyirlrinin aqlanmas barsind)
buyurduu xtblrindndir.
Eyb v nqsan siftlrdn pak v uzaq olan Allaha hmd
v Hzrt Peymbr salamdan sonra: Allah-tala mni
siz hakim etmkl sizin boynunuzda mnim n bzi
1
569
570
Allah iman gtirnlrin v yax ilr grnlrin mkafatlarn
bsbtn verck, stlik z fzl v krmindn onlar n
artracaqdr. Amma iman gtirmyi zlrin sdrmayanlar v yax
mldn uzaqlab lovalq ednlri ac bir zaba dar edckdir.
Onlar zlrin Allahdan baqa n bir dost, n d bir yardm edn
tapacaqlar!
2
Msln, arvad ri mqabilind ancaq rin tabe olduu zaman
dolanq xrci haqqna malik olur. Atann vladn boynunda olan
haqq, aann nkr, qonunun qonu, qohumun qohum v bu kimi digr
haqlarda da msl beldir.
3
nki onda fitn-fsad mumi v ktlvidir. Digr haqlarda is
czidir.
571
572
573
208- ci xtb
mam li leyhis-salamn (Allah il mnacatnda Qreydn
v o Hzrtin haqqn qsb ednlrdn ikayt kimi buyurduu)
klamlarndandr.
lahi, Qrey v onlara kmk ednlr qar (onlardan
intiqam almaa) Sndn kmk istyirm. nki onlar mnim
(Hzrt Peymbrl) qohumluq laqlrimi qrdlar (v mni
tyin etdiyi xilafti qsb etdilr), mnim qabm (mqam, drc v
abr hrmtimi) datdlar v baqasndan daha layiq olduum
haqqa gr mniml vurumaq n bir yer topladlar. V
1
574
575
576
209- cu xtb
mam li leyhis-salamn Cml mharibsind Tlh il
bdrrhman ibn ttab ibn Usydin ldrlm csdlrinin
yanndan kerkn buyurduu klamlarndandr.
Hr halda bu Mhmmd (bu, Tlhnin knysidir) burda z
diyarndan uzaq v qrib db. Bilin, Allaha and olsun ki,
mn yer znd Qrey tayfasndan birinin meyidinin
srilmsini istmirdim. ntiqam bdl Mnaf vladlarndan1
aldm. (Cml mharibsind Ai il birg olan v onlardan
bdrrhman ibn ttab v Abdullah ibn Rbidn baqa he biri
ldrlmyn) Cumh qbilsinin byklri is limdn
210- cu xtb
mam li leyhis-salamn (sl arif v hqiqi mmin barsind
buyurduu) klamlarndandr.
Hqiqtn (mmin) z aln (prhizkarlqla, Allah v
Peymbr tabeilikl) el dirildib v nfsini (zahidlik, bndlik v
nfsi istklr tabe olmamaqla) el ldrb ki, onun eni (bdni)
naziklib, brki (ryi) yumalb v ox nurlu (bir) parlt
iq sab ona. (O, yksk tovhid v Allah tanmaq mqamna atb.)
Bellikl, onun nuru ona yolu (hidayt v nicat yolunu) gstrib.
O, hmin nurla (haqq) yolda hrkt edib. V mrtblr
(zahidlik, prhizkarlq v ibadt) onu (yksldrk) min-amanlq
qaps v yaay yerin svq edib. (Zahidlik v ibadtin
mrtblrindn hr biri onu digr mrtby atdrar v o, nhayt,
bdi Cnnti ld edr.) Hminin ayaqlar bdninin rahatl
il, z qlbini mcbur etdiyi i (haqqn nianlrind fikirlrk
dnmk) nticsind v Rbbini raz sald ey (itat v
bndlik) vasitsi il thlksiz v rahat yerd mhkmlnib.
1
577
211- ci xtb
mam li leyhis-salamn z shablrini cihada (Allah
yolunda vurumaa) hvslndirdiyi klamlarndandr.
Allah sizdn Onun (nemtlrinin) krn
yerin
yetirmyinizi istyir v z hkmdarlq v sltntini sizin
n saxlayb (yer znn ba v rhbri olmaa ancaq Onun
dostlar layiqdirlr). Geni msabiq meydannda (dnyada) siz
ovqan (balq v aal) l almaq n bir-birinizl
yarmaq mhlti verib. Buna gr d paltarlarnzn
balarn mhkm balayn1 v (paltarlrnzn) beldn aa
dn artn byrklr kimi qatlayn (paltarlarnzn ayan
stn dn tyini yn, yaxud ox yeyib-imkdn kinin, nec ki,
buyurur:) fikrind olmaqla qonaqlq bir araya smaz.
(Buna gr d gr bir i grmk fikrindsns, canna qulluq etmyi
trk et). Yuxu gndzn qrarlarn nec d ox pozur v bir-
212- ci xtb
mam li leyhis-salamn (kemilrdn yd v ibrt
gtrmk barsindki) klamlarndandr ki, onu (Tkasur sursinin
1 v 2-ci aylrini yni,) birbiriniz ynmyiniz sizi (Allah v qiyamt gnn yada
1
578
Bu surnin nazil olma sbbi barsind bel deyilib ki: bd Mnaf ibn
Qusyy qbilsi il Shm ibn mr qbilsi z qbil zvlrinin
saylarnn ox olmasna gr bir-birilrin ynrdlr. Hr iki qbil
z adamlarn saydqdan sonra bd Mnaf tayfasnn adamlarnn say
ox gldi. Bundan sonra Shm ibn mr tayfas dedi: Bizim
adamlarmzn oxu cahiliyyt dvrnd ldrldy n biz hm
llri, hm d dirilri sayacaq. Bu cr saydqdan sonra onlarn
qbil zvlrinin say ox gldi. Deyirlr ki, onlar qbristanla gedib
orada llri sayblar.
2
Torpan altnda ryrk dalm, nalayiq mllrinin girovunda
olan ldn ibrt gtrmk lazm olduu halda, onlar qflt v
xbrsizliyin oxluundan hmin llrl yndlr.
579
580
581
213- c xtb
mam li leyhis-salamn (Allah zikr etmyin fzilti v
Allahn
zikrin
mul
kimslrin
vsfi
barsind
olan)
584
214- c xtb
mam li leyhis-salamn (xalqa yd verdiyi)
klamlarndandr ki, onu (nfitar sursinin 6-c aysi)
Ey insan! Sni Krim olan
Rbbin qar aldadan ndir (ki, gstriin ml etmir, itatsizlik
gstrirsn?) aysini oxuyarkn buyurmudur:
Ey insan! Sni Krim olan Rbbin qar aldadan
ndir? aysinin xitab etdiyi gnahkarn dlil v sbutu n
shv dlillrdndir.1 V o, bhansi he qbul edilmyn
aldanm kimsdir. Hqiqtn o znn nadan qalmasna
israr edib.2
Ey insan! Sni gnah etmy n crtlndirdi? Rbbin
mqabilind sni mrur edn n oldu? Sni, zn mhv
etmy n aldrd? Mgr drdinin drman yoxdur, yaxud
yuxudan aylmayacaqsan? Baqasna rhm etdiyin eyd z
canna yazn glmir? ox vaxt birini gnn altnda grr
v onun stn klg salrsan v ya birini bir drd dar
olmu grrsn ki, drd onun bdnini yandrr v sn
mehribanlq sbbindn ona alayrsan. Bel is sni z
drdin (gnahlarna) sbrli edn, msibtlrin dzml
edn v sni, snin n canlarn n ziz v istklisi olan z
canna alamaqdan saxlayan, tmkinli edn ndir? Allahn
1
nki Onun Snin krmin mni mrur etdi demsi dz deyil. Ona
gr ki, krm gnah v nakrlk edilmsini deyil, itat v kr
edilmsini tlb edir. Aynin Sni intiqam alan Rbbin qar aldadan,
mrur edn ndir? buyurmamasnn sbbi, krim olan Rbb qar
itatsizlik edilmmsinin zruriliyini bildirmk ndr. gr insan
mni eytan aldatd, mrur etdi des ona cavab verilck ki: Mgr
biz Qurani-Krimd eytana tabe olmayn ki, o sizin akar
dmninizdir demmidik? gr nadanlq mni mrur etdi des
cavabnda deyilck ki: Mgr bizim hkmlrimizi siz yrtmk n
peymbrlr gndrmmidik? Qsas zr v bhan gtirmk yolu
baldr.
2
V buna gr d fani dnyann lzzt v sevincini bdi sadt v
Cnntdn stn tutub.
586
aldatmayb, blk sn ona aldanmsan. Dnya sn ydnsihtlri akar edib v sni dalt v brabrlikl xbrdar
edib. Sn cisminin drd dar olaca v gcnn
azalaca kimi verdiyi vdlrd daha doruu v vfaldr
v sn yalan demir v aldatmr sni. N ox nsiht vern
ki, sn onu tqsirlndirirsn (onun ibrtlrindn ntic
xarmrsan v snin nfsi istklrin zidd olduu n ona hmiyyt
587
215- ci xtb
mam li leyhis-salamn (z vsfindki) klamlarndandr (ki,
onda zlm, sitm v haqszlqdan uzaq olmasn byan edib).
1
588
589
216- c xtb
mam li leyhis-salamn (var-dvltli olma istmk v
yoxsullua dar olmama dilmk n olan) dualarndandr.
Allahm, mnim abrm varllqla qoru v xsiyytimi
yoxsulluqla alaltma ki, Snin ruzi verdiklrindn ruzi
istmyim, yaratdqlarnn pis mllrind mehribanlq
axtarmaym, mn bir ey ta edn ksi mdh etmy
mcbur olmaym v mn bir ey vermyn kimsnin
pisliyin danmaa dar olmaym. 1 Btn bunlardan sonra
Sn verib vermmkd ixtiyar sahibisn. nki hr bir
eyin ixtiyar v qdrti Snin linddir.
217- ci xtb
590
591
218- ci xtb
mam li leyhis-salamn (Allahn mdhi v fv edilrk
balanma istmk barsindki) dualarndandr.
Allahm, Sn z dostlarnla btn dostlardan ox dostsan
v onlarn Sn tvkkl etdiklri ilrinin islah edilmsin
onlarn zlrindn d hazrsan (hr bir ey qadir olduun n
istyn kimi hr bir ii grrsn). Batinlrini grr,
dnclrindn xbrdarsan v gzaqlq v allarnn
miqdarn bilirsn. Bellikl, onlarn sirlri Snin yannda
akardr v qlblri Sn doru ynlib. Tnhalq onlar
vahimy salanda Snin zikrin onlarla nsiyytd olur,
qm-qss onlara qalib glnd Sn pnah aparmaa
snrlar. nki bilirlr ki, ilrin skan Snin (qdrt v
qvvt) linddir v onlarn mnyi Snin qzavqdrindir.
Allahm, gr n istycyimi bilmsm v z istyimd
a-ba qalsam, mni xeyrim olan ey ynlt v qlbimi
xeyir v yaxlm olan ey trf dndr ki, gr mni
istiqamtlndirsn, bu Snin hidayt etmlrinin mnasib
592
219- cu xtb
mam li leyhis-salamn (mr barsind tvriy yolu il
buyurduu, yni, zahird onu triflmsi kimi grnn, amma batind
onu mzmmt etdiyi v buna gr d nc xtbd buyurduqlar il
he bir ziddiyyt tkil etmyn) klamlarndandr.
Allah filanksin (mr ibn Xttabn) hrlrin brkt
versin v qorusun ki, o, (Bzilrinin fikrinc) yriliyi dzltdi
(aznlar yola gtirdi), xstliyi malic etdi (bir sra hrlrin
halisini slam dinin qovudurdu), snnni brqrar etdi
(Peymbrin hkmlrini icra etdi) v fitn-fsad arxaya atd
(onun zamannda bir fitn ba vermdi). Dnyadan pak paltar v
az eybl getdi (Osman kimi zn irkinliklr buladrmad).
Xilaftin xeyrini ld etdi v onun rini qabaqlad (n qdr
ki, var idi xilaft ii nizam-intizamda idi v onda he bir pozunluq
yaranmad). Allahn itatini yerin yetirrk itatsizlikdn
kinib Onun haqqn da etdi. O (dnyadan) kd, (lakin)
onlar (mslmanlar) el haalanm yollarda qoyub getdi ki,
o yollarda yolunu azan hidayt, hidayt edilmi is yqinlik
tapmaz.
220- ci xtb
mam li leyhis-salamn xalqn onunla beytinin
necliyi barsindki klamlarndandr v bundan qabaq (lli
nc v yz otuz yeddinci klamda) bunun bnzri baqa
klmlrl kedi.
(Mniml beyt etmk n) limi adnz, mn yumdum,
onu kdiniz, mn saxladm. Ondan sonra susuz dvlr su
nohurlarna daxil olanda basabas saldqlar kimi izdihamla
593
221- ci xtb
mam li leyhis-salamn (prhizkarla yiylnmk v lm
haqqnda, elc d dnyaya aldanmamaq barsind buyurduu)
xtblrindndir.
Prhizkar olmaq v Allahdan qorxmaq (dnya v axirtd)
hidayt v nicat aar, qiyamt gn n azuq, hr bir
sirlikdn (hvtlr v nfsi istklrdn) azadlq vasitsi v hr
bir mhvdn qurtuludur. Tqva il hact istynin dilyi
rva olur, (zab v tinlikdn) qaan nicat tapr v (Allahtaladan) oxlu ta v bxilr ld edilir. Buna gr d indi
ki, ml yuxar qalxr (qbul edilir), tvb v (gnahdan)
qayd xeyir verir, dua eidilir (hactlri qbul edirlr), dinclik
v rahatlq vaxtdr (arada lm iztirab v nigaranlq yoxdur) v
qlmlr (yax v pis mllri yazanlarn qlmlri) ilyir (lndn
sonra idn dn kimi deyil) i grn (axirt sfri n azuq
gtrn). (Cavanlqdan qocala, gcllkdn zifliy) dyin
mrn, yaxud (idn) saxlayan xstlik v drdin v ya
(hyat) ourlayan lmn mqabilind ibadt v itat
tlsin! nki lm sizin sevinc v lzztlrinizi mhv
edrk istklrinizi yox edck v dnclrinizi
uzaqladracaq. O, sevilmyn gr, (hr n qdr catli
v gcl olsan da) mlub olmayan mbariz v soru-suala
tutulmayan intiqamdr. Onun tllri sizi tutub, qm-qss
v hlaktlri sizi hat edib, (oxlarnn) uclar sizi hdf alb,
stnlk v qdrti aranzda hmiyytlidir v zlm ardcl
olaraq siz atr. Qlncnn zrbsinin boa xmas ox az
1
594
595
222- ci xtb
mam li leyhis-salamn (Hzrt Peymbrin-sllllahu
leyhi v alih-mdhi barsindki) xtblrindndir ki, onu
Bsry gedrkn (Bsr yaxnlndak) Zi-qarda buyurub.
Vaqidi onu Cml kitabnda nql edib.
Hzrt Peymbr mmur edildiyi eyi byan edib v
Rbbinin sifarilrini (hkmlrini xalqa) atdrb. Bellikl,
Allah onun vasitsi il bir-birindn ayrlm eyi nizamintizama sald, danqlar bir yer toplad v sinlrd
llnn dmnilikdn v qlblrd alovlanan kinkdurtdn sonra qohumlar arasnda birlik yaratd.
223- c xtb
mam li leyhis-salamn, shablrindn olmu
Abdullah ibn Zmy buyurduu klamlarndandr.
Abdullah o Hzrtin xilafti zamannda onun yanna glrk
(beytlmaldan) bir mal istdi. mam leyhis-salam buyurdu.
Bu mal n mnimdir, n d snin, blk mslmanlarn
(mharibd kafirlr qalib glib ld etdiklri) qnimtlri v
onlarn qlnclarnn mhsuludur. Buna gr d gr sn
dylrind onlarla rik olmusansa, onda onlar kimi snin
596
224- c xtb
mam li leyhis-salamn (dilin natiq deyil nitq vasitsi olmas
barsindki, elc d z zmansinin adamlarn v glck insanlar
vsf etdiyi) klamlarndandr. (mirl-mminin leyhis-salam bir
gn bacs olu Cd ibn Hbeyr Mxzumiy camaata xtb oxumas
gstriini verdi. Cd minbr xanda dana bilmdi. Sonra o
Hzrt z ayaa durub minbr xd v mfssl bir xtb oxudu ki,
onun bir hisssi beldir.)
Bilin, dil insann bir parasdr ki, gr xs aciz olsa, sz
onunla yoldalq etmz.1 Hminin gr xs bacarql olsa,
sz dil imkan vermz. Biz (Peymbr hli-Beyti) sz
ahlaryq (sz bizim mrimiz tabedir) v onun kklri biz
batb v budaqlar bizim stmz srilib (hr bir mslni
lazm olan zaman fsaht, blat v dolunluun son hddind byan
ed bilirik).
225- ci xtb
mam li leyhis-salamn klamlarndandr. Zelb
Ymani, hmd ibn Qutybdn, o, Abdullah ibn Yziddn
v o, Malik ibn Dihydn nql edib ki: Biz mirlmmininin yannda idik v insanlar arasndak frqlrdn
1
597
226- c xtb
mam
li
598
227- ci xtb
mam li leyhis-salamn (Allah-talann bzi siftlri
barsind v Hzrt Peymbrin-sllllahu leyhi v alih-mdhindki)
xtblrindndir.
kr o Allaha layiqdir ki, hiss v duyular Onu (Onun zat
v hqiqtini) drk etmz, mkanlar Onu hat etmz, gzlr
Onu grmz v prdlr Onu rtmzlr. 1 V yaratdqlarnn
yaranmas v zahir olmas il z vcudunun qdimlik,
bdilik v varlna dlildir.2 Hminin yaranmlarn birbirlrin oxamalar Onun bnzrinin olmamasna dlildir. 3
O, z vdin ml edn v bndlrin zlm etmkdn
uzaq olan Allahdr. Yaratdqlar il daltl davranr v z
hkmn onlara dzlk v doruluqla icra edir.4 yalarn
hadis (sonradan yaradlm) olmalar il z zliliyin, onlarn
nianlri etdiyi acizliklri il znn qdrtliliyin v
onlarn naarlq zndn barsind narahat olduqlar
faniliklri il z bdiliyin (allardan) ahidlik etmlrini
istyib (ki, onlar hr bir hadis v yaradlmn yaradannn olmas v
Allahn hadis olmaqdan v naqislikdn pak v uzaq olmas qrarna
glsinlr). O, bir v tkdir, amma dd v say sasnda olan
1
599
600
601
602
603
228- ci xtb
mam li leyhis-salamn
tovhid
barsindki
xtblrindndir. Bu xtb znd elmin (Allah tanmaq
elminin) digr xtblrin toplamad sas v qaydalarn
toplayb:
Onun n keyfiyyt v neclik (zata lav ediln siftlr)
myynldirn ks Onu tk bilmir. Onun n misil v
bnzr (rik) gman edn ks Onun hqiqtin atmayb
(Onu tanmayb). Onu (bir ey) oxadan ks Onu nzrd
tutmayb. Ona iar edn v Onu xyala gtirn ks Onu
istmyib. 1 z zat il tannan ey (hqiqt v zat tannm, drk
2
edilmi ey) yaradlm v mxluqdur. zndn baqas il
3
var olan hr bir ey nticdir. O, faildir, (ilri grndir)
amma alt v vasitlrdn istifad etmdn! (nki alt v
vasitlr mhtac olmaq mmkn varln siftlrindndir. Ruzi, cl v
bu kimi eylri) tyin edndir, amma fikir v dnc
iltmdn. (nki Allah dncy mhtac olmaqdan pak v
uzaqdr.) Ehtiyacszdr, amma baqasndan bhrlnmkl
yox. (Varllarn ehtiyacszlqlar baqalarndan bhrlnmk vasitsi
ildir. Allah-tala is bundan pak v uzaqdr. nki o, naqislik v
mhtacln zruri nticlrindndir.) Zaman v vaxtlar onunla
604
605
606
607
609
Xlas, hr bir ey yox olacaq, htta btn kainat yox olandan sonra
qalaca gman ediln vaxt v zaman. mam leyhis-salamn
Naqisliklrdn pak v uzaq olan Allah dnya mhv olandan sonra tk
qalar cmlsindn sonra olan buyuruqlar akar kild qiyamtdn
qabaq btn eylrin zatnn yox olacan byan edir. Qurani-Krimin
nbiya sursinin 104-c aysind buyurulur: lk
df yaratdmz kimi onu qaytaracaq. Varlqlar yoxluqdan
yaratd kimi onlar qaytarmaq da yoxluqdan olacaqdr. Buna gr d
eylrin yox olmalarndan mqsd onlarn hisslrinin dalmasdr,
nki yox olmu eyi qaytarmaq qeyri-mmkndr demk mbahisli
bir msldir. Bu kitab mumi ktlnin mtalisi n nzrd
tutulduuna gr hmin mslnin burada geni kild aqlanmas
mnasib deyil.
2
Allah varlqlar onlardan icaz istmdn yaratd kimi, onlar yox
etmkd d icaz istmir. Onlar yaradlarkn imtina ed bilmdiklri
kimi, yox olmaqdan da - ki, tbii olaraq ham ondan qar, - imtina
etmk qdrtin malik deyildirlr. Bna gr d gr onlar
bacarsaydlar, imtina edrk hmi qalardlar.
610
229- cu xtb
mam li leyhis-salamn (hidayt imamlar leyhimussalamn mqam v drclri v) qarya xacaq ac hadislr
barsindki xtblrindndir.
Bilin! Atam-anam o kslr fda olsun ki, (mndn sonra
yolunu azmlara bldi v xalqn imamdrlar v) onlar, adlar
(byklklri) gyd (mlklrin yannda) mhur, yerd
(insanlarn oxunun aznlna gr onlarn yannda) is namlum
olan bir dstdndirlr. lrinizin danqlndan, (dini v
dnyvi) laqlrinizin ksilmsindn, azyal uaqlar i
1
Biz gy, yeri v onlarn arasnda olanlar oyun n
yaratmadq. gr Biz zmz ylnc etmk istsydik (bel bir i
grmk Biz layiq olsayd), onu mtlq z drgahmzdan edrdik (v
onda mmkn varlqlara mhtac olmazdq).
611
612
230- cu xtb
mam li leyhis-salamn (prhizkarla tvsiy etdiyi v
lm v llri yada sald) xtblrindndir.
Ey camaat! Siz prhizkarl v Allahdan qorxma,
siz verdiyi nemtlrin, siz atan talarna v sizi (xeyir v
r, rahatlq v tinlikl) snamasna gr Ona ox kr etmyi
tvsiy edirm. N ox nemt ki, siz mxsus edib v (n
ox) rhm v mrhmt ki, halnza amil olub. (Hmin nemt
v mrhmtlrdn biri budur ki,) siz z gnah v irkin ilrinizi
akar etmisiniz v O (znn eyblri rtmk v gnahlar
balamaq sifti il) sizi rtb (rsvay v biabr etmyib v bu Onun
byk nemtlrindndir) v czalandrmasna sbb olan i
grmsnz, amma siz mhlt verib. 2 Hminin siz
1
gr Allah insanlar gnahlarna,
haqszlqlarna gr czalandrsayd, yer znd he bir canln sa
qoymazd. Lakin Allah onlara myyn mddt mhlt verr. cllri
glib atdqda is onlar birc saat bel n yubanar, n d tlsrlr.
613
614
231- ci xtb
mam li leyhis-salamn (imann vsfi barsindki)
xtblrindndir.
mann (Allahn varln tsdiq etmk, Hzrt Peymbrin ilahi
eli olmasna yqini olmaq v msum imamlar leyhimus-salamn
vilaytlrin etiqad bslmkdn ibart olan) bir hisssi qlblrd
sabit v brqrardr (v o, hqiqi imandr ki, dlil v sbut vasitsi
il ld edilir v insanlar azdran kimslrin yaratdqlar kk-bh v
aznlqlar onu aradan qaldra bilmir). Onun (dlil v sbut yolu il
ld edilmyn) digr bir hisssi is myyn edilmi vaxta
(dnyadan kln) kimi qlbl sin arasnda mvqqtidir v
aradan getmsi ehtimal olunur (istr tqlid edn xsin etiqadlar
kimi yqinliyi olan olsun, istrs d gman ediln v xyali. nki bel
bir iman qlbd sabitlmyib v yer almayb). Buna gr d (istr
sabit, istrs d mvqqti iman qlbd olan bir msl olduu v
ondan xbrdarlq mmkn olmad n) sizd (pis gman v ya
irkin ml gr) ikrah yaranan zaman onun (iman hli v ya
1
kafir olmas) barsind lm onu haqlayana kimi sbr edin.
(Amma gr o z irkin mlindn l kms v elc dnyadan ks)
onda (bel olan surtd, onun zn d ikrahla yanalmal v ondan
uzaqlalmaldr. nki) o hmin vaxt nifrt layiq olur. (Ona
gr ki, lmdn sonra iman ld edilmsi v qazanlmas n bir
vzif v i yoxdur.) Hicrt (zlalt v aznlqdan hidayt v
qurtulua, kfrdn imana kmk) Hzrt Peymbrin
615
616
232-ci xtb
mam li leyhis-salamn (tqva, dnyaya rk balamamaq,
lmdn sonrak tinliklr v blalarda sbrli olmaq barsindki)
xtblrindndir.
Allaha balad nemtlr gr kr edirm. 2 V
Ondan haqlarn yerin yetirmk (elm v maarif ld etmk v
vacib v msthbbi mllri yerin yetirmk) n kmk
istyirm ki, Onun qounu (mlklr, peymbrlr,
peymbrlrin haqq caniinlri v onlarn tabe v davamlar
insanlar dz yoldan azdranlara v azmlara) qalib, qdrti
bykdr. hadt verirm ki, Mhmmd (sllllahu leyhi v
alih) Onun bndsi v elisidir: (insanlar) Allaha itat etmy
617
618
Rbbindn
qorxanlar (dnyada prhizkar olanlar) dst-dst Cnnt
doru aparlacaqlar. (Mlklr onlar aparacaqlar. Nhayt, ora
atnca onun qaplar alacaq v Cnntin qaplar onlara
deycklr: Salam olsun siz, pak v pakizsiniz: dnyada znz
gnahlara buladrmadnz. Buna gr d Cnnt daxil olun v
hmilik orada qaln.) Bellikl, zabdan xatircm,
619
233- c xtb
1
620
621
622
ibrt
gtrn. Mbada ona tabe olan ks sizdn ibrt gtrm
olsun. Bilin! Tqvan (tkbbr, xudbinlik, riyakarlq v zn
gstrmk kimi xisltlr dar olmaqdan) qoruyun v znz d
onun vasitsi il qorunun. (nki tqva zab mqabilind
snacaq v qalxandr.) Dnyadan uzaq v axirt aiq v
vurun olun. Tqvann ucaltd kimsni alatmayn
(prhizkarlar xar sanmayn ki, bu, tqva v prhizkarla ziddir) v
dnyann qaldrd ksi yksk mqaml hesab etmyin. 2
Dnyann ildrml buluduna (parldayan malna) gz
dikmyin. Onun dananna qulaq asmayn, arannn
dvtini qbul etmyin (dnyaprstlrl isnirk get-gl
etmyin), parltsnda iqlq axtarmayn v nfis mallarna
tovlanmayn. nki onun ildrm yasz, shbti yalan,
mallar qart (olunmu eylr) v nfis mallar ourluqdur.
Bilin! Dnya, zn (kiilr) gstrib zn dndrn
xlaqsz qadna bnzyir. Hminin hrkt edrkn
dayanb mr tabe olmayan itatsiz ata bnzyir. O, ox
xyantkar yalan, nakr davakar, (haqq yoldan) sapan
cfakar, (doru yoldan) ox uzaqlaan, narahat v
qarmaqarqdr. Onun adti (bir haldan digr bir hala v bir
xsdn digr xs) kemk, ayann alt titryn v qeyri
sabit, mhtrmliyi xarlq, sy v almas oyun v zarafat,
ykskliyi alaqlqdr. Dnya, mal almaq (quldurluq),
soyunuluq, qartilik, mhv v hlak etmk evidir. Onun
hli ayaq stdir (tinliklrin oxluundan bir an olsun bel
rahatlq v dincliklri yoxdur), qovulurlar, (qabaqklara)
birlcklr v (mal, arvad, vlad, qohum v dostlardan) ayr
qalacaqlar. Onun yollar a-ba salan (gednlr, hara
getdiklrini v hara atacaqlarn bilmirlr), daldanacaqlar
acizldirn (insanlar onda bir sncaq tapmrlar v llrini bir yer
ilidir bilmirlr) v mqsdlri midsizldirndir (he ks onda
1
eytana v pis ilr mr edn nfs tabe olub dnyada bdbxt halda
qalm v ya istdiyi xeyri ld ed bilmmi v axirtd bdi zaba
dar olan xsdn.
2
Varllar var-dvltlrin gr byk sanmayn. nki var-dvlt
gr hrmt gstrmk tqva v prhizkarla ziddir.
623
624
234- c xtb
mam li leyhis-salamn xtblrindndir ki, bzilri
onu Qasi ( )xtbsi adlandrrlar.1 O, tkbbr v
itatsizlik gstrmi, Adm leyhis-salama scd etmmi,
tssbkelik gstrib haqq qbul etmmsini akar etmi
ilk varlq olmu, mrurluq v xudbinliy qaplm eytann
(Allah ona lnt etsin) mzmmti v (elc d) insanlar onun
yol v suluna tabe olmaqdan kindirmk barsinddir (v
bu xtb Nhcl-Blanin xtblrinin n uzunudur).
kr o Allaha layiqdir ki, qdrtlilik v bykly
(qdrt v byklk libasn) geyindi (qdrtlilik v byklk ancaq
Ona mxsusdur ki, he n Onu zif sala bilmz v Onun hqiqtin ata
bilmz) v bu iki sifti yaratdqlarna deyil, zn mxsus
etdi. (O, bu siftlrd tk v yegandir. nki Ondan baqa hr bir ey
zatn qvvtsiz, lalt v hr eyd baqasna mhtacdr.) Onlar
zndn baqasna qadaan v haram etdi (buna gr d he
ks onlarn iddiasn ed bilmz v gr ets cavab vermli olacaq,
czalandrlacaq) v z clal n sedi. Bndlrindn bu
iki siftd Onunla kim aparan (zn qdrtli v byk
2
tutan) ks n lnt (rhmindn uzaqlq) myynldirib.
625
O, Allahn rhmtindn uzaqlad n blis
adlandrlb. Qeyd etmk lazmdr ki, alimlr arasnda eytann
cinlrdn, yoxsa mlklrdn olmas barsind fikir ayrl mvcuddur.
Dzgn nzr onun cinlrdn olmasdr. mamiyy alimlri d bu
nzrd yekdildirlr. Bu nzr eyx Mufiddn (leyhirrhm) d nql
edilib v bu bard msum imamlar leyhimus-salamdan nql edilmi
mtvatir hdislr d mvcuddur. Qurani-Krimin z d
akarcasna bu mnan tsdiqlyir. Khf sursinin 50-ci aysind
buyurur:
Xatrla ki,
bir zaman mlklr: Adm scd edin!-dedik. Bellikl, blisdn
baqa hams scd etdi. O, cinlrdn idi. Aydki istisna eytann
mlklrdn olmasna dlil deyil. nki o, cinlrdn idi cmlsi
akarcasna bu mtlb dlalt edir ki, burada v Qurani-Krimin bu
bardki digr yerlrind olan istisna, istisnann ksik nvndndir.
Yni, istisna olunan eyin, istisna olunduu eylrl cinsi ball
yoxdur.
626
Allah buyurdu:
Cnntdn x ki, sn qovuldun v sn qiyamt gnn kimi
lntlnmisn.
2
Nec ki, Qurani-Krimin Sad sursinin 85-ci aysind buyurur:
Chnnmi sn v insan v cinlrdn
snin ardnca gednlrin hams il dolduracaam.
627
628
629
gizlnmi tssbkelik alovu v cahiliyyt dvrnn kinkdurtlrini sndrn ki, mslmanda olan bu tkbbr,
itatsizlik v zndnrazlq eytann qcqlandrmalarndan
v onun ynmlri, mhv etmlri v vsvslrindndir.
zn aa tutma balarnzn zrin qoyaraq lovalq
v zndn razl ayaqlarnz altna atmaq qrarna glin.
Tkbbr v mrurluu boyunlarnzdan uzaqladrn v
tvazkarlqdan sizinl dmn olan eytan v onun qounu
arasnda tamamil silahlanm qoun yerin istifad edin.
nki onun hr bir milltdn qounlar, yardmlar, atl v
piyadalar vardr (ki, onlar sizi bla v mhv dar etmk n ona
kmk edrk tkbbr v mrurluu sizin gzlrinizd yax
1
gstrirlr). Anasnn oluna (Habil) qar lovalanm
itatsiz tkbbrl (Adm leyhis-salamn olu Qabil) kimi
( Qabil Habili ldrndn
sonra) peman olmudu. Buna gr d srail oullarna hkm etdik ki,
hr ks bir kimsni ldrmmi v yer znd fitn-fsad trtmmi bir
xsi ldrs, o, btn insanlar ldrm kimi olur.
2
630
631
632
633
aylrind) buyurur:
634
635
637
638
639
640
Ey srail vlad! Siz bx etdiyim nemtlrimi v sizi
(zamannzda olan) btn insanlardan stn etdiyimi yadnza saln!
Onlarn stnlklri dnizi onlar n yarmas, onlar fironularn
lindn xilas etmsi, dmnlrini mhv etmsi, hr v maldvltlrini zlrin qaytarmas, onlara Tvrat nazil etmsi v digr
nemtlr idi.
641
643
644
645
yksk mqam v xsusi ehtiram sbbindn olan qdirqiymt v drcmi bilirsiniz (ki, mn o Hzrtin yannda bel
byk bir hrmt v mqama malik idim v mni xilaft tyin etmidi).
O mni uaqlqdan z yannda bydb. O mni sinsin
sxar, yatanda qucana alar, bdnini bdnim srtr, z
xo trini mn iyldr, (ata z vladna etdiyi kimi) azma
eynnmi yemk qoyard. O mnim szmd yalan,
mlimd shv v xta tapmad. 1 Peymbr (sllllahu leyhi
v alih) sddn ayrlandan sonra Allah mlklrinin n
byyn o Hzrt yolda etdi ki, gec-gndz onu
nciblik yollarna v dnyann gzl xisltlrin doru
ynltsin.2 Mn dv balas anasnn dalna db getdiyi
kimi onun arxasnca gedirdim.3 O, hr gn z xisltlrindn
646
647
648
235- ci xtb
mam li leyhis-salamn Abdullah ibn
buyurduu
klamlarndandr.
Abdullah,
Abbasa
Osman
649
650
236- ci xtb
mam li leyhis-salamn klamlarndandr ki, onda
znn Hzrt Peymbrin (sllllahu leyhi v alih) (Mkkdn
Mdiny) hicrtindn sonrak vziyytinin necliyini v o
Hzrt birlmsini aqlayb:
(Hzrt Peymbr Mkkdn Mdiny hicrt edn zaman mn
mr etdi ki, hrkt edcyi axam onun yatanda yatm. Onun shrisi
gn mriklr Peymbrin getdiyini v yataqda yatan xsin mn
olduumu bildilr. O Hzrtin hicrtindn gn sonra piyada onun
arxasnca yola ddm.) Bellikl, Allahn Peymbrinin
(sllllahu leyhi v alih) getdiyi yolu tutdum. Hr addm onun
fikri il atrdm (v hr mnzild onu soraq edirdim) ki, nhayt,
rc (Mkk il Mdin arasnda yer addr) atdm.1 (Seyyid Rzi
deyir:) Bu cml (o Hzrtdn nql edilmi) uzun bir
klamdandr. (Seyyid Rzi daha sonra bel deyir:)
651
237- ci xtb
mam li leyhis-salamn (insann n qdr ki, sadr, ibadt
v
bndliyi
ldn
xarmamasnn
zruriliyi
barsindki)
xtblrindndir.
(Allaha hmd v Hzrt Peymbr v onun hli-Beytin salamdan
sonra, bilin ki, dnya hmi qalmayacaq. Buna gr d) n qdr ki,
hyat geniliyindsiniz (sasnz), dftrlr (ml dftrlri gzl
sz v mllrin yazlmas n) aqdr (balanmayb), tvb v
(pisliklrdn) qayd srilib (qbul edilir), z dndrn (gnahkar
irkin mldn l gtrb tvb etmy) arlr, pis ml
sahibin (irkin mlinin yerini yax mllrl doldurmaq n)
238- ci xtb
mam li leyhis-salamn Hkmeyn (mr ibn As v bu
Musa ri) barsindki v am halisinin mzmmtindki
xtblrindndir.
amllar darkli v tfeyli insanlar v alaq kllrdir
(nkrlrdir) ki, ordan-burdan toplablar v mxtlif
qarqlardan ylblar. (Hr biri bir yerdn glib bir-birin
652
653
239- cu xtb
mam li leyhis-salamn Mhmmd hli-Beyti
leyhimus-salam (onlarn fziltlrini) byan etdiyi
xtblrindndir.
Mhmmd hli-beyti (pak imamlar-salavatullah leyhim
cmin) elm v biliyi dirildnlr v nadanlq v chalti
ldrnlrdir. (Onlardan elm ld edilir v vasitlri il nadanlq
df edilir.) Onlarn sbrliliklri alimliklrindn xbr verir
(nki sbr etmk lazm olan yerlri bilib ancaq hmin yerlrd
sbrlilik edrlr) v hminin zahirlri batinlrindn (gzl
sz v mllri paklq v saflqlarnn kamilliyindn) v skutlar
szlrinin dzlk v doruluundan! (nki insann skut
edrk yersiz danmamas onun szlrinin elm v hikmt sasnda
olmasna bir dlildir.) Haqq il mxalift etmzlr (ondan z
dndrmzlr) v onun barsind ixtilaf v ziddiyytlri
yoxdur (szlri bir kilddir). Onlar slamn stunlar v
snacaqlardr (z elmlri il onu qoruyur v hkmlrini xalqa
yrdrk onlara aznlq v nadanlqdan nicat verirlr). Haqq
654
655
656
Feyzul-slamn
V hissy yazd mqddim:
Nhcl-Bla peymbrlrin szlrinin cvhri,
Qurani-Krim hqiqtlrinin sirlrinin aqlamas, azn v
dknlrin xilasedicisidir. mirl-mminin leyhissalamn Seyyid rif Rzi (leyhir-rhm) trfindn
nmunlri
mqdds
Nhcl-Bla
kitabnda
toplanm klam v mllrin tabe olmaynca qan
tklmsi,
fitn-fsad,
zlmkarlq,
ikizllk,
zndnrazlq v bdbxtlik briyytdn uzaqlamayacaq
v dnyada slh v asayi, dalt, vhdt v xobxtlik
brqrar olmayacaq. Bu kitabda insann hyat v asayiin
aid hr bir ey olduu n o, ml edn hr bir ksin
baucal v xobxtliyin zamindir.
