Chng 1.

NHNG KIN THC C BN

V LP BN V K THUT
1. CC TIU CHUN V TRNH BY BN V K THUT
1.1. Tiu chun v bn v k thut.
m bo cho bn v k thut l phng tin thng tin gia nhng ngi lm
cng tc k thut, l ti liu k thut lin quan n sn phm v vy n phi c
thc hin bng nhng phng php biu din khoa hc, chnh xc theo nhng quy
tc c quy nh thng nht trong cc Tiu chun Nh nc Vit Nam v Tiu
chun quc t v bn v k thut.
Nhng Tiu chun Nh nc v bn v c ban hnh v thng qua vo nm 1963.
n nm 1974 th cc tiu chun ny c sa i li v in thnh "H thng ti liu
thit k"
1.2. Kh giy.
Kh giy l kch thc qui nh ca bn v. Theo TCVN kh giy c k hiu
bng 2 s lin nhau.

1.3. Khung v, khung tn. (TCVN 3821 83 qui nh)

Khung bn v v khung tn k bng nt lin m. Khung bn v k cch mp ngoi
ca kh giy l 5mm. Trng hp mun ng thnh tp th pha bn tri k cch
mp kh giy l 25 mm. Khung tn t pha di gc bn phi ca bn v.

- 1 : H v tn ngi v
- 2 : Ngi kim tra k tn
- 3 : Ngy v
- 4 : Ngy kim tra
- 5 : Tn bi tp, tn chi tit
- 6 : K hiu vt liu
- 7 : K hiu bi tp
1.4. T L (TCVN 3 74 qui nh)
T l l t s gia kch thc o c trn bn v v kch thc tng ng o c
trn vt tht. TCVN qui nh cc loi t l sau:

Ch : T l ca bn v ghi trong khung tn. T l ca hnh biu din ghi bn

cnh.
1.5. CC NT V (Theo TCVN 0008 1993 qui nh)
biu din vt th, trn bn v k thut dng cc loi nt v c hnh dng v kch
thc khc nhau. Cc loi nt v c qui nh theo TCVN 0008-1993.

Qui tc v:
Khi hai nt v trng nhau, th t u tin :
Nt lin m: cnh thy, ng bao thy.
Nt t: cnh khut, ng bao khut.
Nt chm gch: ng trc, ng tm.
Nu nt t v nt lin m thng hng th ch ni tip v h. Trng hp khc
nu cc nt v ct nhau th chm nhau.

1.6. CH V S (Theo TCVN 6 85 qui nh)

Ch v s trn bn v k thut phi r rng, d c. Tiu chun nh nc qui nh
cch vit ch v s trn bn v nh sau
Kh ch: l chiu cao ca ch hoa, tnh bng (mm). Kh ch qui nh l : 1.8 ; 2.5
; 3.5 ; 5 ; 7 ; 10
Kiu ch (kiu ch A v kiu B): gm c ch ng v ch nghing.
3

- Kiu ch A ng (b rng ca nt ch b = 1/14h)

- Kiu ch A nghing (b rng ca nt ch b = 1/14h)
- Kiu ch B ng (b rng ca nt ch b = 1/10h)
- Kiu ch B nghing (b rng ca nt ch b = 1/14h)
n gin, ta dng ba kh ch sau:
Kh ch to (h7): ghi ta bn v.
Kh trung bnh (h5): ghi tn hnh biu din, hng chiu, vt mt phng ct
Kh ch nh (h3.5): ghi s kch thc, yu cu k thut, ni dung khung tn v
bng k.
1.7. KCH THC
Kch thc ghi trn bn v dng cho bit ln ca vt th. Theo TCVN 5705
1993 qui nh.
1.7.1. Qui nh chung.
+Con s kch thc khng ph thuc vo t l bn v v mc chnh xc ca bn
v.
+n v kch thc di l (mm) nhng khng ghi n v sau con s kch thc.
+n v : , pht, giy phi ghi sau con s kch thc.

