Egzersizler

MATH 111
29 Aralk, 1998
Ali Nesin
1. x ve y iki kme olsun. x = y ancak ve ancak z (x z y z) olduunu
gsterin.
2. Eer X aadaki zellikleri salyorsa Xe ilikisi tarafndan yarsral
denildiini hatrlayn;
a. Her x X iin, x x.
b. Her x, y, z X iin, eer x y ve y z ise, o zaman x z.
ilikisi X i yar sralasn.
2i. X zerinde aadaki gibi tanmlanan ilikisinin X zerinde denklik ilikisi
olduunu gsterin.
x y x y and y x
[x], ilikisine gre denklik snflarn temsil etsin.
2ii.
[x] [y] x y
Olarak tanmlanm ikili ilikinin X/ zerinde iyi tanml bir iliki olduunu gsterin.
2iii. nn X/ kmesini iyisraladn gsterin.
2iv. yarsralamasnn aadaki zellii saladn gsterin.
[x] = [y] [x] [y] and [y] [x]

Math 111
Vize 2
ubat 1999
Ali Nesin
pucu: Sorularn grnmnden korkmayn.
I. Kombinatronik.
Verilen bir n doal says iin, n! saysn tmevarmla aadaki gibi
tanmlayalm:
0! = 1
(n + 1)! = n!(n + 1)
n!
n
0 k n doal saylar iin , k = k!(nk)! tanmn yapalm.
n n n+1
I.1. k1 + k = k eitliini gsterin.
n
I.2. k saysnn bir doal say olduunu kantlayn.
I.3. Btn n doal saylar ve x ve y kesirli saylar iin,
n n k n k
(x + y)n =
x y
k = 0 k
Eitliini kantlayn.
II. Logaritmik Sabit e
II.1. stten snrl artan bir dizinin Cauchy dizisi olduunu gsterin.
II.2. Yeterince byk n ler iin n! > 2n olduunu gsterin.
II.3. I.3 ve II.2den yola karak an = (1+1/n)n dizisinin stten snrl olduunu
gsterin. (stsnr: 2 + 19/24).
II.4. an = (1+1/n)n dizisinin n > 1 iin artan bir dizi olduunu gsterin. (pucu:
lk olarak (x 1)n xn nxn 1 eitsizliinin x 1 iin doru olduunu gsterin. Daha
sonra an 1 an olduunu gsterin).
II.5. an = (1+1/n)n dizisinin bir Cauchy dizisi olduu sonucuna varn.
III. Sonluluk
Sonlu olmann 4 farkl tanmn vereceiz.
Eer X kmesiyle bir doal say arasnda birebir bir eleme varsa bu X
kmesine 1sonlu denir.
Eer elemanlar X kmesinin altkmelerinden oluan bo olmayan her
kmenin (altkme olma ilikisine gre) maksimal eleman varsa, Xe 2sonlu
denir.
Eer elemanlar X kmesinin altkmelerinden oluan bo olmayan her
kmenin (altkme olma ilikisine gre) minimal eleman varsa, Xe 3sonlu denir.
X kmesiyle Xin zalt kmelerinden herhangi biriyle arasnda birebir bir
eleme yoksa Xe 4sonlu denir.
III.1. 2-sonlu olmakla 3-sonlu olmak arasnda fark olmadn gsterin.
III.2. Bir doal saynn 2-sonlu olduunu gsterin.
III.3. 1-sonlu kmelerin 2 ve 3-sonlu olduunu gsterin.
III.4. 2 veya 3-sonlu bir kmenin 4-sonlu olduunu gsterin.
III.5. Doal saylar kmesi nin hibir i = 1, 2, 3, 4 iin i-sonlu olmadn
gsterin.

III.6. Her doal saynn i = 1, 2, 3, 4 iin i-sonlu olduunu gsterin.

Math 111
Midterm 3
April 1999
zlem Beyarslan - Ali Nesin
1. Eer X kmesinin her eleman X'in bir altkmesi ise X kmesine tam denir.
1a. Sonsuz sayda tam kme rnei veriniz.
1b. A tam bir kme ise A ve A kmelernin de tam kmeler olduunu
gsteriniz.
1c. X tam bir kme ise X {X} kmesinin de tam olduunu gsteriniz.
1d. X bir kme olsun. Xo = X ve Xn+1 = Xn (Xn) olarak tanmlansn. X =
X n olsun. X topluluunun bir kme olduunu varsayarak, X kmesinin X
nN
kmesini eleman olarak ieren en kk kme olduunu gsterin.
1f. Diyelim ki {x} tam bir kme, x hakknda ne syleyebiliriz ?
2. X {X} = X ise X hakknda ne syleyebiliriz?
3. Eer her farkl iki x, y eleman iin ya x y ya da y x oluyorsa X kmesine
-balantl denir.
3a. Sonsuz sayda -balantl kme rnei verin.
3b. -balantl bir kmenin altkmelerinin de -balantl olduunu gsterin.
3c. X -balantl ise X {X} 'nn da -balantl olduunu gsteriniz.
3d. {x} -balantl olsun, x hakknda ne syleyebiliriz?
4. Dzenlilik postulat, bo olmayan her A kmesinde, A x = eitliini
salayan bir x elemannn varln syler.
4a. Dzenlilik postulatn kullanarak hibir kmenin kendi kendisinin eleman
olamayacan gsterin.
4b. Dzenlilik postulatn kullanarak x y ve y x koulunu salayan iki kme
olamayacan gsterin.
4c. A A A ise A = olduunu dzenlilik postulat kullanarak gsterin.