Bu szlr ql v elm stunlar zrind brkidilib v
boboazlq v naqqallq deyil. gr inanmrsnzsa, z
657
658
Fsil
Bu fsild aamz v bamz mirlmminin li leyhis-salamn dmnlrin v
hrlrin rhbrlrin (yazd) mktublar
toplanb v o Hzrtin mmurlar il olan hdpeymanlarnn bir hisssi, elc d hli-Beyt v
dostlarna taprqlar (yd-nsihtlri) d fsl
daxildir.
659
1-ci mktub
mam li leyhis-salamn Mdindn Bsry (Tlh,
Zbeyr v onlarn trfdarlar il mhariby) gedrkn yoldan
Kuf hlin gndrdiyi mktublarndandr. (O, Maul-uzyb
atanda bu mktubu Kuf hlin yazd v onlar Osmann ldrlm
sbbindn xbrdar edrk z kmyin ard.Mktubu Kufy
imam Hsn v mmar ibn Yasir il gndrdi.)
Allahn bndsi mirl-mminin lidn alicnab
yardm v rbin raftlilrindn olan Kuf hlin:
Allaha hmd v Peymbr salamdan sonra, mn sizi
Osmann iindn (v onun ldrlm sbbindn) el xbrdar
edirm ki, onu eitmk grmk kimi olsun. (Kuf hlindn
hmin hadisd olmayanlar orada olanlar v grnlr kimi olsunlar.)
Xalq (yaramaz mllrin gr) Osmana irkin v nalayiq szlr
dedi. Mn (Hzrt Peymbrl Mkkdn Mdiny slh v asayi
n glmi) Mhacirlrdn biri idim ki, (fitn-fsad v qan
tklmsin nifrt bslyrk ondan uzaq gzirdim v) xalqn ondan
raz olmasn ox istyir, onu az mzmmt edirdim. (Ona
hmi yd-nsiht verir v davrann dyimy arrdm.) V
(amma) Tlh v Zbeyrin onun barsindki n yngl
660
2-ci mktub
mam li leyhis-salamn Kuf hlin olan
mktublarndandr (ki,hmin mktubda onlara) Bsr
(mharibsindki) qlbsindn sonra (minntdarlq edib).
Allah siz Kuf hlin Peymbrinizin hli-beyti
trfindn (vzindn) itatkarlarna v nemtin kr
ednlr verdiyi mkafatlarn n gzlindn versin ki, (bizim
frmanmz) eitdiniz v (ona) tabe oldunuz v (din yardm
etmy) arldnz v qbul etdiniz (v sonda Allah dmnlrini
mlub edib ldn saldq).
3-c mktub
mam li leyhis-salamn onun trfindn qaz tyin
ediln reyh ibn Haris yazd mktublardandr (ki, onda
661
662
Allahn mri gldikd daltl hkm
olunar. Yalan dananlar, batil sylynlr el oradaca ziyana
urayarlar.
663
4-c mktub
mam li leyhis-salamn z qoun balarndan
bzilrin (mam leyhis-salam trfindn Bsrnin hakimi olmu v
srgztlrinin bir hisssi 171-ci xtbnin rhind deyilmi Osman
ibn Hneyf) mktublarndandr. (mam ona dmnin itat
etmycyi tqdird onlarla vuruma mr edir.)
(Cml hli Tlh, Zbeyr, Ai v onlarn trfdarlar Bsry
ataraq mhariby hazrladqdan sonra Osman ibn Hneyf mam
leyhis-salam onlarn mqsdlrindn xbrdar etmk n ona
mktub yazd. O Hzrtin Osman ibn Hneyf cavab olaraq yazd
mktubun bir hisssi beldir:) gr itat klgsin qaytsalar
(fitn-fsaddan l krk asayi brqrar edilmsini istslr) bu, el
bizim sevdiyimiz (istdiyimiz) eydir. Amma gr ilr onlar
dmnilik v syankarla svq ets (mhariby
hazrlasalar), snin mrin tabe olanlarla, mrin tabe
5-ci mktub
mam li leyhis-salamn 's ibn Qeys (-onun barsind
19-cu xtbnin rhind bir az danlb) mktublarndandr. O,
1
(Osman trfindn) Azrbaycann hakimi idi.
1
664
6-c mktub
mam
li
leyhis-salamn
Maviyy
olan
mktublarndandr (ki, onu ama Crir ibn Abdullah Bclli vasitsi
il gndrib v onda z xilaftinin haqq v dzgn olmasn sbut
edrk Osman ldrmkdn uzaq olduunu aqlayb).
bu Bkr, mr v Osmanla beyt ednlr (onlar xilaft
tyin ednlr) hmin yolla mniml beyt edrk hd-peyman
baladlar (ilrin idariliyini mn taprdlar). Odur ki, (xilaftin
Allah v Peymbr trfindn tyin edilm il deyil, mmtin mumi
ryi il brqrar olmasna v xalqn mumi ry glrk bu Bkr,
mr v Osman xlif tyin etmlrin qid bslyn sizlr
bilmlisiniz ki, mni d xilaft hmin xslr, yni, xalq ktlsi tyin
edib. Buna gr d) orada (beytd) olanlarn (Tlh v Zbeyr
kimilrin) ondan baqasn semk haqqlar yoxdur. Orda
olmayann da (snin kimilrin d) onu qbul etmmk haqq
yoxdur. (Sizin qidniz gr xilaft mslsind) mvrt
aparmaq Mhacirlrin (Mkkdn Mdiny glrk Hzrt
Peymbr-sllllahu leyhi v alih- qoulanlarn) v nsarn
(Mdind Hzrt Peymbr iman gtirrk yardm ednlrin)
7-ci mktub
Bu da imam li leyhis-salamn Maviyy olan
mktublarndadr (ki, onda onu, o Hzrt yazd mktuba gr
mzmmt edib v onun nadanlq v aznln xatrladb).
Allaha hmd-sna v Hzrt Peymbr salamdan
sonra: Sndn mn mxtlif szlri bir-birin yapdrb
mktub bzdiyin yd-nsiht glib atd. (Bzi mtlblr ld
edrk bu mktubda onlar bir-birin yapdrmsan, halbuki onlarn
bir-biri il he bir laqsi yoxdur. Onlarn hr birinin harada v nec
ildilmsinin grkliyini bilmdiyin n) z aznln
8-ci mktub
mam li leyhis-salamn Crir ibn Abdullah Bclliy,
onu (beyt almaq n) Maviynin yanna (ama)
gndrrkn yazd mktublardandr. 1 Allaha hmd v
1
Bcli, babalar Ymnd Bcil ibn Smar ibn r ibn mr ibn lQausa nisbt veriln Bcil adl qbily mnsubdur. Rical yni,
ravilrin xsiyytini v etibarn tdqiq edn elm alimlri Criri
mzmmt edir v onun rvayt v szlrin etimad etmirlr. Onlar
deyirlr ki: Cririn mam leyhis-salam trfindn Maviyy mktub
aparmasnn ilk baxda onun yaxlna dlalt etmsin baxmayaraq,
667
9-cu mktub
mam li leyhis-salamn Maviyy mktublarndandr.
(Maviy o Hzrt mktub gndrrk ondan Osmann qatillrini ona
thvil vermyi istmidi. mam leyhis-salam bu mktubu ona cavab
olaraq yazb v orada z fzilt v kramtlrini, hminin slam v
1
imanda ncl olmasn xatrladaraq buyurur:)
iin sonunda o Hzrtdn ayrlaraq Maviyy qoulmas onun pisliyini
sbut edir. Mrhum Hac eyx Abdullah Mamqani Tnqihul-mqal
kitabnda hmin msllri geni kild byan edib. Xlas, mam
leyhis-salam Criri Maviydn beyt almaq n ama gndrnd,
Maviy mxtlif bhanlrl ona cavab vermir, bu gnsabah edirdi, o
vaxta qdr ki, z n am halisindn beyt ald. mamn
Maviynin o Hzrtin mrin tabe olmayacan biln shablri Crir
amdan qaydb cavab gtirndn qabaq dedilr: amllarla
mhariby hazrlamamz mslhtdir. mam leyhis-salam Crir
cavab gtirmmidn qabaq amllarla
mhariby balamaqda
qabaa dmyi mslht bilmir v onun sbbini qrx nc klamda
deyilnlrl izah edirdi. Buna gr d iin birdflik olmas mqsdi il
Crir Maviydn beyt almas n bu mktubu yazmdr.
1
Mriklr Hbistann mslmanlar n snacaq yeri olmasn v
ora qaanlarn hr birinin thlksiz v rahat gzib-dolanmasn,
Mkkd qalanlarn is bu Talibin pnahnda olmasn, hminin
Hmznin slam qbul etmsinin mslmanlar gclndirmsini
668
669
670
10-cu mktub
Bu da, imam li leyhis-salamn Maviyy
mktublarndandr (ki, mam leyhis-salam onda Maviynin irkin
mllrini mzmmt edir, ona yd-nsiht verir v onu ilrinin pis
nticsi il qorxudur).
zn (dnyaprstlr n) bzyrk gzl gstrn v
nki onlarn say hdsiz, gclri oxdur. Nec ki, mam leyhissalam yz altm yeddinci klamda hmin msly iar edrk
buyurur: Yni:
Mn Osmann qatillrindn nec intiqam ala bilrm, halbuki onu
ldrmy toplaanlar ox qdrtli olmaqda qalmaqdadrlar v biz
aalq edirlr v biz onlara aalq etmirik.
2
bn bil-Hdid znn Nhcul-Blay olan rhinin bu yerind
bel deyir: mam leyhis-salamn sn salam olsun demsi dzgn
olmazd. nki o Hzrt Maviyni fasiq v gnahkar hesab edirdi.
Fasiq hrmt gstrmk is dz deyil. Buna gr d buyurur: Salama
layiq kimsy salam olsun.
672
673
11-ci mktub
mam li leyhis-salamn dmn trf gndrdiyi
qouna olan tvsiylrindndir.3 N vaxt siz dmnl
rastlasanz v ya dmn sizinl rastlasa (qar-qarya
1
674
12-ci mktub
mam li leyhis-salamn (shab v ilrindn olmu)
Mqil ibn Qeys Riyahiy olan tvsiylrindndir. mam
leyhis-salam (bu mktubu) onu (Mdaindn) min nfrl,
am (qounu) istiqamtin z qoununun bas kimi
gndrnd yazb (v mktubda Mqil dmnl dy slubunu
yrdir).
1
675
13-c mktub
1
676
14-c mktub
mam li leyhis-salamn Siffeyn mharibsind
dmnl (am qounu il) qarlamamdan qabaq z
qoununa olan tvsiylrindndir (ki, onda onlara qlb yolunu
gstrib v onlar qadnlar incitmkdn kindirib).
Onlar (am qounu) sizinl dy balamaynca siz
mharib etmyin (mhariby balamayn). nki Allaha kr
677
15-ci mktub
gr onlardan biri tcavzkarlq ets, tcavzkarlq ednl Allahn
mrin (itatin) qaydana qdr vuruun. Tcavzkarlq edn (Allahn
mrin) qaytsa, hr iki dstnin arasn daltl dzldin v insafla
hrkt edin. bhsiz ki, Allah insafllar sevr!
1
nki onlarn mhariby balamalar Allah v Peymbrl mharib
etmlri kimidir. Buna gr ki, Hzrt Peymbr (sllllahu leyhi v
alih) buyurub: Ey li, sninl mharib etmk
mniml mharib etmkdir. Allah v Peymbrl mharib edrk
fitn-fsad trdni d ldrmk lazmdr. Nec ki, Qurani-Krimin
Maid sursinin 33-c aysind buyurur:
Allaha v Onun
peymbrin qar vuruanlarn, yer znd fitn-fsad salmaa
alanlarn czas ancaq ldrlmk, armxa kilmk, ya layaqlarnn arpazvari ksilmsi, yaxud da yaadqlar yerdn srgn
olunmalardr. Bu cza onlar n dnyada bir rsvaylqdr. Axirtd
is onlar byk bir zab gzlyir. Hminin Bqr sursinin 194-cu
aysind buyurur:
Siz qar hddini aanlara (mhariby
balayanlara) siz d hmin ld hddi an. Allahdan qorxun v bilin
ki, Allah tqvallarladr.
678
16-c mktub
mam leyhis-salam dy vaxt shablrin (dmnl
vurumaq barsind) buyurub:
Arxasnda qayd duran qa (meydandan qamaq), sonras
dmn hcm olan mlubiyyt siz ar glmsin. 3
Qlnclarn haqqlarn da edin. (Dmn csurluqla qlnc
endirin v onlarn) arxalarn yer vurun (onlar torpaq stn
srrk mhv edin). znz (dmnin) iin ilyn niz
1
679
17-ci mktub
mam li leyhis-salamn Maviynin mktubuna cavab
olaraq yazd mktublardandr. 1
1
680
681
myy Haim kimi, Hrb bdlmttlib kimi v buSfyan bu Talib kimi deyil.1 (Burada mn d snin kimi
deyilm demk vzin iar il bel buyurdu:) Mhacir (Mkkdn
Mdiny hicrt edn) sirlik zncirindn azad olan ks kimi
deyil.2 Nsbi pak olan da (hmin pak nsb) yapdrlm
kimi deyil.3 N danq v ilri dz olan, yalan v pis
1
682
olsun!1
683
18-ci mktub
mam li leyhis-salamn, Abdullah ibn Abbas onun
trfindn Bsrnin hakimi olan zaman ona yazd
mktublarndandr. 1
Ey Abbasn olu! Bil ki, Bsr eytann endiyi yer v
fitnlr tarlasdr. (Bu hrin fitn axtaranlar oxdur.) Buna gr
d o diyarn halisin yaxlq etmkl, onlar ad edrk
sevindir. V (pis davranla onlar syana qaldrma. gr onlar
kemi nalayiq ilri nticsind qorxu v vahim iinddirlrs, sn)
onlarn qlblrindn qorxu dynn a (onlarla el rftar et ki,
snin onlarn kemi mllrin gz yumduunu baa dsnlr).
684
19-cu mktub
mam li leyhis-salamn onun trfindn hakim olan
bzi xslr yazd mktublardandr. (Mktub mrik olan v
hmin hakimlrdn ikayt etmi riyytlrl yumaq davranmaq
barsinddir.)
685
20-ci mktub
mam li leyhis-salamn Ziyad ibn bih o, Bsr
hkumtind Abdullah ibn Abbasn caniini olan zaman
yazd mktublardandr. Abdullah hmin vaxt mirlmminin trfindn Bsr, hvaz, Fars v Kerman
hrlrind hakim idi.1
Mn Allaha and iirm, z d tam sdaqtl v dz ki,
gr mn, snin mslmanlarn beytlmalna istr az,
istrs d ox xyant etmyin v ya onu gstri zidd
(yerlr) srf etmyin (barsind xbr glib) atsa, sninl srt
davranacaam. (Sninl) el srt (davranacaam) ki, o (srtlik),
sni srmaysi az, yk ox, zlil v xar etsin.2 Salama
layiq kimsy salam olsun!
21-ci mktub
Bu da imam li leyhis-salamn Ziyad ibn bih olan
mktublarndandr (ki, burada ona mtdil v tvazkar olma mr
edir).
(Maln srf edilmsind) israf etm, mtdil ol. (Ehtiyacdan n
artq v n d az srf et.) Bu gn shrin fikrind ol. Malndan,
z ehtiyacn qdr dala at. (Ondan) artn ehtiyac gnn
(axirt) n qabaa gndr (Allah yolunda yoxsul v mhtac
kimslr bala).
1
686
22-ci mktub
mam li leyhis-salamn Abdullah ibn Abbasa yazd
mktublardandr. bn Abbas bel deyrmi: Hzrt
Peymbrin sllllahu leyhi v alih klamndan sonra
bu sz kimi he bir szdn faydalanmamam. (mam leyhissalam bu mktubda ona axirt ilri n sevinmk v kdrlnmk
barsind yd-nsiht verib.)
687
23-c mktub
mam li leyhis-salamn, mlun bn Mlcm onun
bana qlnc vurduqdan sonra (fani) hyatla vidalamasna
yaxn, vsiyyt v taprq ynl klamlarndandr. (mam
leyhis-salam bu szlrind vladlarn bn Mlcmi fv etmy
hvslndirib.)
688
Burada qeyd edilmsi lazm olan nqt budur ki, mam leyhissalamn bn Mlcmi balamaq barsindki gstrii msthbbi
hkm byan edir. O Hzrtin lmsi v ya sa qalmas barsindki
trddd d 149-cu klamn rhind deyildiyi kimi, mamn z
lmnn vaxtn bilmsi v ondan xbrdar olmas il ziddiyyt tkil
etmir.
689
24-c mktub
mam li leyhis-salamn mlak v mallar il nec
davranlmas barsindki vsiyytlrindndir. O Hzrt bu
vsiyytnamni Siffeyn (mharibsin)dn qaytdqdan sonra
yazb.
Bu, Allahn bndsi v mminlrin bas li ibn bu
Talibin Allahn razln ld etmk n z mlak v mal
barsindki gstriidir ki, Allah onun sbbi il mni
cnnt daxil etsin v mn ona gr rahatlq (axirt rahatl)
ta etsin.
690
25-ci mktub
1
691
693
26-c mktub
mam li leyhis-salamn z mmurlarndan birini zkat
ymaa gndrrkn, onunla (prhizkarlq, riyytl mehribanlq
v li altnda olanlarn v yoxsullarn hquqlarna riayt etmk
barsind) olan hd-peymanlarndandr .
z mmuruma gizlinliklrd (dncsind) v rtl
694
27-ci mktub
mam li leyhis-salamn Mhmmd ibn bu Bkr
ondan raz olaraq mkafatlandrsn) il olan hdpeymanlarndandr.3 mam bu hdi Misir hkumtini ona
taprarkn yazb. (Bu hdnamd ona camaat arasnda dalt v
(Allah
695
696
Aylrimizi (Peymbr v QuraniKrimi) inkar ednlri tezlikl el bir oda atacaq ki, onlarn drilri
yanb bidikc, zab hmi dadsnlar dey, o drilri baqas il vz
edcyik. lbtt, Allah (onlara zab vermy) qadir v bilndir!
3
Nec ki, Qurani-Krimin Zuxruf sursinin 74-77-ci aylrind
buyurur:
Gnahkarlar
bdi olaraq Chnnm zab iind qalacaqlar. Onlarn bu zab
ynglldirilmyck v hmin zab v tinlik iind (Allahn
rhmtindn) namiddirlr. Biz (zabla) onlara zlm etmdik, amma
onlar zlri zlrin zlm etdilr (ki, Allahn v Peymbrin dnyada
axirt xobxtliyin sbb olan gstrilrinin ksin hrkt etdilr).
Onlar Chnnmin gztisini arb deycklr ki, Rbbindn bizim
barmizd hkm etmsini ist (bizi ldrsn ki, bu zabdan qurtulaq). O
deyck ki, siz (burada) qalacaqsnz (n lcksiniz, n d ondan
qurtula bilcksiniz).
697
Bu da hmin hdin
698
699
28-ci mktub
mam li leyhis-salamn Maviynin mktubuna cavab
olaraq yazd mktublardandr. 1
Tk olan Allaha hmd v Hzrt Mustafaya salamdan
sonra: mktubun glib mn atd. Onda Allahn
Mhmmdi (sllllahu leyhi v alih) z dini n semsini
v o Hzrti qdrt verdiyi shablrin yardm il
gclndirmsini xatrladrsan. Demli, zman bizdn snin
barnd tccbl ey gizldibmi ki, sn bizi Allahn bizim
yanmzda olan xeyir-brktindn v Peymbrimiz gr
biz verdiyi naz-nemtdn xbrdar etmy balamsan. Sn
bu iind Hcr xurma vuran v yaxud z mllimini ox
atmaq msabiqsin aran xs bnzyirsn. 2 slamda
insanlarn n yaxsnn filanksl filanksin (bu Bkr il
mrin) olmasn gman edir, sonra el eyi (onlar)
xatrladrsan (triflyirsn) ki, gr (dediklrin) dz olsa, ondan
sn bir pay atmr, shv olsa is sn bir ziyan v xcalti
yoxdur. Snin (kimin) stn v (kimin ondan) aa, (kimin)
ba v (kimin is) lalt olmas il n iin var? Azad
edilmilr (bu Sfyan) v olanlarnn (Maviynin) ilkin
1
700
Yar v qumar oxlarndan olmayan ox ss
xartd msli bel olub ki, rblr qumar oxlarn bir rtyn altna
qoyur v onlarn ss xarmalar n bir-birin qatdrardlar. Bzn
ssdn, onlarn arasnda ayr v yad bir ox olmasn bilirdilr.
2
nki namaz qurtardqdan sonra mlklrin digr bir dstsi glirdi
v Peymbr d bir daha onlarla birlikd ona namaz qlrd. Bu, ancaq
Hzrt Hmznin (Allah ondan raz olsn) xsusiyytlrindndir.
701
702
klam:
bhsiz ki, insanlarn brahim n yaxn
olan onun ardnca gednlr, bu Peymbr (Mhmmd) v
ona iman gtirnlrdir. Allah mminlrin dostudur!
Demli, biz bir df (Hzrt Peymbrl) qohumluq v
yaxnlmza gr (imamt v xilaft baqalarndan) daha
layiqik, bir df is (o Hzrt) tabe olaraq ardnca
O tezlikl alovlu at girckdir. Onun
odun dayan vrti d hminin!
703
getdiyimiz
gr.1
704
705
buyurur:
) Allah irinizdn (mslmanlarn mhariby
getmlrin) mane olanlar (mnafiq v ikizllri) v
qardalarna biz trf glin! deynlri tanyr. Onlar
ancaq az bir zaman (o da nifaq v zlrini gstrmk n)
mhariby glirlr.
(Mn bu szlriml) Osmana ondan ba vern bidtlr n
nqsan tutmamdan zr dilmk istmirm. gr mnim
ona yol gstrmyim (snin gmanna gr) gnahdrsa, onsuz
da: gnahsz yer mzmmt olunan
oxdur.1 bzn ox yd vern
ks (yd nsihtinin mqabilind) thmt v pis gmanlar
qazanr. (Bu misra yd-nsiht vermy alan, axrda is pis
mqsdlr gdmkd gnahlandrlan xs barsind msldir. QuraniKrim Hud sursinin 88-ci aysind Hzrt eybin z qvmn dediyi
szlri bel byan edir:
) Mn yalnz bacardm qdr sizi
706
29-cu mktub
mam li leyhis-salamn Bsr hlin olan
mktublarndandr (ki, onda Bsr halisini onlarn irkin
mllrindn kediyin midvar edib v itatsizlik etmkdn qorxudub).
(Aznlarn ardnca getmk nticsind) ipinizin qrlmas (hdpeyman pozmaq), dmnilik v mxalift etmyiniz (nalayiq
ilriniz) nadan v xbrsiz olduunuz msllrdn deyildi.
Amma mn sizin gnahkarnz baladm, qlnc z
evirib qaannzdan saxladm, z tutannz (qaydannz)
qbul etdim. Lakin bundan sonra gr haqqa zidd
pozunuluq v shv dnclr sizi mniml dmnilik
v mxalift svq ets, bilin ki, z atlarn yaxna gtirrk
z minik dvsin palan qoyan mn olacaam. gr mni
znz trf glmy mcbur etsniz, sizinl el dy
balayacaam ki, Cml mharibsi onun yannda (qazan
dibi) yalayann (qazann dibini) yalamas kimi olsun. Hrnd
ki, siz tabe olann fzilt v bykly v (siz, mn qar
xmamaq barsind) yd-nsiht vernin haqqndan da
xbrdaram. Eyni zamanda gnahsza vurulmu thmtdn
v vfalya qar peymann pozandan da kemycym.
(Mharib zaman haqq il batili bir-birin qatdrmayacaq, kimin
707
30-cu mktub
mam
li
leyhis-salamn
Maviyy
olan
mktublarndandr (ki, onda Maviyy yd-nsiht verrk onu
iin sonunda olacaq zab v bdbxtlikdn qorxudub).
Yannda olan eylr (nemtlr) gr Allahdan qorx. Onun
snin boynunda olan haqqna (itat, hkmlrin tabeilik v kr
haqqna) bax. Barsind cahil v nadan olmaqda zrl
saylmayacan eyi tanmaa qayt (z zmannin imamna tabe
ol). nki (sas zman imamnn tannmas olan Allaha) itat etmk
v tabeilik n akar nianlr, aydn, dz v blli yollar v
(Cnnt kimi) arzu olunan sonluq var. Zirklr ona daxil olur,
alaqlar is ondan boyun qarr, yaynrlar. (Allah v
Peymbrin gstrilrin zidd olan nalayiq ilr grrlr v nticd
ona nail olmurlar.) Kim o yoldan xsa haqq yoldan knara
31-ci mktub
708
709
712
713
714
mslhtini) bilmdiyin,
715
716
Bu dnya
hyat oyun-oyuncaqdan, ylncdn baqa bir ey deyildir. Axirt
yurdu is, bhsiz ki, bdi hyatdr. Ka bilydilr.
719
720
721
722
723
qmlndirmyin deyil!
Oulcan, bil ki, ruzi iki qisimdir: bir ruzini sn
axtarrsan, bir ruzi is sni axtarr v sn ona trf getmsn
bel sn atar. Ehtiyac v yoxsulluq zaman zn
alaltmaq, varl ikn is zlm v kobudluq etmk nec d
irkin xasiyytdir!1 Snin dnyandan qazancn yalnz z
yerini (bdi axirtini) abadladrmaa srf etdiyin miqdardr.
(Bundan baqa srf etdiyin v ya zndn sonra qoyub getdiyin eylrin
sn xeyri olmayacaq v onlar lindn yapmayacaqlar.) gr
724
ncidilrk
ziyyt
verilmyinc
yddn
faydalanmayanlardan olma. nki all adam db vermk
v yrtmkl ydlnr, heyvanlar is ktk yemyinc
tabe olmazlar. Sn z tutan qm-qsslri tmkinli
dnclr v (Allah-talaya olan) gzl inamla zndn
uzaqladr. (Allahn istyin tabe ol ki, snin sadt v xobxtliyin
ondadr.) Kim dz v orta yolu trk ets, haqdan uzaqlab v
zn zlm edib. Dost qohum yerinddir. (Qohumun barsind
riayt etdiyin eylri onun barsind d etmlisn.) Dost o ksdir ki,
gizlind d dz olsun. (Dostunun hzurunda etdiklrini o
olmayanda da hmin cr etsin. Bel olmasa mnafiq v ikizldr v z
xeyrin gr zn dost kimi gstrir.) Nfsi istklr korlua
brabrdir. (Kor bir ey grmdiyi kimi nfsi istklr siri d qlbi kor
olduu n yax il pisi v z xeyri il ziyann bir-birindn ayra
bilmir.) ox uzaq var ki, yaxndan da yaxndr v ox yaxn
var ki, uzaqdan da uzaqdr. (ox vaxt yad insana xeyir verr,
qohum is ziyan vurar.) Qrib o adamdr ki, dostu yoxdur (htta
z vtnind olsa bel). Haqq (dz sz v mli) aann yolu
daralar.1 z qdir v mqamna uyun (hrkt edn) adamn
Bu da bir metaforadr. Mqsd budur ki, haqq yol geni, asan v akar
nianlri olan bir yoldur. Batil v nahaq yol is dar v qorxulu bir
yoldur.
2
Bil ki, i al v tdbirl deyil, Allahn insan mvffq etmsi il ba
tutur. Buna gr d z fikir, dnc v ayq-sayqlna ynrk
mrur olma v ilrind Allah-talaya arxalan, gvn.
725
726
32-ci mktub
mam
li
leyhis-salamn
Maviyy
olan
mktublarndandr (ki, onda onun xalq dz yoldan azdrmasn
xatrladb v Allahdan qorxmaq v kinmk barsind yd-nsiht
verib).
Nalayiq ilrdn uzaq olmaa hmiyyt vern qadna pis ilr nisbt
vermk nticsind hmin ilri grmk ona asan glr v ola bilr ki,
o, onlar yerin yetirsin.
727
33-c mktub
mam li leyhis-salamn onun trfindn (xilaftinin btn
mddti rzind) Mkknin hakimi olan Qusm ibn Abbasa
1
(ibn dl Mttlib) mktublarndandr. Allaha hmd v
Hzrt Peymbr salamdan sonra: mnim qrbdki (qrb
1
Rical alimlri onu etibarl v inanlm xslrdn v mirlmminin leyhis-salamn shablrinin yaxlarndan hesab ediblr. O
Hzrt leyhis-salam bu mktubda onu Maviynin casuslarndan
xbrdar edrk sayq olmaa arr. bn Meysm (leyhir-rhm)
burada bel yazr: Bu mktubun gndrilm sbbi Maviynin Hcc
mvsmnd Mkky bir dst adam gndrmsi idi. Maviy onlar
gndrmidi ki, xalq onun itatin araraq li leyhis-salama yardm
etmkdn saxlasn. Hminin xalqa bu fikri tlqin etsinlr ki, mam
leyhis-salam ya Osmann qatilidir, ya da hmin qtld qatillrl rik
v lbir olub. Yaxud da Osmana kmyini sirgyib. Btn bunlara gr
imamt slahiyytin layiq deyil. Hmin qrupun digr vzifsi
Maviynin onlarn nzrind olan yaxlq v xeyirxahlqlarn onun
gzl davran v bxilri il nql etmk idi. mam leyhis-salam
Qusm ibn Abbas bu idn xbrdar etmk v onun siyast, tdbir v
dnc il hrkt etmsi n bu mktubu ona gndrdi. Bzilri d
deyiblr ki, Maviynin Mkky gndrdiyi bir qoun idi v o, hmin
qounu hcc mvsmnd Mkkni l keirmk n gndrmidi.
728
34-c mktub
mam li leyhis-salamn Mhmmd ibn bu Bkr
mktublarndandr. Mhmmd ibn bu Bkrin Misir
hkumtindn knarladrlaraq yerin (Malik) trin tyin
edilmsi xbrini eidnd qmlnmsi o Hzrt atanda
mam bu mktubu yazb. tr Misir atmam yolda vfat
edib. (O, yolda ldrlb. Onun bana glnlr lli nc mktubun
rhind deyilck. mam leyhis-salam bu mktubda Malik trin
onun yerin tyin edilmsinin mslht olmasnn sbbini aqlayb.)
35-ci mktub
mam li leyhis-salamn Mhmmd ibn bu Bkr
Misird ldrlndn sonra Abdullah ibn Abbasa
mktublarndandr. (Abdullah ibn Abbas o Hzrt trfindn
Bsrnin hakimi idi. mam leyhis-salam bu mktubu yazaraq onu
Mhmmd ibn bu Bkrin hid edilmsindn v mr ibn As v
Maviynin qoununun Misiri l keirmlrindn xbrdar edib.)
36-c mktub
mam li leyhis-salamn qarda qil ibn bu Talib,
bzi dmnlr trf gndrdiyi qoun barsindki
mktublarndandr. Bu, qilin o Hzrt yazd mktuba
cavabdr.2
1
731
732
733
olan
rk
ars
incikliyimi
37-ci mktub
mam li leyhis-salamn Maviyy mktublarndandr
(ki, onda Maviyni mzmmt edir v Osmana kmk edilmmsind
onu gnahlandrr).
734
38-ci mktub
mam li leyhis-salamn (Malik) tri Misir halisin
vali tyin ednd onlara yazd mktublarndandr. (mam
leyhis-salam onlar triflyrk onlara Malik tr tabe olma mr
edib. O Hzrt leyhis-salam Malik tri Mhmmd ibn bu Bkrin
yerin Misir gndrnd orann halisi iki dsty blnmd.
Onlarn bir hisssi Osman v Maviynin trfdar idilr v
Mhmmdl mxalift edirdilr. ksriyyt tkil edn digr hiss is
mirl-mmininin Osmann ldrlmsi istiqamtind sy etmi
dostlar idilr. mam leyhis-salamn mktubu onlara xitab v
mracitdir.)
735
736
39-cu mktub
mam
li
leyhis-salamn
mr
ibn
Asa
mktublarndandr (ki, onda onu aznlna v Maviyy tabe
olduuna gr mzmmt edir).
(Dz yolda olan nicat tapmlara salamdan) sonra (bil ki): Sn z
737
40-c mktub
mam li leyhis-salamn mmurlarndan birin yazd
mktublarndandr (ki, onda onu yriliyin gr mzmmt edib v
hesabat vermsini tlb edib).
Allaha hmd v Hzrt Peymbr salamdan sonra:
Mn sndn bir i barsind xbr atb ki, gr onu
etmisns Rbbini qzb gtirmi, imamna qar
itatsizlik etmi v mantini xar etmisn. (z iind xyant
etmisn v artq, hakimlik lyaqtini itirmisn.)
41-ci mktub
mam li leyhis-salamn z mmurlarndan birin olan
mktublarndandr (ki, onda onu hdini pozduu v beytlmal
2
yediyi n mzmmt edib).
1
738
739
740
42-ci mktub
mam li leyhis-salamn mr ibn bi Slm
Mxzumiy olan mktublarndandr. O, mam trfindn
Bhreynin hakimi olub v o Hzrt, Mxzumini z
vzifsindn knarladraraq yerin Nman ibn clan
Zurqini tyin edib. (mam leyhis-salam bu mktubda mri
triflyib v onu z il mhariby aparmaq istdiyini bildirib. mr
Hzrt Peymbrin (sllllahu leyhi v alih) zvcsi Ummu Slmnin
oludur. N'man nsarn byklrindn olub. Rical alimlri bu iki
nfri mirl-mminin leyhis-salamn shablrinin yaxlarndan
hesab ediblr v rvayt nql etmkd onlara etimad edirlr. Bzi
kitablarda mrin ad mr ibn bi Slm kimi yazlr. Amma onun
adnn mr ibn bi Slm olmas daha dzgndr. nki NhclBlanin nsxlrinin oxunda onun ad mr deyil mr kimi
yazlb.)
43-c mktub
mam li leyhis-salamn, znn rdir Xurrdki
(Farsda hr addr) valisi Musql ibn Hubyr eybaniy
olan mktublarndandr.1
1
741
44-c mktub
mam li leyhis-salamn, Maviynin Ziyad ibn bih
mktub yazaraq onu (qarda olmalar hiylsi il) zn
birldirmkl aldatmaq istmsini eidrkn, Ziyada
yazd mktublardandr. 1
etdiyi n mzmmt edib. Rical alimlri onu zndq, yni, zahird
imanl, batind is kafir olmu xs adlandrrlar. Onun mam leyhissalamn dost v fdakarlarndan olmu M'qil ibn Qeys il srgzti
xtblr fslind qrx drdnc klamn rhind deyilib.
1
mam leyhis-salam bu mktubda onu Maviyy aldanmaqdan
kindirir. Ziyad Hzrt Seyyidu-hda Hseyn leyhis-salamn qatili
Ubeydullah ibn Mrcannin atasdr. Ubeydullahn anas Mrcan zina
etmkd ox mhur olan bir kniz olub. Ziyadn atasnn kimliyi mlum
deyil. Bzilri onu Ziyad ibn Ubeyd adlandraraq Sqif nisbt veriblr.
Onu Ziyad ibn bu Sfyan, Ziyad ibn bihyni, atasnn olu Ziyad,
Ziyad ibn Ummihyni, anasnn olu Ziyad v Ziyad ibn Sumyy kimi
mxtlif nisbtlrl adlandranlar da var. Hminin deyirlr ki: bu
742
743
45-ci mktub
mam li leyhis-salamn, onun trfindn Bsrnin
valisi olan Osman ibn Hneyf olan mktublarndandr.
1
744
745
746
747
748
Bu da hmin mktubun
(dnyann mzmmti, prhizkarlar v
ona rk balamayb Allahn iindn qafil
Hmin heyvan bilmir ki, sahibi onun kklmsini onu tliy gndrmk
n v ya onunla yk dayaraq ilrini grmsin gr istyir.
2
Bli, insan hr n qdr az yeyib-is bdni daha mhkm v dyd
daha catli olar. Amma hr n qdr ox yeyib is nazikqabq, sst
rkli v qorxaq olar.
749
gn kimidir.
Uzaq ol mndn! Allaha and olsun, sn ram
olmayacaam ki, mni xar edsn; tabe olmayacaam
(mrlrini yerin yetimycym) ki, mni (istdiyin yer) kib
aparasan. Allaha and olsun Allahn irad v istyini istisna
edib and iirm1 nfsimi el trbiy edcym ki,
yavanlna bir tik rk tapanda sevinrk tccblnsin,
1
750
46-c mktub
mam li leyhis-salamn icralarndan birin olan
mktublarndandr (ki, onda ona riyytl mlayim v xo
davranma, lazm glnd is srt olma mr edir).
Allaha hmd v Hzrt Peymbr salamdan sonra: Sn
mnim dinin qorunmasnda kmklrin arxalandm,
vasitsi il gnahkarn itatsizliyini yatrtdm v
dmnin qorxulu dilyini (srhddini) baladm
1
751
47-ci mktub
mam li leyhis-salamn mlun bn Mlcm onu
zrbtlyndn sonra Hsn v Hseyn leyhims-salama
olan vsiyytlrindndir (v onlar intiqam almaqdan kindirib v
yax ilr mr edib).
Siz tqval olma v Allahdan qorxma, elc d
dnya sizi axtarsa da, sizin onu istmmyinizi vsiyyt
edirm. (Dnya malna htta linizd olsa bel, rk balamayn.)
Dnya malndan linizdn alnm ey n kdrlnmyin.
Dz v doru dann. (Axirtd) mkafat qazanmaq n i
grn. Zalma dmn, mzluma yardm v kmk olun.
Siz, btn vladlarma, hli-beytim v mktubum
atan hr bir ks tqval olma, Allahdan qorxma,
ilrinizi qaydaya salma v aranzda ayrla sbb olan
ixtilaflar hll etmyi vsiyyt edirm. nki mn sizin
cddinizin (sllllahu leyhi v alih) bel buyurduunu
eitmim ki: ki nfrin arasn (paralanmaya sbb olan
ixtilaflar) dzltmk btn namaz v oruclardan yaxdr.