1.7.2. Cc thnh phn ca kch thc.

a. ng dng
K bng nt lin mnh, vung gc vi on cn ghi kch thc (trng hp c
bit cho php k xin). ng dng vt qua ng ghi kch thc 3 5mm. C
th dng ng tm ko di lm ng dng.
b. ng kch thc
K bng nt lin mnh, song song vi on cn ghi kch thc, ng kch thc
cch on cn ghi kch thc t 5 10mm. Khng dng ng trc, ng tm
lm ng kch thc.
c. Mi tn
+Mi tn t hai u ng kch thc, chm vo ng dng. Gc mi tn
khong 30
4

+ ln ca mi tn t l thun vi b rng ca nt lin m. Nu ng kch

thc qu ngn th cho php thay mi tn bng nt gch xin hay du chm.

d. Con s kch thc

Con s kch thc ghi pha trn, khong gia ng kch thc. Chiu cao ca
con s kch thc khng b hn 3,5mm.
+ i vi con s kch thc di : cc ch s c xp thnh hng song song vi
ng kch thc. Hng ca con s kch thc ph thuc vo phng ca ng
kch thc.

ng kch thc nm ngang : con s kch thc ghi pha trn. ng kch
thc thng ng hay nghing sang bn phi : con s kch thc nm bn tri.
ng kch thc nghing tri: con s kch thc ghi bn phi. ng kch
thc nm trong vng gch gch: con s kch thc c dng ra ngoi v t trn
gi ngang.
+ i vi con s kch thc gc: hng vit ca con s kch thc tu thuc vo
phng ca ng vung gc vi ng phn gic .
1.7.3. Mt s qui nh khi ghi cc loi kch thc.
a. Kch thc song song: khi c nhiu kch thc song song nhau th ghi kch thc
nh trc, ln sau. Cc con s kch thc ghi so le nhau v khong cch u nhau.

b. Ghi kch thc vng trn

c. Ghi kch thc cung trn

d. Ghi kch thc hnh vung

Chng 2. V HNH HC
1. Dng hnh c bn.
1.1. Dng ng thng song song.
Cho im D nm ngoi ng thng (a).

Qua D hy dng ng thng song song vi (a)

a. Dng thc v compa
b. Dng thc thng v -ke
1.2. Dng ng thng vung gc.
+ Dng thc v compa
+ Dng thc thng v -ke

a. Qua im D nm ngoi ng thng (a)

- V [D, R > d(D/a)], ng trn ny ct (a) ti hai im A v B.
- Dng ng trung trc ca on thng AB.
- Nh vy DC chnh l on thng cn dng.
b. Qua im D nm trn ng thng (a)

- Dng (D, R), ng trn ny ct (a) ti hai im A v B.

- Dng ng trung trc ca on AB.
- Nh vy, DC chnh l on thng cn dng.
c. Qua im D nm u mt ca ng thng (a)
(Hc sinh t dng)

1.3. Chia u mt on thng.

1.3.1. Chia i mt on thng.
Cho on thng AB, yu cu tm im chia M sao cho AB nhn M lm trung im.

- V ng trn (A, R > AB/2)

- V ng trn (B, R)
8

- Hai ng trn ny ct nhau ti hai im C v D.

- CD chnh l ng trung trc ca AB nn n ct AB ti trung im.
+ Dng thc v compa
+ Dng thc thng v -ke
1.3.2. Chia mt on thng ra nhiu phn bng nhau.
ng dng nh l Ta-let v on thng t l.
+ Dng thc v compa
+ Dng thc thng v -ke
1.4. V dc, cn.
1.4.1. V dc
dc gia ng thng AB v ng thng AC chnh l tang c
o thnh
gia hai ng thng .
S = BC/AC = tg
dc c trng cho nghing gia ng thng ny so vi ng thng kia,
c tnh theo phn trm hoc t l. V dc l v gc theo tang ca gc.

Cch v dc ca mt ct thp hnh theo kch thc cho, c dc 1:10.

v dc 1:10, ta v tam gic vung c mt cnh gc vung (cnh ng) l 10,
cnh gc vung kia (nm ngang) l 100.

