Yahudi̇ Ve Jri̇sti̇yanlikta Kardeşli̇l

YAHUDLKTE VE HIRSTYANLIKTA KARDELK
ANLAYII
Muhammet YELYURT
Yksek Lisans Tezi
Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal
Do. Dr. Kemal POLAT
2012
Her Hakk Sakldr
ATATRK NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
FELSEFE VE DN BLMLER ANABLM DALI
Muhammet YELYURT
YAHUDLKTE VE HIRSTYANLIKTA KARDELK ANLAYII
YKSEK LSANS TEZ
TEZ YNETCS
Do. Dr. Kemal POLAT
ERZURUM-2012
NDEKLER
ZET............................................................................................................................... V
ABSTRACT ...................................................................................................................VI
KISALTMALAR ........................................................................................................ VII
NSZ ...........................................................................................................................IX
GR ............................................................................................................................... 1
I. ARATIRMANIN KONUSU, AMACI, METODU VE MATERYALLER ..... 2
A. Aratrmann Konusu ve Amac ........................................................................ 2
B. Metot ve Kullanlan Materyaller ...................................................................... 3
II. KAVRAMSAL EREVE .................................................................................. 4
A. Karde Kavram ................................................................................................. 4
B. Kardelik Kavram ............................................................................................ 5
III. KARDELN DN, AHLK VE HUKUK LE LKS ........................... 5
A. Kardelik Din likisi ...................................................................................... 6
B. Kardelik Ahlk likisi .................................................................................. 7
C. Kardelik Hukuk likisi ................................................................................. 8
BRNC BLM
DNLERDE KARDELK
1.1. HNDUZMDE KARDELK ............................................................................. 12
1.2. BUDZMDE KARDELK .................................................................................. 17
1.3. CAYNZMDE KARDELK ............................................................................... 19
1.4. KONFUYANZMDE KARDELK ................................................................ 20
1.5. SLMDA KARDELK ..................................................................................... 22
KNC BLM
YAHUDLKTE KARDELK
2.1. YAHUDLKTE KARDELK FADE EDEN BAZI KAVRAMLAR ........... 29
2.1.1. Karde Kavram ............................................................................................. 29
2.1.2. Komu Kavram .............................................................................................. 29
2.1.3. Arkada Kavram ........................................................................................... 29
II
2.2. KARDELK ETLER .................................................................................. 29

2.2.1. Kan Kardelii ................................................................................................ 31
2.2.1.1. Eski Ahitte Kan Kardelii .................................................................... 34
2.2.1.2. Kan Kardelii Miras likisi ............................................................... 36
2.2.1.3. Kan Kardelii Evlilik likisi ............................................................. 37
2.2.2. Soy Kardelii ................................................................................................. 41
2.2.2.1. Yahudi Soyu ............................................................................................. 42
2.2.2.2. Ayn Kabile yeleri Arasnda Soy Kardelii........................................ 48
2.2.2.3. Farkl Kabileler Arasnda Soy Kardelii ............................................. 51
2.2.2.4. Ayn Millete Mensup Olanlar Arasnda Soy Kardelii ...................... 52
2.2.2.5. Eski Ahitte Soy Kardelii ...................................................................... 59
2.2.3. Din Kardelii .................................................................................................. 62
2.2.3.1. Din Kardelii Cemaat likisi ............................................................. 63
2.2.3.2. Din Kardeliinin Hukuk Dayana ..................................................... 66
2.2.3.3. Eski Ahitte Din Kardelii ..................................................................... 67
2.2.4. nsan Kardelii .............................................................................................. 72
2.2.4.1. nsan Anlay ........................................................................................... 73
2.2.4.1.1. Yahudi Olanlar .................................................................................. 74
2.2.4.1.2. Yahudi Olmayanlar ......................................................................... 74
2.2.4.2. Eski Ahitte nsan Kardelii ................................................................. 76
2.2.4.2.1. nsan Kardelii Dncesini Yanstan Blmler ......................... 76
2.2.4.2.2. nsan Kardelii Dncesi ile Tezat Oluturan Blmler ........... 80
2.2.4.3. nsan Kardeliine Etki Eden Hususlar ................................................. 84
2.2.4.3.1. Seilmilik .......................................................................................... 84
2.2.4.3.2. Siyonizm deali .................................................................................. 91
2.2.4.4. nsan Kardelii Asndan Hristiyanlara ve Mslmanlara
Yaklam ................................................................................................. 100
2.2.4.4.1. Hristiyanlara Yaklam ................................................................. 102
2.2.4.4.2. Mslmanlara Yaklam ................................................................ 105
2.3. YAHUDLKTE KARDELK VAZFELER ............................................... 109
2.3.1. Sevgi ............................................................................................................... 110
2.3.2. Yardmlama ve Dayanma ........................................................................ 113
III
2.3.3. Misafirperverlik ............................................................................................ 116

2.3.4. Alakgnlllk ............................................................................................ 118
2.4. YAHUDLKTE KARDEL ENGELLEYEN HUSUSLAR .................... 121
2.4.1. ldrmek ...................................................................................................... 121
2.4.2. Hrszlk ......................................................................................................... 123
2.4.3. Yalanclk ....................................................................................................... 125
2.4.4. Tamahkrlk ................................................................................................. 126
2.4.5. Kin ve Nefret ................................................................................................. 127
NC BLM
HIRSTYANLIKTA KARDELK
3.1. HIRSTYANLIKTA KARDELK FADE EDEN BAZI
KAVRAMLAR .................................................................................................... 129
3.1.1. Karde Kavram ........................................................................................... 129
3.1.2. Komu Kavram ............................................................................................ 129
3.1.3. Arkada Kavram ......................................................................................... 129
3.1.4. Dost Kavram ................................................................................................ 130
3.2. HIRSTYANLIKTA KARDELK ETLER .......................................... 130
3.2.1. Kan Kardelii .............................................................................................. 131
3.2.1.1. Yeni Ahitte Kan Kardelii ................................................................. 133
3.2.1.2. Kan Kardelii Evlilik likisi ........................................................... 135
3.2.2. Soy Kardelii ............................................................................................... 136
3.2.2.1. Hristiyan Soyu ...................................................................................... 136
3.2.2.2. Yeni Ahitte Soy Kardelii .................................................................. 139
3.2.3. Din Kardelii ................................................................................................ 143
3.2.3.1. Din Kardelii Cemaat likisi ........................................................... 144
3.2.3.2. Din Kardelii Tanrnn Ailesi likisi ......................................... 146
3.2.3.3. Yeni Ahitte Din Kardelii .................................................................. 148
3.2.3.3.1. ncil Metinlerinde Din Kardelii .................................................. 149
3.2.3.3.2. nciller Dndaki Metinlerde Din Kardelii ............................... 152
3.2.4. nsan Kardelii ............................................................................................ 156
3.2.4.1. nsan Anlay ......................................................................................... 156
IV
3.2.4.1.1. Hristiyan Olanlar ........................................................................... 157

3.2.4.1.2. Hristiyan Olmayanlar .................................................................... 158
3.2.4.2. Yeni Ahitte nsan Kardelii ............................................................... 159
3.2.4.2.1. nsan Kardelii Dncesini Yanstan Blmler ....................... 159
3.2.4.2.2. nsan Kardelii Dncesi ile Tezat Oluturan Blmler ......... 162
3.2.4.3. nsan Kardelii Asndan Yahudilere ve Mslmanlara
Yaklam ................................................................................................. 165
3.2.4.3.1. Yahudilere Yaklam ...................................................................... 166
3.2.4.3.2. Mslmanlara Yaklam ................................................................ 173
3.3. HIRSTYANLIKTA KARDELK VAZFELER ....................................... 179
3.3.1. Sevgi ............................................................................................................... 179
3.3.2. Balama ...................................................................................................... 183
3.3.3. Yardmlama ................................................................................................. 184
3.3.4. Cann Feda Edilmesi .................................................................................... 187
3.4. HIRSTYANLIKTA KARDEL ENGELLEYEN HUSUSLAR ........... 188
3.4.1. Nefret ............................................................................................................. 188
3.4.2. Bakalarn Yarglamak ............................................................................... 191
3.4.3. Yalan .............................................................................................................. 192
SONU ......................................................................................................................... 193

KAYNAKA ............................................................................................................... 196
ZGEM ................................................................................................................. 205
ZET
YKSEK LSANS TEZ
YAHUDLKTE VE HIRSTYANLIKTA KARDELK ANLAYII
Muhammet YELYURT
Tez Danman: Do. Dr. Kemal POLAT
2012, 205 Sayfa
Jri: Prof. Dr. Ali EROLU
Do. Dr. Fazl POLAT
Do. Dr. Kemal POLAT
Yahudilikte ve Hristiyanlkta kardelik konusunu ele aldmz bu almada
kardelik
olgusunun
nemini
genel
anlamda
ortaya
koyup,
Yahudilik
ve
Hristiyanlktaki kardelik anlayn inceledik.

Yahudilik ve Hristiyanln kardelik konusuna ykledii anlam, bu anlam
erevesinde ortaya kan eitli kardelik yaklamlarn irdelemeye altk. Bu
balamda almamzda, karde - kardelik kavramlarn ve kardeliin eitli
kavramlarla olan ilikisini ele alp inceledik. Kardelik, hemen btn dinlerde bulunan
ortak bir olgudur. Bu olgu, dinlerde daha ok, kan, soy, din ve insan kardelii
balamnda deerlendirilmektedir. Biz de, Yahudilik ve Hristiyanlkta kan, soy, din ve
insan kardelii anlaylarn tahlil edip, kardelikten kaynaklanan grevleri ve bu
olguya aykr olan hususlar inceledik.
Netice olarak kardelik, dinlerde ok nemli bir yer tutmaktadr. Yahudilik ve
Hristiyanlk, kardelii, soyut bir kavram olmaktan karp, gnlk hayata aktarlan,
somut ve aksiyoner bir olgu seviyesine karm olmakla birlikte, uygulamada birtakm
farkllklarn olduu grlmektedir. Bu farkllklar da, sz konusu bu dinlerin etki alan,
hitap ettii kitlenin ve kendi temel karakterlerinin birbirinden farkl olmasyla
aklanmaktadr.
Anahtar Kelimeler: Din, nsan, Yahudilik, Hristiyanlk, Karde, Kardelik.
VI
ABSTRACT
MASTERS THESIS
THE UNDERSTANDING OF BROTHERHOOD IN JUDAISM AND
CHRISTIANITY
Muhammet YELYURT
Advisor: Assoc. Professor Kemal POLAT
2012, Page 205
Jury: Prof. Dr. Ali EROLU
Assoc. Professor Fazl POLAT
Assoc. Professor Kemal POLAT
It has been examined the sense of brotherhood in Christianity and Judaism in this
study that focuses on the significancy of brotherhood in general.
It is tried to analyze the meaning that ascribed to brotherhood by Christianity and
Judaism and various brotherhood concepts appear around this frame. In this sense, it is
studied both notion of brother-brotherhood and their relations with other concepts.
Brotherhood is a mutual concept that exists almost in all religions. This notion is mostly
evaluated as brotherhood of blood, dynasty, religion and human. In this regard, it is
analyzed brotherhood of blood, dynasty, religion and human in Christianity and
Judaism, duties of this notion and non conforming points.
Consequently, brotherhood has very important place in religions. Although
Christianity and Judaism move the concept of brotherhood from being an abstract
phenomenon to a concrete and actionary notion in daily life, some differences are
occurred in practice. These differences are explained with different areas of influence,
populace and dissimilar principles of these two religions.
Key Words: Religion, Human, Judaism, Christianity, Brother, Brotherhood.
VII
KISALTMALAR DZN
AFD
: Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
ASBE
: Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
bkz.
: Baknz
C.
: cilt
ev.
: eviren
Der.
: Derleyen
DESBE
: Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
DEFD
: Dokuz Eyll niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
ESBE
: Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
GSBD
: Gaziantep niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
Hz.
: Hazreti
Mt.
: Mtercim
OMFD
: Ondokuz Mays niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
s.
: Sayfa
S.
: Say
ss.
: Sayfalar
s.a.v.
: Sallallahu aleyhi vesellem
SFD
: Sakarya niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
SSBE
: Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
VIII
TDV
: Trkiye Diyanet Vakf
TDVA
: Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi
trs.
: Tarihsiz
UFD
: Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
vd.
: Ve Dierleri
v.s.
: vesaire
Yor.
: Yorumlayan
IX
NSZ
Kardelik, en az iki kii arasnda meydana gelen ve somut tezahrleri olan bir
duygudur. Bu duygunun ya da kavramn, insanda ortaya kmas sebebiyle bir taraftan
psikolojik yn bulunurken, dier taraftan insanlar arasndaki ilikilere yn vermesi
sebebiyle sosyolojik yn de mevcuttur. Bu adan bakldnda kardelik psikolojik
ve sosyal bir olgudur. Bundan dolay kardelik duygusunu her insan ve her toplum,
farkl ekilde anlayp, yorumlayarak uygulayabilmektedir.
Dinler, psikolojik ve sosyal bir olgu olan kardelii kendi amac olan toplumdaki
bar ve huzurun salanmas dorultusunda kullanm, bu kavrama sahip olduu
psikolojik ve sosyolojik anlamna ilave olarak din bir anlam da yklemitir. Her
dinin teolojisi birbirinden farkldr. Teolojide var olan bu farkllk, dinlerin insan ve
toplum anlaylarn da etkilemitir. Dolaysyla insan ve toplumsal yn bulunan
kardelik olgusuyla ilgili de her din kendine zg bir anlay ortaya koymutur.
Yahudilik ve Hristiyanlk, ilahi kaynakl dinlerdendir. Bizler bu almamzda sz
konusu bu iki dinin kardelik anlayn irdelemeye alacaz.
Bu tez almamzn hazrlanmas srecinde bilgi ve tecrbeleriyle deerli
katklarn esirgemeyen, Bilim Dal Bakanmz ve Danman Hocam Sayn Do. Dr.
Kemal POLAT Beye ve Kastamonu niversitesi Rektr Yardmcs ve lahiyat
Fakltesi Dekan Sayn Prof. Dr. Ali Rafet ZKAN Beye sayg ve kranlarm
sunarm.
Erzurum-2012
Muhammet YELYURT
GR
nsanolu, tarihin her dneminde evresiyle iliki halinde olmak istemitir. nsan,
ftratndan kaynaklanan bu zelliini, evresini oluturan unsurlardan olan dier
insanlara kar da gstermitir. Akn Varlk la olan dikey ilikisinin yannda insan,
ikin diyebileceimiz bir boyutta, dier insan ve varlklarla yatay bir iliki de
kurmutur.
nsann dier insanlarla yatay dediimiz ilikisi, belki de akn olanla ilikisinden
daha karmaktr. Bu karmakl ortaya karan temel sebep ise, yine insann
yaratlndan gelen insan ve kiisel zellikleridir. nk insann kendisi btn
ynleriyle kompleks bir varlktr. yle ki, fiziksel zelliklerinin farkll yannda her
insan, ruhsal zellikleri bakmndan da ayrdr ve zeldir.
Her adan birbirinden farkl olan insanlarn, benzer ya da ortak noktalarda
birletirilmesi kanlmazdr. Bu biraz da insan neslinin devam asndan gereklidir.
Zira iletiimin olmad yerde etkileimden sz edilemez. Bahsini ettiimiz ortak
noktalar, herkesin zerinde birletii temel insan deerlerdir. Bu deerleri belirleyen
eylerden biri de dindir. Din, insann evresiyle olan ilikisinde belirli bir ereve
sunarak ona yardmc olmaktadr. te temel insan deerler de bu ereve iinde kalarak
insana yol gstermektedir.
Temel insan deerler sayca pek oktur. Sevgi, sayg, merhamet, hogr, efkat,
adlet, dayanma, v.s. duygular bunlardan birkadr. Tm bunlar bir emsiye altna
alan kavram ya da olgu ise kardeliktir. nk sadece kardelik duygusunu tayan
insan, dier insanlara sevgiyle bakar, onlara sayg gsterir. Yine bu duyguyu tayan
insan merhametlidir, efkatlidir ve dildir. O halde kardelik duygusunun, insanlar aras
ilikilerde olmazsa olmaz anahtar bir kavram olduunu syleyebiliriz.
Kardelik dncesi, yeryznde var olmu btn dinlerde temel insan deerler
arasnda yer aldndan dolay, evrensel bir zellik de tamaktadr. Bu dnceye sahip
olmayan hemen hibir din yok gibidir. En ilkel kabilelerden, en gelimi ve ilerlemi
toplumlara kadar her toplumda insanlar bir arada tutan temel duygu kardeliktir.
Fakat ne var ki, tarih sre ierisinde insanolu zaman zaman, yaratlnn dna
karak kardelik duygusundan uzaklamtr. Kardelik duygusuna sahip olmayan ya
da bundan yoksun insanlar, tabiat hibir konuda boluk kabul etmeyecei iin, bu
duygunun zdd olan dmanlk ile ilerini doldurmular ve dier insanlara
zulmetmilerdir. Tarih, kardelikten mahrum, dmanlkla hemhal olmu insanlarn ve
toplumlarn rnekleriyle doludur.
nsanlardaki sevgi ve kardelik duygularnn ortadan kaybolmasnn sebepleri
arasnda, insanlarn mensubu bulunduklar dinden uzaklam olmalar da saylabilir.
nk btn dinler, toplumda bar, huzur, kardelik ortamnn oluturulmasn
kendisine gaye edinmitir. Dinden uzaklaan insanlar, dolaysyla bu tr insan
deerlerden de uzaklaabilmektedirler. Tersinden sylersek, herkesin kabullendii temel
insan deerlere sahip ve bu deerleri muhafaza eden insanlarn birou, belli dzeyde
dindar olan, dininin gereklerini elinden geldiince yapan insanlardr. Yani dindarlk
dzeyi ile insan deerleri gzetme ve bu deerleri gnlk hayatnda uygulama arasnda
sk bir iliki olduunu syleyebiliriz.
Gnmzde insanlar, insan olmann gerei olan bu deerlere, zelde de kardelik
duygu ve dncesine ne kadar veya ne oranda sahip kabilmektedir sorusuna,
maalesef bizi tatmin edecek bir cevap verememekteyiz. nk artk insanlarn hayatn,
dinin istedii manevi unsurlarn aksine, madd eler biimlendirmekte, merkezde din
deil materyalist felsefe bulunmaktadr. Materyalist zihniyetin penesine dm
insandan da, manev ve insan bir duygu olan kardelik dncesinin yansmalarn
grmek mmkn olmamaktadr. O nedenle, insanlarn birbirine kt gzle, dmanca
bakt; bu duygunun eksiklii veya krelmesi nedeniyle birbirini ldrd; bu
nedenden dolay savalarn bile kt bir dnyada, dinlerin iinde mevcut olan
kardelik dnce ve anlaynn tekrar ortaya konulmasna ihtiya vardr. nsanlar ve
hatta toplumlar arasndaki ilikilerin tekrar salkl bir dzleme oturtulmas, ancak ve
ancak teoride var olan kardelik dncesinin pratie dklerek insan hayatnda
canlln srdrmesiyle, pergelin merkez ayan oluturmasyla mmkndr.
I. ARATIRMANIN KONUSU, AMACI, METODU VE MATERYALLER
A. Aratrmann Konusu ve Amac
Kardelik, tarihte gelmi gemi ve hala mevcudiyetini devam ettiren btn
dinlerin, mensuplar zerinde tesis etmeyi hedefledii en nemli ahlak ve sosyal
erdemlerden biridir. Kardelik, hangi dine mensup olursa olsun yaratln gerei btn
insanlarda var olan, deimez bir duygudur. Bu nedenle, farkl ekillerde anlalp,
yorumlanp, uygulansa da kardelik, ftratta yer al bakmndan evrensel bir
duygudur. Dini bir eve benzetirsek, sevgi, bu evin temeli; kardelik, duvarlar; bar ise
atsdr diyebiliriz. Dier bir deyile toplumda kardeliin salanmas orada sevginin
hakim olmasyla; barn salanmas da kardeliin hayatiyetini devam ettirebilmesiyle
mmkndr. Kardelik, soyut bir kavram deildir. Aksine somut tezahrleri olan,
insanlar arasnda fiili olarak gerekleen bir durumdur. Kardelik toplumda o kadar
fonksiyonel bir grevi ifa etmektedir ki, bu erdem olmakszn adeta btn insan
ilikilerin ii botur. Kardelik, kayna ilah olan dinlerin de temel prensipleri arasnda
yer almaktadr. lahi dinler, znde, yeryznde sevgi, bar, kardelik ve hogry
hakim klmay hedeflemitir. Dolaysyla toplumda kardeliin tesis edilmesi, bu
dinlerin teoride var olan ortak amacdr.
Biz de bu almamzda, btn dinler iin nem arz eden kardelik anlayn, ilah
kaynakl dinlerden olan Yahudilik ve Hristiyanlk asndan ele almaya, bu dinlerin
kardelik anlayn incelemeye, kardelik kavramn ele allarn ortaya koymaya
altk. Sonuta sz konusu dinlerin znde kardelik dncesinin bulunduunu
delilleriyle ortaya koymaya gayret ettik. Bu almay yapmaktaki amacmz, Yahudilik
ve Hristiyanln kardelik kavramna bak alarn derli toplu bir ekilde ele almak,
bu konudaki benzerlik ve farkllklar karlatrmalar yaparak ortaya koymak suretiyle
dinlerin kardelie ne derece nem verdiini aklamak; kardeliin farkl eitleri
olduunu belirtmek, insan olma noktasnda btn insanlarn Hz. Adem soyundan gelen
birer karde olduklarn ve dolaysyla dnya hayatnda din, dil, rk ayrm
gzetmeksizin bar ierisinde kardee yaamann mmkn olabilecei gereine
vurgu yapmaktr.
B. Metot ve Kullanlan Materyaller
Bu almamzda kardelik olgusunu ele alrken, kardelik nedir? sorusuna
cevap aramaya alarak, karde ve kardelik kavramlar zerinde durduk. Kardelik
zerine yazlm eserleri inceledik. Kavramsal erevede karde ve kardelik
kavramlarn ele aldk. Yahudilik ve Hristiyanlkta kardelik konusunu irdelediimiz
blmlerde dinlerin kronolojik sralamasn esas aldk. Yahudiliin ve Hristiyanln
kutsal kitaplar, kutsal kabul edilen dier metinleri ve kutsal kitaplarn tefsir ve
aklamalar, aratrmamzda kullandmz temel materyalleri oluturdu. Ayrca

szlkler ve ansiklopediler, yine konumuzla ilgili dinlerin kendi mntesipleri ve dier
aratrmaclar tarafndan yaplan bilimsel aratrmalar, yazlan kitap, tez, makale vb.
eserler, ilgili internet siteleri, aratrmamzda kullandmz dier materyallerdir.
Bunlara ilaveten, Hristiyanlkta kardelik konusunda, zmir Katolik Episkoposu zel
Kalem Mdr Marco Dondi ile bir mlakat gerekletirdik, konunun uzman olan
bilim adamlaryla grtk ve onlarn bilgi ve tecrbelerinden istifade etmeye altk.
Aratrmamzda metot olarak, karlatrma metodunu kullandk. Kaynaklardan
alntlar yaparken, bazen orijinal metni aynen aktardk, bazen de zet eklinde yer
verdik, yeri geldike de kendi yorumlarmz ifade ettik. almamzda Eski Ahit ve
Yeni Ahitten alntlar yaparken, slm terminolojiye ait bir kavram olduunu
dndmzden, yet ve sre lafzlarn kullanmamay tercih ettik. Bunun
yerine, cmle, ifade, blm, ksm, metin ve cmle grubu kelimelerini kullandk.
II. KAVRAMSAL EREVE
A. Karde Kavram
Karde kavram asl itibariyle karn ve da kelimelerinin birlemesiyle
meydana gelen karnda kelimesinden tremitir. Karnda Eski Trkede
kullanlan bir kelimedir. Daha sonra karda kelimesi bunun yerini almtr. Gnmz
Trkesinde ise karde eklinde ifade edilir olmutur. Buna gre bu kelime, kazand
ilk anlama uygun olarak szlklerde, bir karndan km, karn orta,1 ayn anne
babadan domu veya yalnz anneleri ya da babalar ayn olan kimselerin birbirine gre
durumu2 anlamlarna gelmektedir.
Karde kelimesi kazand bu ilk anlamn yannda baka anlamlar da bnyesinde
barndrmaktadr. Bunlar:
1. Ayn anne babadan domucasna yakn tutulan kimse,3
2. Ortak deerlere ve vasflara sahip kimseler,4
3. Yalar yakn kimseler iin kullanlan hitap sz5 anlamlardr.
1
Byk Trk Szl, Hayat Yaynlar, stanbul 1976, s. 668.

lhan Ayverdi, Misalli Byk Trke Szlk I-III, (1. Bask), Kubbealt Yaynlar, stanbul 2005, I,
1577.
3
Ayverdi, s. 1577.
4
D. Mehmet Doan, Byk Trke Szlk, (1. Bask), Birlik Yaynlar , Ankara 1981, s. 528.
2
Karde kavramnn Arapadaki karl ehun (erkek karde) ve uhtun(kz

karde) kelimeleriyle;6 Farsadaki karl birder, dder ve hemre7 kelimeleriyle
ifade edilmektedir. Arapada ayrca, ayn kaynaktan (ayn) gelmeleri veya dier
kardelere nisbetle daha asl ve nemli (ayn) olmalar bakmndan ana baba bir kardeler
iin ben'l-a'yn, ayn eyin paralan olmalar dolaysyla da akik, annelerinin
birbirine kuma (aile) olmas sebebiyle baba bir kardeler iin ben'l-allt, ayr
babalarndan dolay farkl ekil ve zelliklere sahip olmalar (ahyf) sebebiyle de ana bir
kardeler iin ben'I-ahyf tabirleri kullanlr.8
B. Kardelik Kavram
Kardelik kavram szlklerde kardeler arasndaki yaknlk ve mnasebet,
sevgi, dostluk,9 karde olma durumu, kardee davran10 anlamlarna gelmektedir.
rs, st emme ve din gibi eitli faktrlerin iki veya daha fazla kii arasnda
meydana getirdii ve bir takm hak ve sorumluluklar gerektiren ok ynl yaknla
kardelik denir.11 Bu tanmda, kardeliin sebebi olarak zikredilen faktrler arasnda
saylmam olsa da, soy unsurunu da, kardelii meydana getiren bir faktr olarak
saymak gereklidir. Zira ilerleyen blmlerde de greceimiz gibi, Yahudilikte baskn
olan kardelik eitlerinden biri de soy kardeliidir ve kardelik denilince, bu dinde
soydan kaynaklanan kardeliin de incelenmesi gerekir. Ayrca, yine bu tanmda
zikredilmemi olan ve kanaatimizce kardelik eitlerinden saylmas gereken bir dier
husus da, Hz. Ademin ocuklar olarak btn insanlar iine alan insan kardelii
olgusudur. Biz, ilerleyen satrlarda kardelik eitleri bal altnda bu kardelik
trlerini ele alrken, st emme dndaki, burada deindiimiz irs (kan), soy, din ve
insan kardelii anlaylarn inceleyeceiz.
III. KARDELN DN, AHLK VE HUKUK LE LKS
Ayverdi, s. 1578.
Rahmi Yaran, Karde, TDVA,stanbul 2001, XXIV, 484-485, 484.
7
Byk Trk Szl, s. 668.
8
Yaran, Karde, s. 484.
9
Byk Trk Szl, s. 669.
10
Ayverdi, s. 1578.
11
Ali nal, Kardelik, Sosyal Bilimler Ansiklopedisi I-IV, Risale Yaynlar, stanbul 1990, II, 348.
6
Kardelik, hukuk, din ve ahlak asndan ele alnmas gereken ve farkl iliki
biimlerini ortaya koyan bir kavramdr.12 Bir toplumda kardelik duygusunun ve
olgusunun hakim olmu ve herkese kabullenilmi olmas, ayn zamanda, o toplumda
sevginin, huzurun ve barn egemen olduu anlamna gelmektedir. nsanlar arasnda
barn ve huzurun hakimiyetini tesis etmede ise din, ahlak ve hukuk barol
oynamaktadr. Dolaysyla, toplumda bar ve huzurun varlnn delili olan kardeliin,
bu bar ve huzurun gereklemesi iin izlenecek yollar izen din, ahlak ve hukukla
yakn bir ilikisi bulunmaktadr. Bu blmde, sz konusu bu unsurun kardelikle
ilikisini tahlil etmeye alacaz.
A. Kardelik Din likisi
Din, genel olarak, hayatn her alanna ait genel kurallar koyan bir olgudur. Her
din kltrn din kavramn ifade etmek zere setii kelimelere ait anlamlarn ortak
noktasnn "yol, inan, det, ba, kulluk" olduu sylenebilir. Btn bu kelimeler,
kkleri insann i hayatnda bulunan ve semereleri eitli davranlarla tezahr eden
kkl ve evrensel bir fenomeni ifade etmeyi amalar.13 Tarihin btn devirlerinde ve
btn toplumlarda daima kendisiyle karlalan evrensel bir olgu olan din, insan hem
iten hem dtan kuatan, onun dnce ve davranlarnda kendini gsteren bir
disiplindir.14 Dinin, iine almad, kendisi hakknda bir eyler sylemedii hemen
herhangi bir alan yok gibidir. nsanlar arasndaki sosyal iliki trlerinden olan kardelik
de, bu nedenle dinin sahasna girmektedir. Kardelik, aslnda her dinin, insanlar ve
toplum nezdinde ulamak istedii dolayl bir amatr. Zira, teorik adan her din,
mntesiplerine sevgi, bar ve huzur vaadinde bulunmaktadr. Dinin bu vaadini
gerekletirdiinin temel kant ise, mntesiplerinde, kardelik duygusunun hakimiyet
salam olmasdr. Eer bir toplumda kardelik duygusunun yerine dmanlk duygusu
egemense; kavga, atma ve sava, artk normal bir durum olarak grlmeye
balanmsa, kanaatimizce bu durumda, ya insanlarn dinden uzaklatndan, ya da din
olarak kendisine inanlan olgu ve dncenin, gerek anlamda din olmadndan sz
edilebilir. Bunun tespiti de, - biz her ne kadar, Giri blmnn balarnda bu
durumun, insanlarn dinden uzaklamasnn sonucu olduunu syleyerek, ahs
12
13
14
mer Faruk Harman, lahi Dinlerde Kardelik, (Yaymlanmam Sempozyum Bildirisi),

Diyanetleri Bakanl Kardelik Ahlak ve Hukuku Sempozyumu, (21 22 Nisan 2012), Ankara.
Gnay Tmer, Din Genel Olarak Din, TDVA, stanbul 1994, IX, 312-320, 314.
Tmer, Din Genel Olarak Din, s. 317.
kanaatimizi belirtmi olsak da - sanld kadar kolay deildir. Zira, kendisini din olarak
ortaya koymu hibir dnce ya da ideoloji, kendisinin din olmadn iddia edenlerin
iddialarn asla kabul etmez ve etmemitir. Yine ou insan da, kendisinin dinden
uzaklatn kabul etmemekte; en azndan, asgar standartlarda dinini yaadn
syleyebilmektedir. Peki, bu durumda insanlar arasndaki savalar neyle izah
edilmelidir? Bu tartma her ne kadar bizim konumuzla ilgili olmasa da, kardelik ve
din arasndaki ift ynl ilikiyi gstermesi asndan nemlidir. Bu iliki, yle ifade
edilebilir: Bir toplumda din gerek anlamda hakimse, kardelik de hakimdir ya da
hakim olmaldr. Yine, eer, insanlar arasnda kardelik sz konusuysa, o toplumda
mensup olunan din, belirleyici ve etken roln ifa ediyor demektir.
Sonu olarak dinin; bar ve huzur ortamn salama noktasnda kendisinden
beklenen grevi ifa ederken, toplumda kardelii salamay da kendisine ama
edindiini; kardelik olgusunun da, fertler arasnda birlik beraberlii salarken, insanlar
birletirici bir unsur olarak din faktrnden faydalandn syleyebiliriz.
B. Kardelik Ahlk likisi
Ahlk, Arapada seciye, tabiat, huy gibi manalara gelen hulk veya huluk
kelimesinin ouludur. Szlklerde ounlukla insann fiziki yaps iin halk, manevi
yaps iin hulk kelimelerinin kullanld kaydedilir (Lisanul-Arab, hlk md.).
Bata hadisler olmak zere slm kaynaklarda hulk ve ahlak terimleri genellikle iyi ve
kt huylar, fazilet ve reziletleri (baya, aa olan hususlar) ifade etmek zere
kullanlm; zellikle iyi huylar ve faziletli davranlar hsnl-huluk, mehasinulahlak, el-ahlakul-hasene, el-ahlakul-hamide; kt huylar ise, sl-huluk, elahlakuz-zemime, el-ahlakus-seyyie gibi terimlerle karlanmtr.15 Buna gre, nefiste
kkl bir ekilde yerleen, akla ve dine uygun, iyi ve mkemmel fiiller (hikmet, adalet,
iffet, cesaret, cmertlik, fedakarlk gibi nitelikler) eyleme dnrse, buna iyi ahlak;
eer dzensiz, kt fiil, (cehalet, zulm, iffetsizlik, korkaklk, cimrilik, kendini
dnme, haset gibi nitelikler) eyleme dnrse, buna da kt ahlak denir.16
Dinlerin ifade ettii kardelik, yukarda ifade edilen iyi fiiller neticesinde,
insanlar arasnda ortaya kan bir olgu ve durumdur. Yani kardelik; cmertlik, affetme,
15
16
Mustafa arc, Ahlk, TDVA, stanbul 1989, 2, 1 9, s. 1.

brahim Hakk Aydn, Eyp Bekiryazc, slm Ahlk Esaslar ve Felsefesi, Yenda Yaynclk, stanbul
2011, s. 19.
adalet, sevgi, merhamet, hogr, yardmlama gibi ahlaki erdemlerin mevcudiyetiyle

husule gelen bir duygudur. Bu hasletlerin karsnda olan, sava, cimrilik, zulm, nefret,
msamahaszlk gibi kt ahlakn gstergesi saylan davranlarn sergilendii yerde,
kardelikten sz etmek mmkn deildir. Dolaysyla, kardeliin ahlak ile sk bir
ilikisi bulunmaktadr. yle ki, kardeliin gstergesi ve tezahr saylan hususlarn
tamamna bakldnda, bunlarn, ayn zamanda iyi ahlakn ortaya koyduu
davranlar olduu grlecektir. Sonu olarak, toplumda kardeliin devamn salayan
ve onu besleyen temel unsur, insanlar arasnda ahlaka uygun davranlarn
sergilenmesidir.
C. Kardelik Hukuk likisi
Szlkte gerek, doru, sabit, varl kesin olan ey, gerekmek, bir eyi
gerekletirmek, bir eye yakinen muttali olmak gibi anlamlara gelen hak kelimesinin
oulu olan hukuk17, terim olarak, insanlarn kanuna, ahlk kurallarna, rf ve adetlere
bal olarak fiil ve hareket serbestliini tanzim eden usl ve kideler eklinde
tanmlanmaktadr.18 Hukuk, kavram olarak iki anlamda kullanlmaktadr: Birincisi,
insanlarn birbirleriyle ve yine insan topluluklarnn dier insan topluluklaryla olan
ilikilerini dzenleyen, kamu gc ile desteklenmi zorlayc zellikteki kurallar
btndr. kincisi ise, dinin, akln ve hukuk dzeninin tand yetki, g ve imtiyazlar
demektir.19 Birinci anlamdaki hukukun, dzeni ve adaleti salama, fertlerin hak ve
sorumluluklar arasnda denge kurma fonksiyonu bulunmaktadr. Bu nedenle, hukuk
kaideleri, bir yandan fertler, dier yandan fertlerle toplum arasndaki ilikileri
dzenlemek, insanlarn zel ve genel karlarn korumak, aralarnda adaleti
gerekletirip dmanlklara mani olmak amacyla konulmu kurallardan oluur.20
Grld zere hukuk, insanlar arasndaki her trl problemin giderilmesini ve
insanlar arasndaki ilikilerin hak ve sorumluluklar temeline oturmasn temin eden
bir grevi yerine getirmektedir. Kardelik insanlar aras ilikilerde anahtar bir
kavramdr. Tpk dier sosyal iliki trleri (kar-koca, baba-oul, mir-memurv.s)
17
Fikret Karaman, smail Karagz, brahim Paac, Mehmet Canbulat, Ahmet Geligen, brahim Ural,
Din Kavramlar Szl, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, Ankara 2006, s. 267; Mehmet
Erdoan,Fkh ve Hukuk Terimleri Szl, (2. Basm), Ensar Neriyat, stanbul 2005, s. 201.
18
Erdoan, s. 201.
19
Fikret Karaman, vd., s. 267.
20
Fikret Karaman, vd., s. 267.
gibi, kardelik eylemini yerine getirenlere bir takm hak ve sorumluluklar ykler.
Kardelikte yklenen hak ve sorumluluklar belirleyen hukuki ereveyi bizler, daha
ok, kan kardeleri arasndaki miras, evlilik gibi durumlarda grebilmekteyiz. zellikle
hukukun ar bast dinler olan Yahudilik ve slamda miras ve evlilik gibi durumlarn,
kardeleri ilgilendiren boyutlarna rastlayabilmekteyiz. Bunlarla ilgili meselelerde
hukuk, kendi kuraln ve kanununu koymak suretiyle, kardeler arasnda kabilecek
muhtemel bir tartma, mcadele ve hatta dmanlklara engel olmakta; bunun yerine
hem kan kardeleri arasnda, hem de dier kardeliklerin birletirdii insanlar arasnda
gerek anlamda kardeliin devamna katkda bulunmaktadr.
Yahudilikte
ve
Hristiyanlkta
Kardelik
Anlayn
ele
aldmz
bu
almamzda, I. Blmde gnmzde halen yaayan ve mensubu bulunan baz

dinlerin kardelik anlaylarn ve bu olguya yaklamlarn ksaca irdelemeye
alacaz. almamzn dier blmlerinde ise Yahudilikte ve Hristiyanlkta
kardelik anlayn tahlil ettik. Bu balamda II. Blmde Yahudilikte kardelii; III.
Blmde ise Hristiyanlkta kardelik konusunu incelemeye alacaz.
Bu almamzda bizim hareket edeceimiz temel hipotezimiz, Yahudilikte ve
Hristiyanlkta kardelik anlay, ayn evre ve blgede ortaya kmalarna ve her
ikisinin de benimsedii ve kabul ettii ortak bir Kutsal Kitaplar (Eski Ahit)
bulunmasna ramen, birbirinden ok farkldr eklinde olacaktr. Buna bal olan alt
hipotezlerimiz ise unlardr:
Yahudilikte Kardelik ile ilgili hipotezler;
1 Yahudilikte kan kardelii, bu dinin sahip olduu hukuki karakterden dolay,
hukuki yn ar basan bir kardeliktir.
2 Yahudi soyu rk bir karaktere deil, mill bir karaktere sahiptir. Bundan dolay
Yahudilikte rk kardeliinden deil, soy kardeliinden sz edilebilir.
3 Yahudilikte soy kardelii, din ve insan kardelii anlaylarn da
biimlendirmitir.
4 Yahudilikte soy kardelii, ayn zamanda din kardelii; din kardelii de,
ayn zamanda soy kardelii demektir.
10
5 Seilmilik, Antisemitizm ve Getto olgular, Yahudilikteki soy kardelii

anlayn ekillendirmitir.
6 Yahudilikte din kardeliinin snrlarn soy olgusu belirlemitir.
7 Yahudilikte, soyu srail olmayp sonradan Yahudilie geenler, din kardei
saylmamaktadr.
8- Yahudilikte insan kardelii anlayn seilmilik ve siyonizm ideali
biimlendirmitir.
9 Etnik rklk, Yahudilikte muhtemel bir insan kardelii anlay iin engel
oluturmaktadr.
Hristiyanlkta Kardelik ile ilgili hipotezlerimiz ise;
1 Hristiyanlkta kan kardelii ve bu kardelikten ortaya kan durumlar,
ayrntl ele alnmamtr.
2 Yahudilikte sz konusu olan Yahudi soyu olgusuna benzer ekilde,
Hristiyanlkta Hristiyan soyu olgusu bulunmamaktadr.
3 Hristiyanlktaki seilmilik anlay ve misyonerlik karakteri, bu dindeki
soy kardelii dncesini engellemitir.
4 Hristiyanlktaki seilmilik anlay ve misyonerlik karakteri, bu dindeki
soy kardelii dncesini engellemitir.
5 Hristiyanlkta kardelik, iman temeline dayanmaktadr.
6 Hristiyanlkta din kardelii dncesi ile Tanrnn ailesi olgusu arasnda
sk bir iliki vardr.
7 Hristiyanlkta
mezhepler,
din
kardelii
iin
uygun
ortam
salamamlardr.
8 Hristiyanlkta misyonerlik ile insan kardelii dncesi arasnda sk bir
iliki bulunmaktadr.
9 Yahudilikte grlen etnik rkla karn, Hal seferleri sebebiyle
Hristiyanlkta grlen din rklk, insan kardeliini engellemitir.
11
BRNC BLM
DNLERDE KARDELK
Din, ilk insan ile balayp gnmze kadar devam edem bir kurumdur. Bundan
dolay insanlk tarihinin her dneminde dine ve din inanlara rastlanr. Hangi
dnemde olursa olsun, insann olduu yerde din de vardr. Btn bunlar, dinin
insanlk iin bir ihtiya olduunu ve toplumu ayakta tutan temel esaslarn banda
geldiini ortaya koyar.21 Din, inan ve davran ekilleri ile insanlar aras ilikileri
dzenleyen ve insanlarn iyi iler yapmasn, bar ve huzur iinde bir arada yaamasn
salayan genel kurallar btndr.22 Dinlerde ama edinilen eylerden biri de, insann
evresiyle olan ilikisini dinin istedii ekilde salkl bir dzleme oturtabilmesini
salamaktr. nsann evresi ise, insann merkeze alnd u iliki trlerinden oluur:
1. nsan - Tanr (Kutsal)
2. nsan - nsan
3. nsan Tabiat.
nsann dier insanlarla ilikisi, nitelii itibariyle sosyal bir iliki trdr. Kiinin
ana-babasyla, kardeiyle, eiyle, arkadayla, miriyle, komusuylav.s. ilikilerinde,
bu mnasebetlere rengini veren, onu bir klfn iine sokmaya alan temel unsurlardan
biri de dindir. Din, sosyal boyutu bulunan bu ilikileri evrensel bir kavram olan
kardelik penceresinden deerlendirmektedir. Kardelik, znde fedakarln,
sevginin, saygnn, zverinin ve diergmln bulunduu bir duygu ve dncedir.
Din, insanlarn bar, huzur ve mutluluk ierisinde yaamasn salama amacn
gerekletirirken, tam da bu noktada temelinde sevgi ve sayg gibi gzel hasletlerin
bulunduu kardelik kavramndan faydalanmaktadr. Yani bu kavram, toplumsal
ilikilerin salkl yrmesi iin anahtar bir kavram olma zeliine sahiptir ve dinin
hedefledii de zaten budur.
Bir din ve onun etrafnda kmelenen insanlar, saylar binleri, yz binleri,
milyonlar ve hatta milyarlar bulan geni ve byk sosyal gruplar olutururlar. Her din,
dolaysyla her sosyal grup, kendi yelerini bir arada tutmak, birlik beraberlii artrmak,
21
Abdurrahman Kk, Gnay Tmer, Alparslan Kk, Dinler Tarihi, Berikan Yaynevi, Ankara 2009,
s. 19.
22
Abdurrahman Kk, vd., s. 20.
12
dardan gelecek olan tehlikelere kar yardmlama ve dayanma iinde olmak iin
kardelik ruhuna ihtiya duymaktadr. Dinlerin hayatiyetini devam ettirebilmeleri belki
de bu kardelik ruhunun varlyla mmkndr. yleyse kardelik, toplumda varlk
sahasna inmekle, hem dinin devamn salar hem de o toplumu huzur, bar ve
mutlulua ulatrmada en nemli grevi ifa eder. Yani kardelik, hem din iin hem de
insan iin gerekli bir olgudur.
1.1. HNDUZMDE KARDELK
Her
dinde
ve
toplumda, insanlar aras ilikilerde belirleyici rol oynayan
kardelikle ilgili eitli gr ve dnceler mevcuttur. Ancak, ortak ve benzer ynleri

mevcut olsa da, her dinin ortaya koyduu kardelik anlay birbirinden farkllk arz
etmektedir. Hinduizm sz konusu olduunda bu farklln temelinde, dini ve sosyal bir
yap olan kast sistemi yer almaktadr. Bu sistem, Hinduizmdeki btn sosyal,
ekonomik ve dini ilikileri belirleyen tek unsurdur. yle ki, sosyal ilikiler balamnda
dnlmesi gereken kardelik anlayn da yine kast sistemi belirlemi ve snrlarn
izmitir. O nedenle biz Hinduizm de kardelik deyince, dier kardelik eitleriyle
beraber, ama onlardan daha fazla Kast Kardeliini anlyoruz.
Kast
kardeliine
gemeden
nce, ksaca Hinduizmde din kardelii
olgusundan sz etmek istiyoruz. Genel erevede btn Hint dinleri (Budizm, Caynizm,
Sihizm), zelde de Hinduizm, mnzev bir hayat benimser. Sz konusu bu dinler,
ayrntda farkllk gsterse de, nefsi arndrmak suretiyle ve meditasyonlarla karma
tenash emberinden kurtulmay ve bu sayede kurtulua ermeyi hedeflerine
koymulardr. Bir Hindu bunu, iinde bulunduu kastn gereklerini yerine getirerek ve
iyi insan olmakla gerekletirebilir. Mnzev bir hayat telkin eden Hinduizmde bu
nedenle ferd arnma, ferd kurtulu esastr. Ferd arnmay hayatn merkezine koyan
bir dinde ise, ayn zamanda sosyolojik bir nitelie sahip olan din kardelii olgusunun
ne kadar veya ne oranda bulunduunu syleyebilmek olduka gtr.
Hinduizmin kutsal kitap koleksiyonunu oluturan ruti (yazl gelenek) ve Smriti
( szl gelenek)de dier dinlerde grebildiimiz anlamda din kardelii olgusuna
rastlayamyoruz. Bunlardan ruti'nin belli bir yazar bulunmamakta, kutsal kiilere
(Riiler) iletilen ilahi kaytlar olduuna inanlmaktadr.23 Smriti ise dar anlamda
23
Hinduizm, Eriim Tarihi: 11 Austos 2011, http://ansiklopedika.org/Hinduizm .
13
yalnzca Dharmaastralar, geni anlamda ise thasaPuranalar iermek zere kullanlr.