(nki xalq arasnda paralanma hakim olsa dini ilr sahmana
1
752
qarlql bxilr edin. Bir-biriniz arxa evirmk v birbirinizdn ayrlmaqdan qorxun. mr be mrufu
(baqalarn byniln yax ilr grmy vadar etmyi) v nhy z
munkri (irkin ilrdn kindirmyi) trk etmyin ki, (gr
bunlar trk etsniz) pis mllilriniz siz hakim olarlar, sonra
is dua edrsiniz (Allahdan onlar sizdn uzaq etmsini istyrsiniz
1
amma) qbul olmaz. Sonra bel buyurdu:
Ey bdlmttlib oullar, sizi mirl-mminin
ldrld, mirl-mminin ldrld deyib bu bhan il
mslmanlarn qanlarna batm halda grmk istmirm.
(Mnim ldrlmyimi mharib v qan axdlmas n bayraq
1
753
48-ci mktub
mam
li
leyhis-salamn
Maviyy
olan
mktublarndandr (ki, onda Maviyy yd-nsiht verib).
Zlm etmk v yalanlq insann din v dnyasn mhv
edir v nqsan axtarann yannda onun naqislik v
gcszlyn z xarr. Sn bilirsn ki, ldn xmas
tqdir edilmi eyi (dnyadak istklr v ya Osmana
ldrlmsindn sonra kmk edilmsini) ld ed bilmycksn.
Bzi dstlr haqsz olaraq iin (imamt v xilaftin) fikrin
ddlr v (hqiqi imama tabe olmamaq, hdi pozmaq v vzif v
dnya mal ld etmk n) akar ilahi hkm baqa yer
yozdular. (z meyllri il xilafti camaatn ryin hval etdilr v z
arzularna atmaq n Osmann qisas mslsini bhan etdilr.)
Buna gr d Allah onlar yalan adlandrb (v onlara
yalanlarn zab v czasn verck). Bel is o gndn qorx v
754
755
49-cu mktub
Bu da imam li leyhis-salamn Maviyy (yd-nsiht
verdiyi) mktublarndandr.
50-ci mktub
mam li leyhis-salamn qounlarnn balarna olan
mktublarndandr. (Hzrt bu mktubda onlarn imamn boynunda,
hminin znn onlarn boynunda olan haqlarn byan edib v onlara
daltli v mrlrin tabe olma mr edib.)
shlnkarlq
etmmyim,
mhkmlndirrk
sona
atdrmaynca ondan l kmmyim v haqq v hquq
baxmndn sizin mnim yanmda brabr olmanzdr
(mnim birinizi digrinizdn stn tutmamamdr). Bellikl,
mnim sizinl rftarm bu cr olduu halda nemtlri siz
tamamlamaq Allahn hdsindir. Mnim sizin boynunuzda
olan haqqm is tabeilik v itatkarlq, mnim mrlrimdn
z dndrmmyiniz, mnim mslht bildiyim ilrd
shlnkarlq etmmyiniz v haqq yolu zrindki
tinliklr daxil olmanzdr (haqq tapmanz n
tinliklr qatlamanzdr). gr siz mnim barmd bunlar
etmsniz, mnim yanmda he ks sizin yri yol il
gedninizdn xar v alaq ola bilmz. Buna gr d onu
brk czalandraram v o, mnim yanmda (hmin czadan)
qurtulmaq imkan ld ed bilmz. Siz (d) z (liniz altnda
olan) balarnzla bel bir peyman balayn v Allahn,
vasitsi il iinizi islah etdiyi eylrdn znz onlara
balayn. (Onlar xar etmyin ki, kmklri vasitsi il dmn
qalib gl bilsiniz.) Salama layiq kimsy salam olsun!
51-ci mktub
mam li leyhis-salamn xrac toplayan mmurlarna
olan mktublarndandr. (Hzrt bu mktubda xrac alanda
camaat incitmkdn v satlmas ziyan olan eyi satmaa mcbur
etmkdn kindirir.)
758
52-ci mktub
mam li leyhis-salamn hrlrin hakimlrin namaz
(onun vaxt) barsindki mktublarndandr.
759
53-c mktub
mam li leyhis-salamn (Malik ibn Haris) tr Nxiy
(Allah onu balasn) onu Mhmmd ibn bu Bkrin
hakimiyyti alt-st v qarmaqarq olan zaman Misir v
onun traf blglrin vali tyin ednd yazd hdpeymanlardandr. Bu, yaxlq v xeyirxahlqlar (baqalarna
kmk etmyin hkmlri, riyytin tkilatlnn sirlri, lk
idariliyinin qaydalar, qoun kmyin yollar v hamya yd1
nsiht) barsind yazlaraq toplanm n uzun hdnamdir.
Hzrt buyurur: Biz onlarla namazdan baqa bir ey gr vurumuruq.
bn Abbas deyir: O Hzrt he vaxt, htta Hrir gecsind gec
namazn trk etmdi!!
1
rblr gz qapa evrilmi v kirpiklri olmayan xs tr
deyirlr. Hminin gz qapa v ya doda yrtq olan xs d tr
deyilir. Malik ibn Haris Nxiy (Allah onun ruhunu
mqddsldirsin) tr deyilmsi barsind bel deyilib: Hicrtin on
altnc ilind rb qounun rum qounu il mharibsind Malikin
dbilqsin bir grz vurulur v onun dbilqsi paralanaraq bana
splnir. Dbilqnin dmir paralarndan biri onun gzn deir.
Ondan sonra ona tr lqbi verilir. Mhmmd ibn bu Bkrin
hakimiyyti dvrnd Maviynin fitn-fsad v txribatlar nticsind
Misird vziyyt qaranda v bir qrup adam Osmann qisasn almaq
bhansi il qiyam ednd hmin diyarn vziyyti barsind mirlmminin leyhis-salama xbr atr v o Hzrt buyurur: Misir
hkumtin iki nfrdn biri layiqdir. Orada ya vvllr oradan
gtrdym Qeys ibn S'd - o, li leyhis-salamn ilrindn v n
daltli xslrdn olub - hakim olmaldr, ya da ora Malik ibn Haris
Nxi getmlidir. Amma Qeys ibn S'd bu i meylsiz olduu n
Hzrt onu z iind saxlayr v Nsibynd - am v raq arasndak
hrlrd - olan Malik tri artdrr v onun n bu hdnamni
yazaraq yola dmy hazrlamasn mr edir.Malik
yola
dmmidn qabaq mam leyhis-salam Misir halisin bundan nc
gtirdiyimiz 38-ci mktubu gndrir. Malik z qounu il Misir doru
hrkt edir. Maviy bundan xbr tutan kimi Misir hrlrindn olan
riin kinilrindn birin xbr gndrir ki, tr zhr iizdir,
mn sndn iyirmi ilin xrac v vergilrini almaym. tr ri
atanda onun bal ox sevdiyini biln kini, ona bir az zhrli bal
hdiyy gtirir v onun lzzt v faydalarndan danr. tr zhr
qatlm hmin baldan meyl edir v bal onun qarnna atmam hyatla
vidalar. Bzilri is deyiblr ki, o, Misirdn gnlk yol miqdarnda
760
761
762
nsan, onun rindn amanda deyil. Hzrt mam Musa ibn C'fr
leyhis-salam z atalarndan rvayt edib ki, mirl-mminin leyhissalam bel buyurub: Hzrt Peymbr (sllllahu leyhi v alih)
dylrdn bir hisssini mhariby gndrmidi. Onlar qaydanda
o Hzrt buyurdu: Kiik cihad sona atdran, byk cihadlar is
qalm dstnin xo halna! Onlar dedilr: Ey Allahn Peymbri,
byk cihad ndir? Buyurdu: Nfsl olan cihad v mbariz. Sonra bel
buyurdu: n yksk cihad z nfsi il mbariz aparan kimsnin
cihaddr.
2
gr dillr onlarn yaxlqlar dm olsa, xalq onlar xeyirxah v
yax ml sahibi sayb onlara dua edck. Dillr adlar pis dm
olsa is, onlar pis ml sahibi hesab edib nifrin v qar edcklr.
Buna gr d istr mr ibn bdlziz kimi mslman, istrs d
nuirvan kimi kafir olmasndan asl olmayaraq hr bir hkmdar v
hminin hr bir tayfa bas zndn xo xatir v yax ad yadigar
qoyan ilr grmlidir ki, xalq onun barsind xeyirli dualar etsin v
nticd o, bdi sadti ld etsin.
3
Nfs qar simic olmaq budur ki, sn rva olmayan eyin trafna
bel frlanmayasan, htta gr onu ox sevsn v hrisi olsan da!
763
764
765
766
768
771
772
773
774
775
776
eylrin arxasnda xeyirxahlq v mant sdaqtdn srlamt yoxdur. Lakin onlar sndn qabaqk yaxlar n
grdklri ilrd sna. Sonra onlarn xalq arasnda
tannmlarnn n yaxlarn v mantd mhur v ad
dillrd olanlarn n dzn se. Snin bu snan Allaha v
ilri sn tapran ks (mam leyhis-salama) tabe olmana
bir dlildir. lrinin hr biri n katiblrindn bir ris v
mdir tyin et ki, ilrin bykly onu mlub v aciz,
oxluu prian etmsin. gr katiblrind bir eyb v
nqsan olsa v snin ondan xbrin olmasa, hmin pisliy
gr sndn d yaparlar. (Onun msuliyyti sninldir.)
Sonra tacirlr v snt sahiblri barsindki taprqlar
qbul et v (z mmurlarna) onlara yaxlq etmyi tapr (ki,
onlarn mal v srvtin tamah salb bhan gtirrk onlar
incitmsinlr v hvsdn salmasnlar), istr onlarn (bir hrd
alb-satan v ya riki baqa yerdn gndrn v o, hrd qalb
satan) mskunlaaraq oturaq salan olsun, istr z mal v
srvti il get-gl edni, istrs d z bdni (fiziki myi) il
fayda vernlr (z l-qollar il xalqn ehtiyac olan eylri
hazrlayan sntkarlar)! nki onlar mnft amili v
777
778
779
780
781
782
783
784
785
786
Bu da hmin hdnamnin
bir hisssi v sonudur
V mn Allahdan istyirm ki, rhminin geniliyi v hr
bir mtlbi vermk qdrtinin bykly il mni v sni
razl onda olan ey - Onun v yaratdqlarnn qarsnda
akar zr malik olmaa, 1 bndlr arasnda yaxlqla
xatrlanmaa, hrlrd gzl nianlr qoymaa, nemti
tam v izzti artq olmaa mvffq etsin. Hminin mnim
v snin hyatn sadt v hadtl (Allah yolunda ldrmkl)
sona atdrmasn dilyirm. Biz Ona trf dncyik. (Onun
rhmt v mrhmtini axtarrq.) Salam olsun Allahn elisin
(Hzrt Mustafaya); ona v onun (hr bir eyb v nqsandan) pak v
tmiz hli-Beytin Allahn salam olsun!
54-c mktub
mam li leyhis-salamn Tlh v Zbeyr olan
mktublarndandr ki, (onda onlarn hdlrini pozmaq haqqna
malik olmadqlarn isbat edib v) onu mran ibn Hseyn Xzai
vasitsi il gndrib. 2 bu Cfr (Mhmmd ibn Addullah)
Eskafi3 onu mirl-mmininin fziltlri barsind yazd
Mqamat kitabnda byan edib.
787
788
55-ci mktub
mam li leyhis-salamn Maviyy (nsiht ynml)
mktublarndandr.
Allaha hmd v Hzrt Peymbr salamdan sonra:
nqsan siftlrdn pak v uzaq olan Allah, dnyan axirt
n yaradb v (btn gizlin v akar olan eylri bilmsin
baxmayaraq) dnya hlini onda snaa kib ki, onlardan
hansnn mllrinin daha yax olmasn bilsin (baqalarna
gstrsin). Biz dnya n yaradlmamq v onun (ilri)
n almaa gndrilmmiik. (Hamnn ruzi ld etmk n
almaa mcbur olmasna baxmayaraq, sas sy v tla axirt ilri
n olmaldr.) Bizi dnyaya onunla snanmamz n
gtiriblr (ki, yax ml sahiblri il pis ml sahiblri mlum
olsunlar). Allah mni sninl v sni mniml snayb v
789
56-c mktub
mam li leyhis-salamn (barsind on birinci mktubun
rhind bir az izahat verilmi) reyh ibn Haniy onu (v Ziyad
ibn Nsri) znn (Maviy il mharib etmk mqsdi il)
qabaqda ama gedn (on iki min nfrlik) qoununa ba tyin
edn zaman buyurduu tvsiylrindndir.
Hr shr-axam Allahdan qorx. (Onun gstrilrin zidd i
grm.) Nfsin barsind aldadc dnyadan kin. He vaxt
ondan min v xatircm olma. Bil ki, gr nfsini sevdiyin
eylrin oxundan (nticd sn atacaq) xoaglmzliklrin
gr saxlamasan v qarsn almasan, arzu v istklr sn
oxlu zrr-ziyan vuracaq. Buna gr d nfsinin (hvt v
istklrinin) qarsn alaraq ona mane ol v qzb zaman
zndn xma zndn uzaqladr.
790
57-ci mktub
mam li leyhis-salamn Mdindn Bsry (Cml
trfdarlar il mharib etmk n) hrkt edrkn Kuf
halisin olan mktublarndandr (ki, onda, onlardan kmk
istyib).
Allaha hmd v Hzrt Peymbr salamdan sonra:
mn z qbilmin mkanndan (Mdindn, Bsry getmk qsdi
il) xdm, halbuki (hqiqti drk etmyib z zmansinin imamn
tanmayan xsin nzrind) ya zalmam, ya da mzlum, ya
tcavzkaram, yaxud da tcavz mruz qalan. (Hr halda)
mn, Allah bu mktubum atan hr bir ksin yadna salram
ki, tez yanma glsin. gr hrktim dz olsa (grs ki, bu
id dzgn davranram), mn kmk etsin. Hrktimin dz
olmamasn grdkd is, mndn dzly v onlarn raz
olduqlar ey qaytma istsin.1
58-ci mktub
mam li leyhis-salamn hrlrin halisin olan
mktublarndandr ki, onda z il Siffeyn (mharibsind
am) halisi arasnda ba vernlri byan edib.
imizin vvlind biz am hli il zahiri grnd
Rbbimiz bir, Peymbrimiz bir v (camaatn hidayt v nicat
istiqamtind) slamda tbli sulumuz eyni imi kimi
qarladq. Biz onlardan Allaha v Onun Peymbrin
imanlarn artrmalarn istmirdik. Onlar da bizdn bunu
istmirdilr.2 (Amma zahird) i brabr v yeksan idi v
Osmann qan mslsindn (v bizim onun qatillrin kmk
etmkd gnahlandrlmamzdan) baqa, aramzda he bir ixtilaf
1
791
v fikir ayrl yox idi. Biz hmin idn uzaq v knar idik.
Buna gr d (onlar bu bhan il mhariby rait yaradanda)
onlara bel dedik: Glin bu gn fitn alovunu sndrmk v
xalqa rahatlq vermkl bundan (mslmanlarn qanlarnn
vuruda axdlmasndan) sonra lac ed bilmycyimiz ey
ar qlaq ki, ilr mhkmlnrk qaydasna dsn v biz
haqq z yoluna qoya bilk. Dedilr: (Yox,) biz bu i
dmnilik v dyl ar qlacaq! Bellikl, (bizim
nsihtimizdn) boyun qardlar v nhayt, mharib
baland, onun llri qzd v i tinldi. Mharib v
dy bizi v onlar diin alb caynaqlarn biz v onlara
batran zaman (dy arlaanda v onlar mlubiyyt
uradqlarn grnd), onlar bizim (mharibdn qabaq, trfin)
ardmz eyi qbul etdilr. Bu halda (bizdn dydn l
gtrmyimizi istdilr v biz) onlarn arlarn qbul edib
istklrin doru tlsdik ki, dlilimiz (bizim haqq olmamz)
onlara aydnlasn v he bir bhan yerlri qalmasn. (Biz
onlarn istklrini ona gr qbul etdik ki, bizim mqsdimizin qan
axdlmas olmamasn bilsinlr. Baa dusnlr ki, bizim onlarla
mharib etmk haqqmz var idi. Ona gr ki, Osmann qtl
yetirilmsi onlar n mxalift etmk v vurumaa bhan v dlil
deyildi.) Buna gr d onlardan hr kim bu szd (bizi
ardqlar v bizim d qbul etdiyimiz Allahn kitabnda) mhkm
59-cu mktub
mam li leyhis-salamn Hlvan qoununun bas
svd ibn Qtby mktublarndandr. (Hlvan Badad il be
gnlk yol fasilsi olan bir hrdir. Rical alimlri svd ibn Qtb
barsind bir ey yazmayblar. Amma ox ehtimal ki, o, gzl
xsiyytlrdn olub. mam leyhis-salam bu mktubda ona daltli
olma mr edib.)
792
60-c mktub
mam li leyhis-salamn (qounun yolu stnd yerln v)
ordunun kecyi yerlrin valilrin mktublarndandr (ki,
onlar v riyyt barsind bzi taprqlar verib).
Allahn bndsi mirl-mminin lidn ordunun,
(yerlrindn) kecyi hrlrin xrac toplayanlarna v
valilrin:
Allaha hmd v Hzrt Peymbr salamdan sonra:
Mn sizdn (yerlrinizdn) keck qounu yola saldm v
onlara (camaat) incidrk pislik etmmk kimi Allahn
1
793
794
61-ci mktub
mam li leyhis-salamn trfindn (Fratn sahilindki
hrlrdn olan) Hitin valisi olmu (mam leyhis-salamn n
seilmi dost v ilrindn) Kumeyl ibn Ziyad Nxiy
mktublarndandr. (mam leyhis-salam bu mktubda) onu,
dmnin onun olduu hrdn qartilik n ken
qoununun qarsn almadna gr mzmmt edir (ki, n
n bel bir vaxtda z hrini buraxb digr bir dmnin qarsn
almaa gedib).
62-ci mktub
mam li leyhis-salamn Malik tri (Allah ona rhmt
etsin) Misir vali tyin ednd onunla, hmin diyarn
halisin gndrdiyi mktublarndandr. (mam leyhis-salam
795
796
Bu da hmin mktubun
(o Hzrtin cihadnn
haqqn icras urunda olmas v onun dmnin
oxluundan qorxmamas barsindki) bir hisssidir
Vallah, gr mn onlarla (Maviy v onun qounu il)
tkbana qarlasam v onlar (z oxluqlar il) btn yer
zn doldursalar, (qtiyyn he ndn) kinmz v
qorxmaram. Mn onlarn dar olduqlar aznlqlar v
zmn hidayt v nicat yolunda olmam barsind z
trfimdn bsirt, Rbbim trfindn is yqinlik v
inama malikm. Allahla gr (Onun yolunda ldrlmyi)
arzulayr v midvarcasna Onun gzl savabn
gzlyirm. 2 Amma mnim qm-qssm b mmtin
ilrin onun alsz v pis mllilrinin (Bni-myynin)
hakimlik etmlrindn, Allahn maln (mslmanlarn
beytlmaln) ldn-l trmlrindn, Onun bndlrini qul,
yaxlarn dmn, pislrini is dost etmlrindndir. nki
onlardan sizin (siz mslmanlarn) aranzda rab in v (bu
irkin iin gr) slamda tyin edilmi qaydada allaq
vurulmu ks var.3 Onlarn irisind (bu Sfyan v Maviy
kimi) azacq bxilr verilmyinc mslman olmayb
slam qbul etmyn kslr var. (sas mtnd ilnmi
rzix klmsi slam v mslmanlara mnasibtd qlblri yumalb
kmk etmlri n kafirlr veriln az miqdarl bxi deyilir.)
1
797
63-c mktub
mam li leyhis-salamn bu Musa riy olan
mktublarndandr. 1 O, mam leyhis-salam trfindn
Kufnin hakimi idi. mam leyhis-salam kuflilri Cml
trfdarlar il (Tlh, Zubeyr, Ai v onlarn trafndaklarla)
mhariby aranda rinin camaat ona yardm etmy
glmkdn kindirrk mxalift etmy vadar etmsi
xbri o Hzrt atanda bu mktubu yazb. (bu Musa hmin
vaxt bel deyirmi: Bu, mslmanlar arasna dm bir fitn-fsaddr
v ondan uzaq olmaq lazmdr. Hzrt Peymbrdn sllllahu leyhi
v alih hdis nql edirmi ki, mmtin arasnda fitn zahir olanda siz
knara kilin. Bu xbr mam leyhis-salama atanda olu imam
Hsn leyhis-salam bu mktub il Kufy gndrdi v onda bu
Musan bu irkin iin gr hdlyrk mzmmt etdi.)
798
799
64-c mktub
mam li leyhis-salamn Maviynin mktubuna cavab
mktublarndandr (ki, onda, onun szlrinin shv olmasn byan
edir v onu mzmmtlyir).
Allaha hmd v Hzrt Mustafaya salamdan sonra: yada
saldn kimi biz sizinl (slamdan qabaq) dost v birg idik.
Amma dnnki gn (slam) biziml sizi bir-birimizdn
ayrd. Biz iman gtirdik (Allahn elisin sllllahu leyhi v
alih inandq), siz is kafir oldunuz. Bu gn (o Hzrtdn sonra)
biz dz dayanmq (dinin gstrilrin ml edirik), siz is
fitn-fsada z tutdunuz (dinin yolundan knara xdnz). Sizin
mslmannz (Hzrt Peymbrin dvrnd d) slam ancaq
icbarla v slamn byk xsiyytlrinin hams (Mkknin
fthindn qabaq) Hzrt Peymbrin (sllllahu leyhi v alih)
dost v yolda olandan sonra qbul etdi.1
Demisn ki, mn (Mhmmdin atas) Tlhni v (Abdullahn
atas) Zbeyri ldrm, Aini uzaqladraraq iini
1
800
Snin barnd bel deyils daha yax olar ki: sn, xeyrin
deyil, ziyanna olan hndr bir pis yeri sn gstrn
nrdivana xmsan. nki sn snin olmayan itiyi
1
801
65-ci mktub
Bu da imam li leyhis-salamn Maviyy olan
mktublarndandr. (Maviy mktub yazaraq o Hzrtin am
hkumtini ona vermsini, onu znn caniini etmsini v yanna
armamasn istmidi. mam leyhis-salam bu mktubu ona cavab
1
802
803
bilr.1
Allah gstrmsin ki, sn mndn sonra ilrinin hlli
n mslmanlara hakim olasan, yaxud sn onlarn biri
zrind qd ( nigah, alver, icar v bu kimi eylr), yaxud hd
2
(bey't, aman, himay v buna bnzr ilr) n bir vzif verim!
Buna gr d indi zn hazrlayaraq dn. nki gr
Allahn bndlri sn trf hrkt edn (qounumuz sninl
dy gln) kimi nqsan v basoyuqluunu davam
etdirsn, qaplar zn balanacaq v bu gn sndn qbul
edil biln i (onda) qbul edilmyck.3 Salama layiq
kimsy salam olsun!
66-c mktub
mam li leyhis-salamn Abdullah ibn Abbasa (dnyada
sevinmmk v kdrlnmmk barsind yd-nsiht verdiyi)
mktublarndandr. Bu mktub bundan nc (iyirmi ikinci
mktubda) baqa ibarlrl kedi.
Allaha hmd v Hzrt Peymbr salamdan sonra:
Bnd hmi ldn xarmas tqdir edilmmi ey
atanda sevinir. Ona atmas tqdir edilmmi ey gr is
1
804
67-ci mktub
mam li leyhis-salamn onun trfindn Mkknin
hakimi olan Qusm ibn Abbasa mktublarndandr. (mam
leyhis-salam bu mktubda ona hcc mrasimini brqrar etmyi mr
edir, camaatla nsiyytd olmayb qapal olmaqdan kindirir v Mkk
halisinin haclardan kiray almalarn qadaan edir.)
805
806
68-ci mktub
mam li leyhis-salamn (zahiri) xilaft atmamdan
qabaq Salman Farsiy (Allah ona rhmt etsin) olan
mktublarndandr (ki, onda onu dnyaya aldanmaqdan
1
kindirib).
Allaha hmd v Hzrt Peymbr salamdan sonra:
Dnya l vuranda yumaq, zhri is hlakedici olan ilan
misalndadr. Buna gr d sni dnyada ad edn eydn
(maldan) uzaq ol. Ona gr ki, onun malndan bir az (ancaq
bir kfn) sninl birg qalacaqdr (qbr gedckdir). Hminin
onun qm-kdrini zndn uzaqladr. nki ondan
ayrlacana v onun halnn dyicyin inanrsan (bilirsn
ki, nhayt ondan ayr qalacaqsan v onun rftar hr an vvlki
vaxtdak rftarna ziddir. Buna gr d ona rk balama v bir ne
gnlk yaay n zn qmlndirm). Dnya il nsiyyt v
807
salam olsun!
69-cu mktub
mam
li
leyhis-salamn
Haris
mktublarndandr.
(O,
mirl-mminin
Hmdaniy
leyhis-salamn
shablrindn v deysn, o Hzrt tabe olanlardan olub. Hmdan
Ymnd olan bir qbilnin addr. Bu, byk bir mktubdur ki, Seyyid
rif Rzi leyhir-rhm onun bir hisssini burada byan edib. Onun
mvzusu gzl v ncib xlaq v xasiyyt, elc d byniln davran
qaydalardr.)
Quran ipindn yap (onun hkm v gstrilri sasnda
davran), onu zn yd-nsiht vern et v halaln halal,
haramn haram bil (ki, dnya v axirt sadtini v xobxtliyini
sn nsib etsin). Bundan vvl olmu hqiqtlr inan. (Hzrt
Peymbrdn vvl olmu peymbrlri v onlarn Allah trfindn
z mmtlrin gtirdiklrini tsdiq et.) Dnyann kemiindn
onun qalan hisssi n ibrt al. (Onun qalan hisssini kemii il
mqayis et, tutudur v bil ki, qalan da ken kimi minlrl drd-qml
tb keck.) nki onun bir hisssi digr hisssi kimidir v
Dnya hmi bel olub v indi d beldir v sonda onun hams mhv
olacaqdr. Buna gr d bel bir yer rk balamaq alszlqdr.
2
lm arzulamaq o vaxt yerin dr ki, itat v bndlik nticsind
v axirt sfrinin azuqsin malik olmaqla snin lmdn sonra
ilrinin bu hyatdan yax olacana yqinliyin olsun. Bel olmasa, bu
808
809
810
70-ci mktub
mam li leyhis-salamn onun trfindn Mdinnin
hakimi olmu (v qrx beinci mktubun rhind yaxln
xatrlatdmz) Shl ibn Hneyf nsariy, hmin diyarn
halisindn Maviyy birlmi bir dst barsindki
mktublarndandr (ki, mam leyhis-salam ona bu hadisni
hmiyytsiz sayb kdrlnmmyi buyurmudur).
Allaha hmd v Hzrt Peymbr salamdan sonra:
Mn xbr atb ki, snin yannda olanlardan bzilri
gizlind Maviyy birlirlr. Onlarn ldn xmas v
sn olan kmklrinin (qoun v riyytinin saynn) azalmasna
gr ruhdan db kdrlnm. Onlar (czalandrlmalar)
n aznlq (xstliyi), snin n is onlardan fa tapmaq
1
(onlarn zab-ziyytlrindn qurtulman) bsdir.
Onlarn
qadqlar ey hidayt v qurtulu, (trfin) tlsdiklri ey
is aznlq v nadanlqdr. Onlar dnyan sevnlrdir ki,
tlsik ona z tutublar. Onlar (bizim davran sullarmzdan)
dalt v dzly tanyb grdlr, eitdilr, qulaqlarnda
saxladlar v bildilr ki, bizim yanmzda olan insanlar
haqq-hquq baxmndan brabrdirlr. Buna gr d (onlarn
arasnda hr bir eyi ancaq brabr bldrmyimizi grb) qadlar
ki, zlri mnft ld edib baqalarn nsibsiz qoysunlar.
Allah onlar rhmindn uzaq etsin!!
Allaha and olsun ki, onlar zlm v sitmdn qamayb v
dalt v insafa qovumayblar. Biz Allahn, istycyi
1
811
71-ci mktub
mam li leyhis-salamn (bdl-Qeys qbilsindn olan)
Mnzir ibn Carud bdiy mktublarndandr. (mam leyhissalam) onu bzi hrlr (Farsa) hakim tyin etmidi.
Mnzir o Hzrtin onu tyin etdiyi bzi ilrd xyant
etmidi. (Xrac pullarndan drd min dirhm ourlamd. mam
leyhis-salam bu mktubda onu mzmmt edrk z yanna
armdr. Hminin z qbilsi bdl-Qeys il Hzrt Peymbrin
hzuruna glib slam qbul etmi atas Carudu triflmidir. Axr ki,
Rical alimlri Mnziri zif hesab edir v onun rvaytlrin etimad
etmirlr.)
812
72-ci mktub
mam li leyhis-salamn Abdullah ibn Abbasa (Allah onu
balasn) mktublarndandr (ki, onda ona yd-nsiht verir).
Allaha hmd v Hzrt Mustafaya salamdan sonra: Sn
z clindn qabaa d bilmycksn. Sn atmayan
ey snin ruzin deyil. (lmnn ixtiyar snin lind deyil.
Hminin sn atmayacaq eyi ld ed bilmzsn.) Bil ki, ruzigar
iki gndr: bir gn snin xeyrin, bir gn is ziyannadr.
Dnya adlqlarn frlanaraq ldn l kediyi diyardr. (Hr
ksin z nvbsi var.) Buna gr d dnyadan snin xeyrin
olan ey, htta aciz olsan (baqalar onun qarsn alsalar) bel,
sn atacaqdr. Hminin (gcl olsan da) onun snin
813
73-c mktub
mam
li
leyhis-salamn
Maviyy
olan
mktublarndandr (ki, onda onu mktubunun nadrstlyn gr
mzmmt edrk hdlyib).
Allaha hmd v Hzrt Peymbr salamdan sonra:
Mn sn dalbadal cavab vermk v mktubuna qulaq
asmaqla (nadan v azn olduun n yd-nsihtin sn he vaxt
xeyir vermycyi v fitn-fsaddan l kmycyin barsindki)
814
815
74-c mktub
mam li leyhis-salamn Rbi v Ymn hli n
yazd hdnamlrdndir (ki, onda onlarla Qurani-Krim tabe
olmaq, vhdt v birlik barsind hd balayb.) Bu hdnam (bul
1
Mnzir) Hiam ibn (Saib) Klbinin xtti il nql edilmidir.
Bu, Ymn hli v Rbi qbilsinin hm
mskunlamlar, hm d krilrinin Allahn kitab (ona
ml etmk) barsind bir araya gldiklri hddir ki:
(baqalarn) ona trf dvt etsinlr, onun sasnda mr
etsinlr, ona dvt edib mr verni (onun szlrini) qbul
etsinlr, onun mqabilind he bir ey almasnlar v onu
dyidirmy raz olmasnlar. (Bu hd sadiq qalsnlar v dnya
mal ld etmk n aldanb Qurandan l gtrmsinlr.) Hminin
onlar mxalif v etinaszlarn qarsn almaq n vhdt
(birlik) yaradaraq bir-birlrin kmki olsunlar: arlar
(szlri) bir olsun, birinin thmt vurmas v qzblnmsi
v ya bir dstnin digr bir dstni thqir etmsi v
symsin gr hdlrini pozmasnlar.2 Onlarn hazr v
qaiblri, al az olanlar v alimlri, hlim v nadanlar bu
hdnamd mhkmdirlr. Bellikl, bu hdnam il
Allahn peyman onlarn hdsin dd (v grk ona ml
etsinlr). (nki) Allahn peyman barsind soru-sual
edilckdir. (Bu hdnamni) li ibn bi Talib yazd. 3
1
816
75-ci mktub
mam li leyhis-salamn xalqn onunla beytinin
vvlind
Mdindn
Maviyy
yazd
mktublarndandr. (O Hzrt, bu mktubda Maviyy v onun
dostlarna, ona beyt etmyi mr edir.) Bu mktubu (bu Abdullah
1
Mhmmd ibn mr) Vaqidi Cml kitabnda nql edib:
Allahn bndsi mirl-mminin lidn bu Sfyann
olu Maviyy:
Allaha hmd v Hzrt Peymbr salamdan sonra:
Mnim sizin barnizdki zrmdn (mlayimlik v laqeydliyimin
sbbindn) xbrdarsan v (bundan vvl) sizdn (sizlri zm
beyt etmy dvt etmkdn) uzaqlamam bilirsn. Nhayt,
arsi olmayan v qars alnmaz ey (Osmann ldrlmsi v
ya ondan qabaqk digr hadislr) ba verdi. Hekay uzun, sz
oxdur. (Onlar demy frst yoxdur v ya onlara gz yummaq daha
yaxdr.) Ken kedi, gln gldi. (vvlki xliflrin dvrlri
kedi v haqq olan xilaftin zaman glib atd.) Buna gr d
yannda olanlardan (mnim n) beyt al v yoldalarndan
bir dst il yanma gl. Salama layiq kimsy salam olsun!
76-c mktub
mam li leyhis-salamn Abdullah ibn Abbas Bsrd
z caniini ednd ona olan tvsiylrindndir (ki, onda
Abbasa xalqla mehriban olmaq v qzbdn uzaq olmaq barsind
yd-nsiht verib).
Xalqla glrz, mclis yolda v dz ol. (He ksin sninl
grn mane olma. El yerd otur ki, ham yanna yol tapa bilsin.
Hamnn hrmtini saxla. Onlar tin v ar ilr mcbur etm v
aralarnda dalt v insafla hkm et. Xalqa) qzblnmkdn
kin. nki o, eytandan olan (ondan sn atan)
yelbeyinlikdir. Bil ki, sni Allaha (Onun mrhmtin)
yaxnladran hr bir i, oddan (qiyamt gnnn czasndan)
1
817
77-ci mktub
mam li leyhis-salamn Abdullah ibn Abbas Xvaric
(dnc v danqlarnn shv olmas barsind) dlil gtirmk
n gndrnd buyurduu tvsiylrindndir (v onda onu
Qur'ana istinad edib dlil gtirmkdn kindirib).
Onlarla Quranla mbahis etm (Qurandan dlil gtirm).
nki Quran (t'vil, tfsir, batini v zahiri mna kimi) oxlu
ehtimal v yozumlara malikdir. (Onlardan birini) sn deyrsn
(digr birini is) onlar deyrlr (bellikl, mbahis uzun kr).
78-ci mktub
mam li leyhis-salamn bu Musa riy onlarn
(onunla mr ibn Asn) hkm xarmaq (xlif semk) n tyin
edildiklri (rhi 35-ci xtbd deyilmi Daumtul-Cndl adl) bir
yerdn o Hzrt yazd mktuba cavab mktublarndandr.
Bu mktubu Sid ibn Yhya mvi (znn) Mazi (adl)
kitabnda byan edib.
nsanlarn oxu (dnya v axirtd) z nsib v
qismtlrinin oxundan mhrum oldular. Bellikl, dnyaya
z tutdular (ayaqlarn haqdan knara qoydular v) nfsi istklri
il dandlar (Allah v Peymbrin z zamanlarnn imamna tabe
olmaq barsindki szlrin gz yumdular). Mn bu id (xilaft
1
818
819
salam olsun!
79-cu mktub
mam li leyhis-salamn (zahird) xilaft atanda ordu
balarna mktublarndandr (ki, onda onlar haqqa tabe olmaa
mr edrk batil v nahaqdan kindirib).
820
821
VI
822
Feyzul-slamn
VI hissy yazd mqddim:
Nhcl-Bla el bir kitabdr ki, gr dnyann
alllar, alimlri v natiqlri insanlarn sadt, xobxtlik v
asayii barsind bir sz demk v ya yazmaq istslr, onun
kimi dey v yaza bilmzlr. nki o el bir xsin dil v
qlmindn xb ki, elmlr v ilahi maarifin nmunsidir v
peymbrlrin sonuncusundan (sllllahu leyhi v alih) sonra
btn briyytdn stndr. B kitab mczdir. nki
briyyt onun kimisini gtirmy qadir deyildir. lbtt,
ola bilr ki, bzilri bu nqtni drk etmyib mnim
szlrimi pu sansnlar. Amma mn uzun illr dini elm v
maarifl mul olub onu drk etdikdn sonra bu mbark
kitab v onun rb v fars dillrind olan rhlrini mtali
etdiyim v onun barsind yzlrl tfsir, fiqh, hdis, flsf,
823
Fani bnd:
liyynnqi Feyzul-slam
sfahani Ali-Mhmmd d-Dibac.
Fsil
Bu fsild (hissd) mirl-mminin li leyhissalamn hikmtli sz v nsihtlri toplanb v ona,
o Hzrtdn soruulmu bzi suallarn cavablar v
nzrd tutduu eylr barsind byan etdiyi qsa
klamlar lav edilib.
824
1
mam li leyhis-salam (fitnkarlarla rftar barsind)
buyurmudur:
Fitn-fsad zaman n minilmli beli (gc) v n d sd
salmal mcyi olan (iki ya tamam olmu v anas ondan sonra
1
doduu balasna sd vern) erkk dv balas kimi ol.
2
mam li leyhis-salam (tamah, hrislik, tinlik v yoxsulluu
baqalarna bildirmk v dnmdn danman mzmmtind)
buyurmudur:
Tamah v hrisliyi (baqalarnn lind olan eylr gz
tikmyi) z ar etmi ks zn kiildib. (nki tamah
mhtacla v insann zn ymsin sbb olur. Mhtaclq v zn
ymk is alaqlq v kiikliy sbb olur.) z tinlik v
prianln (baqasnn yannda) bildirn ks zillt v xarla
qol qoyub. (nki tinlik v prianl akar etmk hqirlik v
xarlqdr.) Dilini zn hakim edn (fikirlib dnmdn dilin
2
glni danan) ks z yannda da xar v zlildir.
3
mam li leyhis-salam (xsislik, qorxaqlq, kasblq, yoxsulluq
v acizliyin mzmmti v sbrlilik, zahidlik v gnahlardan uzaq
olman mdhind) buyurmudur:
Xsislik ardr. (nki xalq xsis adam dnya malna ballna
gr mzmmt edir.) Qorxaqlq nqsan v atmazlqdr. (Ona
gr ki, hr hans bir mqam v drcy atmaq cat v csurluqdan
sonra mmkn ola bilr.) Kasblq zirk xsi dlil v sbutunu
1
825
byan etmkd lal v dilsiz edir (nec ki, varllq alaq v nadan
natiqldirir). Yoxsul z hrind qribdir (he ks onunla getgl etmir). Acizlik (insan ldn salan) bla v biarlikdir. Sbr
catdir. Zahidlik srvtdir. (nki zahid, he ks ehtiyac
olmayan varl xs kimi dnya v onun malna mhtac deyil.)
Gnahlardan uzaqlq (ilahi zab mqabilind) qalxandr. (Qalxan
insan qlncdan qoruduu kimi prhizkarlq da onu dnya v axirt
tinliklrindn xilas edir.)