Snav
Kmeler Kuram (Math 111)
Mays 5,1999
Ali Nesin zlem Beyarslan
Genel pucu: Resim izin.
X kmesi zerine tanmlanm < ikili ilikisi aadaki koullar salyorsa Xe
daha dorusu (iXi, <) iftine iyisral kme denir:
i)
Her x, y, z X iin, eer x < y ve y < z ise o zaman x < z.
ii)
Her x X iin, (x < x).
iii)
Her x, y X iin, ya x < y ya da x = y ya da y < x dorudur.
iv)
X in bo olmayan her altkmesinin bir en kk eleman vardr.
X i iyi sralayan bir < ikili ilikisi varsa Xe iyisralanabilir kme denir.
I.

X, < ikili ilikisiyle iyisralanm bir kme olsun. x X olsun ve [0, x)

kmesini Xin {y X: y < x} altkmesi olarak tanmlayn. Y X olsun.
u iki koulun edeer olduunu kantlayn:
a) Bir x X iin Y = [0, x).
b) Her a Y iin, eer b < a ise o zaman b Y.

X iyi sralanabilir bir kme olsun. Y, X in herhangi bir altkmesi olsun.

Y nin de iyisralanabilir olduunu gsterin.
III.
X iyisralanabilir bir kme olsun. Y herhangi bir kme olsun. Eer Yden
Xe giden birebir bir fonksiyon varsa Ynin de iyisralanabilir olduunu
gsterin.
IV.
yisralanm bir kmenin bo olmayan herhangi bir altkmesinin en
byk eleman olduu doru mudur?
V.
X, < ilikisiyle iyisralanm bir kme olsun. y X ve Y = X {y}
olsun. Y zerine < ikili ilikisini aadaki ekilde tanmlayn:
a < b ancak ve ancak a X ((b X a < b) b = y).
Va. < ilikisinin Yyi iyisraladn gsterin.
Vb. Y nin en byk eleman olduunu gsterin.
VI.
< ikili ilikisi X i iyi sralasn. : X X sralamay-koruyan bir
fonksiyon olsun, yani her x, y X iin, x < y ancak ve ancak (x) < (y)
zelliini salasn. Her x X iin, x (x) olduunu gsterin. (yani ya x
< (x) ya da x = (x) olmaldr.).
VII. Sralamay koruyan bir fonksiyon birebir olmak zorunda mdr?
VIII. < ikili ilikisi Xi iyisralasn ve x X olsun. Z = [0, x) olsun. Xten Zye
giden ve sralamay koruyan bir fonksiyon olmadn gsterin.
IX.
< ikili ilikisi Xi iyi sralasn. (x) bir forml olsun. Her x X iin, eer
her y < x iin (y) doruysa, o zaman (x) nermesinin de doru
olduunu varsayn. Her x X iin, (x) olduunu gsterin.
II.

Ordinaller
Yaz Vizesi II
15Haziran, 1999
Ali Nesin
Giri: X bir kme ve < ilikisi X zerinde bir tamsralama olsun.
Xin bo olmayan her altkmesinin bu sralamaya gre bir en kk
eleman varsa (X, <) sralamasna iyi-sral denir. Yani Xin bo
olmayan her A altkmesi iin Adaki her a iin m a zelliini
salayan bir m A varsa X iyisraldr. Doal olarak, verilen bir A iin
byle bir m tektir.
yisral bir kmenin altkmelerini Xin sralamasyla
iyisralayabiliriz.
Eer (X, <) sral bir kmeyse ve x X ise,
s(x) = {y X : y < x}
tanmn yapalm. (x in balang dilimi)
X bir kmeyse, X+ = X {X} olarak tanmlanr. Temellendirme
Belitine gre X, X + kmesinin zaltkmesidir.
1. Xin iyisral bir kme olduunu varsayn. X+y Xin
sralamasn genileterek sralayn ve Xin kendi elemanlarndan daha
byk olduunu varsayn (yani Xi Xin en sonuna koyun). X+nn da
iyisral bir kme olduunu gsterin. (3 pts.)
2. (yisral Kmelerde Tmevarm) (X, <) iyisral bir kme
ve her x X iin, eer s(x) A ise, o zaman x A zelliini salayan
bir A X olsun. A = X eitliini gsterin. (5 pts.)
3. X ve Y iki iyi sral kme olsun.
A = (X {0}) (Y {1}) olsun.
Ay aadaki gibi sralayalm:
X teki her x1 ve x2 iin ve x1 < x2 ise (x1, 0) < (x2, 0)
Y deki her y1 ve y2 iin ve y1 < y2 ise (y1, 1) < (y2, 1)
her x X ve y Y iin (x, 0) < (y, 1)
Yukardaki ilikinin Ay iyi sraladn gsterin. (4 pts.)
Bir ordinal, her x eleman iin x = s(x) eitiini salayan bir
iyisralamadr. Demek ki bir ordinal ilikisiyle iyisralanm bir
kmedir:
Her , iin, < ancak ve ancak .
4. nin bir ordinal olduunu gsterin. (2 pts.)
5.Eer bir ordinalse, o zaman ve nin nn en
kk eleman olduunu gsterin . (7 pts.)
6. Eer bir ordinalse ve ise, o zaman . (2 pts.)