Dharmaastralar toplumdaki kast sistemine mensup insanlarn yapmas yapmamas
gereken kurallarla, bunlarn karl olan mkafat ve cezalarla ilgili eyleri ierir.24 Din
kardelii dncesini yanstan somut anlamdaki ifadeleri ad geen kutsal kitaplarda
gremeyiimizden dolay, teorik anlamda bir din kardelii anlaynn bu kitaplarda
mevcut olduunu syleyemiyoruz.
Her din, ayn zamanda bir sosyal gruptur. Sosyal gruplarda, bir arada bulunma
esastr. nk bir arada bulunma grup yelerini birbirine kenetlendirir ve dolaysyla
yeler arasnda kardelii tesis eder. Din sz konusu olduunda ise bir arada
bulunmann ad cemaatleme olmakta, bir araya gelen yelere ise cemaat
denilmektedir.. Cemaat halinde bulunmay salayan etken, o dinde var olan cemaatle
yaplan ibadetlerdir. Cemaatle yaplan ibadetler, kardelik duygusunun en youn
yaand zaman dilimleridir. Toplu (cemaatle) ibadet, kardelik ruhunun canl ve diri
tutulmasnda en birincil rol oynamaktadr. Hinduizmde ise cemaatle ibadet yoktur.
badet ferddir ve belirli bir ekle bal deildir. Tanrnn her yerdeki ibadeti grdne
inanlmaktadr. Bundan dolay, ibadet, her yerde, her zaman ve her ekilde
yaplabilmektedir.25
Genelde mbetler, insanlarn bir araya geldii, toplu ibadetlerin yapld yerlerdir.
Fakat Hinduizmde mbetler, bir nevi tanrlarn evleri veya yeryzndeki ikmet yerleri
olarak grlmektedir. Bu mabetlerde tanrlarn heykelleri bulunur ve Hindular
mabetlere gelerek tanrlara adaklar, sunular ve kurbanlar takdim ederler.26 Mabetlerde
cemaatle ibadet yoktur, burada da yaplan ibadetler ferddir. Hatta byk bayram ve
enliklerde bile her bir dindar, kendi anlayna gre hareket eder.27 Bu da
gstermektedir
ki,
kardeliin,
dolaysyla
din
kardeliinin
oluup,
geliip
glenmesinde nemli rol oynayan cemaatle ibadetin Hinduizmde olmay ve

yukarda sraladmz dier durumlar, bu dini, din kardeliinin varlk alan olmas
asndan sorgulanr hale getirmektedir. O nedenle, teorik anlamda olmadn
sylediimiz din kardeliinin pratik anlamda da mevcut olmadn syleyebiliriz.
24
Fuat Aydn, Hint Dini Dncesinde nsann zgrlk Aray, Ata Yaynlar, stanbul 2005, s. 26.
26
Ahmet G, Dinlerde Mabed ve badet, (2. Bask), Ensar Neriyat, stanbul 2005, s. 60.
27
G, s. 62.
25
14
Hinduizmde din kardeliinin hem teorik, hem de pratik anlamda olmadn

sylemekle beraber, belki de bu tr kardeliin stnde dnebileceimiz ve bizi genel
anlamda insan ve hatta mahlukat kardeliine dolayl olsa da gtrecek
Hinduizmdeki ahimsa retisine deinmek yerinde olacaktr.
Ahimsa, iddete kar olmak, ldrmemek, ya da hibir eyi incitmemek
anlamlarnda kullanlan Sanskrite bir terimdir. Hint bamszlk hareketinin ncs
Mahatma Gandhi sayesinde Bat dillerinde kullanlmaya balanmtr. Gandhi ahimsay
ncelikle sadelik, samimiyet ve tok gzllk gibi ahlk niteliklerle birlikte, kiinin
olgunlamasn salayan ve sonuta onun kendini dier varlklarla zde grmesini
temin eden ahlk bir prensip olarak grmtr.28 Ahimsa kural Hint dncesinde,
Vedalarda lm sonras hayattaki kt sonular dolaysyla bakalarna zarar veren
kt eylemlerden uzak durma uygulamas eklinde balam, Upaniadlar dneminde
ise ahlk ve mistik hayatn temel prensibi haline gelmitir.29 te bu dnemde ahimsa
kavram, hangi canl trne veya rka mensup olursa olsun herkese kar merhametli
olma, hibir eyi / kimseyi incitmeme gibi daha geni bir anlam kazanmtr.30
Kardelik dncesi, insanlara zarar vermeme ilkesini kendisi iin temel kabul
etmitir ve bu ilke aslna baklrsa evrenseldir. Bu erevede baktmzda ahimsa
prensibini de, bu ilkenin hibir canlya zarar vermeme eklinde geniletilerek btn
canllara mil klnd bir kardelik prensibi olarak da dnebiliriz. Bu prensip
ierdii anlam bakmndan bizim kltrmzde, byk ir ve mutasavvf Yunus
Emre nin Yaratlan ho gr Yaratandan tr dizesiyle karlk bulmutur.
yle bir soru akla gelebilir: Hinduizmde hem teorik hem de pratik anlamda din
kardeliinin olmadn syledikten sonra, bu kardeliin fevkinde saylabilecek olan
ve insanlar dhil btn mahlukt kuatan bir kardeliin olduunu sylemeniz ilk
dncenizle elimez mi? Bu soruya yle karlk verilebilir: Daha nce de
sylediimiz gibi din kardelii, bir inan ve ideal kardeliidir. Din kardei olan
insanlar, ayn amac tayan, bu ama urunda her trl fedakarlk, dayanma ve
yardmlamay gsteren insanlardr. nsan kardelii ise genel geer bir kavramdr.
Btn dinlerde ve toplumlarda var olan ve tezahrleri de hemen hemen ayn olan bir
28
Ali hsan Yitik, Ahimsa, Felsefe Ansiklopedisi, Etik / Kasm 2003, I, 86-87.
Yitik, Ahimsa, s. 87.
30
Yitik, Ahimsa, s. 87.
29
15
kardelik trdr. Bu kardeliin vcuda gelmesi iin, ayn ama, inan ve ideallere
sahip olmak gerekmez. Farkl dnce ve inanlara sahip olan insanlar yeri geldiinde,
birbirlerine kardeliin tezahr saylabilecek davranlarda bulunabilirler.
Hinduizmde
ne
kan
kardelik
eidinin
kast
kardelii
olduunu
dnmekteyiz. Kast, Hindu cemaati iinde insanlar oymak, devlet ve saire gibi
balardan ayr olarak, birbirine balayan bir badr.31 Ancak Kast duygusu, tpk oymak
duygusu gibi, ulusal ve yurtsal duyguyu kreltmese de, onu ikinci sraya atmakta ve
hatta din duyguyu bile az ok glgede brakmaktadr.32 Yani Kast duygusu / kardelii,
Hindu toplumunu bir arada tutmada, ayn kabileye veya soya mensup olmann ya da
ayn dini paylam olmann getirdii soy ve din duygusu / kardeliinden daha etkin ve
etkilidir. Bir Kastn yeleri arasnda her bakmdan dayanma vardr.33 Byk ve
kalabalk Kastlar birok ubeye ayrlm olup, gerek Kast, mensup olunan ubedir ve
dayanma, daha pek byk lde, ube yeleri arasnda vardr.34 Ayn kastn yelerini
bir arada tutan, onlar arasnda birlik, beraberlik ve dayanmay, dolaysyla kardelii
artran balar mevcuttur. Bu balarn banda evlilik, yemek yeme ve ayn meslei
icra etme balar gelmektedir. Her Kastn kendine has dn, nian merasimleri,
yeme, ime, giyinme ve meslek kaideleri vardr.35 Kast rejiminin binlerce yldan beri
Hint toplumuna kvam verip her snf iin bir eit sigorta meydana getirdii ileri
srlmektedir. Bylece g ve skntl durumda bulunan bir kimse, mensubu olduu
kast yelerine mracaat ederek sknt ve glklerini giderirdi.36 Bu adan
bakldnda Kast, onun yeleri iin aa yukar bir ulus, oymak veya yurttur; bu hal,
Hindu cemaati iin kk ilerde kuvvet ve byk ilerde ise zaaf kaynadr. Kk
ilerde, mesel i bulmak, skntda iken yardm grmek, giriilen teebbslerde baar
salayc yardmlar elde etmek iin her Hindunun dayanabilecei bir teekkl vardr, o
da Kastdr.37
Ayn kastn yeleri arasnda grebildiimiz kardelik olgusunun, farkl kastlar sz
konusu olduunda, problemli bir durumu ortaya kardn grmekteyiz. yle ki,
31
Yusuf Hikmet Bayur, Hindistan Tarihi I-III, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1946, I, 14.
Bayur, s. 17.
33
Bayur, s. 14.
34
Bayur, s. 14-15.
35
Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, (Gzden Geirilmi 6. Bask),
Faklte Kitabevi, Isparta 2008, s. 167.
36
Mehmet Taplamacolu, Karlatrmal Dinler Tarihi, Gne Matbaaclk, Ankara, 1966, s. 138.
37
Bayur, s. 17.
32
16
kiinin farkl kastlardan birileriyle yemek yemesini din ho karlamaz. Bu zellikle,

kendinden daha aa kasttan biriyle yemek yiyen st kast mensubu iin daha da
ktdr. nk alt kast mensuplarnn kendilerini kirleteceine inanlr. Yasak olan
sadece aa kasttan biriyle yemek deil, ayn zamanda bu kiinin hazrlad yemei
yemektir. nk kii kast nedeniyle o yemei kirletmitir ve st kasttaki onu yerse
kirlilik yemekten ona bular. Bu husus sadece bir uygunsuzluk deil, ayn zamanda
tanrya kar ilenmi ciddi bir su olarak grlr.38 Baz aa kastlar vardr ki,
glgelerinin bir yemee demesi, yemei yksek kastlara pislik saydrr.39 nsanlar,
yiyecei yemein kirlilik sebebi klan bir zihniyete sahip bir dinde ve o dine mensup
insanlar arasnda gerek anlamda bir kardeliin olabileceini nasl dnebiliriz? Bu ve
bunun gibi sebepler bizi Hinduizmde farkl kastlar arasnda kardeliin olabilecei
hususunda pheye drmektedir.
Kast kardelii ile ilgili olarak deinilmesi gereken bir dier konu da Paryalarn
durumudur. Paryalar, dokunulmaz kabul edilir ve dier gruplar tarafndan dlanr.
Kiiler onlarla her trl sosyal iliki kurmaktan uzak durur. Manusmritide karma
kastlar anlatlrken Chandala kastnn dokunulmaz olduu sylenir. Dokunulmazlara
dinin bak gerekten ok aalaycdr. nsan olarak hibir deerleri yoktur. Onlarla
ilgili Manusmritide olumlu tek bir ifade bulmak mmkn deildir. Bu kimselerin
cenaze ve idam ileriyle uramalar beklenir. Sosyal hayattan dlanarak ayr kylerde
yaamalar, kt giyinmeleri ve fakir olmalar istenir.40 Bu kimselere yaplan en kt
muamelelerden biri ise dier insanlar tarafndan mutlak surette dlanmalarnn
istenmesidir: Din grevlerini yerine getiren bir kii onlarla iletiim kurmamal, iini ve
evliliini baka birileriyle yapmaldr.41
Tarih kkenlerine baktmzda aslnda parya denen bu snfn, istilac Ari rknn,
topraklarn ele geirip kendilerine zulmettii Hindistan topraklarnn asl sahipleri olan
Diravidyenler olduunu grrz. Daha sonra asrlarn gemesiyle Diravidyenlere Ari
rkndan olup yukarda saydmz sebeplerden dolay kast d kalanlar da eklenmi ve
bugn Hindistanda saylar milyonlar bulan devasa bir grup meydana gelmitir. Hindu
38
Emine Ersz, Manu Kanunnamesine Gre Hinduizm, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi),
Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, zmir 2007, s. 72.
39
Bayur, s. 16.
40
Ersz, s. 95.
41
The
Laws of Manu, tr. By George Bhler, Sacred Books of the East, vol 25,
Eriim tarihi: 12 Haziran 2012, http://www.sacred-texts.com/hin/manu.htm, 1886, X, 53; Ersz, s. 95.
17
inancna gre pis ve dokunulmaz kabul edilen insanlar aslnda neden kirli
saylmaktadrlar? Ali eriati bu soruya yle bir cevap vermektedir: Bunlar bir tek
ynden kirliydiler. Aryai deillerdi. Aryailerin Hinte gelmesinden nce Hintte
yayorlard. Sular ise Aryailerden daha eski olmalardr.42 Buradan anlyoruz ki,
parya denen kirli snfn olumasnda, rk stnl faktrnn yadsnamaz bir pay
vardr.
Savunduu Ahimsa retisiyle sadece insanlar ve hayvanlar deil, canl-cansz
btn varlklar efkat ve merhamet potasna alan Hinduizmin, yine savunduu Kast
sistemiyle bir ksm insanlara dokunulmaz deyip, onlar brakn insan yerine koymay,
neredeyse hayvandan da aa bir seviyede
deerlendirip, o ekilde muamelede
bulunmas onu kendisiyle eliir bir duruma drmekte; genel anlamda btn insanlar
iine alan "insan kardelii" anlayna sahip olduu noktasnda, bizleri pheye
drmektedir.
1.2. BUDZMDE KARDELK
Budizm, dnyann en byk dinlerinden biridir. Milttan nce VI. yzylda
Hindistan'n kuzeydousunda doan, Brahman ekilciliine ve kast sistemine kar
kan, soyut metafizik tartmalar bir yana brakarak duygulan dizginleme, ahlaken
temizlenme, insanlar eit grme, insanlara ve dier canllara sevgi ve efkat duyma gibi
ilkelere dayanan Budizm'e felsef-teolojik bir hareket, mezhep veya tarikat olarak
bakanlar varsa da onda bu belirtilen hususlar destekleyen zellikler bulunmakla birlikte
kurucusu, kutsal metinleri, inan esaslar, cemaati, mbedleri ve dier zellikleriyle bu
sistem daha ok bir din olarak nitelendirilmektedir. Nitekim hzla yaylmas onun bir
din olmasnn sonucudur. Gnmzde Hindistan, in, Manurya, Moolistan, Seylan,
Tayland, Burma. Kamboya. Laos, Dou Bengal, Vietnam, Bhutan, Birmanya,
Singapur, Malezya, Tayvan, Kore ve Japonya gibi Asya lkelerinde Budistler'in says
byk bir yekn tutar.43 Taplamacoluna gre ise genel olarak, - Tanrs olmayan bir
din dnlemediine gre Budizm, din olmaktan daha ok, bir felsefedir. Hatta,
felsefeden de ok, bir ahlak sistemi ve yaama tarzdr.44
42
Ali eriati, Dinler Tarihi II, (ev.: Abdlhamit zer), Sekin Yaynclk, stanbul, 1990, s. 38-39.
Gnay Tmer, Budizm, TDVA, stanbul 1992, 6, 352 360, s. 352.
44
Taplamacolu, s. 150.
43
18
Budizm, Hinduizmde var olan kast sistemine bir tepki olarak ortaya km;
onu, bu adan eletirmitir.45 O nedenle daha batan, Budizmde byle bir yapnn
mevcut olmayndan yola karak, kasta dayal bir kardelik anlaynn bu din iin
sz konusu olmadn syleyebiliriz. Budizmde kardeliin izlerine, ayn zamanda
kardeliin tezahrleri sayabileceimiz baz davranlar vastasyla ahit olabilmekteyiz.
yle ki, Budizmde iyi bir Budist, ayn zamanda cmert ve eli ak olmaldr.46 Zira
cmertlik, Budizmin madd eylere balanmama tavsiyesinden hareketle bir zorunluluk
tekil etmektedir. Yeni bir Pagoda (Budist Manastr) yaptrmak, yardmda bulunmak,
rahip adaylarna kefil olmak, manastra su salamak, rahiplere yiyecek yardmnda
bulunmak ve misafirperverlik ise en byk faziletler arasndadr.47 Mmkn olduu
kadar hakikate uyar tarzda konumak, bakalarn rencide edecek konumalardan
kanmak ve her durumda hayat korumak, Budistin uymas gereken temel
kurallardandr.48 Bunlara ek olarak, iftiradan saknmak, hakaret ve kfr ieren szleri
sarfetmekten ve bo konumaktan kanmak, bakasnn sahip olduu eye gz
dikmemek, kt niyet beslememek, yanl fikirlerde srar etmemek49 de, kardeliin
gstergesi ve kardelik vazifesi saylabilecek hususlardandr.
Budizmde de, tpk Hinduizmde olduu gibi, ahimsa retisinden kaynaklanan
ve btn mahlukat kuatan bir kardelik anlayndan sz edilebilir. yle ki,
Budizmde canllar birbirinin akrabas saylr, hibir canly incitmemek hedef alnr.
Tenash inancna gre, bugn hayvan olann sonraki hayatta insan ve insan olann da
hayvan olarak gelebilecei kabul edildiinden hayvanlara zarar vermekten ekinilir.
Hayvana zarar verenin sonraki hayatta dnyaya hayvan olarak geleceine ve ayn
muamele ile karlaacana inanlr.50
Budizmde, yine Hinduizmde olduu gibi, topluca icra edilen zorunlu bir ibadetin
olduu sylenemez. Genelde keiler tapnaklarda veya manastrlardaki salonlarda din
ibadetlerini icra ederlerken dier Budistler dini sorumluluklarn, msait olduklar
45

47
Fatih ahin, Budizmde Nirvana Anlay, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), ESBE Felsefe ve
Din Bilimleri Anabilim Dal Dinler Tarihi Bilim Dal, Kayseri 2005, s. 31.
48
49
Ananda Coomaraswamy, Hinduizm ve Budizm, (1. Bask), (ev.: smail Tapnar), Kakns Yaynlar,
stanbul 2000, s. 102.
50
46
19
zaman evlerinde veya tapnaklarda yerine getirirler.51 Budizmde ferdi ibadet esastr ve
mabetlerde bu amaca ynelik olarak yaplm kk blmeler bulunmaktadr.52
Cemaatle ibadetin bu dinde mevcut olmamas, zellikle din kardeliini pekitiren bir
unsur olan cemaat faktrnden Budizmin yoksun kaldn gstermektedir. Bu
nedenle, mevcut durumun, ondaki kardelik anlayna etki etmesi ihtimal dahilinde
olmaldr. Yine bilindii gibi, Budizmde ruhban snf ve ruhban hayat, bu dine temel
karakterini vermektedir. te bu ruhbanlk sebebiyledir ki, akrabalk balar koparak
anne, baba, karde sevgisi yok olmaya yz tutmu, insani duygular kreldii iin de,
insanlar arasnda mezhep ihtilaflar ortaya kmtr.53 Budizm, mntesiplerine sosyal
bir hayat telkin etmez, bilakis mnzevi, yalnz bir hayat telkin eder. Dolaysyla,
toplumdan ve insanlardan uzak bir hayat ilke edinen bir dinden, toplumsal etkileimin
doal bir sonucu olan kardelik dncesini beklemenin hatal olaca kanaatindeyiz.
1.3. CAYNZMDE KARDELK
Caynizm, tpk Budizm gibi M.. altnc asrda, Hint Yarmadasnn kuzeyinde
Ganj havzasnda yer alan Bihar eyaletinde geleneksel Hindu dininin kast anlayna ve
kanl kurban trenlerine kar reaksiyoner bir hareket olarak ortaya kmtr. Tarih
srete evrensel bir din haline gelememi olsa bile, bugne kadar Hint yarmadasndaki
varln srdrmtr. Bugn tamam neredeyse Hindistanda bulunan 2,5 3 milyon
mensubuyla dnyann en az taraftarna sahip dinlerinden biridir.54
Caynizmde de birtakm ahlk ilkeleri vardr ki, bunlar, kardeliin yansmas ve
gerei olan hususlar olarak dikkatimizi ekmektedir. Caynist ahlk esaslar, Caynizmin
kurucusu Mahaviraya dayandrlan kutsal metinlerde yer almaktadr. Ahlki kurallar,
rahip olmayanlarda bile olduka serttir. Bu kurallar; doru davran bal altnda
toplanan ldrmeme (ahimsa), doru szl olma (satya), bakasna ait olan bir eyi
almama (asteya), cinsel ilikiden uzak durma (brahmacari) ve kanaatkr olma
(aparigraha) gibi be temel kural iermektedir.55 Caynistlerde ahimsa ayr bir yere
sahiptir. Ahimsa ilkesi nedeni ile onlar, ziraatle uramak yerine genellikle i hayatn
51
Ali hsan Yitik, Hint Dinleri, zmir lahiyat Vakf Yaynlar, zmir 2005, s. 77.
53
znur Gider, Budizm ve Hristiyanln Ruhbanlk Anlay / Karlatrmal Bir Aratrma,
(Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), DESBE Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal, zmir 2006,
s. 58.
54
Yitik, Hint Dinleri, s. 95.
55
52
20
tercih ederler. Beslenme rejimi de olduka sk olup daha ok sebze ve meyve tketirler.
Onlara gre iyi bir Caynist, itii suyu, soluduu havay szmelidir. Sarholuk veren
ikileri kullanmayan Caynistler, kk bir canlya zarar vermemek iin de yrrken
nlerini sprrler ve btn hayvanlarn tedavi edilecei hastaneler kurarlar.56 Bu
ilkeye gre hayat tayan hibir eye el uzatlmamal, hibir ey imha edilmemelidir.
Hayattan kastedilen de sadece insan hayat deil, ayn zamanda hayvan hayat, bitki
hayat ve hatta cemaat hayatdr.57 Kanaatimizce bu durum, Hinduizm ve Budizmde de
kendisine deindiimiz ve bir anlamda btn canllar iine alan bir kardelii ifade
eden ahimsa ilkesini, Caynistlerin ne kadar ileriye gtrdnn de bir kant
olmaktadr.
Mahavira, btn kast sistemine kar isyan etmi, yksek kastlara veya aa
kastlara mensup olan insanlarn Sanghaya, yani cemaate girmekle birbirlerine denk
olduklarn sylemitir.58 Denklik dncesinin, Hinduizmde farkl kastlar arasnda
kardelie engel olan bir durumu ortadan kaldrd grlmekle beraber, Caynizmde
insanlar arasnda kardeliin salanmasna katkda bulunmu olmas da muhtemeldir.
Dier taraftan Mahaviraya gre, mritleri hem nefretten hem de muhabbetten (sevgi)
ayn derecede ekinmelidirler. Zira, bunlarn ikisi de insan, ayn derecede topraa
balayan eylerdir.59 Bu durumun da, yukardakinin aksine, kardelie kapy
kapataca aikardr. Zira, sevgisiz kardelikten sz edilemez. Kanaatimizce sevgi, hem
bir kardelik grevidir, hem de onun bir tezahrdr. nsann sevgiden kamas, ayn
zamanda kardelikten kamas anlamna gelir. Mevcut bu durumdan dolay Caynizmin,
kardeliin gerei olan zihn temelden yoksun olduunu dnmekteyiz.
1.4. KONFUYANZMDE KARDELK
Dinden daha ok bir ahlak ve hikmet yolu olan Konfysn ahlak retisi,
belirli bir art ve faydaya gre deil, Gke ait kanun ile eski bilgeler model kabul
edilerek kkl insanlk deerlerine ballk, kendine kar drst, bakalarna kar
duyarl olmak ilkeleri ile oluturulmutur.60Konfyanizmde ahlki hayat, be
56

mer Rza Dorul, Yeryzndeki Dinler Tarihi, (3. Bask), nkilap ve Aka Kitabevleri, stanbul 1963,
s. 80.
58
Dorul, s. 82.
59
Dorul, s. 80.
60
Selahattin Fettaholu, Konfys ve retisi, OMFD, Say:16, Samsun 2003, ss. 305 324, s.
316.
57
21
bantda tasavvur edilmitir61 ki, bize gre bunlar, kardelik konusunda bir temeli
oluturmaktadr. Sz konusu bu bantlar; hkmdar uyruk, baba oul, koca kar,
byk kk kardeler, arkada arkada bantsdr. Hkmdar iyuiliksever,
uyruklar ya da memurlar ise sadk olmaldr. Koca adil, kadn itaatli; baba nazik, oul
evlada yarar; byk karde dnceli, kk karde itaatli olmaldr. Arkadalar ise
sadk olmaldr.62 Grld zere, burada byk ve kk kardele ilgili geen
ifadeler, kan unsuru ile birbirinin kardei olan kiiler arasndaki ilikiye ve bunlarn
grevlerine k tutmaktadr. Buradan, Konfyanizmde kan kardelii olgusunun
nemli bir yer tuttuu sonucuna ulaabiliriz.
Konfys, dnyada, be eyi her eye uygulayabilmek yeteneini mkemmel
erdem olarak tanmlamaktadr.63 Bu erdemlerin de, kardelik grevi olarak
dnldnde, kanaatimizce kardelik konusuyla ilgisi ortaya kmaktadr. Sz konus
bu erdemler; arballk, cmertlik, samimiyet, doruluk ve nezakettir.64
Hodousa gre, Konfysn dzenledii ve onun zamanndan beri ideal olmu
iki dstur vardr. Bu dsturlar insana Gk yerletirmitir. Onlardan birisi basit olarak
yle ifade edilebilir: insan, bakalarna onlarn kendisine yapmalarn arzu ettii eyi,
yapmaldr. Bu, ung ballk prensibidir. Dier taraftan kii, kendisine yaplmasn
istemedii eyi bakalarna yapmamal ve kendisi iin istediini bakalarna yapmaldr.
Bu prensip u ekilde ifade edilmitir: Yukardakinde nefret ettiin eyi aadaki
kimseye yapma. Aadaki kimsede nefret ettiin eyi yukardaki kimseye yapma.
Byklerinde nefret ettiin eyi kklerine yapma. Kklerinde nefret ettiin eyi
byklerine yapma. Sa elinde holanmadn eyi sol elinde yapma. Solda
holanmadn eyi saa geirme. Bu prensibe de u denir.65 Konfyanizmdeki bu
prensipler, doal olarak, kiide empati duygusunun gelitiren bir zellie sahiptir.
Empati, insan ilikilerinde arzu edilen bir durumdur. Bu sayede kii, karsndaki
insann holanmayaca ya da holanaca eyler konusunda fikir yrterek, ilikilerin
her iki tarafn raz olaca bir izgide devam etmesini salar. Salkl yryen ilikiler
ise, hi kukusuz, toplumda kardeliin egemen olduunun iareti saylr.
61
Lewis Hodous, Konfuys Dini, AFD, (ev.: Gnay Tmer), Cilt: XXI, ss. 391 410, s. 395.
Hodous, s. 395.
63
Fettaholu, s. 317.
64
Fettaholu, s. 317.
65
Hodous, s. 396,397.
62
22
Konfyanizmde
kardelik konusunda zerinde durulmas gereken bir dier
husus da, insan kardelii olgusudur. Nitekim Konfys, ahlak retisinin temelini
insan sevgisi olarak niteledii insanlk erdemi zerine kurmutur. nsan sevgisine
fedakarlk, yardmseverlik ve msamaha (hogr) yoluyla ulalabilir.66
Konfyanizmdeki inanca gre, fizik prensibin varl btn insanlar eit
klmaktadr. nsanlar arasndaki farkllklar, maddi prensibin ayr derecelerinden ortaya
kar. Bu nedenle btn insanlar kardetirler. inli bir filozof, bu anlay, insanlar
benim kardeim, baya barlklar da arkadamdr demek suretiyle ortaya koymutur.67
Peki, insan kardei nasl olunur? Konfyanizme gre kibar bir insan hata yapmadan
itinal bir ekilde zerine deni yapar, dier insanlara birlikte yaama kurallarnn
gerektirdii gibi nazik ve dikkatli davranrsa, btn insanlar onun kardei olur.68
Sonu olarak, Konfyanizm, ahlaki retilerin temel oluturduu bir din
olmasndan dolay, kardelik iin uygun bir ortama sahip bulunmaktadr. Bu dinde,
insan sevgisi ve insanlarn eitlii dncelerinin ahlaki bir erdem kabul edilmesi,
btn insanlarn karde olduu eklinde bir sonuca gtrmtr.
1.5. SLMDA KARDELK
lahi kaynakl dinlerin sonuncusu olan slm, kardelik konusunun ve olgusunun
ok youn ilendii ve vurguland bir dindir. slmda karde anlamn karlayan
kelime, Arapa ah kelimesidir.69 Bu kavramn ihve ve ihvan eklinde oulu
bulunmaktadr.70 Ah kelimesi, szlkte "erkek karde, arkada, yolda, dost,
meslekta, ortak" anlamlarna gelmektedir.71 hve, genel anlamda nesep kardelii
iin; ihvan ise gr ve elin kardelii ya da yakn arkada ve dostlar iin kullanlr.72
slamn ycelttii ve sosyal yapsn zerinde kurduu ilkelerin en nemlilerinden
biri, Allah iin sevgi ve kardeliktir.73 slam inancna gre, Allah iin kardelik, ne para
66
Fettaholu, s. 316.
Hodous, s. 393, 394.
68
Fettaholu, s. 317.
69
Sleyman Uluda, hvan, TDVA, stanbul 2000, 21, 580, s. 580; M. Cneyt Gke, slam
Kardeliinin Temelleri, HFD IV, anlurfa 1998, ss. 22 28, s. 22.
70
Gke, s. 22.
71
Uluda, hvan, s. 580.
72
Gke, s. 22.
73
Hsn Ethem Cerrar, slamda Sevgi ve Kardelik, (ev.:Salih Ar), Dnya Yaynlar, stanbul
2010, s. 7.
67
23
ile satn alnabilen bir mal, ne de babadan kalan bir mirastr. O ancak, mminlerin
kalbinde tecelli eden ilh bir ltuftur.74
slmda kardelik denilince akla ilk gelen, din kardeliidir. Zira slmda
kardelik, btnyle inan temeline dayanmaktadr. Allah (c.c), Kur'n- Kerim'de yle
buyurmaktadr:
"M'minler ancak kardetirler. yleyse kardelerinizin arasn bulup-dzeltin ve
Allah'tan korkup saknn umulur ki esirgenirsiniz".75
yetten aka anlalaca zere, ancak iman bayla bir araya gelenler karde
olarak kabul edilmektedirler. Buna gre yeryznn neresinde yayor olurlarsa
olsunlar, hangi dili konuuyor olurlarsa olsunlar, hangi kavme mensup olurlarsa
olsunlar veya hangi renge sahip olurlarsa olsunlar btn m'minler kelimenin tam
anlamyla birbirlerinin kardeleridirler yani birbirlerinin sadik dostlardrlar.76 Kardelik
iin iman bann gerekliliini ortaya koyan bir dier ayet ise yledir:
Ey iman edenler! Eer imana kar kfr sevip tercih ediyorlarsa babalarnz ve
kardelerinizi veliler edinmeyin77 Buradan, slmda gl bir ekilde vurgulanan din
kardeliine karlk, temelinde kan ve soy ba bulunan kardelik anlaylarnn, ayn
derecede reddedildii sonucuna ulaabiliriz. Nitekim Hd Sresi, 42. 43, 45 ve 46.
ayetlerde anlatlan Hz. Nuh ve olu Yasef ile ilgili kssada da, din bann kan bandan
ncelikli olduuna dikkat ekilmektedir. Sz konusu bu ayetlerden, insanlar arasndaki
yaknln asl sebebi din birlii olduu anlalmaktadr. Buna gre, Allahn dinine
inanm ve peygamberlerini tasdik etmi kimseler birbirlerinin manevi akrabas, yakn
ve dostlardr. Bunlarn aralarnda manevi bir birlik vardr. Mminlerle kafirler rk
bakmndan birbirlerinin akrabas olsalar bile, bu akrabaln Allah katnda hibir deeri
yoktur. Nitekim Hz. Nuhun olu babasna inanmad iin, Allah- Tel onu Nuh
Peygamberin ailesinden saymamtr. Halbuki Hz. Peygamber, aralarnda hibir nesep
ba bulunmayan Selman kendi ailesinden saymtr. Buna karlk, zellikle Bedir
74
Manevi Kardelik, (ev.: Salih zcan), Hilal Yaynlar, Ankara 1958, s. 3.

Hucurat , 49:10.
76
Mehmet Metiner, Kardelik, mil slm Ansiklopedisi, Cilt: 3, stanbul 1991, s. 302.
77
Tevbe, 9: 23.
75
24
harbinde birok sahabe, en yaknlarn olan babalarna ya da oullarna kar

savamlardr.78
slmda din kardei olabilmek iin gerekli olan iman artna ilaveten, ayrca
Allah, kimlerin din kardei olabileceini u ayette ak bir ekilde dile getirmektedir:
Fakat tevbe eder, namaz klar ve zekt verirlerse, artk onlar dinde
kardelerinizdir. Biz, bilen bir kavme yetlerimizi byle aklyoruz.79 Bir insann
namaz klp, zekat vermeye balamas, onun iman ettiine, slm inancn
benimsediine iarettir. Dolaysyla, namaz ve zekat, kanaatimizce, din kardei
olabilmek iin slmn ne srd iman art dnda deerlendirilen ikincil veyahut
ncl artlar konumunda deillerdir. Bilakis bunlar, iman ettikten sonra bir
Mslmann yapmas gereken ibadetler olduundan, imanla birlikte dnlmesi
gereken olgular olarak deerlendirilmelidir.
slmda kardelik ya da din kardelii denilince, Hz. Peygamber dneminin
Mslmanlarn oluturan Ensar ve Muhacir arasndaki kardelie de deinmek gerekir.
Medineye hicretten be ay sonra, Mescidin yaplmakta olduu sralarda Mekkeli
Muhacirlerle, Medineli Mslmanlar (Ensar) arasnda kardelik kurulmutur.80 slm
tarihinde bu hadiseye muht (kardeletirme) ad verilmitir. Ensar ve Muhacir
arasndaki bu kardelik, maddi ve manevi yardmlama ve birbirlerine oluk
ocuklarndan nce vris olma esasna dayanyor; yurttan yuvadan, kavim ve kabileden
ayr dmenin verdii gariplii, mahzunluu gidermek; Mekkelileri, Medineye ve
Medinelilere sndrmak, kendilerine destek ve kuvvet kazandrmak gayesini
gdyordu.81 Bu kardeliin mirasa ait hkm, Bedir savandan sonra inen, Sonradan
iman eden ve hicret edip de sizinle beraber cihad edenler de sizdendir. Allah'n kitabna
gre yakn akrabalar birbirlerine (vris olmaa) daha uygundur. phesiz ki Allah her
eyi bilendir.82 ayetiyle neshedilmitir.
78
Komisyon, Kuran- Kerim ve Aklamal Meli, (8. Bask), TDV, Ankara 2010, s. 226.
Tevbe, 9: 11.
80
Asm Kksal, Mslmanlar Arasnda Kardelik Kurulmas, Diyanet Dergisi, Cilt:8, Say: 84-85,
Mays-Haziran 1969, ss. 159-165, s. 160.
81
Kksal, s. 159.
82
Enfal, 8:75.
79
25
Kuran- Kerimi83 incelediimiz zaman Ensardan u nitelikleriyle sz edildiini

gryoruz: Ensar, Muhacirleri barndrrlar ve onlara yardm ederler, onlara derin sevgi
beslerler, onlara yaptklar yardmlardan znt duymazlar, kendileri ihtiya iinde
olsalar da, Muhacirleri kendilerine tercih ederler; mala mlke kar hrslar yoktur,
muratlarna ermilerdir.84
Grld zere, slm, din kardeliini, insanlar arasndaki tm ba ve
yaknlklarn tesinde deerlendirmi ve buna gre bir anlam yklemitir. slmda din
kardeliinin yannda, btn insanlar iine alan insan kardelii anlayn ve
bununla ilgili hususlar da grebilmekteyiz. yle ki, Kuran, hibir rk, renk, dil, cins,
toplum ve zmre ayrm yapmakszn btn insanlar ilahi vahyin muhatab ve ayn
insanlk ailesinin yeleri sayar. nsanlara ayn anne babadan geldiklerini bildirerek
aralarndaki baz farkllklarn dmanlk sebebi deil, karlkl iyi ilikilere bir vesile
olarak grlmesini arzu eder. Aralarnda tek stnlk lsnn, yeryznde stlenilen
beeri sorumluluu en iyi ekilde yerine getirmekten ibaret olduunu belirtir.85
nsanlarn farkl rklardan gelmeleri ve ayr toplumlar oluturmalar, kendilerine verilen
nimetler hususunda bir imtihan, insanln ortak ideal ve hedefleri iin bir yarma ve
ibirlii vesilesi86 olarak grlmtr.87
slm, kendi dndaki dier dinlere en ok tolerans ve serbestlik tanyan; o
dinlerin mensuplarnn inanlarna, her trl haklarna sayg gsterilmesini, adaletli
davranlmasn emreden bir dindir.88 Mslmanlar, slmn buyruklarnn bir gerei
olarak, tarihleri boyunca, dier dinlerden olanlara kar hibir ekilde kt davrana
girmemilerdir. Fethedilen topraklar zerinde gerek Hristiyanlar, gerekse Yahudiler
rahatlkla ibadethanelerine gidebilmi ve ibadetlerini yapmlardr.89 slm Dini, slm
lkelerindeki Mslman olmayanlara sahip kp korumaktan baka, dier lkelerde
zulme urayanlara da (mrik olsalar bile) kaplarn amtr. nk Kuranda: Ve
83
Har, 59:9; Enfal, 8:74.

Hseyin Algl, Muhacirn Ensr zerine Bir Aratrma, UFD, Say: 5, Cilt: 5, 1993, ss. 26 52,
s. 40.
85
Hucurat, 49:13.
86
Maide, 5:48.
87
Zlfikar Durmu, Kuran- Kerimde Uluslararas likiler, Din Bilimleri Akademik Aratrma
Dergisi II, Say: 2, 2002, ss. 207 229, s. 210; ayrca bkz. Muhammed Hamidullah, slm
Peygamberi-Hayat ve Eseri, (ev.: Mehmet Yazgan), Beyan Yaynlar, stanbul 2011, s. 864, 865.
88
M. Sreyya ahin, Tarih Boyunca slmn Mslman Olmayanlara Kar Taknd Tavr,
MFD,Say: 7-8-9-10, stanbul 1995, ss. 363 374, s. 363.
89
M. Sreyya ahin, s. 364.
84
26
eer mriklerden biri senden aman dilerse, Allah'n kelmn iitip dinleyinceye kadar
ona aman ver, sonra (mslman olmazsa) onu gven iinde bulunaca bir yere ulatr.
te bu (msamaha), onlarn, bilmeyen bir kavim olmalarndan dolaydr.90
buyrulmaktadr. te bu buyruun gerei olarak rk, din, siyaset, vb. sebeplerle zulme
urayanlar, slm topraklarnda daima snacak yer bulmulardr.91 Asrlar boyu
slmn bayraktarln ve liderliini yapan Mslman Trkler de, kendi toplumlar
ierisinde yaayan dier toplumlara kar daima hogrl davranmlar, ilerini tam bir
gvenlik iinde yapmalar iin onlar serbest brakmlardr.92
Hz. Peygamberin Mslman olmayanlara kar gsterdii tavra ve dolaysyla
slmn sahip olduu insan kardelii olgusuna iaret etmesi asndan u Hadis-i erif
nemlidir: "Herhangi bir kii muhedeli bir zmmyi (haksz yere) ldrrse, cennet
kokusu krk yllk mesafeden duyulup hissedilir olduu hlde, o katil kii cennet
kokusunu koklayamaz."93 Bir zmmyi ldren Mslmann ksas edilmesini isteyen Hz.
Ali de, Kendisine zimmetimizi verdiimiz bir kimsenin kan bizim kanmz gibidir.
Diyeti de, bizim diyetimiz gibidir demitir.94
Netice itibariyle, slm, kardelii, sadece mntesipleriyle snrlandrmam;
demin ocuklar olarak btn insanlar da kardelik potasna dahil etmi ve
Mslman olmayan btn insanlar iin bir takm haklar sunmu ve bunu uygulamtr.
slmda kardelik olgusunun, soyut deil, hayata akseden, somut ve aksiyoner bir
husus olduunu grmekteyiz. Bu olgu, kendini daha ok, haklar, grevler ve
sorumluluklar alannda gstermektedir. Bu nedenle slamda kardelik denilince, bu
kardelikten doan haklar ve sorumluluklar iine alan bir kavram olarak kardelik
hukukundan sz edilebilir. Nitekim, bir hadisinde Hz. Peygamber, Mslmanlar
arasndaki haklara dikkat ekerek yle buyurmutur: Mslmann Mslman
zerindeki hakk altdr: Karlatn zaman selam ver, seni davet ederse git, senden
nasihat isterse nasihat et, aksrnca (Allaha hamd ederse) yarhemkallah de,
90
Tevbe, 9:6.
92
93
Buhari, Cizye, 5.
94
Ali hsan Karata, Hz. Peygamberin (SAV) Gayri Mslimlere Kar Tutumu, Hz. Muhammed ve
Evrensel Mesaj Sempozyumu (20 22 Nisan 2007), (1. Bask), slami limler Dergisi Yaynlar, Aralk
2007, ss. 395 407, s. 407.
91
27
hastalandnda onu ziyaret et, ld zaman cenazesinin ardndan git.95 Dikkat

edilirse, bir mmin iin hak olan bu hususlar, bir dier mmin iin grev olmaktadr. Bu
anlamda, din kardelerinin grevlerinden biri de, iyilii emretme ve ktlkten
sakndrmadr Nitekim Tevbe Sresi 71. yette yle buyrulmaktadr:
Mmin erkeklerle mmin kadnlar da birbirlerinin velileridir. Onlar iyilii
emreder, ktlkten alkoyarlar, namaz dosdoru klarlar, zekt verirler, Allah ve
Reslne itaat ederler. te onlara Allah rahmet edecektir. phesiz Allah azzdir,
hikmet sahibidir.
Bunun
dnda
sayabileceimiz
dier
kardelik
grevleri
ise
unlardr:
Yardmlama,96 gler yz gsterme,97 fedakrlk, kendine tercih etme (sar),98 du

etme,99 vs. Tm bu grevlerin, slam toplumunda, bu dine mensup olanlar arasnda
kardelii glendirecei ve harici tehlikelere kar onlar bir ve beraber, tek yumruk
klaca aktr.
slm, Mminlerin yerine getirmesi gereken kardelik grevleri yannda, bu
kardelii bozabilecek hususlara da dikkatleri ekmitir. Konuyla ilgili, Hucurat
Sresinde geen yetler yledir:
Ey mminler! Bir topluluk dier bir topluluu alaya almasn. Belki de onlar,
kendilerinden daha iyidirler. Kadnlar da kadnlar alaya almasnlar. Belki onlar
kendilerinden daha iyidirler. Kendi kendinizi ayplamayn, birbirinizi kt lakaplarla
armayn. mandan sonra fsklk ne kt bir isimdir! Kim de tevbe etmezse ite onlar
zalimlerdir. Ey iman edenler! Zannn oundan kann. nk zannn bir ksm
gnahtr.
Birbirinizin
kusurunu
aratrmayn.
Biriniz
dierinizi
arkasndan
ekitirmesin. Biriniz, lm kardeinin etini yemekten holanr m? te bundan

tiksindiniz. O halde Allah'tan korkun. phesiz Allah, tevbeyi ok kabul edendir, ok
esirgeyicidir.100
Bu ayetlerde geen ve yasaklanan hususlarn zan, gizlilikleri aratrma, gybet,
dedikodu, kuliste bulunma, kardele alay etme, kt lakaplar takma olduu
95
Mslim, Selam, 5.
Mide, 5:2; Mslim, Zikr, 48; Buhari, Mezalim, 4.
97
Mslim, Birr, 144.
98
Har, 59:9.
99
hsan zkes, Riyazs-Salihin Tercme ve erhi, slamolu Yaynclk, Cilt:5, stanbul 1993, s. 214.
100
Hucurat, 49:11-12.
96
28
grlmektedir.101 Bu kt davranlarn, insanlar arasnda sadece kardelii deil, ayn

zamanda sevgiyi ve saygy da yok edecei aktr. Sevginin ve saygnn olmad yerde
de, pek tabiidir ki kardelikten sz edilemez.
Sonu olarak, slamda olgunlam, sistematik ve uygulanabilir bir kardelik
anlaynn olduunu dnmekteyiz. Bu kardeliin temel karakterinde iman
birliktelii olmakla birlikte, btn insanlar iine alan evrensel kardelik anlay da,
bu birliktelie insanlk birliktelii karakterini katarak, kardelik emberini sonuna
kadar geniletmitir.
101
Konuyla ilgili bkz. Gke, s. 27.
29
KNC BLM
YAHUDLKTE KARDELK
2.1. YAHUDLKTE KARDELK FADE EDEN BAZI KAVRAMLAR
2.1.1. Karde Kavram
Yahudilikte kardelik anlamna gelen kelimelerin banda, branicede karde
anlamnda kullanlan ah kelimesi gelmektedir. Ayrca kardeten tretilmi bir kelime
olarak kardelik kavram iin de ahva tabiri kullanmaktadr.102 Eski Ahitte karde
ve kardelikle ilgili geen blmlerde bu kelimelere rastlanmaktadr.
2.1.2. Komu Kavram
Yahudilikte kardelik ifade eden bir dier kavram ise, ahen (komu)
kelimesidir.103 Komu anlamna gelen bu kelimenin, ayn zamanda kardelik belirten bir
anlam muhtevasna sahip olmas bizleri artabilir. Ancak Eski Ahitte bu kelimenin,
insanlar arasndaki kardelii ifade eden bir kavram olarak da kullanldn
grmekteyiz. lerleyen satrlarda bununla ilgili rneklere deineceiz.
2.1.3. Arkada Kavram
Yahudilikte kardelik ifade eden kavramlardan sonuncusu da, branicede
arkada anlamnda kullanlan rea kelimesidir. Bu kelime ayn zamanda yolda
anlamna da gelmektedir.104 Eski Ahitte bu kelimenin getii baz blmlerde,
kardelik anlamnn n plana ktn grmekteyiz.105
2.2. KARDELK ETLER
Dinler Tarihinde zel bir yeri olan Yahudilik; yaayan ve ilahi olarak
nitelendirilen dinlerin en eskisi ve mensubu en az olandr.106 Yahudilik, gemii
yaklak olarak 6 bin yl geriye giden bir dindir. Her dinin kendisine zg zellikleri
vardr. Yahudiliin kendine zg nemli zelliklerinden biri; srailoullar ile Tanr
102
srael Benyakar, Yuda Siliki, Trke branice branice - Trke Szlk, (1. Bask), sraildeki
Trkiyeliler Birlii, Tel Aviv 2011, s. 271.
103
srael Benyakar, vd., s. 302.
104
105
Brother, Eriim tarihi: 06 Nisan 2012, http://www.jewishencyclopedia.com/articles/3741-brother ;
Ayrca bkz. Yaratl, 19:7.
106
30
arasndaki Ahde kutsal kitaplarnda geni yer ayrlmasdr. Bundan dolay Yahudilik,
bir Ahit Dini olarak da bilinmektedir.107
Yahudilikte rk ve din i ie girmitir, bu nedenle birbirinden ayrmak ok zordur.
Tevratdaki Balam hikayesinde te ayrca oturan bir kavimdir ve milletler arasnda
saylmayacaktr108 ifadesi Yahudiliin bu durumuna k tutmaktadr. Bu zel durum
modern bir deyimle ifade edilirse, Yahudiliin genelde ayn biyolojik soya ve dini
cemaate sahip rk ve inan birlii olduu sylenebilir.109
Yahudilik, tpk dier dinlerde olduu gibi, mntesiplerine uymalar gereken
birtakm hususlar vaz etmitir. Bunlar, mntesiplerini bu dnyada mutlu ve huzurlu
klacak, Tanr Yahvenin onlardan istedii ve bekledii birtakm ilkeleri bnyesinde
barndrmaktadr. Yahudi din bilginlerince belirlenen 613 mitsva (emir) ve
Maimonidesin 13 maddeden oluan inan esaslarn ortaya koymasndan nce,
Yahudilerin din ve sosyal hayatnda ok nemli ve kuatc etkisi olan ve gnmzde
de bu nemini devam ettiren On Emir sz konusu bu ilkelerin banda gelmektedir.
Aseret a- Diberot (veya on sz) olarak da anlan On emir, Kutsal Kitapa gre Tanr
ve srailoullar arasnda Sinada akdedilmi Antlamann artlardr (k, 34:2728).110 Sz konusu bu emirler, Tanr tarafndan Hz. Musaya ve dolaysyla
srailoullarna tevdi edilmitir.111 On emir, daha sonra gelen emirlerle de, daha geni
bir izahata kavuan Yahudiliin temel ahlki ve ritel esaslarnn kalbini tekil eder.112
Konumuzun ilerleyen aamalarnda geni bir ekilde ele alacamz On emir ksaca
unlardr:
1- Benden baka hibir Tanrya tapmayacaksn.
2- Put yapmayacaksn.
3- Allahn adn bo yere azna almayacaksn.
4- Cumartesi gnn kutsal sayacaksn, o gn hibir i yapmayacaksn.
5- Ana-babana sayg gstereceksin.
107

Saylar, 23:9.
109
Sarkolu, s. 235.
110
Yusuf Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi II, (1. Bask), Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A..,
stanbul 2001, s. 453.
111
Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, Nve Kltr Merkezi, Konya 2005, s. 568, 569.
112
Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi II, s. 453.
108
31
6- ldrmeyeceksin.
7- Zina etmeyeceksin.
8- Hrszlk etmeyeceksin.
9- Yalanc ahitlik yapmayacaksn.
10-Komunun evine, karsna, klesine, cariyesine, kzne, eeine gz
dikmeyeceksin.113
Dikkat edilirse grlecektir ki, ilk drt emirdeki kurallar insann Tanryla
ilikilerini, beinci emir kiinin ailesiyle olan ilikisini, altncdan onuncuya kadarki
emirler de insann toplumla olan ilikilerini dzenlemektedir.114 Bizi konumuz
asndan bu noktada ilgilendiren on emir maddeleri altnc ve onuncu maddeler
arasndaki emirlerdir. Zira kardelik, insanlar arasnda meydana gelen, sosyal ve hukuk
yn ar basan bir olgudur. Bu olgunun Yahudilikte durduu yer, edindii konum
bizler iin ok nemli ve dikkat ekicidir. Son be maddeye dikkat edilirse Tanr
Yahvenin emrettii hususlar toplumda kardeliin mevcudiyet ve devamll asndan
zaruri olan durumlardr. Buradan yola karak diyebiliriz ki, kardelik Yahudilikte bir
seenek, ruhsat deil, zorunluluktur. Yani, direkt olarak ifade edilmese de son
be emrin neticesi olarak ortaya kan dolayl bir din emirdir.
Yahudilikte kardelii ele alrken ncelikle ayn ana-babadan domadan
kaynaklanan nesep, ya da dier adyla kan kardeliini; ikinci olarak ayn soya mensup
olmadan kaynaklanan soy kardeliini; nc olarak ayn dine mensup olmann bir
neticesi olarak din kardeliini ve son olarak da btn insanl iine alan insan
kardeliini incelemeye alacaz.
2.2.1. Kan Kardelii
Yaadmz dnyay biimlendiren temel unsurlardan biri de dindir. Dinin
etkisinin veya dahlinin olmad bir alan hemen hemen yok gibidir. yle ki, yediimiz
itiimiz gdalardan tutun da, Yaratan ile olan ilikimize kadarki hayatn her safhasn
113
114
k, 20:1-17
Suzan Alalu, Klara Arditi, Eda Asayas, Teri Basmac, Fani Ender, Beki Haleva, Dalya Maya, Ninet
Pardo, Sara Yanarocak, Yahudilikte Kavram ve Deerler Dinsel Bayramlar Dinsel Kavramlar
Dinsel Gereler, (2. Bask), Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A.., stanbul 2001, s. 153; Besalel,
Yahudilik Ansiklopedisi II, s. 453.
32
din biimlendirmitir. Bu adan baktmzda, anne veya babadan en az birinin ortak

olduu bir durumdan kaynaklanan kan (nesep) kardeliine de din kendi rengini katm,
bu tr bir kardelikten doan sosyal, ahlk ve hukuk konulara deinmitir.
lhi dinlerin ilki olan Yahudilikte de genel anlamda kardelik dncesi, zelde
de kan kardelii olgusu ve bu kardelikten kaynaklanan sosyal, hukuk ve ahlk
durumlarn etraflca ele alnd sylenebilir.
Yahudilikte kan bandan kaynaklanan kardelii ele alrken ncelikle bu
kardeliin olutuu ereve olan Yahudi ilesine deinmenin yerinde olaca
kanaatindeyiz.
Aile, mterek bir atann soyundan gelen veya yakn akrabalardan oluan bir
grubun meydana getirdii temel sosyal bir birimdir.115 Aile, ortak kan ve ortak yerleim
yeri ile bir araya getirilen kimselerden meydana gelir.116 Her toplumda olduu gibi
Yahudi toplumunda da ile, bu toplumun ekirdei ve dinsel yaamn merkezidir.117
Yahudi Kutsal Kitab Eski Ahitte aile kelimesi 234 kez kullanlmaktadr. Aile
ifadesinin getii cmlelere baktmzda, aileyle ilgili pek ok hkm ve detayl
bilginin yer aldn grmekteyiz. Bu bilgiler, Yahudilikte ailenin lh yaratl plannn
en temel gesi olarak deerlendirildiini ve ayn zamanda bu kurumu konu edinen
dzenlemelerin nemli bir ksmnn Tanr tarafndan yapldn ortaya koymaktadr.118
Bilindii zere pek ok aile trleri vardr: aterkil, anaerkil, kardeerkil aile bunlardan
birkadr. Yahudi toplumunun, dolaysyla ailesinin bunlardan hangisi ierisine girdii
konumuz asndan nem arz etmektedir. Zira kardeler arasndaki ilikiyi de belirleyen
bu aile yapsdr. Tarih ncesi srail hakkndaki bilgiler kapal olsa da, en eski
belgelerden anlaldna gre, Yahudi ailesi ataerkildir. Bu aileyi tanmlayacak en
uygun szck bethab (baba evi)119 dr.120 Bethb, sadece babay, hanmn veya
hanmlarn ve onlarn evli olmayan ocuklarn deil, ayn zamanda eleri, ocuklar ve
hizmetileriyle birlikte evli ocuklarn da kapsayan aile idi.121 nsanlarn ecereleri
115
Ronald de Vaux, Yahudilikte Aile, (ev.: Ahmet G), Arasta Yaynlar, Bursa 2003, s. 1.
Vaux, s. 47.
117
Yusuf Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi I, (1. Bask), Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A..,
stanbul 2001, s. 42.
118
Hakk ah Yasdman, Yahudi Dininde Ailenin Yeri, DEFD, say: 13-14, (2001), s. 246.
119
Yaratl, 24:38.
120
Vaux, s. 47.
121
Vaux, s. 32.
116
33
daima babann soyu ierisinde verilmi, kadnlar nadiren zikredilmilerdir. Ayn soydan
gelen aile silsilesi ierisinde bile en yakn akraba, yine bir erkek olan amcadr. srail
evliliinin normal eklinde koca, karsnn efendisi, sahibidir. Baba, ocuklar, hatta
kendisi ile birlikte yayorlarsa evli erkek ocuklar ve onlarn eleri zerinde mutlak
yetkiye sahipti.122 lk zamanlarda bu yetki hayat ve lm zerindeki gc de kapsard:
nitekim Yahuda, gelini Tamar, zina etmekle suland zaman bu yetkiye dayanarak
lme mahkum etmiti.123 Belki de tek bana bu rnek bile Yahudilikteki ataerkil aile
yapsnn vard noktay gstermesi asndan yeterlidir.
Byle bir yap ierisindeki Yahudi ailesinde ev, Yahudi deerlerinin anne ve
babadan ocuklara iletilip retildii ve rnek tekil ederek belletildii bir ortam
oluturmaktadr.124 Ailenin byle bir ortam ve fonksiyona sahip olmas ise u
prensiplere uymakla mmkn olmaktadr:
- Ailede kiilerin ahsiyetine ve bir insan olarak deerine hrmet etmek,
- Ev halkna dahil kiilerin arasnda huzurlu ve dengeli bir bar ortamn
oluturmak,
- Aile fertlerinin her birinin deiik fonksiyonlarn tanmak ve sayg duymak.125
Grlecei zere bu prensipler, aslnda hangi dine mensup olunursa olunsun,
ailede mutluluk ve huzurun salanmas iin her din ve
toplumda olmazsa olmaz
artlardandr. Yahudiler tarih boyunca bu prensiplere bal kalmlar, yz yllar boyunca

devletsiz kalm olmalarna ramen mill kimlik ve karakterlerini ite bu gl aile
yaplaryla koruyabilmilerdir.
Aileyi oluturan bireyler, eer bahis konusu ettiimiz ekirdek aile ise, ana-baba
ve ocuklardan / kardelerden olumaktadr. Geni ailede bunlara ilaveten, dede, nine,
torunlar, amca, teyze, v.s. dahil olmaktadr. Her iki aile trnde de asl unsurlar, anababa ve ocuklardr. ocuklar arasndaki ban ad, kardeliktir. Her insan arasnda
hangi tr iliki olursa olsun, her girilen ilikinin mutlak surette sosyal, ahlki ve hukuk
boyutlar ve sonular bulunmaktadr. Kan kardeliinden kaynaklanan iliki trnde de
yukardaki hususlar mevcut bulunmaktadr. Ancak kan kardeliinde hukk boyut,
122
Vaux, s. 47
Yaratl, 38:24
124
Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi I, s. 45.
125
123
34
miras, evlilik gibi sebeplerden dolay
dierlerinden daha fazla sz konusu
olabilmektedir.
2.2.1.1. Eski Ahitte Kan Kardelii
Eski Ahitte kan bandan kaynaklanan kardelie rnek olabilecek pek ok
blme rastlayabilmekteyiz. Ancak bu blmlerden ilki, belki de en nemlisi, dier
ilahi dinlerde de ortak olan, ilk insan ve ilk Peygamber Hz. Ademin iki olu arasnda
geen hikayedir.126 Konumuz asndan bu hikayenin nemi, hikayeye konu olan Evel
ile Kayin(Habil ile Kabil) in dnya zerinde kan bandan kaynaklanan kardeliin ve
kardeler aras ilikinin nasll asndan ilk rnek olmalarndan dolaydr. Yaratl,
4:1-12de geen cmlelerde yle denilmektedir:
Adem, ei Havvay bildi. Havva hamile kald ve Kayin'i dourdu. "Tanr ile
birlikte bir insan edindim dedi. Bir doum daha yapt; Kayin'in kardei Evel'i dourdu.
Evel davar oban oldu; Kayin ise toprak iisiydi. Bir dnem bitti. Kayin, bir miktar
toprak meyvesini Tanrya sunu olarak getirdi. Ve Evel o da davarnn ilk
doanlarndan, bunlarn iman olanlarndan bazlarn getirdi. Tanr Evel ve sunusuna
nem verdi, Kayine ve sunusuna nem vermedi. Kayin ok kzgn ve zgnd. Tanr
Kayin'e, "Neden bu kadar kzgnsn? Neden zgnsn? diye sordu. Doru davransan
affedilmeyecek misin? Ve bil ki eer doru davranmazsan gnah kapda pusudadr. Seni
arzulamaktadr; ama sen ona hakim olablirsin". Kayin kardei Evel'e, bir ey syledi.
Sonra krdayken Kayin, kardei Evele kar kalkt ve onu ldrd. Tanr Kayine
Kardein Evel nerede? diye sordu. Bilmiyorum diye cevap verdi Kayin.
Kardeimin bekisi miyim ben?. Tanr, "Ne yaptn?" dedi, "Kardeinin kannn sesi
topraktan Bana doru haykryor. imdi sen, kardeinin kann senin elinden almak iin
azn aan topraktan daha da lanetlisin. Topra ilediin zaman, artk sana kuvvetini
vermeyecek. Dnyada gebe ve yalnz olacaksn.
Yukardaki metinden anlalmaktadr ki, insann geimini alma yoluyla
salayabilmesi ynndeki Tanrsal karara uygun olarak, Adem ve Havvann oullar
Kayin ve Evel, kendilerine farkl ekillerde uralar edinmiler, i sahasn seme
noktasndaki bu farkllk onlarn ilk ayrl olmutur. Ancak daha sonra Tanrya
hizmet noktasnda da ikinci bir ayrla dmler, bu durum ise aralarnda bir
126
Yaratl, 4:1-12.
35
kskanlk meydana getirmi ve sonuta tarihin ilk cinayeti saylan olay