4
mam li leyhis-salam (insann ilahi tqdir raz olmas, elm,
gzl xasiyyt v tfkkrn mdhind) buyurmudur:
lahi tqdir raz olmaq gzl yoldadr. (nsann yolda
onu rifah v min-amanlqda saxlad kimi, Allahn istdiyi ey raz
olan xs d rifah v min-amanlqda olur.) Elm mqdds v ziz
bir mirasdr (ki, bel bir irs atm hr bir ks sadt v xobxtlik
aarn ld edib). Gzl xasiyytlr (he vaxt khnlmyn) tz
v yeni zintlrdir. (Hr bir id) fikirlmk tmiz v pak
gzgdr (gzg kimidir ki, fikirln xs onunla iin xeyir v
ziyannn grr).
5
mam li leyhis-salam (sir saxlamaq, glrzllk v
tinliklr qatlaman mdhind) buyurmudur:
All adamn sinsi onun sirlrinin xzinsidir. (All xs
yad z sirrindn xbrdar etmz.) Glrzllk v yax
xasiyytlilik dostluq tlsidir. (Gzl xasiyyt v glrzllkl
xalqn ryini l almaq mmkndr.) tinliklr dzb sbr
etmk pisliklrin rtydr. 1 (Seyyid Rzi leyhir-rhm deyir:)
Nql edilib ki, o Hzrt leyhis-salam bu mtlbin
yozumunda hminin bel buyurmudur: Slh v barq
eyblri rtmkdir. 2
1
826
6
mam li leyhis-salam (zndnrazln mzmmti,
yoxsullara sdq vermk v bxi etmyin faydalar v hr ksin z
mlinin savab v czasna ataca barsind) buyurmudur:
zndnraz kimsy qzb edn ox olar. (nki zndn
raz olan kims xalq xar sayar v buna gr d ham ona qzb edr.)
Sdq xeyirli v faverici drmandr.1 Bndlrin
dnyadak mllri axirtd gzlri nnd olacaq.2
7
mam li leyhis-salam (insann yaradlnn heyrtamizliyi
barsind) buyurmudur:
Bu insana (onun yaradlna) heyrtlnin (onun xilqti
barsind dnn ki, onu yaradann qdrt v bacarn drk
edsiniz. Yaradan onu el yaradb) ki, piyl (gz il) grr, tl (dil
il) danr, smkl (qulaq il) eidir v dlikdn (burundan)
nfs alr!!
8
mam li leyhis-salam (dnyann mzmmtind)
buyurmudur:
Dnya bir dsty z tutan zaman baqalarnn
yaxlqlarn mvqqti olaraq onlara (nisbt) verr. Onlara
nsxlrind hmin klam klind, yni, slh v
barq eyblrin rtydr yazlb.nki vuruan trflr dy zaman
bir-birlrinin eyblrinin stn arlar v gr slh v barq etslr
bir-birlrinin eyblri barsind d danmazlar.
1
nki sdq insann qlbini onu vern ynldir v o, Allahn drdi
ondan uzaqladrmasna sbb olur. Buna gr d Hzrt Peymbr
(sllllahu leyhi v alih) buyurmudur:
Xstlrinizi sdq vermkl malic v drman edin.
2
nki axirt hr bir gizlin eyin akar olunaraq grndy mahid
diyardr, nec ki, Allah-tala Qurani-Krimin Ali-mran sursinin 30cu aysind buyurmudur:
O gn hr ks etdiyi yax v pis
mllri, qarsnda hazr grck v gnahlar il z arasnda ox
uzaq msaf olmasn arzulayacaqdr (ki, ey ka onlar etmmi
olayd).
827
9
mam li leyhis-salam (xalqla mehriban davranman faydas
barsind) buyurmudur:
10
mam li leyhis-salam (dmni balayaraq onun
gnahlarndan kemk barsind) buyurmudur:
Dmnini l keirn zaman onu balayaraq
gnahndan kemyi ondan stnlk qdrtinin (bu nemtin)
kr et.1
11
mam li leyhis-salam (dostu olmamaq v dostu itirmyin
mzmmtind) buyurmudur:
12
828
13
mam li leyhis-salam (Allahn nemtlrin kr etmy
hvslndirrk) buyurmudur:
14
mam li leyhis-salam (Allahn kmksizlr yardm etmsi
barsind) buyurmudur:
(Qarda, mi, day kimi) ox yaxn qohumlarn trk etdiklri
xs (onun kmyin) ox uzaq olan yad atar. (Allah adamlar
gndrr ki, onu tk qoymasnlar.)
15
mam li leyhis-salam (fitn v blaya dar olmu kslr
barsind) buyurmudur:
Abdullah ibn mr ibn Xttab, S'd ibn bu Vqqas, Sid ibn mr ibn
Nfil, Usam ibn Zeyd, Mhmmd ibn Muslim, ns ibn Malik, bu
Musa 'ri, xnf ibn Qeys v onlar kimilr (nzrd tutulur).
2
Mqsd budur ki, batil yardm ednlrin bhanlri var, amma
bitrf qalanlarn he bir zr v bhanlri yoxdur. Yaxud mqsd
budur ki, haqdan bir nian v batildn bir lamtlri olmayanlarn
vcudlar tamamil bo v bsdir. Yaxud da mqsd budur ki, onlar
bdbxtlik v aznlqda batil yardm olan mr ibn Asa v
digrlrin atmamdlar.
3
Az nemt atanda kr edin ki, onun daha oxuna atasnz. Allahtala Qur'ani-Krimin brahim sursinin 7-ci aysind bel buyurur:
gr (Mn) kr etsniz, siz
olan nemtimi artracaam. Yox gr nankorluq etsniz Mnim zabm,
hqiqtn iddtlidir (v ona dar olacaqsnz)!
829
16
mam li leyhis-salam (tdbir tkmy v uzaqgrnliy
arxalanmamaq barsind) buyurmudur:
lr qzav-qdrin hkmlrin el ram v tabedir ki,
(bzn) lm tdbir tkmk v uzaqgrnlikd olur.2
17
mam li leyhis-salamdan (xilafti zamannda saqqaln
rnglmmsinin sbbini bu yolla) sorudular ki, Hzrt
Peymbrin (sllllahu leyhi v alih) qocal dyidirin
(saqqalnz rnglyin) v znz yhudilr oxatmayn
buyuruunun mnas ndir? O Hzrt buyurdu:
Peymbr (sllllahu leyhi v alih) bu sz din (hli) az
olan zaman buyurub. Buna gr d (mslmanlara mr etdi ki,
saqqallarn rnglsinlr v yhudilr kimi olmasnlar. nki yhudilr
saqqallarna rng qoymurdular. Amma) indiki zamanda ki, dinin
qay genilnib (slam hr yer yaylb) v z sinsini yer
qoyub (qrar tutaraq mhkmlnib) hr bir kii z
ixtiyarndadr.3
18
mam li leyhis-salam (uzun arzularn mzmmtind)
buyurmudur:
1
830
19
mam
li
leyhis-salam
(comrdlr
barsind)
buyurmudur:
Comrdlrin shv v xtalarndan kein. nki onlardan
birinin aya srn kimi Allahn (mrhmt) li onun lind
olur v onu (hmin srknlikdn) qaldrr.1
20
mam li leyhis-salam (qorxu, yersiz utancaqlq v frsti
ldn vermyin mzmmtind) buyurmudur:
Qorxu ziyanla yoldadr v utancaqlq midsizliy
birlikdir.2 Frst (mnasib vaxt) tri bulud kimi keir.
Buna gr d gzl frstlri ldn xarmayn.
831
21
mam li leyhis-salam (xilaftinin qsb edilmsi barsind)
buyurmudur:
Bizim bir haqqmz (xilaftimiz) vardr (ki, onu Hzrt
Peymbr myynldirib). Buna gr d gr onu biz
verslr, alacaq v gr vermslr, bu seyr v gec sfri
uzun olsa da, dvlrin trkin mincyik. (Uzun ks d,
tinliyi zmz asanladraraq dzmlly ldn vermycyik.
Seyyid Rzi-rhimhullah-deyir:)
22
mam li leyhis-salam (gzl mllr tviq edrk)
buyurmudur:
mlinin arladrd (ibadt v bndlik etmyrk yax
ilr
grmyn
tnbl)
ksi mqam v drcsi
2
qoaqladrmaz.
832
23
mam li leyhis-salam (zlm mruz qalanlar v qmgin
insanlar taprb bel) buyurmudur:
Zlm mruz qalann dadna atmaq v qmgini ad
etmk byk gnahlarn kffarlrindndir. (Byk gnahlarn
balanmasna sbb olan amillrdndir. nki gnahkar gnah
etmkl fikirlri qmlndirib. Buna gr d grk qmli qlblri
sevindirsin ki, Allah onun gnahlarndan kesin.)
24
mam
li
leyhis-salam
(nakrlr
barsind)
buyurmudur:
Ey Adm vlad! Eyb v nqsan siftlrdn pak v uzaq
olan Rbbinin ardcl olaraq sn nemtlr ta etmsini,
eyni zamanda snin is Ona qar gnah v itatsizlik
etdiyini grn zaman Ondan (zabndan) kin. (nki
nankorluq v nakrlk intiqam alnmasna v czalandrmaya sbb
olur.)
25
mam li leyhis-salam (sirrin gizlin qalmamas barsind)
buyurmudur:
Kim qlbind bir ey gizlts bu mtlq, zn onun
dnlmmi szlrind v siftinin rngind biruz
verckdir. (Msln, zn rnginin saralmas qorxu lamti,
qzarmas is xcalt kmyin niansidir.)
26
mam li leyhis-salam (xstliklr dzmk barsind)
buyurmudur:
N qdr ki, arn sni yola verir (ldn salmayb), sn d
onu yola ver. (Yni, yngl xstliy gr yataa dm.)
833
27
mam li leyhis-salam (zahidlik barsind) buyurmudur:
Zahidliyin n gzli onu gizlmkdir. 1
28
mam li leyhis-salam (lm yada salmaq barsind)
buyurmudur:
Sn (dnyaya) arxa evirnd v lm (sn) z tutanda
(sninl lm arasnda) gr v qovuma nec d tez ba
verck.
29
mam li leyhis-salam (gnahdan uzaq olmaa tviq edib)
buyurmudur:
(tatsizlikdn) uzaq olun, uzaq olun. Allaha and olsun, O,
2
(gnahlar el) gizldib ki, sanki (onlar) balayb.
30
mam li leyhis-salamdan iman haqqnda soruublar v
O Hzrt (imann v onun ziddi olan kfr v kkin lamt v
nianlri barsind) bel buyurmudur:
man drd dirk zrind mhkmlnib: Sbr v
dzmllk, yqinlik v inam, dalt v insaf, (din yolunda)
cihad v alqanlq. Sbr drd nvdr: arzu, qorxu,
prhizkarlq v intizar km. Buna gr d cnnt arzusu
olan ks nfsi istklri unudar v onlara gz yumar. Oddan
qorxan haram v xoaglmz ilrdn uzaqlaar. Dnyada
1
834
xs bnzyir.
dalt d drd nvdr: Dzgn anlamaq n
diqqtlilik, elmin hqiqtin atmaq, yax hkm xarmaq
v dzmlly mhkm saxlamaq. Buna gr d xs
diqqt edrk dzgn baa ds elmin hqiqtini ld edr.
Elmin hqiqtini ld edn ks din qaydalar sasnda hkm
xarar. Sbrli v dzml olan ks is z iind
shlnkarlq etmz v xalq arasnda yax adla yaayar.
Cihad da drd nvdr: Yaxlqlara mr etmk,
pisliklrdn kindirmk, danqda dzlk v pis ml
sahiblri il dmnilik. Bellikl, hr kim yax ilr mr
ets mminlr qoularaq onlar gclndirib. Pis (nalayiq)
ilri qadaan edn ks mnafiq v ikizllrin burunlarn
torpaa srtb. Dannda dz olan ks boynunda olan
eyi yerin yetirib. Kim pis ml sahiblri il dmnilik
ets v Allaha gr qzblns, Allah da ona gr (onlara)
qzblnr v qiyamt gn onu ad edr (rhmtindn
bhrlndirr).
Kfr d drd stun zrind dayanb: (Mnyi sassz bh
v trddd olan, al v drrakndn knar, yersiz) drin getmk,
inadkarlq v kim etmk (ki, o, ifrat - yni, haqq amaqdr),
haqdan l kmk (ki, o, tfrit - yni, haqq barsind
basoyuqluqdur), dmnilik v haqqa tabe olmamaq. (Yersiz)
drin gedn ks dz yola ayaq basmayb. Nadanlq
zndn ox inadkarlq gstrib kimy dn xsin
haqqa qar kor olmas hmilikdir. Haqdan l gtrn
xsin yannda yaxlq pislik, pislik is yaxlq olar v o,
835
31
mam li leyhis-salam (sbbin nticdn stn olmas
barsind) buyurmudur:
32
mam li leyhis-salam (ifrata varmaq v tfrit dar
olmaqdan kindirrk) buyurmudur:
Bxi edn ol, amma israf v yersiz hdd yox (ki, ifrat v
hddi amaq olsun)! Mtdil ol v xsis olma (ki, o, tfrit- hdd
v ndzdn aa haldr).
33
836
34
mam li leyhis-salam (baqasn incitmyin ziyan barsind)
buyurmudur:
Kim xalqn incimsin sbb olan ey tlss
(dnmdn dansa v ya onlarn meyl v istyin zidd bir i grs)
onun barsind bilmdiklri eyi danarlar. (nki insan
birindn inciynd tbii olaraq onun barsind eitdiyini v ya yalan
demkdn kinmir.)
35
mam li leyhis-salam (uzun arzularn ziyan barsind)
buyurmudur:
Arzusunu uzadan ks mlini pisldirib. (nki uzun arzu,
axirtdn qafil olmaa v bdi hyat sadtindn mhrumlua sbb
olur. Amma miqdarnda olan arzu v midvarlq bynilndir.)
36
mam li leyhis-salam ama gednd (raq hrlrindn
olan) nbar hrinin kndxuda v byklri onunla
rastladlar v o Hzrt tzim v ehtiram mqsdi il
atlarndan db miniyinin qabanda qamaa baladlar.
Bu zaman o Hzrt buyurdu: Bu n i idi ki, siz grdnz?
Dedilr: Bu bizim adtimizdir v z mir v hakimlrimiz
bel ehtiram gstririk. Sonra o Hzrt (Allahdan baqas n
yilmyin mzmmtind) buyurdu:
Allaha and olsun ki, sizin hkmdarlarnz bu idn he
bir xeyir grmrlr. Siz is bu iinizl znz dnyada
ziyyt, axirtd is bdbxtliy dar edirsiniz. (nki
Allahdan baqasnn mqabilind yilmk gnahdr v zaba sbb
olur.) Arxasnca cza olan ziyyt (Allahdan baqas n
yilmk) nec d ox ziyanldr! Knarnda oddan
837
838
37
mam li leyhis-salam olu (imam) Hsn leyhissalama (yd verrkn) buyurmudur:
Oulcanm, mndn drd v drd eyi yadnda saxla ki,
onlarla grdyn he bir i sn zrr gtirmz.1 (xsin zn
aid olan drd eydn birincisi beldir:) Var-dvltin n stn
aldr (ki, xs onun vasitsi il dnya v axirt sadt v
xobxtliyini ld edir). (kincisi:) n byk yoxsulluq
alszlqdr (ki, iki dnyada da bdbxtliy sbb olur). (nc:)
n byk qorxu xudpsndlikdir (ki, bel olan xs he ksl
nsiyytd olmur v bu sbbdn ham onunla dmn olur v o, hmi
qorxu iind olur). (Drdnc:) n stn byklk
xoxasiyytlilikdir. (nki xoxasiyyt olan ks hamnn yannda
yksk mqama malik olur.)
Oulcanm, (baqalar il davran barsind olan drd eydn
birincisi budur:) axmaqla dostluq etmkdn kin. nki o,
sn xeyir vermk istyr, amma ziyan vurar. (nki axmaq
xeyirl ziyann yerlrini bir-birindn ayra bilmir.) (kincisi:) Xsis
adamla dostluq etmkdn kin. nki o, (xsislik v
simicliyin gr) ox ehtiyacn olan eyi sndn sirgyr.
(ncs:) Pis ml sahibi il dostluq etmkdn kin ki, o,
sni lap az ey satar. (nki z sadtini az ey gr ldn vermi
ks sni, lbtt ki, daha az qiymt satacaqdr.) (Drdncs:) ox
38
mam li leyhis-salam (vacibi mllr hmiyyt vermk
barsind) buyurmudur:
839
39
mam li leyhis-salam (axman mzmmtind)
buyurmudur:
All adamn dili qlbinin arxasndadr. (All adam vvl
deycyi eyin yax v pis chtlrini z al il lr v sonra deyir.)
Axman is qlbi dilinin arxasndadr. (Alsz adam baa
dmdn istdiyini deyir v onun dz v ya shv, xeyirli v ya ziyanl
olmas barsind sonra fikirlir. Seyyid Rzi leyhir-rhm deyir:)
40
mam li leyhis-salam shablrindn biri xst olan
zaman (xstliyin gnahlarn balanmasna sbb olmas barsind)
ona buyurmudur:
Allah snin xstliyini, gnahlarnn silinmsi (n sbb)
edib. Buna gr d xstlik n savab yoxdur. Amma
(insan zgn v zif etdiyi v o, bel bir vziyytd tvb edib Rbbin
doru dndy, gnah v itatsizliyindn peman olaraq onlar trk
etmk qrarna gldiyi n) gnahlar aradan aparr v onlar
yarpaqlarn (aacdan) tklmsi kimi tkr. Savab v
840
41
841
42
mam li leyhis-salam (mmin v mnafiq barsind)
buyurmudur:
gr bu qlncmla mminin burnunu kkndn vursam
ki, mniml dmn olsun, dmnilik etmyck.
Hminin gr btn dnyan (dnya malnn hamsn)
mnafiqin bana tksm ki, mni (hqiqtn) sevsin,
sevmyck. Bu ona gr beldir ki, (ilahi hkm bu cr) verilib
v thsil grmmi Peymbrin (sllllahu leyhi v alih)
dilind bel cari olub ki: Ya li! Mmin sninl dmn
olmaz v mnafiq sni sevmz.
43
mam li leyhis-salam (zndn razln mzmmtind)
buyurmudur:
Allah yannda, sni qmlndirn pis i (msln yalan
danb sonra ondan peman olman) sni mrurluq v
ynmy vadar edn yaxlndan (msln namaz qlmaq v
ya oruc tutmaqdan) daha yaxdr. (nki pemanlq gnah
aradan aparr. Amma yax i grb mrur olmaq hmin yaxl
mhv edn gnahdr.)
44
mam li leyhis-salam (gzl siftlr barsind)
buyurmudur:
nsann qdir-qiymti onun himmti miqdarndadr. (Buna
gr d gr himmti byk olsa hrmtli v ziz, himmti az olsa is
1
xar v zlil olar.) Dzly is comrdliyi miqdarndadr.
842
45
mam li leyhis-salam (qlb barsind) buyurmudur:
Qlb uzaqgrnlikldir. Uzaqgrnlik fikri i
salmaqladr. Fikir is sir v gizli eylri qorumaqladr.
(Demli, z gizlin sirrini fa edn ks ry v fikrini qorumayb v
uzaqgrnlikdn xaric olub v nticd mqsdin atmayacaq.)
46
mam li leyhis-salam (comrd v alaq adam barsind)
buyurmudur:
Sxavtli v comrd xsin ac (mhtac) olanda hcum
etmsindn qorxun. (nki bel olan halda, xalqn etinaszl onu
qcqlandrr v o, onlara hakim olub intiqam almaq n zn
thlky atr.) Hminin alan tox olandak (varlanandak)
hcumundan kinin. (nki varllq onu arzusuna atdrar v o,
tbitin uyun olaraq li altnda olanlara ziyyt verr, incidr onlar.)
47
mam li leyhis-salam (knllrin l alnmas barsindki
taprnda) buyurmudur:
nsanlarn qlblri hrkkdir (bir-birlri il tan deyildirlr).
Buna gr d kim (yoldalq, yaxlq v dostluq il) onlar l
alsa, ona z tutarlar.
48
mam li leyhis-salam (dnya zn gln xs barsind)
buyurmudur:
N qdr ki, nsibin v qismtin sni xobxt saxlayr
1
(dnya sn yardr), eyibin (gzlrdn) gizlin qalar.
1
843
49
mam li leyhis-salam (fv etmk barsind) buyurmudur:
nsanlarn fv etmk v balamaa n layiq olan,
onlarn czalandrmaa n ox qdrt v imkan olanlardr.
(nki fv etmk qdrtdn asldr. Buna gr d zifin fv etmsi
mnaszdr.)
50
mam li leyhis-salam (sxavtin mnas barsind)
buyurmudur:
Sxavt v (layiq olan kimsy bir ey) balamaq, onu
istnilmdn etmkdir. stk il ediln ey is xcaltlilik v
mzmmtdn (istyn xsin v ya xalqn thmtindn)
qurtulmaqdr.
51
mam li leyhis-salam (bzi siftlr barsind)
buyurmudur:
Al kimi srvt yoxdur. (nki al dnya v axirt sadti v
xobxtliyini qazanmaq yolunu gstrir.) Nadanlq kimi yoxsulluq
yoxdur. (nki nadan hr bir eyin ld edilmsi n baqasndan
sorumaa mhtacdr. nsan nalayiq v xoaglmz ilrdn saxlayan)
52
mam li leyhis-salam (sbr barsind) buyurmudur:
Sbr iki crdr: (Biri) bynmdiyin ey sbr etmk (ki,
bu nv sbr cat v csurluqdur) v (digri) sevdiyin ey sbr
etmk (ki, bu cr sbr namus v ismtdndir).
53
1
844
54
mam li leyhis-salam (qnatin faydas barsind)
buyurmudur:
Qnat tknmz srvtdir. (nki qnat etmk, elc d ld
olana qane olmaq ehtiyac uzaqladrr. Seyyid Rzi-rhimhullahdeyir:)
Bu klam Peymbrdn (sllllahu leyhi v alih) (d) nql
edilmidir.
55
mam li leyhis-salam (srvtin ziyan barsind)
buyurmudur:
Srvt hvt v nfsi istklrin zl v tmlidir. (nki
srvt nfsi istklr atmaa imkan yaradr.)
56
mam li leyhis-salam (yd vern ks barsind)
buyurmudur:
Sni (pisliklrdn qorxudaraq) kindirn ks, sni (xeyir v
yaxla) mjdlyn xs kimidir. (nki ri df etmk
xeyirdir.)
57
mam li leyhis-salam (dnmdn danman ziyan
barsind) buyurmudur:
Dil yrtcdr (yrtc heyvan kimidir) ki, gr zbana
buraxlsa (dnmdn v aln rhbrliyi olmadan istdiyini des,
sahibini) paralayar (mhvin sbb olar).
58
845
59
mam li leyhis-salam (yax i vz vermk barsind)
buyurmudur:
Biri sn salam vernd sn (onun cavabnda) ondan yax
salam ver. Sn ehsan v yaxlq edilnd sn ona ondan
artq vz v mkafat ver, (yaxln vzini daha artq yaxlqla
x) hrnd ki, fzilt v stnlk yaxl ilk edn
mxsusdur.1
60
mam li leyhis-salam (vasitiliyin xeyri barsind)
buyurmudur:
Vasiti v az aan, (baqasndan bir ey) istynin
qanaddr (onun n quun, vasitsi il z istdiyin nail olduu
qanad kimidir).
61
mam li leyhis-salam (qflt barsind) buyurmudur:
Dnya hli yuxuda olduu halda aparlan karvan kimidir
(v xbrsizdir ki, birdn msaf qt olunar v hmi olacaqlar yer
atarlar v car car kr ki: dn v yklrinizi an).
62
mam li leyhis-salam (tnhaln ziyan barsind)
buyurmudur:
Dostlar ldn vermk qrbtdir. (nki bu, vtndn uzaq
dmk kimidir.)
1
846
63
mam li leyhis-salam (nalayiq insanlardan minnt
gtrmmk barsind) buyurmudur:
Ehtiyacn tmin edilmmsi onu lyaqtsiz adamdan
istmkdn daha asandr. (nki onun tmin edilmmsi qmqssy sbb olur. Amma onu lyaqtsiz adamdan istmk tmin
edilib-edilmmsindn asl olmayaraq xcaltliliy sbb olur.)
64
mam li leyhis-salam (bxi barsind) buyurmudur:
Az balamaqdan utanma. nki midsiz qoymaq
ondan da azdr (v utanmaa daha layiqdir).
65
mam li leyhis-salam (ifftlilik v kr etmk barsind)
buyurmudur:
fft yoxsul v kasbn zint v bzyi, (Allahn nemtlrin)
kr etmk is varlnn yaradr.
66
mam li leyhis-salam (arzular barsind) buyurmudur:
stdiyin atmayanda hr n cr olsan qmlnm. (nki
atlmayan ey gr qmlnmk alszlqdr.)
67
mam li leyhis-salam (nadann mzmmtind)
buyurmudur:
Nadanlarn hams ya ifratdrlar (z hdd v ndazlrini
arlar), ya da ox sst v shlnkar (ki, z hdd v ndazlrin
atmrlar).
68
mam li
buyurmudur:
leyhis-salam
847
(aln
niansi
barsind)
848
69
mam li leyhis-salam (dnya barsind) buyurmudur:
Dnya bdnlri khnldir (qocaldr), (rahatln azl il)
arzular yenildirir, (z grdii il) lm yaxnladrr v
(lmn yaxnlamas il) arzular uzaqladrr. Dnyaya qalib
gln (onun maln ld edn, onlar qoruyaraq artrmaq n)
ziyyt dd, onu tapmayan is (malik olmad n)
tinliy dar oldu. (Xlas, dnya hm kamna atan, hm d
atmayan n zab-ziyyt diyardr. Buna gr d all adam ona
rk balamaz v aldanmaz.)
70
mam li leyhis-salam (ba v rhbrlr barsind)
buyurmudur:
zn xalqn rhbri etmi xs baqasna yrtmkdn
qabaq, nc z nfsinin tlimin balamaldr.1 O, baqasn
dil il dblndirrk zintlndirmmidn qabaq, grk
onu z mli il dblndirrk gzlldirsin. (Msln,
baqasna namaz ql ki, nicat tapasan demmidn, qabaq grk z
namaz qlsn.) z nfsini yrdn v dblndirn, xalq
71
mam li leyhis-salam (lmn yaxn olmas barsind)
buyurmudur:
nsann ald nfs lm trf atd addmdr.2
72
mam li leyhis-salam (yersiz sevinmk v kdrlnmk
barsind) buyurmudur:
849
73
mam li leyhis-salam (iin sonunu fikirlmk barsind)
buyurmudur:
lr bhli olanda (onlarn sonunun yax v ya pis olmas
bilinmynd) onlarn yerin yetirilmsi balanclar il
mqayis edilir, tutudurulur (llr). (Bellikl, balanc
yax v ya pis olsa, sonu da yax, yaxud pis olacaq. nki gzl il
baharndan mlum olar.)
74
850
azuq (ibadt v bndlik) az, yol uzun, sfr (axirt sfri) uzaq
v daxil olunacaq yer (qbr, Brzx v qiyamt) is tindir.1
75
mam li leyhis-salamn bir aml kii ondan (Siffeyn
mharibsindn qaydandan sonra) bizim ama (ora hli il
mhariby) getmyimiz Allahn qzav-qdri il idi?
soruanda
(qzav-qdr
barsind)
buyurduu
2
klamlarndandr. (mam) uzun shbtdn sonra bizim
sediyimiz bu klamlar buyurdu:
Vay olsun sn! (Allah sn rhm etsin.) Deysn, sn (mtlq
yerin yetirilmli olan) qti v labd qzav-qdri gman
edirsn (nzrd tutursan)? gr bel olsayd, savab v cza
dz olmaz v xeyir v yaxla (cnnt) mjd vermk v
r v pislikdn (chnnmdn) qorxutmaq bs olard.3 (mam
1
851
76
mam li leyhis-salam (hikmt barsind) buyurmudur:
buraxb. Onlarn hr hans birini etmk v ya etmmkd bnd
mstqildir.
852
77
mam li leyhis-salam (yen d hikmt barsind) hmin
klama bnzr bir aqlamada buyurmudur:
Hikmt mminin itiyidir (hmi grk onun arxasnca olsun).
Buna gr d htta ikizllrdn olsa bel, onu ld et.
78
mam li leyhis-salam (pe barsind) buyurmudur:
Hr bir insann dyri (onun xalq yanndak mqam) yax
(ed) bildiyi eydir (pedir, yax bildiyi pe miqdarndadr. Seyyid
Rzi leyhir-rhm deyir:)
79
mam li leyhis-salam (nsiht verrk) buyurmudur:
Siz be ey vsiyyt edirm ki, onlar ld etmk n
(dabanlarnzla) dvlrin qarnnn altna vurmanza (srtl
gedrk zab-ziyyti znz rva bilmyiniz) dyr: (Birinci:) He
biriniz z Rbbindn baqa birisin midvar olmamaldr.1
2
(kinci:) z gnahndan baqa bir eydn qorxmamaldr.
(nc:) Ondan bilmdiyi ey soruulanda bilmirm
853
80
mam li leyhis-salam, o Hzrt qidsi olmadan onu
triflmkd ifrata varan bir kiiy (tvazkarlq sulunu
yrdrk) buyurmudur:
Mn snin dediklrindn (Allah v Peymbr layiq olan mdh
v snadan) aa, fikrind keirdiklrindn (mnim fzilt v
stnlklrim etiqad v inamnn olmamasndan) is stnm.
81
mam li leyhis-salam (yax insanlarn nsl v vladlarnn
qalmas barsind) buyurmudur:
Qlncdan qalanlar (raft dynd ldrlmynlr) sayca
daha qalarl v vladca daha oxdurlar. (Msln, hidlrin
aa v bas imam Hseyn leyhis-salam v onun trfdarlarnn
vladlar ox, qalarl v mhkmdirlr. Bunun mqabilind onun
nancib dmnlrinin ox olmalarna baxmayaraq, indi onlardan he
bir sr-lamt qalmayb.)
82
mam li leyhis-salam (bilmirm demmyin ziyan
barsind) buyurmudur:
(Bilmdiyi bir ey soruulanda) bilmirm demyn xsin
lm yeri (hlak olaca yer) ona atacaq (o, rsvay v mhv
olacaq).
83
mam li leyhis-salam (qoca adamn nzri barsind)
buyurmudur:
854
84
mam li leyhis-salam (istifar - balanma istmk
barsind) buyurmudur:
(Gnahlar n) istifar v balanma istmk imkannn
olmasna baxmayaraq, (Allahn onu balamasndan) namid
olan ks tccb edirm. (Amma istifar, mam leyhis-salamn
kitabn sonundak 409-cu klamnda buyurduu rtlrl olmaldr.)
85
Hzrt bu Cfr (imam) Mhmmd Baqir ibn li (ibn
Hseyn) leyhimus-salam nql edib ki, mam li leyhissalam (istifar etmy hvslndirrk) buyurmudur:
Yer znd Allahn czasndan pnah aparb
rahatlanmaq n iki snacaq var idi. Onlardan biri ldn
xd. Digri is sizin yannzdadr. Buna gr d ondan
yapn (onu qoruyun). ldn xm snacaq, Allahn
Peymbri (sllllahu leyhi v alih) idi (ki, sizin aranzdan kd).
Qalan snacaq is istifar v (gnahlar n) balanma
istmkdir. Allah-tala (Qurani-Krimd nfal sursinin 33-c
aysind) buyurur:
N qdr ki, sn onlarn arasndasan Allah
onlara zab vern deyildir. Balanmalarn dilyrkn d
Allah onlara zab vermz! (Seyyid Rzi leyhir-rhm deyir:)
Bu byan (Qurani-Krimdn ahid gtirmk) gzl szlr v
hqiqtlri drk etmk istiqamtindki incliklrdndir (ki,
mam leyhis-salam onu aqlayaraq anladb).
86
855
87
mam li leyhis-salam (tbli sulu barsind)
buyurmudur:
Drrakli v zirk alim o ksdir ki, xalq Allahn
mrhmt v balamasndan myus etmsin, onlar Allah
trfindn olan rahatlq v asayi namid etmsin v
hminin onlar Allahn cza v intiqamndan xatircm v
asud etmsin.
88
mam li leyhis-salam (knarnda ml olmayan elmin
mzmmtind) buyurmudur:
89
mam li leyhis-salam (elm v bilikdn tng glmmk,
yorulmamaq barsind) buyurmudur:
Bdn v cisimlr (bir nv yemk yemkdn v bir cr i
grmkdn) tng glrk yorulduu kimi, bu qlblr d
(trkib hisssi bir-biri il eyni olduu n bir mvzu trafnda
1
856
90
mam li leyhis-salam (fitndn Allaha pnah aparmaq
barsind) buyurmudur:
He biriniz Allahm! Fitn v imtahandan Sn pnah
aparram demmlidir. nki fitny dar olmayan xs
yoxdur. Lakin pnah aparan ks grk (haqq yoldan) azdran
fitnlrdn pnah aparsn. nki nqsan siftlrdn pak v
uzaq olan Allah (Qurani-Krimin nfal sursinin 28-ci aysind)
buyurur: Bilin ki, maldvltlriniz v vladlarnz fitndirlr. Bunun mnas
budur ki: Nqsan siftlrdn pak v uzaq olan Allah onlar
var-dvlt v vladlar il imtahana kir ki, ruzisin
qzblnn v z qismtin raz olan blli olsun, hrnd ki,
eyb v nqsanlardan pak olan Allah onlardan, onlarn
zndn d ox xbrdardr. Amma imtahan ona grdir ki,
savab v czaya layiq mllr (onlarn zlri vasitsi il) akar
olsun. nki onlarn bzilri olan uan ox istyir,
qzdan is xolar glmir, bzilri var-dvlti oxaltma
sevir v onun azalmasndan narahat olurlar. (Seyyid Rzi
leyhir-rhm deyir:)
91
mam li leyhis-salamdan xeyir v yaxln n
olmasn sorudular. O Hzrt (onun tfsirind bel) buyurdu:
Xeyir v yaxlq var-dvlt v vladnn ox olmas
deyil. Blk xeyir odur ki, elmin artsn, hlimlik v
sbrliliyin bysn v Rbbin itat v bndlik etmyin
nticsind xalq arasnda bauca olasan. Bellikl, yaxlq
ednd Allaha kr edsn v pis i grnd Allahdan
857
92
mam li leyhis-salam (itat v bndliyin fzilti barsind)
buyurmudur:
nsanlarn peymbrlr n layiqli v yaxn onlarn
(Allah-tala trfindn) gtirdiklrin daha ox alim
olanlardr.1 Sonra mam leyhis-salam (Ali mran sursinin 68ci aysi olan bu ayni) oxudu:
nsanlarn brahim n yaxn onun, bu
Peymbrin (Hzrt Mustafaya - sllllahu leyhi v alih-) v (o
Hzrt) iman gtirnlrin ardnca gednlrdir. Sonra buyurdu:
Mhmmdin dostu Allaha itat edn ksdir, htta onun (o
Hzrtl) qohumluu uzaq olsa bel (msln Salman, buzr v
Miqdad kimi)! Hminin Mhmmdin dmni Allaha itat
etmyn v tabe olmayan ksdir, htta onun yaxn qohumu olsa
bel (msln, bu Lhb v bu Chl kimi).
93
mam li leyhis-salam Hruriyyd olanlardan (mirlmmininl mxalift mqsdi il Kuf yaxnlndak Hrura shrasnda
toplam Nhrvan Xvaricinin) birinin gec namaz qlb
Quran oxuduunu eidndn sonra (zman imamn tanmadan
ibadtin faydasz olmas barsind) buyurmudur:
(Zman imam v haqq xlify) yqinlik v inamla olan yuxu
kk v trdddl namaz qlmaqdan daha yaxdr.2
858
94
mam li leyhis-salam (hdislrd dnmk barsind)
buyurmudur:
Hdisi eitdiyiniz zaman onu, klmlrini nql etmkl
deyil barsind drindn dnmkl drk edin. nki elmi
nql ednlr ox, onda dnnlr is azdrlar.
95
mam li leyhis-salam bir kiinin
biz Allahn mri il glmiik v Ona trf qaydacaq
demsini eidib (onun tfsirind bel) buyurdu:
Biz Allahn mri il glmiik demyimiz
Allahn padahln (v bizim Onun bndsi olmamz) etiraf
etmyimiz, Ona trf qaydacaq
demyimiz is hlak olacamz (v lrk qiyamtd hazr
olacamz) iqrar etmyimizdir.
96
Bir dst mam li leyhis-salam zn trifldi. O
Hzrt (tvazkarlq yol v sulu barsind bel) buyurdu:
Allahm, Sn mni mnim zmdn yax tanyrsan v
mn zmdn onlardan ox xbrdaram. lahi bizi onlarn
gman etdiklrindn (trifldiklrindn) yax et v bizdn
bilmdiklri (v Snin bildiyin) eylri (pisliklri) bala.1
97
Buna gr d onun barsind trdddd olan xsin qld namaz v
oxuduu Qur'an dz deyil.
1
Msumlar leyhimus-salamn istifar edrk balanma istmlri
yetmi yeddinci klamn rhind deyildiyi kimi, ya onun yol v
necliyini xalqa yrtmk ndr, ya da yerin yetirilmsi daha yax
olan eyi trk etdiklri n. V bilmk lazmdr ki, bu, msum xsin
uzaq olmal olduu gnah deyil. rhi Bhrani-rhimhullah -d z
rhinin bu yerind hmin mtlbi buyurub.
859
98
mam li leyhis-salam (qarya xacaq bzi hadislr
barsind) buyurmudur:
99
mam linin (leyhis-salam) ynind khn v yamaql
paltar grdlr. Sonra bu bard o Hzrtl shbt oldu.
(Ondan bu cr paltar geyinmsinin sbbini sorudular.) O Hzrt
(khn paltar barsind bel) buyurdu:
Qlb onunla tvazkar, nfsi-mmar (-pis ilr mr edn
nfs) is ram olur v mminlr onun arxasnca gedirlr (khn
paltar geyinmkl tvazkarlq yolu il gedir v nfsin istklrin
etinasz yanarlar. Bunun mqabilind tz v gzl paltar insan
mrurladrr v o, haqdan qafil olaraq gnaha dr).
860
100
mam li leyhis-salam (dnya v axirt barsind)
buyurmudur:
Dnya il axirt bir-birin zidd iki dmn v birbirindn ayr iki yoldurlar (cnnt v chnnm yollardrlar).