7. Bir ordinalin her elemannn bir ordinal olduunu gsterin.

(2pts.)
8. Eer bir ordinalse, o zaman + da bir ordinaldir. (2 pts.)
9. bir ordinal ve olsun. Ya
olduunu gsterin. (8 pts.)

ya da

10. 3nc soruda X = ve Y = 1 = {0} olarak aln. A iyisral

kmesinin + ordinaliyle izomorfik olduunu gsterin yani Adan
+ya sralamay koruyan birebir ve rten bir eleme olduunu
gsterin. (4 pts.)
11. 3nc soruda X = 1 = {0} ve Y = olarak aln. A iyisral
kmesiyle nn izomorf olduunu gsterin; yani Adan ya giden
sralamaya sayg duyan birebir ve rten bir eleme olduunu gsterin.
(4 pts.)
12. , ordinal olsun. < ya da = ya da < olduunu
gsterin (18 pts.)
13. Bir ordinallerin kmesinin birleiminin bir ordinal olduunu
gsterin. (3 pts.)
14. ve iki ordinal olsun. f : artan bir fonksiyon olsun.
Eer f rtense, o zaman = ve f nin birim fonksiyon olduunu
gsterin. (18 pts.)
15. Her iyisral kmenin bir ordinale izomorf olduunu
gsterin. (18 pts.)

Kmeler Kuram
Yaz devi
18 Haziran, 1999
Ali Nesin
1. ve iki ordinal olsun. Eer ve iyisral kmeler olarak
izomorfiklerse, o zaman = .
2. Her ordinal kmesinin eleman olma ilikisiyle iyisral
olduunu gsterin.
3. X ve Y iki kme olsun. Xten Yye ya da Yden Xe giden
birebir bir fonksiyon olduunu gsterin. (pucu: Seim Aksiyomu
olmadan bu sonu yanltr , bu yzden
kantnzda Seim
Aksiyomunu aka ve kesin olarak kullanmanz gerekir.).
4. Kendisinden bir nceki ordinal olmayan ve 0 olmayan bir
ordinaline limit ordinal denir. Yani + = eitliini salayan bir
yoksa limit ordinaldir. nn en kk limit ordinal olduunu
gsterin. Ondan sonraki en kk limit ordinal nedir?
5. X ve Y iki kme olsun ve f : X Y rten bir fonksiyon olsun.
f g = IdY eitliini salayan bir g : Y X birebir fonksiyonunun
olduunu gsterin.
6. Eer bir limit ordinalse, o zaman her ordinali iin +
nn limit ordinal olduunu gsterin.
7. Her ordinali iin, < ve dan ya hibir rten
fonksiyon yoktur zelliini salayan ordinalinin olduunu gsterin.

Ordinal Aritmetii
Yaz Vizesi III
18 Haziran, 1999
Ali Nesin
ve iki ordinal olsun. nn sonuna nn elemanlarn
koyarak ( {0}) ( {1}) kmesini iyisralayn. Her kmede
olduu gibi, bu yeni iyisral kme bir ve tek ordinale izomorftur bu
ordinale + diyeceiz.
Aada , , rastgele ordinaller olarak seilmitir.
1. 0 + = + 0 = ve + 1 = + olduunu gsterin.
2. Eer > ve n ise n + = olduunu gsterin.
3. Eer < ise o zaman + = eitliini salayan larn
olduunu gsterin.
4. Eer + = + eitliini salayan bir varsa, o zaman
= olduunu gsterin.
5. Kesin bir kant vermeden neden + ( + ) = ( + ) +
eitliinin doru olduunu syleyin.
ve iki ordinal olsun. kmesini aadaki gibi sralayn:
(a, b) < (a, b) ancak ve ancak b < b veya (b = b ve a < a).
Bu ters alfabetik sralamadr. Bu bir iyisralamadr ve bu yzden tek
bir ordinale () izomorfiktir.
Aada, , , rastgele ordinaller olarak seilmitir.
6. 0 = 0 = 0 ve 1 = 1 = eitliklerini gsterin.
7. 2 = olduunu gsterin.
8. olduunu gsterin.
8. ( + ) = + ve () = () eitliklerinin doru
olduunu gsterin. ( + ) = + eitliinin her zaman doru
olmadn gsterin.
9. , ve ordinalleri iin
0 = 1
+1 =
=

eer limit ordinalse

<

olarak tanmlayn.
0 = 0 ve 1 = 1 olduunu gsterin.
10. 2 = olduunu gsterin.
11. + = ve () = eitliklerinin her zaman doru
olduunu gsterin. () = eitliinin her zaman doru
olmadn gsterin.