gereklemitir.127
Burada dikkat ekilmesi gereken ilk nokta, Evel ile Kayini birbirine dren,
Kayinin ktil, Evelin ise maktul olmasna sebep olan kskanlk duygusudur. Sadece
kardeler arasnda deil, btn insanlar arasnda, tm ilikilerde, ilikilerin kopmasna
sebep olan kskanlk duygusunun burada cinayet ile neticelenmesi, bir anlamda bu
duygunun varabilecei en son ve en vahim noktay gstermesi asndan nemlidir. ster
iyi ister kt, btn duygular Yce Allah tarafndan insann iine potansiyel olarak
yerletirilmitir. Fakat asl ve nemli olan, bu duygularn hem kendimize hem de
bakalarna zarar vermeyecek lde dikkatli ve kontroll yaanlmas ve kar tarafa
aktarlmasdr. lerleyen blmlerde Kardelii Engelleyen Hususlar bal altnda
kskanlk ve buna benzer durumlara etraflca deinileceinden dolay, burada bu
konuyu ksaca izah etmeyi yeterli gryoruz.
zah edilmesi gereken ikinci husus ise 9. cmlede Tanrnn Kayine ynelttii
Kardein Evel nerede? sorusu ve Kayinin de bu soruya karlk olarak Bilmiyorum,
kardeimin bekisi miyim ben? eklindeki
cevabdr. Bu soru ve verilen cevapta
kardein kardeten sorumlu olduuna, kardeliin byle bir sorumluluk duygusunu

gerektirdiine vurgu vardr. Tanrnn ynelttii soru, konu ama amaldr; zira Tanr
Evelin nerede olduunu gayet iyi bilmektedir. Tanr burada Kayinle sakin bir diyaloa
girip onun Teuva (Tvbe) yapmasn salama amacndadr; ancak Kayin yanl anlar.
Tanrnn sorusunu, Onun, Evelin nerede olduunu gerekten bilmedii eklinde
alglar ve o da bilmezden gelir. Evele kardein eklindeki sfatn eklenmesi,
Tanrnn Kayini her koulda Evelin salndan sorumlu grdn gsterir. Ancak
Kayin verdii Kardeimin bekisi miyim ben? cevabyla, kardeliin byle bir
sorumluluu gerektirdiini inkar etmitir.128
Eski
Ahitte kan kardeliine rnek olabilecek, Evel ve Kayin arasndaki
kardelii anmsatan, zellikle peygamberlerin kssalarnda geen baz blmler

bulunmaktadr. shakn oullar Esav ile Yakup un kssas129, smailin
127
Moe Farsi, Tora ve Aftara I, (3. Bask), Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A.., stanbul 2010,
s. 27.
128
Farsi, Tora ve Aftara I, s. 29.
129
Yaratl, 27:27-29, 40, 41.
36
kardeleriyle mcadelesi130 ve Yusuf ile kardeleri arasndaki kssa131, bunlardan

sadece bir kadr.
2.2.1.2. Kan Kardelii Miras likisi
Yukarda konumuzun banda da ifade ettiimiz gibi, Yahudilikte kan kardeleri
arasndaki ilikiye rengini veren, ona etki eden temel faktr, Yahudi ailesinin ataerkil
yapsdr. Bu husus, kendini daha ok kardeler arasndaki hukk ilikilerde
gstermektedir.
Bu balamda ele alabileceimiz ilk konu miras olacaktr. Miras meselesi, ilahi
dinlerde karmaklyla n plana kan, muhataplarnn, aile yeleri ve zellikle de
ocuklar olduu bir konudur. ocuklarn, dolaysyla kardelerin de bu meselede
muhatap tarafnda yer almas, kan kardelii zelinde miras konusuna eilmemizi
gerekli klmaktadr.
Eski srailde yazl bir vasiyet veya vasiyetname gibi bir ey yoktu.132 Bir baba,
lmeden nce evini dzene koyar;133 malnn taksimi konusunda szl talimatlar
verirdi.134
Yahudilikte mirasla ilgili yasalar Eski Ahitte yer almaktadr. Buna gre erkek
ocuklar, tek bana bir miras hakkna sahiptir. Erkek ocuklarn en bynn
imtiyazl bir pozisyonu vard ve babasnn malndan iki hisse alrd.135 ayet bir erkek,
bir erkek ocuu muris olarak brakmazsa, miras kzna giderdi.136 Kzlar, erkek
varislerin olmamas hali dnda miras almazlard.137 Eer bir adam kz ocuu da dahil
olmak zere, ocuklar olmadan lrse, miras srasyla, lenin erkek kardeleri,
babasnn erkek kardeleri, kabiledeki en yakn akrabalar gibi baba tarafndan olan
erkek akrabalarna geerdi.138
srailliler, aile soyunu ve talihi devam ettirmek ve atalara ait miras korumak iin
ekseriyetle erkek ocuk istemilerdir. Kz ocuklarna daha az itibar edilirdi; nk
130
Yaratl, 16:12.
Yaratl, 37:3-11.
132
Vaux, s. 89.
133
II. Samuel, 17:23; II. Krallar, 20:1; aya, 38:1.
134
Tesniye, 21:16.
135
Tesniye, 21:17; ayrca geni bilgi iin bkz. Vaux, s. 89.
136
137
Vaux, s. 90.
138
Saylar, 27:9-11.
131
37
onlar evlendiklerinde aileyi terk ediyorlard ve bu yzden bir evin gc onun kz

ocuklarnn says ile llmezdi.139 ocuklar, Yahudilere gre insann tacdr140 ve
oullar sofrann etrafndaki zeytin fidanlardr,141 onlar yiidin elindeki oklar gibi bir
mkafattr; ok klf onlarla dolu olan adama ne mutlu.142 Miras konusunda buraya kadar
anlattklarmzda dikkati eken husus, Eski Ahitte erkek kardein stnlne
yaplan kesin ve kuvvetli vurgudur. Bunun da sebebi, daha nce de sylediimiz gibi,
Yahudilikte mevcut bulunan ataerkil aile anlaydr.
Gnmzde Diasporada mirasn paylam, sz konusu lkedeki yasann yasa
olduu Talmudik ilkesine istinaden, mevcut hukuka gre dzenlenmektedir.
srailde Knessetin yasamasna gre, kzlarn oullarla beraber mirasta eit haklar
bulunmaktadr. Dul kadn, vefat eden kocasnn malnn ve mlknn yarsn
sahiplenir; buna kocasnn ynettii iteki hisseleri ile ortak olarak ikamet ettikleri
konut ve eyalar da dahildir.143
2.2.1.3. Kan Kardelii Evlilik likisi
Yahudilikte kan kardelii konusunu irdeleyeceimiz durumlardan biri de
evlilikle ilgili olandr. Evlilik, Yahudilikte hem din hem de hukk bir olgudur. Din
olmasnn sebebi, evlenmenin bir emir olarak grlmesi ve bekarln znt verici bir
durum olarak alglanmasdr. Ayrca, Yahudilikte oalmak, kutsal bir grevdir ve
evlilikten kanmay birok dinsel otorite bir gnah olarak yorumlar.144 Yine bu ilemin
dinsel
bir
trenle
gereklemesi145
de
evlilik
olgusuna
dini
bir
kimlik
kazandrmaktadr. Bu olguya hukukilik kazandran sebep ise, evlenme akdinin

Yahudilikte bir anlama niteliinde olmasdr. Sz konusu anlama, evlenen iki insan
sonsuza dek balayan ve kutsal aile birliini tescil eden yazl bir belge olarak
somutlar.146 Yahudi toplumunda dinsel bir nitelik tayan evlilik treni, ierii temelde
139
Vaux, s. 75.
zdeyiler, 17:6.
141
Mezmurlar, 128:3.
142
Mezmurlar, 127:3-5.
143
144
145
146
Suzan Alalu, vd., s.112; Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi I, s. 161.
140
38
ayn olmakla birlikte, her cemaatin yerleik gelenek ve greneklerine gre baz
deiiklikler gsterebilmektedir.147
Kan kardelii evlilik ilikisinin sz konusu olduu durumlardan ilki, belki de
en nemlisi, Yahudilikteki Levirate ya da Yibum geleneinin mevcudiyetidir.
Levirate, latince bir kelime olan levir (erkek karde) den tretilmi olup,
kaynbirader anlamna gelmektedir.148 Bu kelimenin branicedeki karl ise
yavam149 ya da yabam150dr. Yibum ise kelime olarak, kaynbiraderlik grevi
anlamna gelmektedir.151 Terim olarak da, herhangi bir ocuk brakmadan kocas len
bir dul kadn ile len kocann erkek kardei (Levir) arasnda yaplan evlilik akdini ifade
etmektedir.152 Bu gelenein dayana, Yaratl, 38:8 ve Tesniye, 25:5-10da geen
ifadelerdir. Konumuzu akla kavuturma
babnda yeterli grdmz
Tesniye,
25:5-10daki ifadeler yledir:

Kardeler birlikte yaarlarken, onlardan biri lrse ve ocuu yoksa lenin kars
darya gidip yabanc bir erkein kars olmayacaktr. Kaynbiraderi onunla birlikte
olacak ve bylece onunla evlenerek ona kar kaynbiraderlik grevini yerine
getirecektir. Eer kadn dourabiliyorsa, lm kardeinin adna en byk karde, onun
yerini alacak, bylece lenin ismi srailden silinmeyecektir. Ancak eer bu adam dul
yengesi ile evlenmek istemezse, dul yengesi mahkemenin kapsna, ileri gelenlere
kacak ve Kaynbiraderim, kardeinin sraildeki ismini devam ettirmeyi reddediyor.
Bana kar kaynbiraderlik grevini yerine getirmeye yanamyor diyecektir. ehrinin
ileri gelenleri bu kaynbiraderi arp kendisiyle konumaldrlar. Eer adam kararnda
srarlysa ayakta durup Onunla evlenmeyi arzu etmiyorum demelidir. Bunun zerine
dul yengesi, ileri gelenlerin huzurunda ona yaklaacak, ayakkabsn ayann stnden
zp karacak ve onun nnde yere tkrecektir. Sonra da beyanda bulunarak
Kardeinin evini ina etmeyecek adama ite byle yaplr! diyecek, srailin iinde
ismi, Ayakkabs zlp karlm olann evi diye arlacaktr.
147
Suzan Alalu, vd., s.112.

Vaux, s. 70.
149
150
Vaux, s. 70; Moe Farsi, Tora ve Aftara V, Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A.., stanbul 2009,
s. 556.
151
Farsi, Tora ve Aftara V, s. 556.
152
Yusuf Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi III, (1. Bask), Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A..,
stanbul 2002, s. 788.
148
39
Levirate geleneinin amac hakknda farkl grler mevcuttur. Bazlar onu,

atalara ibadetin devam ettirilmesinin bir vastas olarak kabul etmi; dier bazlar
kardeerkil toplumun bir gstergesi olarak grmtr. Fakat dier milletler hakknda
hangisi doru olursa olsun, Eski Ahit, yukardaki cmlelerde grdmz zere, yeterli
gibi grnen kendi aklamasn verir. Buna gre esas ama, erkein soyunu,
ismini, evini devam ettirmektir. Fakat yegane dnce bu deildir. Ayrca bu
uygulama, kan balarna atfedilen nemin de bir ifadesi saylabilir. Dier bir ama da,
aile mlknn bakasnn eline gemesini nlemektir.153
Tora,
Levirate
uygulamasnda
yalnzca
lenin
erkek
kardelerini
grevlendirmitir. Levirate konusu dier yaknlar ilgilendirmez. Ama Tora verilmeden

nce, her ne kadar ncelik yine erkek kardete idiyse de, erkek kardelerin olmad ya
da bunu yapmak istemedikleri durumda baka yaknlar da devreye girebilirdi. Torann
verilmesinden itibaren baz yaknlarn eleri ile iliki, onlar ldkten sonra bile,
yasaklanm olmasna ve buna kardein kars ile iliki de dahil olmasna ramen,
Tora bir kardein ocuksuz lmesi durumunda onun karsyla evlenmeyi, sz edilen
ama ve yararlar nedeniyle yasaklamam, aksine bir mitsva (emir) olarak vermitir.154
Burada konumuzla balants olduunu dnmemizden dolay, lkemizin
zellikle Dou ve Gneydou
blgelerinde ska rastladmz, bu blge insanlarnn
tre kurallar erevesinde deerlendirip uygulad, lm erkek kardein karsyla

evlenme, yani levirate geleneine iaret etmenin yerinde olaca kanaatindeyiz. Zira,
Trkiyedeki levirate uygulamasyla Yahudilikte var olan uygulama arasnda nasl bir
iliki vardr? Yahudilikteki uygulanma amacn nceki paragraflarda izah etmitik.
Acaba Trkiyede uygulan amac nedir? gibi sorular bizler iin nem arz etmektedir.
ncelikle unu sylemeliyiz ki, Ortadouyu oluturan halklar ve milletler binlerce
yldr sz konusu blgede bazen sava ve mcadele, bazen de bar ve hogr
ortamlarnda birbirleriyle iliki ierisine girmilerdir. Bu ilikiler beraberinde bir
etkileimi de meydana getirmitir. Bu etkileim neticesinde kimin kimden
etkilendiini bilememekle beraber - byle bir gelenein yaylm olma ihtimalini
mmkn grmekteyiz. Ayrca, Yahudilikte bu uygulamay izah etmeden nce, Kan
Kardelii konusunun giriinde bu toplumda var olan ataerkil aile yapsndan sz
153
154
Vaux, s. 71.
40
etmi ve bu yapnn Yahudilikteki sosyal ve hukk konulara etkisine iaret etmitik.

Ayn aile yaps gnmz Trkiyesi iin de geerlidir. Leviratein farkl sosyal, siyasi
ve ekonomik boyutlar olmasna ramen, bu uygulamann kkeninde, atasoylu ve
atayerli toplumsal deerler ok nemli rol oynamtr. nk kadn evlenip kendi
ailesinden ayrldktan sonra, kocasnn aile veya kabilesine ait olarak kabul ediliyordu.
Gnmzde Trkiyenin pek ok yresinde bu uygulamalarn benzer sebeplerden
devam ettirildii sylenebilir. rnein, baz yrelerde evlenen bir kzn baba evinden
karken, arkasndan sembolik olarak tahta kak krlmas veya evlenen kza bu evden
gelinlikle kyorsun kefenle dnebilirsin denilmesi, yukarda bahsedilen anlay
yanstmaktadr. Bu anlay iinde, bir kadnn kocas vefat etse bile hala kocasnn
ailesine ait grlmesi, levirate uygulamasna bavurulmasna neden olmaktadr. Ayrca
bu gibi uygulamalarda, babas len ocuklarn bakmnn salanmas ve ortak mal ve
mlkn dalmasnn engellenmesi gibi sebepler yatmaktadr. Bu bize baz trelerin
gnmze kadar benzer sosyal artlarda ve benzer anlaylarla devam ettirildiini
gstermektedir.155
Eski Ahitte kan kardeleri arasnda, levirate geleneine ilave olarak, sz konusu
edilen bir iliki biimi vardr ki, Eski Ahit bunu yasaklamaktadr. Bu iliki biimi,
hemen her din ve toplumda aalk bir durum ve gnah olarak kabul edilen, yakn
akrabalar arasnda vuku bulan ve ensest olarak isimlendirilen cinsel ilikilerdir. Eski
Ahitin yasak kld bu tr ilikilerin banda z kzkardele girilen iliki gelmektedir.
Konumuzla ilgili olarak Tesniye, 27:22de geen ifadeler yledir:
Sadece babasnn kz veya sadece annesinin kz olsalar bile, kz kardeiyle yatan
lanetlidir. Ve Tm halk Amen diyecek.
Yukardaki metinde, z kzkardei iine alan cinsel birleme yasa, vey kz
kardei de iine alacak ekilde, Levililer, 18:9 ve 20:17. cmlelerde daha da
geniletilmitir. Burada dikkatimizi eken husus, Levililer 20:17 de geen ifadelerde bu
suu ileyen kardeler hakknda hukk bir yaptrmdan sz edilmesidir. Buna gre,
kardeler bu suu gnll, isteyerek gerekletirmilerse, her ikisi de ldrlecektir.
Eer erkek karde, zorla kz kardeine kar bu suu ilemise, o zaman yalnzca erkek
karde lm cezasna arptrlacaktr.
155
Nilgn Dalkesen, slam ncesi Devirlerde Orta Asya'da Deien Kadn Erkek likilerinde Tre,
GSBD, say: 7(2), (2008), s. 446,447.
41
Eski Ahitte, yasaklanan bir dier iliki de, karde kars ile yaplan cinsel
ilikidir. Hatrlanaca zere levirate uygulamasnda bir kardein, lm olan ve
hibir ocuu olmayan kardeinin kars ile evlenmesi sz konusu idi ve bu,
kaynbiraderlik grevini yerine getirme eklinde alglanyordu. Fakat az sonra
vereceimiz konuyla ilgili Eski Ahit blmlerinde, kardein karsyla, karde lmedii
halde karde sa iken girilen bir gayr- meru ilikiden sz edilmektedir. lgili ifadeler
yledir:
Kardeinin karsyla birlikte olamazsn; bu, kardeine kar cinsel bir sutur.156
Bir adam, kardeinin karsn alrsa, kabul edilmez bir ilikidir bu. Kardeine
kar cinsel su ilemi olur. likinin taraflar ocuksuz kalacaklardr.157
Bu ifadelerden de anlalaca zere, karde hayattayken kardein karsyla
giriilen bir iliki gayr- meru grlp cinsel bir su olarak addedilmektedir. Levililer
20:21inci cmlenin aklamasnda byle bir suun, karde, arkasnda ocuk brakarak
ldnde bile yine su olarak grld ifade edilmektedir.158
Sonu olarak, Yahudilikte kan kardelii ve bu kardelikten kaynaklanan iliki
trlerinin, daha ok dinin belirledii hukk konularda (miras, evlilik gibi) kendini
gsterdiini syleyebiliriz.
2.2.2. Soy Kardelii
Bu blmde, Yahudiliin mill bir din olarak tanmlanmasnn bir sonucu olarak
ortaya ktn dndmz Yahudilikteki soy kardelii konusunu ele almaya
alacaz. Byle bir dnceye bizi sevk eden sebep, sadece Dinler Tarihilerince bu
dinin mill olarak deerlendirilmesi deil, ayn zamanda Yahudiliin Kutsal Kitab Eski
Ahitte de soy kardeliinden bahsedilmi olmasdr. Nitekim, karde ifadesi, kan
kardelii bal altnda da ele aldmz ekilde anne babann ocuklar159 iin
kullanld gibi, ayn klan ya da kabile yeleri160 veya ayn milletin fertleri161 iin de
zikredilmektedir.162
156
Levililer, 18:16
Levililer, 20:21
158
Moe Farsi, Tora ve Aftara III, (2. Bask), Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A.., stanbul 2010,
s. 438.
159
Yaratl, 27:6.
160
Saylar, 16:10.
157
42
Aslna baklrsa, tm bu geerli sebeplerin dnda biz, soy kardelii ve bunun

sonucu olan durumlar, ayr bir balk aarak soy kardelii bal altnda ele almann
ne kadar uygun olaca konusunda tereddtte kalmtk. Zira Yahudilik, soy ve dinin
ya da rk ve dinin birbiri ierisine getii; biri olmadan dierinin izah edilemedii;
dinin soy, soyun da din olarak algland girift bir manzara ortaya koymaktadr.
Bundan dolay ayn soya mensup olmadan kaynaklanan soy kardeliini, din
kardelii bal altnda ele alma ihtimalini de seeneklerimiz arasna koymutuk.
Ancak nev-i ahsna mnhasr bir durum arz eden Yahudilikteki soy kardeliini, bu
zelliine bal olarak ayr bir balkta irdelemenin daha doru olaca kanaatine
vardk. Soy olgusu Yahudilikte o kadar nemlidir ki, ilerleyen balklarda ele
alacamz din ve insan kardelii anlaylarn da, bu olgunun biimlendirdiini
syleyebiliriz.
2.2.2.1. Yahudi Soyu
yle bir soru akla gelebilir: Yahudilik sz konusu olduunda soydan
kastettiiniz nedir? ya da hangi soyu sz konusu etmektesiniz? Bu soruya doyurucu
bir cevap verebilmek iin ncelikle Yahudilikten ve onun nihi noktada anlamda
olan
srail,
brani,
Yahudi
kavramlarndan
kastedilenin
ortaya
konmas
gerekmektedir. Zira, Yahudilikte soya yklenen anlamn, sraladmz bu kavramlarla

yakndan ilintili olduu kansndayz.
Yahudilik (br.:Yahadut) kelimesi, Kutsal Kitapta bulunmamakta ve ilk kez
kinci Makabiler Kitabnda ve Esterin Megilas hakkndaki Midratan Ester Rabbada
(7:11) yer almakta olup, Helenlemi Yahudilerin Yunancadaki Judaismas
kelimesinden yararlanmalar ile tremitir ve dinsel ve ulusal bir kavram belirtir.163
Yahudi kelimesi ise, shak olu Yakubun on iki olundan drdncs olan
Yahuda nn adna izafeten srailoullarna verilen bir isim olarak karmza
kmaktadr.164 Bir baka gre gre, Filistinin Gney blgesinde kurulan Yahuda
Krallndan dolay srailoullar Yahudi adn almtr.165
161
Tesniye, 15:12.
Atilla Yargc, Kitab- Mukaddes ve Kurann Sevgi Anlay, Din Aratrmalar, cilt:7, say:21,
s. 213.
163
164
Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, (5. Bask), Literatrk Yaynlar, Konya 2010, s. 163; Rabi
Benjamin Blech, Gemiten Gnmze Yahudi Tarihi ve Kltr, (1. Bask), (ev.: Estreya Seval
162
43
brani kelimesine gelince, bu kelimenin, branice bri veya Hibri

kelimelerinden geldii sylenmektedir. bri kelimesi, gemek anlamna gelmektedir.
brani kelimesi, M.. 15-14. yy.larda Filistin blgesinde gebe olarak yaayan bir
kabilenin addr. brani, te tarafn insanlar anlamnda, Frat ve rdn nehirlerinin
br kysndan nehri geerek gelmi olan gmenleri ifade etmektedir. Yahudilere bu
ad, Filistin blgesinde yaam olan yerli halk Kenanllar tarafndan verilmitir.166
Bir dier kavram olan srail kelimesinin menei konusu ihtilafldr. Eski Ahitte
(Yaratl, 32:28), Tanr ile greip yenen anlamnda srail kelimesinin kullanld
belirtilmektedir. Bu ismin Hz. Yakuba Tanr Yahveh tarafndan verildii Eski Ahitte
gemektedir. Ancak Yahudiler, tanr ile green deil, Tanr ile mcadele eden eklinde
anlamaktadrlar.
Yani
Tanrya
isteklerini
srarla
kabul
ettiren
eklinde
yorumlamaktadrlar. Bylece srail kelimesi, Hz. Yakubun on iki olunun ad olmu ve

srail oullar tabiri de buradan kaynaklanmtr.167
Dikkat edilirse bu kavramlarn neredeyse tamamnda aralarnda ufak tefek
farkllklar olsa da belirli bir soya, kabileye, rka vurgu vardr. Yani Yahudilik,
kendini tanmlarken dier dinlerde olduu gibi inan ve ilkeleri n plana kararak
deil; kkeni, asabiyeti ve soyu n plana alarak tanmlamtr. Fakat Yahudilikte n
plana kan unsur, mensup olunan rk ya da soy olsa da, yine de Yahudi kimlii
denilince bizim anladmz veya anlamamz gereken, dinsel, geleneksel, tarihsel ve
ulusal elerin girift bir tarzda birbirlerine kaynam hli olmaldr. Bu elerin
herhangi bir tanesinin zayflamas, Yahudi kimliini tmyle sarsar. Din unsurunun
bulunmad bir Yahudiliin birok kstlamas bulunmaktadr ve nesiller boyunca
dayanmas phelidir. Sadece dn ierii olan Yahudilik de, ulusal kimlikten
soyutlanmak suretiyle baka kstlamalar getirmektedir. Dindar Yahudi, gnlk
yaamnda uygulamak durumunda kald dinsel pratiklerin, onu Yahudi olmayan
toplumun dnda tuttuunun bilincindedir. Dier taraftan bu pratiklerin dna kan bir
Yahudinin yaamna belirgin bir Yahudilik bilgisi enjekte edilmemesi durumunda, o
kiinin Yahudi olmayan ve ounluu oluturan bir toplumda asimile olmas doal bir
Vali), Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A..,stanbul 2004, s. 54; Besalel, Yahudilik
Ansiklopedisi III, s. 759,760.
165
Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s. 163; Felicien Challaye, Dinler Tarihi, (ev. Samih
Tiryakiolu), Varlk Yaynevi, stanbul 1960, s.122.
166
Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s. 163; Challaye, s. 122; Blech, s. 54.
167
Mehmet Aydn, Dinler Tarihine Giri, s. 163; Challaye, s.122.
44
sonu olarak kabul edilmektedir.168
zetle sylemek gerekirse, Yahudi kimliini
oluturan temel unsurlar, din ve rktr. Bu ikisinin olmad, ya da sadece birinin

olduu bir Yahudilikten sz etmek imkansz gibi grnmektedir.
Yukarda, Soy kavramndan neyi kastettiimizi izah babnda baz kavramlara
temas ettik ve neticede bu soyun, Hz. Yakubun soyu olduunu renmi olduk. imdi
de, srailoullar adyla bilinen bu soyun nitelii zerinde durmak istiyoruz. Zira bu
nitelii izah etmeden, ne soy, ne din ve ne de insan kardeliini salkl bir ekilde
ortaya koymak bizler iin kolay olacaktr.
Yahudilikteki
soyun niteliinden muradmz, bu soyun millet olmaktan
kaynaklanan mill bir karaktere mi, yoksa bir rk olmasndan kaynaklanan rk bir
karaktere mi sahip olduudur. Bu noktada, millet ve rk kavramlarnn Yahudilik
asndan akla kavuturulmas zaruri hale gelmektedir.
Millet kelimesi yle tarif edilebilir: Ayn dili konuan, ayn mill seciyeye,
mterek tarihe, mterek mill emellere sahip olan bir ktledir.169 Irk ise szlkte,
ortak genetik ve fizyolojik zellikler tayan insanlarn ayrt edici karakterleri, bir canl
trnde ayn karakteri tayan canllarn oluturduu alt blm170 eklinde
gemektedir. Irk kavram antropolojik ve biyolojik bir kavramdr. Zaten antropoloji de
rk bilimi olarak bilinir.171 Millet, kavim, dil ise tarih, kltr ve toplum ile ilgili
terimlerdir. Kavim ve millet insanlardan meydana geldiine gre, rk esas temel
olmaktadr. Bir milleti tekil eden fertlerin btn ana bir rka ve onun tali rklarna
mensup olabildikleri gibi, bu topluluun iine baka bir ana rkn mensuplar da
karabilir.172
Bu tanmlardan yola karak acaba, Yahudi rk vardr ve bundan sz edebiliriz
diyebiliyor muyuz? Fiziksel antropolojinin gsterdiine gre, yaygn inanlarn tersine
Yahudi rk diye bir rk yoktur. Dnyann pek ok yerinde yaayan Yahudilerin
antropometrik lleri, yaplar, kilolar, ciltlerinin rengi, sefalik endeksleri (yzn
maksimum genilii ve uzunluu), kan gruplar hi tutarl deildir. Bilakis Yahudiler ile
168
Yusuf Besalel, Yahudi Tarihi, (Geniletilmi 2. Bask), Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A. .,
stanbul 2003, s. 131.
169
Sadri Maksudi Arsal, Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esaslar, (2. Bask), tken Yanevi, stanbul
1972, s. 35.
170
Irk, Eriim tarihi: 07 Mays 2012, http://www.turkcebilgi.com/sozluk/rk
171
Antropoloji, Eriim tarihi: 07 Mays 2012, http://tr.wikipedia.org/wiki/Antropoloji
172
Irk, http://www.turkcebilgi.com/sozluk/rk .
45
yaamakta olduklar lke halk arasndaki endeks ve kan grubu benzerlikleri, eitli
lkelerde yaayan Yahudiler arasnda olan benzerliklerden ok daha fazladr ve her
lkenin Yahudisinin vcut yaps, o lkenin halknn boyuyla ve yapsyla orantl
olarak deimektedir.173 O halde, kesin bir ekilde konumak gerekirse, antropologlarn
dilinde, yani antropolojik adan Yahudi rk diye bir ey yoktur. Yahudilerin Kafkas
rknn Akdeniz alt blmnden geldii dorudur. Ancak geen yzyllar ve dnyadaki
glerin sonucunda Yahudiler yaadklar yerlerdeki dier rksal karmlarla
birlemeleri yznden, yukarda da ifade ettiimiz gibi, ok sayda farkl fiziksel zellik
gelitirmilerdir.174
Antropolojik anlamdaki rk, zoolojik bir mefhumdur. Millet ise, sosyolojik ve
psikolojik esaslara dayanan bir mefhumdur. Bugn milletleri tasnif ve milliyeti tesbit
sahasnda antropolojik manda rk esas artk kstas olmaktan kmtr.175 yleyse
Yahudi
milletinin
rkn
tesbit
ederken
biz,
antropolojik
verilerden
faydalanamayacamza gre, hangi bilimsel verilerden faydalanmalyz? Bu noktada

Etnoloji bilim dal ve bu bilim dalnn verileri bize yardmc olmaktadr. Zira bu bilim
dal rk farkl ekilde tanmlamaktadr: Etnolojik manda rk, uzak bir tarihi devirde, bir
byk devlet iinde beraber yaam ve bu sayede lisan, rf, det ve inanlar
bakmndan birlemi fertlerin ana devlet daldktan sonra da kardelii muhafaza eden
milletlerin btndr.176 Dier bir tabirle, etnolojik anlamda rk, birbirine yakn dilleri
konuan ve mterek ruhi temayllere sahip olan milletlerin btndr diyebiliriz.177
te bu noktada, rk adan Yahudi kavramnn yeri kafamzda netlemeye balam
bulunmaktadr. nk yaplan ve doruluu kantlanan, o nedenle de herkesin bildii
bir doru haline gelen bilimsel almalar gstermitir ki Yahudi milleti, ierisinde
Arap, sur, Fenike ve Habe milletlerinin de bulunduu ana damar olan Smi
rkndan gelmektedir. Sam, Hz. Nuhun olundan birinin addr ve sz konusu bu
milletler bu atann torunlardrlar.178 Bu husus, Eski Ahit Yaratl 9, 10 ve 11.
blmlerde Yahudilerin de kabul ettii bir inan olarak karmza kmaktadr.
173

Blech, s. 36.
175
Arsal, s. 35.
176
Arsal, s. 33.
177
Arsal, s. 34.
178
Osman Cilac, Dinler ve nanlar Terminolojisi. (1. Bask), Damla Yaynevi, stanbul 2001, s. 315.
174
46
Buradan yola karak, Etnolojik anlamda rkn, millet mefhumundan daha geni bir
anlam alanna sahip olduunu syleyebiliriz.179
Hatrlanaca zere konumuzun banda Yahudi soyunun niteliinin rk veya
mill olup olmadn tartmaya amtk. Irk konusunda yaptmz tm bu
izahatlardan sonra diyebiliriz ki, Yahudi soyu rk bir karakter tamamaktadr.
Bu soyun mill bir karakter tayp tamad noktasnda bir kanaate ulaabilmek
iin ise, ncelikle mill kavramnn kendisinden tredii millet kavram zerinde
durmann gerekli olduuna inanyoruz. Millet, uzak bir mazide, ekseriyetle tarihten
nceki bir devirde, muayyen bir sahada devlet kurmu, bu devlet iinde uzun zaman
mstakil olarak yaam, karlkl tesirler neticesinde fertleri birbiriyle kaynam, rf
ve adetler bakmndan birlemi, ayn dili konuan fert ve ailelerden mrekkep beer
ktledir.180 Bu tanmdan yola karak bir milleti oluturan unsurlar yle sralayabiliriz:
1- Milleti tekil eden fertlerin bir devlet iinde yaamas veya yaam olmas, 2- Nfus,
3- Corafi saha, 4- Bamszlk, 5- Lisan birlii, 6- Mterek din inanlar, 7- Millet
ekseriyetinin ayn rktan olmas,181 8- Din birlii.182
Milleti oluturan bu artlarn her birine itirazlarda bulunulmutur. Bu itirazlar
ylece zetlenebilir:
1- Bir milletin teekkl iin din birliine lzum yoktur. Mesel, Franszlar bir
millettir, halbuki Franszlarn bir ksm Katolik, bir ksm da Protestandr.
Bu itirazn hibir temeli yoktur, nk Protestanlk Fransz milletinin teekkl
tamamlandktan sonra zuhur etmitir.
2- Milletin teekkl iin lisan birliine de lzum yoktur. svire milleti ayr
lisanda konumaktadr.
Bu itiraz da bir anlamazlk mahsuldr. nk svire bir millet deildir. svire,
devletleraras hukuk bakmndan bir nation (ulus)dur, zira bir birlemi federal
179
Arsal, s. 35.
Arsal, s. 75.
181
Arsal, s. 68.
182
Din birlii maddesi, Arsaln milleti oluturan unsurlar olarak sralad maddeler arasnda
bulunmamasna ramen, dinin birletirici etkisinin olduunu dnmemizden dolay, sz konusu bu
maddeyi buraya ilave etme gerei duyduk.
180
47
devlettir, fakat etnolojik bakmdan bir millet deildir. svire devleti iinde birbirinden
tamamen farkl millet (nationalite) vardr: Fransz, Alman, talyan.
3- Milletin teekkl iin saha birliine de gerek yoktur. Nitekim Yahudi milleti,
asrlarca mill topraa sahip olmad halde, btn dnyaya yaylm olmakla beraber
bir millet olarak yaamtr.
Bu itirazn da tutarl bir yan yoktur. nk Yahudi milletinin teekkl iin dahi
devlet erevesi ve toprak unsuru lzm olmutur. Bilindii gibi, Filistin blgesinde
kurulmu Eski Yahudi devletinin en parlak devri, Nebiler tarihinde de kendilerinden
bahsedilen Davut ve Sleyman hkmdarlar devridir. Yahudi milletinin dnyann her
tarafna dalmas millet olarak teekkl tamamlandktan sonra vuku bulmu bir
hadisedir.183
Dikkat edilirse etnolojik anlamdaki rk tanmnda birbirine yakn dillerin
konuulmas sz konusu edilmekteyken, millet tanmnda ve milleti oluturan artlarda
ise ayn dili konuma, millet olmann bir gerei olarak vurgulanmaktadr. Vurgulanan
bu aynlk ya da ayn olma hali, sadece ayn dili konuma konusunda ortaya kan
bir durum deildir. Zira millet sz konusu olduunda, ayn olma hali zihniyet, uur,
duyu ve dn gibi olgusal alanlarda da kendini gstermektedir. Zaten mill
karakter, tam da bu deil midir? Milletin btn fertleri arasnda husule gelen mterek
ruhi temayllere ve bu temayllerden doan hareket ve dnce tarzlarna milli karakter
denilmektedir.184 Yahudilik ve Yahudiler asndan durumu deerlendiimizde,
Yahudilerin, kimsenin inkar edemeyecei mill bir karakteri bnyelerinde tadklarn
grebiliyoruz. nk, tarihen de sabittir ki Yahudiler, u ana kadar sadece, Bbil
esaretinden nce ortaya kan Yahuda ve srail Krallklarn saymazsak -
iki devlet
kurabilmilerdir. Bu iki devlet arasnda geen zaman aral iki bin yldan fazladr. Yani
en az iki bin yl, devletsiz, srgnde bir hayat yaamlardr. Onlarn, aradan iki bin yl
getikten
sonra
tekrar,
bir
devletin
ats
altnda
toplanabilmelerini,
bunu
baarabilmelerini salayan yegane etken, ite bu mill karakterleridir. Belki de baka

hibir millet, bunca esaret ve srgn hayatndan sonra, benliklerini ve kimliklerini
bozulmaktan korumak suretiyle yeni bir devlet kurma seviyesine gelemezdi. O halde
183
184
Arsal, s. 76,77.
Arsal, s. 74.
48
Yahudi soyunun niteliini irdelediimiz u aamada, bu soyun mill bir karaktere

sahip olduunu rahatlkla syleyebiliriz.
Yahudi soyunun tad bu mill karakter sebebiyledir ki, soy kardeliini ele
alrken bizler iin anahtar kavram milliyetilik olacaktr. Zira hangi din sz konusu
olursa olsun, sz gelimi eer o dinde de bir soy kardeliinin varlndan sz edeceksek,
orada da bu kavram bizler iin anahtar roln stlenecektir. nk soy kardeliinin
temelinde, milliyetilik ve bundan kaynaklanan mill duygular yatmaktadr.
Milliyetilik ya da milliyet duygusu, bir millete mensup fertlerin, o milletin mazisine,
istikbaline, lisanna, kltrne, lke ve toprana kar besledikleri derin, rslemi
ballktan ibaret bir ruhi halettir. Bu ruhi halet, millet iindeki btn normal fertlere
amil olduundan, ferd olduu kadar kolektif bir duygudur.185
Milliyet duygusunun ve mill uurun milletlerin ruhi bnyesinde ok derin kkleri
olan, rsiyet yolu ile batndan batna geen, lmeyen, snmeyen bir duygu olduunu
ispat eden hadiselerden biri de, gzmzn nnde, Filistinde bir srail devletinin
kurulmu olmasdr. Yahudiler btn dnyaya dalm olduklar halde, ki bu dal ve
yayla Diaspora adn verirler, milliyet duygularn, mill uurlarn hibir zaman
kaybetmediler. eitli lkelerde yaadklar halde, ayn milletin paralar olduklarna
dair uur, Yahudiler arasnda dima kuvvetli bir his olarak yaad. Onlarda bu his hibir
zaman zaafa uramad186 ve neticede kendi devletlerini kurdular.
2.2.2.2. Ayn Kabile yeleri Arasnda Soy Kardelii
Buraya kadar, soy kelimesinin Yahudilikte tad anlam ve muhtevaya, nceki
satrlarda ileri srdmz gerekelerden dolay deinme gereini hissettik. Burada ise
asl konumuz olan Yahudilikte Soy Kardelii hususunu etraflca incelemeye
alacaz.
Bilindii zere toplumun ierisinde yer alan her fert, mutlak surette bir grubun
parasdr. Bu grup, en kk toplumsal birlik olan aile olabildii gibi, en byk
sosyal birlik olan devlet de olabilmektedir. Sadri Maksudi Arsal, aileden devlete
kadarki sosyal birlik aamalarn aile, soy, oymak, kabile, kabile birlikleri ve devlet187
eklinde sralamaktadr. Bu sralamada ikinci srada olan birlik aamas grlecei zere
185
Arsal, s. 79.
Arsal, s. 158.
187
Geni Bilgi in Bkz. Arsal, s. 59, 60.
186
49
soy grubudur. Buradaki soy ile, bizim konumuza isim tekil eden soyun ayn ey
olmadn, bir kafa karklna sebebiyet vermemek iin ifade etmemiz yerinde
olacaktr. Zira, sralamada yer alan soy, aileden sonra gelen ve dar bir ereveyi
kuatan toplumsal bir grubu ifade eder. Dolaysyla kurumsal bir anlam vardr ve
zeldir. Bizim konumuzda geen soy ise, terminolojide Ben-i srail (srailoullar)
denilen milletin kendisine isnat edildii ata ve onun torunlar arasndaki ba
ifade etmektedir. Kurumsal bir anlam yoktur, btn Yahudi milletini iine aldndan
dolay da geneldir. Biz,
Yahudilikte soy kardeliini ele alrken yukardaki bu
sralamaya ufak deiikliklerle birlikte-188 bal kalmaya alacaz. nk Yahudiler

millet ve devlet olma seviyesine ykselmeden nce, sz konusu bu sralamada yer alan
sosyal birlik aamalarndan gemilerdir. Soy kardeliini anlatrken bu sosyal gruplara
temas etmeden gemek, konunun eksik kalmasna neden olacaktr.
Yahudi toplumunda soy kardeliini ve bunun yansmalarn grebildiimiz en
kk toplumsal birlik kabiledir. Ortak bir atadan geldiklerine inanan mstakil
(zerk) aileler grubuna kabile denmektedir.189 Nitekim Hz. Musa ncesi dnemi
dndmzde Eski Ahit cemaati de, bir kabilenin yelerinden, yani, brahim, shak
ve Yakup ailelerinden mteekkildi.190 Kabile, bu dsal grnmyle tek bir birimi
oluturmasna ramen, ayn zamanda kan balarna da dayandrlan dahil bir
organizasyona sahiptir.191
Bu balamda kabile zelinde ele alacamz ilk kardelik, ayn kabilenin yesi
olan insanlar arasnda meydana gelen soy kardelii olacaktr. Kabilede kan ba
olgusu ok nemlidir. Bu kan ba, ayn ailenin yeleri olmann bir neticesinde
gerek; ayn kabilenin bir yesi olmann neticesinde ise farazi olarak
gerekleebilmektedir. Kabile mensuplarn birletiren ey, bu gerek veya faraz kan
ilikisi olup, kabile mensuplarnn hepsi geni anlamda kendilerini kardeler olarak
kabul eder ve bu kann arlna byk nem verirlerdi.192 Unutmayn ki ben sizinle
188
Arsaln yukardaki sralamasnda Soy, Oymak ve Kabile ayr olarak zikredilse de biz bu n
yeleri arasndaki ilikilerin benzerlii sebebiyle tek bir balk altnda, Kabile bal altnda
birletirmeyi uygun gryoruz.
189
Vaux, s. 27.
190
Emmanuel E. James, "Kitab- Mukaddese Gre Cemaat ve Bu Cemaatin Hayatnda Kilisenin Yeri",
UFD, cilt: 4, say: 4, (1992), s. 313.
191
Vaux, s. 31.
192
Challaye, s. 129.
50
ayn etten, ayn kandanm.193 diyen Avimelek, btn airetin kendi anasndan
doduunu
syler.
kardeleridir.
194
Davutun
gznde
airetinin
btn
mensuplar,
onun
Ayrca O, btn Yahuda byklerine, sizler benim kardelerim, etim
ve kemiklerimsiniz195 diyecek kadar da ileri gider.196

Eski Ahitte, ayn kabileye mensup olanlar arasnda husule gelen kardeliin delili
olabilecek yukardaki cmleler dnda baka cmleler de vardr: Bunlardan Lut
Peygamber, kendisine gelen ve melek olduklar ifade edilen misafirleri ve kendi kavmi
olan Sodom arasnda geen kssa buna gzel bir rnek tekil etmektedir. Bu kavim
Kuran- Kerimde197 de ifade edildii zere yaratln dna km, saptm bir
topluluktu. yle ki, bu kavmin erkekleri, kadnlar dururken ftrata aykr davranarak
hemcinsleri olan erkeklere ilgi duyuyor ve onlarla beraber oluyordu. Eski Ahitte bu
kssann anlatld, Yaratl 19:1-26 aras metinlerde ifade edildiine gre Sodom
kavmi, Luta iki yabancnn misafir olarak geldii haberini alr ve bu iki yabancyla
beraber olmak iin Lutun evinin etrafn sararlar. Lut Peygamber de onlar bu kt
niyet ve dncelerden vazgeirme abas ierisindeyken Ltfen kardelerim; ktlk
etmeyin!198 diyerek onlara bir hitapta bulunur. Lutun onlara kardelerim eklindeki
hitab, ayn kabileye mensup olan insanlarn birbirini karde grdne delil
olmaktadr. Ayrca sz konusu bu cmlede, kardeliin gerei olan bir ayrnt
dikkatimizi ekmektedir. Bu ayrnt da, slamda da iyilii emretme, ktlkten
sakndrma eklinde formle edilen kardelik vazifesidir. Bu vazifeyi grld
zere Lut da yapmakta ve onlar kt olan bir davrantan sakndrmaya almaktadr.
Yukarda sz edilen gerek veya faraz kan ba, kabilenin btn yeleri arasnda
belirli bir dayanma meydana getirmektedir. Bu, ok kklemi bir duygu olup,
Yahudilerin Kenana yerlemesinden sonra da devam etmitir. Kabile hayatnn bir
gerei olarak her yenin erefi veya lekesi btn grubu etkiler. Bir felaket btn kabile
mensuplarn kapsar ve Tanr, babalarnn gnahlarn ocuklar zerinde drdnc nesil
zerinde arar.199 Liderlerinin bir hatasndan dolay btn bir grup cezalandrld
193
Hakimler, 9:2.
I. Samuel, 20:29.
195
II. Samuel, 19:12.
196
Vaux, s. 28.
197
Araf, 7:8;, Hd, 11:78-79.
198
Yaratl, 19:7.
199
k, 20:5.
194
51
gibi,200 eer reisleri cesursa, btn bir aileye de sayg gsterilir. Bu dayanma, daha
ok grubun zayf ve zulme urayan yelerini koruma grevinde grlmektedir.201
Yahudi kabilelerinin tamamnda grebildiimiz ve aslnda kabileciliin de bir
gerei olan kabile leindeki milliyetilik duygusunun yansmalarna bizler evlilik
mevzuunda ahit olmaktayz. Nitekim kabilede bir kimsenin kendi akrabalar arasndan
bir e almas (akraba evlilii) detti. Bu yzden brahim hizmetisini, shaka
Mezopotamyadaki ailesi iinden bir e bulmas iin gndermi202 ve ayn ekilde shak
da Yakupu oraya bir e bulmak zere gndermiti.203 Kabilede mevcut olan bu akraba
evlilii uygulamasnn temel gerekesi aslnda, yukarda da dikkat ektiimiz kan
bann korunmas amacna yneliktir. Yahudilerde kabile leinde grebildiimiz
bu uygulamaya, millet leinde de rastlamaktayz. Zira, millet olma aamasnda da
Yahudiler kann korunmas amacndan vazgememilerdir. Bu amacn bir neticesi
olarak Yahudi milleti, ancak yabanc evliliklere kar tavrlar ve baka etnik gruplarla
kaynamay reddetmeleri sayesinde varln srdrebilmitir.204
2.2.2.3. Farkl Kabileler Arasnda Soy Kardelii
srailoullar millet olma seviyesine ykselmeden nce pek ok kabileden
olumaktayd. Bu nedenle ayn kabileye mensup olanlar arasnda grebildiimiz
kardelik olgusundan sonra, imdi de farkl kabile birlikleri arasndaki kardelik
konusunu irdeleyebiliriz.
Soy kardelii konusuna giri yaparken, Yahudi soyunun Hz. Yakupun on iki
olundan trediini; Hz. Yakupun bir adnn da srail olduunu ve o nedenle de bu
on iki oul ve onlardan treyen soya srailoullar dendiini ifade etmitik. Demek
oluyor ki, on iki oul ve onlardan sonra gelen kabilelerin ortak noktas ncelikle
srail olmaktr. Mevcut olan bu ortak noktadan dolaydr ki, onlar arasnda bir
kardeliin olup olmadn ve eer varsa mahiyetinin ne olduunu aratrmak konumuz
asndan nem arz etmektedir.
200
II. Samuel, 21:1.