Buna gr d dnyan sevn v ona rk balayan ks
axirt dmn olaraq onunla dmnilik edib (ona gz
yumub). Bu iki ey rql qrb kimidirlr ki, onlarn ikisinin
arasnda yol gedn xs birin n qdr yaxnlasa
digrindn uzaqlaar. (Dnyaya rk balayan ona n qdr ox
balansa axirtdn bir o qdr qafil qalar. Elc d axirt rk
balam ks dnyaya rbtsiz olar.) Onlar bu ixtilaflarndan
sonra bir ri olan iki arvada oxayarlar (ki, he vaxt bir-birlri
il dz glmzlr. nki onlarn hr birin yaxnlaaraq dostluq etmk
digrindn uzaqlamaq v onunla dmn olmaa sbb olur.)
101
102
mam li leyhis-salam (Allahn hkmlrin tabe olmaq
barsind) buyurmudur:
Allah siz (namaz, oruc, xums, zkat, hcc v bu kimi) vacibat
mr edib. Bel is onlar zay etmyin (onlarn yerin
yetirilmsind shlnkarlq etmyin ki, czalandrlarsnz). Hminin
sizin n (alver, nigah, boanma v irs hkmlri kimi) hddlr
myynldirib, onlar amayn (z zvqnz uyun hrkt
etmyin ki, biar olarsnz). Sizlri (zina, livat, qumar, rab v slm
kimi) bzi eylrdn kindirib, onlarn hrmt prdsini
yrtmayn (onlar yerin yetirmyin ki, dnyada ziyan grr, axirtd
is bdi zaba dar olarsnz). (Axirt xeyri olmayan elmin
yrnilmsi kimi) Bzi eylrd is sizin n skut edib. O,
onlar unudaraq trk etmyib (nki Allah unutmaq xisltindn
pak v uzaqdr). Buna gr d znz onlar ld etmk n
tinliy salmayn.
103
mam li leyhis-salam (din etinaszlq barsind)
buyurmudur:
nsanlar dnya mnfti ld etmk n din ilrini trk
etslr, Allah mtlq onlarn qarsna ziyan hmin
xeyirdn ox olan ey xarar. (nki din ilrin etinaszlq
Allah-talann rhmindn uzaq dmy sbb olur.)
104
mam li leyhis-salam (dini hkmlrdn xbrsizliyin ziyan
barsind) buyurmudur:
N ox alim (sehr, hesab, ncum, astronomiya, nsb v bu kimi
elm alimlri) ki, (onlarla mul olmaq nticsind din elminin
862
863
105
mam li leyhis-salam (qlb barsind) buyurmuudur:
Bu insann damarlarnn birindn bir para t aslb ki, bu
onda olan n heyrtlndirici eydir. O, qlbdir. Onun
xoagln siftlri v onlara zidd xoaglmz keyfiyytlri
var: ona mid v arzu z tutanda tamah v hrislik onu xar
edr; tamah cua glnd hrislik onu hlak edr;
midsizlik ona yol tapanda hsrt v kdr onu ldrr;
qzb v sbilik qarya xanda hiddt onu boar; razlq
v mmnunluq ona yolda olanda (xoaglmz ilrdn)
kinmyi unudar; qorxu qfltn onu brynd (idn)
uzaqlamaq onu mul edr; min-amanl artanda qflt
onu ourlayar; msibt v kdr z vernd dzmszlk
onu rsvay edr; mal tapanda varllq onu itatsizldirr;
yoxsulluq incidnd bla v tinlik onu sir edr; aclq
tinliy salanda ziflik onu ldn salar; toxluu oxalb
hddini aanda qarnnn doluluu onu zhmt salar.
Bellikl, hdd v normadan aa olan hr bir shlnkarlq
ona ziyan vurar v hddi ken hr bir artqlq onu mhv
edr. (Buna gr d mtdllik v orta vziyyti ldn vermyib hikmt
sasnda davranan hr bir qlb hm dnya, hm d axirt mnfti v
xeyrini ld edr.)
106
mam li leyhis-salam (on iki imam
barsind)
buyurmudur:
Biz (hli-Beyt), ortada olan sykncyik.1 Gerid qalm
(bizi tanmaqda shlnkarlq etmi) ks zn hmin sykncy
atdrmaldr (ki, rahatlq v sadt ld etsin). Hminin hddi
ab qabaa dm (bizim barmizd ifrata vararaq bizi br
hddindn xaran) ks d hmin sykncy trf
qaytmaldr (ki, aznlqdan nicat tapsn).
Onun kimiyik ki, iki trfdn ona syknrlr. Yni, biz mtdil olan
dz yoluq v xalq dnya v axirt ilrini bizdn yrnmlidir.
864
107
mam li leyhis-salam (hkm icra edn xs barsind)
buyurmudur:
Eyb v nqsan siftlrdn pak v uzaq olan Allahn
hkmn (barsind ilahi hkm icra ediln xs qar) mlayimlik
v yumaqlq etmyn (yaxud ondan rvt tlb etmyn), (ona)
tvazkarlq gstrmyn v tamah v arzularn arxasnca
getmyn ksdn baqa he ks icra etmmlidir.
108
mam li leyhis-salam digrlrindn ox istdiyi Shl
ibn Hneyf nsari o Hzrtl Siffeyndn (mharibdn)
qaytdqdan sonra Kufd vfat edn zaman (z dostlarnn
tinliklri barsind) buyurmudur:
gr mni da sevs, para-para olub tklr. (Seyyid
Rzi-leyhirrhm deyir:)
865
109
mam li leyhis-salam (byniln siftlr yiylnmy
hvslndirrk mrurluun mzmmtind) buyurmudur:
Aldan faydal he bir var-dvlt yoxdur. (nki dnya v
axirt sadti al vasitsi il ld edilir.) Mrurluqdan qorxulu
tnhalq yoxdur.1 Tdbir tkmk v dnmk kimi al
yoxdur.2 Prhizkarlq kimi comrdlik yoxdur. (nki prhizkar
hm Xaliqin, hm d xalqn yannda ziz v mhtrmdir.) Gzl
xasiyyt kimi yolda yoxdur. (nki gzl xasiyyt qlblri l
alr.) db kimi miras yoxdur. (nki db insan sevimli edir.)
Mvffqiyyt v bir i nail olmaq kimi rhbr yoxdur.
(Ona gr ki, mvffqiyyt insan dz v Allahn byndiyi yola kir.)
Gzl ml kimi ticart v alver yoxdur. (nki o, bdi
sadt sbb olur.) (lahi) savab kimi mnft yoxdur. (nki o,
bdi mnftdir.) bh (namlum ey) mqabilind zn
saxlamaq kimi prhizkarlq yoxdur. (nki bhli ilr
girimk insan haram ilr kir.) Harama rbtsizlik kimi
zahidlik yoxdur. (nki harama meyl gstrmmk gzllik v
pakla sbb olur.) Tfkkr v uzaqgrnlik kimi elm
yoxdur. (nki insan onun vasitsi il yaradln balanc v
sonunu drk edir v aznlqdan qurtulur.) Vacibat yerin
yetirmk kimi ibadt yoxdur. (nki onun savab msthbbi
mllrdn oxdur v onu trk etmkd zab v cza var.) Hya v
sbr kimi iman yoxdur. (nki iman bu iki eyl kamillir.)
Tvazkarlq kimi yksklik v ba ucal yoxdur. (nki
tvazkar xsi ham rkdn sevir.) Elm kimi rf v byklk
yoxdur. (Ona gr ki, elm insann bldisidir.) Dzmllk kimi
izzt yoxdur. (nki dzmllk ba ucalna sbb olur.)
Mvrt kimi mhkm arxa yoxdur. (nki mvrt iin
sonunu v onun xeyir-ziyann drk etmy sbb olur.)
866
110
mam li leyhis-salam (bdbinlik v nikbinlik barsind)
buyurmudur:
Yaxlq zman v onun insanlarn bryn zaman
rsvayl akar olmayan1 birin qar bdbin olan ks,
ona zlm edib. Fitn-fsad v pozunluq zman v onun
insanlarna hakim olan zaman baqasna nikbin olan xs is
zn thlk v hlakt atb. (nki fitn-fsad hakim olan
zmand trbiy olunmu v pozun insanlarla laq v nsiyytd
olmu adamdan yaxlq gzlmk olmaz.)
111
mam li leyhis-salama dedilr ki: Ey mirl-mminin,
zn nec hiss edirsn? O Hzrt (dnyann tinliklri
barsind) buyurdu:
z varl il yox olan (varl yoxlua doru kn),
salaml il xstlnn (salaml qocalq xstliyin doru
aparan) v lmn, snacanda (dnyada) yaxalad xsin
hal nec olar?
112
mam li leyhis-salam (bndlrin imtahan edilmlri
barsind) buyurmudur:
N ox adam ki, ona ediln ehsan v yaxlqla (Allahn
ona verdiyi nemtlrl) zab v czaya yaxnlab (Allah ona
yaxlq etdikc, o, itatsizliyini artraraq nankorluq edib). N ox
adam ki, (pisliklrinin) gizli qalmas il aldanb. (nki hr n
qdr irkin i grbs rsvay olmayb.) N ox adam ki, onun
barsindki xo szlr (xalqn onun haqqnda yax danmas)
nticsind fitn v tinliy db.2 Allah he ksi ona
(dnyada) mhlt vermk kimi (baqa bir eyl) imtahan
1
867
113
mam li leyhis-salam (z dost v dmni barsind)
buyurmudur:
Mnim yolumda iki nfr hlak oldu. (Biri mni sevmkd)
ifrata varan (mni vilayt mqamndan daha yksk biln) dost v
(digri) dmniliyind hddini aan (mnim mqam v
drcmi inkar edn) dmn.
114
mam li leyhis-salam (frsti ldn vermk barsind)
buyurmudur:
Frsti ldn vermk (i mnasib vaxtnda balamamaq)
qm-qssdir (qm v kdr sbb olar).
115
mam li leyhis-salam (dnya barsind) buyurmudur:
Dnyann misal l vuranda yumaq, qarnnda is
ldrc zhr olan ilan kimidir. Aldanm nadan ona trf
gedir, uzaqgrn all is ondan uzaqlar.
116
mam li leyhis-salamdan Qureyin (siftlri) barsind
sorudular (v o Hzrt bel) buyurdu: (Qurey tayfalarndan olan)
Bni-Mxzum Qureyin xo tirli gldr. (nki kiilri zirk
v qadnlar gzldirlr.) Kiilrinin szlrini (irindil olduqlarna
gr) v qadnlar il evlnmyi (gzlliklrin gr) sevrsn.
(Qureyin digr bir tayfas olan) Bni-bd ms nzr v
dnc baxmndan Qureyin n uzaqgrni, arxalarnda
olan eyin qarsn n yax alanlardr. (Hadislrd tkdirlr,
brabrlri yoxdur.) Amma (Qureyin digr bir tayfas olan) biz
(Bni Haim) limizd olanlar (var-dvlti) balamaqda n
sxavtli v lm zaman can vermkd n comrdik (dy
868
117
mam li leyhis-salam (bndliy tviq edrk)
buyurmudur:
ki ml - lzzti keib gedn v ziyan (czas) qalan
ml (itatsizlik) il zhmti tb gedn v savab v mkafat
qalan ml (itat v bndlik) arasnda n qdr d uzaq fasil
var!
118
mam li leyhis-salam (qbristanla aparlan) bir
cnaznin arxasnca gedirdi v bir nfrin gl ssini
eitdi. Sonra (byniln xisltlr yiylnmy hvslndirrk)
buyurdu:
Sanki lmk dnyada bizdn baqas n yazlb. Sanki
haqq (lm) dnyada bizdn ayr biri n vacib olub. Sanki
(hr gn getdiklrini) grdymz llr, tezlikl biz trf
qaydacaq msafirlrdir! Onlar qbrlrin qoyur v vardvltlrini yeyirik. Biz onlardan sonra bdi qalacaq
kimi yd vernlri (ln kii v qadnlar) unutmuuq v hr
cr bla v ziyana dar olmuuq. Xo o adamn halna ki,
nfsi ram olub (tvazkral zn pe edib), ml v
hrktlri pak v layiqli, niyyti (etiqad) byniln v
xasiyyti gzl olub; mal v var-dvltinin artn (Allah
yolunda ehtiyac olanlara) balayb, dilini ox danmaqdan
saxlayb (yersiz danmayb), pisliyini camaatdan uzaqladrb
(onlar incitmyib), snn (Hzrt Peymbrin davran sulu) ona
ar glmyib v bidt nisbt verilmyib. (Seyyid Rzi
leyhir-rhm deyir:)
869
119
mam li leyhis-salam (qeyrt barsind) buyurmudur:
Qadnn (kiiy) qeyrti kfrdr. (nki onun bel bir qeyrt
malik olmas kiinin iki v ya daha artq arvad almasn haram bilmy
sbb olur, halbuki Allah onu halal edib.) Kiinin (qadna) qeyrti
is imandr. (nki bu, iki kiinin bir arvadda rik olmalarn haram
bilmy sbb olur v bunu Allah da haram edib.)
120
mam li leyhis-salam (hqiqi slam barsind)
buyurmudur:
slam el vsf edim ki, mndn qabaq he ks (el) vsf
etmmi olsun: slam (Allah v Peymbrin gstrilrin) tslim
olmaqdr. Tslim olmaq (onlara) inanmaqdr. nanmaq
(onlar) qbul etmkdir. Qbul etmk (onlar) etiraf v tsdiq
etmkdir. Etiraf v tsdiq etmk (onlar) yerin yetirmy
hazr olmaqdr. Yerin yetirmk (onlara) ml etmkdir.
(Demli, slind slam Allah v Peymbrin gstrilrin ml
etmkdir.)
121
mam li leyhis-salam (irkin xasiyyt v nalayiq mllrin
mzmmtind) buyurmudur:
Xsis v simic xs tccb edirm ki, qad yoxsulluq
v kasbla doru tlsir (nki lind olandan bhrlnmir. Buna
gr d yoxsullarla birdir), axtard varll ldn xarr (ona
gr ki, mal v srvtindn istifad etmir). Bellikl, dnyada
yoxsullar kimi yaayr, axirtd is onunla varllar kimi
hesab kcklr. (nki ylanlarn hesabn vermk lazmdr.)
Dnn ntf olmu, sabah is le olacaq (v gr csdinin
stndn torpa gtrslr funtindn ham qaan) tkbbrl
adama tccb edirm. Allahn yaratdqlarn grmsin
870
122
mam li leyhis-salam (bndlikd shlnkarlq etmyin
ziyan barsind) buyurmudur:
ml v iind (Allaha bndlik etmkd) shlnkarlq edn
(v z vaxtn dnyasn abadladrmaa srf edn) ks (onu ld
etmk, elc d sylrinin nticsiz qalmas n) qm v kdr
dar olar. Mal v cannda Allahn pay olmayan ksin
Allaha yolu yoxdur. (z malndan Allah yolunda vermyn v
Allahn dininin yaylmas istiqamtind almayan ks Onun rhm v
mrhmtini gzlmmlidir.)
123
mam li leyhis-salam (bdnin qorunmas barsind)
buyurmudur:
Soyuun vvlind (payzda) qorunun (znz yax bryn,
nki bdn istiy yrdiyi n narahat olar). Onun sonunda
(baharda) is onun pivazna gedin (znz ox brmyin, nki
bdn soyua yrdiyi n he bir ziyan grmz). nki soyuq,
bdnlr aaclara etdiyini edir: onun vvli yandrr (aaclarn
yarpaqlarn tkr), axr is (yarpaqlar) bitirir.
124
mam li leyhis-salam (Allahn bykly barsind)
buyurmudur:
Yaradann byklyn baa dmyin, yaranmlar
snin gznd kiildr (v nticd yaranma etina etmz, hmi
z Yaradanna z tutar v dnya v axirt sadtini ld edrsn).
871
125
mam li leyhis-salam Siffeyndn (Siffeyn mharibsindn)
qaydan zaman Kufnin knarndak qbristanla atanda
(prhizkarlq barsind bel) buyurmudur:
Ey qorxulu diyarlarn, kimssiz v otsuz-susuz yerlrin
v qaranlq qbirlrin sakinlri! Ey torpaq sakinlri, ey
vtndn uzaq qalanlar, ey kimssizlr, ey qorxulular! Siz
bizim irli getmi qabaqcllarmzsnz v biz sizin
arxanzca glnlrik v siz atacaq. Evlr (evlriniz)
gldikd, (bilin ki,) onlarda sakin oldular, arvadlar
(arvadlarnz) aldlar, var-dvltlri (sizin srvtlrinizi)
bldrdlr. Bu bizim yanmzda olan eylr barsindki
xbrlrdir. Bs sizin yannzda olan eylrdn n xbr?
Sonra zn yoldalarna tutub buyurdu: Bilin! gr
onlara danmaq icazsi v mri verilsydi siz xbr
verrdilr ki, (bu yolda) n yax azuq tqva v
prhizkarlqdr.
126
mam li leyhis-salam bir kiinin dnyan mzmmt
etmsini eidnd (dnyann trifind bel) buyurmudur:
Ey dnyan mzmmt edn ki, onun hiyllrin
aldanmsan v puluqlarna mftunsan! Dnyaya
aldanmsan v onu mzmmt edirsn?! Sn ona gnah
yklyirsn, yoxsa dnya sn gnah yklyir? Dnya sni
harada v n vaxt avara qoydu, yaxud n vaxt aldatd?
Atalarnn torpaa db rdklri yerlrl, yoxsa
analarnn torpaq altndak yataqlar il? z llrinl (tkc,
yaxn xstlrinin drdlrinin saalmas n) n qdr kmk
etdin v (xstlr) z llrinl n qdr qulluq gstrdin?
Onlarn saalmalarn istdin, (drdi myynldirib xstliyin n
olduunu bildikdn sonra) tbiblrdn drmann xeyrini
sorudun. Shr snin drmann onlarn ehtiyacn aradan
qaldrmrd (onlar saaltmrd) v snin gz yalarn (kdiyin
ziyytlr) onlara xeyir vermirdi. Snin qorxun onlarn he
birin fayda vermdi, onun barsind z istyin atmadn
872
873
127
mam li leyhis-salam (dnyann sonu barsind)
buyurmudur:
Allahn bir mlyi var ki, hr gn bel fryad qoparr:
doun lmk n, toplayn yox v mhv olmaq n v
tikin viran olmaq n!
128
mam li leyhis-salam (dnya barsind) buyurmudur:
Dnya qalmaq yeri deyil keid diyardr. nsanlar onda
iki dstdirlr: bir dst onda zn (nfsi istklr) satar v
bellikl d, zn (onlarn czas olaraq) hlak edr. Digr bir
dst is zn (itat v bndlikl) alar v bellikl d, zn
(qiyamt zabndan) azad edr.
129
mam li leyhis-salam (dostluun rtlri barsind)
buyurmudur:
Dost z qardana (dostuna) vaxtda qay
gstrmyinc (hqiqi) dost deyil: onun tinlik v
narahatlqlarnda (can v mal il onun yannda olmaldr), o z
olmayanda (barsind xoaglmz szlr deyilmsi v eidilmsin
mane olmaldr) v vfat edrk hyatla vidalaanda (dua v
istifar etmkl onu yad etmlidir).
130
mam li leyhis-salam (dua, tvb, istifar v kr barsind)
buyurmudur:
Drd ey verilmi xs, drd eydn mhrum olmayb:
dua etmy mr olunmu ksi, istyini rva etmkdn
mhrum etmzlr; tvb etmsi gstrii verilmi ksi
(tvbsini) qbul etmkdn namid etmzlr; istifar etmy
mcbur olunmu xsi balanmaqdan namid etmzlr;
kr yrdilmi ksi (nemtlrin) oxalmasndan mhrum
etmzlr. (Seyyid Rzi - rhimhullah - deyir:)
874
131
mam li leyhis-salam (bzi ibadtlrin sirlri barsind)
buyurmudur:
Namaz hr bir prhizkarn (Allahn mrhmtin)
yaxnlama vasitsidir. Hcc (kafirl cihad etmk imkan olmayan)
hr bir zifin cihaddr.1 Hr bir eyin zkat var v bdnin
zkat oruc tutmaqdr.2 Qadnn cihad ri il xo rftarl
olmaq v ona tabe olmaqdr. (nki ona cihad etmk rva deyil v
875
onun n mhm cihad pis ilr mr edn nfsl mbariz v rin tabe
olmasdr.)
132
mam li leyhis-salam (sdq barsind) buyurmudur:
(Rhmt smasndan) ruzinin glmsini sdq vermkl
istyin. (nki sdq vermk ruzinin glib atmasna sbb olur.)
vz alacana yqini v inam olan ks balamaqda
sxavtli v comrd olar. (Allah trfindn vz alacana inand
n bir ey balamaqda xsislik v simiclik etmz.)
133
mam li leyhis-salam (ruzi barsind) buyurmudur:
Kmk v yardm (hr bir ksin ruzisi, Allah trfindn)
ehtiyac miqdarnda verilir.
134
mam li leyhis-salam (mtdilliy hvslndirrk)
buyurmudur:
1
(Hyatda) mtdilliyi z pesi edn ks yoxsul olmayb.
135
mam li leyhis-salam (rahat v dinc olmaq barsind)
buyurmudur:
Klftin azl iki lin biridir (lin digri is mal ld
etmkdir). (Camaatla) dostluq etmk aln yarsdr (onun digr
yars is digr siftlr v ya onlarn r v pisliklrindn uzaq
olmaqdr). Qm-kdr qocaln yarsdr (v onun digr yars
mrn uzunluudur).
136
mam li leyhis-salam (sbr barsind) buyurmudur:
1
876
137
mam li leyhis-salam (mlin yerin dmyn kild
edilmsinin mzmmtind) buyurmudur:
N ox oruc tutan ki, oruc tutmandan ona aclq v
susuzluqdan baqa bir ey qalmr. N ox namaz (gec
namaz) qlan ki, namaz qlmasndan ona oyaqlq v
ziyytdn baqa bir ey qalmr. (nki o, namaz v orucu
gstrilr uyun yerin yetirmyib.) Zirklrin yuxusu v
onlarn oruc amalar nec d gzldir! (nki onlarn etdiklri
yerin dr v gstrilr uyun olar.)
138
mam li leyhis-salam (sdq vermk, zkat xartmaq v
dua etmy hvslndirrk) buyurmudur:
mannz sdq il qoruyun. (nki sdq imann kamillik
niansidir v mmin savab midi il pak niyytl ona trf tlsr.)
Var-dvltinizi zkat vermkl amanda saxlayn. (nki gr
zkat vermsniz yoxsul v ehtiyac olanlara xyant etmisiniz v buna
gr d var-dvltiniz mhv olmaa daha layiqdir.) Bir-birinin
ardnca gln bla v tinliklri dua etmkl uzaqladrn.
139
mam li leyhis-salamn (n seilmi v yax dostlarndan
olan) Kumeyl ibn Ziyad Nxiy buyurduu klamlardandr.
Kumeyl ibn Ziyad deyir: mirl-mminin li ibn bu
Talib mnim limdn tutub mni shraya apard. hrin
knarna atanda blaya dm xs kimi bir ah kdi.
Sonra (elm v alimlr barsind bel) buyurdu:
Ey Kumeyl ibn Ziyad! Bu qlblr qabdrlar (elm, hqiqt v
sirlrin qablardr) v onlarn n yaxs daha yax
saxlayandr (ona taprlan eyi daha yax qoruyaraq yadda
877
878
879
140
mam li leyhis-salam (danmaq barsind) buyurmudur:
nsan z dilinin altnda gizlnmidir (danmaynca
tannmaz).
141
mam li leyhis-salam (mqam v drc barsind)
buyurmudur:
z qdir-qiymt v mqamn (nec qiymtli inci v cavahir
olmasn) bilmyn (v ya hddini aaraq ayan yoranndan
knara xaran) insan hlak oldu.
142
1
880
143
mam li leyhis-salam (hamnn sonu v aqibti barsind)
buyurmudur:
Hr ksin sonu v aqibti ya irin (sadt v xobxtlik), ya
da acdr (bdbxtlikdir).
144
882
145
mam li leyhis-salam (sbr barsind) buyurmudur:
(tin) zaman uzun ks d, qlb sbrli v
dzmldn ayrlmr.
146
mam li leyhis-salam (baqasnn iin raz olmaq
barsind) buyurmudur:
147
mam li
leyhis-salam
(hd-peyman
buyurmudur:
hd-peymanlarn tutacaqlarndan yapn1.
barsind)
148
mam li leyhis-salam (hidayt v nicat imamlar leyhimussalama tabe olmaa tviq edrk) buyurmudur:
1
883
149
mam
li
leyhis-salam
(yd-nsiht
verrk)
buyurmudur:
Siz gstriblr gr gz asanz, doru yolu
gstriblr gr yola glsniz, eitdiriblr gr qulaq
assanz! (Yni, gr gz ab diqqt etsniz grrsiniz ki, dz yola
glmyiniz n lazm olan btn tdbirlr grlb, amma siz
istmyrk znz korlua, aznla v karla vurmusunuz.)
150
mam li leyhis-salam (yaxlq barsind) buyurmudur:
z qardan (dostunu) yaxlqla mzmmt et. (Onu
mzmmt etmk vzin ona yaxlq et ki, utansn. nki xcaltin
tsiri btn mzmmtlrdn oxdur.) Onun pisliyini ona bxi
etmkl df et.2
151
mam li leyhis-salam (thmt sbb olan yerlrdn
kinmk barsind) buyurmudur:
Thmt v pis gmanlara sbb olan yerlr gedn ks,
onun barsind pis znn dni qnamamaldr. (nki o z
barsind pis gman edilmsin sbb olub.)
884
152
mam li leyhis-salam (mslht barsind) buyurmudur:
(Bir eyi) l keirn ks zbanalaar (baqalarnn nzr v
fikirlrin
etinaszlaar).
zbanalq
edn
(ilrd
mslhtlmyn)
hlak
oldu.
(Tcrbli)
insanlarla
mslhtln ks onlarn allarna rik olub. (Mlumdur ki,
hr hans bir id bir ne aln hkm vermsi bir aln hkm
vermsindn daha xeyirli v mnasibdir.)
153
mam li leyhis-salam (sirri fa etmmk barsind)
buyurmudur:
Xeyir v yaxlq z sirrini gizli saxlayan ksin z
linddir (sirrini fa edn xsin ksin olaraq onun xeyir v mnfti
z linddir).
154
mam li leyhis-salam (yoxsulluun mzmmtind)
buyurmudur:
Yoxsulluq v kasblq ox byk lmdr. (nki lmn
tinliyi bir df olur. Yoxsulluun tinliyi is hr an mahid
olunur.)
155
mam li leyhis-salam (layiq olmayan xs yaxlq etmk
barsind) buyurmudur:
885
156
mam li leyhis-salam (mxluqa itat v tabeilik barsind)
buyurmudur:
Allaha itatsizlik olan msld mxluqa tabe olmaq
rva deyil (Yaxud gnaha sbb olan yerd ibadt v bndlik dz
deyil, msln, qsb edilmi torpaqda v ya zlm il alnm yerd
namaz qlmaq olmaz).
157
mam li leyhis-salam (baqasnn haqqna toxunmaq
barsind) buyurmudur :
z haqq barsind shlnkarlq edn ks mzmmt
edilmz. Mzmmt v qnaq o ks ndr ki, baqasnn
haqqna toxunub. (nki baqasnn haqqna l uzadan ks zlm edib v
zlm irkinliklrin n pisidir v zalm mzmmt layiqdir.)
158
mam li leyhis-salam (xudpsndliyin ziyan barsind)
buyurmudur:
Xudpsndlik (insan) daha artq ld etmkdn saxlayr.
(nki xudpsnd btn mqamlarn son drcsini ld etdiyini znn
edir v onun bu gman onu daha yksk mqam qazanmaqdan
saxlayr.)
159
mam li leyhis-salam (dnyaya v onun hlin rk
balamamaq barsind) buyurmudur:
(lml balayan axirt) yaxndr (azuq tdark n al)
v (dnyada olan) birglik azdr (tezlikl ayrlacaqsnz. Buna gr
d ona rk balamaa dymz).
zn, (din) qardan (dostun) ayrlan zaman
(onunla laqlri brpa edrk) ona birlmy vadar et......
deyilnlri z yerindn baqa yerlrd
iltmkdn kin. Yaxud onlar nalayiq xslr barsind etm.
Bunlarn geni izah v rhi n beinci cildd otuz birinci mktubun
axrna mracit edin. bn bil Hdidin nsxsind ona bndlik
edib vzin onu z bndsi v qulu edib yazlb. nki onun
haqqn da etmk n vz v mkafat nzrd tutmayb, blk ona
yaxlq v xeyirxahlq etmk istyib.
886
160
mam li leyhis-salam (gzaqlarn v bsirt sahiblrinin
trifind) buyurmudur:
Hqiqtn iki gz olan n shr alb. (Bsirt sahibi
olan all n haqq din v dz yol aydndr v o, qlblri kor olan
kslr kimi kk v trdddd deyil.)
161
mam li leyhis-salam (itatsizlik etmmk barsind)
buyurmudur:
Gnah etmmk tvb(nin qbul edilmsini) istmkdn
daha asandr.1
162
mam li leyhis-salam (zn cilovlamaq barsind)
buyurmudur:
N ox bir df yemk ki, dflrl yemy mane olur.2
163
mam li leyhis-salam (nadanln mzmmtind)
buyurmudur:
nsanlar bilmdiklri eyin dmnidirlr.3
887
164
mam li leyhis-salam (mslhtlm v mvrt etmk
barsind) buyurmudur:
Fikir yollarna z tutan (all insanlardan nzri kmk
istyn) ks xta v shv yerlri tanyar (v zrr-ziyan olan
eydn uzaq olar).
165
mam li leyhis-salam (Allaha gr i grmyin xeyri
barsind) buyurmudur:
(z) qzb nizsini Allaha (Onun razln ld etmy) gr
itilyn (baqalarn pis ilrdn kindirn) ks, n tin v ar
batil v nahaqlar ldrmy v mhv etmy qadir olar
(Allah ona, batil v nahaq qdrtli olsa bel, onlar mlub etmkd
kmk edr).
166
mam li leyhis-salam (i girimk barsind)
buyurmudur:
Bir idn qorxduun zaman zn onun iin at. nki
kinib ehtiyatlanman tinliyi qorxduun eyin zndn
daha bykdr.1
167
mam li leyhis-salam (balq barsind) buyurmudur:
Balq v risliyin alti knl geniliyidir (tinliklr tab
gtirmk, ilrd sbr etmk, dada atmaq v bu kimi eylrdir).
888
168
mam li leyhis-salam (pis mllrin qarsn almaq
barsind) buyurmudur:
Pis
ml
sahibini
yax
ml
sahibini
mkafatlandrmaqla (onu ziz tutub ona yaxlq v bxi etmkl)
incit. (nki pis ml sahiblrin, yax mllilri ziz tutub onlara
yaxlq etmkdn ar ziyyt yoxdur.)
169
mam li leyhis-salam (bdxah olmamaq barsind)
buyurmudur:
Pisliyi (kin-kdurti) baqasnn qlbindn, onu z
qlbindn qopartmaqla (knar etmkl) bi (uzaqladr). (nki
hr kim baqalar barsind pis fikirls, onun barsind d pis
fikirlrlr; hr ks qlbind baqalarna qar kin saxlasa, baqalar
da qlblrind ona qar kin saxlayarlar.)
170
mam li leyhis-salam (trslik v inadkarln mzmmtind)
buyurmudur:
Trslik (salam) fikri uzaqladrr (insan doru yoldan
saxlayr v o, fikir v dncnin xeyirini ldn xarr).
171
mam li leyhis-salam (tamahn mzmmtind)
buyurmudur:
Tamahkarlq bdi kllikdir. (Tamahkar hmi qul v
sirdir v tamahna gz yummaynca azad olaraq qurtulmaz.)
172
mam li
buyurmudur:
leyhis-salam
(uzaqgrnlik
barsind)
hans
bir
id)
889
173
mam li leyhis-salam (yersiz susman v yersiz danman
mzmmtind) buyurmudur:
174
mam li leyhis-salam (dz v doru yolun bir olmas
barsind) buyurmudur:
(ki nfrin) bir yola bir-birin zidd iki arnn biri
mtlq aznlqdr.1
175
mam li leyhis-salam (znn haqq yolda sabitqdm olmas
barsind) buyurmudur:
Haqq (mqdds slam dininin kk v axlri mn)
gstrilndn (onlar bilndn) bri onun barsind kk v
trddd dmmim.
176
mam li leyhis-salam (znn Bzi siftlri barsind)
buyurmudur:
2
(He vaxt) yalan demmim v mn yalan deyilmyib
yolumu azmamam v he ks mnim vasitml yolunu
azmayb.
890
177
mam li leyhis-salam (zlmn ziyan barsind)
buyurmudur:
Zalm sabah (qiyamt gn qm-kdrinin oxluundan) lini
eynyck.1
178
mam li leyhis-salam (lm barsind) buyurmudur:
K etmk (dnyadan getmk) yaxndr. (Buna gr d all o
adamdr ki, azuq gtrb lm atan zaman hazr olsun.)
179
mam li leyhis-salam (haqq yolunun tinliklri barsind)
buyurmudur:
zn haqqa gstrn (ona kmk v yardm edn) ks xalqn
nadanlar yannda mhv olar.2
180
mam li leyhis-salam (sbrliliy tviq edrk)
buyurmudur:
Sbrliliyin nicat vermdiyi ksi dzmszlk mhv edr.
(nki o, sbrliliyin savabn ldn verrk dzmszlyn czasna
dar olar.)
181
mam li leyhis-salam (xliflrdn ikaytlnrk)
buyurmudur:
cba, xilaft (Hzrt Peymbrl) yoldalq v birglikl
atr (ki, bu Bkr mr lini ver sn beyt edim deynd, mr
1
891
Yni: gr sn (bu Bkr) ura v mmtin mumi
nzri il xalqn ilrinin idariliyini l almsansa, bs
nzr v dnc sahiblri (Bni-Haim, xsusil mam leyhissalam hmin ura v icmada) itirak etmy-etmy ona nec
nail olmusan? Yox gr (Peymbr) qohumlua saslanb
onlarn (xilaft barsind) mbahis ednlrin dlil gtirib
onlara qalib glmisns (bu Bkr Sqifd nsarla mbahis
edrk dlil gtirib ki, biz Peymbrin qohum v yaxnlaryq), onda
baqas (mam leyhis-salam) Peymbr daha yaxn v bu i
daha layiqdir. (nki gr Peymbr snin qzn albsa, mam
leyhis-salam onun krkni v misi oludur.)
182
mam
li
leyhis-salam
(yd-nsiht
verrk)
buyurmudur:
nsan dnyada lmlrin (lm amillrinin) ox atd hdf,
bla v drdlrin ona trf tlsdiklri qart edilmi
qnimtdir. Hr imyind boaz tutulmas, hr loxmasnda
kdrlr var (hr bir lzzt v kefi qm-qss ildir). Bnd bir
nemt ancaq digr bir nemtdn ayrlmaqla atar; hyatnn
(yeni) bir gnn ancaq (onun n tqdir edilmi) z (mr)
mddtinin digr bir gnndn ayrlmaqla z tutar. Buna
gr d biz lmn yardmlaryq (ki, hr gn ona yaxnlarq
v kdiyimiz hr bir nfsl ona trf bir addm atm oluruq) v
canlarmz mhv olmaq v lmlr hdfdir. Bel is
bdiliy nec midvar ola bilrik, halbuki gec il gndz
ny raft v byklk veribs tez ona trf dnrk
qurduqlarn viran, topladqlarn is darmadan edib?!1
1
892
183
mam li leyhis-salam (mal toplamaq n almaq
barsind) buyurmudur:
Ey Adm vlad! z azuq v ruzindn artq qazandn
eyd (var-dvltd) baqas (varislr v ya digrlri) n
xzindarsan (ki,onu onlara vercksn v onun sn he bir xeyri
olmayacaq).
184
mam li leyhis-salam (bir i mcbur etmyin ziyan
barsind) buyurmudur:
185
mam li leyhis-salam (qzbi udmaa hvslndirrk)
buyumudur:
Qzblnib zm turudan zaman qzbimi n vaxt
boum? ntiqam almaq v czalandrmaa gcm
atmayanda v mn, (gr gclnn kimi) sbr etsydin
(yax olard) deyilnd, yoxsa intiqam almaq qdrtim
olanda v mn gr balasaydn (yax olard)
deyilnd? (Hr halda, insann qdrtli v zif olmasndan asl
olmayaraq z qzbini bomas tqdirlayiqdir.)
186
mam li leyhis-salam zibillikd olan murdarn
yanndan ken zaman (dnya malna rk balamamaq barsind)
buyurmudur:
Budur xsislrin xsislik etdiklri eyin nticsi! (Seyyid
Rzi deyir:) Digr bir rvaytd o Hzrtin bel buyurduu
893
187
mam li leyhis-salam (ldn xm ey barsind)
buyurmudur:
Malnn sn yd verni lindn xmayb. (lindn
xm eyin ziyannn qmini km. nki o sn tcrb yrdir v
tcrb hmi iin yarayacaq.)
188
mam li leyhis-salam (elm v bilikdn tng glmmk,
yorulmamaq barsind) buyurmudur:
Bdn v cisimlr (bir nv yemk yemkdn v bir cr i
grmkdn) tng glrk yorulduu kimi, bu qlblr d
(trkib hisssi bir-biri il eyni olduu n bir mvzu trafnda
dnrk fikirlmkdn) bezrk yorulur. Buna gr d hmin
qlblr (onlarn yorunluqlarn xarmaq) n (lzzt alaraq
rahatlandqlar) yeni v maraql hikmt v elmlr (din balar
v alimlrin mxtlif szlri kimi eylr) axtarn (ki, hikmt ksb
edilmsi v elm ld edilmsind alasnz v yorulmayasnz).
189
mam li leyhis-salam Xvaricin hkm ancaq Allaha
mxsusdur szlrini eidnd (onlarn bu szdn mqsdlrinin
shv olmas barsind) buyurmudur:
O, haqq v dz szdr ki, onlar ondan batil v shv
ntic alrlar. (Bu cmlnin rhi xtblr fslind qrxnc klamda
kedi.)
190
mam li leyhis-salam fitnkar adamlar barsind
buyurmudur:
Onlar bir yer toplaanda irlilyir, dalanda is
tannmrlar (ki, fitn-fsadlarna gr czalandrlsnlar. Seyyid Rzirhimhullah-deyir:) Deyirlr ki, mam leyhis-salam el deyil
bel buyurmudur: Onlar bir yer toplaanda zrrlidirlr
894
191
mam li leyhis-salamn yanna bir cinaytkar gtirdilr
v onunla birlikd fitnkar adamlar da var idi. O Hzrt
(onlarn mzmmtind bel) buyurdu:
Ancaq irkin v rvay ilrin yannda grnn zlr
he aq v ad olmasn!