Math 111 (Kmeler teorisi)

Final snav (Sral kmeler zerine)
Haziran 2001
Ali Nesin
zerinde < ikili ilikisi tanmlanan bir kme eer
x (x < x)
x y z ((x < y y < z) x < z)
koullarn salyorsa o kmeye ikili ilikiyle birlikte bir sral kme denir.
Reel saylar kmesi
ve onun (, , , >0,
>0 gibi) altkmeleri (doal
sralamayla sralanm) sral kmeler olarak incelenecek.
S herhangi bir kme ise onun tm altkmeleri kmesi (S) ile gsterilecek. (S)
kmesini iindelik ilikisiyle sralanm olarak ele alacaz.
(X, <) sral bir kme olsun. A, X in bir altkmesi olsun. Eer Xin her x < y
elemanlar iin x < a < y olacak ekilde bir a A varsa, Aya Xte youn denir.
1. Youn olmak sral kmeler arasnda geiken bir iliki midir? Baka bir deyile, eer
A B C X ise ve A, Bde younsa ve B de Cde younsa A, Cde youn mudur?
2. {x/y  : x, y  aralarnda asal ve y tek say} kmesi da youn mudur?
3. Bir sral kmenin iki youn alt kmesinin kesiiminin de youn olduu her zaman
doru mudur?
Sral (X, <) kmesinden sral (Y, ) kmesine giden f morfizmas tm a, b X iin
a < b f(a) f(b) koulunu salayan, X den Y ye giden bir fonksiyondur.
X = Y durumunda, birebir ve rten bir morfizmaya otomorfizma denir. rnein, birim
fonksiyon her zaman bir otomorfizmadr.
3. Bir otomorfizmann tersi yine bir otomorfizmadr, gsterin.
4. ki morfizmann bilekesinin de bir morfizma olduunu gsterin.
5. a ve b  olsun. a,b(x) = ax + b eklinde tanmlanan a,b :   fonksiyonunun
morfizma olabilmesi iin a ve b zerine konulacak gerek ve yeter koullar nelerdir? a,b c,d
fonksiyonu hesaplayn: yle e ve f rasyonel saylar bulun ki a,b c,d. = e,f olsun.
11. f : >0  fonksiyonunu
1/ q , 0 < q < 1
f (q ) =
q 2, 1 > q

olarak tanmlayalm. f nin birebir bir morfizma olduunu gsterin.

12. f , X sral kmesinin bir otomorfizmas olsun. Xin bir minimal eleman olduunu
varsayalm, bu elemana a diyelim. O zaman f(a) da Xin bir minimal eleman olduunu
gsterin.
13. f, X in bir otomorfizmas olsun. Xte {x X : a < x} kmesi tek bir elemandan oluacak
ekilde bir a eleman olduunu varsayalm. f(a)nn da ayn zellie sahip olduunu gsterin.

14. (2)nin tm otomorfizmalarn bulun.(Burada 2 = {0, 1} dir.)

15. (3)n tm otomorfizmalarn bulun.
16. S bir kme ve f de Sden Sye giden birebir ve rten bir fonksiyon olsun.
f : (S) (S) fonksiyonunu f(A) = f(A) ile tanmlayalm. f , (S)nin bir
otomorfizmasdr, gsterin. f g nedir? Tersine, (S) nin herhangi bir otomorfizmasnn S
nin birebir, rten bir fonksiyonu iin f formunda olduunu gsterin.
17. (X, <) iyi sralanm bir kme olsun. Herhangi f : X X morfizmas her x X iin
f(x) x eitsizliini salar, gsterin.
18. nin tm otomorfizmalarn bulun.
19. nin tm otomorfizmalarn bulun.
20. den ye tanmlanm otomorfizma olmayan bir morfizma bulun.
rten bir morfizmaya izomorfizma denir. Eer iki sral kme arasnda bir izomorfizma
varsa bu iki kme izomorfiktir, denir.
21.  ve  izomorfik midir?
22.
0 ve
izomorfik midir?
23.
>0 ve
izomorfik midir?
24. (0, 1) ak aral ile
izomorfik midir?
25. nun saylamaz sonsuzlukta otomorfizmas olduunu gsterin.
26.   kmesini u ekilde sralayalm: (x, y) (z, t) (x z ve y t) (O zaman, <
eitsizlii (x, y) < (z, t) (x, y) (z, t) ve (x, y) (z, t) olarak tanmlanr). (x, y) = (y, x) ile
tanmlanan :     fonksiyonu   nin bir otomorfizmasdr.   nin
otomorfizmalarnn sadece Id ve olduunu gsterin.
27.  yi yukardaki gibi sralayalm. a, b  olsun. a,b(x, y) = (x + a, y +b)
ile tanmlanan a,b fonsiyonunun   nin bir otomorfizmasn tanmladngsterin.
Aut( ) ,   nin otomorfizmalarnn kmesi olsun. yukardaki gibi
tanmlanm iken
Aut( ) = {a,b : a, b Z} {a,b : a, b  }
olduunu gsterin.