Vaux, s. 36.
202
Yaratl, 24:4.
203
Yaratl, 28:2.
204
Lavinia & Dan Cohn Sherbok, Yahudiliin Ksa Tarihi, (ev. Bilal Ba), z Yaynclk, stanbul
2010, s. 53.
201
52
Bu noktada ilk olarak Eski Ahitte kabileler aras kardeliin varlna delil
olabilecek cmleleri paylamak istiyoruz.
Bu yzden Levililer, kardeleri olan br kabileler gibi pay ve mlk almadlar.
Tanrnz Rabbin onlara verdii sz uyarnca onlarn miras Rabdir.205
Levili khinlerin, btn Levi oymann br srailliler gibi pay ve mlk
olmayacak. Rab iin yaklan sunularla, Rabbe den payla geinecekler. Kardeleri
arasnda mlkleri olmayacak. Rabbin onlara verdii sz uyarnca, Rabbin kendisi
onlarn miras olacak.206
Grld zere bu cmlelerde, srailoullar kabilelerinden Levi kabilesinin,
ad verilmeyen dier kabilelerden mlk edinme ve mirastan pay alma konusundaki
farkllndan sz edilmekte ve Levi kabilesi ile dier kabileler karde olarak
zikredilmektedir.
Hangi tr kardelik olursa olsun, kardeliin temelinde mutlak surette bir ortak
nokta bulunmaldr. Bu ortak nokta, kabileler sz konusu olduunda ortak ata
olmaktadr. Yahudi kabilelerinde de ite bu ortak ata Hz. Yakup (srail)tur ve onun
soyundan gelen herkes, kabileler farkl olsa da kendilerini karde grmektedirler.
2.2.2.4. Ayn Millete Mensup Olanlar Arasnda Soy Kardelii
nce ayn kabilenin mensuplar, sonra da farkl kabileler arasndaki soy
kardeliine ilikin deerlendirmelerimizin ardndan, imdi de Arsaln sosyal birlik
aamalarndan sonuncusunu tekil eden devlet, yani millet olma halinden neet
eden soy kardeliinden sz etmeye alacaz.
Sadri Maksd Arsal bu son safhada yer alan sosyal grubu isimlendirirken kavimmillet tabirini kullanmaktadr. Ona gre Kavim-Millet, medeniyet bakmndan kabile
birlikleri safhasnda bulunan, henz devlet kurmam zmrelerin bir devlet iinde
birlemelerinden doan etnik ktledir.207 Daha genie sylersek kavim-millet, ayn
lkede yaayan, etnolojik ayn rka mensup olan oymak ve kabilelerin en kuvvetli
zmrenin hkimiyeti altnda devlet eklinde birlemesinden doan, ayn knunlara tbi
olarak yaam, bunun neticesinde mterek lisana mterek rf ve detlere, mterek
205
Tesniye, 10:9.
Tesniye, 18:1-2.
207
Arsal, s. 66-67.
206
53
din inanlara ve mterek mill seciyeye sahip olmu, mtecanis ve mtesanid bir insan
ktlesidir.208 Arsaln millet tabirinin nnde kulland kavim kelimesini kastl
olarak kulland anlalmaktadr. Zira, ona gre bu iki kavram arasnda fark vardr.
yle ki, tarih ve siyas inkiaf neticesinde ekillenmesi tamamlanm her kavim
millettir. Kavimlerin millet haline gelii daima bir devlet erevesi iinde vuku bulur.
Her millet, bir kavmin inkiaf etmi eklidir.209 Dolaysyla buradan anlamaktayz ki
Arsal, dank ve devletlememi bir halde duran kabile birliklerinin oluturduu
gruba kavim adn vermektedir. Ama ne zamanki bu kavim, bir devlet haline gelir,
ite o zaman millet nvann almay hak eder.
Yahudilik sz konusu olduunda da yukarda ifade edilen sre karmza
kmaktadr. nce kabile, ardndan kabile birlikleri ve bunlarn oluturduu kavim
safhasndan sonra Yahudiler millet olma aamasna gelmilerdir. Kenana girdikten
sonra Yahudiler gebe hayat eklinden, zir faaliyete dayanan yerleik hayata
gemilerdir. Bylece gebe obanlar, bu yeni dzende ifti ve zanaatkar olmulardr.
En nemli nokta ise kabile hayatnn sona ererek millet grnm kazanmalar, ictimai
ve siyasi adan milletleme sreci iine girmeleri olmutur.210
Yahudilerin millet birlikteliini oluturma ve bunu baarmasnda elbette ki, Hz.
Musann inkar edilemez bir pay ve katks vardr. O, ulusal bir din kurmak suretiyle,
srail kabilelerini gerek bir millet halinde birletirmitir.211 Hz. Musa, Yahudi
tarihinde, etrafnda her eyin dnd eksen roln oynamtr. Hz. brahimin Yahudi
soyunun kurucusu olmasna karn, Hz. Musa bu soyun yaratc gc ve ynlendiricisi
idi. Onun sayesinde ve komutasnda Yahudiler istikbali olan sekin bir millet
mertebesine eritiler.212
Hz. brahimden beri geen 3800 yl iinde Hz. Musann dneminde gerekleen
iki olay vardr ki, Yahudilerin ulusal btnlne katks bakmndan zikredilmesi
elzemdir. Bu iki olay, Msrdan k ve Sinada Torann Hz. Musa araclyla
Tanrdan teslim alnarak Yahudi halkn ynlendirecek yasalara vakf olunmasdr.213
208
Arsal, s. 67-68.
Arsal, s. 66.
210
Adem zen, Yahudilikte badet, Ay Kitaplar, stanbul 2001, s. 57.
211
Challaye, s. 134.
212
Paul Johnson, Yahudi Tarihi, (ev. Filiz Orman), Pozitif Yaynlar, trs., s. 39.
213
209
54
Msrdan k, kanaatimizce, zamann Firavununun basks ve zulm karsnda

Yahudi halknn bamszlnn ilan anlamna gelmektedir. Zira devlete giden yolda
bamszlk, en nemli arttr. Yahudiler bu art Hz. Musann nderliinde
Msrdan ayrlarak, bir anlamda gerekletirmitir. Sina da verilen on emir ise artk
bamsz ve zgr olan bir halkn millet haline geldiinin Tanr tarafndan tescil
ediliinin, kanaatimizce bir belgesi niteliindedir.
Bugn sosyologlar ve hukuk tarihi bilginleri ispat etmilerdir ki, milletlerin
yaayabilmeleri ve payidar olmalarnda en mhim en kuvvetli mil, fertlerin mensup
olduklar millete ball ve sadakatidir.214 Bu ballk ve sadakat olmakszn bir
milletin, millet olarak varln srdrmesi imkanszdr. Zira byle bir durumda mill
uur ve mill duygular snmeye balayaca iin, artk nceden millet olan bu kitlenin,
uursuz bir insan yn haline dnmesi kanlmaz hale gelmektedir. Tarihte bunun
rnekleri oktur. Nitekim, tarih devirlerde n salm nice millet vardr ki, gnmzde
artk, ad san bilinmez bir hale gelmi ve tarih sahnesinden silinmilerdir.
Yahudilerde bu ballk ve sadakat duygusunun adeta zirve yaptn tarih sre
ierisinde grebilmekteyiz. Onlarn bu duyguyu bu denli youn hissetmelerinde hi
kukusuz, yaadklar tarih hadiselerin nemli bir katks vardr. Babil srgnnden
balamak zere, srail Devletinin kuruluuna kadar Yahudiler, hep baka lke ve
devletlerin hakimiyeti altnda varlklarn srdrdler. Diaspora adn verdikleri iki bin
yllk zaman zarfnda onlarda oluan bu ballk duygusunun doal bir sonucu olarak
millet genelinde bir soy kardelii anlaynn olumaya baladn syleyebiliriz.
Bu tr bir kardeliin oluumunda byle bir ballk duygusundan baka, belki de buna
teorik bir zemin oluturarak katkda bulunan seilmilik olgusunun da hi inkar
edilemeyecek bir pay vardr. O nedenle bu olgunun zerinde durmay gerekli
grmekteyiz.
Seilmi millet ya da halk kavram, basit anlamyla Tanrnn srailoullarn
yeryzndeki dier halklar arasndan semesi olarak anlalmaktadr.215 Seilmilik
kavramnn Eski Ahitteki dayanaklarndan birisi, Yahudilikteki ahid kavramyla
yakndan ilintilidir. Yahudilikteki yorumlana gre Tanr ve insan arasnda yaplan iki
ahid vardr ki, dierlerinden daha nemlidir. Bunlardan ilki, Tanrnn Nuhla yapt ve
214
215
Arsal, s. 63.
Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi III, s. 571.
55
btn insanlar kapsamna alan evrensel ahittir.216 Tanr Yahvenin insanlarla yapt
ikinci antlama Hz. brahimle olandr. Yalnzca srailoullarn kapsayan bu ahit,
seilmilik kavramnn Eski Ahitteki delili olarak gsterilmektedir. Yahvenin Hz.
brahimle yapt ahit Yaratl 15:9-21 ve Yaratl 17. cmleler olmak zere iki
ksmdan oluur. Bu ahdin sonucunda Tanr, brahim ve soyuna Msrdan Frata kadar
uzanan topraklar vadeder. Tanrnn Hz. brahime verdii ikinci mjde ise soyunun
kutsanaca, gl ve ok bereketli olacadr.217 Seilmilik anlayna dayanak tekil
eden dier blmlerde ise yle denmektedir:
nk sen Tanrya vakfedilmi halksn; Tanrn, topran zerindeki tm
halklarn iinden, Kendisine zel halk olman iin seni seti. Tanrnn size balanp
sizi semesinin sebebi, tm halklardan kalabalk olmanz deil; zira siz, tm halklarn
en ksnz. Bu seim, daha ziyade Tanrnn size olan sevgisinden ve atalarnza
etmi olduu yemini korumasndan kaynaklanyor. te bu nedenle Tanr sizi Msrdan
zor kullanarak kard ve seni Msr kral Paronun elinden, kle evinden kurtard.218
Erets Yisrael (srail topra)de I. Yzylda yaam olan Rabbi Yohanan, aslnda
bu seimin Tanr tarafndan deil, srailoullar tarafndan yapldn savunur. Tanr,
Toray btn milletlere teklif etmi fakat onlar reddetmitir. Ancak srailoullar
Toray kabul etmitir. IV. Yzylda Erets Yisraelde yaam olan Rabbi Dimi ise,
Tanrnn arzusu ile srailoullarnn seildiini k 19:17ye istinaden savunur.
Yahudiler seilmilikle ilikili yukardaki aklamalardan hangisi doru olursa olsun,
bu sfatn ifade ettii anlamn stnlk ve ayrcalk deil; bilakis srailoullarnn
zel bir sorumluluk yklendiklerini ve rnek bir yaant srmeleri gerektii eklinde
anlalmas gerektiini ifade etmektedirler. Dier bir deyile, Yahudi olmayanlar bu
deyimi bir stnlk kisvesi altnda incelerken, tm Yahudi din alimleri konuyu
sorumluluk olgusu ile badatrmaktadrlar.219 Dolaysyla Yahudi halknn seilmilii,
bu stnlkten kaynaklanan hakimiyet ve istisnalk ile ilntili deildir. 613 mitsva
(emir) nn yerine getirilmesi ile kantlanan bir ball ifade eder.220
216
Yaratl, 9:8-17.
Krat Demirci, Yahudilik ve Din oulculuk, Ay Kitaplar, stanbul 2005, s. 27.
218
Tesniye, 7:6-8.
219
220
Rabbi Aaron Parry, Talmud Nedir?, (1. Bask), (ev. Estreya Seval Vali), Gzlem Gazetecilik Basn
ve Yayn A.., stanbul 2005, s. 215; ayrca bkz. Kemal Polat, Azerbaycan Da Yahudileri, Btn
Ynleriyle Yahudilik, Trkiye Dinler Tarihi Dernei Yaynlar, Ankara 2012, s. 165.
217
56
Grld zere bu meseleye ister stnlk asndan, isterse sorumluluk

asndan yaklalsn, Yahudilikteki seilmilik olgusunun Yahudileri bir ekilde,
Tanr nazarnda dier milletlerden farkl ve zel kldn syleyebiliriz. Bu farkl ve
zel olma halinin bilinci ierisinde Yahudiler, Yahudi olmayan dier milletlerle
aralarnda kaln bir izginin olduunu dima evrelerine hissettirmiler ve bu farkllk
ve zellik etrafnda kenetlenmek suretiyle kendilerini tanmlayarak, soy kardeliine
giden yolda zihn bir altyapy oluturmulardr.
Tam da bu noktada, Yahudilerde millet genelinde soy kardeliinin vcuda
gelmesinde Yahudilerin iki bin yl boyunca yaadklar srgn hayatna burada daha
genie deinmenin, seilmilik ve soy kardeliinin anlalmasna olumlu bir katk
salayaca kanaatindeyiz. Zira az sonra ele alacamz gerekelerden dolay, srgn,
seilmilik ve soy kardelii arasnda ok sk bir iliki olduunu dnmekteyiz.
Srgn veya dier adyla Diaspora branicede Galut kelimesiyle ifade edilir ve
Yahudilerin, lkelerinden, Tanr tarafndan baka milletlerin yanna datlmas
anlamnda kullanlr. Galutun gereklemesi Torann emirlerinin yerine getirilmesine
balanmaktadr. Bu durumda Tanrnn varl ve emirleri unutulursa Tanr, Yahudiyi
evinden ve toprandan fiziki ve corafi olarak uzaklatrr.221 Buradan anlalmaktadr
ki, galut Yahudiler iin bir ceza nitelii tamaktadr ve bu cezaya sebebiyet veren
su ya da gnah da, Tanrnn emirlerinin yerine getirilmemesidir.
M.. 8. yzyldaki Asur yenilgisiyle airetlerin dalmas, I. Bet Amikdan
yklmas ve Babil srgn; II. Bet Amikdan Romallar tarafndan yklmas,
Yahudilerin yaklak iki bin yl Galutta kalmalarna sebep olmutur.222 Seilmilik
kavram, zellikle ite bu I. Bet Amikdan yklmasyla beraber balayan ve I.
Diaspora olan Babil Srgnnden sonra olumu bir olgudur. Yahudi gelenei
seilmilik anlayn Hz. brahim ve Tanr arasnda yaplan ahde dayandrsa da, bu
kavramn bugnk haline ulamas Babil srgn sonrasna kalmaktadr.223 Demek
oluyor ki, bugn seilmilikten anlalan mana, byk lde Babil srgn ve
sonrasnda gelien olaylarla belirlenmi ve netlik kazanm; bir anlamda o zamana kadar
sorumluluk ve takva asndan yorumlanan seilmilik, bu zamandan sonra rksal bir
221

223
Demirci, Yahudilik ve Din oulculuk, s. 21.
222
57
elbise giyerek stnlk ve stn rk perspektifinden anlalmaya balanmtr. O

nedenle diyebiliriz ki, Yahudilerin yaad Babil srgn ve dier srgnler,
seilmilik anlayn dntren ve deitiren tarihin krlma noktalardr. Deiime
urayan bu anlayn tabii bir sonucu olarak, Tanrnn setii insanlar arasnda artk
soy vurgusunun daha youn yaplaca bir kardelik anlaynn geliip glenecei
aikardr.
Srgnler dnda, soy kardelii anlaynn geliip glenmesi noktasnda ele
almamzn zaruri olduu dier bir husus ise antisemitizm ve getto kavramlardr.
Antisemitizmin kelime olarak, Yahudi kartl, Yahudi dmanl224 veya
Sami kartl225 anlamna gelmektedir. Terim olarak ise Yahudilik dinine, rkna,
kltrne veya milletine kar duyulan dmanl;226 Yahudilere kar, sadece Yahudi
olduklar iin duyulan nefreti ifade etmektedir. Antisemitizm tarihsel bir olgudur.227
Her ne kadar etimolojisi antisemitizmin tm Sami halklarna ynelik olabileceini ima
etse de, terim ortaya kndan itibaren sadece Yahudilere ynelik saldrganl
belirtmek iin kullanlmtr.228 Yani antisemitizm, anti-Yahudilik teriminin
eanlamls olarak kullanlmaktadr.229
Antisemitizm kavram ilk olarak 1870lerde Alman gazeteci Wilhelm Marr
tarafndan retildi. O, Yahudilerin biyolojik adan farkl bir millet olduklarn, farkl
ve yabanc bir rktan olduklar iin asimile olamayacaklarn savunmutur. Ona gre
modern tarih, Yabanc Semitikler ile Yerli Cermenler arasnda sregelen bir
mcadele olarak anlalmaldr.230
Getto, bir kentin herhangi bir aznlka yerleilen blmne genel olarak verilen
bir ad olarak karmza kmaktadr.231 branice kkenli bu szck zelde ise, XII.
yzyldan itibaren Avrupann eitli kentlerinde, zellikle de Almanya ve Dou
224
Antisemitizm, Eriim tarihi: 15 Mays 2012, http://tr.wikipedia.org/wiki/Antisemitizm .

226
Antisemitizm, http://tr.wikipedia.org/wiki/Antisemitizm .
227
228
Antisemitizm, http://tr.wikipedia.org/wiki/Antisemitizm .
229
Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s. 31-32.
230
Sherbok, s. 135.
231
Getto, Eriim tarihi: 15 Mays 2012, http://tr.wikipedia.org/wiki/Getto .
225
58
Avrupa ehirlerinde eskiden Yahudilere ayrlan, sonra da Yahudi semtlerine verilen bir
addr.232
Antisemitizm ve Getto kavramlar aslnda seilmilik olgusunun Babil
srgnnden sonra ekil deitirerek rk bir karaktere brnmesi neticesinde ortaya
km olgulardr. Zira Bbil srgn Yahudilerde, kendilerinin Tanrnn setii stn
ve ayrcalkl rk olduklar dncesini oluturmaya balad andan itibaren, bu grn
karsnda olan, bu gre itiraz eden dier millet ve rklar, Yahudilere dmanlk
beslemeye balamlar ve neticede iten ie antisemitik bir olgunun Yahudi
olmayanlar arasnda yerleip gelimesine neden olmulardr. Bundan dolay her ne
kadar antisemitizm, bir kelime ve kavram olarak 1870li yllarda kullanlmaya
balansa da, olgusal gerekliinin Babil srgn sonrasna kadar geriye gittiini
syleyebiliriz. Antisemitizmin bir dier ve belki de en nemli sebebi, Yahudilerin
say armha gerip Tanr katili olmalar, dolaysyla bu lmden sorumlu olduklarna
dair Hristiyan inancnn varldr.233 Antisemitizme sebep tekil eden nc bir
hususun da ekonomik alanla ilgili olduunu dnmekteyiz. nk, Yahudiler
genelde zengin insanlardr. Bu zenginliklerinin bir sonucu olarak tarih srete
yaadklar lkelerde Yahudi olmayanlara, zellikle de Hristiyanlara faizle bor para
vermeye balamlar; bu uygulamalar onlarn Hristiyanlarca tefeciler olarak
grlmelerine sebebiyet vermi ve neticede Yahudilerle Hristiyanlar arasnda sosyoekonomik rekabetten kaynaklanan bir husumet ortaya kmtr.234 Bu husumet de doal
olarak antisemitik dncenin Hristiyanlar arasnda yerlemesini salam olabilir.
O halde yukarda szn ettiimiz Getto oluumlarnn byk lde antisemitik
dncenin neticesinde ortaya kan yerleim blgeleri olduunu syleyebiliriz. Yani
gettonun sebebi antisemitizmdir denilebilir.
Gettolarn amac Yahudileri tecrit etmek ve cezalandrmakt, ancak, bunlarn
birou onlarda grup kimlii oluturarak, klk deitirmi bir kutsamaya dnt.235
Yahudilerde Babil srgnnden beri var olan ve stn rk anlayndan kaynaklanan
232
Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi I, s. 189; Getto, http://tr.wikipedia.org/wiki/Getto .

Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s. 32; Cilac, s. 34; inasi Gndz, Din ve nan
Szl, (1. Basm), Vadi Yaynlar, Konya 1998, s. 35.
234
Asaf Hseyin, Batnn slamla Kavgas, (2. Bask), (ev. Mesut Karaahan), Pnar Yaynlar,
stanbul 2006, s. 8.
235
Blech, s. 187.
233
59
farkl olma karakteri, gettolarda daha bir bilinle korunmutur. Kollektif bir yapnn
kimliini tayan, bunu tadna inanan her bir Yahudi gl bir birlik uuruna sahip
olmutur.236 Yahudileri ehrin dier kesimlerinden duvarlarla ayrlm blgelerde
yaamaya zorlayan ve bu blgelerden k ancak belli zamanlarda zel izinlere
balayan bu sistem, hem antisemitizmi hem de siyonizmi besleyen sosyal bir temel
oluturmutur. Yaadklar bu tecrbe Yahudileri bir taraftan Kehillot ad verilen
kuvvetli i organizasyonlara, dier taraftan muhtemel tehlikelere kar, gvenli ve
bankerlik gibi hareket kabiliyeti yksek ekonomik alanlara yneltmitir.237
Konumuz asndan sylersek, Gettolarda hayatlarn srdrmek zorunda kalan
Yahudilerde Gettoda yaamann bir sonucu olarak, kardelii pekitirecek birlik,
beraberlik ve dayanma duygularnn ok daha youn yaanaca kuku gtrmez bir
gerek olmaldr. Zira, insan psikoljisinin bir gerei olarak, zor ve skntl zamanlarda
insanlar, bu zor zamanlarda kendilerine kader ortakl yapan dier insanlarla daha fazla
kenetlenme, bir ve beraber olma ihtiyacn hissetmektedirler. Bu, biraz da hayatiyetini
devam ettirmek isteyen toplumlar iin bir zorunluluk halini alabilmektedir. Yahudiler
sz konusu olduunda bu durum, ihtiyacn da tesine geerek zorunluluk halini almtr.
Sz edilen bu srgn ve getto dnemlerinin, Yahudilikteki kardelik anlay ve
alglayna nihai eklini verdiini; ona milliyeti ve hatta rk bir karakter
kazandrmak suretiyle belli bir soyun kutsand soy kardelii anlaynda karar
klmasn saladn syleyebiliriz. yle ki bu kardelik eidi, bundan sonraki balkta
ele alacamz ve aslnda btn dinlerde kardelik denilince akla gelen din kardelii
vurgusunu bile glgede brakr bir konuma ykselmitir. Artk Yahudilikte kardelik
denilince insanlarn anlad, soy kardelii olacaktr.
Sonu olarak nceki satrlarda ele aldmz gerekelerden tr seilmilik,
antisemitizm, getto ve soy kardelii arasndaki ilikiyi bazen aralarnda yer
deitirebilmi olsalar da - genel olarak yle zetleyebiliriz: Seilmilik antisemitizmi;
antisemitizm gettoyu ve getto da millet genelinde gl bir soy kardelii anlayn
dourmutur.
236
Sleyman Sayar, Yahudi Karakteri (Tarih ve Sosyo-Psikolojik Bir Yaklam), UFD, cilt: 9, say:
9, (2000), s. 317.
237
Recai Yahyaolu, Yahudi Psikolojisi, Nesil Yaynlar, stanbul 2010, s. 78. (Ahmet Davutolu,
Stratejik Derinlik: Trkiyenin Uluslararas Konumu, Kre Yaynlar, Austos 2009, s. 374den
naklen)
60
2.2.2.5. Eski Ahitte Soy Kardelii

Eski Ahitte soy kardeliinin mevcudiyetini ortaya koyan pek ok blm vardr.
Bunlardan ilki unlardr:
Kalbinde kardeinden nefret etme. Akrann238 mutlaka ikaz et; ama onun
yznden sen de gnah tama. Halknn mensuplarna kar intikam alma ve kin gtme.
Akrann kendin gibi sev. Ben, Rabbim.239
Bu cmlelerde dikkat edilirse kardein kardee kar sorumluluklar balamnda
ele alnabilecek birtakm vazifeleree vurgu yaplmaktadr. Bunlar, kardeten nefret
etmemek, kardei uyarmak, ona kin ve intikam beslememek ve onu sevmek gibi
kardeliin yansmas olan hususlardr. Bu tr duygu ve davranlar, kardelik
vazifeleri ve kardelii engelleyen hususlar balklarnda genie ele alacamzdan,
imdilik sadece soy kardeliinin varln gsteren deliller olmalar nedeniyle bunlara
ksaca deinmekle yetineceiz.
Levililer
19:17.
cmle,
din
kardelii
ve
insan
kardelii
asndan
deerlendirilebilirse de soy kardelii bakmndan da ele alnabilir. Levilier 19:18.

cmlede geen halknn mensuplarna kar ifadesi ise, bu ifadenin ardndan gelen
intikam alma ve kin gtme emirlerine muhatap olanlarn ancak Yahudi soyuna
mensup olanlar olduunu ve onlarla snrlandrldn, kardeliin tezahr olan
kardee kar kin ve intikam gtmeme eylemlerinin sadece bunlar kapsadn,
dolaysyla bu ifadelerin, soy kardelii balamnda deerlendirilebileceini bize
gstermesi asndan son derece nemlidir.
Soy vurgusunun youn bir ekilde ilendii dier bir blmde ise yle
denmektedir:
238
Sz konusu bu cmlelerde geen akran ifadesi, Kutsal Kitapn Yeni Yaam Yaynlar tarafndan
yaplan evirisinde komu eklinde tercme edilmektedir. Akran, Trkede genelde ayn ya
grubuna
mensup
olanlar
(Akran, Eriim tarihi: 18 Mays 2012,
http://sozluk.bilgiportal.com/nedir/akran ; Akran, Eriim tarihi: 18 Mays 2012,
http://nedir.dictionarist.com/akran .) ifade etmek iin kullanlan bir tabirdir. O nedenle anlam
ynnden snrl bir ifadedir. Komu kelimesi ise ayn ya grubundan olsun olmasn btn insanlar
kapsayabilen bir anlam geniliine sahiptir. Bu kuatcl sebebiyle biz de Yeni Yaam Yaynlarnn
yapt bu eviriye katldmz ve ilerleyen blmlerde tekrar vurgu
yapacamz komu ile
ilgili cmlelerde bu eviriyi esas alacamz ifade etmek istiyoruz.
239
Levililer, 19:17-18.
61
Tanrn Rabbin sana vermekte olduu lkeye gelerek onu miras alp iinde
yerletiin zaman evremdeki tm uluslar gibi zerime bir kral atayaym diyeceksin.
zerine, Tanrn Rabbin seecei bir kral ata. zerine kral olarak, yalnz kardelerinin
arasndan birini atayabilirsin; kardein olmayan yabanc bir adam zerine
yerletiremezsin.240
Grlecei zere bu cmlelerde devletin bana geecek kiide aranacak en temel
art, onda bulunacak en temel zellik olarak onun srail olmas ne srlmektedir.
Bu art tayan kii iin de Eski Ahit, karde kavramn kullanmakta; soy
kardeliini ok ak bir ekilde vurgulamaktadr. Bu cmlelere gre Kraln annesi ya
da babasndan en az biri srail ailesine mensup olmaldr. Hem annesi hem de babas
Ger (yabanc) olan ya da Ger soyundan gelen biri kral olamaz.241 Burada kardein
olmayan yabanc bir adam ifadesi de kimin ya da kimlerin soy kardei olabileceini
gstermesi asndan nemlidir. Buna gre srailoullarnn, srail ailesinden olmayan,
yani soy kardei olmayan birini kendi zerine kral olarak atamas sz konusu olamaz.
Ayrca Torann, hakknda srailoullarnn kardei242 sfatn kulland Edom
ulusundan birinin de kral olarak atanmas kabul edilemez.243
Soy
kardelii
iin
rnek verebileceimiz dier bir blmde ise Musa,
kendisinden sonra gelecek peygamberle ilgili yle demektedir:

Tanrn Rab, benim gibi, arandan, kardelerinden bir peygamber belirleyecek,
senin iin. Onu dinleyin244.
Bu cmle ile ilgili olarak Tora ve Aftara isimli Tora tefsirinde zetle
yorumlar yaplmaktadr: Arandan ifadesi ile kastedilen, peygamber olacak kiinin

Diasporada olmamas; kardelerinden tabiriyle kast olunan ise baka uluslardan
olmamasdr. Tanr, srailoullarna bir mesaj vermek istiyorsa, bunu sadece Eretz
Yisrael (srail Topra)deki Yahudi bir peygamber yoluyla yapacaktr. Eretz Yisrael
dnda peygamberlik yoktur.245 Burada Musann benim gibi ifadesi dikkat ekilmesi
gereken bir nokta olarak karmza kmaktadr. Musa benim gibi derken neyi
240
Tesniye, 17:14-15.
242
Saylar, 20:14; Tesniye, 23:7.
243
244
Tesniye, 18:15.
245
241
62
kastetmektedir? Ya nceki ksma, yani Tesniye 18:9-14te, zetle ifade edecek olursak,
Tanr size, falc ya da khin deil, tpk benim gibi gerek peygamberler verecek
eklinde anlamn bulan ksma atfta bulunmaktadr, ya da karde szcnn, Hz.
brahimin soyundan gelen smail ve Esav da ierdii yanlgsna dlmemesi iin
benim gibi, zellikle Yakupun soyuna mensup anlamn kastetmektedir.246
Kanaatimizce ikinci ihtimal daha ar basmaktadr. Zira, benim gibi ifadesinden
sonra, bu ifadeden kastedileni aklar mahiyette kardelerinden tabiri kullanlmakta;
dolaysyla
Tanr
tarafndan
belirlenecek
peygamberin
srail
olaca
vurgulanmaktadr.
Eski Ahitte bu rnekle snrlandrdmz blmlerden baka, soy kardeliinin
delili olabilecek pek ok cmle bulunmaktadr.247 Ancak, incelediimiz bu cmle
grubunun, konumuzu izah asndan yeterli olduunu dndmzden, dier
cmleler zerinde durmay gerekli grmemekteyiz.
2.2.3. Din Kardelii
Din kardelii, bir inan, ideal kardeliidir. Zira her din, mntesiplerini bir ama,
ideal etrafnda toplar ve onlara bu amacn gerekletirilmesi hususunda bir inan alar.
nsanlk tarihi bizlere gstermitir ki, dier btn kardelikler, hibir zaman din
kardelii kadar insanlar zerinde etkin olamam, hibir zaman onlar bir ideal
etrafnda birletirerek, tabir yerindeyse tek yumruk klamamtr. Ayn ideale bal
insanlarn, idealleri uruna kan kardeleriyle kar karya geldikleri, gerektiinde
vuruup savatklar, ayn dinin ballarnn baka dinden olan kan kardeleriyle sava
meydanlarnda
vakalardandr.
birbirlerine
silah
ektikleri
tarihin
defalarca
ahit
olduu
248
yle bir itirazda bulunulabilir: nsanlar bir ama ve ideal etrafnda birletirmesi
noktasnda din kardelii hakknda sylediiniz ve genellediiniz hususlar, bir nceki
balkta Yahudilikteki soy kardelii konusunu ele alrken ileri srdnz tezlerle
elimektedir. Zira siz, Yahudilikte kardelik denilince akla gelen kardeliin soy
kardelii; onlar bir ama etrafnda birinci derecede birletiren unsurun da mensup
olduklar soy olduunu iddia etmitiniz. Bu itiraza u ekilde cevap verilebilir:
246

Bkz. Levililer, 10:6; Saylar, 20:3.
248
nal, s. 348.
247
63
Hatrlanaca zere Kardelik eitleri konusuna giri yaparken Yahudilii rk ve

inan birlii olarak tanmlam, din ile soyun birbiri ierisine ilendiini, biri olmadan
dierinin varlnn olamayaca bir grnm arz ettiini sylemitik. Bunlara ilaveten
unu da sylemeliyiz ki, Yahudilikteki soy kardelii, asla felsef temelini kendi
kendine kazanm bir olgu deildir. Ona bu temeli kazandran da yine dindir. Yani,
eer Yahudilikte belirgin bir soy kardelii varsa, bu, varln dine borludur. Zira
Yahudilik adndaki bu din, bnyesinde tad yapnn buna msait olmas nedeniyle,
soy kardeliini mmkn klacak bir i ve d grnme sahiptir. Nitekim Yahudi
kutsal kitab Eski Ahitte soy kardeliinin varlna delil olacak ve dinin kendisinin de
adeta onay verdii onlarca blmn mevcut bulunduunu nceki paragraflarda
grmtk. Sonu olarak, din kardelii konusunda yukarda deindiimiz hususlarn,
soy kardelii balamnda ileri srdmz tezlerle elimediini dnmekte ve
Yahudilikte her ne kadar soy olgusuyla karm olsa da, belirgin bir din kardelii
dncesinin mevcut olduunu iddia etmekteyiz. Bu iddiamz destekleyecek Eski
Ahitte yer alan ilgili cmleleri ilerleyen satrlarda aktaracaz.
2.2.3.1. Din Kardelii Cemaat likisi
Yahudilik dahil btn dinlerde, ayn dini paylaanlarn oluturduu gruba din bir
muhtevaya sahip olduundan olsa gerek, genel olarak cemaat ad verilmektedir. O
nedenle eer bir dinde, o dinle ilgili din kardeliinden bahsedeceksek, bu dinin
yelerini toplu halde tanmlayan cemaat kavramn da tahlil etmek, sanyoruz yerinde
olacaktr.
Cemaat kelimesi, her trl dinsel topluluk; bir imama ya da lidere tabi olan halk
kesimi; belirli bir inan ve hareket birlii erevesinde bir araya gelmi insanlarn
oluturduu birlik249 eklinde tanmland gibi, bu kavram insanlardan bir grup, bir
gaye etrafnda toplanm insanlar250 olarak da tanmlanmtr. Gemite cemaat
kelimesiyle, genellikle coraf olarak belirlenen kk bir blgedeki ortaklk
kastedilirdi; fakat ilahiyatlar bu terimi, yeler arasndaki biz duygusuna iaret etmek
iin kullanmaktadrlar.251 Dikkat edilirse yukardaki cemaat tanmlarnda, ite bu biz
duygusunu oluturacak ortak bir gaye vurgusu n plana kmaktadr. Din
249
Gndz, Din ve nan Szl, s. 79.

nal, s. 239.
251
James, s. 311.
250
64
kardeliinde de yukarda ifade ettiimiz gibi, ortak bir inan ve ideal, ayrca, bu ideal
etrafnda birleme sz konusu olmaktadr. O halde, ayn din etrafnda birleen
insanlarn oluturduu gruba sosyolojik ve din bir kavram olarak cemaat diyorsak; bu
cemaat yeleri arasndaki iliki eit ve boyutuna da din kardelii adn verebiliriz.
Dinsel anlamda Yahudi tarihi ok nemli ve ynlendirici drt dnem geirmitir:
1- Hz. brahim dnemi
2- Hz. Musa dnemi
3- Srgn ncesi ve sonras dnem
4- kinci tapnan yklndan sonraki dnem.
lk iki dnem Yahudiliin kurulmasn salam, dier iki dnem ise Yahudilii
gelitirerek dzenlemitir.252 zellikle yllarca sren Babil esareti, Yahudiliin
temellerinin atld dnem olmas asndan nemlidir.253 Zira, srgnden nce
Kudsteki Mabet, btn Yahudilerin bir araya geldii ayin ve ibadetlerini yapt bir
mekand. Cemaat kavram henz ortaya kmamt. Cemaat kavramn karlayan tek
kelime Mabetti. Ancak Babil srgnnden sonra, Kudsteki Mabetin yerini artk
cemaat kavram almtr.254 Yani Yahudilikte cemaat kavram ancak Babil
srgnnden sonra ortaya km ve anlam kazanmtr. Peki Yahudilikte cemaat nasl
bir anlama sahiptir?
ncelikle sylemek gerekirse, cemaat kavramnn Yahudilikte btn Yahudileri
iine alan geni anlam, bir de Yahudilerin eitli yerlerde kk gruplar halinde
rgtlenmeleri neticesinde olumu cemaatler iin kullanlan dar anlam bulunmaktadr.
Geni anlamda cemaat, Eski Ahitte birlemi bir btn olarak telakki edilir.
Ferdin davran btne tesir eder ve tersi de olabilir. Sz gelimi Akann gnah gibi.255
Bu cemaatin ncleri, Tanrnn temsilcileri, yani peygamberler, rabbiler ve
krallardr.256 Eski Ahitte cemaat, ferd veya kollektif olarak, yelerinin her birinin
refahyla; ferdin eitimi ve Tevrat renmesi; evlilik, ibadet, kurban ve mal mlkle
252
Johnson, s.106.
zen, s. 71.
254
Hayrullah rs, Musa ve Yahudilik, Remzi Kitabevi, stanbul 1966, s. 266.
255
Yeu, 7:16-26.
256
James, s. 312, 313.
253
65
ilgilenirdi. yeler, Tanrya feshedilemez bir ahit yoluyla balanmlard. Tanrnn

halk idiler. Tanr onlar semi ve onlar bir ama, bir misyonla grevlendirmiti.257
Dar
anlamyla cemaat kavramna k tutacak, Yahudilikte kullanlan
kavram vardr: Kefar, Keila ve Eda.

Kefarin
kelime
anlam cemaattir. oulu
keilot
kelimesidir. Yahudiler
bulunduklar her lkede keilot (cemaatler) eklinde organize olmulardr. Bu cemaatler

bir konsey tarafndan ynetilir. Cemaat konseyinin grevi, topluluun dinsel ve kltrel
ihtiyalar iin uramaktr. Havralarn bakm, okul ve mikveler kurmak; Dayan,
retmen, Rabi, Hazan ve ohetler yetitirmek; Kaerut ile ilgilenmek. Hevra Kadia,
Tsedaka ve Gemilut Hasadim cemiyetleri kurmak, vb., bu grevler arasndadr.
Cemaatin banda bir Ro a Kaol (Cemaat bakan) bulunur. Konsey bakan seimle
i bana gelir. Cemaat konseyi ise genellikle toplumdaki deiik sosyal ve dinsel
kurulu temsilcileridir.258
Keila kavram ise, genel olarak bir Yahudi cemaatini tarif etmektedir. Ortaadan
itibaren Keila, dinsel bir Yahudi topluluunu, rnein bir sinagogun mensuplarn
anmlamtr. rnek vermek gerekirse, Batl Sefaradiler, Kaol Kado (Kutsal Cemaat)
nvann
cemaatlerinin
isminin
bana
koymaktadrlar:
K.K.
Talmud
Tora
(Amsterdam), K.K. earit srael (New York), v.b. gibi.259

Dier bir kavram olan Eda terimi ise bu iki kavrama gre daha dar bir anlama
sahiptir, ancak Yahudi badet uygulamalarnda ok nemli bir yeri bulunmaktadr.
yle ki, cemaat kelimesi branicede eda terimi ile ifade edilmektedir.260 Yahudilikte
ibadet iin oluturulan ve eda terimiyle ifade edilen bu cemaat on kiiden mteekkildir.
Bu terim Torada iki yerde geer ve her iki yerde de (Saylar, 14:27; Yaratl, 18:32) on
kiiye iaret eder.261
Grld zere Yahudilikte dar anlamda cemaat kelimesine karlk gelen bu
kavramn tamam da din bir anlama sahiptir. Ancak bunlardan Eda terimi, bir
257
James, s. 313.
Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi II, s. 318,319.
259
260
261
zen, s. 98.
258
66
ibadetin gerekletirilmesi iin gereken insan saysna iaret ettiinden dolay daha dar
bir ereveye sahip bulunmaktadr.
Cemaat kelimesini karlayan birden ok kavramn bulunmas, Yahudilikte, din
bir gaye etrafnda birleme olgusunun, bu dine mensup olanlar iin ne kadar nemli
olduunu gstermesi asndan dikkate deer bulunmaktadr. Yahudilerde byle gl
bir cemaat bilincinin domasn salayan temel etken, Yahudilikte mevcut olan tm
Yahudiler birbirleri iin sorumludurlar ilkesinin onlarn hayatnda vazgeemeyecekleri
bir yeri igal etmesi gereidir. Bu ilkenin doal bir sonucu olarak, hibir Yahudi,
dindann skntlarna kaytsz kalamaz, ona yardmc olmak zorunluluunu kendinde
hisseder.262
2.2.3.2. Din Kardeliinin Hukk Dayana
Kardelik eitleri konusuna balarken Yahudilikte kardeliin, bir seenek
deil, zorunluluk olduunu sylemi ve bu zorunluluun da din bir emir
olmasndan kaynaklandn ifade etmitik. Hangi din olursa olsun, kendisine inanlan
Yce, Akn bir varlktan gelen her emir, eitli anlamlarnn yannda, kanun anlamn
da ifade eder; dolaysyla her emrin hukuk bir boyutu vardr. Yahudilik sz konusu
olduunda da, bu dinde uyulmas gereken emirlerin, zelde de din kardelii emrinin
oturduu hukuk bir ereve mevcut bulunmaktadr. Bu hukuk erevenin ad Alaha
(Halacha) dr. Alaha szc, branicede gitmek, yrmek anlamna gelen Alah
kknden tremitir263 ve yrrlk veya yntem anlamna gelmektedir.264 Alaha,
Yahudilie mensup kiilerin kendi aralarndaki ve kendileri ile Tanr arasndaki ritel
uygulamalar dinsel zorunluluklar asndan ele alan ve din adamlarnn rettii dini
metinlerin bir brandr.265 Yahudi kanun sistemi konumunda olan Alaha hayatn her
evresini ve her noktasn kapsarken, gerek kiiler aras, gerekse Tanr ile birey
arasndaki ilikileri dzenler. Yahudiliin yasal yan olan Alahann, kiisel, sosyal,
ulusal ve uluslararas boyutlar bulunmaktadr. Alaha, sadece din kurallar iermez, ayn
zamanda meden kanunlar, bireysel ve toplumsal sularla ilgili kanunlar ve ahlk
yasalar da kapsar. Kiinin yeme alkanlklar, cinsel yaam, i ahlak, sosyal
262

264
Suzan Alalu, vd., s. 80.
265
263
67
faaliyetleri, sanatsal etkinlikleri, elence tarz hep Yahudi din kurallarnn emsiyesi
altndadr.266
Alahann kayna, Eski Ahit, zellikle Toradr. Nitekim Alaha, ilk aamada
Toradaki 613 Mitsvann uygulanmasn ve bu Mitsvalara uyulmamas durumunda
uygulanmas gereken yaptrmlar ele almaktadr.267 Alahann Yahudilerin birlik ve
beraberliine de nemli katks bulunmaktadr. Zira Alaha, farkl dnce ve grte
olan Yahudileri birletirici bir unsurdur. Alahaya riayet etmek her Yahudinin
grevidir. Ancak, eitli sosyal ve kltrel farkllklar Yahudilerin Alahaya baklarna
da eitlilik getirmitir. Nitekim Ortodoks Yahudiler Alahaya harfiyen uyarken,
Reformist
Yahudiler
geleneklerin
oluturduu
Alahaya
uymaya
zen
gstermemektedirler. Muhafazakar Yahudiler ise iki u kesimin ortasnda yer alrlar.268

2.2.3.3. Eski Ahitte Din Kardelii
Din kardeliinin varlk kazand sosyal ve din bir yap olmas sebebiyle
irdelemeyi gerekli bulduumuz cemaat kavramnn ve din kardeliinin hukk
dayana olmasndan dolay da deindiimiz Alaha kavramnn tahlilinden sonra,
burada din kardelii ve bu kardelikten ortaya kan durumlar ele almaya alacaz.
Kardelik, en az iki kii arasnda meydana gelen bir durumu ifade ettiinden
dolay nitelii itibariyle sosyal bir iliki eididir. Sosyal ilikilerde de ilikinin boyutu
hak ve sorumluluklar ekseninde dnmektedir. Kardelikte de, zellikle din
kardeliinde, bu hak ve sorumluluklar, kardelik ilikisini belirleyen ana hususlar
olarak karmza kmaktadr. Din kardeliinde bu iki hususun daha belirgin bir ekilde
kendini orta yere koymas, kanaatimizce, biraz da, genelde bu hak ve sorumluluklar
belirleyen ve bunlarn snrlarn izen otoritenin din olmasndan kaynaklanmaktadr.
Konumuz olan Yahudilikte de, din kardeliinden doan hak ve sorumluluklar
belirleyen, yine dinin kendisi olmaktadr. Eski Ahitte bu balamda mevcut olan ve
aada, konumuzun anlalmas asndan sadece bir ksmn aktaracamz blmler,
hak ve sorumluluk noktasnda Yahudilikte din kardeliinin nasl anlaldn
gstermesi asndan nemlidir.
266

268
267
68
Kardein dknleir, senin yaknndayken [madd] bocalamaya girerse, onu

desteklemelisin hem onu hem de bir Ger [Tsedek], veya [Ger] Toav ki seninle
yaayabilsin.269
Grld zere bu cmlede, bir Yahudinin iine dt madd bir sknt
durumunda, dier bir Yahudinin ne yapmas gerektii sylenmektedir. Yaplmas
gereken ey bu cmleye gre, o kiinin ihtiya duyduu ekilde madd adan
desteklenmesidir. Hak ve sorumluluklar asndan bu ifadeleri deerlendirirsek; burada,
madd skntya giren Yahudinin, dier bir Yahudiden buna uygun bir yardm grmesi
durumu, onun iin bir hak; yardm yapacak Yahudi iin ise bir sorumluluktur. Buradan
hareket ederek, Yahudilikte yardm ve yardmlama olgusunun, din kardelii
erevesinde deerlendirilen, din kardei olmann neticesi ve gerei olan bir husus
olduunu syleyebiliriz.
Eski
Ahitte yardm ve yardmlama olgusunun sylediimiz erevede ele
alnd daha pek ok blm vardr.270 Ancak bu blmleri, Kardelik Vazifeleri

bal altnda ayrntl olarak irdeleyeceimizden, bu blmde onlara sadece iaret
etmekle yetiniyoruz.
Yahudilikte din kardelii duygusunun aa kt dier bir durum ise, ticar ve
ekonomik bir boyutu bulunan fiz meselesidir. Faiz ile ilgili konular, aslnda,
yukarda aktardmz ihtiya sahibi din kardeine madd yardmda bulunma
ameliyesinin devam niteliinde, Eski Ahitte ele alnm hususlar olarak dikkatimizi
ekmektedir. lgili cmleler yledir:
yaayabilsin. Ondan faiz ve arttrma alma Tanrdan ekin ve kardein seninle
yaayabilsin. Paran ona faizle verme. Yiyeceini arttrma amacyla verme.271
Kardeinize para, yiyecek ya da faiz getiren baka bir ey dn verdiinizde,
ondan faiz almayacaksnz. Yabancdan faiz alabilirsiniz, ama kardeinizden
269
Levililer, 25:35.
Tesniye, 15:7-11, 22:1-4 zdeyiler, 17:17.
271
270
69
almayacaksnz. Byle yapn ki, mlk edinmek iin gideceiniz lkede el attnz her
ite Tanrnz Rab sizi kutsasn.272
Halkma, yanndaki fakire bor para verecein zaman, ona alacakl gibi
davranma. Onun zerine faiz yklemeyin.273
Faiz konusunun vurguland bu ifadelerde, konunun muhatab olarak karmza
herhangi iki Yahudi ve Yahudi olmayan olmak zere en az kii kmakta ve bunlar
arasnda vuku bulabilecek bir bor ilikisi balamnda, faiz konusunda hangi hkmlere
tabi olduklar ele alnmaktadr. Buna gre, Yahudiler arasnda faizin hem verilmesi hem
de alnmas yasaktr.274 Ancak bu konuda Yahudi olmayan kiiler kstlanmamtr.
Yani, Yahudi olmayan biri, bir Yahudiye bor verdii takdirde, bunu faiz alma
amacyla yapabilir. Tora bunu serbest brakt iin, bir Yahudinin de, Yahudi olmayan
birinden faiz almasna izin verilmitir. Bu ekilde karlkl eitlik sz konusudur. Bir
Yahudinin, dier bir Yahudi kardeinden faiz alma yasa, Torann 613 emrine
dahildir.275
Peki bir Yahudi, Yahudi olmayandan hem faiz alp, hem de ona faiz verebilirken,
neden ayn Yahudi, kendi dindandan faiz alp, ona faiz verememektedir? Aslnda bu
sorunun cevab, Yahudilerin faize ykledii anlamda sakl grnmektedir. lgili
cmlelerde geen faizin karl, branice yazlm Kutsal Kitapta Neeh
kelimesidir.276 Bu kelime ayn zamanda Naah (Isrmak)277 kkyle balantldr.
Farsiye gre Rai bunu ylan sokuuna benzetir. Ylan sadece kk bir srk atar,
fakat zehir yayldka bundan tm vcut etkilenir. Faiz de buna benzer.278 Yani tpk
ylann sr gibi, o anda, balangta insana bir zarar vermez. Ama srktan yaylan
zehrin btn bedeni sarmasyla birlikte insan ac duymaya, uurunu ve bilincini
kaybetmeye balar ve neticede o zehir temizlenmezse lr. te faiz de aynen byledir.
Demek oluyor ki, Yahudilikte faize bylesine olumsuz bir anlamn yklenmi olmas,
272
Tesniye, 23:20-21.
k, 22:24.
274
275
Farsi, Tora ve Aftara III, s. 588.
276
Moe Farsi, Tora ve Aftara II, (2. Bask), Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A.., stanbul 2007,
s. 275.
277
278
Farsi, Tora ve Aftara II, s. 275.
273
70
bir anlamda din kardeine zarar vermeme, onu koruyup kollama ilkesinin doal bir
sonucu olarak, Yahudilerin, aralarnda faizle borlanmamalarn gerekli klmaktadr.
Burada dikkat ekmek istediimiz bir nokta daha vardr. Olumsuz bir anlama
sahip bulunan faiz, neden Yahudi olmayan kii sz konusu olduunda yasak deildir?
Neden din buna msaade etmitir? Hatrlanaca zere nceki satrlarda Yahudilikte
soy ve din unsurlarnn birbirine karm olduunu ve bunun bu dindeki kardelik
anlayna da tesir ettiini, kardelik deyince
soy ve din kardeliinin birlikte
anlalmas gerektiini sylemitik. te faizin de, Yahudi olmayanlar sz konusu

olduunda bir Yahudi iin serbest brakl, kanaatimizce faiz konusuna din
kardeliine ilaveten soy kardelii penceresinden yaklalm olmasyla alakaldr.
Yani bu konu zelinde zetle unu syleyebiliriz: Yahudilikte faizin Yahudiler
arasnda yasak klnmasnn, din kardelii asndan bir deeri varsa; Yahudi
olmayanlar sz konusu olduunda, onlara kar bu eylemin serbest klnmasnn da,
Yahudilikteki soy kardelii asndan bir deeri vardr.
Grld gibi, din kardeliini izah babnda buraya kadar ele aldmz Kitb-
Mukaddes cmlelerinde Eski Ahit, kardelik ifade eden bir kavram olarak, karde
kelimesinin bizzat kendisini kullanmtr. Ancak Kardelik fade Eden Kavramlar
bal altnda da iaret ettiimiz gibi, Eski Ahitte komu kelimesinin de karde
anlamnda kullanldn grmekteyiz. Amacmz, o balk altnda sylediklerimizi
burada da tekrarlamak deildir. Burada gayemiz, komu kelimesinin kardelik
eitleri
balamnda
din
kardelii
anlamnda
kullanlp
kullanlmadn
irdelemektir. Bu ama dorultusunda Eski Ahitte ilk olarak inceleyeceimiz cmleler

unlardr:
Kardeine yreinde nefret beslemeyeceksin. Komun gnah ilerse onu
uyaracaksn. Yoksa sen de gnah ilemi olursun. almayacaksn. Halkndan birine
kin beslemeyeceksin. Komunu kendin gibi seveceksin. Rab benim.279
Bu cmlelerde konumuzu ilgilendirdiini dndmz kelime bizler iin
nemlidir. Karde ve iki kez tekrarlanan komu kelimeleri. Bunlardan karde
kelimesiyle, akabinde gelen emir (nefret beslemeyeceksin) nda, ayn dine mensup
olan birine, yani din kardeine iaret edildiini dnmekteyiz. nk kardee yrekte
279
71
nefret beslememe emri 613 mitsvadan biridir.280 Bu emirlere muhatap klnanlar da

ancak Yahudilerdir. Dolaysyla burada karde kelimesiyle kastedilenin, din kardei
olduunu dnmekteyiz.
Karde kelimesinden sonra kullanlan komu ifadesine gelirsek; bu kelimenin
asl anlamna uygun olarak (ev komusu, kap komusu, dkkan komusu gibi) burada
kullanlm olabilecei ihtimaline ilaveten, ayn zamanda din kardei anlamnda da
kullanldn dnmekteyiz. Zira, komun gnah ilerse onu uyaracaksn
cmlesinde bir ikaz sz konusudur. kaz etme hali, yanl yapld dnlen bir
durumdan dolay olmaktadr. Bu cmlede, yaplan yanla iaret eden kelime, gnah
szcdr. Birinin iledii bir fiilin gnah kapsamna alnabilmesi iin, ya da bizim
ilenen bir fiile, gnahtr diyebilmemiz iin, bu eylemi gerekletiren kiinin bizimle
ayn dini paylayor olmas gerekir. Dindamz olmayan birinin davranna gnah
damgasn vuramayz. Sz gelimi, bir Mslman gayr- mslim birini, bir hareket ya da
fiilinden dolay gnah ilemekle sulayamaz. O nedenle bu cmlede ifade edilen
gnah eylemini gerekletiren komunun, bu eyleminden dolay onu uyarmas
gereken kiiyle ayn dini paylatklar, dolaysyla din kardei olduklar sonucuna
varabiliriz. Komu kelimesinin din kardei anlamnda kullanldna dair dier bir
delilimiz ise, burada, yukarda da ifade ettiimiz gibi, bir ikaz etme durumunun
mevcut olmasdr. Yahudilikte yanl bir tutum iinde olan kiiyi ikaz etmek, 613 emre
dahildir.281 Karde kelimesinin tahlilini yaparken sylediimiz gibi, bu emirlere
muhatap klnanlar Yahudiler olduundan dolay, komu kelimesinden kastedilenin
bu dine mensup olanlar olduu kendiliinden ortaya kacaktr.
18. cmlede komunu kendin gibi seveceksin cmlesinde ifade edilen komu
kelimesine gelirsek; bu konuda Yusuf Besalel, The Encyclopedia of Judaism den
alnt yaparak aktard cmlelerde yle sylemektedir: Levililer 19:18deki ifadedeki
komu kelimesi ile tm insanlara m, yoksa yalnz Yahudi din kardelerine mi
seslenildii ak deildir. Ne var ki Yahudi olmayan bir kiiye kar duyulmas gereken
sevgi Torada baka bir yerde dile getirilmektedir: ayet bir yabanc seninle beraber
topranda ikamet ederse, ona ktlk etmeyesin ve onu kendin gibi sevesin
nk Msr diyarnda gariptiniz. (Levililer, 19:33,34). Rabinik aklamalara gre ise;
280
281

72
putperestliin geleneksel bir ktlk olmas nedeni ile, putperestlerin komusunu

sevme ilkesine dahil edilmesi mmkn deildir. nsanlarn hepsinin karde olduu
kavram Kutsal Kitapta zellikle peygamberlerin szlerinde yer almaktadr:
Hepimizin babas bir deil midir? (Malaki, 2:10)282
Besalel, paylat bu ifadelerle buradaki komu kelimesinin btn insanlara
amil olmayp sadece Yahudi olanlar iine ald; btn insanlar iine alm olsa bile,
putperestlerin kesin bir ekilde bu emberin dnda kald imasnda bulunmakta;
Yahudi olmayanlara kar duyulan sevginin, Torann baka bir yerinde vurgulandn
sylemektedir. Ayn ekilde bu ifadelerle ilgili yorumunda Israel Shahak da, bu
cmlede geen sevme emrinin gemite olduu gibi bugn de, zellikle Ortodoks
Yahudiler tarafndan, herhangi bir insan deil, birinin Yahudi kardeini sevmesi olarak
anlaldn283 ifade etmitir. Moe Farsi ise bu cmlenin yorumunu yaparken komu
kelimesinin kimi ifade ettiine dair net ve tatmin edici bir aklamada bulunmamtr.
Sadece, bu kelimenin karl sadedinde anlayabildiimiz bakalar tabirini
kullanmtr,284
ki, bu kelimenin de hangi bakalar? - tm insanlar m, yoksa
yalnzca Yahudiler mi? olduu ak deildir.

Kanaatimizce,
burada ifade edilen komu kelimesinin, ncesinde geen
karde ve komu kelimelerinin ihtiva ettii anlama uygun olarak ve yine hemen
ncesinde geen halkndan birine kin beslemeyeceksin cmlesini bir anlamda
tamamlayc nitelikte olmasndan dolay, sadece Yahudileri iine alacak ekilde din
kardei olarak anlalmas gerekir.
Din kardeliinin temellendirildii ereve olan hak ve sorumluluklar
balamnda yukardaki bu cmlelere bakacak olursak; Yahudilikte bir din kardeine
nefret ve kin beslememenin, onu sevme ve yanl yaptnda onu uyarmann, her
Yahudi iin bir sorumluluk olduunu; bu sorumluluun yansmalarnn kendisi
zerinde ortaya kt her Yahudi iin ise, zikredilen bu hususlarn bir hak olduunu
syleyebiliriz.
2.2.4. nsan Kardelii
282
Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi II, s. 338, 339.