192
mam li leyhis-salam (cl atmaynca mrn sona
atmamas barsind) buyurmudur:
Hr bir ksin yannda onu qoruyan iki mlk var. (lahi)
tqdir glnd (onun cli atanda) hmin iki mlk onunla
tqdirin arasn boaldr. mr mddti (lm mqabilind)
mhkm qalxandr. (Buna gr d mr sona atmaynca xs
lmr.)
193
mam li leyhis-salam Tlh v Zbeyr (Osman
ldrldkdn sonra) o Hzrt biz sn bu id (xilaftd)
rik olmaq rti il beyt edir, hd-peyman balayrq
deynd (onlarn istklrinin rdd edilmsi barsind)
buyurmudur:
Xeyr! (Birdn artq imam v rhbr olmaz.) Amma siz kmk
v yardm etmkd rik olun (yardma ehtiyac olanda kmk
edin) v acizlik v tinlikd kmk olun. (gr hanssa bir id
aciz qalnmas v tinlik kilmsini grsniz onun aradan qaldrlmas
v dzldilmsin kmk edin.)
194
895
195
mam li leyhis-salam (yaxlq etmy tviq edrk)
buyurmudur:
Snin yaxlnn mqabilind tkkr etmyn ks,
sni yaxlq etmk hvsindn salmasn. nki sn hmin
yaxlna gr o ks (Allah) tkkr edck ki, hmin
yaxlqdan bhrlnmyib. V sn hmin tkkr ednin
tkkrndn (Allahn sn vercyi mkafatdan), o nankorun
zay etdiyindn ox ey ld edcksn. Allah yaxlq
ednlri sevir.
196
mam li leyhis-salam (elmin mdhind) buyurmudur:
Elm v bilik qabndan (sin v qlbdn) baqa hr bir qab
iin qoyulan eyl daralr (dolur). O is (ona elm
doldurulduqca) genilnir (v digr bir elmi qbul etmk n tutuma
malik olur).
197
mam li leyhis-salam (sbrliliyin xeyri barsind)
buyurmudur:
Sbrli xsin sbrliliyindn (qazand) ilk xeyir v vz
budur ki, xalq (vuruma v dava zaman) nadan v sbrsizin
mqabilind onun yardms olur.
198
896
199
mam
li
leyhis-salam
(yd-nsiht
verrk)
buyurmudur:
z hesabn aparan ks qazanb. Ondan qafil olmu ks
is ziyana db. (Allahdan) qorxan (qiyamt gnnn zab v
czasndan) amanda olar. Hr kim (dnyadan) ibrt gtrs
(axirt iind) gzaq olar. Gzaq olan ks (pis il yaxn)
baa dr, drk edr. Baa dn ks is (Allah tanmaqda)
alim olar.
200
mam li leyhis-salam (Mhmmd hli-Beyti leyhimussalamn haqq dvltinin zhuru barsind) buyurmudur:
Dnya pisxasiyytli v dilyn dvnin z balasna trf
qaytmas kimi biz (Mhmmd hli-Beytin) qaydaraq
mehribanlq edck. (O Hzrt) bunun arxasnca bunu (Qss
sursinin 5-ci aysini) oxudu:
Yer znd zif hesab
olunanlara minnt qoyub (onlara qdrt v zmt verib) onlar
imam v varislr (din v dnya balar) etmk istyirik.
201
mam li leyhis-salam (prhizkarln necliyi barsind)
buyurmudur:
Allahdan o ksin qorxma kimi qorxun ki, (ilrd)
kmrini mhkm balayaraq (hazr dayanaraq) zn (hr
hans bir ey ballqdan) tcrid edib, sy v tla gstrrk
zn evikldirib, mrnn verdiyi mhltd (yax ilr
897
fikirlib.
202
mam
li
leyhis-salam
(yd-nsiht
verrk)
buyurmudur:
Bxi abrlarn qoruyucusudur. (Xalq bxi edn ksdn raz
olaraq onun abrn qoruyur.) Sbrlilik nadan v sbrsizin azna
vurulan qfldr. (Sbrlilik nadan bo-bo danmaqdan saxlayar v
pisliyi qaytarar.) (Gnahdan keib) gzt etmk zfr v
qlbnin zkatdr. (Hr bir ksin dmn qalib glmsinin zkat
ona gzt etmsidir.) Vfaszlq etmi ksdn uzaqlamaq
snin (ondan) xdn vzdir. (Vfasz dostdan qlbini qraraq
uzaqla
onun
vfaszlnn
vzini
xm olasan.)
Mslhtlmk (v dz yolu axtarmaq) el, hidayt v yolu
tapmaqdr. z nzr v fikri il kifaytlnn (v baqalarndan
mslht almayan) ks zn thlk v hlakt atb. Sbrlilik
ki,
dvrann
tinliklrini
uzaqladrr.
Dzmszlk
zmannin yardmlarndandr. (nki zman qocaltmaa v
yox etmy hazrdr v dzmszlk d hmin ii grr.) n byk
srvt v varllq, arzuya malik olmamaqdr. N ox al ki,
ona hakim olan nfsi istklr sirdir. (Nfsi istklr insanlarn
oxlarnn allarna hakimdir.) Tcrbni qorumaq bir nv
mvffqiyyt v yax i nail olmaqdr. (nsanlarla)
dostluq, bhrlniln qohumluqdur. (Sndn) qlbi snm v
incimi ksdn xatircm olma (z sirrini ona dem v onun hdpeymanna rk qzdrma).
203
mam li leyhis-salam (xudpsndliyin ziyan barsind)
buyurmudur:
nsann zn bynmsi onun alnn paxllarndan
biridir. (nki al gzl xisltlri oxaltma tlb edir. zn
bynmk v xdpsndlik is onun qarsn alr. Buna gr d sanki o,
ala paxllq edrk fziltli v gzl siftlrin oxalmasna mane olur.)
898
204
mam li leyhis-salam (dnya tinliklrin etinaszlq
barsind) buyurmudur:
Tikanlara (tinliklr) gz yum (etinasz ol), yoxsa he vaxt
ad olmayacaqsan (tinliklr sni ldn salacaq).
205
mam li leyhis-salam (gzl xlaqn xeyri barsind)
buyurmudur:
Aacnn ubuu yumaq olann (xlaq v xasiyyti gzl
olann) budaqlar (dostlar) ox olar.
206
mam li leyhis-salam (mxalift etmyin ziyan barsind)
buyurmudur:
(Yersiz) mxalift v dava (dzgn) nzr v fikri viran edir
(i salmr. Yni, uyumayan v mvafiq olmayan ksin fikri zidd olar v
dz glmz).
207
mam
li
leyhis-salam
(mrurluq
barsind)
buyurmudur:
Kim bir nailiyyt qazandsa mrurluq etdi (gzl xlaqa
malik olub Allah nzr alaraq tvazkarlq edndn baqa)!
208
mam li leyhis-salam (hallarn dyiilmsi barsind)
buyurmudur:
nsanlarn gvhrlri (onlarn eyb v hnrlri) hallarn
dyimsind (ucalq v alaqlqda, varllq v yoxsulluqda, xstlik
v salamlqda) bilinir, baa dlr.
209
mam li leyhis-salam (paxllq barsind) buyurmudur:
Dostun paxll dostluun xstliyindndir. (Ona grdir
ki, o, dostluunda dz deyil. nki hqiqi dost o ksdir ki, dostu n
899
210
mam li leyhis-salam (hrisliyin v tamahn ziyan
barsind) buyurmudur:
Allarn torpaa ddy (bdrdiyi) yerlrin oxu tamah
v hrisliyin alar altndadr. (Tamah insan al v raft
zirvsindn endirib alaqlq v xarlq quyusuna salar.)
211
mam li leyhis-salam (pis gmanda olmaq barsind)
buyurmudur:
nanlm xs barsind pis gman v znn il hkm
etmk dalt v insafdan deyil.1
212
mam
li
leyhis-salam
(zlmn
mzmmtind)
buyurmudur:
Bndlr zlm etmk qiyamt gn n pis azuqdir.
213
mam li leyhis-salam (gz yummaa hvslndirrk)
buyurmuudr:
Alicnab v mhtrm xsin n yax ilrindn biri
onun bildiyi eylr (baqalarnn irkinliklrin) gz
yummasdr (zn onlardan xbrsiz kimi gstrmsidir. nki
alicnab adam he ksin abr-hyasn tkmz v zn irkinliklrin
oxundan xbrsiz kimi gstrr).
nki bel bir xs qar pis gmanda olmaq gnahdr. Qur'aniKrimin Hucurat sursinin 12-ci aysind buyurulur:
Ey iman gtirnlr! (Bir-biriniz
barsind) pis gmanlarn oxundan kinin ki, pis gmanlarn bzilri
gnahdr.
900
214
mam li leyhis-salam (hyalln faydas barsind)
buyurmudur:
Hya hr kim z libasn geyindirs (hr kim hyal olsa), xalq
onun eybini grmz. (Onun eybi olmaz ki, camaat onu grsn. Yaxud
gr eybi olsa da hya nticsind xalqn gzndn gizlin qalar.)
215
mam li leyhis-salam (Bzi gzl siftlr tviq edrk)
buyurmudur:
ox susmaqla vqar v zmt yaranr. (nki susmaq al
v drraknin lamtidir.) nsafllq nticsind (insana)
birlnlr v dostlar oxalarlar. (Hr kim insafl olsa camaat ona
birlr v onunla birg olar.) Yaxlq etmkl mqamlar
byyr. (nki hr bir ks, yaxlq edn hrmt gz il baxr.)
Tvazkarlqla nemt tkmillr. (Allah hr kim nemt vers v
o, xalqa qar tvazkarlq ets, nemtin krn yerin yetirmi olur v
buna gr d daha artq nemt layiq olur. Yaxud gr insan birin
nemt vers v onunla tvazkarlq ets, nemti tamamlam olur.)
ziyyt v tinliklr (xalqn ziyyt v tinliklrin) dzmkl
216
mam li leyhis-salam (salamln hmiyyti barsind)
buyurmudur:
Paxllarn, bdnlrin (xalqn cisimlrinin) salamlndan
qafil qalmalar tccbldr. (Yni, tccbldr ki, paxllar
baqalarnn mal v mqamna paxllq edirlr, amma onlarn n byk
nemtlrdn olan salamlqlarna paxllq etmirlr.)
901
217
mam li leyhis-salam (hrisliyin ziyan barsind)
buyurmudur:
Hris (sir kimi) zillt v xarlq zncirinddir. (nki ham
onu kiik v xar sayr v ona hmiyyt vermir.)
218
219
arzuya.
1
902
220
edrk) buyurmudur:
221
mam li leyhis-salamdan Allah-talann (Nhl sursinin
97-ci aysind olan) Yax ilr grn saleh
mlli bndy gzl hyat nsib edcyik klamnn
mnasn sorudular v o Hzrt (onun tfsirind bel) buyurdu:
Hmin gzl hyat qane olmaqdr. (Qaneilik hakim olan
hyat xo v gzldir. Hrisin hyat is, onun ox srvt malik
olmasna baxmayaraq, ac v usandrcdr.)
222
mam li leyhis-salam (rik olman xeyri barsind)
buyurmudur:
(Alverd) ruzisi bol olanla rik olun. nki onunla
riklik varlla daha mnasib v qazanca z tutulmasna
daha layiqdir. (nki ruzisi az olan insan ruzisi bol olanla rik
olmaq nticsind mnft ld edir.)
223
mam li leyhis-salam Allah-talann (Nhl sursinin 90-c
aysindki) Allah daltli olma
v yaxlq etmyi mr edir klam (aydki dalt v yaxln
mnas) barsind buyurmudur:
dalt v insaf zlm etmmkdir. Yaxlq etmk is
comrdlik v bxidir. (Bu klam, hmin klmlrin daha aydn
ibarlrl hrfi trifidir.)
224
mam li leyhis-salam (baqalarna l tutman xeyri
barsind) buyurmudur:
903
225
mam li leyhis-salam olu mam Hsn leyhissalama (dmnl vurumaq barsind) buyurmudur:
Grk (he ksi) mbarizy (sradan qabaa xmaa)
armayasan. Amma sni ona arsalar (mdafi mqsdi il)
qbul et v qarya x. nki aran zlmkardr. (nki o,
hddini aaraq inadkarlq gstrib, dalt v dzlkdn l gtrb v
bu i zlmkarlq v dmnilikdir.) Zlmkar is torpaa
srilmidir.2
Nec ki,
Qur'ani-Krimin Bqr sursinin 261-ci aysind
buyurulur:
904
226
mam li leyhis-salam (qadnn bzi gzl xasiyytlri
barsind) buyurmudur:
Qadnlarn n yax xasiyytlri kiilrin n pis
xasiyytlridir: tkbbrllk, qorxaqlq v xsislik.
Bellikl, gr qadn tkbbrl olsa (rindn baqa he ks)
ba ymz; xsis v simic olsa znn v rinin maln
qoruyar; gr qorxaq olsa qarsna xan (v adnn pisliyi v
rinin qzbin sbb olan) hr bir eydn qorxar (v ondan
uzaqlaar).
227
mam li leyhis-salama dedilr ki, all adam biz
vsf et. O Hzrt (all adamn niansi barsind bel) buyurdu:
All, hr bir eyi z yerin qoyan ksdir. (Mnasib olan
sz deyir v layiq olan ii yerin yetirir.) Dedilr ki, nadan da
bizim n vsf et. Buyurdu: Anlatdm. (Seyyid Rzi leyhirrhm deyir:)
228
mam li leyhis-salam (dnyann mzmmtind)
buyurmudur:
Allaha and olsun ki, sizin bu dnyanz mnim gzmd
czam xstliyin tutulmu xsin lind olan tsiz donuz
smyndn d aa v dyrsizdir.1
905
229
mam li leyhis-salam (ibadtin nvlri barsind)
buyurmudur:
Bir dst adam Allaha (savab v mkafata) rbt n
ibadt edir. Bu, (alverin xeyir-ziyann nzrd saxlayan) tacirlrin
ibadtidir. Bir dst is Allaha qorxudan ibadt edir. Bu da
qul v kllrin ibadtidir (ki, onlar aalarnn gstrilrini
qorxudan yerin yetirirlr). Digr bir dst is Allaha kr
etmk n ibadt edir v bu, azad insanlarn ibadtidir (ki,
onlar agahlq v niyyt pakl il Allaha ibadt edirlr v Onu ibadt
v bndlik etmy layiq bilmkdn baqa, digr bir mqsdlri
yoxdur).
230
mam li leyhis-salam (qadnn mzmmtind)
buyurmudur:
Qadnn hr eyi (btn hal v siftlri) pisdir v onda olan
n pis ey is budur ki, ondan (kii n onunla olmaqdan)
baqa bir ar yoxdur.1
231
mam li leyhis-salam (sstlyn v sz gzdirmyin ziyan
barsind) buyurmudur:
Kim (ilrd) sstlk ets, paylar ldn xarar. Kim sz
gzdirnin (ara vurann) szn qulaq assa, dostu (z dostunu)
itirr.
232
1
906
mam li leyhis-salam (qsbi mal v zlm il ld ediln vardvltin ziyan barsind) buyurmudur:
(Kim mxsus olmasndan asl olmayaraq hr hans bir) evd
olan qsbi da hmin evin viran olmasna girovdur. (Girov
borcun dnilmsini zrurildirdiyi kimi, qsbi da da hmin tikilinin
xarab v viran olmasn zrurildirir. Seyyid Rzi-rhimhullah-deyir:)
Bu klam Hzrt Peymbrdn (sllllahu leyhi v alih)
(d) nql edilib. Bu iki klamn bir-birin bnzmsi
tccbl deyil. nki bu iki su bir quyudan kilib v bir
vedrdn tklb. (Peymbrin - sllllahu leyhi v alih
buyurduqlar Allah trfindndir v mam leyhis-salam da o Hzrtin
buyurduunu byan edir.)
233
mam li leyhis-salam (zlmn ziyan barsind)
buyurmudur:
Mzlumun zalm zrindki gn (qiyamt gnnn
intiqam) zalmn mzlum zrindki gnndn (dnyada aalq
1
etdiyi gndn) daha ar v tindir.
234
mam li
leyhis-salam
(prhizkarlq
barsind)
buyurmudur:
Allahdan myyn kild qorx, htta az olsa bel! (ini
Allahla birdflik sona atdrma ki, hmilik tinliy dar olmaq
hddin atsn.) znl Allah arasnda prd saxla, htta nazik
olsa bel! (Allahn mr v gstrilrin riayt edrk aradak
prdni tamamil gtrm v bara yer saxla ki, peman olanda
qaytmaa yolun olsun.)
235
mam li leyhis-salam (bir suala bir ne cavab vermyin
ziyan barsind) buyurmudur:
907
236
mam li leyhis-salam (kr etmyin xeyri barsind)
buyurmudur:
Hqiqtn Allah-talann hr bir nemtd kr haqq
vardr. Buna gr d hr kim onu yerin yetirs, Allah ona
hmin nemtdn daha ox verr. Kim o haqq yerin
yetirmkd shlnkarlq ets, Allah hmin nemti mhv
olmaq v ldn xmaq thlksin atar.1
237
mam li leyhis-salam (imkan barsind) buyurmudur:
mkan v qdrt (bir eyi ld etmk imkan) oxalan zaman
2
(hmin ey olan) istk v meyl azalar.
238
mam li leyhis-salam (kr etmy hvslndirrk)
buyurmudur:
(Nakrlk
v
nankorluq
nticsind)
nemtlrin
uzaqlamasndan qorxun ki, hr qaan geri dnmr. (Buna
gr d grk el i grlsn ki, qaytmas qeyri-mmkn olan qaan,
he qamasn.)
908
239
mam li leyhis-salam (comrd barsind) buyurmudur:
Comrd (dost), qohumdan da mehribandr. (nki onun
mehribanl tbiidir. Qohumun mehribanl is bzn sni v
rsmiyyt xarakterlidir.)
909
240
mam li leyhis-salam (yax i tviq edrk)
buyurmudur:
Snin barnd yax gmanda olann znnini dorult.
(Sndn gzldiyi yaxl yerin yetir. nki gr onun znnini pua
xarsan baqalar snin barnd yax gmanda olmayacaqlar v bu,
ox pisdir.)
241
mam li leyhis-salam (tin v ar ilr barsind)
buyurmudur:
ml v ilrin n yaxs z nfsini onun yerin
yetirilmsin mcbur etdiyin idir.1
242
mam li leyhis-salam (Allah tanmaq barsind)
buyurmudur:
Eyb v nqsan siftlrdn uzaq v pak olan Allah insann
qtiyytli olduu istklrin (qrarlarn) pozulmas v
dynlrin (fikir v ilrin dynlrinin) almas il tandm. 2
243
mam li leyhis-salam (dnyann aclq v irinliklri
barsind) buyurmudur:
Dnyann acl (onda zn ziyyt qatladrmaq) axirt
irinliyidir (xobxtliyidir). Dnyann irinliyi (lzztlr
3
vurunluq) is axirt acldr.
1
910
244
mam li leyhis-salam (bzi rit hkmlrinin flsfsi
barsind) buyurmudur:
Allah iman (bndlrinin qlblrini) irkdn tmizlmk
n, namaz tkbbr v mrurluqdan paklamaq n,
zkat (yoxsullara) ruzi vasitsi olmas n, orucu insanlarn
(Allaha olan) sdaqt v smimiyytlrini snamaq n, hcci
(Mkky getmyi) dinin gclnmsi n (nki mxtlif tayfalarn
bir yer toplamas nticsind slamn zmt v bykly z xr),
cihad slamn izzti (v kafirlrin mlubiyyti) n, mr be
mrufu (byniln ilr mr etmyi) adi xalq ktlsini islah
etmk (v onlar sadt v xobxtliy svq etmk) n, nhy z
mnkri (nalayiq ilrdn kindirmyi) al az olanlarn (itatsizlik
v gnahlarnn) qarsn almaq n, qohumluq tellrini
birldirmyi (qohum-qraba il mnasibt v laqd olma,
onlarn) saylarnn oxalmas n (nki qohum-qrabann bir-biri
il birlmsi nticsind onlarn kmki v yardmlar artr), qisas
(birini ldrni ldrmyi v ya yaralayan yaralama) qanlarn
qorunmas n, r'i cza nvlrinin icrasn brqrar etmyi
(msln- rab in, orucunu yeyn v ya zina edn xs n
myynldirilmi czalar icra etmyi) haram v qadaan edilmi
911
brqrardr), imamt v rhbrliyi xalqn (ilrinin) nizamintizam v rahatl n1 v (imama) itat v tabeiliyi
imamtin (onun mqamnn) byk hesab edilmsi n (nki
imamtin xeyir v bhrsi ancaq xalqn ona tabe olmas zaman
mmkndr) vacib edib.
245
mam li leyhis-salam (zalma and verdirmyin yolu
barsind) buyurmudur:
(Yalan) zalmn and imsini istdiyiniz zaman onu (gr
hmin id yalan deyirs) Allahn qdrt v qvvsindn bizar
olmasna and verdirin. nki gr bu ifad il yalandan
and is czaya (yalannn czasna) tez atar. gr Ondan
baqa he bir tanr olmayan Allaha (and iirm ki, yalan
demirm deyib) and is (onun czalandrlmasnda) tlsilmz.
Ona gr ki, eyb v nqsan siftlrdn uzaq v pak olan
Allahn yeganliyini iqrar edib (v bu, yalan danmaqla ziddiyyt
2
tkil etmir).
246
mam li leyhis-salam (maldan paylamaa tviq edrk)
buyurmudur:
Ey Adm vlad! zn znn caniin v qyyumun ol
v mal v var-dvltindn sndn (lmndn) sonra
vermlrini istdiyini (lmndn qabaq) zn ver. (nki sn
zn hamdan ox canyanansan.)
1
912
247
mam li leyhis-salam (sbiliyin mzmmtind)
buyurmudur:
Tndxasiyytlilik v sbilik dliliyin bir nvdr.
nki tnd xasiyytli v sbi xs (sbldikdn sonra zn
glnd) peman olur (nec ki, dli saalandan sonra etdiklrin
peman olur). Buna gr d gr peman olmasa dliliyi z
yerind qalmaqdadr.
248
mam li leyhis-salam (hsd aparmaman xeyri barsind)
buyurmudur:
Bdnin salaml hsdin azlndadr. (nki qm-kdr
xstlik gtirir. Paxl v hsd aparan adam qm-qssy ox dar
olar v nticd salamlqdan bhrsiz qalar.)
249
mam li leyhis-salam (shablrinin n yaxlarndan olmu)
Kumeyl ibn Ziyad Nxiy (qlblri l alman faydas
barsind) buyurmudur:
Ey Kumeyl! Qohum-qraban gndz gzl xasiyytlr
ld etmyin arxasnca getmy, gec is yuxuda olan ksin
hact v istyinin dalnca getmy vadar et (Geclr istk
sahiblri yuxuda olsalar da, onlar hmin xslrin istklrini yerin
yetirmy getsinlr.) Eitm qdrti ss v fryadlar hat
913
250
mam li leyhis-salam (Allah yolunda bxi etmy tviq
edrk) buyurmudur:
liniz aa olan zaman (ehtiyac olanlara) sdq
vermkl Allahla ticart edin. (Bacardnz v imkan olan qdr
Allah yolunda xrclyin ki, sdq bla, tinlik v gzlnilmz
hadislrin qarsn ald kimi hm d varllq vasitsidir.)
251
mam li leyhis-salam (peyman v dostluqda vfaszlq
ednlr barsind) buyurmudur:
Vfaszlara vfa etmk Allaha vfaszlqdr. Vfaszlara
vfaszlq etmk is Allaha vfa etmkdir. (nki z hdpeyman v dostluuna vfa etmyn ks Allahn gstriin ml
etmyib.)
252
mam li leyhis-salam (bndlrin imtahan edilmlri
barsind) buyurmudur:
914
915
916
2
mam li leyhis-salamn (mirl-mminin leyhis-salamn
shablrinin zmtli, xas v yaxlarndan olmu S's ibn Sauhan
bdini trifldiyi) hdisind deyilir:
Bu xtb oxuyan mahir v zirkdir. (Seyyid Rzirhimhullah-deyir:)
(sas mtndki hh klmsindn) mqsd xtb
oxumaqda mahir, zirk v usta olan v dolun sz
sylmkd bacar olan xsdir. Danq v hrkti iti
olan hr bir xs hh deyirlr.
hh bundan baqa yerd bxi etmyn
xsis v simic mnasnda ildilib.1
3
mam li leyhis-salamn (kim v dava-dalan ziyan
barsindki) hdisind deyilir:
917
4
mam li leyhis-salamn (qz n r semk barsindki)
hdisind deyilir:
Qadnlar (qzlar) hddi bulua atan zaman (onlarn r
getmk v z hquqlarn l almaq vaxtlar atanda) ata qohumlar
(onu r vermy ana qohumlarndan) daha layiqdirlr. (Seyyid
Rzi-rziyllahu nhu-deyir:)
(sas mtnd olan nssul-hqaiq klmsinin yerin)
5
mam li leyhis-salamn (iman barsindki) hdisind
deyilir:
man qlbd a nqt kimi yaranr, zahir olur. man
artdqca hmin a nqt d artr. (Seyyid Rzi-rhimhullahdeyir:)
(sas mtndki) lumz, nqt v ya onun kimi a
919
6
mam li leyhis-salamn (borcun zkat barsindki)
hdisind deyilir:
gr birinin alaca varsa v hmin borcu (borcludan)
alb-almayacan bilmirs, onu alanda zrindn kemi il
n onun zkatn (verilmsi layiq olan ks) vermsi vacibdir.1
(Seyyid Rzi leyhirrhm deyir:)
(sas mtndki) d-dyn z-znun borc
zahir olur, yaranr. Sonra, dil il iqrar etdikdn sonra o nqt artr,
oxalr. Hminin bdn zvlri il saleh ml v gzl ilr grnd
hmin nqt daha da oxalr. Elc d msln dnyaya v onun
malna rk balamayanda da hmin nqt oxalr. Buna gr d
naar qalb izaft trkibinin tyin ediln trfi, yni, lamt v nian
klmsini tqdird nzrd tuturuq. nki iman btn mr v
qadaalarda Allah v Onun peymbrini tsdiq etmkdir v bunda
artma v oxalma tsvvr edilmzdir.
1
Bu klamn zahiri mcthidlrin fitvalarna ziddir. Onlar deyirlr ki:
borcun zkat, ninki onu alb-almayaca barsind gmanda olanda,
htta borcu alacan bilnd bel borc vern ks vacib deyil. Bzilri
deyiblr ki: Bu o vaxt bel olur ki, borcun alnmasnda olan gecikdirm
borc vern trfdn olmu olsun. Yni, o z onu almasn v albalmamaqda trdddd olsun ki, gr alsa ken ilin zkatn vermk
ona vacib olacaq. Bu nzr mhur nzr, htta masir alimlrin yekdil
nzrin ziddir, nec ki, mrhum eyx Mhmmdhsn (rhimhullah)
Cvahirul-klam kitabnda buyurub v mrhum Hac Aarza
Hmdani (qddis sirruh) Misbahul-fqih kitabnda onun dediklrini
tsdiqlyib.
920
7
mam li leyhis-salam, mhariby gndrdiyi qounu
trrkn (onlara yd-nsiht verib bel) buyurmudur:
Bacardqca qadnlardan uzaq olun. (Seyyid Rzi
rhimhullahdeyir:)
8
mam li leyhis-salamn (23-c xtbd paxllq etmmk v
hsd aparmamaq barsindki) hdisind deyilir:
Qlb axtaran mahir qumarbaz kimi olsun ki, qlbni
vvlc z qumar oxlarndan gzlyir.1 (Seyyid Rzi leyhirrhm deyir:)
1
921
9
mam li leyhis-salamn (Hzrt Peymbrin - sllllahu
leyhi v alih - cat v csurluu barsindki v oxar doqquzuncu
mktubda kemi) hdisind deyilir:
Biz qorxu v vahim qzaranda (dy tinlnd)
zmz Allahn elisi (sllllahu leyhi v alih) vasitsi il
qoruyurduq v bizlrdn he ks dmn o Hzrtdn
yaxn deyildi. (Seyyid Rzi-rhimhullah-deyir:)
Bu szn mnas budur ki, dmndn qorxu artanda v
mharibnin sancmaqlar arlaanda mslmanlar Hzrt
Peymbr (sllllahu leyhi v alih) vuruan trf qardlar
v Allah-tala o Hzrtin brktindn onlara yardm
gndrirdi. Onlar da hmin Hzrt vasitsi il qorxduqlar
eydn xatircm olub rahatlanrdlar.
Hzrtin qorxu v vahim qzaran
zaman ibarsi, dyn arln mcazi dill anlatmaqdr.
Bu bard bir ne fikir deyilib. Onlarn n yaxs budur ki,
Hzrt, mharibnin qzmasn istilik v qrmzl z
ml v rngind toplayan oda bnzdib (ki, hm yandrcdr
hm d lli). Bu nzri Hzrt Peymbrin (sllllahu leyhi
v alih) (Taif il Mkk arasndak yerin ad il adlandrlan) Hneyn
mharibsind mslmanlarn qlnc almalarn grn
zaman buyurduu sz d tsdiqlyir. O, (Qeys qbillrindn
olan) Hvazn dy idi (ki, Hzrt onda buyurdu):
indi mharibnin tndiri qzd. (sas mtndki)
vtis (klmsi) od yandrlan yer mnasndadr.
Hzrt Peymbr (sllllahu leyhi v alih) onlarn
922
923
qaydrq
253
Maviynin qoununun (raqn qdim hrlrindn olan)
nbara hcum edrk qartilik v soyunuluq etmsi
xbri mam li leyhis-salama atanda, o Hzrt tkc
piyada (Kufdn) xaraq (Kuf yaxnlndak) Nuxyly kimi
gldi. Camaat (onun arxasnca glib) xidmtin yetirk bel
dedi: Ey mirl-mminin! Snin yerin biz onlara bsik.
Sonra Hzrt (onlarn mzmmtind bel) buyurdu:
Allaha and olsun ki, siz mn znz (siz gln ziyanlar)
n bs deyilsiniz, baqalar n nec bs ola bilrsiniz?
gr mndn vvlki riyytlr hakimlrinin zlmndn
ikaytlnirdilrs, bu gn mn z riyytimin zlmndn
ikaytlnirm. Sanki mn tabe, onlar rhbrdirlr, yaxud
mn mri yerin yetirn, onlar is mr verndirlr! (Seyyid
Rzi leyhir-rhm deyir:)
924
254
Deyirlr ki, Haris ibn Hut (v ya Xut) mam li leyhissalamn yanna glrk deyib: El bilirsn mn Cml
hlinin (Tlh, Zbeyr, Ai v onlarn trfdarlarnn) aznlqda
olmasn gman edirm?
mam li leyhis-salam (onun mzmmtind) buyurub:
Ey Haris! Sn z altna baxdn (onlarn batil v shv szlrini
qbul etdin), amma stn v yuxar baxmadn (mnim haqq v
doru szlrim barsind is dnmdin), bellikl, a-ba v
avara qaldn! Sn haqq tanmadn n onun hlini d
tanmadn, batili tanmadn n onun davamlarn v
arxasnca gednlrini d tanmadn. Haris dedi: Mn Sd
ibn Malik (S'd ibn bi Vqqas) v Abdullah ibn mr (ibn
Xttab) il knara kilib bir guy gedirm. Sonra mam
leyhis-salam buyurdu: Sd il Abdullah ibn mr haqqa
kmk etmdilr v batili trk etmdilr.1
1
925
255
mam li leyhis-salam (padahn hmshbti barsind)
buyurmudur:
Padahn hmshbti ir minmi ks kimidir. Xalq onun
mqam v yerinin arzusundadr, o is z yerindn daha
yax xbrdardr (ki, n qdr thlklidir).
256
mam li leyhis-salam (yaxlq barsind) buyurmudur:
Baqalarnn vladlarna yaxlq v mehribanlq edin
ki, sizin vladlarnzn hrmtini saxlasnlar.
257
mam li leyhis-salam (byklrin szlri barsind)
buyurmudur:
Elm v bsirt sahiblrinin sz gr dz olsa (dnya v
axirt drdlri n) drman, shv olsa is drddir (fitn-fsada
sbb olar. Buna gr d hikmt sahibi v alim almaldr ki, shv sz
demsin. nki deyiblr ki: alimin bdrmsi
almin bdrmsidir.)
258
Bir kii mam li leyhis-salamdan imann (mnasnn) n
olmasn ona baa salmasn istdi. O Hzrt (szn hrkkliyi
barsind bel) buyurdu:
Ham eitsin dey sabah mnim yanma gl v mn sn
xbr verim ki, gr sn mnim szlrimi unutsan baqas
onu zbrlsin. nki sz hrkk ov kimidir. Biri (z hafizsi
il) onu ourlayr, baqa birisi is (ktbeyinliyin gr) onu
ldn xarr. (Seyyid Rzi leyhir-rhm deyir:)
Biz o Hzrtin hmin kiinin cavabnda buyurduqlarn
bu fslin ken hisssind (otuzuncu klamda) byan etmiik
v o, iman drd dirk (stun) zrind mhkmlnib
(cmlsi il balayan) klamdr.
259
926
atmam
ey
260
mam li leyhis-salam (dostluq v dmnilik barsind)
buyurmudur:
Dostunu sev, amma hddi amaq miqdarnda yox (onu
btn sirlrdn xbrdar etm). Ola bilr ki, o, bir gn snin
dmnin olsun (v peman olasan). Hminin dmninl orta
sviyyd dmnilik et (aradak prdlri tam gtrm). Ola
bilr ki, gnlrin bir gn o, snin dostun olsun (v onda sn
xcaltli v baaa olarsan).
261
mam li leyhis-salam (dnya v axirt n almaq
barsind) buyurmudur:
927
262
Nql edilib ki, mr ibn Xttabn xilafti zamannda
onun yannda (Allahn zmtli Mkk hrindki evi) Kbnin
zinti v bu zintin oxluu barsind shbt dr v bir
dst bel deyir: gr onlar gtrb mslmanlarn
qoununa xrclsn savab v mkafat ox olar, Kb
zinti n edir? mr d onlar gtrmk qrarna glir. Bu
bard mirl-mminin li leyhis-salamdan sual soruur.
O Hzrt (Kbnin zintlrin toxunmamaq barsind bel)
buyurur:
Quran Peymbr (sllllahu leyhi v alih) nazil oldu v
mallar drd qisim idi: (Birincisi:) Mslmanlarn (lndn
sonrak) mallar ki, onlar hesab sasnda varislr arasnda
bld v paylad. (kincisi:) Qnimt (qlb nticsind
dmndn ld ediln ey) ki, onu, ona layiq olan kimslr
arasnda bld. (ncs:) Xums (qazanc v alverin bed biri)
ki, Allah onu myynldirdiyi yerd yerldirdi (v onun
kimlr atmal olmasn buyurdu). (Drdncs:) Sdqlr (zkat
v bxilr) ki, Allah onu (da) z yerin qoydu (ondan kimlrin
istifad etmsini myynldirdi). Kbnin zinti hmin vaxt da
onda idi v Allah onu z vziyytind saxlad (onlar
xrclmk v srf etmk barsind bir gstri vermdi). (Allah) onu
unutqanlq sbbindn trk etmdi v onun yeri Allaha gizli
v qaranlq deyildi. Buna gr d (btn mallar barsind hkm
verdiyi, Kbnin zinti barsind is he n buyurmad n sn d)
263
Rvayt edilib ki, mam li leyhis-salamn yanna
Allahn malndan (beytlmaldan) ourluq etmi iki kiini
gtirirlr. Onlardan biri qul v kl v beytlmaln mlak,
928
buyurdu:
Beytlmala mxsus olan bu qula gldikd, ona (r'i)
hdd v cza icra edilmir (onun lini ksmk lazm deyil, nki)
beytlmaln bir hisssi digr hisssini yeyib. 1 Amma o biri
barsind (r'i) hdd icra edilir. (mam) sonra onun lini
ksdi.2
264
mam li leyhis-salam (z tinliklri barsind)
buyurmudur:
gr ayaqlarm bu srknliklrd mhkm qalsa
(xilaftim sabitls v daxili mhariblrdn qurtulsam) bir sra
eylri dyidircym (mxaliflrin bid'tlrini aradan apararaq
hkmlri, Allahn Peymbrinin sllllahu leyhi v alih
gstrilrin uyun kild hyata keircym).
265
mam li leyhis-salam (tqdir edilmi eylrl razlaman
grkliyi barsind) buyurmudur:
Tam yqinlik v inamla bilin ki, Allah bndy, o n
qdr ox zirk, ox alqan v hiyl-klkd ox bacarql
olsa da, ilahi elmd onun n tqdir edilib
myynldirilmi eydn artq nsib etmyib. Hminin
bndnin zif v aciz olmasna gr, onunla, ilahi elmd
onun n tqdir edilmi eyin ona atmas arasnda fasil
1
929
266
mam li
buyurmudur:
leyhis-salam
(ibadt
tviq
edrk)
267
mam li leyhis-salam (tamah v arzudan uzaq olmaq
barsind) buyurmudur:
Tamah
(insan)
suyun
stn
apararaq
geri
qaytarmayandr (insan suyun yanna aparar v onu sudan
doydurmadan geri qaytarar. Kim ona dar olsa mhv olar v ondan
qurtula bilmz) v o, (z hd-peymanna) vfa etmyn zamindir.
N ox su in ki, sudan doymam eiyir. (N ox tamahkar
v hris ki, mtlbini ld etmk yolunda ona atmam v
bhrlnmmi mhv olur.) Rbt gstriln eyin dyri hr n
qdr byk olsa onu ld etmmk v tapmaman kdri
1
930
268
mam li leyhis-salam (zahirin yax, batinin is pis olmas
barsind) buyurmudur:
Allahm, zahirimin gzlrin mqabilind (xalqn gzlrinin
qarsnda) yax, batinimin is gizltdiklrim eylrd Snin
yannda irkin olmasndan, zm camaatn yannda Snin
mndn d (yax) xbrdar olduun eylrl riyakarcasna
qorumamdan, bellikl, xalqa zahird yax grnb pis
mllrimi Sn trf gtirmyimdn v nticd bndlrin
yaxnlaaraq Snin razlqlarndan (v mrhmtindn)
uzaqlamamdan Sn pnah gtirirm.
269
mam li leyhis-salam (Hzrt Sahibzzamann zhurunu
xbr verrk) buyurmudur:
270
mam li leyhis-salam (zmkarlq gstrrk alman
mdhind) buyurmudur:
Davam etdirdiyin az i (onun xeyir vermsi), bezib
yorulduun (v nticd trk ediln) ox idn midvericidir.