Math 111
Telafi Snav
Ali Nesin
Ocak 2004

Onemli
not. Ya t
urkce ya Ingilizce
yazn ama her iki durumda da tam
c
umleler kurun. Noktalamaya dikkat edin. , , , gibi semboller kullanmayn. Bu sembollerin her kullanm icin 1 puan kracagm. Cevaplarnz acklayn
ama gereksi metinler y
uz
unden not kraca
gm. Acklanmams bir cevap dogru
olsa bile 0 puan alacaktr.
I. Ge
cisken iliskiler. X bir k
ume olsun. X u
zerinde bir ikili iliski sadece
X Xin bir altk
umesidir.
Xu
zerindeki bir R iliskisine e
ger her x, y, z X icin (x, y) R ve (y, z) R
oldu
gunda (x, z) R oluyorsa ge
cisken denir. .
i. Asa
gdakilerden hangileri herhangi bir X k
umesi u
zerinde gecisken bir
iliski tanmalr? Acklayn. (0 ya da 4 puan)
i. X X.
ii. .
iii. {(x, x) : x X}.
iv. {(x, y) X 2 : x 6= y}.
ii. Asa
gdakilerden hangileri N u
zerinde gecisken bir iliski tanmlar? Acklayn.
(0 ya da 4 puan)
i. {(x, y) N2 : 5 b
oler x y}.
ii. {(x, y) N2 : 5 b
oler x + y}.
iii. {(x, y) N2 : 5 > x y}.
iv. {(x, y) N2 : 12 < x y}.
iii. X u
zerinde gecisken iliskilerden olusan bir k
umenin kesisiminin de gecisken
oldu
gunu gosterin. (4 puan)
iv. X u
zerinde herhangi bir R iliskisini iceren t
um gecisken iliskilerin kesisimi
ucu
k gecisken iliski oldugunu gosterin. (10 puan)
Rt nin Ryi iceren en k
v. R ve S iki ikili iliskiyse (R S)t Rt S t oldugunu gosterin. (8 puan)

vi. R ikili bir iliski olsun. Bu k

umenin
{S := (x, y) X 2 : x = y1 , y2 , . . . , yn = y X oyle ki
(yi , yi + 1) R for all i = 1, . . . , n 1}
Ryi iceren gecisken bir iliski oldu
gunu gosterin. Buradan Rt = S sonucuna
ulasn. (10 puan)
vii. Genel olarak (R S)t 6= Rt S t oldugunu kantlayn. (5 puan)
II. Ksmi Sralamalar. X u
zerindeki bir < iliskine eger su kosullar saglyorsa
bir ksmi sralama denir: ((x, y) < yerine x < y yazyoruz),
PO1. Antiyansma. Her x X icin x 6< x.
ve
PO2. Ge
ciskenlik. Her x, y, z X icin eger x < y ve y < z ise x < z.
E
ger x < y or x = y ise x y yazaca
gz.
(X, <) ksmi sral bir k
ume ve A X olsun. Bir u X elemanna eger
her a A icin a u kosulunu sa
glyorsa Ann bir u
st snr denir. Bir v X
elemanna e
ger i) v, Ann bir u
st snrysa ve ii) Ann her u
st snr u icin eger
u v ise u = v kosulu sa
glanyorsa Ann bir en k
u
cu
k u
st snr denir.
char
i. Su24kosullar sa
glayan birer (X, <) ksmi sralamas ve A k
umesi bulun.
i. Ann bir en k
ucu
k u
st snr var ve Ada degil.
ii. Ann tam iki en k
ucu
k u
st snr var.
iii. Ann en k
ucu
k u
st snr yok.
iv. Ann Ada olan bir en k
ucu
k u
st snr var. (4 puan)
ii. (X, <) bir ksmi sral k
ume olsun ve A da Xin bir altk
umesi olsun. Ann
gene Ada olan bir en k
ucu
k u
st snr oldugunu varsayalm. Bu durumda
Ann sadece bir en k
ucu
k u
st snr oldugunu gosterin. (2 puan)
iii. (X, <) bir ksmi sral k
ume olsun. Xin herhangi bir elemannn n bir
u
st snr oldu
gunu g
osterin. (2 puan)
iv. (X, <) bir ksmi sral k
ume olsun. nin bir en k
ucu
k u
st snr varsa
(X, <) hakknda ne s
oyleyebilirsiniz? (2 puan)
v. U bir k
ume ve X = (U ) olsun. Xi kapsamayla sralayalm. Bunun X
u
zerinde bir ksmi sralama oldu
gunu gosterin. (2 puan) Xin her altk
umesinin bir en k
ucu
k u
st snr oldu
gunu gosterin. (5 puan)

vi. (X, <) bir ksmi sral k

ume olsun. Diyelim ki her a, b X icin {a, b}
k
umesinin bir tek en k
ucu
k u
st snr var. a b bu en k
ucu
k u
st snr
g
ostersin.
i. Bu
ozelligi sa
glayan sonsuz bir ksmi sral k
ume ornegi verin. (2 puan)
ii. KAntlayn ya da tersini kantlayn: (ab)c = a(bc) her a, b, c X
icin. (10 puan)
III. Do
grusal sralamalar. Bir ksmi sralamaya eger PO1 ve PO2den
baska
PO3 Her x, y X icin ya x < y ya x = y ya da y < x dogrudur
ozelli