Israel Shahak, Yahudi Tarihi Yahudi Dini, (4. Bask), (ev.: Ahmet Emin Da), Aa Kitabevi
Yaynlar, stanbul 2010, s. 76.
284
Farsi, Tora ve Aftara III, s. 402, 403.
283
73
Yahudilikte
Kardelik eitleri bal altnda ele alacamz son madde,
nsan Kardelii olacaktr. Bu kardelik eidini irdelemeden nce Yahudilikte

insan kavramnn nasl anlald hususuna deinmek istiyoruz. Zira, insan
kavramnn akla kavumasnn, Yahudilikte insan kardelii olgusunu daha anlalr
klacan dnmekteyiz.
2.2.4.1. nsan Anlay
Yahudi Kutsal Kitabnn anlatmna gre insan, dnyann bir paras olarak
yaratlmtr. Fakat ayr bir konumdadr ve tm yaratln amacn oluturmaktadr. Son
yaratlandr ve ondan nce yaratlanlardan stndr. (Yaratl, 1:28, 29). Tanr daha
nce yarattklar hakknda olsun demekle yetinirken, insann yaratl ile ilgili daha
ayrntldr: Tanr adam yaratt. (Yaratl, 1:27) Ve Tanr adam yerin tozundan
oluturdu ve burnuna yaamn nefesini fledi ve adam yaayan bir ruh halini ald
(Yaratl, 2:7).285
Yahudilie gre insan Tanr tarafndan kendi suretinde yaratlmtr286 ki, onun
Tanrnn benzeri olarak yaratlmasnn doal yansmas vardr: Birincisi insan
snrsz bir deere sahiptir, ikincisi btn insanlar eittir ve ncs tm insanlar tek
ortak kkenden gelirler. Bundan dolay herkes, dierinin hayatn korumak ve
kollamakla ykmldr.287
nsann Tanrnn suretinde yaratld imaj, Rabbinik retide insanla ilgili temel
konudur. Bu adan insan, dier btn yaratklarn fevkindedir ve yaratln nihai
amacn temsil eder. Zaten yaratl kssasna gre de insan, btn varlklardan sonra
yaratlm, dier btn varlklar ise insan iin yaratlmtr.288
Eski Ahite gre btn insanlar tek bir atadan gelmilerdir. Dolaysyla insanlarn
tm, bir rk veya millet olarak deil, insan olarak Ademde kardetirler ve bundan
dolay hepsi Ademdirler (Bney Adam). Ademden sonra Nuha (Noah) atfen de,
285

Yaratl, 1:27.
287
Kadir Albayrak, Semavi Dinlerde Bar ve iddet kilemi, Sarka Yaynlar, Ankara, 2010, s. 102,
103; ayrca bkz. Johnson, s. 194.
288
mer Faruk Harman, "Evrensel Dinlerin nsan Haklarna Bak", Diyanet lm Dergi, cilt: 34, say: 3,
(Temmuz-Austos-Eyll, 1998), s. 8, 9.
286
74
Nuhdirler (Bney Noah).289 Her ne kadar Yahudiler, insanlarn kken olarak bir
olduunu, aralarnda her hangi bir farkn olmadn syleseler de, u da bir gerektir ki,
Yahudi dncesinde dnya, Yahudiler ve Yahudi olmayanlar (Gentiles) olmak zere
iki temel kategoriye ayrlmaktadr.290
2.2.4.1.1. Yahudi Olanlar
Yahudilie gre, Yahudi olmann baz rk ve din artlar vardr. Babil srgn
dnnden sonra teekkl etmeye balayan Yahudi hukuk sistemi Alahada bu artlar
aka belirlenmitir. Alahaya gre, Yahudi bir anne-babadan veya Yahudi bir anneden
doan kimse Yahudidir. Sadece babas Yahudi olan bir kimsenin Yahudi saylabilmesi
iin Yahudi dinine de girmesi gerekir. Irken Yahudi olmayp Yahudilie ihtida eden
kimse de, Alahaya gre Yahudi saylr. Bu bakmdan Yahudi terimi, belli bir rka,
kltre ve dine mensubiyeti ifade eden ok mull bir anlam ihtiva etmektedir.291
Gnmz srailinde ise bu durumun daha da zorlatrld grlmektedir. srail
yasalarna gre, bir kiinin annesi, annesinin annesi, annesinin annesinin annesi ve
annesinin annesinin annesinin annesi din olarak Yahudi iseler, o zaman o kii de
Yahudi olarak kabul edilir. Ya da eer, o kii, srail makamlar iin tatmin edici
bulunan bir yol ile Yahudilie girmi ise Yahudi kabul edilir. Bunun koulu, o kiinin
bir daha baka bir dine girmemesidir ki, o zaman srail yasalar onu Yahudi olarak kabul
etmez.292
2.2.4.1.2. Yahudi Olmayanlar
Alahada Yahudi olmayanlar din inanlarna gre Nuhler (Bney Noah) ve
Putperestler (Avoda Zarim) olarak iki ksmda deerlendirilmektedir. Nuhler, Nuhun
tevhid esasna dayal yedi temel kanununu (eva Mitzvot Bney Noah) benimseyen ve
uygulayan kimselerdir. Bunlarn dnda kalanlar ise putperesttir.293 Nuhlerin uymas
gereken kanunlar unlardr: 1- Putperestlikten kanmak, 2- Kfrden kanmak, 3Zinadan, zellikle akrabalar aras zinadan kanmak, 4- Adaleti salayacak adalet
kurumlarn oluturmak; btn mnasebetlerde adil ve drst olmak, 5- Kan
289
Baki Adam, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Dier Dinler, (1. Basm), Pnar Yaynlar, stanbul
2002, s. 21.
290
Mustafa Kyl, Dnya Dinlerinde Ahlak, (2. Bask), Dem Yaynlar, stanbul 2012, s. 120.
291
Adam, s. 24.
292
Shahak, s. 24.
293
Adam, s. 24.
75
dkmemek, 6- hrszlk yapmamak, 7- Canl hayvandan et koparp yememek.294 Bu yedi

kanunun, Torada mevcut olduuna inanlan 613 emrin 66 tanesini ierdii
sylenmektedir.295
Yahudi olmayanlara Eski Ahitte, durumuna gre, ger veya nokhr denir.
Ger Yahudi cemaati arasnda yaayan, nokhr ise dardan gelip giden ve ksa sre
Yahudi topraklarnda ikamet eden yabanc anlamna gelmektedir.296 Yahudi
literatrnde ise ger, rken Yahudi olmayp Yahudilii kabul eden mhtediye verilen
isim haline gelmitir.297 Yahudi topraklarnda veya Yahudi cemaati arasnda yaayan ve
Yahudi dinini btnyle benimseyip gereklerini yerine getiren kimseye ger tsadik
(sadk mhtedi); sadece Nuh kanunlarn benimseyip yaayanlara da ger toav (yar
mhtedi) ad verilmitir. Dolaysyla, yar mhtedi konumunda olan Nuhler, Yahudi
cemaati arasnda yabanc aznlk olarak grlmlerdir.298
Yahudilikte Yahudi olmayanlar iin kullanlan bir dier tabir de, Goy
kelimesidir. Goy, Biblik branicede millet anlamna gelir ve kltrel anlamda
Yahudi olmayanlar tanmlamada kullanlr. ngilizcede bu kelimenin karl olarak
gentile kelimesi kullanlmaktadr.299
Yahudilik iin dierleri kavram en az baka dinlerdeki kadar nemlidir. Her dinde
dieri kendini konumlandrmada anlaml bir yere sahiptir. Fakat bu yalnzca
anlamlandrma ile snrl bireydir. Yahudilik sz konusu olduunda dieri kavram
anlamlandrmann da tesine geer ve bizzat pratik hayatn bir paras haline geliverir.
Her ey, biz ve dierleri ayrmna dayandrlr. Fakat bu ayrmda dierlerine tamamen
olumsuz bir anlam yklenmez. Rabbinik gelenek, milletlerin arasndan doru
olanlarn kurtuluunu kabul eder. Dierinin mevcudiyeti tesadfi olan bir ey deildir
ve kozmolojik bir neme sahiptir. Henz bedenen yaratmn gereklemesinden nceki
ruhlar aleminde Tanr btn insanlara Toray vermeyi istemitir, fakat hibir millet
bunu kabul etmemi, yalnzca srailoullar emaneti devralmtr. Bylece Toray
almayanlar dierleri haline dntrlmtr. Dierlerini o hale koyan bata
294
Adam, s. 24, 25.

Parry, s. 223.
296
Adam, s. 26.
297
Adam, s. 26, 27; Besalel, Yahudilik
Ansiklopedisi I, s. 188; ayrca bkz. Demirci, Yahudilik ve Din oulculuk, s. 32.
298
Adam, s. 27.
299
295
76
yaptklar bir hatadr; buna ramen kurtulu kaps onlara tamamen kapatlm deildir.
Evrensel ahlk deerlerini temsil eden Nuhun Yedi Kanunu dierlerini kurtulua
erdirecek formlasyondur.300
Yahudilikte, Yahudi olmayanlarla mnasebetin snrlar Torada veya tefsir
kitaplarnda belirlenmitir.301 Dolaysyla, bu mnasebetlerin bir boyutu olduunu
dndmz, dier insanlara ynelik kardelik anlaynn iaretlerini de yine Kutsal
Kitap ve onun aklamalarnda bulabiliriz. O nedenle bu aamada Eski Ahitte nsan
Kardelii konumuza gei yapmak istiyoruz.
2.2.4.2. Eski Ahitte nsan Kardelii
Yahudi Kutsal Kitabnda insan kardelii olgusuna delil olabilecek ve bu
olgunun Yahudilerce nasl anlald konusunda bize k tutacak pek ok ifadeye
rastlayabilmekteyiz. ncelikle, insan kardeliine olumlu anlamda yaklaan, yani byle
bir kardelik eidini kabul ve tasdik eden Eski Ahit cmleleri zerinde duracak; daha
sonra da insan kardelii dncesini adeta saf d brakan, byle bir kardeliin
reddine iaret ettiine inandmz cmleleri incelemeye alacaz.
2.2.4.2.1. nsan Kardelii Dncesini Yanstan Blmler
Bir yabancy ineleme ve ona zulmetme; nk siz de Msrda birer
yabancydnz.302
Yabancya zulmetme. Ne de olsa siz bir yabancnn ruh halini bilirsiniz; nk
Msrda siz de birer yabancydnz.303
Zira Tanrnz tm glerin Tanrs ve tm efendilerin Efendisi Odur kimseye
zel ilgi gstermeyen ve rvet almayan, Byk, Kudretli ve Heybetli Tanrdr. Yetim
ve dul iin adaleti uygular, Geri (yabancy) sever, ona ekmek ve giysi verir. Siz de
Geri sevmelisiniz, zira siz de Msr lkesinde birer yabancydnz.304
Grld gibi, bu cmlelerde Yahudiler arasnda bulunan yabanclara kar
gsterilmesi gereken sevgi, sayg ve merhamet gibi insan davranlara vurgu vardr.
Torada, Yahudi olmayan bir kiiyle arkada olunmas, onun sevilmesi ve ona kar
300

302
k, 22:20.
303
k, 23:9.
304
Tesniye, 10: 17 19.
301
77
nazik olunmas gerektii en az 36 kez tekrar edilmitir.305 Toraya gre Yahudi cemaati
arasnda yaayan yabanc bir gariptir. O garibe zulmedilmemelidir. Msrdaki
hayatlarnda garipliin ne olduunu bilen Yahudiler, kendi aralarnda bulunan gariplere
sevgiyle muamele etmelidir. Ayrca Tanr da garipleri sevmektedir.306
Yukarda birinci cmlede geen yabancy ineleme ifadesiyle ilgili olarak
yapt yorumda Moe Farsi, bu emrin, 613 emir ierisinde yer aldn; bir kii bir
Geri Sen daha dn Yahudi bile deildin! ya da Atalarn putperest kiilerdi gibi
szlerle inelediinde, Torann emirlerini ihlal etmi olacan sylemektedir. Ayrca
Farsi, bunun en nemli sebebinin, doutan Yahudi olan birinin, kendisine arka kacak
bir akrabasnn bulunabilecek olmasna karn, bir yabancnn tamamen yapayalnz ve
krlmaya ak olmas durumu olduunu ileri srmektedir. Ona gre, bir yabanc, byle
bir durumla karlamas halinde, Yahudilikten kopup eski yaantsna dnebilir.307
Farsiye gre, bir yabancnn brahimin, shakn ve Yakupun soyundan
gelmediini ne srerek, onu kk grme hatasna debilecek Yahudiler, u noktay
atlamamaldr: Yahudiler de Msrda putperestlik batana saplanmlar ve bunu terk
etmeleri sayesinde Tanrnn halk olmulard. Bu adan, tm Yahudiler, bir tr Ger
statsndedir (Or Ahayim). Dolaysyla bir Geri gemiinden bahsederek inelemek
hi de yerinde olmayacaktr. Talmudda sylendii gibi, kendi kusurunu arkadana
syleme (a.y.; Rai). Bu ifade, cmlenin ineleme blmyle ilgilidir. Dier yandan
bir Gerin aresizliinden yararlanma konusunda da Msr ok nemli bir rnektir. Zira
Yahudiler, Msrllarn zulmne maruz kalmlar, sonunda Tanr duruma el koymutur.
Yahudilerin sknts ne kadar byk olmusa, Msrllarn cezas da o denli iddetli
gelmitir (Rabam). Dolaysyla Yahudiler, Tanrnn benzer bir duruma seyirci
kalmayacan akllarnda tutmaldrlar (Ramban).308
Gerleri sevmek, Torann 613 emrinden biridir. Bu emir, Gerlere kar ineleyici
ve duygusuz bir tavrda olunmamas, aksine onlara her frsatta yardmc olunmasn
305

Sevin abanua, lahi Dinlerin Hedefledii nsan, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), FSBE
Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal Dinler Tarihi Bilim Dal, Elaz 2006, s. 19.
307
308
306
78
gerektirir. Tanrnn, mitsvalarn boyunduruunu tamamen ve gnll olarak

kabullenmi olan Gerlere sevgisi zellikle byktr.309
Burada bir noktaya deinmek mecburiyetindeyiz: st satrlarda Yahudilikte
Yahudi olmayanlar iin kullanlan isimlerden bahsederken Ger kavramnn, rken
Yahudi olmayan ancak sonradan Yahudilie geen kii iin kullanldn; Goy
kelimesinin de kltrel anlamda Yahudi olmayan kimseyi karladn sylemitik.
Farsi de bu balamda, sz konusu bu ifadeleri, yabanc kelimesine Ger anlam
vererek yorumlamtr. Ger olsa da, nihayetinde bu kii artk Yahudi olmutur. Dier
dindalar gibi, ayn dine inanmakta, ayn peygamberi ve ayn kitab kabul etmektedir.
Dolaysyla, bu ger de, doutan Yahudi olanlarn din kardeidir eklinde bir
dnceden yola karak, din kardei olduu iin bizim bu grupta olan Yahudileri, yani
Gerleri, niye din kardelii bal altnda ele almayp, insan kardelii bal
altnda incelediimize dair bir soru zihinlerde uyanabilir. Hatrlanaca zere, soy
kardelii konusunu ilerken, bu kardelik eidinin Yahudilikte ok ehemmiyetli bir
yer igal ettiini; yle ki, din kardelii ve insan kardelii anlaylarn bile, bu
kardelik
eidinin
biimlendirdiini
sylemitik.
te
bahsini
ettiimiz
bu
biimlendirmeye Gerler konusunda da ahit olmaktayz. Yahudilikte, mensup olunan

soy, bu dine aidiyet noktasnda o kadar belirleyicidir ki, sonradan Yahudilie geen bir
insan bile, din kardei olmaktan men edilmekte ve ona Ger ismi verilmek suretiyle,
yabanc statsne sokulmaktadr. Biz de, ite, Yahudilikte mevcut olan bu anlay
sebebiyle Gerleri din deil de insan kardelii bal altnda inceleme gereini
duyduk.
Nihayetinde, hangi anlamda anlalrsa anlalsn,yabanc kavram zerinden
yola klarak Eski Ahitte vurgulanan bir insan kardelii anlaynn izlerine, bu
cmlelerde tanklk edebilmekteyiz. Bunun dnda, insan kardeliine iaret eden bir
dier cmle grubunda ise yle denilmektedir:
nsan kan dken kiinin kan, yine insan tarafndan dklecektir, nk Tanr,
insan Kendi grntsnde yapmtr. Ve imdi; verimli olun ve oaln; yeryznde
kaynayn ve kalabalklan.310
309
310

Yaratl, 9:6-7.
79
Bu cmlelerde, Tanrnn onaylamad bir fiil olan adam ldrmekten sz

edilmekte ve Tanrnn bu fiile karlk verecei cezaya iaret edilmektedir. Bu
ifadelerin tm, tanklarn ehadetiyle ilenmi olan cinayetin cezasn, Yahudi
olmayanlar iin bile, idam olarak belirlemektedir.311 nk masum kannn
dklmesi topra kirletir ve bunun paklanmas, ancak katilin ldrlmesiyle
mmkndr.312 Yahudi eriatine gre bir insan yaralayan Byk Rahip olsa bile
cezalandrlr; nk bu, Tanrnn varlnn inkar anlamna gelmektedir.313 Rabbinik
gelenee gre, bir insan kurtaran herkesi kurtarm; birini ldren de herkesi ldrm
gibi olmaktadr (Talmud, Sanhedrin, IV/5).314 Yahudilere kar giriilen bir katliam bile,
tek bir insan ldrmenin gerekesi olamaz.315 Haham Akivaya gre, ldrmek, insan
rkn terketmek anlamna gelmektedir. Philo da cinayeti, Tanrya kar ilenen en
byk gnah ve bunun tesinde en cidd kriminal eylem olarak nitelendirirken,
Maimonides ise yle sylemektedir: Cinayet ileyen dnyadaki btn paray demeye
raz ise, madurlar ise caninin serbest braklmasna raz iseler dahi, fidye hibir zaman
kabul edilemez, nk ldrlen insann can Tanrya aittir.316
Netice olarak bu ifadelerden, Tanr Yahvenin, kendi suretinde yaratt insann
kan dkmesini istemedii; yeryznde bar ierisinde oalmay murat ettii
anlalmaktadr.317 Adam ldrme, her tr kardeliin nnde bir engeldir.
Kanaatimizce, Tanrnn bu fiili yasaklam olmas ve bunu btn insanlar iin geerli
klmas, insan kardeliinin nn amaya ve bu duyguyu toplumda hakim klmaya
ynelik kendi Tanrsal irade ve mdahalesine iaret etmektedir.
Eski Ahitte insan kardelii izleri tayan baka cmleler de bulunmaktadr.
Bunlardan biri de dmana kar gsterilecek tutumla ilgilidir. Buna gre, dmann
bir hayvan kaybolmusa, onu bulmaya yardm edilmelidir.318 Bylece insan,
kendisinden nefret edene yardm ederek sevgi gsterisinde bulunmu olur.319 Dmana
yaklamla ilgili olarak da, Pirke Avot (Atalarn retileri) ta yle sylenmektedir:
311

313
Albayrak, s. 101, 102.
314
Harman, "Evrensel Dinlerin nsan Haklarna Bak", s. 9; Albayrak, s. 101, 102.
315
Albayrak, s. 101.
316
Johnson, s. 194.
317
Albayrak, s. 101.
318
k, 23:4-5.
319
Yargc, s. 213.
312
80
Dmanlarn bozguna urad zaman sevinme ve yenilgiye dtnde de kalbin

mutluluk duymasn. ayet insanlarn lmesine (bunlar dmann da olsa) sevinirsen,
Yce Tanr senin kt dncede olduunu varsayacak, fkesini dmandan sana doru
evirecektir.320
Sonu olarak, Eski Ahitten verdiimiz bu rnekler dorultusunda, Yahudilikte
btn insanlar iine alan bir insan kardelii anlaynn mevcut olduunu; Tanrnn
da, - her ne kadar mill bir tanr olduuna inanlsa da - bu kardelie onay verdiini
syleyebiliriz.
2.2.4.2.2. nsan Kardelii Dncesi ile Tezat Oluturan Blmler
Birinci grupta ele aldmz yukardaki cmleler dorultusunda, Yahudilikte,
insan kardelii" dncesi ve anlayna k tutacak baz rneklerin mevcut olduunu
grdk. Ancak, yine Eski Ahitte baz blmler de var ki, insan kardelii fikriyatyla
hibir ekilde uyumayan, byle bir olguyu adeta reddeden bir grnm arz etmektedir.
O nedenle imdi de, bununla ilgili blmleri ele alp deerlendirmek istiyoruz. lk
olarak irdeleyeceimiz cmle grubu, Yedi Kenan Ulusu ile bar yapma konusunda
Yahudilere direktiflerde bulunan (k, 23: 32-33.) ksmlar olacaktr.
Onlarla ve tanrlaryla antlama yapma. lkende oturmalarna izin verme ki, seni
Bana kar gnaha sevk etmesinler; zira bunun sonunda onlarn tanrlarna ibadet edecek
hale bile gelebilirsin. Dolaysyla, onlarn varlna gz yumman senin iin lmcl bir
tuzak olacaktr.
Moe Farsi, onlarla ve tanrlaryla antlama yapma ifadesinin iki ekilde
anlalabileceini sylemektedir. Birincisi, onlarla, yaamlarn sizinle srdrmelerini
salayacak bir antlama yapma. Putperest uygulamalarn tanrlaryla temsil eden ant ve
tapnaklar yok etmeme konusunda onlarla anlama eklindedir. kincisi ise, onlarla,
tanrlar ile birlikte olduklar srece antlama yapma eklinde anlalabilir.321
Buna gre, Kenandaki yedi ulus ve dier tm putperest uluslarla bar antlamas
yapmak yasaktr ve bu yasaklk durumu, 613 emir ierisinde yer almaktadr.322 Farsiye
gre, bu yedi ulusa ilaveten, dier putperest uluslarla da bar yapmak yasak olmasna
320
Mina 4:24.
322
321
81
karn, arada yine de bir fark vardr. Bir putperest ulus, srailoullar ile savamad
srece, onlar ldrme gibi bir emir yoktur. Tek kstlama, putperest olduklar srece
Vaat Edilmi Topraklarda yaamalarnn yasak oluudur. Dier yandan Kenandaki
yedi halk, akl almaz yozlamlklar sebebiyle varolma haklarn kaybetmilerdir ve bu
nedenle de Tora, ak bir ekilde onlarn bu dnyadan silinmesini emretmektedir.323
Hatrlanaca zere, Yahudi olmayanlar konusunu izah ederken, bu grupta yer
alan kimselerin Yahudilerce Nuhler ve Putperestler olarak snflandrldn
sylemitik. te bu cmlelerde, kendileriyle anlalmamas hususunda Tanrnn emir
buyurduu Yedi Kenan Ulusu da, Putperestler snfna dahil edilmi kimseler olarak
karmza kmaktadr. Yahudilerin o dnemde, bu emir dorultusunda, putperestler
olarak isimlendirmelerinin de bir sonucu olarak, bu uluslarla mcadelelerini mantk
adan tutarl bir yere oturtmak, kendi dinlerine uygunluk asndan mmkn
grnmektedir.
Ancak,
gnmze
geldiimizde,
yine
Yahudilerce
Nuhler
kategorisinde deerlendirilen ve Putperestler snfna sokulmayan; dolaysyla bu

cmlelerde bahse konu olan putperestlerle uzaktan yakndan ilgisi bulunmad belli
olan din gruplardan, Filistindeki Mslmanlara ynelik mcadele ve sava, hem
mantk, hem de Toraya uygunluk asndan bizler nereye oturtmalyz? Derinlemesine
dnldnde
aslnda,
kanaatimizce,
bugnk
srail
Devletinin
Filistinli
Mslmanlara ynelik uygulamalar, kendi Kutsal Kitaplarnn bu ksmlarnda geen

direktifleriyle apak bir ekilde elimektedir.
Konumuz olan insan kardelii erevesinde ele aldmzda, yedi Kenan ulusuna
kar bu cmlelerde ifade edilen tavrn, hibir ekilde bu tr bir kardelikle
badamayaca aktr. Kardeliin temelinde bar, sevgi, hogr, misafirperverlik
gibi erdemler vardr. Bu blmlerde zikredilen durumlarn ise, grld zere bu tr
erdemlerle hibir ekilde rtr bir yan bulunmamaktadr. Nitekim aada
vereceimiz cmlelerde de yine Putperest kategorisine sokulan Kenan ulusu ile olumsuz
ve kardeliin karsnda olan ilikilerin rneklerini grmekteyiz.
Tanrn Rab, onlar senin nne teslim edecek ve onlar vuracaksn. O zaman
onlar tamamen imha etmelisin. Onlarla antlama yapma ve onlara ltuf gsterme.
Onlarla evlenme kzn onun oluna verme, onun kzn da kendi oluna alma Aksi
323
82
takdirde olunu ardmdan ayracak ve ocuklarn bakalarnn tanrlarna ibadet

edecektir. O zaman Tanrnn fkesi size kar alevlenecek, Tanr seni hzla yok
edecektir. Aksine; onlara yle yapmalsnz: Sunaklarn tahrip etmeli, antlarn
paralamal, aeralarn kesmeli ve putlarn atete yakmalsnz. nk sen Tanrn
Rabbe vakfedilmi halksn; Tanrn, tm topran zerindeki tm halklarn iinden,
Kendisine zel halk olman iin seni seti.324
Bu cmlelerde dikkatimizi eken birka husus vardr: Birincisi, Tanr, emir kipiyle
zikrettii btn cmleleri, Peygamberi Musaya yneltmektedir. Yani buradaki btn
emirlerin muhatab, Musadr. Bu emirlerin muhtevasna baktmzda ise iddet ve
merhametsizlikten baka bir ey grememekteyiz. Bir peygamberin Tanr tarafndan
snrsz bir iddete tevik edilmesi ve hatta bunu yapmaya memur klnmas acaba ne
kadar, hangi oranda peygamberlik messesesi ile uyumaktadr? kincisi; Farsiye gre
buradaki emirler, Yahudi halkn muhtemel bir asimilasyondan korumak iindir.325 Srf
bu amala, Kenan ulusuyla evlenme yasa bizce de makul grlmektedir. Ancak yine
bu amala, sz konusu bu kavmi tamamen imha etme, ortadan kaldrma ameliyesini,
bizler hangi akl ve mantk snrlar iine sokabiliriz? ncs ise; altnc cmlede
sylenilenlerden anladmza gre, Kenan ulusuna yaplan btn bu muamelelerin
dayana ve gerekesi olarak Tanr, srailoullarnn, kendisi tarafndan seilmi bir
halk oluunu ileri srmektedir. Yani biz bunu, Tanr tarafndan seilen bu halk,
seilmiliinin bir sonucu olarak, putperest damgas vurulan veya bizzat kendilerinin
putperest damgasn vurduklar herhangi bir topluma her trl eziyet ve zulm yapmaya
selahiyetlidir, bu tr fiillerde bulunmak onlarn tabii bir hakkdr eklinde mi
anlamalyz? Eer bu byle anlalacaksa, bugn srail Devletince yaplan uygulamalar
da, bizler ayn ekilde mi anlamal ve mantkl bulmalyz? Bu tr sorular
oaltlabilir.
Eski Ahitte, insan kardelii dncesinin karsnda yer aldna inandmz
blmler arasndan, son olarak aktaracamz cmlelerde ise yle sylenmektedir:
Ona kar savamak zere bir ehre yaklatnda, ona bar (iinde teslim olma)
arsnda bulunmalsn. Eer (ehir) sana barla cevap verirse ve kaplarn sana
aarsa, iinde bulunan tm halk sana kar vergi ykmls olacak ve sana hizmet
324
325
Tesniye, 7: 2-6.
83
edecektir. Ama eer seninle bar yapmaz ve seninle sava yaparsa, ehri kuatma altna
alacaksn. Tanrn Rab, onu senin eline teslim ettiinde ehrin tm yetikin erkeklerini
kltan geireceksin. Ancak kadnlar, ocuklar, hayvanlar ve ehirde olan dier her
eyi tm ganimetini kendin iin yamalayabilirsin. Bylece Tanrnn sana verdii
dmannn ganimetini yiyebilirsin. Buradaki u (Kenan) uluslarn ehirlerinden
olmayp senden ok uzakta bulunan tm ehirler iin bu ekilde yapacaksn. Ancak bu
(Kenan) halklarn Tanrnn sana mlk olarak vermekte olduu ehirlerinden hibir
ruhu hayatta brakmamal, aksine, onlar Hiti, Emori, Kenan, Perizi, Hivi ve Yevusi
(uluslarn) Tanrnn sana emretmi olduu gibi tamamen imha etmelisin.326
Grld gibi, aktardmz bu ve bundan nceki tm cmlelerde ortak nokta,
Yahudi olmayanlara, zellikle de, putperestlere kar sonsuz bir iddet olgusunun
varl ve bunun Torada farkl blmlerde pek ok kez vurgulanm olmasdr. stelik
ilgin bir nokta da, bu iddetin, bizzat Tanr tarafndan emredilmesidir. Bu noktaya
dikkatleri eken Kadir Albayrak unlar sylemektedir: Yehovann ldrmeye eilimi
Eski Ahitte yaygn olarak grlmekte, bu durum On Emirde zikredilen
ldrmeyeceksin! emrinin nasl anlalmas gerektii konusunda tartmalar
yaratmaktadr. Acaba Yehova Siz ldrmeyin, ben ldreceim, ldrmek bana
zgdr m demek istemitir ya da bu; Ben emretmediim srece ldrmeyin
anlamna m gelir? Lakin bu emirlere ramen hem Musann hem de Musadan sonra
birok peygamberin Gentileyi ldrmeleri, ada Yahudi tarihinin de ayn minval
zere devam etmesi apak bir elikiyi ortaya koymaktadr. Dahas srailoullar
tarihinde Yahudilerin birbirlerini Tanrnn emriyle ldrdkleri de bilinmektedir.327
Albayrakn bu tesbitlerine ilaveten, u durum da bizler iin bir merak konusu
oluturmaktadr: Acaba, dinlerin Kutsal Kitaplarnda eitli ekillerde portresi izilen,
alglanan ve yorumlanan Tanr anlaynn, o dinlerdeki kardelik anlayna,
zellikle de insan kardelii anlayna etkisi var mdr? Yani, biraz daha aarsak,
Tanr, bir dinde merhametli, efkatli, balayc, adaletli, barsever ekilde
alglanyorsa, kardelik anlay da bu alglaya paralel olarak gelime gsterip, btn
insanlar iine alacak, kucaklayacak ekilde evrenselleebilmi midir? Ayn ekilde yine
bir dinde Tanr, sava, iddeti seven, merhametsiz ve zalim grnts ierisinde
326
327
Tesniye, 20:10-17.
Albayrak, s. 110, 111.
84
alglanyorsa, sz konusu bu alglayn doal bir sonucu olarak kardelik anlaynn bu

dine mensup olan insanlar arasnda yerlemedii veya yerleemeyecei sonucuna
varabilir miyiz? Bu sorularn cevab aratrlmal ve bulunmaldr. Zira, ulalacak
neticeler ve verilecek cevaplar her ne olursa olsun, bilimsel anlamda, dinlerdeki
kardelik alg ve anlayna hatr saylr bir katk salayaca, bir gerek olarak
karmzda durmaktadr.
Sonu olarak, bu konuyla ilgili unlar syleyebiliriz: Eski Ahitte, Yahudilikte
insan kardelii anlay konusunda bizlere k tutacak pek ok blme rastlamak
mmkndr. Fakat ele aldmz bu blmlerden, insan kardelii dncesiyle hibir
ekilde badamayan, bu olguyla taban tabana zt bir grnm arz eden cmlelerin,
insan kardeliini destekleyen cmlelere nazaran daha ar bastn syleyebiliriz. Zira,
insan kardelii ile uyumayan blmlerde vurgulanan iddet, tekini dlama ve ona
hayat hakk tanmama gibi hususlar, ilk bakta, insan kardelii ieren ksmlarda
vurgulanan yardm, sevgi gibi temalardan daha fazla dikkati ekmektedir. yle ki, bu
temalar ileyen cmleler, tekiye kar iddeti ve sava ieren cmleler yannda ok
snk kalmaktadr. O nedenle, bu tr blmlerin Eski Ahitte daha arpc ve daha
younluklu bir ekilde ilenmi olmas, Yahudilikte Eski Ahit zelinde insan
kardelii olgusunun varln sorgulanr hale getirdii kanaatini tamaktayz.
2.2.4.3. nsan Kardeliine Etki Eden Hususlar
Yahudilikte insan kardelii anlay ve olgusuna biim kazandran en nemli
etken ve husus, bu dinin Kutsal Kitab olan Eski Ahittir. Eski Ahitin bu konudaki
payna ve katksna nceki blmde iaret etmeye altk. imdi ise, Eski Ahit dnda
bu olgunun biimlenmesinde, zihn ve felsef anlamda katkda bulunduuna inandmz
Seilmilik ve
Siyonizm deali zerinde durmaya alacaz. u hususu da
belirtmek isteriz ki, biz her ne kadar seilmilik ve siyonizm iin, Eski Ahit dnda
tabirini kullansak da, bu iki olgunun zihinsel ve felsef alt yapsnn da, yine Eski Ahit
kaynakl olmas nedeniyle, bu konuda da dolayl bir Eski Ahit etkisinden sz etmenin
mmkn olabileceini syleyebiliriz.
2.2.4.3.1. Seilmilik
Hatrlanaca zere, daha nce, soy kardelii konusunu ilerken, bu kardelie
teorik zemin oluturduu fikrinden hareket etmek suretiyle seilmilik dncesine
85
ksaca deinmeye almtk. Amacmz, orada sylediklerimizi burada tekrarlamak

deildir. Bu blmde seilmilik konusuna tekrar temas ederken, amacmz, insan
kardelii balamnda dnldnde, bu olgunun Yahudilikteki alglannda
seilmilik dncesinin tesiri olmu mudur? Eer olmusa ne gibi bir tesiri vardr?
sorularn sormak ve bunlarn muhtemel cevaplarn bulmak olacaktr. Bu sorulara
cevap ararken, yer yer, gnmz de dahil olmak zere, Yahudi tarihinden rnekler
vermek suretiyle meseleyi somutlatrmaya alacaz.
Yahudilerin, Tanrnn seilmi halk olduu inanc bir yandan Tanrya, dier
yandan Yahudi olmayanlara nispetle tanmlanan iki boyutlu bir yapya sahiptir. Buna
gre, srail kimliinin belirleyicisi, esasen srailoullarnn Tanryla kurduklar zel
mnasebet olmakla birlikte, bu zel mnasebetin sonucu olarak dier milletlerle
kurulan kart iliki de bu kimlii pekitirme grevi grmektedir. Yahudi kimliinin
merkezinde yer alan seilmilik vasf, ayrm ve farkllk vurgusunu da
beraberinde getirmektedir. Buna gre srailoullarnn Tanryla zel mnasebeti
neticesinde sahip olduu seilmilik ve bunun sonucu olan farkllk, ayn zamanda
Yahudiler ve dier milletler arasnda kurulan bir nevi kartlk temas erevesinde
anlalmaktadr.328
nceki satrlarda seilmilik dncesinin Yahudi bilginlerce genel olarak
sorumluluk ve takva asndan; Yahudi olmayanlarca da stnlk asndan
deerlendirildiini sylemi; Babil srgnnden nce sorumluluk ve takva ynyle
yaklalan seilmilie, srgnden sonra, stnlk ve stn rk perspektifiyle
baklmaya baland ynndeki ahsi kanaatimizi belirtmitik.
Srgnden
nceki yaklam konusunda, bran atalarn durum ve tutumlar
rnek olarak verilebilir. Yahudiliin etnik menei olan srailoullarnn bran atalar,
gebe olmalarnn getirdii imkanla pek ok farkl toplulukla iliki halinde
olmulardr. Hereyden nce, gebe karaktere sahip olan brani atalarn stnlk
temelli seilmilik tezine dayal olarak dier kabileleri dlamas beklenemez. Atalarn,
bakalarnn yardmna muhta bir ekilde llerde dolam olduu, Eski Ahitin satr
aralarna szmtr. Yaratl 23. Blmde Hz. brahimin Hititli komularyla olan iyi
mnasebeti, o dnemim manzarasn yanstmaktadr. yle anlalmaktadr ki,
328
Mahmut Aydn, Anahatlaryla Dinler Tarihi - Tarih nan ve badet, (1. Bask), Ensar
Neriyat, stanbul 2010. s. 296.
86
branilerin komularyla olan mnasebeti, dlayclk temas zerine dayanmaz ve

dostanedir. Onun ve dierlerinin arasndaki farkllk herhalde yalnzca bedev
kabilecilik duygusunun tesine gitmiyor olmalyd. Ayn ekilde Yusufun da Msra
kolayca
adapte
olmas,
Atalarn
bu
konudaki
serbestlik
ve
rahatln
yanstmaktadr.329
Srgnden sonraki srete, bu liberal ve hogrl tavrn deimeye baladn
gryoruz.
Nitekim, bu dnemde ekillenmeye balayan Yahudi din akmlarnn,
bizim bu kanaatimizi glendiren grler ileri srdklerini ahit olmaktayz. Bunlardan

en nemlisi ve belki de balcas Kabalaclktr. Bu akmda seilmilik anlay, mistik
bir hareketin zyle eliir ekilde, gerek anlamda rk bir karaktere brnmtr.
Zira, Kabalaclar, sraillilerin ruhunun nefes ha elahut (ilah ruh) tan, dierlerinin ise
nefes ha beamit (hayvan ruh) ten yaratldn syleyecek kadar bu konuda ileri
gitmilerdir.330 Seilmilik olgusuna, szn ettiimiz bu iki farkl grten hangisiyle
yaklalrsa yaklalsn, neticede seilmi halk anlaynn Yahudiliin dierlerine
bakn etkileyen en nemli faktr olduu kukusuzdur.331
Seilmilik dncesi, srgnden sonra hibir zaman teorik boyutta kalmam,
bizzat bu dinin uygulayclar, otoriteleri ve mensuplarnca pratie dklerek, Yahudi
tarihinde somutlaan bir olgu olarak yerini almtr. Anlalmaktadr ki, ie nce, Eski
Ahitte geen bir takm cmlelerin stnlk felsefesiyle yorumlanmasyla balanmtr.
Bunun iin Yahudiler, 1- smailin birinci ocuk olarak domasna ramen, cariyenin
ikinci ocuudur diye, shak ona kar stn tutmulardr. 2- Esavn birinci
domasna ve esasen ikiz olmalarna ramen Yakupu Esava kar stn tutmulardr.
3- Fiziki olarak daha gzel yaratlm ve daha dorusu Yaratl kitabnn deyimiyle,
kazandibi olmas hasebiyle Yusufu kardelerine kar stn tutmulardr.332 Bunlar, fert
zelinde stnlk yaklamnn rnekleridir. Ayrca, bu yaklama bir de, halk
boyutunda baklmasna sebep olarak ileri srlen ifadeler vardr: 1- Ta ki, senin halkn
geinceye kadar ey Tanrm! Ta ki senin setiin halk geinceye kadar (k, 15:16),
2- Siz benim iin kahinler krall, kutsal ulus olacaksnz (k, 19:6), 3- O zaman
329
Demirci, Yahudilik ve Din oulculuk , s. 34, 35.

Demirci, Yahudilik ve Din oulculuk , s. 31.
331
332
Mahmut Nn, Yahudi Tarihi, (ev. D. Ahsen Batur), Selenge Yaynlar, stanbul 2008. s. 258.
330
87
ben ve halkn yeryznn teki halklarndan ayrt edilebiliriz. (k, 33:16), 4- srail
topluluuna de ki, Kutsal olun, nk ben Tanrnz Rab kutsalm. (Levililer, 19:1)333
stnlk, ayrmclk ve rk temelli seilmilik dncesinin yansmalar
olduunu dndmz ve rnek olarak vereceimiz ilk husus, adam ldrme
konusudur. Yahudilie gre, bir Yahudiyi ldrmek en byk sutur ve en irkin
gnahtan (dier ikisi, putperestlik ve zina) biridir. Yahudi din mahkemeleri ve laik
otoritelerin, herhangi bir Yahudiyi ldrmekten sulu bulunan bir kiiyi, normal adalet
llerinin de tesinde bir ekilde cezalandrmas emredilmitir. Bir Yahudinin
lmne dolayl yoldan sebep olan baka bir Yahudi ise, Talmudun nitelemesiyle
Tanrnn yasalarna kar bir gnahtan dolay sulu olduundan, herhangi bir
insandan ziyade bizzat Tanr tarafndan cezalandrlmaldr.
Eer kurban, Yahudi olmayan (gentile) biriyse, durum tamamen farkldr. Bir
gentile ldren Yahudi, Tanrnn yasalarna kar gnah iledii iin suludur, ancak
mahkeme tarafndan cezalandrlamaz. Gentilenin lmne dolayl yoldan sebep
olduysa, bu gnah bile deildir.334 Yahudi adaletinin elinde bulunan Yahudi olmayan
bir katil, ldrd kii Yahudi olsun yada olmasn mutlaka idam edilmelidir. Ancak,
eer maktul bir gentile ise ve katil de sonradan Yahudilie girerse o zaman
cezalandrlmaz.335
Shahaka gre, bunlarn tm, dorudan doruya ve pratik anlamda srail
devletinin gerekleriyle ilgilidir. Her ne kadar devletin ceza hukuku yasalar, Yahudi ile
gentile arasnda herhangi bir ayrm gzetmiyorsa da, bu tr bir ayrm Alahay izleyen
topluluun bandaki Ortodoks hahamlarca kesinlikle yaplmaktadr. zel nemi olan
husus, onlarn dindar askerlere verdikleri ttr.336 Bu noktada Shahak, sava annda
sivillere ynelik tavrla ilgili, srail Ordusu Merkez Komutanl tarafndan yaynlanan
bir kitapktaki Komutanlk ba vaizinin u szlerini aktarmaktadr: Asker
birliklerimiz, bir sava, scak bir takip ya da baskn srasnda sivillere rastladnda, eer
bu sivillerin bizim birliklerimize zarar verip vermeyecei konusunda netlik yoksa,
halacha (alaha)ya gre onlar ldrlebilir, hatta ldrlmelidir.Hangi koul altnda
olursa olsun bir Araba gvenilmemeli, velev ki o kii sivilletii izlenimini vermi olsa
333
Nn, s. 258.
Shahak, s. 136.
335
Shahak, s. 137.
336
Shahak, s. 137.
334
88
dahi.Bir sava srasnda birliklerimiz dmana saldrdnda, onlara halacha

tarafndan kendi halindeki sivilleri dahi ldrme izni ve hatta emri verilmitir.337
Adam ldrmeyle balantl olan bir husus da, hayat kurtarmadr ve Yahudi
olmayann, Yahudilikte karde saylp saylmad konusunda can alc bir neme
sahiptir. Israel Shahak bununla ilgili unlar sylemektedir:
[Halachaya gre, Yahudi bir kardein yaamn kurtarmak en byk grevdir. Bu
konu, zina, putperestlik ve cinayet sularn ieren byk gnah hari, dier tm dini
grev ve emirlerden daha nceliklidir. Ama Yahudi olmayan insanlara gelince, Talmud
ilkelerinin temel mant, her ne kadar onlarn aka ldrlmelerini yasaklyor olsa da,
onlarn hayatlarnn kurtarlmamas gerektii eklindedir. Talmudun bizzat kendisi, u
deyile durumu izah ediyor: (Kuyuya dmek zere olan) gentile, ne kurtarlr, ne de
iine itilir. Maimonides, bu ilkeyi yle aklyor: Sava halinde olmadmz gentile
ile ilgili olarak onlarn lmne sebep olacak davranlarda bulunulmamal, ama
lm tehlikesi iinde olduklar zaman da kurtarlmalar kesinlikle yasaktr. rnein,
eer onlardan biri denize derse, kesinlikle kurtarlmamal. Onun iin yle
buyurulmutur: Kesinlikle kardeinin kann dkecek bir davranta bulunma,338 bir
gentilenin kardein olmadn da unutma.
zellikle de, Yahudi bir doktor kesinlikle gentile bir hastay tedavi etmemelidir.
Kendisi de bizzat nl bir doktor olan Maimonides, bu konuda ok netti. Baka bir
pasajda karde ile gentile arasndaki fark tekrar ediyor ve u sonuca varyor:
tm bunlardan, para karl bile olsa bir gentileyi iyiletirmenin yasak olduunu
renmi oldun].339
Grld
gibi, Shahak, Yahudiliin inan esaslarn ortaya koyan ve
Yahudilikte herkesin kabul ettii bir otoriteye sahip olan Yahudi bir din bilgininin
azyla, Yahudilikte Yahudi olmayan birinin karde saylmadn ortaya koymutur.
Buradan anlyoruz ki, Maimonides, Yahudi olmayan birini kesin surette insan kardei
olarak grmemektedir. Burada konumuz asndan dikkat ekmek istediimiz nokta,
karde saylmama durumunu izah ederken Mamonidesin, dolayl da olsa, stnlk
ve ayrmclk temeline dayal seilmilik dncesinden hareket etmesidir. nk,
337
Shahak, s. 138.
Levililer, 19:16.
339
Shahak, s. 143.
338
89
Yahudi olmayan birinin hayatn kurtarmama, kanaatimizce ancak, felsefi temeli byle
olan seilmilik dncesiyle aklanabilecek gayr-i insan bir durumdur.
Seilmiliin insan kardeliine etkisini irdelediimiz bu blmde ele alnmas
gerektiine inandmz dier bir husus da klelik konusudur. Eski Ahitin
oluumunda etkisi olanlar, srailoullarna seilmi millet, imtiyazl halk ve
kutsal topluluk olduklar fikrini aladktan sonra, dier halklarn kleletirilmesi
konusunu ilemeye balamlardr. nk onlara gre bir zamanlar srailoullar kle
idiler, imdi ise kendilerini kle edenlerden ve tm halklardan intikam alma vakti
gelmiti.340 Yahudilikte fert baznda bir Yahudiye, klelik yasaklam olmakla birlikte,
Yahudi bir kardein belli bir sreliine kle edinilmesine msaade edilmi ve belli
mevsimlerde serbest braklmas emredilmitir. Yahudi olmayanlarn klelik sresi ise
belirtilmemi, aksine klelik sresinin hayat boyunca olaca konusunda sarih
aklamalar getirilmitir: Kleleriniz, cariyeleriniz evrenizdeki uluslardan olmal.
Onlardan uak ve cariye satn alabilirsiniz. Ayrca aranzda yaayan yabanclarn
ocuklarn, ister lkenizde domu olsun ister olmasn, satn alp onlara sahip
olabilirsiniz. Onlar miras olarak ocuklarnza brakabilirsiniz. Hayatlar boyunca size
klelik
edecekler.
Ancak
bir
srailli
kardeine
efendilik
etmeyecek,
sert
davranmayacaksn (Levililer, 25:44-46).341 Nanaya gre bu szler, Yahudi olmayan

kiilerin mrlerinin sonuna kadar klelie mahkum edildiklerini kesinkes ortaya
koymaktadr. Onlara kt muamele konusunda bir aklk getirilmemise de, srailli
olmayanlarn ebedi klelie mahkum edilmeleri emrinden hemen sonra srailli dosta
kt muamele edilmesinin yasaklanmas, baka rklara mensup olanlara olduka kat
muamele edilmesi gerektiine gizli bir iarettir.342
Seilmiliin, Yahudilikte rk bir hviyet kazand durumlardan biri de cinsel
sular konusunda ortaya kmaktadr. Nitekim evli Yahudi bir kadnn, kocas dnda
herhangi bir kiiyle cinsel ilikiye girmesi, her iki taraf asndan da byk bir sutur ve
byk gnahtan biridir. Ama gentile kadnn durumu farkldr. Alaha, Yahudi
olmayan tm kadnlar nne gelenle yatan fahie kabul eder ve Kutsal Kitaptaki
onlarn bedeni, eek bedeni gibidir ve (meni) boalmalar da atlarn boalmas gibidir
340
Nn, s. 265.
Nn, s. 265.
342
Nn, s. 265.
341
90
(Hezeikel, 23:20) anlamndaki cmle onlara uygulanr. Evli olsun ya da olmasn gentile
kadnlar arasnda fark yoktur ve sadece Yahudileri ilgilendirdii iin evlilik konsepti
gentileye uygulanmaz. nk, putperestler iin evlilik yoktur. Bu nedenle zina
kavram, Yahudi bir adam ile gentile kadn arasndaki cinsel iliki iin kesinlikle
uygulanmaz.343 Ayrca Yahudi bir erkek tarafndan rzna geilmi olsa dahi, gentile bir
kadn mutlaka cezalandrlmaldr. ayet bir Yahudi, gentile bir kadn ile cinsel ilikiye
girse, o kadn yandaki bir ocuk ya da yetikin bile olsa, veya evli ya da bekar olsa
da, yahut da, Yahudi erkek kk olsa dahi, tpk bir hayvana tecavzle ilgili hkmde
olduu gibi, o kadn ldrlmelidir. nk, o kadn sebebiyle bir Yahudi sknt
ekmitir. Yahudi ise sadece krbalanr. ayet o Yahudi, bir Kohen (rahip slalesinin
yesi) ise, o zaman iki kat krba yemelidir, nk yapt ey iki kat gnah saylr; bir
Kohen bir fahie ile asla cinsel ilikiye girmemelidir ve tm gentile kadnlar, fahie
olarak kabul edilir.344
Seilmilik insan
kardelii ilikisi balamnda sylenecek dier eyler de
ksaca unlardr: Yahudi olmayan insanlar, doutan yalanc olarak kabul edilir ve
herhangi bir haham mahkemesinde ahitlik yapmalar kesinlikle kabul edilmez.345 Daha
nce de iaret ettiimiz gibi, faiz, Yahudilerce kt bir fiil olarak grldnden
dolay, kendi aralarnda bunu yasaklamlar, ancak bakalaryla olan ticar ilikilerinde
bunu serbest brakmlardr.346 Ayrca ou haham otoritesi, - Maimonides dahil
Yahudi olmayan birine verilen bor karlnda tefeciliin mmkn olan en st
derecesinde faiz alnmasn zorunlu kabul etmilerdir.347
Sonu olarak, seilmilik dncesinin insan kardeliiyle ilikisi balamnda,
konumuzun banda ynelttiimiz sorularn cevab kafamzda netlemi bulunmaktadr.
Seilmilik olgusu, Yahudilerin bu olguyu stnlk ve stn rk perspektifiyle ele
almalarndan dolay, bu haliyle, Yahudilikte btn insanlar kucaklayan evrensel bir
kardelik anlayna engel oluturmaktadr. Gerek Yahudi kutsal metinleri ve gerekse bu
metinleri yazan ve yorumlayanlarn grlerinin arlkl olarak bu erevede olmas;
Yahudiler zerinde sz sahibi olan ynetici ve din adamlarnn da, yzyllar boyunca bu
343
Shahak, s. 155.
Shahak, s. 156.
345
Shahak, s. 157.
346
Bkz. Levililer, 25:35-37; Tesniye, 23:20-21; k, 22:24.
347
Shahak, s. 158.
344
91
erevenin dna tamayarak, Yahudileri bu tr bir seilmilik dncesine kanalize

etmeleri, gnmze kadar bu olgunun ayn ekilde gelmesine, anlalmasna ve
uygulanmasna neden olmutur. Gnmzde srail devletinin seilmilik konusundaki
anlay da, ayn paralelde devam ettirilmektedir. Hatta bu anlayn, srail devletince
daha da ileriye gtrldn syleyebiliriz. Bunun ispat, rk temelli seilmilik
dncesinin doal bir sonucu ve ileri aamas olduuna inandmz Siyonizm
dealinin, bu devletin temel bir ilkesi olarak gzmzn nnde duruyor olmasdr.
2.2.4.3.2. Siyonizm deali
Yahudilikte, insan kardelii anlayna etkide bulunduunu dndmz dier
bir husus da, bu din ve kltrde var olan siyonizm idealidir. Siyonizm deali,
Galuttaki (srgndeki) Yahudilerin Erets srail (Yahudi Topraklar)e dnme
arzusu;348 Tanr tarafndan kendilerine verildii kabul edilen yerlere, Siyon olarak
adlandrdklar Kudse dnme, o blgeyi ele geirip Sleyman Mabedini yeniden ihya
etme lks349 olarak tanmlanmaktadr. Siyona geri dn, iki bin yllk srgn ve
aclar boyunca Yahudi halknn lks olagelmitir. te bu lk, Siyonizmin temelini
oluturmaktadr.350 Siyona dnmek, Yahudilikte Yahudi bireyinin bir dinsel
ykmll eklinde anlalmtr.351 Bu ykmlln din karakterinden olsa
gerek, Yahudi tarihi boyunca bu ideal, Yahudilerde hi snmemi, tpk dier din
ykmllkler gibi, Yahudilerin hayatnda belirleyici etkisini devam ettirmitir.
Yukarda
Siyonizmin tanmnda Erets srail kavramn kullanmtk. Bu
kavram, kelime olarak srail Topra anlamna gelmektedir. Terim olarak ise, Kenan
topraklar
olarak
bilinen
ve
srailoullarnn
zapt
ettii
lke;
brahimin
Mezopotamyadan Tanr tarafndan gnderildii (Yaratl, 12:1) ve Tanrnn

brahimin soyundan gelenlere vaat ettii (Yaratl, 12:7), dolaysyla Vaadedilmi
lke olarak tannan topraklar anlamnda kullanlmaktadr.352 kinci Mbed
dneminden itibaren ise Arz- mev'd diye adlandrlm olup Yeni Ahitte de bu
348