271
1
931
272
mam li leyhis-salam (itat rbt gstrmk barsind)
buyurmudur:
Sfrin (axirt sfrinin) uzaql yadnda olan ks hazrlq
grr (tqva v prhizkarl z ar edr).
273
mam li leyhis-salam (ala tabe olmaq barsind)
buyurmudur:
Grmk (qlbin xbrdar v agah olmas) gzl deyil. nki
bzn gzlr z sahibin yalan deyir. Amma al ondan
yd-nsiht istyn xyant etmir (onu shv dar etmir).2
274
mam li leyhis-salam (yd-nsiht qulaq asb tabe olmaq
barsind) buyurmudur:
Sizinl moiz v nsiht (onlara qulaq asb tabe olmaq)
arasnda qflt v xbrsizlik prdsi vardr. 3
1
932
933
275
mam li leyhis-salam (ifrat v shlnkarlq barsind)
buyurmudur:
Nadannz (ii nadanlq ucbatndan) ox edir, aliminiz is (ii
1
z vaxtndan) txir salr.
276
mam li leyhis-salam (elmin bhan yollarn balamas
barsind) buyurmudur: Elm v (dinin hkmlrini) bilmk
(Allah krimdir, rhimlidir, bizim ziyyt kmyimiz v bndlik
etmyimiz ehtiyac yoxdur deyn) bhan axtaranlarn yolunu
balayr. (Buna gr d din, kitab v Peymbrl tan olan xsin
bhansi qbul deyil.)
277
mam li leyhis-salam (ii vaxtnda yerin yetirmyn xsin
mzmmtind) buyurmudur:
Kimi tlsdirirlrs (lm tez atrsa) mhlt istyir (ki,
ibadt v bndlik etsin), kim mhlt verirlrs v
tlsdirmirlrs (mr uzundursa, lmn) txir dmsi il
(vaxtm var v glckd yerin yetirrm, deyib) bhan axtarr
(bu gnn iini sabaha saxlayr).
278
mam li leyhis-salam (adla rk balamamaq barsind)
buyurmudur:
Ruzigar xalqn xo halna dediyi hr bir ey n bir
pis gn gizldib. (Zman insanda grdy nemt paxllq edr v
onu, onun lindn alar. Buna gr d all adam dnyann adlqlarna
rk balamaz v rahat oturmaz.)
934
279
mam li leyhis-salamdan qzav-qdr (onun necliyi)
barsind sual sorudular. O Hzrt (onun barsind
dnmkdn kindirrk bel) buyurdu:
O, qaranlq bir yoldur, onunla getmyin (ki, bhlr
nticsind onlarn hllind aciz v srgrdan qalar, yolunuzu
azarsnz); drin bir dnizdir, ona daxil olmayn (ki, mxtlif
dnclrd qrq olarsnz); Allahn sirridir, znz onda (onu
aydnladrmaq n) ziyyt salmayn (ki, xeyir grmz v bir
yer atmazsnz).
280
mam li leyhis-salam (itatsizliyin ziyan barsind)
buyurmudur: Allah bir bndni (gnah nticsind)
alaldanda elm v biliyi ona qadaan edr.1
281
mam li leyhis-salam (gzl xasiyytlr hvslndirrk)
buyurmudur:
Kemi zamanlarda mnim Allah yolunda (buzr Qffari
v ya Osman ibn Mzun adl) bir qarda v dindam var idi ki,
dnyann onun gznd kiik olmas, onu mnim gzmd
bydrd. Qarn ona hakim deyildi. Bellikl, tapmad
eyi arzulamr, tapanda is onu ox iltmirdi. Gnn
oxunu sakit idi (danmrd), dananda is dananlara qalib
glir (baqasnn danmasna yer qoymurdu) v soruanlarn
susuzluqlarn (elm suyundan olan moiz v yd-nshtl)
yatrdard. (Allaha itat v bndlik, xalqla sbrlilik nticsind)
ziflmi, ldn dmd v onu zif sanrdlar. Amma (hr
hans bir id) sy v tla etmk zaman atanda qzbli
aslan v ox zhrli shra ilan (kimi) idi. (i mtlq yerin
yetirir v ya dmni mlub edirdi; biri il mbahis ednd sbrsizlik
1
935
etmzdi. Vaxtndan qabaq) qaznn yanna gedn kimi dlilsbut gtirmzdi (dlilini qaznn yanna getdikdn sonra
aqlayard. Bu, insann nzr v dncsinin dzlyn bir dlildir);
282
mam li leyhis-salam (gnah trk etmk barsind)
buyurmudur:
gr Allah (insanlar peymbrlr vasitsi il) Ona qar
gnah v itatsizlik etmkdn kindirmsydi d,
nemtlrin kr n Ona qar gnah iltmmk vacib
olard. (nki al baxmndan hm sz, hm d mll nemt gr
kr etmk vacibdir. Buna gr d itat v krn zrurt v
tlblrindn olan gnahn trk edilmsi d vacib olacaqdr.)
283
mam li leyhis-salam (z shab v yoldalarnn mnafiq
simalarndan olmu) s ibn Qeys vladnn lmn gr
ba sal verib onu sbr v dzmlly tviq edrkn
(dzmszlk etmmk barsind) buyurmudur:
936
284
mam li leyhis-salam Allahn Peymbrini (sllllahu
leyhi v alih) dfn edn zaman o Hzrtin qbrinin stnd
(onun vfatnn byk itki olmas barsind) buyurmudur:
Sbr gzldir, amma sndn (ayrlmaqdan) baqa ey n,
dzmszlk pisdir, lakin snin (lmn) n yox!1 Sn
gr (snin vfatn sbbindn) yaranm qm-kdr bykdr;
sndn qabaqk v sndn sonrak kdr (sn Hzrtin qmin
nisbtd) asan v kiikdir.
285
mam li leyhis-salam (axmaqla yoldalq etmyin ziyan
barsind) buyurmudur:
937
286
mam li leyhis-salamdan rql qrb arasndak
msafnin n qdr olmasn sorudular. O Hzrt (onlarn
arasndak msafnin myynldirilmsi barsind bel) buyurdu:
Gnin bir gnlk hrkt v frlanmas miqdarnda!1
287
mam li leyhis-salam (dost v dmn barsind)
buyurmudur:
Dostlarn da dr, dmnlrin d: dostlarn snin z
dostun, dostunun dostu v dmninin dmnidir.
Dmnlrin is snin z dmnin, dostunun dmni v
dmninin dostudur.
288
mam li leyhis-salam grd ki, bir kii dmnin
ziyan vurmaq n el bir id sy v tla edir ki, zn
ziyan vurur. (Ziyan vurman mzmmtind) buyurdu:
Sn trkin minmi xsi ldrmk n zn niz
batran ks kimisn2.
289
mam li leyhis-salam (yd-nsiht qbul etmmk
barsind) buyurmudur:
(Ruzigar v yd vernlrdn gtrlmli) ibrt v ydlr n
qdr d oxdur, yd qbul etmk is n qdr d az!
290
1
938
291
mam li leyhis-salam (tvb etmy hvslndirrk)
buyurmudur:
O gnah ki, ondan sonra iki rkt namaz qlmaq v
Allahdan onu (o gnah) balamasn istmk miqdarnda
frst tapdm (qfltn lmdim), mni kdrlndirmdi.1
292
mam li leyhis-salamdan soruurlar ki: Allah bu qdr
ox mxluqla (qiyamt gn) nec hesab aparacaq v sorusual edckdir? O Hzrt (Allahn hr ey qadir olmas barsind
bel) buyurdu:
Bu qdr oxluqla onlara ruzi verdiyi kimi! Sorudular:
Onlar Onu grmy-grmy onlarla nec soru-sual
aparacaq? Buyurdu: Onlar Onu grmy-grmy onlara
ruzi verdiyi kimi!2
1
939
293
mam li leyhis-salam (xbr gndrmk barsind)
buyurmudur:
Snin qasidin (baqas n) snin aln byan edir. (Buna
gr d grk zirk v bilikli olsun ki, snin mqsdini irin klm v
dolun szlrl trf mqabil baa sala bilsin.) Hminin snin
mktubun snin trfindn danan n yetrli eydir. (O, snin
dilin kimidir. Artq-skik danaraq tinliklr dar olmaq v mhv
gtirib xarmaq ehtimal olan eli kimi deyil.)
294
mam li leyhis-salam (dua etmy hvslndirrk)
buyurmudur:
Drd-qmin tinliy salm olduu giriftar ks, duaya
bla v drddn amanda olmayan salam xsdn daha
mhtac deyil. (ksin, onlarn hr ikisi Allaha dua edib Ondan
kmk istmy mhtacdrlar. Biri saalmasn, digri is salamlnn
davaml olmasn istmy mhtacdr.)
295
mam li leyhis-salam (dnyaprstlrin mzmmtind)
buyurmudur:
nsanlar dnyann oullardr v kiini anasn sevmy
gr mzmmt etmzlr. (Bu o sz oxayr ki: pis ml v
irkin ilr filanksin tbitin evrildiyi n onu mzmmt
etmzlr.)
296
mam li leyhis-salam (ehtiyacllara l tutmaq barsind)
buyurmudur:
Yoxsul v fqir Allahn elisidir. (nki Allahn onu ruzidn
az bhrlndirmsi buna oxayr ki, varl v imkanl bndsini z elisi
il snamaq n yoxsulu onun yanna gndrib.) Buna gr d onu
(yoxsulu) mhrum edn (ona kmk etmyn) Allah mhrum
edib (Onun, varllarn yoxsullara kmk etmlrinin zruriliyi
940
297
mam li leyhis-salam (zina barsind) buyurmudur:
Qeyrtli xs he vaxt zina etmz. (O, kimins onun yaxnlar
il zina etmsini qbul etmdiyi kimi, qeyrti, onun znn d ona
haram olan qadnla yaxnlq etmsin icaz vermir.)
298
mam li leyhis-salam (mrn baa atmas barsind)
buyurmudur:
(nsan hr bir hadisdn) qorumaq n cl (mrn sona
atma mddti) kifaytdir. (cl atmaynca he ksin lmmsi
buna bnzyir ki, cl onun qoruyucusudur.)
299
mam li leyhis-salam (mal v srvt ballq barsind)
buyurmudur:
nsan vlad lmnd yatar (sbr edr), mal v srvtinin
ourlanmasnda is yatmaz (dzmszlk edrk alar)! (Seyyid
Rzi leyhir-rhm deyir:)
300
mam li leyhis-salam (dostluq barsind) buyurmudur:
Atalarn dostluu (dostluqlarnn sri) oullar arasnda
qohumluqdur (qohumluq kimidir. nki oullar atalar arasnda
olan dostluq v dmniliyi irs aparrlar v onlarn bir-birlrin
kmk etmlrinin kk dostluqdur v qohumluq onun amillrindndir).
V (buna gr d) qohumluq dostlua, dostluun qohumlua
ehtiyacl olmasndan daha mhtacdr. (bn bil Hdid burada
bel yazr: Birindn soruurlar ki: Qardan ox istyirsn, yoxsa
dostunu? Deyir: gr dost olsa qardam.)
941
942
301
mam li leyhis-salam (mminin zirkliyi barsind)
buyurmudur:
Mminlrin gmanlarndan kinin (ona hmiyyt verin).
nki Allah haqq v dzly onlarn dillrind qoyub.1
302
mam li leyhis-salam (Allaha tvkkl etmk barsind)
buyurmudur:
Bndnin eyb v nqsan siftlrdn pak v uzaq olan
Allahn (qdrt) lind olan ey arxaynlq v inam z
lind olan ey inamndan ox olmaynca, onun iman
doru deyil. 2
303
mam li leyhis-salam Bsry glnd (Hzrt
Peymbrin shablrindn olmu v rical alimlrinin mzmmt
etdiklri) ns ibn Maliki Tlh v Zbeyrin yanna gndrdi
ki, (o Hzrtin yannda) Allahn Peymbrindn (sllllahu
leyhi v alih) onlarn barsind eitdiyi sz (Siz Tlh v
Zbeyr li il mharib edcksiniz v ona qar zalmsnz hdisini)
onlarn yadna salsn. ns is bu bard hadt
vermkdn boyun qard v o Hzrtin yanna glnd
dedi: Peymbrin o sz mnim yadmdan xb. Hzrt
(ona qar edrk) buyurdu:
gr yalan deyirsns, Allah sn el bir parlaq alq
vursun ki, mmam v alma onu rtmsin (snin zn el a
lklr salsn ki, mmam onu xalqn gzndn gizld bilmsin. Seyyid
Rzi leyhir-rhm deyir:)
1
943
304
mam li leyhis-salam (vacibata hmiyyt vermk barsind)
buyurmudur:
Qlblrin z tutma v z dndrmlri (hazrlq v
zginliklri) vardr. Buna gr d z tutma zaman onlar
(vacibatdan lav) msthbbilri d yerin yetirmy vadar
edin. z dndrnd is vacibatn yerin yetirilmsi il
kifaytlnin. (nki vacibat he bir halda, htta insann qlbi zn
Allah drgahnda lazm sviyyd hiss etms bel trk etmk olmaz.)
305
mam li leyhis-salam (Qur'an oxumaa v drk etmy
tviq edrk) buyurmudur:
306
mam li leyhis-salam (rin geri qaytarlmas barsind)
buyurmudur: Da gldiyi yer qaytarn. (Pisliyi, hddi
amamaq v dinin hkmlrin zidd olmamas rti il z misli il
czalandrn, vz xn.) nki r v pisliyi rdn baqa bir
ey aradan aparmaz. 1
944
307
mam li leyhis-salam (shablrinin xaslarndan, ilrinin
lyaqtlilrindn v o Hzrt tabe olanlardan olmu) katibi
Ubeydullah ibn bu Rafey (xttin gzlliyi barsind)
buyurmudur:
Mrkkbqabn (onda olan rngi toz-torpaq v irkdn)
tmizl, qlminin ucunu uzun et (ki, mrkkb ondan kaz
zrin yax axsn), stirlrin arasn geni gtr v hrflri
bir-birin yaxn yaz ki, bu sul xttin gzlliyi n daha
uyun v mnasibdir.
308
mam li leyhis-salam (z mqam barsind)
buyurmudur:
Mn mminlrin bas v rhbriym, mal v srvt is
pis mllilrin rhbridir. (Seyyid Rzi-rhimhullah-deyir:)
Bu klamn mnas budur ki, bal ars z basna tabe
olduu kimi mminlr d mn tabedirlr, pis mllilr is
var-dvlt.
309
Yhudilrdn biri mam li leyhis-salama dedi: Siz
(mslmanlar) peymbrinizi torpaa taprmam onun
barsind ixtilaf v ziddiyyt ddnz. Hzrt (yhudilrin
mzmmtind) ona bel buyurdu:
Biz onun barsind deyil, ondan olan ey barsind (onun
mmtind caniinlik mslsin gr) ixtilafa ddk. (Onun
peymbrliyi, Allahn birliyi v buyurduqlar barsind fikir
ayrlmz yox idi.) Amma sizin ayanzn dniz suyundan
olan yal qurumam (Allah siz yhudilri fironulardan nicat
verrk dnizi sizin n yaranda v siz oradan kend, fironular is
suda batranda, btn bu tovhid nianlrini grmyiniz baxmayaraq,
dnizin sahilin atb orada btlr prsti edn bir dstni grn kimi
nadanlq v itatsizlik sbbindn) z peymbriniz (Hzrt
Musa leyhis-salama) dediniz:
( raf-138) Bizim n onlarnk kimi (grnn) bir
945
310
mam li leyhis-salama dedilr ki: (Dylrd) igidlr
n il qalib gldin (onlar nec xar etdin v ya ldrdn)? O
Hzrt (z heybti v camaatn ondan qorxmas barsind bel)
buyurdu:
(Dyd) qarladm hr bir ks mn z ziyanna (onu
ldrmyim) kmk edirdi. (Seyyid Rzi leyhir-rhm deyir:)
Hzrt bu sz il znn heybt v qorxusunun
qlblrd yer almasna (ki, igidlr ona gr zlrini itirrk mlub
olurdular) iar edib.
311
mam li leyhis-salam olu Mhmmd ibn
Hnfiyyy
(fqirlik
v
yoxsulluun
mzmmtind)
buyurmudur:
Ey olum! Snin n yoxsulluqdan qorxuram (ki, mbada
yoxsulluq ucbatndan camaata tamah li aaraq Allahn verdiyin raz
olmayasan). Buna gr d ondan (onun rindn) Allaha pnah
312
1
946
313
mam li leyhis-salam Abdullah ibn Abbas o Hzrt
nzri il uyun olmayan mslht vern zaman (insann z
imamna tabe olmas barsind) buyurmudur:
Sn grk (mslht yolu il) mni istiqamtlndirsn v
mn z nzr v dncm il ona baxam. Amma gr (snin
mslhtinin shv olmasn bilib) sn tabe olmasam, sn mn
tabe ol.1
314
Nql edilib ki, mam li leyhis-salam Siffeyndn
(mharibdn) qaydb Kufy gln zaman (rb qbillrindn biri
olan) bamiyyinin yanndan kend arvadlarn Siffeyn
(mharibsinin) llrin alamalarn eitdi. z qbilsinin
byklrindn olan Hrb ibn rhbil bam Hzrtin yanna
gldi. mam li leyhis-salam (arvadlarn mharib zaman ivn
qoparmalarnn mzmmtind) ona bel buyurdu:
Arvadlarnz eitdiyim bu alamaqlar il siz aalq
edirlr? Onlarn bu nal v fryadlarnn qarsn
1
947
315
mam li leyhis-salam Nhrvan mharibsind
Xvaricin llrinin yanndan ken zaman (onlarn
mzmmtind bel) buyurdu:
kin czanz ki, sizi aldadan ks ziyan vurdu siz!
Dedilr: Ey mirl-mminin, kim aldatd onlar? Buyurdu:
Azdran eytan v pisliy mr edn nfslr. Pisliy mr edn
nfs onlar arzularla aldatd, onlara itatsizlik yolunu ad v
(mharibd) qlb qazanma vd etdi onlara. Bellikl,
onlar tinlikl oda atd (bdi zaba dar etdi).
316
mam
317
Mhmmd ibn bu Bkrin (Allah ondan raz olsun) (Misird
Maviynin qoununun li il) ldrlmsi xbri mam li
leyhis-salama atanda (o Hzrt onun n tssflnmk v
kdrlnmk barsind bel) buyurdu:
948
318
mam li leyhis-salam (bhanni qbul etmk barsind)
buyurmudur:
Allahn Adm vladnn zr v bhansini qbul etdiyi
ya hddi altm yadr.1
319
mam li leyhis-salam (Allahdan baqasnn yolunda qlb
qazanman mzmmtind) buyurmudur:
Gnahn qalib gldiyi ks zfr almayb. (Allah itatindn
ayr yerd qlb qazanm ks, nfsi isty v eytana tabedir v
slind gnah ona qalib glib.) Pislikl (gnahla) qabaa gedn
ks (slind) mlub olub. (nki o, n pis dmn olan nfsi isty
mlub olub v dmnlrin n pisinin lind sir olan ks qlb
qazanmayb.)
320
mam li leyhis-salam (zkat vermy tviq edrk)
buyurmudur:
Eyb v nqsan siftlrdn pak v uzaq olan Allah
varllarn mallarnda yoxsullarn ruzilrini vacib edib. Buna
gr d varl ondan (onun z haqqn) sirgms yoxsul ac
qalmaz. Ehtiyacszl mtlq olan Allah (Qiyamt gn)
onlar bu i gr soru-sual edckdir.
949
321
mam li leyhis-salam (bhan gtirmmyin trifind)
buyurmudur:
zr v bhan gtirmy ehtiyacszlq, onun (zr v
1
bhannin) dzgn v yerind olmasndan daha raftlidir.
322
mam li leyhis-salam (gnahdan uzaq olmaq barsind)
buyurmudur:
Sizin, eyb v nqsan siftlrdn uzaq v pak olan Allah
n yerin yetirmli olduunuz n az ey, Ona qar gnah
ildrkn (qzbin sbb olmamaq n) Onun nemtlrindn
kmk istmmyinizdir.2
323
mam li leyhis-salam (bndlikd shlnkarlq ednlrin
mzmmtind) buyurmudur:
950
324
mam
li
leyhis-salam
(padahlar
barsind)
buyurmudur:
Padahlar Allahn yer zrindki gztilridirlr (ki,
insanlarn bir-birlrin ziyan vurmalarnn v pislik etmlrinin
1
qarsn alrlar).
325
mam li leyhis-salam mminin vsfind buyurmudur:
Mminin sevinci znd, kdri is qlbinddir. Sinsi
hr eydn genidir (tinliklr zaman sbri qdrsizdir); nfsi
hr eydn xardr (tvazkarl oxdur); itatsizlikdn zhlsi
gedir, riya v gzgirnliy nifrt edir. (in sonu barsindki)
kdri uzun, (layiqli ilrdki) sy v tla ykskdir. (Fikir v
dnc nticsind) dinmzliyi ox, vaxt (itat v bndliy)
mul, (Allahn nemtlrin) kr edn v (bla v tinliklrd)
ox sbrlidir. z fikir v dncsind (bndlik v iin sonu
barsind tfkkr) qrq olub, z istyind (baqasndan bir ey
istmkd) simiclik edir (ehtiyacn he ks bildirmir), xasiyyti
yumaq, tbiti mlayimdir (tkbbrl, mrur v baqalarn
incidn deyil). O, quldan xar (hamya qar ox tvazkar)
olmasna baxmayaraq, nfsi mhkm dadan da brkdir (din
yolunda catlidir).
326
mam li leyhis-salam (baqalarnn malnda gz olmamaq
barsind) buyurmudur:
n byk znginlik xalqn lind olan eylrd (vardvltd) gz olmamaqdr. (nki baqalarnn malnda gz
olmayan ks varllar kimi rifah v asayiddir.)
327
1
951
328
329
mam
li
leyhis-salam
(var-dvlt
barsind)
buyurmudur:
Hr bir ksin malnda iki riki var: biri irs aparan, digri
is hadislr (bla v msibtlr. Buna gr d all adam el bir i
grr ki, onun pay o iki rikindn az olmasn).
330
331
332
1
952
333
mam li leyhis-salam (yoxsulluq v varllq barsind)
buyurmudur:
Yoxsulluun zinti abr-ismtdir. Varlln zinti is
krdr.2
334
mam li leyhis-salam (zalm barsind) buyurmudur:
dalt (qiyamt) gn zalma mzluma zlm edilmi
gndn daha ardr. (Bu mslnin rhi 233-c klamda kedi.)
335
mam li leyhis-salam (byniln ilr tviq edib nalayiq
ilrdn kindirrk) buyurmudur:
Szlr qorunub (mlklr onlar ml shiflrin qeyd edirlr);3
gizli sirlr akar olub4 v (Muddsir sursinin 38-ci aysind
buyurulur:) Hr ks z mlinin
girovudur (onun czasna atacaq). nsanlar Allahn
qoruduu (eyb v nqsandan saxlayb zintlndirdiyi) kimsdn
baqa (inkiafda) naqis v (aldan) eyblidirlr. (nki) sual
soruanlar insan tinliy salb incitmk istyir, cavab
1
953
336
mam
li
leyhis-salam
(dnyadan
uzaq
olmaa
hvslndirrk) buyurmudur:
Hm dnyada, hm
d axirtd ziyana urayb. 2 Bu (hamya) akar olan bir
ziyandr.
954
337
mam li leyhis-salam (gnahdan knar qalanlar barsind)
buyurmudur:
Gnahlara (onun edilmsin) li atmamaq paklqdandr
1
(pakla sbb olan amillrdndir).
338
mam li leyhis-salam (abr barsind) buyurmudur:
Abrn donmu haldadr (qorunur). Az amaq v istmk
onun damclardr (onu tkr). Onu kimin yannda tkmyin
diqqt et. (Alaq adamlardan bir ey istm. nki onlar istyini
yerin yetirmslr xcalt kcksn, amma yerin yetirslr snin
hmi qarlarnda yilmyini istycklr.)
339
mam li leyhis-salam (yaltaqlq barsind) buyurmudur:
(Birini) layiq olduundan artq triflmk yaltaqlqdr (v
ikizllk niansidir). Layiq olduundan az triflmk is
acizlik (danmaqda bacarqszlq) v ya (ona) paxllqdr.
(Demli, dalt v brabrlik hr bir ksi layiq olduu qdr
triflmyimiz v mqam v drcsini hmin miqdarda z
xarmamzdr.)
340
mam li leyhis-salam (gnah barsind) buyurmudur:
(Allah yannda) n ar gnah insann yngl v kiik
hesab etdiyi gnahdr.2
341
1
955
956
342
mam li leyhis-salam (zalm barsind) buyurmudur:
Zalm insann niansi var: (birincisi:) gnah v
itatsizlikl zndn stn olana (Allaha) zlm edr; (ikincisi:)
zor v stnly il li altnda olana zlm edr; (ncs:)
zalmlarn dstsin (sz, ml v mal xrclmkl) kmk edr.
343
mam li leyhis-salam (rahatlq v tinlik barsind)
buyurmudur:
tinlik v sxntnn n son hdd atmasnda rahatlq,
bla v msibt halqalarnn daralmasnda dinclik vardr. 1
344
mam li leyhis-salam shablrinin birin (arvad-uaq
barsind) buyurmudur:
inin oxunu arvad-uana hsr etm. nki gr onlar
Allahn dostu olsalar, Allah z dostlarn pu etmz (v
onlara yardm etmkd baqasna mhtac deyil). Amma gr
Allahn dmni olsalar, Allahn dmnlri n
kdrlnrk i grmyin ny grkdir?! (Onun dmnlrinin
vziyytini yaxladrmaq n alma. nki onlara kmk etmk
zab v czaya sbb olur.)
345
mam li leyhis-salam (eyb axtarmaq barsind)
buyurmudur:
n byk eyb v qbaht znd olan sifti (baqasnda)
nqsan tutmaqdr.
346
1
957
bel buyurdu:
(Uan olmasn tbrik ednd) el dem, de ki: Onu ta edn
347
mam li leyhis-salamn iilrindn biri byk bir ev
tikmidi. Buna gr d mam leyhis-salam (srvtin akar
olmas barsind bel) buyurdu:
Dirhmlr (gm pullar) balarn z xartdlar (gizltdiyin
eylr fa oldu). Ev snin varlln vsf edir (snin varllnn
niansidir).
348
mam li leyhis-salama dedilr: gr birinin evinin
qapsn zn balasalar v onu orada (azuqsiz) qoysalar,
ruzisi haradan glr? O Hzrt ruzi barsind buyurdu:
cl v lm gln yerdn! (lm haradan glirs Allahtala ruzini d oradan gndrmy qadirdir. Buna gr d qapnn
bal olmas lmn glmsin mane olmad kimi, ruzinin d
glmsin mane olmur.)
349
mam li leyhis-salam adamlar lm bir tayfaya ba
sal verib sbr etmlrini tvsiy edrk (lm barsind
bel) buyurdu:
Onun bu lm n sizdn balayb, n d sizinl qurtarr
(ki, ac olsun. ksin, onda ham brabrdir). Sizin bu yoldanz
(hyat zaman) sfr xrd (sizdn ayrlrd). Buna gr d
bel hesab edin ki, o z sfrlrinin birin gedib v sizin
958
350
mam li leyhis-salam (kr v sbr etmy hvslndirrk)
buyurmudur:
Ey insanlar! Allah grk sizi (Onun) zab v czasndan
qorxan grdy kimi, nemt v bxilrindn d qorxan
grsn. (Grk hmi Allahn nemtlrin kr etmkd diqqtli
olasnz v nakrlk etmysiniz ki, zab v czaya dar olmayasnz.)
351
mam li leyhis-salam (nfsin istklrindn uzaq olmaq
barsind) buyurmudur:
352
mam li leyhis-salam (pis gman barsind)
buyurmudur:
Birindn (birinin azndan) xan sz barsind n qdr ki,
yax ehtimal ver bilirsn, pis gman etmmlisn. (N
959
qdr ki, mmkndr, ona qar pis gmanda olma. Hminin birindn
grdyn ii bacardqca yax san. Amma bzi yerlrd uzaqgrnliyi
ldn vermk olmaz. 110-cu klamda nikbinlik v bdbinliyin yerlri
myynldirilib.)
353
mam li leyhis-salam (salavat gndrmy tviq edrk)
buyurmudur:
Eyb v nqsan siftlrdn pak v uzaq olan Allahdan
hact v istyin olanda, z istyini Allahn Peymbrin
(sllllahu leyhi v alih) salavat gndrmkl bala v sonra z
hactini ist. nki Allah Ondan istniln iki hactdn
birini (Peymbr rhmt v salam gndrmsi istyini) qbul edib
digrini (snin z hactini) qbul etmmkdn ox-ox
sxavtlidir.
354
mam li leyhis-salam (qalmaqal v kim barsind)
buyurmudur:
Abrna simiclik edn (abrn qoruma sevn) ks, grk
(baqas il bir ey barsind) mbahis etmyi knara qoysun.
(nki mbahis etmk, xsusil eyb axtaranlarla kimk insann
abrn aparr v qlblrd ona qar kin yaradr.)
355
mam
356
mam li leyhis-salam (faydasz sual barsind)
buyurmudur:
Olmayacaq ey (msln, haqqnda bhs ediln frzi msllr)
barsind sual soruma. nki (ri hkmlr v hyati ilr kimi)
960
357
mam li leyhis-salam (bzi byniln siftlr yiylnmy
tviq edrk) buyurmudur:
358
mam li leyhis-salam (ml il birg olan elm barsind)
buyurmudur:
Elm ml baldr. Buna gr d kim bildis ml etdi
(ks halda, yni, gr zahird biln kimi grnb ml etmirs, demli,
slind bilmir). Elm mli arr (zn trf dvt edir). gr
onu (onun dvt v arn) qbul ets hmin elmdn xeyir
grlr. ks halda is elm mldn uzaqlar (hmin elmdn
xeyir grlmr, nec ki, nadanlqdan xeyir ld edilmir. Demli, bu elm
xeyir vermmkd nadanlqla brabrdir).
359
mam li leyhis-salam (dnyadan uzaq olmaq barsind)
buyurmudur:
Ey insanlar! Dnya mal mhvedici vba gtirn
doranm quru otdur. Buna gr d kmk v qalmamaq
onda qrar tapmaqdan daha xeyirli olan otlaqdan uzaq olun.
(nki onda qalmaq v ona rk balamaq bdbxtliy sbb olur.)
Onun az (bu yolu sona atdracaq) ruzi v xryi, onun
srvtindn daha pakdr. (nki onun dnyada zhmti, axirtd
is hesabat daha azdr.) Onda (hrislik v tamahkarlq ucbatndan)
oxlu srvt toplayann (axirtd) kasb v yoxsul olmas
hkm edilib. (nki o, dnyada giriftar olub v azuq gtr
bilmyib.) Hminin ondan (qnat etmk v qane olmaqla)
ehtiyacsz olan (srvt toplamayan) ksin (qiyamt gnnd) rahat
360
mam li leyhis-salam (Allahn savab v czas barsind)
buyurmudur:
Eyb v nqsan siftlrdn uzaq v pak olan Allah, (itat
mhtac olduu v ya itatsizlikdn qorxduu n deyil) bndlrini
z zabndan saxlayb onlar cnnt gndrmk n
bndlik v itat savab v gnaha cza myynldirib.
361
mam li leyhis-salam (fitnkarlarn v fitnkarlq zamannn
mzmmtind) buyurmudur:
362
Nql edilib ki, mam li leyhis-salam ox az vaxtlar
istisna olmaqla hmi minbr xanda xtbdn qabaq
(prhizkarlq barsind bel) buyurard:
Ey insanlar! Allahdan qorxun. He ks bo yer
yaradlmayb ki, oynasn; zbana buraxlmayb ki, yersiz
v bihud i grsn. Onun zn bzyrk gzl gstrn
dnyas pis baxn ona irkin kimi gstrdiyi axirtin vzi
v yerini tutan deyil. Hminin n yksk zm v
alqanlqla dnyadan istdiyini ld edn aldanm ks,
axirtdn n az payn v nsibini ld etmi digri kimi
deyil.1
363
mam li leyhis-salam (byniln v xoagln xisltlr
barsind) buyurmudur:
1
963
364
mam li leyhis-salam (Hzrt Peymbrinsllllahu leyhi
v alihshablrinin yaxlarndan olmu) Cabir ibn Abdullah
nsariy (din v dnyann daya barsind) buyurmudur:
Ey Cabir! Din v dnyann mhkmlik v brqrarl drd
ksin vasitsi ildir: z elmini ildn (onun sasnda davranan v
onu xalqa yrdn) alim, yrnmyi eyb v ar bilmyn nadan,
(baqas barsind) z yaxlq v ehsannda simiclik etmyn
varl, z axirtini dnyaya satmayan yoxsul. Buna gr d
alim z elmini iltmynd nadan yrnmyi ar bilck, varl
z yaxlq v ehsannda xsislik ednd yoxsul axirtini
dnyasna satacaq (nalayiq ilr grck).
Ey Cabir! Allah hr kimin nemtlrini (hr kim ta etdiyi
mal, srvt, byklk v bu kimi ltflri) artrsa, xalqn ona olan
ehtiyaclar (istklri) da artar. Buna gr d kim Allaha gr
1
964
365
bn Crir Tbri znn tarix kitabnda nql edib ki,
(mam li leyhis-salamn shablrinin yaxlarndan v) bn s
il Hccaca qar mharib etmk n syana qalxanlardan
olmu bdrrhman ibn bi Leyla Fqih camaat cihada
(Hccac il mhariby) hvslndirrkn bel deyirmi: Biz
(Siffeyn mharibsind) am hli il qarladmz gn linin
Allah saleh v xeyirxahlar iind onun drcsini ucaltsn
v ona hidlr v doruularn savabn ta etsin (mr be
m'ruf v nhy z mnkr barsind) bel buyurduunu eitdim
ki:
Ey mminlr! Kim zlm v sitm edilmsini v xalqn
xoaglmz v nalayiq ilr dvt edilmsini grs v onu
qlbi il inkar ets, (qiyamt gnnn soru-sualndan) qurtulub
v (gnahdan) uzaq olub. (Bu, insan l v dili il hmin eyi inkar v
rdd ed bilmynd v ya qorxu v zrr yetirilmsindn amanda
olmayan zaman ndr. mumiyytl onun hkm yerlrinin
mxtlifliyi il dyiir.) Kim onu dili il inkar ets savab
366
mam li leyhis-salam znn bu mzmunda (mr be
m'ruf v nhy z mnkr barsind) olan digr bir klamnda da
buyurmudur:
965
367
966
368
mam li leyhis-salam (haqq v batil barsind)
buyurmudur:
Haqq (zahird) tin v ar, amma (batind) irin, batil is
(zahird) yngl v asan, lakin (batind) vbagtiricidir
(mhvedicidir).
369
mam li leyhis-salam (insanlarn aqibti barsind)
buyurmudur:
Bu mmtin n yaxs n bel Allahn zab v
czasndan arxayn v xatircm olma. nki eyb v nqsan
siftlrdn pak v uzaq olan Allah ('raf sursinin 99-cu
aysind) buyurub ki:
Allahn czasndan ziyana uram tayfadan baqa he ks
xatircm olmaz. Bu mmtin n pisi n bel Allahn
rhm v mrhmtindn namid olma. nki eyb v nqsan
siftlrdn pak v uzaq olan Allah (Yusuf sursinin 87-ci
1
967
370
mam li leyhis-salam (xsislik v simicliyin mzmmtind)
buyurmudur:
Xsislik pislik v irkinliklr toplusudur. O, (insann,)
vasitsi il hr bir pisliy kildiyi cilovdur. (nki xsislik
insan hsd, hrislik, qohumlarla laqlri ksmk, zif v yoxsullara
zlm etmk v bu kimi gnahlara kir.)
371
mam li leyhis-salam (ruzi barsind) buyurmudur:
Ruzi iki nvdr: snin axtardn ruzi v sni axtaran
ruzi ki, sn ona trf getmsn d o, sn trf glckdir.
Buna gr d ilinin qm-qsssini gnnn qm-qsssin
yklm. Sn hr gn hmin gnn z ruzisi bsdir. Bel
olan halda, gr (ruzisinin qm-qsssini kdiyin) il snin
mrndn olsa, Allah-tala yeniln hr sabahda sn
ayrd ruzini tez sn atdracaq. Amma gr (hmin) il
snin mrndn olmasa, snin olmayan eyin qmini
kmkl n iin var? He bir axtaran snin ruzind sndn
qabaa d bilmz v he bir gcl onda sn qalib gl
bilmz (v onu snin lindn ala bilmz). Snin n tqdir
edilmi ey he vaxt gecikmyckdir (z vaxtnda atacaqdr.
Seyyid Rzi leyhir-rhm deyir:)
Bu klam (hr bir ksin tqdir edilmi ruzisinin glib atmas
cmlsi) bu fsild bundan nc (iki yz lli doqquzuncu klamda)
372
968
373
mam li leyhis-salam (sz barsind) buyurmudur:
N qdr ki, danmamsan, sz snin sirindir. El ki
dil gtirdin sn onun sirisn. (vvlc sn ona hakim idin, indi
is o sn hakimdir v ists sn xeyir gtirr, ists ziyan.) Buna
gr d qzl v gm xzind saxladn kimi dilini d
(az xzinsind) saxla. nki ola bilr ki, bir klm, nemti
ldn xarsn v qarya zab v tinlik gtirsin. (Buna gr
d grk ox danlmasn v dnmdn bir sz deyilmsin.)
374
mam li leyhis-salam (yen d sz barsind)
buyurmudur:
Bilmdiyini dem. (nki o, ya yalandr, ya da yalan ehtimal
olan bir ey. Nadanlq v cahillik zrind olan hr bir szdn is
kinmk vacibdir.) Htta bildiyin hr eyi d dem. (nki snin
zn v ya baqasna ziyan ola bilr, birinin sirrini amaq kimi.)
375
mam
li
leyhis-salam
hvslndirrk) buyurmudur:
969
(gnahdan
uzaq
olmaa
376
mam li leyhis-salam (yd verrk) buyurmudur:
Gznl dnyann etdiklrini (yalan v vfaszln) grgr ona arxalanmaq, rk balamaq nadanlqdr. Savabna
min olduun zaman (nticsinin cnnt v bdi rahatlq olmasn
bilnd) gzl mld (itat v bndlikd) shlnkarlq etmk
ziyana uramaqdr. Snamam, hr bir ks etimad etmk
acizlik v uursuzluqdur (id uursuzlua sbb olar. nki
hmin xs kim etimad etmsini bilmir v inama layiq adam axtara
bilmir).