gini sa
glyorsa do
grusal sralama denir.
i. E
ger (X, <) do
grusal sralamaysa ve A, Xin en k
ucu
k u
st snr olan bir
altk
umesiyse, bu altk
umenin tek oldu
gunu kantlayn. (4 puan)
sral k
IV. Iyi
umeler. E
ger bir do
grusal (X, <) sralamasnn her bos olmayan altk
umesinin bir minimal eleman varsa (X, <) sralamasna iyi sralama
denir.
i. Sonlu ve sonsuz iyi sral k
ume
ornekleri verin. (2 puan)
ii. X = N {0} N {1} olsun. X u
zerinde < iliskisini soyle tanmlayalm:
her x, y N icin
(x, 0) < (y, 0) ancak ve ancak x < y
(x, 1) < (y, 1) ancak ve ancak x < y
(x, 0) < (y, 1) hep dogru
i. (X, <) do
grusal sral m? (2 puan)
ii. (X, <) iyi sral m? (2 puan)
iii. {1/n : n N \ {0}} do
gal sralamasyla iyi sral m? (2 puan)
iv. {1/n : n N \ {0}} {0} do
gal sralamasyla iyi sral m? (2 puan)
v. Maksimal elemanl sonsuz bir iyi sralama bulun. (4 puan)
sral bir X k
vi. Iyi
umesinde bos olmayan altk
umelerin minimal elemanlarn
tek oldu
gunu g
osterin. (2 puan)
vii. Her bos olmayan iyi sral k
umenin tek bir minimal eleman oldugunu
g
osterin. (2 puan)
viii. (X, <) iyi sral bir k
ume olsun. Xin en fazla bir eleman dsnda t
um

x elemanlarnn su
ozelli
gi sa
glad
gn gosterin: Oyle
bir y var ki x < y
ve her z icin e
ger x < z ise y < z. (5 puan) Boyle bir ynin varsa tek
oldu
gunu gosterin. (3 puan)

Math 111
Final
2006 Fall
1. X bir kme ve R de X zerine tanmlanm ikili bir iliki olsun. Her x, y X iin
xRy x y
nermesini salayan X zerinde en kk bir denklik bants olduunu kantlayn.
2. (Xn)n, X kmesinin altkmelerinden oluan bir dizi olsun. liminf Xn ve limsup Xn
kmelerini yle tanmlayalm: a X iin
a liminf Xn yle bir n0 doal says vardr ki her n > n0 iin a Xn olur.
a limsup Xn her n0 doal says iin yle bir n > n0 var ki a Xn olur.
2i. limsup Xn kmesinin sonsuz sayda n iin Xnde olan elemanlardan olutuunu
gsterin. liminf Xn kmesinin sonlu tanesi hari btn nler iin Xnde olan elemanlardan
olutuunu gsterin.
2ii.

liminf Xn = n =1 m = n X m
ve

limsup Xn = n =1 m = n X m .
eitliklerini gsterin.
2iii. Xn = {n, n+1, .., 2n} olsun. liminf Xn ve limsup Xn kmelerini bulun.
2iv. Her n iin Xn+1 Xn olsun. liminf Xn ve limsup Xn kmelerini bulun.
2v. liminf Xn limsup Xn eitsizliini salayan bir rnek verin.
3. R deimeli bir halka olsun. da R zerinde bir tamsralama olsun yle ki her
x, y, z R iin,
a) x y ise x + z y + z.
b) 0 < x ve 0 < y ise 0 < xy.
Her x, y, z R iin aadakideri kantlayn.
3i. x < y ise y < x.
3ii. x < y ise x + z < y + z.
3iii. x y ve 0 z ise xz yz.
3iv. x y ve 0 z ise xz yz.
3v. 1 < 0 < 1.
3vi. x 0 ve y 0 ise xy 0.
3vii. x2 0.
3viii. x < 0 ise x, R'de karelerin toplam olarak yazlamaz..
3ix. 1, R'de karelerin toplam olarak yazlamaz.
3x. x 0 ve x in Rde arpmsal tersi var ise x1 > 0.
x syle tanmlansn: x = x eer x 0 ve x = x eer x 0.
3xi. x 0.
3xii. xy = xy.
3xiii.x + y x + y.
3xiv.x y x y.
d(x, y) = x y olarak tanmlansn.
3xv. d(x, y) = 0 ancak ve ancak x = y.

3xvi. d(x, y) = d(y, x).

3xvii. d(x, y) d(x, z) + d(z, y).

Math 111 / Math 113 Set Theory

Midterm
November 2007
Ali Nesin
Tanmlar:
0 = .
x bir kme ise, S(x) = x {x}.
0 ieren ve ierdii her x eleman iin S(x)i de ieren bir kmeye tmevarmsal denir.
en kk tmevarmsal kmedir, i.e. Btn tmevarmsal kmelerin kesiimidir.
1. x ve y kme ise {{x}, {x, y}}nin de kme olduunu gsterin. (7 pts.)
Proof: x ve y kme ise {x, y}'nin kme olduunu syleyen bir aksiyom vardr. x = y
alrsak {x}in de bir kme olduu kar.Ayn aksiyomdan {{x}, {x, y}} bir kmedir.
2. x ve y iki kme olmak zere, (x, y) ikilisini {{x}, {x, y}} kmesi olarak tanmlayalm.
x, y, z, t herhangi drt kme ise (x, y) = (z, t) ancak ve ancak x = z ve y = t olduunu
gsterin. (7 pts.)
Proof: x = z ve y = t ise (x, y) = (z, t) olduu barizdir.
Dier taraftan, (x, y) = (z, t) olsun. Tanm gerei
{{x}, {x, y}} = {{z}, {z, t}}.
Dolaysyla {x} hem {{x}, {x, y}} hem de {{z}, {z, t}} kmelerinin eleman. Yani ya {x}
= {z} ya da {x} = {z, t}. lk durumda x = z ve ikinci durumda z = t = x.Yani her iki
durumda x = z dir. Geriye y = t olduunu gstermek kalyor.
{{x}, {x, y}} = {{z}, {z, t}}
ve {x} = {z}olduundan, {x, y} = {z, t} olmal. Sonu olarak x = z eitlii y = t eitliini
iin yeterlidir.
3. X ve Y iki kme olsun ve Z = ((X Y)) olsun. (x, y) Z for all x X and y Y
olduunu gsterin. (7 pts.)
Proof: ((X Y)) kmeler kuramndaki iki aksiyomdan dolay bir kmedir. x X ve
X X Y ise, x X Y dir. Ayn ekilde y X Y.
{x} X Y ve{x, y} X Y.
Dolaysyla
{x} (X Y) ve {x, y} (X Y).
bundan dolay
{{x}, {x, y}} (X Y).
Bu da bize
{{x}, {x, y}} ((X Y)) = Z. verir.
4. x X ve y Y olacak ekilde btn x, y ikililerin bir kme oluturduunu gsteriniz.
Bu kmeyi X Y ile gsteriyoruz. (7 pts.)
Proof: Bu topluluk {(x, y) ((X Y)) : x X, y Y} ile ifade edilebilir. Bu
topluluun kme olduunu gstermek iin snfta verdiimiz 3. aksiyomu kullanacagz:
Z bir kme ve (z) bir formlse {z Z : (z)} topluluu bir kmedir.
(x, u) nermesi
x u t (t u t = x)
olsun. O zaman (x, u) ancak ve ancak u = {x} olduunda salanr.