1.4.2. V cn
cn l t s gia hiu s hai ng knh ca hai mt ct vung gc ca hnh cn
trn xoay v khong cch gia hai mt ct .
K = (D - d)/h = 2 tg
V mt hnh cn c cn K l v hai cnh bn ca mt hnh thang cn c hai y
l D v d m cc cnh bn u c dc bng K/2 so vi ng cao ca hnh
thang .
V d: v mt hnh cn c cn 1:5, nh l A, trc l AB.
-Qua hai im A v B xc nh v hai ng thng c dc vi trc AB bng
S = K/2 = 1: 10
9

2. CHIA U NG TRN
2.1. Chia ng trn lm 3 v 6 phn bng nhau.
Cho (O, R = 2d), chia ng trn ny lm ba phn bng nhau.
- Dng hai ng knh AB v CD vung gc nhau.
- V ng trn tm (C, R). ng trn ny ct (O, R) ti hai im E v F.
- Nh vy, ba phn bng nhau ca ng trn (O, R) l ba cung DE, EF v FD.

Chia ng trn lm 6 phn bng nhau (Hc

sinh t v)

10

2.2. Chia ng trn lm 4 v 8 phn bng nhau

V 2 ng knh vung gc nhau s chia ng trn lm 4 phn bng nhau.
V thm cc ng phn gic ca cc gc vung s chia ng trn lm 8 phn
bng nhau.
2.3. Chia ng trn lm 5 v 10 phn bng nhau

- Xc nh trung im M ca on AO.
- Dng ng trn tm M bn knh R=MC, ng trn ny ct ng knh AB ti
N.
- CN chnh l cnh ca hnh ng gic ni tip trong ng trn.
Chia ng trn lm 10 phn bng nhau (Hc sinh t v)
2.4. Chia ng trn lm 7, 9, 11, phn bng nhau.
- Dng (D, DC), ng trn ny ct AB ko di ti E v F.
- Chia DC lm 7 on thng bng nhau.
- Ni E v F vi cc im chn.
- Cc ng thng ny ko di ct ng trn ti cc im G, H, I, K, L, M.
- Ni cc im C, G, H, I, D, K, L, M li ta c hnh cn dng.

11

3. V NI TIP
3.1. V cung trn ni tip vi hai ng thng.

3.2. V cung trn ni tip vi mt ng thng v mt cung trn khc.

a. Tip xc ngoi
- Dng ng thng (d) song song v cch (d) mt khong R.
- Dng ng trn (O, R + r), ng trn ny ct (d) ti O.
- OO ct (O, r) ti im 2.
- O-1 vung gc vi (d).
- Cung trn tm ti O bn knh R cn dng i qua hai im 1 v 2.

12

b. Tip xc trong (hc sinh t v)

3.3. V cung trn ni tip vi hai cung trn khc.

a. Tip xc ngoi

13

- V ng trn (O, R + r).

- V ng trn (O, R +r).
- Hai ng trn ny ct nhau ti im A.
- AO ct (O, r) ti B.
- AOct (O, r) ti C.
- Cung trn (A, R) i qua hai im B v C chnh l cung cn dng.
b. Tip xc trong (Hc sinh t v)

c. Tip xc trong v ngoi (Hc sinh t v)

14

4. V ELIP
Elip l qu tch ca nhng im c tng khong cch n hai im c nh F1, F2
bng mt hng s ln hn khong cch gia hai im c nh .

4.1. V ng van (dng gn ng ca elip)

Cho trc di hai trc AB v CD ca van.

15

- Dng cung trn (O, OA), cung trn ny ct CD ko di ti E.

- Dng cung trn (C, CE), cung trn ny ct AC ti M.
- Dng ng trung trc ca on AM, ng trung trc ny ct AB ti O1 v ct
CD ti O2.
- V cung trn (O1, O1A), dng li ti ng trung trc ca on AM.
- V cung trn (O2, O2C), dng li ti ng trung trc ca on AM.
- Cung AC chnh l ng van cn dng.
- Cc phn cn li hc sinh t v. (Lu : cc tm cn li ly i xng qua O)
4.2. V elip bit hai trc AB v CD
-V hai ng trn tm O, ng knh l AB v CD.
-Chia 2 ng trn trn ra lm 12 phn u nhau
-T cc im chia 1, 2, 3...v 1', 2', 3'... k cc ng thng song song vi trc AB
v CD. Giao im ca cc ng 1 1', 2 2 v cc im ni thnh Elip.