377
mam li leyhis-salam (dnyann mzmmtind)
buyurmudur:
Allaha qar ancaq dnyada gnah edilmsi v Onun
yannda olan ey (sadt v xobxtliy) ancaq dnyadan
uzaqlamaqla nail olunmas, dnyann Allah yannda
hqirliyinin nianlrindndir.
378
mam li leyhis-salam (gzl ml hvslndirrk)
buyurmudur:
mlinin arladrd (ibadt etmyn v yax ilr grmyn
2
tnbl) ksi soy v kk qoaqladrmaz. (Seyyid Rzi leyhirrhm deyir:)
Yoxsa bel olmasn ki, namaz ziflikdn oturub qlasan, amma pislik
edn zaman cld ayaa qalxasan. Buna gr d namazn bacardqca
ayaq st durub ql, pislik etmk istynd is otur v zn cilovla.
2
Ata-anasnn v ya babalarnn birinin byklk v xobxtliyi onun
byklk v xobxtliyin sbb olmaz. Bu klam eyni il iyirmi ikinci
970
379
mam li leyhis-salam (id almaq barsind)
buyurmudur:
Bir eyi axtaran ks onu v ya onun bir hisssini
tapacaqdr.2
380
mam li leyhis-salam (hqiqi yaxlq v pislik barsind)
buyurmudur:
Arxasnda od olan (ilahi zaba sbb olan) xeyir v yaxlq
(dnya mnfti, slind) xeyir v yaxlq deyil. Arxasnda
cnnt olan tinlik v pislik (dnyada kiln ziyytlr, slind)
tinlik v pislik deyil. Cnntdn aa hr bir nemt kiik
v hmiyytsizdir. Oddan aa hr bir bla v tinlik
rahatlq v asayidir. (nki o nemt nemt demk olar ki, onun
arxasnda cza olmasn. Hminin o tinliyi tinlik hesab etmk olar
ki, onun arxasnca bdi rahatlq olmasn.)
381
mam li leyhis-salam (tinliklr v nemtlr barsind)
buyurmudur:
Bilin ki, bla v tinliklrdn biri yoxsulluqdur.
Yoxsulluqdan daha tini bdnin xst olmasdr. Bdnin
xst olmasndan daha ar is qlbin xstliyidir. (nki o,
axirt xobxtliklrinin ldn xmasna sbb olur.) Bilin ki,
nemtlrdn biri var-dvltin oxluudur. Var-dvltin
oxluundan daha yax, salamlqdr. Salamlqdan daha
klamda kedi, ancaq bu frql ki, orada klamn axr
mqam v drcsi qoaqladrmaz klind nql edilib.
1
Nhcul-Blanin ksr nsxlrind bu klam gtirilmyib. Biz onu
bn bil Hdidin v eyx Mhmmd bduhun nsxlrindn nql
etdik.
2
nki istmk ld etmk n hazrlqdr. gr istedad v hazrlq
kamil olsa onun hamsn ld edck. Kamil olmasa is istniln eyin
atmayan hisssi istedadn azl miqdarnda olacaqdr.
971
382
mam li leyhis-salam (mminin vaxt barsind)
buyurmudur:
Mminin saat var (gec-gndz saatlarn hissy
blmlidir): Rbbi il raz-niyaz etdiyi saat (vaxtnn skkiz
saatn Allahn ilrin srf etmlidir); z mitini (yaay
ehtiyacn) tmin etdiyi saat (gec-gndznn skkiz saatn ticart,
myyn pe v ya digr ilr srf etmlidir); z il halal v
gzl eylr arasnda lzzt almaq n ayrd saat.1 All
adama (mli ala sasn) bu eydn baqas n sfr
etmk rva deyil: mitini dzltmk (ticart, alver v i)
n, yaxud mad iind addmlamaq2 n ya da (ab-havan
dyimk v salamlq n ediln sfrlr kimi) haram olmayan
eylrdn lzzt almaa gr.
383
mam li leyhis-salam (dnya v onun mal barsind)
buyurmudur:
Dnyaya (onun malna) rbt v meyl gstrm (ona rk
balama) ki, Allah sn onun irkinliklrini gstrsin. (nki
vurun eyblri grmr v onun grn gz kor olur. z iindn)
xbrsiz olma ki, sndn xbrsiz deyildirlr. (Allah sn v
snin ilrin baxr.)
384
mam li leyhis-salam (danmaq barsind) buyurmudur:
972
385
mam li leyhis-salam (mk barsind) buyurmudur:
Mk gzl tirlidir. Onun qab yngl, iyi is gzldir.
386
mam li leyhis-salam (tvazkarlq barsind)
buyurmudur:
ynmyini knara qoy, kibr v lovalanma bandan
xart (hamya qar tvazkar ol) v qbrini yadna sal (ki,
nalayiq ilrdn kinsn).
387
mam li leyhis-salam (dnya mal n almaq barsind)
buyurmudur:
Dnyadan (onun malndan halal yol il) sn trf glni
gtr v sndn z evirndn (lin atmayandan) sn d z
evir. gr sn (bu ii) etmsn (lin atmayan eylrin arxasnca
getsn), onda axtar v istyind ifrata varma (haram v
gnahdan uzaq ol v zn v ailni ox tinliy salma).
388
mam li leyhis-salam (gzl sz barsind) buyurmudur:
N ox sz ki, (qlblr) tsiri hcum etmk v
sramaqdan daha oxdur. (Ola bilr ki, all adam qlnc v
dymkl grl bilmyn ii szl grsn.)
389
mam li
buyurmudur:
leyhis-salam
973
(qnat
hvslndirrk)
390
mam li leyhis-salam (zlm tabe olmamaq v alalmamaq
barsind) buyurmudur:
(Mrd n) lm alalmaq v hqirlikdn stn v daha
yaxdr. Aza raz olmaq (varllara) yaxnlamaq v yaltaqlq
etmkdn daha yaxdr. Oturduu yerd bir ey verilmyn
(sy v tla etmyib bir ey ld etmyn) ks durduu yerd d
verilmz.2 Ruzigar iki gndr: bir gn snin adlq v kam
alman n, bir gn is tinlik v nakamln n. Buna
gr d adlq gnnd itatsizlik etm (nakr olma) v
tinlik olan gnnd sbrli ol (dzmszlk etm v zn
alaltma).
391
mam li leyhis-salam (ata il vladn bir-birlrinin
boyunlarnda olan haqq barsind) buyurmudur:
vladn atann, elc d atann vladn boynunda haqq
var. Atann vladn boynunda olan haqq budur ki, o, eyb v
nqsan siftlrdn pak v uzaq olan Allaha itatsizlikdn
baqa hr bir eyd ataya tabe olmal, itat etmlidir.
vladn atann boynunda olan haqq is budur ki, ona yax
ad qoysun (msumlar leyhimus-salamn zlrinin v ya vlad v ail
zvlrinin birinin adn qoysun vladna), onu dbli v gzl
xlaql trbiy etsin v ona Quran yrtsin.
392
mam li leyhis-salam (tsiri olan v olmayan eylr
barsind) buyurmudur:
1
974
393
mam li leyhis-salam (xalqla eynilmk, uyumaq
barsind) buyurmudur:
Xasiyyt v xlaq chtindn xalqa yaxnlamaq (yaay
trzind onlar kimi olmaq) onlarn kinlrindn amanda olmaqdr
(amanda olmaa sbb olar. nki kim din zidd olmayan ilrd
xalqla uyusa, onlar kimi olsa onu sevrlr v qlblrind ona qar kin
saxlamazlar).
394
mam li leyhis-salam onunla dananlardan biri,
zndn byk sz sylyrkn (yersiz sz barsind)
buyurmudur:
Qanad xarmam udun v krp ikn nrilddin.
(Xlas, bizim yanmzda bel szlr danmaq sn yaramaz. Yaxud
snin kimisinin bel bir sz demsi layiq deyil. Seyyid Rzirhimhullah-deyir:)
Burada (sas mtndki) -kirdn mqsd
395
mam li leyhis-salam (hr il mul olman ziyan
barsind) buyurmudur:
1
975
396
mam li leyhis-salamdan
Allahdan baqa he bir qdrt v qvv yoxdur klamnn
mnasn soruarkn o Hzrt buyurmudur:
Biz Allahla birg bir ey malik deyilik (Onunla rik
deyilik) v O, bizi malik etmyinc he bir ey (ndam, gc,
al v sair) malik olmuruq. Buna gr d bizi bir ey malik
ednd ki, Onun z bizdn daha qabaq malikdir
boynumuza vzif qoyur (nys mr edir v ya ndns
kindirir). Hmin eyi (bir ey gcn atmasn) bizdn alanda
is, o bardki vzifni boynumuzdan gtrr (hmin ey
barsind bizdn soru-sual etmyck).
397
mam li leyhis-salam mmar ibn Yasirin (rhimhullah)
Meyr ibn bnin szlrin cavab vermsini eidnd
(dini dnya n vasit etmi xs etina etmmk barsind) ona
buyurmudur:
Ey mmar! Meyrni z ixtiyarnda qoy (onun szlrin
etina etm). nki o, dindn dnyan ona yaxnladran
(dnyasna xeyri olan v yarayan) eydn baqa bir ey
gtrmyib, yrnmyib; qsdn (bilrkdn) zn
bhlr atb ki, onlar (haqqa v doruya oxayan yriliklri) z
shv v bdrmlrin bhan gtirsin1.
398
mam li leyhis-salam (Allaha tvkkl etmk v arxalanmaq
barsind) buyurmudur:
976
399
mam li leyhis-salam (aln xeyri barsind)
buyurmudur:
Allah al insanda ancaq ona gr mant qoyub (ona
balayb) ki, insana gnlrin birind onun vasitsi il (onun
grdy tdbirlrl dnya fitn-fsadlarndan v ya itat v bndlikl
axirt tinliklrindn) nicat versin.
400
mam li leyhis-salam (haqqn batil zrind qlbsi
barsind) buyurmudur:
Kim haqq il lbyaxa olsa (vuruaraq onu aradan aparmaq
ists), haqq onu yer vurar (mhv edr. nki Allah haqqn
yardmsdr v he ksin Onunla lbyaxa olmaq qdrti yoxdur).
401
mam
li
leyhis-salam
(fikirlmk
barsind)
buyurmudur:
Qlb gzn shifsidir. (Grk gzn grdy ey qlbin
shifsin yazlsn, barsind fikirlrk dnlsn, haqq v ya batil,
xeyir v r olmas aydnladrlsn.)
402
mam li leyhis-salam (prhizkarln mdhind)
buyurmudur: Prhizkarlq xasiyytlrin basdr. (Hr bir
gzl xasiyyt ona baldr v prhizkarlq, onlarn hamsn hat
edir.)
1
977
978
403
mam li leyhis-salam (mllim ehtiram gstrmy tviq
edrk) buyurmudur:
Dilinin itiliyini sni dandrana (sn danmaq yrdn),
elc d natiqlik bacarn sni (natiqlikd) dz yola
istiqamtlndirn ynltm.1
404
mam li leyhis-salam (irkinliklrdn uzaq olmaq barsind)
buyurmudur:
Snin db v gzlliyin n baqasnda pis saydn
eydn (irkin ilrdn) uzaqlaman kifaytdir.
405
mam li leyhis-salam (sbrlilik barsind) buyurmudur:
Kim (msibt v qm-qss ba vernd dnyann bzk-dzyin
bal olmayan) azad insanlar kimi sbr ets, sbrlidir (v z
savabn alacaqdr). gr (hmin hadisd dzmszlk edrk) sbr
etms, tcrbsiz nadanlarn unutmas kimi yaddan
xaracaqdr. (Hmin nadanlar hadislrl qarlaanda dzmszlk
edrlr v sonra bir ar olmamasn grb susarlar. Onlarn bu
susmanda savab yoxdur v ksin, dzmszlklrin gr
czalandrlacaqlar.)
406
Digr bir rvaytd deyilir ki, mam li leyhis-salam
basal v rk-dirk verdiyi s ibn Qeys (yen d
sbrlilik barsind) buyurmudur:
gr byklr v alicnablar kimi sbrlilik etsn, bu, (eyb
v nqsan siftlrdn pak v uzaq olan Allahn yannda) gzl v
byniln bir idir. Amma sbrsizlik etsn, (hmin msibti)
1
979
407
mam li leyhis-salam dnyann vsfi v necliyi
barsind buyurmudur:
Dnya (z zint v bzyi il) aldadr, (bla v tinliklri il)
ziyan vurur v (srtl, tez) keir (onlardan ayrlr). (Dnya hqir
v alaq olduu n) eyb v nqsan siftlrdn pak v uzaq
olan Allah onu z dostlarnn savab, dmnlrinin is
czas etmy raz olmad. Dnya hli o karvan kimidir ki,
(bir az istiraht edib yorunluqlarn almaq n) ddy snada
birdn karvanbalar (karvann qabanda gedn balar) haray
salar (ki: yola dn, bura istiraht yeri deyil) v sonra onlar yola
drlr.
408
mam li leyhis-salam olu (imam) Hsn leyhissalama (varislr mal-srvt saxlaman ziyan barsind)
buyurmudur:
Oulcanm! zndn sonra dnyadan (dnyann mal v
srvtindn) he n qoyma. nki onu iki xsdn biri n
qoyursan: ya Allahn itat v bndliyi yolunda srf edn
ks n ki, bel olan surtd o, snin bdbxt olmana v
ziyana uramana sbb olan eyl xobxt olur. Ya da
Allaha qar gnah v itatsizlik edn ks n ki, bel olan
halda, o, snin onun n topladn ey gr bdbxt olur
v sn onun gnah etmsin kmki v yardm olmusan.
Bu iki haldan he biri snin, zn n seib gtrmyin
layiq v mnasib deyil. (Seyyid Rzi leyhir-rhm deyir:)
Bu klam baqa cr d rvayt edilib v o beldir:
Allaha hmd v Hzrt Peymbr salamdan sonra:
dnyadan (dnya malndan) snin llrind olanlarn sndn
qabaq sahibi olub. Sndn sonra da digr bir sahib atacaq.
Sn (onu) iki nfrdn biri n toplayrsan: (Ya) o ks (n)
980
409
mam li leyhis-salam o Hzrtin hzurunda
stfirullah (Allahdan balanmaq istyirm) deyn
xs (istifar edib gnahlarn balanmasn istmyin rtlri
barsind) buyurmudur:
Anan vayna otursun! stifarn (hqiqi mnasnn) n
olmasn bilirsn (ki, onu dnmdn dilin gtirirsn)? stifar,
yksk mqaml dstnin (mminlrin) drc v mqamdr.
O, alt mnas (rti) olan bir addr. (gr alt rtin hams bir
yerd toplanm olsa istifar kamil, ks halda is naqisdir.)
410
981
411
mam li leyhis-salam (insann acizliyi barsind)
buyurmudur:
Yazq v aciz Adm vlad: cli gizlidir (n vaxt lcyini
bilmir), xstlik v drdlri namlumdur (hmi ac hadislr v
xstliklr dar olmaq thlksinddir), mli saxlanlr (ml
dftrind yazlr v gr znn yadndan xsa da unudulmaz).
Acaqanad onu incidir, suyun boazda qalmas onu ldrr
v tr onu iylndirir. (Btn bunlarla yana bel bir ks lovalq
v mrurluq edrk ynmk yararm?!)
412
Nql edilib ki, mam li leyhis-salam z shablrinin
arasnda oturmudu v onlarn yanndan gzl bir qadn
kedi. Shablri ona baxdlar. O Hzrt leyhis-salam
(qadnlara baxmaqdan kindirrk bel) buyurdu:
Bu erkklrin gzlri (kefli v srxo dv kimi) hvt
brlir v bu cr baxlar onlarda hvt v ehtiraslarn
hyacana glmsi v oyanmasna sbb olur. Buna gr d
sizlrdn biri ona xo gln qadna baxanda grk z arvad
il yaxnlq etsin. nki o da (digr) qadnlar kimi bir
qadndr. (Qadnlar hams lzzt vermk baxmndan birdirlr.)
Sonra xvaricdn biri dedi: Allah onu kafir ldrsn, nec
d alim edib onu?! Shablr srayb hmin xsi ldrmk
istdilr. mam leyhis-salam buyurdu: Mhlt verin ona
(iiniz olmasn). Syn yerin (ldrmk deyil) ya grk o da
sylsn, ya da gnahndan keilsin.
982
413
mam li leyhis-salam (aln mnfti barsind)
buyurmudur:
Alndan sn bu (mnft) bsdir ki, o snin n
aznlq yollarn nicat yollarndan seir. (nki bu xeyir v
mnft btn xeyirlri hat edir.)
414
mam li leyhis-salam (yax v xeyir ii kiik saymamaq
barsind) buyurmudur:
Yax i grn v onun azn kiik hesab etmyin. nki
onun kiiyi (Allahn yannda) byk, az (aznn savab) oxdur.
Grk sizlrdn he ks baqas yax i grmy mndn
daha layiqdir demsin. Allaha and olsun ki, baqas daha
layiq olar. (nki) yax il pisin hr birinin z adam var v
siz onlardan hr hans birini trk etsniz, adam onu sizin
yeriniz yerin yetirck (v onu yerin yetirn daha layiqdir).
415
mam li leyhis-salam (sadt atmaq barsind)
buyurmudur:
Kim z gizlinini dzlts (dncsini pakladrsa) Allah
onun akarn dzldr (gzlldirr). Kim dini n i grs,
Allah onun dnya iini tmin edr (tinliklrdn qurtarar onu).
Kim z il Allah arasnda olan eyi gzlldirs (Allahdan
baqasndan gzn ks) Allah onunla xalq arasnda olanlar
gzlldirr (xalq ona qar mehribanladrar).
416
mam li leyhis-salam (sbr v al barsind)
buyurmudur:
Sbr (eyblri) rtn prddir. Al (pis ilr mr edn nfsi)
ksn qlncdr. Bel is xasiyytinin eyblrini sbrlilikl rt
v nfsini v hvtini al il ldr.
983
417
mam li leyhis-salam (ehtiyac olanlara l tutmaa
hvslndirrk) buyurmudur:
Allahn bzi bndlri var ki, O, (digr) bndlrinin xeyri
n onlara nemtlr ayrr. Onlar n qdr ki, (hmin
nemtlrdn ehtiyacllara v l altnda olanlara) balayrlar,
Allah hmin nemtlri onlarn llrind saxlayr. Hmin
nemtlri sirgynd (he ks bir ey vermynd) is onlar
onlardan alb baqalarna hval edir (ki, mhtaclarn yolunda
srf etsinlr).
418
mam li leyhis-salam (salamlq v varllq barsind)
buyurmudur:
Bndnin iki ey arxalanmas yaramaz: salamlq v
varllq. (nki) onu salam grdyn snada birdn
xstlnr; varl grdyn snada birdn yoxsullaar.
419
mam
li
leyhis-salam
(ehtiyacllqdan
gileylnmk
barsind) buyurmudur:
420
mam li leyhis-salam bayramlarn birind (orucluq
bayramnda) buyurmudur:
Bu gn o adamn bayramdr ki, Allah onun orucunu
qbul edib v namazn mkafatlandrb (tz paltar geyinn,
amma Allahn yannda abr olmayan ksin yox). Allaha itatsizlik
v gnah edilmyn hr bir gn bayram (adlq v nlik)
gndr.
984
421
mam li leyhis-salam (haram maln ziyan barsind)
buyurmudur:
Qiyamt gnnn n byk pemanl o xsin
pemanlq v fsusudur ki, var-dvltini haram yolla
qazanb v digr bir xs onu irs apararaq Allahn itat v
bndliyind srf edib. Bellikl, hmin xs cnnt,
haram var-dvlti qazanan is oda daxil olar.
422
mam li leyhis-salam (ox alman ziyan barsind)
buyurmudur:
nsanlarn al-verid n ox ziyana urayan v sy v
tlada n midsizi o ksdir ki, bdnini z arzularna
atmaq n khnldib (zn qocaldaraq mrn baa atdrb),
amma qza-qdrlr istyind ona yardm etmyiblr (o, z
arzularna atmayb). Bellikl, o, hsrt v fsusla dnyadan
gedr v (ox almalarnda qazand) gnahlar il axirt
daxil olar.
423
mam li leyhis-salam (ruzi barsind) buyurmudur:
Ruzi iki crdr: biri sni axtarar, digrini is sn
axtararsan. Buna gr d kim dnyan ists (ruzi n zn
tinliy salsa) lm onu axtarar, arxasnca dr ki, dnyadan
xarsn. Amma kim axirti ists (itat v bndlikl mul
olaraq ruzi n ehtiyacndan artq almasa) dnya onu axtarar
ki, o, z ruzisini ondan tam kild alsn. (Xlas, axirt
istyni ruzi z axtarar, dnyatlb is ruzini z axtarar.)
424
mam li leyhis-salam (Allahn dostlarnn bzi xisltlri
barsind) buyurmudur:
Allahn dostlar camaat dnyann zahirin (zint v
bzyin) baxanda onun batinin (yox olacana) baxanlar,
985
425
mam li leyhis-salam (lm yada salmaq barsind)
buyurmudur:
Lzzt v adlqlarn ksilmsini v gnahlarn qalmasn
yada saln. (lmn fikrind olun. nki onun atmas il bir ne
gnlk lzztlr aradan gedck v gnahlarn czas hmilik olaraq
qalacaqdr.)
426
mam li leyhis-salam (insanlar snayaraq imtahan etmk
barsind) buyurmudur:
(nsanlar) sna ki, (onlar) dmn bilsn. (nki zahird
insanlarn oxu pis deyildirlr. Amma snayanda pisliklri z xr.
Seyyid Rzi leyhir-rhm deyir:)
Bzilri bu klam Peymbrdn (sllllahu leyhi v alih)
nql ediblr. Amma bu klamn mirl-mminin leyhis986
427
428
mam
li
leyhis-salam
(comrdlik
barsind)
buyurmudur:
nsanlarn comrdliy n layiqlisi comrdlrin onda kk
atd (ata-babalar yax v comrdlrdn olmu) ksdir.2
987
429
430
bildiklri eyi elm, ondan qalan eylri is shv sanarlar, nec ki,
Qur'ani-Krimin Yunus sursinin 39-cu aysind buyurulur:
Qavraya bilmdiklri eyi inkar edirlr.)
431
mam li leyhis-salam (prhizkarlq v zahidlik barsind)
buyurmudur:
Zahidlik v prhizkarln hams Qurann iki
klmsind xlas edilib. Eyb v nqsan siftlrdn pak v
uzaq olan Allah (Hdid sursinin 23-c aysind) buyurmudur:
ki, he vaxt
linizdn xana kdrlnmysiniz v siz veriln
sevinmysiniz. Kemi heyfslnmyn v glcy
sevinmyn ks, zahidliyi onun iki trfindn (kemi v
glcy etinaszlqla) ld edib.
432
mam
li
leyhis-salam
(hkmdarlar
barsind)
buyurmudur:
Hkumtlr kiilrin (snaq) meydanlardr. (Yar atlar
msabiq meydannda tannd kimi insanlarn yax v ya pis olmalar
da onlar hakimiyyt glnd z xr.)
433
988
434
mam li leyhis-salam (yaay yeri barsind)
buyurmudur:
Snin n hrin biri digrindn daha mnasib deyil.
hrlrin n yaxs sni iyinlrin alan (halisi sni istyn
v yaaynda rifah v asayid olduun) hrdir.
435
trin (Allah onu balasn) lm xbri mam li
leyhis-salama atanda (o Hzrt onun bykly v csurluu
barsind bel) buyurmudur:
Malik getdi, amma n idi Malik! Allaha and olsun ki,
gr da idis, ayr qalm v zmtli bir da idi; gr da
idis, el mhkm da idi ki, (byklk v mhkmliyindn) he
bir drnaql heyvan ondan yuxar qalxa bilmir v he bir qu
onun zrindn umurdu. (O, tk v misilsiz idi, he ks ona qalib
gl bilmzdi. Seyyid Rzi leyhirrhm deyir:)
(sas mtndki) find klmsi digr dalardan ayr
olan da mnasndadr.
436
mam li leyhis-salam (id zmkarlq gstrrk onu davam
etdirmyin mdhind) buyurmudur:
Davam etdiriln az i yorunluq gtirn ox idn daha
yaxdr. (Bu klam el 270-ci klamdr, amma klmlrind olan bir
az frql ki, onun rhi orada deyildi.)
989
437
mam li leyhis-salam (siftlrin inkiaf etmsi barsind)
buyurmudur:
Birind (yax v pisliyindn asl olmayaraq) tccbl bir
sift v xislt olsa, onun bnzrlrini gzlyin. (gr hmin
sift yax idis daha yax, pis idis daha pis olacaq.)
438
mam li leyhis-salam shbt snasnda (air)
Frzdqin atas Qalib ibn Ssy dedi:
oxsayl dvlrini neyldin? Qalib dedi: Haqlar (xalqn
onda olan haqlar) onlar datd (sdq, zkat, qohum-qrabaya
kmk v borcun dnilmsi kimi xeyirli yollarda ildildi). O Hzrt
leyhis-salam (xalqn haqqn dmyin mdhind) buyurdu: Bu
dalmaq o dvlrin dalma yollarnn n trif layiqidir.
439
mam li leyhis-salam (dinin hkmlrini bilmmyin ziyan
barsind) buyurmudur:
Dinin hkmlrini bilmdn alver edn ks ribaya (borcda
harama v ilahi czaya sbb olan faiz alb vermy) batar (dar
olar).
440
mam li leyhis-salam (nakrlyn ziyan barsind)
buyurmudur:
Kim kiik msibt v kdrlri byk saysa, Allah onu
onlarn daha byyn dar edr.1
990
441
mam li leyhis-salam (rf v heysiyyt barsind)
buyurmudur:
Kimin nfsi mhtrm v uca olsa (kim zn rfli bils),
hvtlri onun yannda xar olar (zillt v xarla dmmk n
onlara tabe olmaz).
442
mam li leyhis-salam (zarafatn ziyan barsind)
buyurmudur:
Nvndn asl olmayaraq zarafat etmi hr bir xs
mtlq alnn bir hisssini myyn kild itirckdir.
(Zarafat aln yngllmsin sbb olur.)
443
mam li leyhis-salam (qarlql nsiyytd olmaq barsind)
buyurmudur:
Snin, sn rbti olan ks etinaszln pay v
qismtin azldr (azalmasna sbb olur). Sn etinasz olan
ks rbt gstrmyin is nfsin zillti v xarldr
(xarlna sbb olur).
444
mam
li
leyhis-salam
(Abdullah
ibn
Zbeyrin
mzmmtind) buyurmudur:
991
445
mam
446
mam li leyhis-salam (hqiqi znginlik v yoxsulluq
barsind) buyurmudur:
447
mam li leyhis-salamdan airlrin n byynn kim
olmasn soruublar. O Hzrt (mrul Qeys barsind)
buyurmudur:
airlr bir dst mrc atlarnda apmayblar ki, onlarn
kamilliklrinin sonu girov qamn gtrlmsind bilinsin.
(airlrin erlrinin hams bir spkid deyil v ona gr onlarn birini
digrindn stn tutmaq olmaz.) gr kims stnlk vermk
labd v zruri olsa, onda azn ah stndr. (Seyyid Rzirhimhullah-deyir:) Hzrtin l-mlikuz-zlil,
yni, azn ah ifadsindn mqsdi mrul Qeysdir. (Onu
ah adlandrmasnn sbbi erlrinin gzlliyidir. Azn
adlandrlmasnn sbbi is onun kafir v fasiq olmasdr.)
448
mam
li leyhis-salam
hvslndirrk) buyurmudur:
(dnyadan
uzaq
olmaa
992
449
mam li leyhis-salam (elm v dnya istyn barsind)
buyurmudur:
ki yeyn doymaz: elm axtar v arzusunda olan (ki, hr
n qdr msllr akar olsa yen d digr bir mchulu mlum etmk
istyr) v dnya istyn (ki, hr n qdr dnya mal ld ets yen
d digr eylr ld etmk arzusunda olar).
450
mam li leyhis-salam (imann bzi nianlri barsind)
buyurmudur:
mann niansi budur ki, sn ziyan vuracaq yerd
doru danma sn xeyir gtirck yerd yalan
danmaqdan stn tutasan v dann biliyindn artq
olmasn.1 Hminin baqas barsind danmaqda Allahdan
qorxasan.2
451
mam li leyhis-salam (tdbir tkmk v uzaqgrnliy
arxalanmamaq barsind) buyurmudur:
lahi qzav-qdr hesablamalar (bndnin z n czd
planlar) el qabaqlayr ki, (bzn) bla v mhv tdbir tkmk
v uzaqgrnlikd olur. (Buna gr d insan tvkkldn l
1
993
452
mam li leyhis-salam (sbrlilik v tlsmmk barsind)
buyurmudur:
Sbr v tlsmmk bir qarndan olan ekizlrdirlr ki,
onlar himmt v mhkm irad dour. (Sbrlilik v tlsmmk
bir drc v mrtbddirlr. Yksk himmt malik olan xs tez
qzblnmyib sbr gstrdiyi kimi ilrd tlsknlik d etmir v iin
sonunu fikirlir.)
453
mam li leyhis-salam (qeybt etmyin mzmmtind)
buyurmudur:
Qeybt etmk v (birinin) arxasnca danmaq aciz xsin
chdidir (aciz xsin z dmnindn intiqam ala bildiyi v ya hsd
apard xsin dalnca pis danmaq n istifad etdiyi yegan
vasitdir).
454
mam li leyhis-salam (bndlrin imtahan edilmlri
barsind) buyurmudur:
N ox adam ki, barsindki gzl szlr sbbindn
(xalqn onun barsind olan xo szlrin gr) fitn v tinliy
db.1
455
mam li leyhis-salam (dnya barsind) buyurmudur:
Dnya z n deyil, baqas n yaradlb. (Dnya
axirt n bir yoldur ki, insan savab ld etmk n grk onda
bndlik etsin; hmilik deyil ki, onda ancaq vaxt yax keirmkl
mul olsun!)
994
456
mam li leyhis-salam (Bni myy dvltinin dalmas
barsind) buyurmudur:
Bni-myy n bir mhlt zaman v bir frst
meydan vardr ki, onda (sltnt v ahlq atn) aparlar.
Aralarnda xilaft v ahlq stnd dava-dala dndn
sonra gorenlr (alaq v nanciblr) aldatmaq yolu il onlara
hakim olarlar 1. (Seyyid Rzi-rhimhullah-deyir:)
(sas mtnd passiv nvn feli sifti olan)
l-murvd
klmsinin kk l-irvaddr v mnas mhlt v
frst vermkdir. O, muf'l vzninddir. Bu n
dolun v heyrtlndirici szlrdndir. Sanki o Hzrt
leyhis-salam onlara verilmi zaman mhltini, onlarn
axrna kimi apdqlar v sona atandan sonra ilrinin
nizam-intizam pozulan meydana bnzdib.
457
mam
li
leyhis-salam
nsarn
mdhind
buyurmudur:
Allaha and olsun ki, onlar var-dvltlri, sxavtli llri
v iti dillri il slam sddn ayrlm (v ya bir ya olan) at
balas bslnn kimi bslyrk yetidirdilr.2
995
458
mam li leyhis-salam (gzn aq olmas barsind)
buyurmudur:
Gz dz barsan badr. 1 (Seyyid Rzi-rhimhullahdeyir:)
459
mam li leyhis-salam (mr ibn Xttab barsindki) bir
klamnda buyurmudur:
(bu Bkrdn sonra) bir vali xalqa hakim oldu (mr xilaft
mqamnda oturdu). Bellikl, (xilaft iini) brpa etdi v
mqavimt gstrdi (hamya hakim oldu), nhayt, (dv istiraht
ednd boynunun qaban yer qoyub sakitldiyi kimi) din qrar
tutdu.2
1
996
460
mam li leyhis-salam (qarya xacaq xoaglmz hadislr
barsind) buyurmudur:
461
mam li leyhis-salam (z dost v dmni barsind)
buyurmudur:
Mn gr iki nfr hlak v mhv olacaqdr: (Biri mni
sevmkd) ifrata varan dost v (digri mn) yalan yapdran
bhtan (ki, mn, mnd olmayan eyi nisbt verr. Seyyid Rzi
leyhir-rhm deyir:) Bu klam o Hzrt leyhis-salamn bu (yz
on nc) klam kimidir ki: Mnim yolumda iki nfr hlak
oldu: ifrata varan dost v dmniliyind hddini aan
dmn. (Bu klamn rhi z yerind byan edilib.)
462
mam li leyhis-salamdan tovhid v dalt (onlarn
mnalar) barsind sorudular. O Hzrt buyurdu:
997
463
mam li leyhis-salam (yersiz susman v yersiz danman
mzmmtind) buyurmudur:
464
mam li leyhis-salam (Allahdan) ya yamasn
istdiyi duada bel buyurmudur:
Allahm, biz itatsiz brk buludlarla (yk kmyn itatsiz
dvlr kimi olan yasz buludlarla) deyil, itatkar ram
buludlarla (ram olub yk kn dvlr kimi olan yal buludlarla)
su ver. (Seyyid Rzi-rhimhullah-deyir:)
Bu klam fsaht v dolunluu heyrtlndirici olan
klamlardandr. Bel ki, mam leyhis-salam gurultulu v
vahimli ssli, elc d parltl, iql, klkli ildrml v
alovlu buludlar (belind olan palan v yklri yer atmaq n)
ykl birlikd srayan v minnlri (yer yxmaq n)
silklyn itatsiz dvlr, bu qorxulu eylr malik
olmayan buludlar is sdlri salanda itatkarlq edn v
belin minnd xo davranan ram dvlr oxadb.
465
mam li leyhis-salama dedilr ki: Ey mirl-mminin,
gr (saqqalnn) a tklrini dyidirsydin (onlar rnglsydin)
yax olard. Hzrt (rng barsind bel) buyurdu:
Rng zint v gzllikdir. (Amma) biz zada v qmqssd olan bir tayfayq. (Seyyid Rzi leyhir-rhm deyir:)
998
466
mam li leyhis-salam (ifftliliyin mdhind) buyurmudur:
Allah yolunda hid olmu mcahidin savab (haram v
nalayiq ilr grmk) qdrt v imkan olan, amma ifft-ismt
gstrn ksdn ox deyil. (Haram v nalayiq ilrdn kinn)
ifftli xsin mlklrdn biri olmas daha yaxndr. (Bu
klam Nhcl-Blanin nsxlrinin oxunda yoxdur. Biz onu bn
bil Hdidin nsxsindn nql etdik.)
467
mam li leyhis-salam (qnatin faydas barsind)
buyurmudur:
Qnat tknmz srvtdir. (nki qnat v ld olana qane
olmaq ehtiyac uzaqladrr. Seyyid Rzi-rhimhullah-deyir:)
Bu klam Peymbrdn (sllllahu leyhi v alih) (d) nql
edilmidir.
468
mam li leyhis-salam Ziyad ibn bihi Abdullah ibn
Abbasn yerin Fars vilayti v onun traf blglrin vali
tyin edn zaman aralarnda olan uzun bir shbtd onu
(riyytdn) vergilri qabaqcadan almaqdan kindirrk
buyurmudur:
(Riyytl) daltli v insafl ol v yolu azmaqdan v
zlmdn qorx. nki yolu azmaq (insafszlq) didrginliy
(onlarn didrgin dmlrin) sbb olur v zlm, qlnca
(riyytl vali arasnda kim v dava-dala yaranmasna) gtirib
xarr (yaxud zlm, valinin riyytin li il ldrlmsin sbb olur).
999
469
mam li leyhis-salam (gnah barsind) buyurmudur:
(Allah yannda) n ar gnah, insann yngl v kiik
hesab etdiyi gnahdr.1
470
mam li leyhis-salam (nadan yrtmy tviq edrk)
buyurmudur:
Allah alimlrdn yrtmlri barsind hd-peyman
almaynca nadanlardan yrnmlri barsind hd-peyman
almad. (Nadanlara yrnmyi o vaxt vacib etdi ki, ondan qabaq
alimlr yrtmyi v elmlrini gizltmmyi vacib etmidi.)
471
mam li leyhis-salam (dostu ziyyt salman
mzmmtind) buyurmudur:
Qardalarn (dostlarn) n pisi insann ona gr zhmt
ddy (dostluu tinlik v ziyyt sbb olan) ksdir. (Seyyid
Rzi-rhimhullah-deyir:)
nki tklif, yni, taqtdn artq olan ey
mqqt sbb olur v mqqt insan zhmt salan
qarda v dostun bais olduu r v pislikdir. Buna gr d
o, qardalarn n pisidir.
472
mam li leyhis-salam (dostu itirmk barsind)
buyurmudur:
Mmin z qardan (dostunu) qzblndirn (v ya
utandran) zaman ondan ayrlb. (Qzblndirmk v ya xcaltli
etmk ayrla sbb olur. Seyyid Rzi-rhimhullah-deyir:)
1
nki gnah htta kiik olsa bel, ona etinaszlq czadan qorxmamaq
v tvb etmmy sbb olur. Nticd insann vrdiin evrilrk
onun ruhuna nfuz edir v o, he bir gnahdan, htta hr n qdr
byk olsa bel, qorxmur. Bu mtlb eyni il 340-c klamda kedi, bir
frql ki, burada ilnmi ms-txff felinin yerin orada
ms-than felindn istifad edilib.
1000
ihtmhu
(yni,)
onun
qzblnmsini v ya xcaltli olmasn istdi. V bu, (el)
onun ayrln gman etmkdir.
1001
***
ndi iimiz sona atd v biz mirl-mminin li
leyhis-salamn klamlarndan sediklrimizdn l gtrb
eyb v nqsan siftlrdn pak v uzaq olan Allaha, biz o
Hzrtin klamlarnn praknd olanlarn bir yer
toplamaq v uzaq olanlarn yaxnladrmaq imkan v
raiti yaradaraq minnnt qoyduu n kr edirik.
styirik, kitabn vvlind vdldiyimiz kimi ldn
xanlar geri almaq v ld edilnlri bir-birin
birldirmk n hr fslin sonuna bir ne a shif
artraq ki, blk biz qaranlq olan sz akar olsun v
ayrlqdan sonra biz atsn. imizd mvffqiyyt
qazanlmas n lazm olan hr bir ey ancaq v ancaq
Allahn kmk v yardm il mmkn olub. Ona tvkkl
edir v arxalanrq; O, biz bsdir v O, n gzl vkil v
yardmdr.
Bu kitab hicrtin drd yznc ilinin Rcb
aynda sona atd. Allah peymbrlrin
sonuncusu v yollarn n yaxsnn bldisi,
bizim aa v srvrimiz Mhmmd, onun
(hr bir eyb v nqsandan) pak olan hlibeytin v elm v bilik ulduzlar olan
shablrin salam atdrsn.
1002