(x, y, v) nermesi,
x v y v t (t u (t = x t = y))
olsun. O zaman da (x, y, v) ancak ve ancak v = {x, y} olduunda salanr.
(x, y, z) nermesi,
u v ((x, u) (x, y, v) (u, v, z))
olsun bu durumda da (x, y, z) ancak ve ancak z = {{x}, {x, y}} = (x, y) olduunda
salanr.
(z) nermesi,
x y (x X y Y (x, y, z))
olsun. (z) ancak ve ancak bir x X ve y Y iin z = (x, y) ise salanr.
Dolays ile {(x, y) ((X Y)) : x X, y Y} topluluu
{z ((X Y)) : (z)}
ile ifade edilebilir. Bu sayede yukarda ifade edilen aksiyomdan dolay bu topluluk yani
X Y bir kmedir.
5. Bir x iin y = S(x) koulunu salayan btn (x, y) ikililerinin topluluu 'nin
bir altkmesidir. (7 pts.)
Proof: Sadece {(x, y) : y = S(x)} topluluunun bir kme olduunu gstermemiz
gerekiyor. nin bir kme olduunu bildiimiz iin y = S(x)i bir (z) formlyle
ifade etmemiz yeterli olacaktr.
(x, y, z) nermesi,
t (t z t x t y)
olsun. (x, y, z) ancak ve ancak z = x y iken salanr.
(x, y) nermesi,
t ((x, t) (x, t, y))
olsun. (burada nceki sorudaki gibi) Bu durumda (x, y) ancak ve ancak y = x {x} =
S(x) ise salanr.
Demek ki {(x, y) : y = S(x)} topluluu ayn zamanda
{z : x y ((x, y, z) (x, y)}
ile ifade edilebilir, (burada nceki sorudaki forml gibidir) ve dolaysyla da 3nc
aksiyomdan dolay topluluk bir kmedir.
6. Her n, m iin eer n m ise n m. (7 pts.)
Proof: m zerine tmevarm yapalm. Eer m = 0 ise nermenin doru olduu barizdir.
nermenin m.iin doru olduunu kabul edelim. n S(m) = m {m} olsun. Ya n m ya
da n {m} olmaldr. Birinci durumda tmevarm hipotezinden n m dir nk
m m {m} = S(m) dir ve bu durumda da n S(m) elde ederiz. kinci durumda da m = n
ve yine n = m m {m} = S(m) elde edilir.
7. Her n, m iin eer S(n) = S(m) ise ya n m ya da n = m olur. (7 pts.)
Proof: S(n) = S(m) olduunu kabul edelim. Tanm gerei, n {n} = m {m} olur. n,
n {n} kmesinin bir eleman olduu iin n m {m} olmaldr. Dolaysyla ya n m
ya da n {m} olur. kinci durumda n = m elde edilir.
8. S : birebir bir fonksiyon olduunu gsterin. (7 pts.)
Proof: n, m olsun. S(n) = S(m) ama n m olduunu kabul edelim. 7. sorudan ya
n m ya da n = m olmaldr. Ayrca n m dir ve 6. sorudan, n m kar. Simetriden
dolay m n de gsterilmi olur. Yani n = m dir.