Abdurrahman Kk, Yahudilikteki Arz- Mevud Anlaynn Boyutlar, AFD, cilt: 23, s. 105;
ayrca bkz. Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s. 694-695; Gndz, Din ve nan Szl,
s. 342-343; Cilac, s. 329.
350
351
352
Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi I, s. 157; ayrca bkz. Gndz, Din ve nan
Szl, s. 42; Cilac, s. 41.
349
92
isimle gemektedir. Arz- mev'd tabiri Kur'n- Kerm'de gememekte, ancak Hz.
brahim ve Lt'un Bereketli klnm bir diyara ulatrldklar anlatlmaktadr (elEnbiy 21/71).353 Yahudilere gre, arz- mevud idealinin gereklemesi Tanrnn bir
emridir ve kendi haklardr. Kutsal Kitaplarndaki ifadeler, Yahudiler tarafndan
ilenmi ve gelitirilmitir. Bundan dolay o yerler, srailoullarna gre, gasbedilmi
ve ellerinden alnmtr. Onlar, gasbedilen bu yerleri almak iin her yolu meru
grmler ve grmektedirler.354
Arz- Mevud idealinin kademeli bir grnm arz ettii dikkati ekmektedir.
Yahudi Kutsal Kitab ve Siyonistlerin hedefleri deerlendirildiinde u kademe
grlebilir: Birinci planda Kuds ve evresi; ikinci planda Nilden Frata kadar olan
ksm,355 yani Ortadou; nc planda, btn dnyadr. Eski Ahitte Yakupa, bu yer,
doudan batya, kuzeyden gneye kadar olan btn saha,356 yani yle anlalyor ki,
btn yeryz vaat edilmitir.357 Buradan hareketle diyebiliriz ki, Yahudilikteki
siyonizm ideali, bnyesindeki arz- mevud anlayndan dolay, ayn zamanda
siyasi emeller de gden ideolojik bir olgudur.
Siyonizm ideali, her ne kadar teorik anlamda, Eski Ahit ve dier kutsal metinlerde
yer almas sebebiyle ok eskilere kadar tarihlenebilirse de, pratik anlamda bu idealin
ortaya k, henz yeni saylabilir. Nitekim, siyonist dncenin balangc, Orta ve
Dou Avrupada, Viyanadan Odessaya kadar uzanan bir alan zerinde 19. yzyln
ikinci yarsna tarihlenmektedir.358 Bu tarih, tesadf deildir. Zira 19. yzyl,
Avrupada balayan milliyetilik dnce ve hareketlerinin dnyann byk bir
blmnde etkili olmaya balad bir zaman dilimidir. Dnyann her tarafna dalm
bulunan Yahudilerin mill bir uur etrafnda birlemeleri, yani Siyonizm, ite bu
yzylda Avrupada hzlanan milliyetilik hareketleriyle yakndan ilgilidir.359 Nitekim
19. yzyl boyunca etkisini devam ettiren milliyetilik hareketleri, Yahudileri de
sarm, onlarn Yahudi sorununu ulusal bir sorun olarak grmelerini salam ve
353
Abdurrahman Kk, Arz- Mevud, TDVA, stanbul 1991, 3, 442 444, s. 444.
Kk, Yahudilikteki Arz- Mevud Anlaynn Boyutlar, s. 105.
355
Kk, Yahudilikteki Arz- Mevud Anlaynn Boyutlar, s. 105; Shahak, s. 160, 161.
356
Yaratl, 28:13-15.
357
Kk, Yahudilikteki Arz- Mevud Anlaynn Boyutlar, s. 105.
358
lomo Sand, Yahudi Halk Nasl cat Edildi? Kitab- Mukaddesten Siyonizme, (1. Bask), (ev.:
Ik Ergden), Doan Egmont Yaynclk ve Yapmclk Tic. A.. , stanbul 2011, s. 309.
359
Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi I, s. 257, 258.
354
93
neticede Yahudiler iin bir devlet kurulmas fikri dile getirilmeye balanmtr.360 O
nedenle bu yzyl, hem Yahudilerin kaderi ve hem de Siyonizm olgusu iin ok
nemlidir. Zira, bu dneme kadar Vaadedilmi Topraklar inancyla kendisine
yaklalan Siyonizm, bu amac gerekletirme noktasnda ideolojik bir klfa ihtiya
duymu; klf olarak da milliyetilik elbisesini giymi ve ileride de deineceimiz
gibi neticede, bu elbisenin rklk rengine boyand iddialarna361 sebep olacak
geri dnlmez bir yola girmitir. lk olarak, Soy kardelii konusu ierisinde
kendisinden bahsettiimiz seilmilik olgusunun, Babil srgn sonras urad
deiim ve dnme benzer olarak, Siyonizm idealinin ideolojik dayana olan
milliyetilik anlaynn da, 19. yzyldan sonra niteliksel olmayan bir deiim, daha
dorusu bir geliim gsterdiini syleyebiliriz. Neden niteliksel olmadn
sylyoruz? nk milliyetilik dncesi, zaten Yahudilikte en bandan beri
bulunan bir olgudur. Onlar iin bu kavram, yeni karlatklar bir ey deildi. Soy
kardelii konusunda da
izah ettiimiz gibi, onlardaki milliyetilik olgusu, btn
kardelik eitlerini aklama noktasnda kendisine mutlak surette bavurulmas gereken

bir husustur. nk Yahudi tarihinin her dneminde milliyetilik duygusu, bazen
etkisini yitirse de, her daim Yahudilerin kafa ve gnllerinde karl olan bir husus
olarak varln srdrmtr. O halde, deien ve gelien ey nedir? Deien ve
gelien, normal artlarda tekini dlamay asla kabul etmeyen, o nedenle de insan
kardeliine engel tekil etmeyen milliyetilik olgusunun, bu dnemden sonra
Siyonizm idealini yaatma ve hayata geirme amacndan hareketle, insan kardeliine
engel oluturan rklk olgusuna terfi etmesidir. Bu, bir geliim olabilir mi? sorusu
kafalarda uyanabilir. Bize gre bu sre, bizler iin olmasa da, Siyonist Yahudiler iin
bir geliimi ifade etmektedir. Zira, siyonizmin temel amac olan srail devleti, bu
geliimin onlara sunduu bir meyve olarak karmzda durmaktadr.
Grld gibi, yukarda rklk ile, milliyetilik kavramlar arasnda,
Siyonizm olgusu zerinden yaptmz tahlilden yola karak, bir farklln olduu
grn dolayl olarak dile getirmi olduk. Bu iki kavram arasndaki farkllk, insan
kardelii asndan da nem tamaktadr. Zira, insan kardelii balamnda
360
361

Bu iddialar iin bkz. Hikmet, Tanyu, Tarih Boyunca Yahudiler ve Trkler II, (1. Bask), Elips Kitap,
Ankara 2005, s.170; Cilac, s. 329; Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl, s. 694.
94
dnldnde, normal, salam ve rasyonel milliyetilik, baka milletlere kar ne

dmanl, ne de hor grmeyi icap ettirir.362 Bu olgu, normal ekliyle anlalp tatbik
edildiinde, dnya barna ve insanlar arasndaki kardelik duygularna katk
salayaca aktr.
Irklk ise, bunun tam tersidir. Irklk, baka milletlerin hrriyet ve istikbaline
tecavz caiz gren, baka milletler zerinde tahakkm etmek temayl besleyen
mtecaviz milliyetiliktir. Bu, milliyetiliin yozlam eklidir. Yoksa, bir milletin
kendisinin, etnolojik bakmdan, muayyen bir rka mensup olduunu idrak ve kabul
etmesi, baka memleketlerde yaadklar halde kendi dilini konuan zmreleri kendi
rkndan saymas rklk deildir. Bu, ancak, meydanda olan bir realiteyi
mahededen ibarettir. Her insan, dnyada etnolojik bakmdan eitli rklarn mevcut
olduunu ve kendisinin de bu rklardan birine mensup bulunduunu kabul etmeye ilmen
ve fiilen mecburdur. Bu ilm hakikati kabul ettii iin, bir insann sulu saylmas, selim
akln ve hukukun hakim olduu her hangi bir rejimde takibata uramas sz konusu
olamaz.363 Her fert ve millet iin yeryznde Ben de varm ve var kalacam demek
varlnn en tabii ifadesidir. Fakat bir millet, kendisinin dier milletlere stn olduu
iddiasyla, dnyada hakim olmaya layk yegane millet benim, dier milletler bana tabi
olmal, benim hakimiyetim altnda yaamal, etrafmdaki milletlerin yaad sahalar
benim iin hayat sahasdr dedii gn, btn dnya milletlerinin ona kar birleerek
mukavemet gstermesi zaruri ve tabii bir hadise olmaldr.364
Irklk bilime ters dt gibi, ilerlemenin, barn ve dostluun da dmandr;
benzer biimde, rkla kar tavr da insanclln ve demokrasinin en belirgin
gstergesidir.365 Irkln temelinde, bir rkn dier rktan stn olduu nazariyesi
bulunmaktadr. Oysa, stn rk nazariyesi, hibir ilm esasa dayanmayan bir nazariyedir.
Zira, insan zmreleri, ruh istidat, fikr ve meden tekaml kudreti bakmndan
eittirler.366 Sonu olarak, milliyetilii tam anlamyla kabul etmemek gereklie
saygszlk, fakat onun anaforuna kaplarak rklk yapmak ise ok daha byk facialara
362
Arsal, s. 122.
Arsal, s. 44, 45.
364
Arsal, s. 48, 49.
365
Trkkaya Atav, Siyonizm ve Irklk, (2. Bask), (ev.: Trkkaya Atav), Birey ve Toplum Yaynlar,
Ankara 1985, s. IX.
366
Arsal, s. 45.
363
95
neden olacak kadar ciddi bir hatadr.367 Bu hatann belki de en ar bedeli, btn
insanlar arasnda olmas gereken kardelik duygusunun, rklk sebebiyle ortadan
kalkmas, bunun yerine dmanlk ve nefret hislerinin insanlar arasnda kk salmasdr.
Irklkla ilgili yaptmz bu genel aklamalar, ayn ekilde Siyonizmin temel
felsefesini oluturan rklk dncesi iin de geerlidir. Irklk konusunun zerinde
bu kadar nemle durmamzn sebebi, Siyonizm denilince hemen ilk akla gelen
milliyetilik olgusunun yanllna iaret etmek, bunun yerine anlalmas gereken
olgunun, rklk olduuna dair temel bir yaklam zihinlere ikame ettirmektir. Nitekim,
Birlemi Milletler Genel Kurulu da, 10 Kasm 1975de, 29a kar 70 oyla
Siyonizmin bir eit rklk ve rk ayrm olduu ynnde bir karar alm,368 resm
azdan bu kararn btn dnya kamuoyuna deklare etmitir. Trkiye de, tasarnn
lehinde oy kullanmtr.369
Yahudilikte insan kardeliine etkisi balamnda ele aldmz Siyonizm ideali,
ilk ortaya kt andan gnmze kadar eitli ekillerde kendini gstermitir.
ncelikle unu sylemeliyiz ki, Siyonizm, zellikle rklk karakterini olutururken,
Yahudilikteki seilmilik anlayndan oka faydalanmtr. Seilmilik konusuyla
ilgili sylediimiz eyler hatrlanacak olursa, bu olgunun stnlk ve stn rk temelli
bir anlaya sahip olduunu ifade etmitik. Kanaatimizce, Siyonizm de ayn ekilde bu
temel argmandan hareket ederek, kendi felsefesini oluturmutur. Yani, 19. yzylda
ortaya kan siyonizmi douran zihn temel, seilmilik ve ondaki stnlk algsdr.
Dolaysyla, seilmilik bal altnda bu konuyu izah ederken verdiimiz teorik ve
somut rneklerin, ayn zamanda Siyonizm dncesi iin de birer rnek oluturduunu
syleyebiliriz. Lkin, rnekler noktasnda bizi daha ok, 19. yzyldan gnmze
kadarki srete gze arpan teorik ve somut rnekler ilgilendirmektedir. Zira, Siyonizm
ve onun insan kardelii ile ilgisinin ancak byle netletirilebilecei dncesindeyiz.
Bu balamda ilk olarak Walzn, Siyonizmin kurucusu kabul edilen Theodor
Herzl ve onun takipilerinin, Yahudi olmayanlarla ilgili olarak ortaya attklarn iddia
ettii varsaymlar zerinde durmak istiyoruz. Walza gre Herlz ve takipileri u n
kabullere sahiptirler: 1- Yahudiler ve Yahudi olmayanlar kaltmsal (ve belki de
367
Yahyaolu, s. 25.
Tanyu, s.151; Atav, s. V, XI.
369
Tanyu, s.151.
368
96
genetik) olarak uyum iinde bir arada yaayamazlar ve Yahudi olmayanlar uzlamaz bir
biimde Semitizm dmandrlar. 2- Btn Yahudiler, kendilerini korumak iin, ayn
lkenin iinde bir araya gelmek zorundadrlar; Filistinin tm Yahudilerin geleneksel
yurdu olduuna ilikin gl efsane bu topran seimini zorunlu yapmtr. 3Yahudi olmayanlar ya Yahudi devletinin dna kartlmal ya da yerlemi Yahudilerle
aralarnda hukuksal ve psikolojik bir ayrm duvaryla ayr tutulmaldrlar. 4- Yahudi
devletinin kuruluu Yahudi olmayanlarn yardmn gerektirmektedir: Bunlar (a) kendi
lkelerindeki Yahudilerin gmelerini tahrik edecek Semitizm aleyhdarlar ve (b) dnya
Yahudilerinin greli olarak dank kkln amak iin en azndan bir byk
devletin desteidir.370
Teorik anlamda, Siyonizmin, insan kardelii balamnda deerlendirilmesine k
tutacak bu ilkelerden anlyoruz ki, Siyonist dncede Yahudi ve Yahudi olmayan
ayrm ok keskin ve bir o kadar da kaln izgilerle izilmitir. Yahudi olmayan
herkesin, ayrm yaplmakszn Yahudi dman olarak grld bir anlayn rklk
ierdiini ve dolaysyla, insan kardeliine kaplar, hi almacasna kapattn
sylemek, kanaatimizce mmkn grnmektedir.
Ayn zamanda Siyon hedefini gerekletirip srail devletini kurma yolunda
izlenecek stratejiyi de zetle ieren bu ilkeler, Siyonizmin, insanlara bakn bir
taraftan ortaya koyarken, dier taraftan da, Yahudi olmayanlarca kendilerine kar
yapldn iddia ettikleri Antisemitik tutumdan, hedeflerine ulama yolunda aslnda
ne kadar da memnun olduklarn gstermektedir. Siyonizmin, hareketini ve amacn
dnya kamuoyuna kar merulatrmak iin antisemitizmden oka faydaland
iddia edilmektedir. Nitekim, siyonizmin kurucusu Herzlin, Yahudilerin aralarnda
yaad uluslarn hepsi hem gizlice hem de aka Anti-Semitiktirler371 sz, bu
kavram ve olgunun siyonistler iin mevcut olan nemini ortaya koyar niteliktedir.
Konuyla ilgili Israel Shahak unlar sylemektedir:
370
L. Humprey Walz, Siyonizm ve Irklk: elien Grngler ve Alglamalar, Siyonizm ve Irklk,

(2. Bask), (ev.: Trkkaya Atav), Birey ve Toplum Yaynlar, Ankara 1985, s. 24.
371
Theodor Herzl, Yahudi Devleti, (2. Bask), (ev. Sedat Demir), Ata Yaynlar, stanbul 2007, s. 32.
97
Tarih olarak, Siyonizm hem anti-semitizme bir tepki ve hem de her ne kadar
dier Avrupal muhafazakrlar gibi, kendilerinin ne ile mttefik olduklarn tam olarak
anlayamam olsa da onunla yaplan muhafazakr bir ittifaktr.372
Dorusu, siyonistler ile anti-semitikler arasnda yakn ilikiler her zaman
olmutur. Tpk, kimi Avrupa muhafazakrlar gibi, siyonistler de anti-semitizmin
eytan karakterini grmezden gelebileceklerini ve antisemitikleri kendi (siyonist)
emelleri iin kullanabileceklerini dnmlerdir. Bu tr ittifaklar konusunda bir hayli
rnek bilinmektedir. Herzlin bizzat kendisi, ar II. Nicholasn Yahudi dman bakan
Count von Plehve ile ittifak kurarken; Jabotinsky ise, 1918 21 yllar arasnda 100 bin
Yahudiyi katleden gerici Ukrayna lideri Petlyura ile anlama imzalamt. Yine BenGurionun bizzat kendisi, Cezayir sava srasnda Fransz ar sa hareket ile kurduu
ittifak kt hretli anti-semitikleri de ieriyordu.373
Shahakn bu szlerinden, siyonist ve antisemitiklerin, amalarn gerekletirme
noktasnda gizli bir ittifak iinde olduklarn anlyoruz. Yine konuyla ilgili olarak
Lilienthal da dncelerini yle ifade etmektedir: srail devletinin babas Theodor
Herzl, gnlnde unlar yazyordu: Anti-semitizm bymtr ve bymee devam
etmektedir ve ben de bymee devam ediyorum. Siyonistler, balca toplama silahlar
olan ant-semitizmi bir yandan lanetlerken, te yandan Yahudi ayrlkln ve
Yahudilerin dinsel bir grup olmaktan kp etnik, ulusal bir gruba dnmesine yol
aacak eylemleri tevik ediyorlard. Bu gelime, ayn Yahudi milliyetilerinin szde
korktuklar anti-semitizmi glendirmi oluyordu.374
Siyonizm Antisemitizm ilikisi balamnda serdedilen bu dncelerin
doruluu ya da yanllna karar verici bir durumda deiliz. Ancak, siyonizmin, kendi
meruiyetini ortaya koyarken antisemitizm olgusundan fazlaca faydalandn; bunu,
kendi gayesini gerekletirmek iin, dnya kamuoyuna kar atesiz bir silah olarak
kullandn syleyebiliriz. Bir an iin yukardaki iddialarn gerek olduunu
varsaydmzda ise vahim bir tablo ile karlamaktayz. Eer bu iddialar doruysa,
birbirine dman gibi gzken iki dnce ve bu dnce mensuplarnn, bir asrdr
devam eden ve btn dnya insanlnn gzleri nnde cereyan eden insanlk d
372
Shahak, s. 125, 126.

Shahak, s. 127, 128.
374
Alfred M. Lilienthal, sraile G Kkrtan Siyonist Entrikalar, Siyonizm ve Irklk, (2. Bask),
(ev.: Trkkaya Atav), Birey ve Toplum Yaynlar, Ankara 1985, s. 63.
373
98
uygulamalara, srf kendi ideolojik ve siyasi amalarn gerekletirmek iin gz

yumduklarn ve hatta bu gayr-i insan uygulamalar, tabir yerindeyse, dankl bir
dv ierisinde birlikte gerekletirdiklerini anlarz ki, o takdirde, Yahudilikte btn
insanlar iine alan bir kardelik dncesine ve anlayna en byk darbeyi indirdiine
inandmz
siyonist
dncenin,
bu
darbeyi
indirirken
yalnz
olmad,
antisemitiklerin de, bu insanlk suuna en az Siyonist Yahudiler kadar ortak olduu

sonucu, kendiliinden ortaya kar.
Siyonizmin, Yahudilikteki insan kardelii anlayna etkisi balamnda, son
olarak, Shahaktan alntlayarak aktaracamz u cmlelerde, gnmz srail devletinin
Yahudi olmayanlara ynelik uygulamalarndan somut rnekler bulunmaktadr:
srail devleti, hayatn bir ok alannda Yahudi olmayanlarn aleyhine, daima
Yahudiler lehine resm bir ayrmclk yapmaktadr. Bunlardan tanesi bana gre
olduka nemli: yerleim hakk, alma hakk ve yasalar nnde eitlik hakk.
Yerleim konusundaki ayrmclk, srail topraklarnn yzde 92sinin devlet arazisi
olduu ve Dnya Siyonist rgtnn bir yan kuruluu olan Yahudi Ulusal Fonu
(Jewish National Fund = JNF) tarafndan datlabilecei gereine dayanmaktadr. JNF
kendi iinde yapt dzenlemelerle, Yahudi olmayan herhangi bir kiinin (srf Yahudi
olmad iin) bu topraklara yerleim kurma ya da bir i yeri ama hakkn kesinlikle
tanmamaktadr. Buna karn, Yahudilerin, srailin herhangi bir yerinde ev alma ya da
i yeri amalar hibir engelle karlamaz. ayet byle bir uygulama baka bir lkede
Yahudilere kar yaplm olsayd, byle bir ayrmclk derhal anti-semitizm olarak
dalgalanacak ve youn kitle gsterilerinin kvlcm olacakt. Ama, kendisinin Yahudi
ideolojisinin bir paras olarak srail tarafndan uygulandnda, bunlarn tm
grmezden gelinmekte ya da ara sra zikredilse bile mazur grlmektedir.
alma
hakknn
reddi
demek,
Yahudi
olmayan
kiilerin
JNFnin
dzenlemelerine gre srail toprak otoritelerinin ynetimindeki arazilerde almasnn

resm
olarak
engellenmesi
demektir.
Kukusuz
bu
dzenlemeler
srekli
uygulanmamakta ama varlklarn srdrmekte, zaman zaman da srail tarafndan

uygulama abalarnda bulunulmakta. rnein; srail Tarm Bakanlnn, srail
vatandalar olsalar bile, ulusal topraklarda bulunan Yahudilere ait meyve bahelerini
ekip kaldran Arap iilere kar ters bir tutum iine girmiti. srail ayn ekilde, ulusal
99
topraklarda yerlemi bulunan Yahudilerin kendilerine ait arazilerin kk bir

blmn bile Araplara kiralamasn yasaklam ve bu kurala uymayan kiileri,
genellikle ar para cezalar ile cezalandrmtr. Yahudi olmayan kiilerin kendi
arazilerini Yahudilere kiralamalar ise yasak deildir. Bunun anlam u; Yahudi olmam
sayesinde ben bir araziyi ekip kaldrmak zere baka bir Yahudiden kiralama hakkna
sahibim ama srail vatanda bile olsa Yahudi olmayan biri, byle bir hakka sahip
bulunmamakta.
srailin Yahudi olmayan vatandalar, kanunlar nnde eit muamele grme
hakkna da sahip deildir. Hayati nemdeki Geri Dn Yasasnda (Law of Return)
olduu gibi, kuku uyandrmamak iin Yahudi ve Yahudi olmayan isimleri aka
zikredilmese de, bu ayrmclk srailin birok yasasnda yaplmaktadr. Bu yasaya gre
sadece Yahudi olarak tannm kiiler, sraile girme ve orada yerleme hakkna
otomatik biimde sahip bulunmaktadr. Yine ayn ekilde bu kiiler dorudan doruya,
Yahudi ana yurduna dnme avantajna sahip bir vatandalk hakk veren ve gmen
olarak geldikleri lkenin durumuna gre ml karlar salayan g sertifikas
(immigration certificate) almakta. Eski Sovyetler Birliini oluturan lkelerin birinden
gelen Yahudiler aile bana ortalama 20 bin dolardan daha fazla para almaktadrlar. Bu
yasaya gre, sraile g etmi olan Yahudiler, bir tek kelime branice konuamyor
olsalar dahi, gelir gelmez seme ve Knesset seimlerine aday olma hakkn
almaktadrlar.375
Grld
gibi, seilmilik felsefesini kendisine temel alan Siyonist anlaya
sahip srail devletinin yneticileri, grnrdeki hedefleri olan Filistin topraklarnda bir
srail Devleti kurma amacn gerekletirdikten sonra bile, Siyonizm lksnden
vazgememi; bu lknn karakteristik zelliine uygun olarak ayrmclk ve
rklk ieren eylem ve politikalarna devam etmilerdir. Oysa, bu politikalaryla
srail devleti, kurulu beyannamesinde verdii sz ve teminatlara aykr davranmak
suretiyle kendi kendisiyle elimektedir. Zira, srail devletinin 14 Mays 1948de
kuruluunda yaynlanan Kurulu Beyannamesinde, tm vatandalara sosyal ve siyasal
haklarda din, rk veya cinsiyet ayrm sz konusu olmakszn eit davranlaca; din,
vicdan dil, eitim ve kltrde zgrlk; tm dinlerin kutsal yerlerinin muhafazas ve
375
Shahak, ss. 24 26.
100
Birlemi Milletlerin aktine bal kalnaca vurgulanmaktadr.376 srail devletinin ite

bu beyannameye aykr uygulamalar, bizim konumuzun banda, siyonizmin rklk
olduuna dair sylediimiz hususlarn, bir pein hkm ya da nyarg mahsul iddialar
olmadn gstermekte ve iddialarmzn doruluuna delil oluturmaktadr.
srail devletinin bu rk uygulamalar nedeniyle, maalesef, gnmzde Yahudi
imaj, srail devleti ile rtm durumdadr.377 Yani, Yahudi denilince akla, srail
devleti ve onun insanlk d uygulamalar gelmektedir. Bu durum, aslnda siyonist
olmayan, siyonizm felsefe ve idealini kesin bir ekilde reddeden ve buna kar duran
samimi dindar Yahudileri de, dnya kamuoyuna kar zor durumda brakmaktadr.
Sonu olarak; rklk karakterine sahip, felsef temelini seilmilik olgusuyla
oluturmu, dayanan Eski Ahitten alm ve meruiyet zeminini de antisemitizmle
kurmu Siyonizm olgusu ve ideali, ilk ortaya kt dnemden gnmze kadarki
sre gz nne alndnda, Yahudilikte, insan kardelii anlayna olumlu anlamda
katk salayacak bir manzara ortaya koyamam; aksine tm dnya insanlar arasna kin,
nefret, sava ve dmanlk tohumlarn ekerek, dnya barna ok byk zararlar
vermitir. O nedenle, siyonizmin karsnda olan, bara, dostlua ve kardelie nem
veren tm insanlar, siyonizmle ve siyonizm benzeri rk cereyanlarla sonuna kadar
mcadele etmelidir. Ancak bu mcadelede, kesinlikle rkl savunan insanlar hedef
alnmamaldr. Zira, istenen rkln ortadan kaldrlmasdr, insanlarn deil. Nazizm
ortadan kaldrlmtr, ama Alman halk, Avrupa topluluunun, Nazizmin kurbanlar
olan dier yeleriyle eitlik ve bar iinde yaamaya balamtr.378 Ayn bar ve
kardelik ortam, siyonizmi savunan ve buna kar kan insanlar arasnda da pekl
salanabilir. Yeter ki, bartan, sevgiden, kardelik ve hogrden yana olan insanlar
seslerini daha fazla ykseltsinler ve sayca oalsnlar. Neticede, sevgi, her zaman
nefrete; bar, her zaman savaa; kardelik de, her zaman dmanla galip gelmitir ve
yine gelecektir inancn tamaktayz.
2.2.4.4. nsan Kardelii Asndan Hristiyanlara ve Mslmanlara
Yaklam
376
Besalel, Yahudi Tarihi, s. 292.

Yahyaolu, s. 33.
378
Enis el-Kasm, Irklk ve Dnya Bar, Siyonizm ve Irklk, (2. Bask), (ev.: Trkkaya Atav),
Birey ve Toplum Yaynlar, Ankara 1985, s. 16.
377
101
Hatrlanaca zere, nsan Anlay bal altnda Yahudilikte, inan asndan

insanlarn Yahudiler ve Yahudi olmayanlar eklinde bir ayrma tabi tutulduunu;
Yahudi olmayanlarn da kendi arasnda Nuhler ve Putperestler eklinde ikiye
ayrldn sylemitik. Bu balk altnda Yahudiliin, kendi gibi ilah meneli olan
Hristiyanlk ve slm bu iki gruptan hangisine dahil ettiinden hareketle, bu dinlere
insan kardelii asndan nasl yaklat konusunda bir fikir analizinde bulunmaya
alacaz.
Yahudiliin Hristiyanla ve slma bak, onun kendisi ve kendi dndaki
dinlerin durumu hakkndaki aklamasyla balantldr. Yahudilik Yahudilerin dini
olduuna gre, onun dndaki dinler, Nuhun yedi temel kanununa sahip olmak artyla
var olma hakkna sahiptirler. Nuhun yedi temel kanununa bnyesinde yer veren dinler
ise, Yahudi olmayanlar hem bu dnyada, hem de gelecekte mutlulua ve kurtulua
ulatrabilirler. Hristiyanlk ve slm, bu dinlerin banda gelmektedir. Bu dinler,
misyoner karakterleri sebebiyle, Allahn mesajn putperestler arasnda yaymakta ve
btn insanl Allaha armaktadrlar.379
Yahudi
din bilgini Maimonides, Hristiyanlk ve slma Tanrnn plannda
nemli yer vermektedir. Ona gre Hristiyanlk ve slm, Allahn mesajn Yahudi
olmayan kavimler arasnda yayarak Mesihin geliine zemin hazrlamaktadrlar.380
Muhafazakr Yahudiliin nemli bilginlerinden biri olan lahiyat Jacob Neusner de,
Judaism in the Secular Age isimli eserinde; Baki Adamn bu eserden alnt yaparak
aktard
cmlelerinde
konuyla
ilgili
yle
sylemektedir:
Biz
Yahudiler,
Hristiyanln ve slmn kutsal tarihteki yerini anlamalyz. Kendimize unu

sormalyz: Hristiyanlar sadece Nuh midirler, veya iddia ettikleri
gibi gerekten
brahim, shak ve Yakubun oullar mdrlar? Nuh kanunlar btn insanlktan; puta
tapmamak, Tanrnn ismine kfretmemek, ldrmemek, katletmemek, hrszlk
yapmamak, zinadan kanmak, adalet evleri kurmak ve hayvanlara vahice
davranmamak gibi temel kurallara uymasn ister. Hristiyanlar bu kurallar tasdik
ederler. Fakat dahas da var; Hristiyanlk ve slm sayesindedir ki Torah (Tevrat = din)
dnyann uzak kelerine yaylmtr. Bunda Yahudiliin bir katks yoktur. Elbette
bazlar, Yahudiliin bu kutsal misyonu yerine getirmekten Hristiyanlk ve slm
379
380
Adam, s. 35.
Adam, s. 36.
102
tarafndan engellendiini ileri srebilirler. Fakat Yahudilik, bu engellenmeyi onaylam

ve misyonunu terk etmitir. Hristiyanlk ve slm, insanlar arasnda tektanrcln
yaylmasnn
vastalar
saylmtr.
Ortaa
dnrleri
tamamen
byle
sylemilerdir.381
Maimonides ve Neusnerin bu olumlu grlerine ramen Yahudilik, bir
Yahudinin Hristiyanlk ve slma gemesini byk gnah sayar. Bu anlaya gre,
Yahudilikten kan bir Yahudi, kendisini Tanrya ve halkna balayan ahdi bozmu
olur.382
Yahudiliin bata Hristiyanlk ve slm olmak zere dier dinlere bak byk
oranda XVIII. yzyldan itibaren Avrupada ortaya kan aydnlanmac ve liberal
karakterdeki Haskala hareketinden sonra daha olumlu bir rotaya girmitir. Ksmen
sekler ve ulusalc bir Yahudilik anlayn yanstan Haskalac filozoflar btn dinlerin
insanlar kurtulua gtrmede e fonksiyona sahip olduunu ileri srdler.383
Grld zere Yahudilik, Hristiyanlk ve slma genel anlamda Nuhler
nazaryla bakmaktadr. Bu bak asnn, onlarn, bu dinlere mensup insanlarla olan
ilikilerine belli bir yn katt muhakkaktr. Dolaysyla iliki trlerinden olan kardelik
balamnda, Hristiyanlara ve Mslmanlara nasl bakldna dair bize bir iaret
verebilecek olan da, yine bu bak as olacaktr. Yukarda ana hatlaryla izah ettiimiz
bu dinlere yaklam, konunun daha iyi anlalmas iin, ayr ayr irdelemek istiyoruz.
2.2.4.4.1. Hristiyanlara Yaklam
Yahudiliin
Hristiyanla ve onun nderi saya bak, pozitif ve negatif
deerleri birlikte ihtiva eder. sann bir Yahudi, Hristiyanln da Yahudilikten tremi
bir din olmas noktasnda Yahudi bilginlerin bak olumludur. Fakat, sann Yahudi
retilerine ters retiler getirmesi ve Hristiyanln da daha sonra oktanrc bir
yapya brnmesi noktasnda bu olumlu bak olumsuzlar.384
381
Adam, s. 36, 37. (Jacob Neusner , Judaism in the

Secular Age, London 1970, s. 71 dsen naklen).
382
Adam, s. 37.
383
384
Adam, s. 37.
103
Shahaka gre Yahudilik, Hristiyanla kar cehaletle kark, ok derin bir

nefretle doludur385 ve bu olumsuz tutum balca iki ana unsura dayanmaktadr: lki,
sadan nefret ve ona iftira dolu kara alma abalar. kincisi ise, Hristiyanln
tamamen teolojik gerekelerle, ounlukla da kklemi bir cehalet neticesinde,
hahamlarca putperestlik kategorisine sokulmasdr.386
Rabban kaynaklarda sa hakknda hi de iyi eyler sylenmemitir. Nitekim
Rabbiler Talmudda, say, srailoullarn saptran bir byc olarak tantmlardr.
Babil Talmudunda, sann byclk yapt iin asld, fakat onu asanlarn
Romallar olduu belirtilmektedir.387 Maimonides de Hristiyanlar: Karnda benden
tanrlarn olmayacak388 emrini ihlal eden kafir putperestler olarak deerlendirmitir.
Maimonides, gerek monoteistler olarak Yahudileri ve Mslmanlar grmtr.389
Talmud, Hristiyanlar genel olarak heretik anlamnda minim eklinde adlandrr. ncil
avengelion kelimesinden bozma gillayon olarak anlr. Kimi yerde Hristiyanlar
putperestlerden daha olumsuz ifadelerle zikredilirler. Fakat putperestlerden daha
aada kabul edilen Hristiyan imaj ortaada sona ermitir. Ortaa Yahudi
literatrnde Hristiyanlk genellikle Nuhler statsnde ele alnmtr.390
Yahudilerin Hristiyanla
bak, yukarda sylenilenler nda genelde
olumsuz olarak deerlendirilebilirse de, Yahudi bilginler, Mslmanlara nazaran

Hristiyanlar, kendilerine daha yakn bulurlar. nk aralarnda kken birlii vardr.
Maimonides bunu aka vurgular ve yle der: Hristiyanlar bizim gibi kutsal kitabn
ilahiliine ve efendimiz Musaya vahyedildiine inanr ve kabul ederler. Sadece
yorumda bizden ayrlrlar. Bunun iin Maimonides, Hristiyanlara Torann
retilmesine cevaz verir, fakat ayn eyi Mslmanlar asndan caiz grmez. nk
Mslmanlar, Tevratn tahrif edildiine inanrlar. Hristiyanlarla Yahudiler arasndaki
fark Kutsal Kitabn yorumuna dayandndan, Hristiyanlara Yahudiler tarafndan
Torann retilmesi, akidelerinin dzelmesini salayabilir.391
385
Shahak, s. 172.
Shahak, s. 171, 172.
387
Adam, s. 38; Demirci, Yahudilik ve Din
oulculuk, s. 52.
388
k, 20:3.
389
Adam, s. 41.
390
Demirci, Yahudilik ve Din oulculuk, s. 52, 53.
391
Adam, s. 43, 44.
386
104
Bir yandan Hristiyanl kendilerine en yakn din olarak grp, dier yandan
Hristiyan inancn Yahudilik asndan irk olarak deerlendiren ve byle bir irki
Yahudi olmayanlar iin uygun gren Yahudi bilginler, bir Yahudinin kiliseye girmesini
kesinlikle yasaklamlardr. ada Yahudi bilginlerinden Rabbi Moe Feinstein,
sadece sanatsal ve mimari ynn incelemek amacyla bile bir Yahudinin kiliseye
girmesini uygun bulmamtr. srailde bir zamanlar Sefarad Ba Hahaml grevinde
bulunan Rabbi Ovadya Yosef ise, misyonerlik faaliyetlerini de gz nne alarak,
Yahudilerin kiliseye girmesini yasaklamtr. Ona gre Hristiyanlar putperesttir,
kiliseleri de putperest mabetleridir. Baz Yahudi bilginler ise, btn ha ve sembollerin
karlmasndan sonra bir Yahudinin kilisede ibadet edebileceini belirtmilerdir.392
Hristiyanla kar olumsuz anlamdaki tutuma dair verebileceimiz bir dier rnek de
udur: 23 Mart 1980 tarihinde Kudste yzlerce ncil nshas, kamuoyunun gzleri
nnde ve trenle srail Din leri Bakanlnn destekledii Yahudi rgt Yad
Leakhimin gzetiminde yaklmtr.393
1993 ylnn sonlarna gelindiinde ise Kudste srail ile Vatikan arasnda
imzalanan tarih antlama ile din kkenli dmanlk yumuama srecine girmitir.
1994te Papa, Yahudilerin sann lmnden sorumlu olduklar dncesinin yanl
olduunu ieren bir mesaj yaynlamtr. Ayn yl Vatikan ve Kuds arasnda diplomatik
ilikiler kurulmutur. Bu arada srail, Kudsteki kutsal yerlerin ynetimine karma
taraftar olmadn vurgulamtr.394
Grld gibi, Yahudiliin Hristiyanla yaklam daha ok olumsuz
karakterdedir. Bu karakterin, Hristiyanlara kar sz konusu olabilecek bir
insan
kardelii anlayn da ayn erevede etkileyecei ihtimal dahilinde olmaldr. Her ne

kadar, Nuhlik kapsamna alp, bu dini putperestlikten ayrt etmilerse de, sonuta
Yahudiler iin temelde Yahudi olanlar ve Yahudi olmayanlar ayrmnn esas olmas
ve btn Yahudi olmayanlara kar - nceki satrlarda da zikrettiimiz gibi - menfi
tutum ve tavrlarn, Nuh Putperest, btn Yahudi olmayanlar iin kapsayc ve
standart bir zellik gstermesi, Yahudiliin, Hristiyanla ve Hristiyanlara kar insan
kardelii anlayna sahip olduu noktasnda bizleri pheye drmektedir.
392
Adam, s. 44.
Shahak, s. 50.
394
Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi I, s. 217, 218.
393
105
Gnmzde Yahudi Hristiyan ilikilerinin msbet bir atmosferde srdrlyor

olmas, bu tr bir kardelik anlaynn mevcut olduu hususunda bizleri bir yanlgya
drmemelidir. Zira bu ilikiler, kanaatimizce, kardelik anlay veya dncesiyle
deil, karlkl bir menfaat olgusunun varlyla deerlendirilmeli ve izah edilmelidir.
Siyasi ve konjonktrel erevede olan bu ilikilerin, menfaat birlii ortadan kalktnda,
olumsuz bir havaya brnmesi her zaman iin mmkndr.
2.2.4.4.2. Mslmanlara Yaklam
Yahudilikte, Nuhler kategorisinde deerlendirilen din gruplardan olan
Mslmanlara kar insan kardelii asndan nasl bakld, tpk Hristiyanlkta
olduu gibi, bu dine nasl bakld ile yakndan alakaldr.
Yahudiliin slma ve Mslmanlara bak, Hristiyanla ve Hristiyanlara
bakta olduu gibi, pozitif ve negatif yaklamlar birlikte ihtiva etmektedir.
Klasik Yahudi dnyasnda Mslman deyince, genellikle, hemen Araplar
kastedilir. Bilindii gibi, Yahudilerle Araplar arasnda amansz bir dmanlk vardr. Bu
dmanln temeli, Hz. smail ile Hz. shaka dayanmaktadr. Eski Ahite gre Hz.
brahimin mbarek soyu Hz. shakta devam etmitir. Hz. brahim, Hz. smaili
yanndan uzaklatrm ve Hz. shak alkoymutur.395 Eski Ahitteki bu anlatm, daha
sonraki dnemlerde Araplar aleyhine daha da olumsuzlatrlmtr. Midraik bir eser
olan Sifrede, Hz. smailin Hz. brahimin hayrsz olu olduu belirtilmitir.396
Talmudda anlatlan baz kssalara gre, smail oullarndan Musa eriatini kabul
etmeleri istenmitir. Buna gre, smail oullar, eriatta ne sylendiini sordular. Cevap
almayacaksn! eklindeydi. Onlar yle dediler: Byk atamza (smail) Tanr
tarafndan senin elin her insann zerinde olacak demiken biz bu eriat nasl kabul
edebiliriz? Sonra Esavn (Yakubun kardei) oullarndan eriat kabul etmeleri istendi.
Onlar eriatta ne bulunduunu sordular. ldrmeyeceksin yazl cevab verildi. Bunu
kabul edemeyiz, nk babamz shaka kl gcyle yaayacaksnz denildi
cevabn verdiler. srailoullarndan eriat kabul etmeleri istendiinde ise onlar, kabul
ve itaat ediyoruz cevabn verdiler.397
395
bkz. Yaratl 17. ve 21. Bablar.

Adam, s. 44.
397
Nn, s. 531.
396
106
Yahudilerin, Araplarn soyunu Hz. smail ile ilikilendirmesi, Mslmanlarn da

smail olarak adlandrlmasna yol amtr.398 Bunun bir sonucu olarak, Hz. smail
duyulan bu kin ve olumsuz dnceler, onun soyu olan Araplara ve daha sonra
Mslmanlara
da
yneltilmitir.
Zohar
emotta
Araplar
ve
Mslmanlar
srailoullarna en ok zulmeden kavim olarak takdim edilmitir. Rabbi Yahuda bu

konuda yle demitir: Gerekte, smailin (Mslman Araplarn) sultasndaki srgn,
srgnlerin en iddetlisidir. Bir defasnda Kudse giderken Rabbi Yeu, bir Arapla
olunun hadisesine tank oldu. Arap oluna dedi: Bak, orada Tanrnn reddettii bir
Yahudi var. Git ve ona hakaret et. Yzne yedi defa tkr, nk o, yceltilmi birinin
tohumudur. Onlara yetmi milletin hakim olacan biliyorum. ocuk gitti ve
Yahudinin sakalndan tuttu. Bunun zerine Rabbi Yeu, yerin dibine batman iin
yceler ycesine yalvaryorum, diye dua etti. Henz szn bitirmiti ki, yer azn at
ve Arab oluyla birlikte yuttu (Zohar, emot, 2, 17a). Zoharn baka bir yerinde ise,
smail oullarnn (Mslman Araplar) Yahudilere kar bir ok ktlk iledikleri ve
onlara ac tattrdklar belirtilmektedir. Devamnda, Zoharn yazld dnem tasvir
edilerek, yle denmektedir: Bugn smailler sraile hkmetmekte ve Yahudilerin
inanlarnn gereini yerine getirmelerine mani olmaktadrlar. Ve sen, smailin
diasporasndan daha zor bir diaspora grmedin (Zohar, emot, 2, 17a).399
Ortaa
Yahudi literatrnde Araplardan ve dolaysyla Mslmanlardan
bylesine kin ve nefretle bahsedilmekle birlikte, zaman zaman onlarn iyiliinden ve

faziletinden de bahsedilmektedir. Mesel, Yahudi bilginler, Araplarn dini hakkndaki
grlerinde daha olumludurlar. Babil Talmudunun abat blmnde, Raba ben
Mekhasia, R. Hama ben Guriadan naklen: Bir smailnin tahakkmnde olmak,
yldza tapan putperstlerin tahakkmnde olmaktan daha iyidir (abat, 11a) demitir.
R. Hama ben Gurionun bu sznde Araplar (Mslmanlar) putperestlere tercih
edilmekte, dolaysyla onlarn dininin putperestlik olmad vurgulanmaktadr.400
Yahudi bilginler, te yandan Yahudilikle slm arasnda ciddi meselelerde nemli
yaknln bulunduunu da kabul etmektedirler. Rabbi Roy A. Rosenberge gre,
tektanrclk konusunda her iki din de mttefiktir. kisi de ibadethanelerde insan ve
398

Adam, s. 46, 47.
400
Adam, s. 47.
399
107
hayvan temsillerinin bulunmasna izin vermemektedir. Snnet olmak, domuz eti

yememek, iki dinin dier nemli ortak zelliklerindendir. Her iki dinin din otoriteleri
ayinleri yneten rahipler deil, eriat yorumlayan bilginlerdir. Netice olarak, Yahudi
bilginler, doktrin ve gelenek bakmndan slm Yahudilie daha yakn bulmaktadrlar.
slm, her ne kadar onun Yahudilikten alnma bir din olduunu iddia etseler de,
Mslmanlar iin kurtuluun vesilesi olarak kabul etmektedirler. Ayn eyi Hristiyanlk
iin de sylemekle birlikte, Hristiyanln tevhide uzak olduunu, bir eit politeist
karakter tadn ileri srmekte ve Yahudileri Hristiyanla kar uyarmaktadrlar.401
Tarih srete, genel olarak Yahudilerin Mslman egemenliinde Avrupadaki
Yahudilere
gre daha iyi bir konumda bulunduklar bilinmektedir.402 zellikle
Mslman Trklerin idaresi altnda yzyllar boyunca bar ve huzur ierisinde

Mslmanlarla birlikte yaadklar, herkesin kabul ettii bir hakikattir. Nitekim konuyla
ilgili olarak Galantiden alnt yaparak aktard cmlelerde Abdurrahman Kk de,
yle sylemektedir: Padiah ve halkyla beraber Trklerin Yahudilere gsterdikleri
yakn ilgi ve samimiyeti, bir Yahudi tarihisinin yle yazd nakledilmektedir:
Trklerin gelii, bir slalenin deimesi deil, onlar (Yahudiler) iin bir vaziyetin
deimesi idi. Yahudiler zulmetten nura, esaretten hrriyete kavumulardr. Yahudiler,
Trklere yalnz galip ve topran efendisi nazariyle deil, kendi dinleriyle yaknl
olan karde nazaryla bakmlardr. Bilmukabele Trkler dahi, Hristiyanlarn
kendilerine ve dinlerine kar olan husumetini bilerek, Yahudilere muhabbet
balamlardr. Trklerin Yahudilere itimat ve emniyetleri vard. nk onlarda
(Yahudilerde), Yahudilii slma yaklatran snnet, oru, ibadethanelerdeki sadelik
gibi adetlerin mevcut olduunu grmlerdir.403
Yahudi literatrnde ve tarih srete Mslmanlara ynelik ifade edilen
dnceler ve gsterilen tavr genel hatlaryla byle iken, gnmze geldiimizde ise bu
tavr ve tutumun deiiklik gstermediini, hatta daha olumsuz bir hal aldn
grmekteyiz. nceki satrlarda Siyonizm deali balnda da ele aldmz gibi, bu
ideali gerekletirme yolunda birinci derecede engel olarak grlen Araplar, dolaysyla
401
Adam, s. 52.
403
Abdurrahman Kk, Dnmeler (Sabatayistler) Tarihi, (Gzden Geirilmi ve Geniletilmi 7. Bask),
Aziz Anda Yaynlar, Ankara 2005, s. 61, 62. (Avram Galanti, Trkler ve Yahudiler, stanbul 1947, s.
10dan naklen).
402
108
Mslmanlar, Siyonist Yahudilerce devaml surette hedef tahtasna konmu ve yaklak

100 yl nce balayan ve gnmze kadar devam eden insanlk d hadiseler vuku
bulmutur.
Siyonistlerin Araplara yaklamndaki zihinsel temelleri gsterme asndan
Goranovun u cmleleri gerekten de manidardr: Arap toplumunun gerilikle e
anlaml olduu sylenmekte ve Araplar, tarihsel gelimeleri yalnz iki enin sonucuna,
yani din ve le balanan entellektel ve psikolojik bir gerilik iinde sunulmaktadrlar.
Araplara kar rksal dmanlk din konusuna da aktarlyor. Arabn sosyo-psikolojik bir
tip olarak geliemeyecei de syleniyor, nk, Siyonistlere gre, Arap Kuran ve ilkel
igdlerin bir yaratdr ve yle kalacaktr. Ahlksal deerler asndan da, Siyonistler
onlar insan ahlaknn en dk dzeyine yerletirirler. Araplara kar pein hkmler
Siyonist eitim sisteminin alanna girmekte ve yeni kuaklarn bilincine daha kk
yalarda yerletirilmektedir.404 Oysa Hz. Muhammedin mmetinin bir zamanlarn
gl Roma mparatorluunu glgede brakmasndan sonra Araplar dnyaya hakim
olunca, Yahudiler en barl, yaratc, retici ve gz kamatrc dnemlerinden birini
yaamt. Felsefeciler, ozanlar, Tora yorumcular, hekimler, gk bilimciler, dil
bilimciler ve matematikiler, sahneyi baarl tacirler, zanaatkrlar, diplomatlar ve kral
danmanlaryla paylat. Hogrnn gzelliklerini ve nimetlerini hem Araplar, hem de
Yahudiler paylat. Karlkl kabuln dlnn altn bir a olduu, kuku
brakmayacak ekilde kantlanmt.405
Sonu olarak, Yahudilikte slam ve Mslmanlara ynelik yaklamn hem
Yahudi literatrnde, hem de tarih srete genel olarak menf bir manzara arz ettiini
grmekteyiz. Her ne kadar Yahudilik ve slmda, Yahudilerin de kabul ettikleri bir
takm ortak noktalar bulunsa da, bu ortak noktalarn, onlardaki olumsuz bak ortadan
kaldrabilecek bir etki yapmad anlalmaktadr. Zira, yaklak bir asrdr tm
dnyann gz nnde Filistinli Mslmanlara ynelik yaplan ve tm dnya
kamuoyunun kabul ettii gayr-i insn uygulamalar, bugn de ayn ekilde ve hatta
hzn ve dozunu artrarak devam ettirilmektedir. O nedenle, mevcut bu durumun,
404
Stefan Goranov, Irklk: Siyonizmin Temel Bir lkesi, Siyonizm ve Irklk, (2. Bask), (ev.:
Trkkaya Atav), Birey ve Toplum Yaynlar, Ankara 1985, s. 36.
405
Blech, s. 167.
109
Yahudilerce, Mslmanlarn insan kardei olarak deerlendirebilecei ynndeki

muhtemel bir kanaati olduka zayflattn dnmekteyiz.
Buraya kadar, Yahudilikte insan kardelii anlayna ilikin deerlendirmelerde
bulunduk, bu tr bir kardeliin mevcut olabileceini gsteren deliller yannda,
olmadn adeta haykran deliller ve olgular zerinde de durmaya altk.
Neticede unu syleyebiliriz ki, Yahudiler, btn insanlarn esas itibariyle bir
olduunu kabul etmelerine, bir kiiyi ldrmenin tm insanlar ldrmekle eit
olduuna inanmalarna, Eski Ahitteki savala ilgili metinlere yeni yorumlar getirmek
suretiyle, Yahudilii bir bar dini gibi gstermeye almalarna ramen, Torann
ortaya koyduu yedi emre uymayan kiileri dk insan olarak kabul ettikleri, sava ve
atma konusunda pasif bir felsefeyi kabul etmeyerek, iddet ve saldrganla kar
kendilerini koruma haklarn kabul ettikleri de bir gerek olarak nmzde durmaktadr.
Zira, Yahudi inancna gre, bir kiinin kendi can, kendi hayatn kurtarmas, her eyden
nce gelmektedir. Bundan dolay da, normal zamanlarda seyahat dahi edilemeyen kutsal
gnlerde, savama ve iddet konusunda hibir tereddt gstermemektedirler. Yahudi din
adamlar, nkleer silahlanma konusunu da yukardaki ilkeler dorultusunda ele alarak,
eer nkleer silahlanma bir savunma arac olarak yaplacaksa, bunda bile bir sorun
grmemektedirler.406 Dolaysyla, eyaya, olaylara ve olgulara, kendi menfaati ve
varlnn garantisi olmas asndan bakan, bu ynyle deer veren, onlar bu siklerle
deerlendiren ve kullanan bir zihniyetten, insana insan olduu iin deer vermeyi esas
alan ve btn insanlar kuatmas gereken bir insan kardelii anlayn beklemek hata
olur kanaatindeyiz. Zira, byle bir zihniyet, bencil ve karc bir anlay yanstr.
Kardelik ve btn kardelikler ise, bencillik ve karcln karsnda, paylamay ve
diergaml kendisine temel alm insan duygu ve olgulardr. O nedenle, bize gre,
Yahudilik, genel olarak hem teorik anlamda ve hem de, tarih srete bizleri bu sonuca
gtrecek bir takm hadiselerde barol oynamalarndan dolay da, pratik anlamda
insan kardeliine kap aralayacak bir anlay bnyesinde barndrmamaktadr. Bu
haliyle Yahudilik, ancak insan dmanl iin rnek oluturabilir.
2.3. YAHUDLKTE KARDELK VAZFELER
406
Kyl, s. 132, 133.
110
Kardelik, nceden de ifade ettiimiz gibi, sosyal hayatta karl ve birtakm

somut tezahrleri olan aksiyoner bir olgudur. Her eit kardelie, kardelik ilikisi
zelliine sahiptir diyebilmemiz iin, bu kardeliin tezahr olacak, onu ispat edecek
baz duygu veya davranlarn sergilenmesi gerekir. Bu duygu ve davranlar, ayn
zamanda bir kardein dierine kar, kardelik sorumluluu etrafnda yapmas gereken
vazifeleri iine almaktadr. Yani, kardelik, sahip olduu zellikten dolay, bir taraftan
haklar bnyesinde barndrrken, dier taraftan da, grev ve sorumluluklar bu haklarn
bir gerei olarak kabul etmekte ve kendi balamnda, sosyal hayatn salkl ve barl
bir ortamda yrmesine katkda bulunmaktadr.
Yahudilikte batan beri ele aldmz kardelik anlay iin de ayn hususlar sz
konusudur. Kardelik grevleri bu dinde de, incelemeye altmz btn kardelik
eitlerinde, bu kardeliklerin gerei olan ve onlarn devamn salayan durumlar olarak
karmza kmaktadr. Ayn zamanda bu dinde, aada ele alacamz sz konusu bu
vazifeler, dinin belirledii ahlk bir alana karlk gelmektedir. Dolaysyla, bu
grevleri yapmak, ayn zamanda bir erdem nitelii de tamaktadr.
Yahudilikte,
bu
dinin
kutsal
metinlerinde,
kardelik
vazifelerinden
sayabileceimiz pek ok hususa rastlayabilmekteyiz. Biz, tamamn bu almada ele

almann mmkn olmamasndan dolay, rnek olmas asndan birkan incelemeye
alacaz.
2.3.1. Sevgi
Sevgi, tarihte btn dinler ve medeniyetlerde ifadesini bulmu en nemli
kavramlardan biridir.407 Sevgi, btn insanlarn kalbinde Allah tarafndan snrsz
potansiyelde yaratlan, tezahrleri bilinli eylemlerle ortaya konulmas gereken,
psikolojik ve sosyal ynleri bulunan bir duygudur.408 Burada, kardelik grevi olarak
ele aldmz sevgi, tpk kardelik gibi sosyal hayatta somut tezahrleri olan bir
olgudur. nsanlar sevgilerini etrafnda bulunan varlklara gsterirler. O nedenle, pek ok
sevgi eitlerinden sz edilmektedir.409 Allah sevgisi, insan sevgisi, ana-baba sevgisi,
407
smail
Tapnar,
Dinlerde
Sevgi,
Kpr
Dergisi, say: 101, (2008),
Eriim
tarihi:
09
Temmuz
2012,
http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&YaziNo=906 .
408
Yargc, s. 207.
409
Sevgi eitleri konusunda bkz. Mehmet Nuri Polat, lahi Dinlerde Sevgi, (Yaymlanmam
Yksek Lisans Tezi), ASBE Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal, Erzurum 2011.
111
e-ocuk sevgisi, dnya sevgisi, mal-mlk sevgisi, makam-mevki sevgisi, komu

sevgisi, kardelik sevgisi gibi.
Sevgi, her tr iliki iin vazgeilmez bir husustur. Kardelik iin de sevgi, bu
ilikiyi besleyen, byten ve devamn salayan bir neme sahiptir. O nedenle, karde
ya da kardelik sevgisi de, yukarda olduu gibi, sevginin bir tr olarak saylmaktadr.
Kardelik sevgisi, Kitb- Mukaddeste, Kuran- Kerimde ve Hz. Muhammed
(s.a.v)in hadislerinde birbirine yakn anlamlarda zikredilen bir konudur.410
Yahudilikte bu sevgiye iaret eden bir kavram olarak Aavat Yisrael (srail
Sevgisi) kavram nemlidir. Bu tabir, bir Yahudinin dier bir dindana ve Yahudi
halkna kar duymas gerekli olan doal ve bir bakma da ulusal bir erdem olarak
tanmlanabilecek olan sevgiyi belirten bir ifadedir.411 Yani, kardelik eitleri
balamnda dndmzde bu kavram, hem din kardelii sevgisine, hem de soy
kardelii sevgisine karlk gelmektedir diyebiliriz.
Eski Ahitte kardelik grevi olarak sevgi olgusuna iaret eden pek ok blm
ierisinden u cmleler kanaatimizce nemlidir: Kardeine yreinde nefret
beslemeyeceksin. Komun gnah ilerse onu uyaracaksn. Yoksa sen de gnah ilemi
olursun. almayacaksn. Halkndan birine kin beslemeyeceksin. Komunu kendin gibi
seveceksin. Rab benim.412 Hatrlanaca zere, Kardelik fade Eden Baz Kavramlar
bal altnda komu kelimesinin karde anlamnda da kullanldn sylemi; Din
Kardelii bal altnda ise, Eski Ahitte geen bu cmlelerdeki komu
kelimelerinin, din kardei anlamnda kullanld ynndeki ahsi kanaatimizi
belirtmitik. Dolaysyla, burada zikredilen komunu kendin gibi seveceksin emri,
kardeini (din kardeini) kendin gibi seveceksin eklinde anlalmaldr. Yahudi
inancnda ve kltrnde bu emir, altn kural tabiriyle formle edilmitir.413
Rabi
Akiva, bu mitsvann (emir), Torann byk bir kural olduunu syler
(Torat Koanim; Talmud Yerualmi Nedarim 9:4). Zira komusunu, arkadan ya da

kardeini kendisi gibi seven bir kii, Torann birok yasan ihlal etmeyi aklndan bile
geirmeyecektir. Ona zarar vermeyecek, parasn almayacak, eine gz dikmeyecek,
410
Yargc, s. 212, 213.