16

Chng 3. CC PHP CHIU V HNH CHIU C BN

1. Hnh chiu ca im-ng thng-mt phng.
1.1. Cc php chiu.
1.1.1- Khi nim php chiu.
Trong khng gian cho mt phng (P) v mt im S c nh ngoi mt phng (P).
T mt im A bt k trong khng gian dng ng thng SA.
ng thng ny ct (P) ti A. Ta ni rng thc hin php chiu im A ln
mt phng (P).
+S : tm chiu
+A : vt chiu
+(P) : mt phng hnh chiu
+SA : tia chiu
+A : hnh chiu ca A

1.1.2- Phn loi php chiu.

a. Php chiu xuyn tm
L php chiu m cc tia chiu ng qui ti mt im S c nh. im S gi l tm
chiu. A, B, C : gi l hnh chiu xuyn tm cu A, B, C trn mt phng (P), tm
chiu S.

b. Php chiu song song

Php chiu song song l php m cc tia chiu song song vi mt ng
thng (a) c nh, ng thng ny gi l phng chiu.
Qua im A dng ng thng song song vi (a). ng thng ny ct (P) ti A.
A gi l hnh chiu song song ca A trn (P) theo phng chiu (a).

17

Php chiu song song c chia lm hai loi :

-Php chiu xin : l php chiu m phng chiu nghing so vi mt
phng hnh chiu.
-Php chiu vung gc : L php chiu m phng chiu vung gc vi
mt phng hnh chiu.
Cc tnh cht ca php chiu song song :
-Hnh chiu ca ng thng song song vn l
cc ng thng song song : AB // CD AB // CD
-T s ca cc on thng song song vn c gi nguyn khi chiu:

-T s n ca 3 im thng hng cng c gi nguyn.

1.2. Phng php cc hnh chiu vung gc.

Ta thy rng, mt im A trong khng gian th c mt hnh chiu duy nht trn mt
phng hnh chiu l A. Nhng ngc li, t mt hnh chiu A ta li c th xc
nh c v s cc im khc nhau A, B, C, trn cng mt hnh chiu. Suy ra,
bit mt hnh chiu ca vt th trn mt mt phng hnh chiu th ta cha th hnh
18

dung c vt th trong khng gian. Do vy, trnh nhm ln cn phi c hai

hnh chiu tr ln.

Phng php v hnh chiu vung gc ca vt th :

Chiu vung gc vt th ln cc mt phng hnh chiu vung gc nhau tng i
mt. Sau xoay cc mt phng hnh chiu trng nhau thnh mt mt phng (xoay
theo qui c). Mt ny chnh l mt phng bn v. Lc ny trn mt phng ca bn
v s c nhiu hnh chiu vung gc ca vt th. Nghin cu cc hnh v ny ta s
hnh dung ra hnh dng ca vt th trong khng gian

1.3. HNH CHIU CA IM ON THNG HNH PHNG

1.3.1- Hnh chiu vung gc ca mt im.
a. Hnh chiu vung gc ca mt im trn hai mt phng
Trong khng gian cho im A ty v hai mt phng (P1), (P2) vung gc nhau
theo giao tuyn x.
T A dng ng thng vung gc vi (P1) v (P2), ta c A1 v A2 trn hai mt
phng (P1) v (P2).

19

A1 : hnh chiu ng ca A
A2 : hnh chiu bng ca A
A1A2 : ng dng
P1 : mt phng hnh chiu ng
P2 : mt phng hnh chiu bng
AA1 = A2Ax : xa ca A
AA2 = A1Ax : cao ca A
Quay (P2) quanh x mt gc 90o theo chiu nh hnh v, ta c P2 P1. Khi
A1A2 Ax. A1A2 cn gi l thc ca A trn hai mt phng.
b. Hnh chiu ca im trn ba mt phng
Trong khng gian cho im A v 3 mt phng P1, P2, P3 vung gc nhau theo giao
tuyn Ox, Oy, Oz

A3 : hnh chiu cnh

AA3 = AzAy : xa hnh chiu cnh
Quay mt phng P3 v P2 trng vi mt phng P1, ta c thc ca im trn ba
mt phng.
1.3.2- Hnh chiu ca on thng.
on thng c xc nh bi hai im bt k.
a. thc ca on thng

