Ligjrata 1

Hyrje n Biostatistik

Prmbajtja
1. Definicioni i statistiks
2. Historiku dhe Zbatimi i statistiks
3. Bazat teorike t statistiks
4. Objekti i studimit t statistiks

1. Definicioni i statistiks
Statistika mjeksore sht shkenca e cila
merret me:
vrojtimin,
krkimin dhe
shqyrtimin

e dukurive masive dhe raporteve midis tyre.

Statistika sht disiplin shkencore e cila

merret me:
grumbullimin,
klasifikimin
prshkrimin (deskripcionin)
analizn
interpretimin dhe
prezentimin e t dhnave

2. Historiku dhe zbatimi i

statistiks
Statistika sht shkenc e cila ka lindur dhe sht prsosur
krahas zhvillimit t shoqris njerzore.

Statistika e ka historikun e vet t zhvillimit.

Njohurit mbi prdorimin e evidencave t para statistikore, n

pikpamje kohore, paraqiten n Kin, rreth 4000 vjet p.e.r.,
kurse n Egjipt 3000 vjet para ers son.
Gjat organizimit t punve rreth ndrtimit t piramidave n
Egjipt bhej edhe statistik, duke mbajtur evidenca mbi numrin
e skllevrve, nevojave ushqimore, t materialit, etj.

N Kin kan tubuar informata mbi numrin e popullsis,

t ardhurat nga prona e toks, etj.

Praktika statistikore zhvillim m t hovshm arrin n

kohn e Perandoris Romake.

Aksioni q ndrmerrej quhej cenzus, q zbatohej q nga

viti 550 p.e.r., sipas s cils do pes vjet bhej
regjistrimi i popullsis (e m von n do 10 vjet).

Koha prej fillimit t epoks s re e deri n mbarim t shek.XV

quhet periudha e stagnimit t aplikimit t metodave
statistikore.

N shek.XVI fillon sistematizimi i t dhnave dhe prshkrimi i

dukurive.

N Gjermani zhvillohet shkolla e posame Statistika

universitare nga prof. Herman Konring (1606-1671), ku msimi
bazohej n prshkrimin e dukurive (prandaj quhet edhe si
shkoll deskriptive).

Si emr i rndsishm q e ka uar prpra zhvillimin statistikor na

paraqitet fizicienti dhe astronomi belg Ketle (1796-1874), i cili e
zgjeroj veprimtarin statistikore me futjen e teoris s
probabilitetit dhe metodave matematikore (mesataren) prmes
numrit t madh t vrojtimeve.

N veanti duhet potencuar rndsin e teoris s probabilitetit si

dhe ligjit t numrave t mdhenj q statistiks ia mundsuan t
fitoj fizionomin e shkencs.

Kshtu, statistika i prsosi metodat shkencore, t cilat do ti

shrbenin edhe shkencave t tjera n hulumtimin e dukurive
masive.

Sir Francis Galton (1822 1911)

Zbuluesivijavedermografiket
gishtrinjve,
Studiuesihereditetitdhekarakteristikave
kuantitative
Regresionin&korrelacionin

Karl Pearson (1857 1936)

Polymatematicient
Studiuesigjenetiks
Koeficientinekorrelacionit
2testin
DevijiminStandard

Sir Ronald Fisher (1890 1962)

TeoriaGjenetikeeSeleksionimit
Natyror
Themeluesigjenetikspopulative
Analizaevariancs
Besueshmris
Pvlera
Experimenteterandomizuara
Regresionimultipl
etj.,etj.,etj.

N baz t zhvillimit historik t saj, statistika

mund t definohet si shkenc e cila prmes
madhsive (vlerave) numerike bn
hulumtimin e karakteristikave t dukurive
masive.

Edward Jenner (1749-1828) zbulues i

vaksins kundr variols.
N Paris (1723) nga kjo smundje kan vdekur 20.000
njerz
N Napoli (1768) 16.000 njerz
N Rusi n kt koh, do vit kan vdekur nga 200.000
njerz.