9. S() = \ {0} olduunu gsteriniz. (7 pts. Note: Burada S(), 'nun fonksiyon
altndaki grntsdr.)
Proof: S(n) = n {n} olduu iin S(n) asla bo olamaz. Dier taraftan her n , ya n = 0
ya da bir m iin n = S(m) olduunu gstereceiz. Tmevarm yapyoruz. Eer n = 0
ise nermenin doru olduu barizdir. n iin kabul edelim ve S(n) iin gsterelim. Yani
S(n) in bir m iin S-imgesinde olduunu sylemek istiyoruz. Fakat tabiki S(n) birseyin S
altndaki grnts ki o da n...
10. Her n iin n n. (7 pts.)
Proof: n zerine tmevarm yapacaz. Eer n = 0 ise n = ve tabii ki n n. imdi n n
olduunu varsayalm ve S(n) S(n) olduunu gsterelim.S(n) S(n) = n {n} olduunu
farzedelim. Bu durumda ya S(n) n ya da S(n) = n olmaldr. Fakat 6. sorudan dolay her
iki durumda da S(n) n olur. Fakat, n n {n} = S(n), olduu iin bu n n olmasn
gerektirir, eliki.
11. Her n, m iin n < m ilikisini n m olarak tanmlanan ikili ilikinin zerinde
bir sralama tanmladn gsterin (7 pts.)
Proof: Her n, m, k iin
a) n n
ve
b) n m ve m k ise n k.
Birincisini 10. sorudan kartabiliyoruz. imdi n m k olsun. 6. sorudan, n m k dir.
Dolays ile n k olmaldr.
12. Bu sralamann < bir tamsralama olduunu gsterin. (7 pts.)
Proof: Aadaki nsava ihtiyacmz var.
nsav: Her n, m iin n m ise ya S(n) m ya da S(n) = m dir.
Proof: m zerine tmevarm yapalm. m = 0 ise ispatlanacak birsey yok. u andan sonra
m'nin aadaki nermeyle verilmi olduunu dnelim.
Her n iin eer n m ise ya S(n) m ya da S(n) = m olmaldr.
Her n iin n S(m) ise ya S(n) S(m) ya da S(n) = S(m) olmaldr.
n S(m) herhangi bir eleman olsun. Ya S(n) S(m) ya da S(n) = S(m) olduunu
gstereceiz. n S(m) = m {m} olduu iin ya n m ya da n = m olmaldr. kinci
durumda da S(n) = S(m) dir. Birinci durumda ise, tmevarm hipotezinden, ya S(n) m ya
da S(n) = m ve her iki durumda da S(n) S(m) dir. Bu, nsavn ispatn tamamlar.
imdi
her m iin ya n m ya n = m ya da m n
nermesini n zerine tmevarmdan gsteriyoruz. nce n = 0 olduunu dnelim ve bir
m seelim. m 0 durumu imkansz olduundan aslnda gstermemiz gereken ey
ya 0 = m ya da 0 m.
Bunu m zerine tmevarm ile ispat edeceiz. m = 0 ise ispat edecek bir ey yok. Diyelim
ki bu m iin saland, S(m) iin gstermeliyiz. Eer m = 0, 0 = m S(m). Eer m 0, ise 0
m S(m). Dolays ile ifade n = 0 iin dorulanm oldu.
imdi farzedelim ki
her m iin ya n m ya n = m ya da m n.

Ayn nermenin S(n) iin de doru olduunu gstermek istiyoruz. Yani her m iin ya S(n)
m ya S(n) = m ya da m S(n).
m herhangi bir eleman olsun.Tmevarm hipotezine gre ihtimal var.
n m ya n = m ya da m n.
kinci durumda, m = n S(n) ve iimiz bitti.
nc durumda, m n S(n) ve iimiz yine bitti.
Sadece n m olan birinci durum kald. Fakat bu durumu da zaten lemma ile halletmitik.
13. Bu sralamada nn bo olmayan her altkmesinin bir en kk eleman vardr. (8
pts.)
Proof: X, 'nn bo olmayan bir altkmesi olsun. Xin bir en kk elemannn olmadn
farzedelim. ncelikle n zerine tmevarm ile
her m < n iin m X iin.
n = 0 iin bariz bir ekilde doru. Diyelim ki nerme n iin doru. m < S(n) olsun. m
S(n) = n {n} ve ya m n ya da m = n. Birinci durumda m < n ve tmevarmla m X'in bir
eleman olamaz. kinci durumda eer n, X'in bir eleman olmu olsayd o zaman n, X'in en
kk eleman olurdu. Tmevarm hipotezinden dolay n X de olmak zorundadr..
Dolays ile nerme ispatlanm oldu. imdi X = ve n X olsun. Simdi de n < S(n) ise
az nce ispat ettiimiz nerme S(n) iin yanltr, eliki. Dolays ile X = .
14. nn bo olmayan her altkmesi X iin yle bir x X vardr ki x X = . (8 pts.)
Proof: x, X'in en kk eleman olsun. Eer y x X ise y de Xin bir eleman olur ve
x,'den kktr, eliki. Dolays ile x X = .

Ordinaller zerine Snav

Mart 7, 2010
Yunan harfleri Ordinalleri temsil etmektedir.
1. Eer < ordinallerse, o zaman + = olduunu gsterin. Bundan yola
karak eer ise o zaman + = olduunu gsterin.
2. 2 = eitliini gsterin.
3. Eer 1 < ve < ise o zaman < .
4. + = olduunu gsterin.
5. bir ordinal olsun. Eer her iin yle bir B var ki zelliini salayan
nn B altkmesine da kofinal denir. Eer B da kofinalse o zaman { : B} in
da kofinal olduunu ve = B eitliini gsterin.
6. Aadaki ordinalleri sadeletirilmi ekilde yazn. fadelerinizi kantlayn.
(+1)2,
(+1)3,
(+1)4,
(+1),
(+1)+1,
(+1)2,
(2 + + 1).