20

b. thc ca on thng v tr c bit

ng thng song song vi MPHC no th hnh chiu ca ng thng trn mt
phng l chnh n.
b.1. ng thng song song vi MPHC
b.1.1. ng mt : ng thng song song vi MPHC

b.1.2. ng bng : ng thng song song vi MPHCB

21

Nhn xt : Hnh chiu ng song song vi trc x

b.1.3. ng cnh : ng thng song song vi MPHCC

b.2. ng thng vung gc vi MPHC

ng thng vung gc vi MPHC no th hnh chiu ca n trn mt phng l
mt im.
b.2.1. ng thng tia chiu ng : AB MPHC

b.2.2. ng thng tia chiu bng : AB MPHC

22

b.2.3. ng thng tia chiu cnh : AB MPHCC

1.3.3- Hnh chiu ca mt phng.

a. Cch xc nh mt phng trong khng gian

b. thc ca mt phng
Trong khng gian cho 3 im phn bit A, B, C v ba mt phng P1, P2, P3 vung
gc nhau theo giao tuyn Ox, Oy, Oz.

c. thc ca mt phng nhng v tr c bit

c.1. Mt phng vung gc vi MPHC
23

Mt phng vung gc vi mt phng hnh chiu th hnh chiu ca n suy bin

thnh mt on thng.
c.1.1. Mt phng chiu ng

- A, B, C thuc mt phng (Q).

- (Q) (P1).
- Chiu A, B, C ln (P1), (P2), (P3).
c.1.2. Mt phng chiu bng

c.1.3. Mt phng chiu cnh

24

c.2. Mt phng song song vi MPHC

Mt phng song song vi MPHC no th hnh chiu ca n trn mt phng l
chnh n.
c.2.1. Mt phng bng : mt phng song song vi MPHCB

c.2.2. Mt phng ng (Mt phng mt) : mt phng song song vi MPHC

25

c.2.3. Mt phng cnh : Mt phng song song vi MPHCC

2. HNH CHIU CA CC KHI HNH HC N GIN

2.1. Hnh chiu ca cc khi a din.
Khi a din l khi hnh hc c gii hn bng cc a gic phng. Cc a gic
phng c gi l cc mt ca khi a din, cc nh v cc cnh c gi l nh
v cnh ca khi a din. Cc a din thng gp: khi lng tr, khi thp, khi
thp ct.
2.1.1. Khi lng tr
Khi lng tr l khi a din c cc cnh bn song song
-Khi lng tr ng : cnh bn vung gc vi MPHC.
-Khi lng tr xin : cnh bn khng vung gc vi MPHC

a) Hnh chiu ca khi lng tr y tam gic

26

b) Hnh chiu ca khi lng tr y lc gic u

2.1.2. Khi thp (khi chp)

Khi thp l khi a din c cc cnh bn ng qui.
-Khi thp ng : cc cnh bn bng nhau
-Khi thp xin : cc cnh bn khng bng nhau.

a) Hnh chiu ca khi chp ng y vung

27

b) Hnh chiu ca khi chp xin

2.1.3. Khi tr v khi nn.

L khi hnh hc gii hn bi mt trn xoay hay gii hn bi mt phn mt trn
xoay v mt phng. Mt trn xoay to bi mt ng thng bt k quay quanh mt
trc c nh. ng bt k gi l ng sinh ca mt trn xoay. Trc c nh
gi l trc quay ca mt trn xoay.
-Mt tr trn xoay : ng sinh song song vi trc quay.

-Mt nn trn xoay : ng sinh ct trc quay

28

-Nu ng sinh l na ng trn (hoc ng trn) quay quanh trc vi iu

kin mt phng cha ng trn v trc i qua tm ca ng trn s to mt
cu.
a) Hnh tr

b) Hnh nn

c) Hnh cu
29

3. GIAO TUYN
3.1. Giao tuyn ca mt phng v khi hnh hc
Trong phm vi ca chng trnh mn hc chng ta ch xt giao tuyn gia mt
phng chiu v cc khi hnh hc c bn.
a. Giao tuyn gia mt phng chiu ng v khi lng tr ng.

b. Giao tuyn gia mt phng chiu ng v khi tr.

30

31

c. Giao tuyn gia mt phng chiu ng v khi cu.

32

3.2. Giao tuyn gia hai khi hnh hc

3.2.1. Giao tuyn gia hai khi lng tr.

33

3.2.2. Giao tuyn gia hai khi tr.

3.2.3. Giao tuyn gia khi nn, khi tr v khi cu.

34

3.2.4. Giao tuyn gia khi a din v khi trn.

a) Trng hp 1.

b) Trng hp 2.

35

36