Jenner e ka njohur historin e variols dhe ka studiuar

t gjitha njohurit e deriathershme pr mbrojtjen nga
kjo smundje.

Dy dekada ka prcjellur me vmendje nj numr t madh t

t smurve me lin e lopve (ligji i numrave t mdhenj)
dhe ka ardhur deri te prfundimi me besueshmri t lart
se:
1. Lopt dhe kuajt smuren nga lija q mund t bartet te njerzit.

2. Kjo smundje te njerzit paraqitet n form shum t leht dhe

asnjher nuk ka prfundim letal
3. Kalimi smundjes s lis s lopve n mnyr t sigurt mbron
nga paraqitja e variols vdekjeprurse.

Ky vaksinoi nj djal (James Phipps) me qelbin e nj t

smuri nga lija e lopve. Pas vaksinimit ky djal kishte
mbrojtje nga variola.

Ky zbulim epokal filloj t zbatohet n tr

Botn.
Kshtu, vaksina kundr variols filloj t
aplikohet n:

Austri - n vitin 1801

Bavari 1807
Prusi 1816, etj.

Qllimet e Statistiks jan:

Vlersimi
- njohja e nj dukurije t panjohur pr nj
mas t popullsins, duke shfrytzuar t
dhnat e mostrs

Testimi i hipotezs
- Diferencat ndrmjet grupeve
- Relacionet (ndrlidhjet) ndrmjet variablave

Te studentt e mjeksis

Statistika ndihmon n nxjerrjen e konkluzioneve,

identifikimin e problemeve, argumentimin e dukurive, p.sh.

Pyetja 1. N nj revist shkencore sht konkluduar se

pirja e marihuans s paku tri her n jav rezulton
me sukses m t dobt n kolegj.
Si kan arritur shkenctart deri te ky konkluzion?
A besoni n kt?

Pyetja 2. N gjendje t qetsis, mesatarisht,

meshkujt kan pulsin m t ult se femrat.
far do t bni n prpjekjet pr t vrtetuar ose
demantuar kt pohim?
A mjafton matja e pulsit te nga nj prfaqsues i t dy
sekseve?
N sa raste t bhet matja e pulsit?

Pyetja 3. Kush jan ngass m t shpejt t veturave:

meshkujt apo femrat?
far do t bni n prpjekjet pr t vrtetuar kt?
Formuloni pyetjet kryesore t ankets?
Sa duhet t jet madhsia e mostrs?

Pyetja 4. A parandalon Aspirina (nga nj tabelt n

dit - qd) Infarktin akut t miokardit?
far do t bni n prpjekjet pr t vrtetuar kt?
Si do ta disajnoni eksperimentin?

Pyetja 5. sht br sondazha lidhur me prkrahjen e

dy kandidatve pr prersident t Republiks s
Kosovs. Me pyetsor jan anketuar 200 individ, n
Prishtin.
Nga anketa kemi konkuduar se Kandidati A ka fituar 53% t
votave, kurse kandidati B 47%.

Sa mund ti besohet rezultateve t ktij sondazhi?

Si t rritet preciziteti?

Pyetja 6. Sa sht gjasa pr t fituar kombinimi n nj

tiket llotarie, n lojn 7 nga 59 numra (dhe t bhemi
milioner!!!!!????).
A mund tllogaritet kjo?
Nse po, si mund t llogaritet?

3. Bazat teorike t
statistiks
Bazat teorike t statistiks paraqesin:
1.Ligji i numrave t mdhenj
2.Ligji i probabilitetit dhe
3.Ligji i permutacionit

Simon Denis Poisson (1781-1840)

1. Ligji i numrave t mdhenj

(1837)
Gjat shqyrtimit t nj numri t madh t
rasteve, dukurive ose tipareve, humben
vlerat individuale t tyre dhe vijn n pah
vetm vlerat e prgjithshme, mesatare,
tipike.
Kshtu, humbet ndikimi i faktorve
individual dhe vijn n shprehje vetm
ndikimet e faktorve t prgjithshm.

2. Ligji i Probabilitetit
Ligji i probabilitetit paraqet besueshmrin q t ndodh nj
ngjarje e caktuar.
Probabiliteti (p) i ngjarjes sht raporti i rasteve t volitshme
(m) me numrin e prgjithshm t rasteve t mundshme (n);

P = m/n
Probabiliteti P ka vler prej o deri 1,
Ku: o = besueshmria minimale (pamundsia absolute),
ndrsa 1 sht besueshmria maksimale (siguria absolute).

Te ligji i Probabilitetit aplikohet edhe:

Ligji i adicionit (mbledhjes s besueshmris)

Besueshmria se do t ngjaj cilado ngjarje e pavarur
nga disa t mundshme sht shuma e
besueshmrive t secils ngjarje ve e ve.

P.sh. Pr t fituar n lojn me zar nevojiten numri

2, 3 ose 5. Besueshmria se do t ndodh njra
nga kjo sht:

P=1/6+1/6+1/6 = 3/6=0.5

Te ligji i Probabilitetit aplikohet edhe:

Ligji i multiplikimit (prodhimin e besueshmris

pr seciln ngjarje)
Besueshmria se do t ngjajn bashkarisht dy ose m shum
ngjarje t pavarura paraqet prodhimin e besueshmrive t
secils nga ato ngjarje.
P.sh. Besueshmria se do t fitohen dy her radhazi 6 n zar
sht:

P=1/6*1/6 = 1/36=0.028
Prindt q planifikojn 4 fmij, besueshmria se do t fitojn 4
vajza sht:

P=1/2*1/2*1/2*1/2 = 1/16
Mesatarisht n do 16 familje me nga 4 fmij sht nj me 4
vajza.

 Letrat e lojs n=52:

Besueshmria se do t paraqiten
s pari PIKA TREF, mandej DAMA HERC dhe mandej 10 KARO
sht:

P=1/52*1/51*1/50 = 0.0000075

3. Ligji i permutacionit (kombinimit)

kombinacionet e vendosjes t t gjith antarve
1. Permutacioni pa prsritje;
Pn;
n-numri i
elementeve
- do kombinacion i prmban t gjith antart, dallohen pr nga
pozita.
- do antar paraqitet nga nj her n nj kombinacion.
N=1 P1= N! = 1! = 1
(1! - lexo 1 faktoriel)
A
N=2 P2= N! = 2! = 21= 2
AB, BA
N=3 P3= N! = 3! =
ABC, ACB, BAC, BCA, CAB, CBA
Shembull:
N sa kombinime mund t organizohet kujdestaria pr 3 mjek?
Zgjidhja:
Pn = N!
P(3) =3! = 321= 6
Mjeku: 123, 132, 213, 231, 312, 321

2. Permutacioni me prsritje
- Ndonjri prej elementeve prsritet, paraqitet m shum
her.
P.sh.
A, B, B, C;
numri i elementeve N = 4
numri i elementeve q prsriten a = 2

P(N;a)=N!/a!
P(4;2)=4!/2! = (4*3*2*1)/(2*1)=24/2=12

@PERMUT(4,2)

4. Objekti i studimit t

statistiks

Dukurit masive q ndodhin n numr t madh rastesh

(studentt, banort, smundjet, etj.)

Masa statistikore (populacioni) sht dukuria masive e

prkufizuar n koh dhe hapsir, p.sh. T smurt nga
hepatiti n Kosov pr vitin 2010; studentt e infermieris
n FSHM gjat vitit shkollor 2011/2012, etj.

Njsia statistikore sht elementi themelor i mass

statistikore q prmban karakteristikat themelore t mass
(p.sh. Studenti, i smuri, etj.)

Tiparet statistikore

jan veorit e njsive statistikore.

Ndahen n:
1. Tipare Kualitative (nuk maten):
Gjinia
Kombi
Smundja
Profesioni, etj.

2. Tipare Kuantitative (maten) t cilat ndahen n:

Diskontinuale variablat te t cilat ekziston ndrprerje, ku vlerat
e mundshme jan numra t plot, p.sh. numri i vizitave, i lindjeve, i
fmijve, i notave, i banorve, etj.

Kontinuale ku njsit mund t ken cilndo vler n gjersin e

intervalit t analizuar, p.sh. pesha, gjatsia (p.sh. Mund t jet
173.5 cm), lartsia, mosha, etj.

Shkallt pr matjen e variablave mund t jen:

1.Shkalla Nominale

lat.

nomen emr;

nomino - me emruar, me i dhn emr

do element e shenojm me nj simbol, me nj numr, me nj kod.
Elementet e njjta shenohen me numr t njjt.
* gjinia
M=1
F=2
* shkolla
gjimnazi = 1
shkollat tjera t mesme = 2
profesioni
mjek = 1
infermier
=2
teknik= 3
Grupet e gjakut A
B
AB
O
Numrat nuk jan vlera por simbole.
nuk ka rang, rradhitje;
nuk ka intervale;
nuk ka krahasime.
Parametrat:te proporcioni, X2 - testi

2. Shkalla Ordinale

lat.

ordo

rendi;

ordino

- me

krahasuar, me caktuar renditjen.

Shenohet renditja, rangu i dukuris sipas intensitetit, p.sh.:
* Aftsia pr kryerjen e ndonj pune:
m t mirt = 1;
t dytt = 2;
tjert = 3
* shkalla e djegieve:
I, II, III, IV
* ndieshmria n antibiotik:
+, ++, +++, ++++
* Gjendja e t smurit:
shruar=1; prmirsuar =2;
keqsuar=3; vdekur=4

Ktu numrat tregojn renditje, intensitetin;

por, dallimi midis tyre nuk sht i njjt, i pari me t dytin, i dyti
me t tretin;
intervalet nuk jan ekuivalente;
dihet vetm renditja por jo edhe dallimi - nuk ka krahasime,
relacione.

3. Shkalla Intervale

lat.

intervallum

- hapsir

midis

Jo vetm renditja, por edhe dallimi, ka gjithnj interval t

njjt.
* temperatura prej 1 - 10, sikurse 110 - 119
por, nuk kan zero absolute ( temperatura 0C nuk do t
thot se nuk ka temperatur; 0 pik nuk do t thot se nuk
di asgj, por se nuk e ka plotsuar nj kriterium).
* 10C e 20C nuk sht temp. dy her m e madhe, sepse
n Farenhajt kishte me dal ndryshe.
nuk e kan bazn e njjt - raporti nuk ka kuptim
shembuj prve ato deri tani edhe: Xbar, Sd, Z-vlera, rkoeficienti

4. Shkalla e Raportit

lat.

ratio,-onis

= raport,

matje, llogari, prpjestim

E ka edhe zeron absolute, bazn e njjt, mund t

krahasohen, p.sh. Pesha trupore, matja e kohs, matja e
vllimit, etj.
sht shkalla e nivelit m t lart, lejohen relacionet.
Mund t njehsohen t gjith parametrat statistikor.

SHKALLA E MATJES

KARAKTERISTIKA
Nominale

Ordinale

Intervale

Raportit

A sht e mundur
RRADHITJA

Jo

po

po

po

A jan t definuara
INTERVALET

jo

po

po

A ekziston ZERO ABSOLUTE

jo

po

A kan kuptim RELACIONET

jo

po

Grupet e
gjakut

Grada e
tumorve

Temp.
trupore

Pesha

Shembulli