412
413
411
112
szle ya da fiziksel, parasal adan zarar vermeye yeltenmeyecektir. Bu emrin, Torann

ta kendisi olduunu syleyen lel ise, onu u ekilde zetlemitir: Sevmediin bir
hareketi bakalarna yapma (Talmud abat 31a).414
Eski Ahitte, insan kardeliinden kaynaklanan bir kardelik grevi olarak
anlalabilecek sevgi iin de, u cmleler rnek olarak sunulabilir: Bir Ger (yabanc)
lkenizde sizinle yaad zaman, onu taciz etmeyin. Aranza katlan Ger, sizin iin
sizden bir vatanda olmaldr. Onu kendin gibi sevmelisin; nk siz de Msr
lkesinde yabanc konumundaydnz. Tanrnz Rab Benim.415 Tora elliye yakn
yerde garibi (yabancy) sevmeyi tavsiye eder. Kanaatimizce, Eski Ahitte yabancy
sevme ile ilgili bu kadar ok sayda cmlenin bulunmas, teorik anlamda Yahudilikte
sevgi olgusunun ayn zamanda insan kardelii vazifesi olarak da alglandn
gstermektedir.416 Yine bu konuyla ilgili, Pirke Avotta da u ifadeler yer almaktadr:
emuel Akatan, elomo Amelehin Mile kitabnda verdii dersi hatrlatarak unu
retir: Dmanlarn bozguna urad zaman sevinme ve yenilgiye ve yenilgiye
dtnde de kalbin mutluluk duymasn. ayet insanlarn lmesine (bunlar dmann
da olsa) sevinirsen, Yce Tanr senin kt dncede olduunu varsayacak, fkesini
dmandan sana doru evirecektir.417 emuel Akatan bu Minada insan sevgisinin ne
kadar yce bir duygu olduunu dile getirmektedir. Kardaki dman dahi olsa,
Tanrnn bir eseridir.418
Eski Ahitte karde sevgisinin nemi hakknda II. Samuel 1:26 da geen u
ifadeler de dikkate deerdir: Senin iin zgnm, kardeim Yonatan. Benim iin ok
deerliydin. Sevgin kadn sevgisinden daha stnd. Bu cmlelerde Davut ile Yonatan
arasndaki karde sevgisi anlatlmakta ve bu sevginin, kadn sevgisinden daha stn
olduu dile getirilmektedir. Pirke Avotta da Davut ile Yonatan arasndaki bu sevgi
vlmekte ve yle denmektedir: Menfaate bal olan sevgi, menfaat ortadan
kalktnda kaybolur. artsz sevgi ise hibir zaman kaybolmaz. Menfaate bal sevgi
414
Farsi, Tora ve Aftara III, s. 403; ayrca bkz. Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi II, s. 338; Shahak, s. 169.
416
Francine Kaufmann, Josy Eisenberg, Yahudi Kaynaklarna Gre Yahudilik, Din Fenomeni,
(Geniletilmi ve laveli 4. Bask), Literatrk Yaynlar, Konya 2011, s. 101.
417
Mina 4: 24.
418
Pirke Avot, (Der. ve Yor.: Rav Naftali Haleva), Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A.., stanbul
2004. s. 122.
415
113
hangisidir? Amnon ve Tamarn akdr. artsz sevgi hangisidir? David ve Yonatan

arasndaki sevgidir.419
Grld gibi, aktardmz bir ksm kutsal metin c
mlelerinden hareketle,
Yahudilikte sevgi olgusunun, her tr kardelik iin yerine getirilmesi gereken bir vazife
olduu ve bu vazifenin ayn zamanda, Yahudiler iin bir emir nitelii tad
sonucuna ulaabiliriz.
2.3.2. Yardmlama ve Dayanma
Kardelik grevlerinden biri de, yardmlama ve dayanmadr. Kii, darda kalan,
zor durumda olan bir kardeine yardmc olmaldr. Bu, sadece kardelik grevi deil,
ayn zamanda insanlk grevidir.
Yardmlama ve dayanma olgusu, Yahudilikte ok nemli bir yer tutmaktadr.
Hatta, bu neme iaret babnda, Yahudi tarihi boyunca, Yahudileri ayakta tutan en
nemli unsurlar yardmlama ve dayanma olmutur demek de kanaatimizce
mmkndr. Zira, iki bin yldan fazla sren srgn dnemlerinde Yahudiler, zorlu
koullar altnda hayatlarn srdrmeye almlar ve o nedenle her zamankinden daha
fazla yardmlama ihtiyac iinde olmulardr.420 Diaspora hayatlarnda, kaldklar
lkelerde aznlk bir grup oluturan Yahudiler, ou kez, Yahudi olmayanlarla
birtakm gerilim, dmanlk ve atmalar yaamlardr. Tpk dier aznlk gruplar gibi
Yahudiler de, bu gerilim ve dmanlk anlarnda dayanma gstermilerdir.421
Eski Ahitte bir kardelik grevi olarak yardmlama ve dayanma olgularna
iaret eden pek ok blm mevcuttur. Bu blmlerden bazlar unlardr:
yaayabilsin. Ondan faiz ve arttrma alma Tanrdan ekin ve kardein seninle
yaayabilsin. Paran ona faizle verme. Yiyeceini arttrma amacyla verme.422
Tanrnn sana vermekte olduu lkende, ehirlerinden birinde, aranda
kardelerinden bir yoksul olursa, kalbini katlatrma ve elini yoksul kardeine kapatma.
419
Mina 5:19.
421
Sand, s. 308.
422
420
114
Aksine, elini ona kesinlikle amal, ona mutlaka gereksinim duyduu eksiine yetecek
kadar bor vermelisin. Dikkatli ol; sakn kalbinde, yedinci yl yaklat; emita yl
eklinde haince bir dnce olup da yoksul kardeine kt gzle bakarak ona vermezlik
etme. Tanrya senden yaknabilir, gnah ilemi olursun. (Bu yzden) ona mutlaka ver
ve ona verirken kendini kt hissetme; zira Tanrn seni bu konu sayesinde, tm
ilerinde ve tm giriimlerinde mbarek klacaktr. Zira lkenin iinden yoksul eksik
olmayacaktr. Sana bu yzden yle emrediyorum: lkende kardeine, fakirine ve
yoksuluna elini mutlaka amalsn.423
brani bir kardein ya da brani bir kz sana satld takdirde, senin iin alt yl
alacaktr ve yedinci ylda onu yanndan zgrle salvermelisin. Yanndan
zgrle salverdiinde de onu bo elle gnderme. Onu davarndan, harman yerinden
pres teknesinden (hediyelerle) cmerte donat; Tanrnn seni mbarek kld lde
ver ona. Msr lkesinde kle olduunu ve Tanrnn seni oradan zgr kldn
hatrla. Sana bugn bu sz bu yzden emrediyorum.424
Evlerinize byk servetle, ok sayda hayvanla, altn, gm, tun, demir ve ok
miktarda
giysiyle
dnn"
dedi,
"Dmanlarnzdan
elde
ettiiniz
ganimeti
kardelerinizle paylan.425
Kardeleriniz olan halkn boylarna bal blklere yardm etmek zere siz
Levililer takmlar halinde kutsal yerde durun. Kendinizi kutsayn ve RAB'bin Musa
araclyla buyurduu gibi Fsh kurbanlarn kesip kardeleriniz iin hazrlayn.426
Grld zere, Yahudilikte kardelik grevi olarak yardmlama ve dayanma
olgusuna rnek olmas iin verdiimiz bu cmlelerde, madd adan zor durumda olan
kardee yaplacak ekonomik yardm zerinde durulmakta ve bu yardmn her Yahudi
iin bir grev olduu hatrlatlmaktadr. Ayrca bu cmlelerde, yardmlama ve
dayanmann gerei olan paylama olgusu da zikredilmektedir.
Kardelik olgusu, Yahudilikte, ierdii
derin anlam ve neminden dolay,
kardein her daim yannda olmay, iyi gnde de kt gnde de onun destekisi olmay
gerekli klmaktadr. Nitekim bu husus, Eski Ahitte yle dile getirilmektedir:
423
Tesniye, 15:7-11.
Tesniye, 15:12-15.
425
Yeu, 22:8.
426
II. Tarihler, 35:5-6.
424
115
Dost her zaman sever, Karde skntl gnde belli olur.427

Eski Ahitte sknt ierisinde olan kardee madd ve ekonomik anlamda
yaplacak yardm dnda, fiziksel ve fiil yardm emreden ifadelere de
rastlamaktayz. Bu tr cmlelerden bazlar unlardr:
Kardeinin boasn veya davarn uzaklam halde grp de onlar grmezden
gelme. Onlar mutlaka kardeine geri ulatrmalsn. Eer (hayvanlarn sahibi olan)
kardein sana yakn deilse veya onu tanmyorsan, (hayvan) evinin iine al. Kardein
onu soruturana kadar yannda olmal, (sonra da ) onu ona geri vermelisin. Aynsn
(kardeinin) eei iin de yapmalsn. Aynsn giysisi iin de yapmalsn. Aynsn
kardeinin, ondan kaybolmu olan ve bulduun her trl kayb iin de yapmalsn.
Grmezden gelemezsin. Kardeinin eeini veya boasn yolda dm halde grp de
onlar grmezden gelme. (Sahibiyle) Birlikte (hareket ederek, hayvan) mutlaka (aya)
kaldrmalsn.428
Moe (Musa), Gad-oullarna ve Reuven-oullarna Kardeleriniz savaa
gelirken siz burada m oturacaksnz?! dedi.429
Kadnlarnz, ocuklarnz ve hayvanlarnz eria Irma'nn dousunda,
Musa'nn size verdii topraklarda kalsn.Ama sizler, btn yiit savalar, silahl olarak
kardelerinizden nce rma geip onlara yardm edin.430
Yahudilikte ayrca kardelik grevi kapsamnda deerlendirilebilecek dier bir
yardm eidi de manev anlamdaki yardmdr. Bu balamda Yeaya 41:6daki u
ifadeler nem tamaktadr:
Herkes komusuna yardm ediyor, Kardeine, Gl ol diyor.
Burada, kardee yaplan yardm, madd veya fiil bir yardmdan farkl olarak szle
ifade edilen manev bir yardm iine almaktadr. Sz konusu bu yardm, kardee kar
kullanlan gl ol sznn kendisidir. Bazen insanlara yaplacak en iyi yardm,
onlar yreklendirecek, onlara moral verecek tek bir sz olabilmektedir. Nitekim,
Yahudi din adamlar da Bir fakiri szlerle teselli eden kii, dier herkesten daha
427
zdeyiler, 17:17.
Tesniye, 22:1-4.
429
Saylar, 32:6.
430
Yeu, 1:14.
428
116
byktr431 eklinde bir reti sunarak, Yahudilikte manevi anlamdaki yardmn ne

kadar mhim ve stn olduunu vurgulamlardr.
Yahudilikte yardm yaplacak kiilerde sralama nemlidir. Yahudi bir kardee
yardm edecek kii, en yakn akrabasndan balayarak, da doru yardm etmek
durumundadr. Burada eer anne baba fakirse, ncelii onlar almaktadr.432
Netice itibariyle, Eski Ahitten aktardmz bu blmlerden de anlalmaktadr ki,
Yahudilikte yardmlama ve dayanma olgusu, bir kardelik grevi olarak telakki
edilmekte ve madd ve ekonomik, fizik ve fiil ve manev anlamda yaplacak
yardmlarla bu grevin icra edilmesi istenmektedir.
2.3.3. Misafirperverlik
Yahudilikte kardeliin bir gerei olarak yaplmas lzumu olan grevlerden biri
de misafirperveliktir. branicede ahnasat orhim, misafirperverlik anlamna
gelmekte; bu grevi yapan kii, yani misafirperver iin de mahnis orhim tabiri
kullanlmaktadr.433
Yahudilikte misafirperverlik denilince akla Hz. brahim gelmektedir. Bu dinde,
Hz. brahim, misafirperverlik ve iyilik timsalidir.434 brahim (a.s.), Yaratl 18:1-8 de
anlatlanlar uyarnca, daha sonra melek olduu anlalan yolcunun evine uramas
zerine onlar elinden geldiince arlar ve misafirperverliin gzel bir rneini
sunar.435 Yahudi din adamlar, tm Yahudilerin, Hz. brahimin misafirperverliini bir
model olarak almalarn ve onu taklit etmelerini isterler. Onlar Hz. brahimin, adrn
kaps nnde durarak misafirleri yemee davet ettiini, dolaysyla da tm Yahudilerin
onun bu misafirperverliini taklit etmeleri gerektiini, bunun iin de yln tm
bayramlarnda kendi masalarna yemek iin insan bulup oturtmalarn tevik ederler.
Eer bunu her bir Yahudi, bireysel olarak yapamazsa, en azndan toplum olarak bu
gelenein devam ettirilmesinin gerektii dnlr.436 Rabbiler, misafirleri rahat
ettirmek gerektiini, can skc insanlarsa bile, nezaketle karlanmalar gerektiini
belirtirler. Fakirlere derhal yemek sunulmaldr. nk istemeye ekinebilirler. Ev
431

Kyl, s.115.
433
434
435
436
Kyl, s.108, 109.
432
117
sahibinin sorunlar varsa dahi neeli grnebilmeli, ayrca kiisel mal ve mlk ile
bbrlenip, misafiri alaltmamaldr. Ev sahibi, hizmetkrlarndan yararlanmaktan
ziyade,
hizmeti
kendisi
yapmaldr.
Misafirler
de,
ev
sahibine
takdirlerini
bildirmelidir.437
Pirke Avotta misafirperverlikle ilgili olarak unlar sylenmektedir: Yerualayim
lideri Yose ben Yohanan unu retir: a) Evinin kaps misafirleri arlamak zere her
zaman ak olsun, b) Fakir insanlara evinin bir ferdi gibi davran, c) Kadnlarla gereksiz
sohbet etme.438 Rabbi Yona bu Minay yle yorumlamaktadr: Ona gre, bu
cmleler, fakir bir insann nasl misafir edilebileceini belirtmektedir. Fakir insann
hayatndaki zorluklardan dolay onu utandrmamaya ve kendini evin bir ferdi
hissedebilmesi iin konuulacak konulara bile dikkat edilmelidir. Misafir geldii zaman
ev sahibinin sklp zlmemesi gerekir, zira, onu eve gnderen Tanrdr. Bunun iin,
Tanr misafirin ksmetini de beraberinde gnderir. Misafir, geldii eve yk olmad
gibi, bereket de getirir, yediinden de kat kat fazlasn Tanr, ev sahibine verir.439
Kardelik, her ortamda gsterilmesi gereken bir durumdur. Hibir ekilde zaman
ya da mekan snrlamasn kabul etmemelidir. O nedenle eve gelen misafire de,
kardeliin btn icaplar gsterilmelidir. Bu icaplarn belki de en basiti ve en kolay,
eve gelen misafire gler yz gstermektir. Nitekim, Pirke Avotta, amay bize
unlar retir: a) Tora renimi iin sabit bir program hazrla, b) Az syle ok i yap,
c) Herkesi gler yzle karla.440 denilmek suretiyle bu konuya iaret edilmektedir.
Avot Rabbi Natan da, Arkadana en deerli hediyeyi ask suratla verdiysen, hibir ey
vermemi gibisin; ancak gler yzle verilen hediye kk bile olsa, dnyann en deerli
hediyesidir der. Gler yz, insan ilikilerinin salam temeller zerinde kurulmas
yolunda en nemli unsurlardan biridir. Gler yzle insanlar karlayan kii, yaama
olumlu bakmaya balad gibi, bakalarnn da olumlu taraflarn grmeye balar.
Bunun nemini Meiri u ekilde aklar: Kii, bakasna kar olumsuz dncelere
sahipse, gler yz kalbinin yumuamasna neden olabilir. likilerinde ask suratl olan
437

Mina, 1:5.
439
Pirke Avot, s. 9.
440
Mina, 1:15.
438
118
kiilere kar, bakalar da o kii hakknda olumsuz dnmeye balar ve bu durum

onun mutsuz olmasna neden olur.441
Yahudilikte misafirperverlikle ilgili olarak zikredilmesi gereken bir tabir de
Ahnasat Kaladr. Mecaz bir kullanm olduu anlalan bu kavram, kelime olarak,
Gelini misafir etmek anlamna gelmektedir. Terim anlam ise, gelinin evlilik
kurumunun iine girmesini mmkn klmadr. Bir gelinin evlenebilmesi amacyla
gerekli eyizi salamas iin ayrlan fonlar ve Yahudi cemaatlerinin tarihesinde
ahnasat kala iin kurulmu kurulular mevcuttu. ulhan Aruh, fakir bir gen kzn
evlendirilmesi iin imkan salamak kadar byk sevap olamayacan yazmaktadr.
mkanlar kt olduunda, fakir bir gen kzn, fakir bir gen adama gre, evlenebilmesi
iin yaplan uralardan yararlanmada ncelik hakk bulunmaktadr. nk kzlarn
evlenmesi erkeklere gre daha mkl bir durum yaratmaktadr.442 Yardmlama ve
dayanma olgusuyla da, bu adan yakn bir ilgisi olan bu kavramn, misafir kelimesi
kullanlmak suretiyle mecazi bir ifadeyle zikredilmi olmas bile, kanaatimizce,
Yahudilikte misafir ve misafirperverlik olgularna verilen nemi gstermektedir.
Netice olarak, Yahudilikte misafirperverlik olgusunun, bu dinde kendisine verilen
nemden dolay, insanlar arasndaki kardelik duygularnn glenmesine katkda
bulunacan sylemek mmkn olabilir. Kardelik iin byle msbet bir tesiri olan bu
olgunun, bu nedenle, Yahudilikte bir kardelik grevi olarak alglanmas da imkan
dahilinde olmaldr.
2.3.4. Alakgnlllk
nsan ilikilerinde tevazu (alakgnlllk), ok nemlidir. Tevazunun kart olan
kibir vasfn karakterlerinde tayan insanlardan kimse holanmaz. Byle insanlarla,
zorunlu haller dnda kimse diyaloa girmek istemez. nk, insan ilikilerini ve
konumuz olan kardelik ilikilerinin devamlln salayan temel unsurlardan biri de,
kiilerin birbirlerine kar mtevazi olmasdr. Yahudilikte de bu hususun nemli bir
yer tuttuunu grmekteyiz. Nitekim, Eski Ahitte alakgnll kelimesi 39 yerde;
alakgnlllk kavram da 4 yerde zikredilmitir.
441
442
Pirke Avot, s. 21.

119
Kiinin davranlarnda mtevazi olmas, gsteri ve kibirden kanmas,

Yahudiliin gereklerindendir.443 Alakgnlllk, insanlarn dier insanlarla ve Tanr
ile olan ilikilerin olumlu olmas iin insann sahip olmas gereken en nemli
zelliklerden biridir444 ve Yahudiler arasnda Biblik alardan beri takdir edilen ve
rnek alnan bir erdemdir. Peygamber Musa, yeryzndeki dier insanlardan daha
fazla tevazu sahibi olarak tarif edilmektedir.445 Onun iin Rabbiler, Toray almaya
layk grldn belirtirler.446
Eski Ahitte alakgnll ve alakgnlllk kelimelerinin getii cmlelerde,
direkt olarak bu olgunun bir kardelik grevi olduunu gsteren net ifadeler bulunmasa
da, bu cmlelerin verdii mesajlar dikkate alndnda, Musa ile ilgili cmlede olduu
gibi (Saylar, 12:3), sadece kardelik ilikisi iin deil, ayn zamanda dier btn insan
ilikileri iin de bu olgunun, gerekli ve yerine getirilmesi gereken bir vazife olduu
anlalmaktadr. Nitekim u blmler, byle bir grevin varlna dolayl da olsa iaret
etmektedir:
Mazlumlar arasnda alakgnll biri olmak, kibirlilerle apul mal paylamaktan
iyidir.447
Yrekteki gururu d, alakgnlll ise onur izler.448
nsanlar seni alaltnca, gvenini yitirme, nk Tanr alakgnllleri
kurtarr.449
RAB alayclarla alay eder, ama alakgnlllere ltfeder.450
Kibir insan kk drr, alakgnlllkse onur kazandrr.451
Ama alakgnlller lkeyi miras alacak, derin bir huzurun zevkini tadacak.452
RAB yksekse de, alakgnllleri gzetir, kstahlar uzaktan tanr.453
443
Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi III, s. 734, 735.

Pirke Avot, s. 163.
445
Saylar, 12:3.
446
447
zdeyiler, 16: 19.
448
zdeyiler, 18: 12.
449
Eyp.22:29.
450
zdeyiler, 3: 34.
451
zdeyiler, 29:23.
452
Mezmurlar, 37:11.
453
Mezmurlar, 138:6.
444
120
Ey insanlar, RAB iyi olan size bildirdi; Adil davranmanzdan, sadakati

sevmenizden ve alakgnlllkle yolunda yrmenizden baka Tanrnz RAB sizden
ne istedi?454
Pirke Avotta da tevazu ile ilgili u ifadeler zikredilmektedir:
Yavneli Rabi Levitas unu retir: ok ama ok alakgnll ol; nk bir
insann sonu, lmnden sonra vcudunu toprakta kemirecek olan kurtlardr.455
Rabi Meir unlar retir: a) hayatndaki aktiviteleri azalt ve Tora renmeye
gayret et. b) nsanlarn huzurunda alakgnll olmaya al..456
tane zellie sahip olan kii Avraam (brahim) n takipisi ve ve baka bir
tane zlelie sahip olan kii Bilamn takipisi olabilir. yi gz, alakgnll ve
tevazuya sahip olma zellikleri kiiyi Avraam Avinunun takipisi; kt gz, kibir ve
bencillie sahip olan kii ise ktl ile tannan Bilamn takipisi durumuna
gelir..457
Eski
Ahitte geen cmlelerde, alakgnllln, bizzat Tanr tarafndan
istenilen ve dllendirilen bir davran olduu ynndeki ifadeler dikkat ekicidir.

Yahudilikte Tanrnn, Yahudilerden yaplmasn ve yaplmamasn istedii ve
emrettii konular, mitsva (emir) ad altnda toplanmtr. Alakgnll olma, bu 613
mitsva iinde bulunmamaktadr. Ancak, Tanrnn vd, sevdii ve dllendirdii bir
davran olarak Yahudilikte nemini korumaktadr.
Yahudilikte, kardelik vazifeleri olarak ele aldmz sevgi, yardmlama,
misafirperverlik
ve
alakgnlllk
deerlendirebileceimiz,
sayg,
erdemlerine
doruluk,
ilave
affedicilik,
olarak,
bu
merhamet,
balamda
cmertlik,
diergmlk, du etme gibi insan davranlar da bulunmaktadr. Tm bu grevlere

toplu olarak bakldnda, hepsinin de kardelii glendirici, pekitirici etki ve
rollerinin bulunduu aktr. Buna ilaveten, bu erdemlerin dmanlklar yok edici, hi
balamam kardeliklerin insanlar arasnda kurulmasn ve toplumda bar ve sknetin
hakim olmasn salayc bir etkiye sahip olduu da unutulmamaldr.
454
Mika, 6:8.
Mina, 4:4.
456
Mina, 4:12 .
457
Mina, 5:22.
455
121
2.4. YAHUDLKTE KARDEL ENGELLEYEN HUSUSLAR

Kardelik Vazifeleri bal altnda ele aldmz hususlarn, Yahudilikte, ayn
zamanda kardelii glendiren ve bu duygunun insanlar arasnda devamn salayan
bir konumda bulunduunu ifade etmitik. Ayn ekilde, baz duygu ve davranlar da
var ki, Yahudilikte, kardeliin nnde bir set gibi durmakta, onun toplumdaki etkinlik
ve hayatiyetini tehlikeye sokmaktadr. Biz, kardelii engelleyici bu durumlar
incelerken, Yahudilikte zerinde zellikle durulduunu ve vurgulandn grdmz
duygu ve davranlar ele almaya alacaz. Bu balamda, ilk olarak - On Emirde de
belirtilen hususlardan olan ldrmek, hrszlk, yalanclk, tamahkrlk konularn;
sonra da kin ve nefret konusunu izah edeceiz..
2.4.1. ldrmek
Hatrlanaca zere Kardelik eitleri konusuna giri yaparken On Emire
ksaca deinmi ve bu emirlerin son beinin insann toplumla ilikisi asndan
deerlendirildiini ifade etmitik. Sz konusu bu emirleri tekrar hatrlamakta fayda
gryoruz: a) ldrmeyeceksin., b) Zina etmeyeceksin, c) Hrszlk etmeyeceksin, c)
Komuna kar yalanc ahitlik yapmayacaksn, d) Komunun evine, karsna, klesine,
cariyesine, kzne, eeine gz dikmeyeceksin.458
ldrmeyeceksin
emri, btn kardelik eitlerinin varlnn devam iin
byk nem tamaktadr. Zira adam ldrmenin olduu bir yer ve durumda brakalm
kardelii, insan olan hibir duygunun hayatiyetini devam ettirmesi mmkn
grnmemektedir. Bunu daha basitletirerek sylersek; kardeliin olduu yerde adam
ldrmenin; ldrme eyleminin vuku bulduu yerde de kardeliin olamayacan
dnmekteyiz.
Yahudilikte
bu emir ile, bireyin en nemli deeri olan yaama hakk
korunmakta ve insan hayatnn kutsall vurgulanmakta; yine bu emirle, bireyle toplum

arasndaki ilikilerin, yaam hakkna ilikin olan dzenlenmektedir.459
Yahudi inanna gre Tanr bu dnyay, insanlarn oalp yerlemeleri iin
yaratmtr. Bu sebeple insanlarn, dnyann amac olan insanlar ldrerek, dnyay bir
458
459
k, 20:13-17.
122
anlamda ykmalar kesin bir yasaktr. Zira tek bir insan bile katletmek, tm dnyay
yok etmekle e deerdir.460
Yahudi hahamlar cinayet dndaki baka davranlar da ldrmeyeceksin
emrinin kapsam ierisine almlardr. Cinayete edeer kabul edilen bu davranlar
arasnda, birini toplum iinde utandrmak, yolculua kan kiilere kastl olarak
yiyecek ve gvenlik salamamak, birinin geim kaynan kaybetmesine sebep olmak,
uzman olmad Alaha ile ilgili konularda kurallar retmek, uzman olunmasna
karn nemli bir konuda Alaha kural belirleme sorumluluundan kamak gibi
davranlar saylabilir. Bunlara ilaveten kii, sadece fiziksel bir hareketle deil, rnein
diliyle de birinin lmne neden olabilir. Bir bakasna kar mahkemede yalanc
tanklk yapp onun lme mahkum olmasna neden olabilir. Dedikodularla bir kiinin
ismini ktye karabilir. Bir kiiye kt bir neri vererek bu yolla lmne sebebiyet
verebilir. Bir kiiyi lmden kurtarabilecek bir srra sahip olmasna karn bunu
aklamayarak onu kurtarmayabilir. Tm bunlar, cinayete edeer hareketlerdir. Benzer
ekilde, boulmakta ya da saldrya uramakta olan birini kurtarmamak, hakknda
cinayet planlar yapldn duyduu birini uyarmamak gibi davranlar da cinayete
edeerdir.461
Adam ldrmeye edeer kabul edilen bu davranlara bakldnda, aslnda
bunlarn neredeyse tamamnn ayn zamanda din kardeliinin dnda, bu kapsama asla
alnamayacak, aksine kardelie engel oluturan davranlar olduu grlecektir.
Cinayet konusunda, erkek veya kadn, salkl ya da deil, hatta lm deinde
olan bir kiiyi ldrmek arasnda hibir fark yoktur. ntihar etmek de cinayet kabul
edilir. Bir kiinin lmn hzlandrmak da cinayettir. Sava durumunda ise, kar
tarafn amacnn ldrmek olduu aktr. Dolaysyla bu zamanlarda Seni ldrmeye
geleni, nce davranp sen ldr (Talmud Sanhedrin 72a) kural geerlidir. Fakat bar
zamannda hibir insanolu ldrlemez.462
Adam ldrmenin, dinin yasaklad bir eylem olduunu ifade eden k
20:13nc cmle dnda Eski Ahitte iki blm daha vardr ki, konumuz asndan
nem tamaktadr:
460

462
461
123
Dier yandan; kendi yaamnzn kannn hesabn soracam. Ayrca bu tipte bir
hesab her vahi hayvann elinden soracam. Her bir insan hayatnn hesabn, insann
elinden hatta insann kendi kardeinin bile elinden soracam. nsan kan dken
kiin kan, yine insan tarafndan dklecektir. nk Tanr, insan Kendi grntsnde
yapmtr.463
Bu iki cmlede Tanrnn gz yummayaca kan dkme durumlar saylmaktadr.
Kendi yaamnzn kan ifadesiyle intihara; vahi hayvann elinden ifadesiyle de
cinayete iaret edilmektedir.464 Burada bizim dikkatimizi eken husus, insan hayatna
kasteden kiiden bunun hesabnn sorulaca ifade edilirken, hatta insann kendi
kardeinin bile elinden denilerek, karde olmann, bu hesaptan muaf tutulmak iin
bir sebep ya da gereke olmadnn vurgulanyor olmasdr. Bununla ilgili olarak Farsi
yle bir yorumda bulunmaktadr:
. bir kii kardeini yani kardei kadar sevdii birini [ki bu durumda cinayet
tamamen istemeden ya da kazayla olmutur] ldrse bile, hesap vermekten muaf
deildir. Zira katil, bu durumda bile, en azndan dikkatsizliinden sorumludur. Ksacas,
bir can alnd zaman, Tanr, ilenen suun veya lme yol aan dikkatsizliin
derecesine gre, ldren kiiye cezasn verecektir.465
Farsinin bu yorumu, st satrlarda kardeliin olduu yerde adam ldrmenin;
adam ldrmenin olduu yerde de kardeliin olamayacana dair ileri srdmz
dnceyi bir anlamda destekler nitelikte bir gr ortaya koymaktadr. Kardein
kardei ldrmesi ister kasten olsun, isterse kast olmakszn olsun bu durum
deimemektedir. Kast olmakszn bir kardein lmne sebep olmak bile, Farsinin
yorumuna gre Tanr tarafndan verilecek bir cezay gerekli klmaktadr.
2.4.2. Hrszlk
Hrszlk fiili de On Emirde ifade edildii ekliyle Yahudilikte yasaklanan
davranlardan biridir. Hahamlar bu yasan zellikle belirli bir hrszlk tr hakknda
olduunu aklarlar. Buna gre hrszlktan kastedilen ve bu sebeple yasaklanan husus,
insan almak eylemidir. Baka bir deyile, birini karp, onu kendisi iin almaya
463
Yaratl, 9:5-6.
465
464
124
zorlamak ve kle olarak satmak yasaktr (Talmud Sanhedirn, 86a).466 Dier On Emir
yasaklarnda olduu gibi, insan alma, karma anlamn tayan hrszlk fiilinin de
cezas idamdr.467 Normal anlamdaki hrszln cezas ise idam deildir. Bu konudaki
yasaklama ise, Levililer 19:11de almayacaksnz. Hile yapmayacaksnz. Birbirinize
yalan sylemeyeceksiniz denilerek dile getirilmitir. Ancak, normal anlamdaki
hrszlk da, On Emirde adam karma anlamnda yorumlanan hrszlk gibi
deerlendirilmektedir. Bu nedenle, herhangi bir insandan tek kuru alan kii de, bu
yasa inemi olur. Her trl maddi eyi gizli ya da ak olarak almak,
hesaplamalarda, tart ve llerde sahtekrlk da bu kapsamdadr.468
Hrszn bir Yahudiden ya da Yahudi olmayandan almas arasnda hibir fark
grlmemektedir;469 hatta Yahudi olmayan birinden almak, tm Yahudilerin ve
Yahudiliin bakalarnn gznde kk dmesi, Tanrnn sminin ihlali anlamna
gelebilecei iin, daha da ar bir su olarak deerlendirilmektedir.470
Hrszlk
yapmayacaksn
emri,
Yahudilikte
ahlk
hrszlk
olarak
deerlendirilen birok davran da kapsam ierisine almaktadr. Buna gre, bir selama
karlk vermemek, kardaki kiinin zgvenini almakla edeerdir. Bir bakasnn
takdirini ya da kran duygularn, hilekr yntemlerle elde etmek ya da insanlara yanl
izlenimler vererek bundan konumsal karlar salamak da Genevat Daat ad verilen
bir hrszlk trdr.471
Grld gibi, hangi tr hrszlk olursa olsun, hrszlk hangi anlamda anlalrsa
anlalsn, neticede bu eylem, toplumda sosyal ilikilerin zayflamasna, bu ilikilerin
temel anahtar olan gven kavramnn zedelenmesine, insanlar arasnda yardmlama
ve dayanma duygularnn geri plana itilmesine sebep olmakta; dolaysyla bu
saydmz gzel hasletlerin bir btn demek olan kardelik olgusunun varln
tehlikeye sokmaktadr. Bu adan bakldnda alma eyleminin, paylamay
gerektiren kardelik olgusunun tam karsnda yer alan bir durum olduunu
syleyebiliriz.
466
Farsi, Tora ve Aftara II, s. 232; Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi I, s. 210.

468
Farsi, Tora ve Aftara II, s. 232, 235.
469
470
471
467
125
2.4.3. Yalanclk
On Emirde dokuzuncu srada zikredilen ve yasaklanan bir fiil de yalan
sylemedir. erisinde yalann bulunduu her eylem, Yahudilikte kt grlmtr.
Nitekim Eski Ahitte Tanr, srailoullarn, yalan sz sylemekten472, yalan yere
ahitlik yapmaktan473, yalan yere yemin etmekten men etmekte;474 yalann her trnden
uzak kalmay475 emretmektedir. Eski Ahitte zellikle yalanc ahitlik konusu zerinde
nemle durulmakta, bakas aleyhine yalanc ahitlik yapan kimsenin cezasnn,
karsndaki kiiye yapmay dnd ktln ayns olduu476 belirtilmektedir.477
Yalan syleyen bir dil ve yalanc tank, Tanrnn nefret ettii ve irendii eyler
arasnda saylmaktadr.478
Eski Ahitte, dipnotta verdiimiz yalanla ilgili geen blmlerde, komu ve
karde kelimeleri de zikredilmekte; bu fiilin komu ve karde saylan kimselere kar
yaplmamas emredilmektedir. Kanaatimizce bu durum, yalan syleme fiilinin,
Yahudilikte kardelik hukuku ve ilikileri balamnda nemli bir yerde durduunu
gstermektedir.
Tanr, Komuna kar yalan ehadet etmeyeceksin (k, 20:16) emriyle,
srailoullar aracl ile insanlarn tmne, davranlarnn yan sra szlerinde de
drst olmay emreder. Yalan ehadetin yasaklanmasyla toplum hayatnn her alannda
drstlk salanr, mahkemeler adil kararlar verme olanana kavuur. Daha geni
anlamda ise, aslsz ve haksz sylentiler yaymak, dedikodu, kiilerin onurlar ile
badamayacak art niyet tayan dnceleri dile getirmek, onlar karalamak bu
buyrukla srailoullarna yasaklanmtr.479 ldrme balnda da ifade ettiimiz
gibi, yalan yere ahitlik yapmak, cinayetle edeerde grlmektedir. Buna gre, bir
insan, sadece fiziksel hareketlerle deil, mahkemede yalanc ahitlik yaparak, diliyle de
472
k, 23:1.
k, 20:16, 23:1.
474
k 20:7; Levililer, 19:11-12.
475
k, 23:7.
476
Tesniye, 19:16-19.
477
Suna Akkurt, Tanahta Yahudi Din Hayatna Ynelik Eletiriler, (Yaymlanmam Yksek Lisans
Tezi), Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Felsefe ve Din Bilimleri (Dinler Tarihi)
Anabilim Dal, Ankara 2006, s. 127.
478
zdeyiler, 6:16-19.
479
473
126
bir bakasnn lmne sebep olabilir.480 Bunlara mukabil, yalann kart olan
doruluk Yahudilikte vlmekte ve tavsiye edilmektedir. Nitekim Pirke Avotta
bununla ilgili yle sylenmektedir: Raban Gamlielin olu imon unlar retir:
Dnya temel kural zerinde varln srdrmektedir. a) Drstlk, b) Adalet, c)
Bar. Peygamberler kitabnda belirtildii gibi Herkes komusuna doruyu sylesin,
drstlk ve adalet, bar senin snrlarna hakim olsun (Zeherya 8:16).481
Grld gibi, yalanclk ve bu olgunun her tr, insanlar aras ilikilere,
dolaysyla kardelik ve komuluk ilikilerine verdii zarardan dolay, Yahudilikte
kesin olarak yasaklanmtr. Netice olarak, tm bunlardan hareketle, yalanclk
olgusunun, Yahudilikte kardelii engelleyen bir husus olduunu syleyebiliriz.
2.4.4. Tamahkrlk
k 20:17de, On Emrin sonuncusu olarak zikredilen, Komunun evine tamah
etmeyeceksin; komunun karsna, yahut klesine, yahut cariyesine, yahut kzne,
yahut eeine, yahut komunun hibir eyine tamah etmeyeceksin cmlelerinde
anlamn bulan tamahkrl da, Yahudilikte, kardeliin nndeki engellerden biri
olarak sayabiliriz. Bu sonuncu emir ile Tanr, insanlara, kiinin kendini kolaylkla
kaptrabilecei, kt ve verimsiz bir duyguyu yasaklamaktadr. Tamahkrlk, kskanlk
ve agzllk gibi kt duygular da beraberinde getirir. Bu duygular, pek ok su ve
ktln kayna olabileceinden, Tanr tarafndan srailoullarna yasaklanmtr.
Erdemli bir kii bu tip kt duygularna engel olabildii lde, etrafndaki insanlarla,
komularyla ve dier toplumlarla mutlu ve sorunsuz yaayabilir. Kiinin komusunu
kskanmadan, kendisini komusuna kskandrmadan, gsteriten uzak, tevazu iinde
yaamas gerekir.482 Pirke Avotta da Rabi Elazar Akapar unu retir: kt ey
insan bu dnyadan soyutlar. Kskanlk, Ar Hrs (Tutku), Onur Peinden
Komak.483 cmleleriyle kskanlk duygusunun ktlne vurgu yaplm; bu
duygunun kiiyi dnyadan, yani etrafndaki her eyden uzaklatraca belirtilmitir.
480
Farsi, Tora ve Aftara II, s. 233; ayrca bkz. Akkurt, s. 127.

Mina, 1:18.
482
483
Mina, 4:28.
481
127
Eski Ahitte tamahkrlk ve bunun neticesi olan kskanlk konusunda, Yusuf ile
kardeleri;484 ve Yakup ve kardei Esav485 arasnda geen kssalar, konumuz iin somut
birer rnek olmalar asndan nemlidir. Zira, bu kssalarda kardeler arasnda
meydana gelen tamahkrlk ve kskanln, kardeler arasndaki ilikileri nasl ve ne
lde olumsuz etkilediini grebilmekteyiz.
2.4.5. Kin ve Nefret
Kardelik Vazifeleri bal altnda ilk srada ele aldmz sevgi olgusunun
kart olan kin ve nefret olgusunun, Yahudilikte kardelii engelleyen bir konumda
olduunu grmekteyiz. Kin ve nefret, Yahudilikte 613 mitsva (emir) arasnda
yasaklanan fiilerdendir.486 Nitekim daha nce de aktardmz Levililer 19:17-18.
cmlelerde, Kardeine yreinde nefret beslemeyeceksin. Komun gnah ilerse onu
uyaracaksn. Yoksa sen de gnah ilemi olursun. almayacaksn. Halkndan birine
kin beslemeyeceksin. Komunu kendin gibi seveceksin. Rab benim. denilmek suretiyle
bu yasaa iaret edilmektedir.
Kin ve nefretin olduu yerde, sevgiden sz edilemez. nk bu duygular, sevgiye
engel oluturmaktadr.487 Sevginin olmad yerde de, kardelikten sz edilemeyecei
aktr. Yahudilikte, normal artlarda bir Yahudinin dier bir Yahudiden nefret etmesi
yasaktr.488 Ancak, bir Yahudinin bir Putperestten nefret etmesi yasak kapsamna
alnmamtr. Eski Ahitte, putepereste kar nefret duymann serbest brakldna dair
ak bir ifade olmasa da, putperestlerin sevilmemesi gerektiinin hem bir mitsva
olmas489 ve hem de Kutsal Kitapta yer almas,490 dolayl da olsa onlardan nefret
edilmesinin yolunu aan temel referanslar olarak karmzda durmaktadr.
Netice itibariyle, Yahudilikte kin ve nefret, Yahudiler arasnda kesinlikle
olmamas gereken duygulardr ve kardelie engeldir. Ancak, yine Yahudi inancna
gre, putperestler zaten karde olarak grlmedii iin, kardelie engel olan bu
duygunun bir putperest sz konusu olduunda teorik anlamda yasaklanm ya da serbest
484
Bkz. Yaratl 37. Blm.

Bkz. Yaratl, 25, 26, 27. Bablar.
486
Mitsvot, Eriim tarihi: 17 Temmuz 2012, .http://tr.wikipedia.org/wiki/613_Mitsvot .
487
Marianne Williamson, Sevgiye Dn, (3. Basm), (ev.: Jale Gizer Grsoy), Akaa Yaynlar,
stanbul 2008, s. 140.
488
489
Mitsvot, http://tr.wikipedia.org/wiki/613_Mitsvot .
490
Tesniye, 13:8.
485
128
braklm olmas arasnda bir fark olamaz. Zira, putperestlerin, daha batan kardeler
snfna dahil edilmeyip, dmanlar snfna sokulmu olmas, kendiliinden bir
nefreti dourmaya yeter bir sebep ve referanstr.
Yahudilikte ele aldmz bu be husus dnda, kardelie engel oluturduunu
dndmz pek ok duygu ve davran bulunmaktadr. Genie deerlendirmek,
konumuzun hacmini zorlayaca iin bunlara iaret etmekle yetineceiz. Sz konusu
hususlar, iddet, kibir, iftira dedikodu491, kk drme - utandrma492,
aldatma kandrma493 ve hile sahtekarlk494 fiilleridir.
491
Levililer, 19:46; Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi II, s. 363, 364.

Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi III, s. 753; Parry, s. 221.
493
Parry, s. 218; Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi II, s. 309.
494
Levililer, 19:11, 35; Tesniye, 25:13.
492
129
NC BLM
HIRSTYANLIKTA KARDELK
3.1. HIRSTYANLIKTA KARDELK FADE EDEN BAZI
KAVRAMLAR
3.1.1. Karde Kavram
Yeni Ahitte karde kelimesi, 339 kez zikredilmekte; 163 yerde de
kardelikten bahsedilmektedir.495 Yeni Ahitte karde anlamn karlayan kavram
olarak, Greke adelphos kelimesi kullanlmtr.496 Bu kelimenin oulu olan
Adelphoi kelimesi ise, kardeler kavramn
ifade etmek iin kullanlmtr.497
"Kardeler" (adelphoi) tabirine, Mektuplarda yer yer rastlanrsa da, Resullerin leri'nde
ska gemektedir ve fert olarak "hristiyan karde"i ima eder.498 Yeni Ahitte, bunun
yannda kz karde anlamna gelen adelphe kelimesi de kullanlmtr.499
3.1.2. Komu Kavram
Yeni Ahitte komu kelimesinin de karde ve kardelik ifade edecek ekilde
kullanldn grmekteyiz. Buna, sevgi temasnn ilendii blmlerde rastlamak
mmkndr.500 Nitekim bu cmlelerde, komuyu sevmek bazen karde sevgisi, bazen
de birbirini sevmek olarak ifade edilmitir.501
3.1.3. Arkada Kavram
495
Yargc, s. 214
Joseph Cardinal Ratzinger (Pope XVI. Benedict), The Meaning of Christian Brotherhood, (2. Bask),
Ignatius Press, San Francisco 1993, s. 26; Katolik
nancnda
sann
Kardeleri
Var
myd?,
Eriim
tarihi:
18
Haziran
2012,
http://www.hristiyanforum.com/forum/katoliklik-f21/katolik-inancinda-isanin-t317830.html .
497
Katolik
nancnda
sann
Kardeleri
Var myd?,
http://www.hristiyanforum.com/forum/katoliklik-f21/katolik-inancinda-isanin-t317830.html;
Krat Demirci, HristiyanlkGiri, TDVA, stanbul 1998, 17, 328 340, s. 329.
498
Demirci, HristiyanlkGiri, s. 329; ayrca bkz. Muammer Ulutrk, Hristiyanlkta
Havarilik, (Yaymlanmam Doktora Tezi), SSBE Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal Dinler
Tarihi Bilim Dal, Konya 2005, s. 49.
499
Katolik
nancnda
sann
Kardeleri
Var myd?,
500
Markos, 12:33; Luka, 10:27; Romallara Mektup, 13:10, 15:2.
501
Mustafa Ekici, Hristiyanlkta ve slamda Sevgi, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Ankara
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Felsefe ve Din Bilimleri (Dinler Tarihi) Anabilim Dal,
Ankara 2006, s. 58.
496
130
Yeni Ahitte Matta 5: 47. cmlede geen kardeler kelimesi ile ilgili olarak,
William MacDonald, Yeni Ahit el yazmalarnn ounda, bu kelime yerine arkadalar
tabirinin kullanldn sylemektedir.502 Buradan, Yeni Ahitte kardelik ifade eden
bir dier kavramn da, arkada ya da arkadalar kelimesi olduu anlalmaktadr.
3.1.4. Dost Kavram
Krat Demirci, Hz. sa dneminde, onun getirdii dine giren yelerin kendileri
iin kulland kelimeler arasnda, dost (Greke fidoi, brnce re'a, ahav)
kelimesini de saymaktadr.503 Onun, bununla ilgili Yeni Ahit dayanaklar ise, Luka,
12:4; Yuhanna, 15:13-15de geen cmlelerdir. Bu cmlelere bakldnda dost
kelimesinin, komu ve arkada kavramlarnda olduu gibi, kardelik ifade edecek bir
balamda kullanldna ahit olmaktayz.
3.2. HIRSTYANLIKTA KARDELK ETLER
M.S. I. yzylda Roma mparatorluunun glgesinde kk bir Yahudi mezhebi
olarak ortaya kan ve IV. yzylda Roma mparatorluunun resm dini olan
Hristiyanlk, gnmzde yaklak iki milyar bulan taraftaryla dnyann en byk
dinsel geleneidir.504 Hristiyanlk, M.. 4 ylnda dnyaya gelen, M.S. 28 ylnda tebli
hayatna balayan ve M.S. 30 ylnda da armha gerilerek idam edilen sa-Mesihin
ahs etrafnda geliip ekillenen Mesih-Merkezli bir dinsel gelenektir.505 Hristiyanlk,
vahiy ve kutsal kitaba dayanan, zde tek tanrl olmakla beraber, sonradan Teslise yer
verildii kabul edilen ilah kaynakl bir dindir. sa-Mesih merkezli bir din olduunu
sylediimiz Hristiyanlk, gnmzde de Yahudiliin inan, ibadet ve gelenekleri ile
Yunan-Roma (Greko-Romen) leminin kltlerini birletiren bir kurtarc tanr dini
olarak ifade edilmektedir.506
Hakknda ksaca bilgi verdiimiz Hristiyanlk, kendisinden nceki din olan
Yahudiliin doduu bir evrede, Filistinde ortaya kmtr.507 Dolaysyla,
balangta Hristiyanlk, muhatap ve hedef kitle olarak nnde Yahudileri bulmutur.
502
William MacDonald, Kutsal Kitap Yorumu Yeni Antlama Serisi I, (1. Bask), Yeni Yaam Yaynlar,
stanbul 2000, s. 181.
503
Demirci, HristiyanlkGiri, (Sayfay Yaz).
504
Mahmut Aydn, s. 327; ayrca bkz. Abdurrahman Kk, vd., Dinler Tarihi, s. 347; Mehmet Aydn,
Dinler Tarihine Giri, s. 201; Sarkolu, s. 275.
505
Mahmut Aydn, s. 327; ayrca bkz. Abdurrahman Kk, vd., Dinler Tarihi, s. 347.
506
Abdurrahman Kk, vd., Dinler Tarihi, s. 347.
507
Abdurrahman Kk, vd., Dinler Tarihi, s. 347.
131
Yahudilik ve Yahudilerle ayn sosyal, kltrel ve coraf ortam paylamaya balayan

Hristiyanlk ve Hristiyanlarn, kendi teolojisini olutururken bu dinden etkilenip
etkilenmedii; eer etkilenmise hangi konularda ve ne oranda etkilendii ok
nemlidir. Kardelik sz konusu olduunda da bu husus, bizler iin ehemmiyet arz
etmektedir. Kardelik konusunda bu dinlerin grlerini ayr ayr ortaya koymak,
sadece, Hristiyanlk ve Yahudilii bu adan tanmamza katk salamayacak, ayn
zamanda, kardelik konusunda bu dinlerin ortak ve farkl ynlerini renmemizi de
salayacaktr. O nedenle, I. Blmde ele almaya altmz Yahudilikte Kardelik
Anlayndan sonra, bu blmde Hristiyanlkta Kardelik Anlayn incelemeye
alacaz.
Hristiyanlkta Kardelik deyince, hangi Hristiyanlk? eklinde bir sorunun
gelmesini normal karlamaktayz ve hatta bu sorunun yneltilmesini gerekli
bulmaktayz. Zira, Hristiyanlk deyince, sadece tek ve standart bir Hristiyanlktan ya
da Hristiyan anlaytan sz etmek mmkn grnmemektedir.. nk, bugn saylar
yaklak iki milyar bulan Hristiyanlar, irili ufakl onlarca mezhep, tarikat ve felsef
anlayn, farkl ekillerde bina ettii pencerelerden Hristiyanla bakmaktadrlar.
Genilik asndan konumuzun hacmi, btn bu farkl gruplarn kardelik konusuna
yaklamlarn ele almaya msait deildir. O nedenle, tpk Yahudilikte olduu gibi,
konumuzu ilerken temel hareket noktamz, Hristiyanln kutsal metinleri olacaktr.
Kutsal metinler deerlendirilirken de zaman zaman, bu dinde ne km mezheplerden
Katoliklik, Ortodoksluk ve Protestanlkn kardelik konusundaki yaklamlarna iaret
etmeye alacaz.
3.2.1. Kan Kardelii
Ana babadan en az birinin ortak olduu bir durumdan kaynaklanan kan
kardeliine ve bu kardelikle ilgili hususlara Hristiyanlkta da rastlayabilmekteyiz.
Kan kardeliinin ortaya kt ve yaand yer olmas asndan ncelikle,
Hristiyanlkta ailenin nasl anlaldn grmeye alacaz.
Hristiyan aile yaps Yahudi ailesinden ok farkl deildir. Zira, Hristiyanlk
aileyi, sosyal ve meden bir kurum olarak deil, tpk Yahudilikte olduu gibi, din bir
kurum olarak kabul etmektedir. Hz. saya gre aile fertleri arasndaki iliki, insanla
132
Allah arasndaki ilikinin bir aynas ve insann ruh-manev alandaki gelimesinin

vazgeilmez bir unsurudur.508
Aile, her cemiyet iin gerekli olan sosyal faziletlerin ilk mektebidir.509 Kitb-
Mukaddes de, aileyi toplumun temeli olarak grmekte ve Tanrnn aile ekirdei olarak
kadn ve erkein birlikteliini retmektedir. Bir aile iinde hem kadnn hem de
erkein gerekli gereksinimleri karlanmaldr. ocuklar aile iinde ruhsal ve bedensel
gereksinimlerini karlayarak bymelidirler.510 Hristiyanlkta her aile, Tanrya ait bir
yer olarak grlmektedir.511 Rev. Turgay al ve Derek Malcolma gre bu dinde,
ailenin u zellikleri bulunmaktadr:
1 Bir aile birimi iinde hem sevgi, hem scaklk hem de koruma vardr. Tanrya
ait bir aile, sevginin, korumann ve kabul grmenin mekandr. Tanrnn sevgi
yumann gizemi dnya zerinde Mesihe inanan ailelerde yansr.
2 Aile, iyi ve gzel deerlerin renildii ilk yerdir ve bu anlamda bir okuldur.
3 Aile, ayn zamanda ocuklarn Tanr szn rendikleri ilk yerdir ve bundan
dolay da kutsaldr.
4 Aile, bakalar iin bir snaktr. Tanry honut etmek isteyen bir aileye
sahip olan kiinin bu muhteem hazineyi bakalar ile paylamamas Tanr ailesinin
yapaca ey deildir.512
Sz konusu yazarlarn Hristiyan ailesinin zellikleriyle ilgili olarak yukarda
sylediklerinden yola karak, Hristiyanlktaki aile yapsnn, sadece kan kardelii iin
deil, bir olgu olarak kardelik dncesi iin de msait bir ortam bnyesinde
barndrdn syleyebiliriz. Bu ynyle bakldnda, saylan bu zelliklere sahip bir
ailede yetien ocuklarn ve insanlarn, kardelik duygularyla bym, yetimi ve
evresine kardelik duygularyla yaklaan kiiler olmas gerekir. O halde sonu olarak,
teorik adan deerlendirdiimizde Hristiyan aile yapsnn kardelik asndan
salkl olduunu syleyebiliriz.
508
Mehmet Akif Aydn, Aile, TDVA, stanbul 1989, 2, 196 200, s. 197.
Mehmet Aydn, Hristiyan Genel Konsilleri ve II. Vatikan Konsili, Seluk niversitesi Basmevi,
Konya 1991, s. 79.
510
Rev. Turgay al, Derek Malcolm, Ahlak Kutsal Kitapa Gre Etik, (Geniletilmi kinci Bask),
Babylon Kitapl, stanbul 2003, s. 165.
511
Rev. Turgay al, vd., s. 166.
512
Rev. Turgay al, vd., ss. 165 - 170.
509
133
Hrstiyanlkta aileden sz ederken, deinilmesi gereken bir konu da, aile

kavramnn bu dinde btn Hristiyanlar iine alan geni, olgusal ve hatta kurumsal bir
anlamnn mevcudiyetidir. yle ki, Hristiyan inancna gre, Tanr, baba; sa da
ouldur.513 sa-Mesihe iman edenler ise Tanrnn ocuklardr. Bu unsurlar,
Hristiyan ailesini oluturmakta; sa-Mesih vastasyla Tanrnn ocuklar olan
Hristiyanlar, bylelikle birbirlerinin kardei olmaktadr.514 Her ne kadar bu konu, din
kardelii muhtevasna girse de ve biz bunu din kardelii konusunu ilerken genie
ele alacak olsak da, aile olgusunun Hristiyanlkta kazand bu geni anlamn
konumuzun banda bilinmesinin faydal olacana inanarak burada da ksaca deindik.
3.2.1.1. Yeni Ahitte Kan Kardelii
Yeni Ahitte kan kardelii ve bu ilikiden kaynaklanan durumlara rnek
olabilecek baz blmlere rastlayabilmekteyiz. Bu balamda ilk olarak sa ve
kardelerinin konu edildii u cmleleri aktarmak istiyoruz:
sa daha halka konuurken, annesiyle kardeleri geldi. Darda durmu, O'nunla
konumak istiyorlard. Birisi sa'ya, "Bak, annenle kardelerin darda duruyor, seninle
grmek istiyorlar" dedi. sa, kendisiyle konuana, "Kimdir annem, kimdir
kardelerim?" karln verdi. Eliyle rencilerini gstererek, "te annem, ite
kardelerim!" dedi. Gklerdeki Babam'n isteini kim yerine getirirse, kardeim, kz
kardeim ve annem odur."515
Grld gibi, bu cmlelerde sann, annesiyle birlikte, kan bann bulunduu
kardelerinden bahsedilmektedir. Burada dikkatimizi eken nokta, sann kan bandan
kaynaklanan kardelerini gerek anlamda kardeleri saymayarak, bu payeyi kendisine
inananlara vermesidir. Acaba bu, sann kardelik noktasnda kan kardelerini ikinci
plana attn ve hatta onlar nemsemediini mi gstermektedir? sa, kendi dnce
plannda kardelik konusunda neden byle bir snrlamaya gitmitir? ncelikle unu
sylemek gerekir ki, sann kan kardelerine kar bu tutumu, kardelerinin kendisine
iman etmeyilerinden kaynaklanmaktadr.516 Kardeleri ona iman etmemilerdi, onun
513
Romallar 8:16.
Ratzinger, s, 32, 52.
515
Matta, 12:46-50; Markos, 3:31-35; Luka, 8:19-21.
516
Yuhanna, 7:5.
514
134
konumunu grmeye istekleri yoktu.517 Buradan, sada kardelik ltnn kan ba

deil, kendisine iman olduu; iman etmedii mddete, kan kardelerinin gerek
kardeleri olmad anlalmaktadr. Ayrca, bu cmlelerden hareketle, kardelik grev
ve sorumluluu asndan dnldnde sann kardelerinin, saya kar, kardee
manevi ynden destek olma ya da zor durumda olan kardee yardm etme
grevlerini yapmadklar da sylenebilir. Yeni Ahitte bu blmler haricinde, yaklak
on yerde daha sann kardelerinden518 bahsedilmitir.519
Kan bandan kaynaklanan kardeliin, Hristiyanlkta, bir anlamda deerini
yitirdii durumlardan birinin de, sann rencisi olma konusunda ortaya ktn
grmekteyiz. Nitekim, Luka 14:25-26da, Kalabalk halk topluluklar sa'yla birlikte
yol alyordu. sa dnp onlara yle dedi: "Biri bana gelip de babasn, annesini,
karsn, ocuklarn, kardelerini, hatta kendi cann bile gzden karmazsa, rencim
olamaz. denilmek suretiyle bu husus vurgulanmaktadr.
Bu cmlelerin aklamasnda MacDonald yle demektedir: Her eyden nce sa,
peinden gelenlerin gerek birer renci olabilmeleri iin, Kendisini her eyden ok
sevmelerini syledi. O hibir zaman bir insann yreinde babasndan, annesinden,
karsndan, ocuklarndan, erkek kardeleri ya da kz kardelerinden ac bir ekilde
nefret etmesi gerektiini sylememitir. Tam tersine, Mesihe olan sevginin ok byk
olmas gerektiini, bylece (Mesihin sevgisiyle karlatrldnda) dier btn
sevgilerden nefret edileceini sylyordu. (bkz. Matta 10:37). Aile balarnn, bir
Mesih inanlsn, Rabbe tam bir ballkla yryecei yoldan saptrmasna izin
verilmemelidir.520
sa-Mesihin rencisi olmak iin gsterilen bu fedakarln bir karl olduu da
sylenmekte;521 bir anlamda insanlar, bizim dllendirme adn vereceimiz bir yolla
bu fedakarla tevik ve motive edilmektedir.
Yeni Ahitte Habil ile Kabil arasnda geen kssa da, kan kardeliine misal
olarak gsterilebilir. Bu kssaya deinilen bir blmde yle sylenilmektedir:
517
MacDonald, Kutsal Kitap Yorumu Yeni Antlama Serisi I, s. 485.

Matta, 13:55; Markos, 6:3; Yuhanna, 2:12, 7:3, 10; Elilerin leri, 1:14; 1. Korintiler, 9:5.
519
Katolik
nancnda
sann
Kardeleri
Var
Myd?,
520
521
Matta, 19:29; Luka, 18:29, 30.
518
135
eytan'a ait olup kardeini ldren Kayin gibi olmayalm. Kayin kardeini neden
ldrd? Kendi yaptklar kt, kardeinin yaptklar doru olduu iin ldrd.522
Burada Yeni Ahit, kan kardeleri arasnda ortaya kan anlamazlk ve atma
durumunda, eytann peinden giden, onun tuzaklarna den Kayin (Kabil) gibi
olunmamas gerektiini; Kayinin, iledii kt amellerin bir neticesi olarak kardeini
ldrdn sylemekte; bir anlamda, kanaatimizce, kardelik ilikilerinin, zelde de
kan kardelii ilikisinin kaderini belirleyen unsurlardan birinin de, kardelerin birbirine
kar yaklam tarzlar olduunu ima etmektedir.
3.2.1.2. Kan Kardelii Evlilik likisi
Hatrlanaca zere Yahudilikte kan kardelii evlilik ilikisi balamnda
Levirate (branice: Yibum) gelenek ve uygulamas zerinde durmu ve bunun kan
kardei olanlar iin bir kardelik grevi olduunu sylemitik. Hristiyanlkta da bu
uygulamann deitirilmediini, aynen devam ettirildiini grmekteyiz. Aslnda, yeri
geldii iin, hukk konularda Hristiyanln Yahudi eriatine tbi olduunu
sylemeliyiz. Zira, Yeni Ahitte sa, "Zannetmeyin ki ben eriat ya da peygamberleri
ykmaya geldim; ykmaya deil tamamlamaya geldim"523 diyerek Hristiyanln bu
tbiiyetini ortaya koymutur. Evlilik de nitelii itibariyle din olduu kadar hukk bir
ilem olduu iin, Hristiyanln bu konuda da Yahudi eraitini devam ettirmesi bu
tbiiyetin bir gerei olmaldr.
Yeni Ahitte Levirate uygulamasnn mevcudiyetini gsteren cmleler Matta,
Markos ve Lukada ifade edilmekle birlikte, bu cmlelerin, sa ile Hristiyan olmayan
Yahudiler arasnda geen ayn olay524 hikaye ettiklerini grmekteyiz. rnek olmas
asndan Matta 22: 23 33deki ifadeleri aktarmak istiyoruz:
lmden sonra dirili olmadn syleyen Sadukiler, ayn gn sa'ya gelip unu
sordular: retmenimiz, Musa yle buyurmutur: `Eer bir adam ocuk sahibi
olmadan lrse, kardei onun karsn alsn, soyunu srdrsn.' Aramzda yedi karde
vard. lki evlendi ve ld. ocuu olmadndan karsn kardeine brakt. kincisi,
ncs, yedincisine kadar hepsine ayn ey oldu. Hepsinden sonra kadn da ld.
Buna gre dirili gn kadn bu yedi kardeten hangisinin kars olacak? nk hepsi de
522
I. Yuhanna, 3:12.
Matta, 5/ 17
524
Matta, 22:23-33;Markos, 12:18-27; Luka, 20:27-40.
523
136
onunla evlendi. sa onlara, Siz Kutsal Yazlar ve Tanr'nn gcn bilmediiniz iin
yanlyorsunuz diye karlk verdi. Diriliten sonra insanlar ne evlenir, ne de
evlendirilir, gkteki melekler gibidirler. llerin dirilmesi konusuna gelince, Tanr'nn
size bildirdii u sz okumadnz m? `Ben brahim'in Tanrs, shak'n Tanrs ve
Yakup'un
Tanrsym'
diyor.
Tanr
llerin
deil,
yaayanlarn
Tanrsdr.
Bunlar iiten halk, O'nun retiine ap kald.

Bu cmlelerde, sann Sadukilere verdii cevaptan, onun Levirate uygulamasna
aykr bir dnceye sahip olmad; ancak Yahudilikte pek deinilmeyen lmden
sonraki hayat ile ilgili verdii bilgilerle, ahiret hayat konusunda, Sadukileri artt
anlalmaktadr. Buna gre, Hristiyan imanllar cennette birbirlerini tanyacak, kadn ve
erkek
olarak
zelliklerini
kaybetmeyecekler,
ama
ne
evlenecekler
ne
de
evlendirilecekler. Bu bakmdan gklerdeki meleklere benzeyecekler.525

Sonu olarak, Hristiyanlkta kan kardelii ve bu ilikiden doan hususlarn,
Yahudilikte olduu kadar ayrntl ele alnmadn; Yeni Ahitte de bu hususun birka
rnekle snrl kaldn syleyebiliriz. Bu durumun, Hristiyanln hukuki konularda
Yahudi eriatine bal kalmasndan ve bu balln tabii bir neticesi olarak, meselelere
yeni zmler retememesinden kaynaklandn dnmekteyiz. Ayrca, st satrlarda
deindiimiz, Hristiyanlktaki Tanrnn ailesi anlaynn, kurumsal anlamdaki aile
olgusunu ikinci plana itmesi de, bu durumu ortaya karan bir sebep olarak
zikredilebilir. Zira, sann szlerinden, inananlarn oluturduu cemaatin, aileden daha
nemli olduu anlalmaktadr.526
3.2.2. Soy Kardelii
Yahudiliin hkm srd topraklarda ortaya kan Hristiyanln, Yahudilikte
olduu gibi, bir soy kardelii anlayna sahip olup olmad konusunda bir fikir
yrtebilmek iin, ncelikle bu dine adn veren Hristiyan kelimesinden yola karak
ileri srlebilecek bir hristiyan soyu hipotezinin doruluk veya yanlln ortaya
koymamz gerekmektedir.
3.2.2.1. Hristiyan Soyu
Hristiyanla mensup olanlar, Bat dillerinde Christian, Trke'de Hristiyan
525
526

abanua, s. 42.
137
eklinde adlandrlr. Yeni Ahit'te Hristiyan (Christianos) ad Resullerin leri (11:26,

26:28)527 ve Petrus'un Birinci Mektubu'nda (4:16) olmak zere yalnzca yerde
gemektedir. Korintoslular'a kinci Mektup'ta ise (12:2) kapal bir referans vardr. Yeni
Ahit'te bu kelime, Greke "Christos yanls" anlamnda Christianos eklinde gemektedir. Christos, brnce'de "kutsal ya srlm, yalanm" anlamna gelen
Mai'ah'n Greke evirisi olup Latince'ye Christus, gnmz Bat dillerine Christ
olarak intikal etmitir. Eski Ahit'te Mai'ah (Mesh) kelimesi, ileride gelecek olan
"Yahve'nin kutsanmn ifade ederken bunun Greke'deki karl olan Christos Yeni
Ahit'te Hz. s'ya tahsis edilmitir. Greke Christos ve Latince ianos ekinden oluan
Christianos (Latince Christianus) kelimesi daha sonra halk dilinde Chrestianus eklini
alm, Franszca'daki Chrestiens (gnmz Franszca'snda Chretien) buradan
kaynaklanmtr. Christianos adnn Antakya'daki putperestler (Gentile) tarafndan
verilmi olmas kuvvetle muhtemeldir. Bunlar Christos'u unvan deil zel isim olarak
almlar ve Christos'a mensup olanlara bu ad vermilerdir.528 Hristiyan kelimesi, Hz.
sadan sonra ortaya km ve "Mesih yanllar" anlamnda, Mild I. yzyln sonlarna
doru529 ya da 60 ylnda ilk kez Antakyada530 kullanlmaya balanmtr.531
Hristiyan kelimesinin etimolojik tahlilini yaptmz bu aamada, bu kelimenin
netice itibariyle, sa Mesih etrafnda kmelenen, ona inanan insanlar tanmlamak iin
kullanlan bir kavram olduu sonucuna ulam olduk. Hristiyan kelimesini izah
babnda kaleme alnm ve bizim incelediimiz eserlerde, grdmz kadaryla bu
kelime, tpk Yahudilikteki Yahudi, srail ve brani kelimelerinde olduu gibi,
herhangi bir soyu ifade etmek iin kullanlmamtr. Sonu olarak, bataki hipotezimize
geri dnersek, Hristiyan kelimesi, muhtemel bir Hristiyan Soyu iddiasn
destekleyecek anlama sahip deildir. Dolaysyla, Hristiyanlkta, soy kardeliinin
varln temellendirebileceimiz kavramsal ereve mevcut bulunmamaktadr.
Hristiyan
kelimesinden yola karak bulunmadn ortaya koymaya
altmz Hristiyanlkta soy kardelii olgusu, bu dinde temel alnan baz

527
Ahmet Hikmet Erolu, Hristiyanlarn Blnme Srecine Genel Bir Bak, AFD, cilt: 41, say: 1,
(2000), s. 309.
528
Demirci, HristiyanlkGiri, (Sayfay Yaz).
529
Demirci, HristiyanlkGiri,(Sayfay Yaz); Gndz, Din ve nan Szl, s. 169.
530
W. Ward Gasque, Kilise Byyor: Kudsten Romaya, Hristiyanlk Tarihi, (ev.: Sibel Sel,
Levent Knran), Yeni Yaam Yaynlar, stanbul 2004, s. 59.
531
Erolu, s. 309.
138
dncelerden dolay da kabul grmemektedir.

Hatrlanaca zere, Yahudilikte soy kardeliini biimlendiren temel unsurlardan
biri olarak, bu dinde var olan seilmi halk ya da Tanrnn halk (Tanrnn
ocuklar) inancndan bahsetmitik. Hristiyanlkta bu kavramlar farkl alglanmakta ve
Yahudiliin aksine, soy kardelii dncesini daha batan ortadan kaldran bir etkiyi
ortaya koymaktadr. yle ki, Hristiyan aile yapsndan bahsederken Tanrnn
ailesinden sz etmi ve bu aileye btn Hristiyanlarn girdiini belirtmitik. Bu
durumda Tanr Baba, Oul sa ve sa sayesinde Tanrnn ailesine ortak olan insanlar bir
aileyi oluturmaktayd. Yahudilikte, Tanrnn ailesine ancak srailoullar soyundan
gelenler katlabilmektedir. Hristiyanlkta ise, yalnzca srailoullar soyundan gelenler
deil, Mesih saya iman eden her kii Tanrnn halk olarak grlmektedir.532
Tanrnn halknn zellii, Tanrnn evlatlarnn onurlu ve eit olduklarna
inanmasdr.533Bu nedenle Hristiyan inancna gre, hangi dinden, hangi kkten, soydan,
rktan, sosyal durumdan, eitimden, baar dzeyinden, yatan, ya da insanlarn verdii
her ne dzey olursa olsun, her bir insan kesinlikle Tanr nnde ok deerlidir.534 Yine
Hristiyanla gre, makul bir ruhla mcehhez, Tanrnn grntsnde yaratlm olan
btn insanlar, ayn tabiata ve ayn kke sahiptirler.535 Netice olarak, Hristiyanlkta
bulunan Tanrnn halk inanc ve anlay, herhangi bir soyun kutsanmasna ve bu soy
etrafnda kmelenen insanlar iine alacak bir soy kardelii olgu ve anlayna engel
oluturmaktadr.Yahudilikte soy kardelii anlayna katkda bulunan Tanrnn
halk dncesi, Hristiyanlkta, tam tersine, soy kardelii olgusunu ortadan
kaldrc bir grevi ifa etmektedir.
Buna engel oluturduuna inandmz bir dier husus ise, Hristiyanln tad
misyonerlik karakteridir. Misyonerlik amacn gden her din, kendi dinini yaymak,
daha geni kitlelere ulamak iin aba sarf eder. Byle bir durumda, bu dinin ilk ortaya
kt evrede mevcut olan ve o dine ilk girenlerin oluturduu rk ve soy
erevesinin bir nemi kalmamakta; soy birlikteliinin yerini inan ve din
birliktelii almaktadr. Nitekim Hristiyanlk iin de ayn eyleri sylemek
532

P. Xavier Jacob, P. Luigi Iannitto, Nilay Hdrolu, Hristiyan nanc - Kutsal Kitapla Kilise Babalar
ve Belgelerine Gre Aklanan Hristiyan Gerekleri, (ev.: Leyla Alberti), Mjde Yaynclk,
stanbul 1994, s. 136.
534
535
Mehmet Aydn, Hristiyan Genel Konsilleri ve II. Vatikan Konsili, s. 87.
533
139
mmkndr. Hristiyanlk, o devirde Yahudilerin yaad Filistin blgesinde ortaya

km ve ilk mntesiplerini Yahudiler oluturmutur. Ancak, bu din, kendinde tad
misyonerlik zellii sayesinde, - misyonerlik yaparken uygulad metodlar tartlsa da
-
bugn saysal ounluk bakmndan dnyann en byk dini haline gelebilmitir.
Taraftar saysnn gnmzde yaklak iki milyar bulduu Hristiyanlkta, artk soy
vurgusunda bulunmann, dolaysyla soy kardelii anlayndan bahsetmenin bir anlam
kalmayacaktr. Zira, iki milyar insan demek, artk sadece srailoullar soyu demek
deil, binlerce soy demek olacaktr. Misyoner karakteri sebebiyle Hristiyanlkta,
Yahudi ile Yahudi olmayan, kleyle zgr, erkekle kadn arasndaki teorik ve
ounlukla da uygulamadaki ayrmlarn yok edildii ileri srlmektedir.536
Sonu olarak unu syleyebiliriz ki, Hristiyanlk, iinden kt Yahudilikten
kendisini farkl klan baz zellikleri sebebiyle, bu dine mensup insanlar arasnda
varlndan sz edebileceimiz bir soy kardelii anlayna sahip deildir. Bu
durumun, Hristiyanlktaki insan kardelii anlayna etkide bulunmu olmas da, Yahudilikte olduu gibi ihtimal dahilinde olmaldr. Hristiyanlkta nsan Kardelii
konusunu ilerken, buna da deinmeye alacaz.
3.2.2.2. Yeni Ahitte Soy Kardelii
Yeni Ahitte, soy kardeliiyle ilgili rnek verilebilecek baz blmlere
rastlayabilmekteyiz. Herhangi bir yanl anlalmann nne geebilmek iin u
hususlar belirtmek isteriz. Yeni Ahitten, soy kardeliiyle ilgili aada vereceimiz
rnekler, yukarda, Hristiyanlkta soy kardelii anlay bulunmamaktadr eklinde
ifade ettiimiz tezimizi rtecek bir muhtevaya sahip bulunmamaktadr. Zira bu
cmleler, kanaatimizce Hristiyanlkta soy kardeliinin varlna delil olabilecek
zellikte deildir. Soy kardeliini yansttn dndmz Yeni Ahitteki bu
blmlerin, bizim 4 gruba ayrdmz u konularla ilgili olduunu dnmekteyiz: 1
Soy kardeliinin temeli olan soy olgusunu nemsiz ve geersiz klan cmleler, 2
Eski Ahitte de geen ve Yahudilikteki soy kardeliine misal olabilecek cmleler, 3
Pavlusun,
soydalar
Yahudilere
kar
sevgisi
balamnda
ve
Pavlusla
snrlandrlabilecek cmleler, 4 Yahudi kkenli Hristiyanlarn, soy kardelii

konusunda eski inanlarnn bir yansmas olarak dnlebilecek cmleler.
536
Gasque, s. 68.
140
Birinci grup ierisinde deerlendirdiimiz Yeni Ahit cmleleri unlardr:

Yahya, vaftiz olmak iin kendisine gelen kalabalklara yle seslendi: "Ey
engerekler soyu! Gelecek gazaptan kamak iin sizi kim uyard? Bundan byle tvbeye
yarar meyveler verin! Kendi kendinize, 'Biz brahim'in soyundanz' demeye
kalkmayn. Ben size unu syleyeyim: Tanr, brahim'e u talardan da ocuk
yaratabilir.537
ster Yahudi, ister Grek, ister kle, ister zgr olalm, hepimiz bir beden olmak
zere ayn Ruh'ta vaftiz edildik ve hepimizin ayn Ruh'tan imesi saland.538
Bu yenilikte Grek ve Yahudi, snnetli ve snnetsiz, barbar, skit, kle ve zgr
ayrm yoktur. Mesih her eydir ve her eydedir.539
Grld gibi bu metinler, hibir ekilde, insanlar arasnda birliktelii salama
noktasnda ortak nokta olarak grlebilen soy olgusuna kutsallk atfetmemekte;
insanlarn sahip olduu soylarnn, bu dine mensup olma ve kurtulua erme asndan
bir deerinin olmad mesajn vermektedir. nsanlar, brahimin soyundan gelmi
olmalarnn kendileri iin yeterli olacan dnmemelidirler. Zira Hristiyan inancna
gre, iyi insanlarla akraba olmak, insanlar Tanr nnde kutsal bir duruma getiremez.
Tanr, insanlara ynelik amalarn gerekletirmek iin, brahimin fiziksel soyuyla
snrlandrlm deildir; nk Tanr isterse, rdn rma kenarlarndaki talardan
brahime ocuk yaratacak gtedir. MacDonalda gre, Luka 3:8de geen talar
ifadesi, Tanrnn, kendi gksel ltuf mucizesiyle, brahimin imanna benzer gl bir
imana sahip hale getirdii Yahudi olmayan uluslardan gelme insanlar temsil ediyor
olabilir. Yine MacDonald a gre, brahimin fiziksel soyu olan srail ulusu, Tanrnn
Mesihini reddetmi, ama te yandan, dier uluslardan gelip Mesihi Rab ve Kurtarc
olarak kabul eden insanlar, brahimin ruhsal soyu olmulardr.540
Birinci gruptan son olarak aktaracamz blm, st satrlarda, Hristiyanlkta soy
alglan balamnda deindiimiz Tanrnn halk (ocuklar) anlayn ortaya
koyan cmleleri iermektedir.
nk Mesih sa'ya iman ettiiniz iin hepiniz Tanr'nn oullarsnz. Vaftizde
537
Luka, 3:7-8.
1. Korintliler, 12:13.
539
Koloseliler, 3:11.
540
538
141
Mesih'le birleenlerinizin hepsi Mesih'i giyindi. Artk ne Yahudi, ne Grek, ne kle, ne

zgr, ne erkek, ne dii ayrm var. Hepiniz Mesih sa'da birsiniz.541
Kanaatimizce,
birinci
grup
ierisinde
aktardmz
yukardaki
cmleler,
Hristiyanlkta soy gereini tamamen ortadan kaldrmasa da, bu olguyu,

Hristiyanla mensup olanlar arasnda mtereklik oluturma noktasnda, sa-Mesihe
iman gereinden sonra ikinci plana atm; yeni dine girenlerin zihinlerinde bu bilinci
ikame etmeye almtr. Soy olgusunu bir anlamda geersiz klan sz konusu bu
cmleler, dolayl olarak, soy olgusunun varlyla ortaya kan soy kardeliini de
geersiz klmtr.
kinci grupta deerlendirdiimiz metinler, Yahudilikte soy kardeliinin varl
iin delil olan Eski Ahitteki ifadelerin, lafz olarak deilse de, man itibariyle bir
anlamda tekrar edildii cmlelerden ibarettir. rnek olmas asndan bunlardan birini
aktarmak istiyoruz:
srailoullar'na, 'Tanr size kendi kardelerinizin arasndan benim gibi bir
peygamber karacak' diyen Musa, Odur.542
Bu grup ierisinde ele alnabilecek dier cmleler ise, Elilerin leri, 3: 22, 7:23
ve 26daki ifadelerdir.
nc gruba dahil olan ifadeler, gnmz Hristiyanlnn kurucusu saylan
Pavlusun, eski dini Yahudilie mensup, ayn zamanda soydalar olan Yahudilere kar
iinde hissettii derin sevgiyi gsteren ve bu ynyle, kanaatimizce, soy kardelii
erevesinde deerlendirilebilecek cmleleri ihtiva etmektedir.
Kardelerimin, soydalarm olan srailliler'in yerine ben kendim lanetlenip
Mesih'ten uzaklatrlmay dilerdim. Evlatla kabul edilenler, Tanr'nn yceliini
grenler onlardr. Antlamalar, buyrulan Kutsal Yasa, tapnma dzeni, vaatler
onlarndr.543
Kardeler! srailliler'in kurtulmasn yrekten zlyor, bunun iin Tanr'ya
yalvaryorum.544
541
Galatyallar, 3:26-28.
Elilerin leri, 7:37.
543
Romallar, 9:3-4.
544
Romallar, 10:1.
542
142
Bu cmleler, ak bir ekilde Pavlusun soydalar olan Yahudilere kar sevgisini

gstermektedir. Romallar 9:3n yorumunu yaparken MacDonald, Pavlusun, Yahudi
kardelerinin kurtuluuna yardm edecekse, lanetlenip Mesihten uzaklatrlmaya ve
kendi kurtuluunu yitirmeye bile istekli olduunu; bunun, kendi hakkndan bir feragat
etme anlamna geldiini sylemekte ve bu sevgiyi insan sevgisiyle aklamaktadr.545
Bize gre, Pavlusun soydalarna olan bu derin ve fedakrne sevgisi, sadece insan
sevgisiyle aklanabilecek bir durum deildir. Bu, ayn zamanda, belki de her eyden
daha fazla, soy kardeliinin bir yansmas olan soy kardei sevgisiyle izah
edilmelidir. Pavlusun Yahudilere kar sevgisini sadece insan sevgisiyle aklamak,
Pavlusun gemiinde var olan soy olgusu hakikatini inkar etmek ya da grmezlikten
gelmek anlamna gelecektir.
Pavlusta ve muhtemelen, Hristiyan olmadan nce Yahudi olan dier ilk dnem
Hristiyanlarnda izlerini grdmz soy kardeliine dair sz, duygu ve davranlarn,
Hristiyanlktaki soy kardelii konusunda bizim ileri srdmz temel yaklamlara
genellenmemesi gerektiini belirtmek isteriz. Zira, kanaatimizce Pavlusta grdmz
durum, sadece kendisini ve kendisi gibi dnen, Hristiyan olmadan nce Yahudi olan
ilk dnem Hristiyanlarn kapsamaktadr. O yzden, Hristiyanln temel yaklam
olmaktan uzaktr.
Pavlus ve dierlerinin Yahudilere kar sevgileri bir adan da normal
karlanmaldr. nk, dne kadar din ve soy bakmndan karde olarak grlen
birinin, bugn din deitirmekle, hemen dman haline gelmesi, ya da en azndan soy
kardei olarak grlmekten karlmas aklen ve vicdanen mmkn grnmemektedir.
Yeni
Ahitte soy kardeliini izah babnda Drdnc grup ierisine dahil
ettiimiz cmleler ise, Yahudi kkenli Hristiyanlarn, Yahudi kkenli olmayan

Hristiyanlara, hl eski inanlarnn penceresinden bakmaya devam ettiklerini
gstermesi asndan dikkate deerdir.
Yahudiye'den gelen baz kiiler Antakya'daki kardelere, "Siz Musa'nn tresi
uyarnca snnet olmadka kurtulamazsnz" diye retiyorlard.546
Elilerle
545
btn Yahudiye'deki kardeler, teki uluslarn da Tanr'nn szn
William MacDonald, Kutsal Kitap Yorumu Yeni Antlama Serisi II, (1. Bask), Yeni Yaam Yaynlar,
stanbul 2002, s. 216.
546
143
kabul ettiklerini duydular. Ama Petrus Yerualim'e gittii zaman snnet yanllar onu
eletirdiler. "Snnetsiz kiilerin evine gidip yemek yemisin!" dediler.547
Grld gibi bu cmlelerde Yahudi kkenli Hristiyanlarn, eski dinlerinde
mevcut olan biz ve tekiler anlaylarn yeni dinlerinde de srdrdkleri
anlalmaktadr. Onlar bu anlaya gtren temel unsurlardan biri, I. Blmde de ele
aldmz gibi, sahip olduklar soy alglardr. Hatrlanaca zere, Yahudilerin soy
alg ve anlaylar, onlar birbirlerinin kardei klmakta; Yahudi olmayanlar ise
dlamaktayd. te, sz konusu bu Yeni Ahit cmlelerinden, Hristiyan olduktan sonra
da ayn inan ve alkanlklarn devam ettiren Yahudi kkenli Hristiyanlarn da, ayn
psikolojiyle kendilerini birbirlerinin soy kardei olarak grdkleri sonucuna ulaabiliriz.
Sonu olarak, Yeni Ahitte soy kardelii ile ilgili ele aldmz bu blmlerde,
Hristiyanlkta soy kardeliinin varln ve kabuln gsteren herhangi bir mle ya da
ifadeye rastlayamamaktayz. Aksine, soy olgusunun yceltilmemesini ieren, insanlar
ycelten ve kurtulua erdirecek olan hususun sa-Mesihe iman olduunu vurgulayan
cmleler bulunmaktadr. Hristiyan inancna gre, gerek imanllar, insann ya da
bedenin isteinden deil, Tanrdan domu olanlardr. nemli olan doal yolla gelen
soy deil, Rab saya imanla gerekleen tanrsal, mucizev doumdur.548
3.2.3. Din Kardelii
Hristiyanlkta din kardeliinden nce ele aldmz kan ve soy kardelii
olgularn incelerken grdk ki, bu kardelik eitleri, Hristiyanla mensup olanlar
arasnda kardelik duygusunu faal duruma getirmekten, onlar bu duygu etrafnda
birletirmekten ok uzakta bulunmaktadrlar. Peki, bugn saylar iki milyar bulan
Hristiyanlar kardelik balaryla birbirlerine balayan temel unsur kan ve soy
deilse, acaba din midir? Yahudilikte kardelik denilince, bu dinin sahip olduu
muhteva ve karakterden dolay soy ve din kardelii birlikte anlalyordu.
Hristiyanlk sz konusu olduunda kardelik denilince, anlamamz gereken din
kardelii mi olacaktr? Bu blmde bu sorularn cevabn aramaya ve Hristiyanlkta
Kardelik Anlaynn ykseldii temelleri daha grnr klmaya alacaz.
ncelikle, Yahudilikte din kardelii konusunda olduu gibi, din kardeliinin ortaya
547
548
Elilerin leri, 11:1-3.

MacDonald, Kutsal Kitap Yorumu Yeni Antlama Serisi II, s. 464.
144
kt ve yaand sosyal bir grup olmas asndan Hristiyanlkta cemaat olgusu ve

bunun din kardelii ile ilikisi zerinde duracaz.
3.2.3.1. Din Kardelii Cemaat likisi
Hristiyanlkta
din anlamdaki cemaat anlamn karlayan kavram olarak
kilise kelimesiyle karlamaktayz. Kilise kelimesi birini darya armak,

toplantya davet etmek, toplamak" anlamndaki Greke ekkaleo fiilinden tretilen ve
"topluluk" mnasna gelen ekklesia tabirinden gelmektedir. Modern Bat dillerinde
kilise karlnda eglise church (ng.) kelimeleri kullanlmaktadr. Arapa karl
ise kensedir. Baz dilciler, bu kelimenin "topluluk" anlamndaki Bat rmce
kentdan (Dou rmce, dekent), bazlar ise (Hafc, Bustn) Greke
ekklesiadan geldiini kabul etmektedir. Kelime, Arapa'ya muhtemelen Greke
ibarenin Sryncelemi eklinden girmitir. Trke'deki kilise kelimesi, Arapa
kensenin deimi eklidir. Kelime klasik Greke'de, sekler anlamda kamu ilerini
grmek zere arlan vatandalarn oluturduu topluluu ifade etmekte iken
zamanla her tr topluluk iin kullanlmaya balanmtr.549
Yeni Ahit'te ekklesia kelimesi 114 yerde gemektedir ve birka hari ister evrensel kilise ister zel kiliseler isterse inananlarn toplantlar eklinde olsun hep
Hristiyan anlamda kullanlmtr. Yeni Ahit'te ekklesiann kullanl tamamen
teolojik kavramlar erevesindedir ve byk oranda s nezdinde yaplan Yeni Ahit
balamnda kurtulmu olan cemaati (yeni inananlar topluluunu) ima eder. Kilise
kelimesi, inananlar topluluunun tamamn ifade ettii gibi bazen tekil ve oul ekliyle
mahall cemaatler iin de kullanlmtr. nciller'de ska geen sinagog kelimesi ise,
Ykub'un Mektubu (2/2) dnda hep Yahudi cemaatlerine tahsis edilmitir. Matta
ncili'ne gre (16/18) Hz. s da, Greke ekklesiann Armce karl olan "edta,
kenita" veya "kahala" kelimelerinden birini kullanmtr, ancak hangisini kulland
tam olarak bilinmemektedir. ncil'den anlald ekliyle s, kiliseyi tek ve evrensel
olarak
takdim
etmekte,
gklerin
melektu
ile
aynletirmektedir.
Pavlus'un
mektuplarnda ekklesia, "inananlar topluluu" (hristiyan topluluk), "belli bir blgenin

hristiyan halk" (mahall kiliseler), "Mesh'e inananlarn btnnn oluturduu
cemiyet" (evrensel kilise) anlamlarnda kullanlmakta, hakikatin direi ve esas, Allah'n
549
Mehmet Aydn, Kilise, TDVA, Ankara 2002, 26, 11 14, s. 11 ; ayrca bkz. Mehmet Aydn,
Ansiklopedik Dinler Szl, ss. 386 - 390; Ulutrk, s. 200.
145
evi olarak takdim edilmektedir.550

Kilise kelimesinin Aramicesi olan Edta kelimesi, sann akirtleriyle Hristiyan
mminleri, Yahudiliin knesetinden ayrmak maksadyla cemaat anlamnda
kullanlmtr. Delalet ettii terim anlam gnlk kullanmda Hristiyan mabedi gibi
grnse de, kelimenin genel olarak mezhep, inananlar topluluu, evrensel
cemaat, Tanrnn halk ve hatta hiyerarik Hristiyan kurumu gibi teolojik bir
temeli bulunmaktadr.551
Tm bu izahatlardan anlalmaktadr ki, kilise ve bu kelimenin dier dillerdeki
karlklar, belirgin bir biimde cemaat anlamn karlayacak ekilde kullanlmtr.
Hristiyanlkta cemaat, yani kilise kavram, ilk Hristiyanlarn Yahudilikten devrald
u drt temel anlam zerine oturur:
1- Cemaat (kilise), Tanrnn halkn (seilmi topluluunu) temsil eder. Cemaat,
Yahve'nin ahdine muhatap olan son halktr.
2- Yahve nasl Eski Ahit halkna (kiliseye) obanlk yapmsa, sa da seilmi
Yeni Ahit halkna (kiliseye) obanlk yapmtr. Buna gre, kilise bir aldr, sa ise
onun kapsdr. Kilise bir srdr, onun tek oban sadr. O, hayatn koyunlar iin
feda etmitir.552 Kilise, Tanrnn zel olarak koruyup gzettii, obanlk yapt bir
topluluktur.
3- Kilise Tann'nn evidir. Bu evin temel tan da Mesh tekil eder.
4- Yahve ve srail'in damat ve gelin birliktelii gibi, kilise de damat sa'nn
gelinidir. Kiliseye giren gelinle birlikte olmu olur.553
Cemaat konusunda Hristiyanln Yahudilik'ten ald, Pavlus tarafndan yeni bir
anlam erevesinde yorumlanan bu drt anlam, kilise kavram zerine gelitirilen
sonraki fikirlerin temelini oluturur. Gerek Pavlus, gerekse sonraki kilise babalarnn
cemaat konusunda yapt bu vurgu, phesiz Hristiyanlarn Yahudilikten ald etnik
olmayan seilmi halk kavramna verdii ar nemden gelir.554 Cemaat teolojisi, Hristiyanl sadece imana dayal birliktelik olarak yorumlayan Protestan kilisesince daha
550
Mehmet Aydn, Kilise, s. 11.

Ulutrk, s. 200.
552
Mehmet Aydn, Hristiyan Genel Konsilleri ve II. Vatikan Konsili, s. 63.
553
554
551
146
ayrntl biimde ilenmitir. Protestanlk iin "yalnzca iman" ancak cemaat uurundan
geen bir ey olarak alglanmtr.555
Hristiyanlk tarihinin ilk dnemlerinde, cemaat veya kilise kelimeleri,
yukarda birinci maddede de belirtildii gibi, saya bal olanlar veya Hristiyanla
mensup olanlar anlamnda kullanlyordu.556 lk inananlarda hayat, Kutsal Ruh, cemaat
ve tankln karlkl etkileiminden olumaktayd.557 O dnemde henz kilise
kelimesiyle kurum ve organizasyon kastedilmiyordu. Zira, Hristiyanla uygulanan
basklar Filistin topraklarnda bu tekilatlanmaya imkan tanmamt.558
Netice itibariyle, din kardelii cemaat ilkisi balamnda dndmzde
Hristiyanln ilk dnemlerinde cemaat kavram, bizzat bu dine mensup olanlar
tanmlad iin, o dnemdeki muhtemel bir din kardelii anlaynn da, bu cemaatin
yeleri arasnda meydana gelecek bir kardelik tanmna uygun decei, kanaatimizce
aklk kazanmaktadr. Buna gre din kardelii, geni Hristiyan cemaatinin yeleri
arasndaki kardeliktir.
3.2.3.2. Din Kardelii Tanrnn Ailesi likisi
Hatrlanaca zere, Kan kardelii bal altnda Hristiyanlkta aile konusunu
ele alrken, ksaca, Baba, oul ve btn Hristiyanlarn dahil olduu Tanrnn ailesi
anlayna deinmi ve bunun din kardelii ile ilgisi olduunu dnerek, genie bu
balk altnda inceleyeceimizi ifade etmitik.
Hristiyanlkta eer din kardeliinden sz edilecekse, bu kardeliin temel
tan, iskeletini ve hatta sebebini oluturduunu dndmz Tanrnn ailesi
(Tanrnn halk, Tanrnn ocuklar) olgusundan da bahsetmek, kanaatimizce gerekli
olmaktadr.
Tanrya nisbet edilen bu ailede babalk, Tanrda bulunmakta; Tanrnn babal
da sann oulluunda ortaya kmaktadr.559 Ratzingere gre Tanrnn babal, sa
aracl ile, ayn zamanda insanlara da uyarlanan bir babalktr. Tanr, ncellikle,
sann babasdr, fakat Hristiyanlar da, sa ve
555
Kutsal Ruh aracl ile Tanrnn

Levent ztrk, slm Toplumunda Hristiyanlar, (1. Basm), Ensar Neriyat, stanbul 2012, s. 81.
557
John Briggs, Tanr, Zaman ve Tarih, Hristiyanlk Tarihi, (ev.: Sibel Sel, Levent Karaman), Yeni
Yaam Yaynlar, stanbul 2004, s. 20.
558
ztrk, s. 81.
559
Romallar, 8:16.
556
147
ocuklar olmaktadr.560 Buna gre,Tanrnn ailesini oluturan unsurlar, Baba

(Tanr), Oul (sa) ve tm Hristiyanlardr. Hristiyanlar dndaki insanlarn bu aileye
dahil olup olmadn nsan Kardelii bal altnda ele alp tartacamzdan,
imdilik, bu ailenin asl unsuru olma erefine Hristiyan inancna sahip insanlarn
erdiini sylemekle yetinelim.
Hristiyanlktaki
kardelik
olgusunu
izah
babnda,
Tanrnn
babal
dncesinin bu olguya katksn aklarken Ratzinger unlar sylemektedir:

Hristiyan kardelii, tamamen laik olan Marksizim kardeliinin aksine,
hereyden once, Tanrnn ortak babal zerine kurulu bir kardeliktir. Stoac gayri
ahsi Tanr baba dncesinin ve aydnlanmann mulak baba dncesinin aksine;
Tanrnn babal, Oul'un aracln ve Oul'daki kardee birliktelii de iinde
barndran bir babalktr. Bu yzden eer Hristiyan kardeliini adam akll anlamak
gerekiyorsa, hem Tanrnn babalnn hem de sa'nn rahmet birlikteliine katlmnn
esasl bir bilgisi gereklidir. Hristiyan kardeliine salam temeli, Tanrnn babal
dncesi vermektedir.561
Bu almamzn hazrlk aamasnda kendisiyle grp, konumuzla ilgili bilgi
aldmz zmir Buca Latin Katolik Kilisesi Episkoposu zel Kalem Mdr P. Marco
Dondi de, Hristiyan kardeliinde etkin olan bu hususa dikkat ekecek ekilde,
Ratzingerin gryle paralel erevede, dinlerinde teorik olarak kardelii gelitiren
eyin, Tanrnn kann ve bedenini paylamak olduunu dile getirmitir.562
Tanrnn babal ve sann oulluu temelinde Hristiyanlar arasnda ortaya
kan din kardelii, sa-Mesihin oulluu asndanki temelini Yeni Ahitin u
cmlesinden almtr:
nk Mesih sa'ya iman ettiiniz iin hepiniz Tanr'nn oullarsnz.563
Grld
gibi, Tanrnn ailesinin yesi olabilmek, bu cmleye gre Mesih
saya iman etmekle mmkndr. Mesihteki gerek anlamda iman edenlerin tm, bu
inan ailesine dahildir.564 Bu iman ile bir insan, sadece Tanrnn ailesine katlmakla
560
Ratzinger, s. 32.
Ratzinger, s. 45.
562
P. Marco Dondi, zmir Buca Latin Katolik Kilisesi, Mlakat Tarihi: 13.02.2012.
563
Galatyallar, 3:26.
564
Larry Peabody, almak Kutsaldr - Hristiyan alma Hayat, (1. Bask), (ev.: Onur Y), Haberci
561
148
kalmaz, ayn zamanda, kendisi gibi iman eden, Tanrnn dier ocuklaryla da kardelik
ilikisini balatm olur. Peabodyye gre, Hristiyanlar Tanrnn ailesinde ortak bir
hayat paylarlar. Bunu da, herhangi bir yelik listesini imzalamakla deil, Tanrnn
nda yryerek tecrbe ederler.565 Buradan hareketle netice olarak, Ratzingerin de
belirttii gibi, Hristiyanlkta din balamndaki kardeliin sebebinin kesin surette,
Tanrnn babalna ve sann oulluuna iman olduunu sylemek bizce de
mmkndr.
3.2.3.3. Yeni Ahitte Din Kardelii
Yeni Ahitte din kardelii anlayn ortaya koyan pek ok blm
bulunmaktadr. Yeni Ahit, Hristiyanln kutsal kitap literatrnde Eski Ahitten sonra
ikinci srada yer almaktadr. Bilindii zere Hristiyanlk, kendisinden nceki bir dinin
kutsal kitabn da, kendi kutsal kitab olarak kabul eden bir dindir. O nedenle, normal
artlarda Hristiyanlkta din kardelii ele alnacaksa, Eski Ahitin de, bu incelemede
kaynak
olarak
kullanlmas
gerekir.
Ancak,
gerekelerimizden
dolay
Hristiyanlkta kardelik konusunda Eski Ahiti kaynak olarak kullanmayacaz:

1- Eski Ahit, ncelikli ve asl olarak Yahudiliin kutsal kitabdr. O nedenle,
Yahudilik iin kullandmz bu kayna, kendisinden sonra ortaya km bir din iin
de kaynak olarak kullanmak, bilimsellie aykr olacaktr.
2- ncelediimiz her tr kardelik, bu iki dinde de farkl anlalm ve
yorumlanmtr. Bunun bir neticesi olarak, Eski Ahitte Yahudi karakterine sahip olan
kardelik, Yeni Ahitte Hristiyan karakterine brnmtr.
3- Hristiyanlk, Yahudiliin ortaya kndan yaklak bin be yz yl sonra tarih
sahnesindeki yerini almaya balamtr. Dolaysyla, bu dindeki kardelik anlayn,
kendisinden bin be yz yl nce ortaya km bir dinin kutsal kitabna gre izah etmek,
hem bilimsellie, hem de manta aykr grnmektedir.
Yeni Ahitte din kardelii anlayn, ncil Metinlerinde Din Kardelii ve
nciller Dndaki Metinlerde Din Kardelii eklinde iki ksma ayrarak incelemeye
alacaz. Bylelikle, sann dolayl da olsa etkisinin olduu ncil metinleriyle
(Matta, Markos, Luka, Yuhanna), Petrus, Yuhanna ve zellikle Pavlusun etki ve
565
Yaynlar, stanbul 2003, s. 55.

Peabody, s. 56.
149
dahlinin olduu dier metinlerin din kardelii konusuna yaklamlarn daha sistematik
bir biimde anlam olacaz.
3.2.3.3.1. ncil Metinlerinde Din Kardelii
ncil Metinlerinde yukarda da ifade ettiimiz gibi, sa etkisi, kendini ok ak bir
ekilde gstermektedir. Bu metinlerde geen diyaloglar, anlatlan kssalar, verilen
mesajlar, ounlukla sa azyla aktarlmtr. Dolaysyla, ncil Metinlerinde din
kardelii demek, ayn ekilde, sada din kardelii anlamna gelecektir. Bu sayede,
bizler, bu dinin kurucusu sann din kardelii olgusuna yaklamn da renmi
olacaz.
Ratzinger, belirttiimiz ncil sa balantsndan hareket etmek suretiyle olsa
gerek, sann karde (din kardei) kavramna yaklamn incelemi ve onun 3 ()
farkl anlamda bu kelimeyi kullandn belirtmitir. Ona gre, sa ilk olarak, karde
kelimesini Eski Ahitteki anlamyla kullanmtr. yle ki, karde, burada bir
Yahudinin din kardeini ifade etmektedir.566 lgili cmleler yledir:
Atalarmza, 'Adam ldrmeyeceksin. ldren yarglanacak' dendiini duydunuz.
Ama ben size diyorum ki, kardeine fkelenen herkes yarglanacaktr. Kim kardeine
aalayc bir sz sylerse, Yksek Kurul'da yarglanacaktr. Kim kardeine ahmak
derse, cehennem ateini hak edecektir. Bu yzden, sunakta adak sunarken kardeinin
sana kar bir ikyeti olduunu anmsarsan, adan orada, sunan nnde brak, git
nce kardeinle bar; sonra gelip adan sun.567
Bakasn yarglamayn ki, siz de yarglanmayasnz. nk nasl yarglarsanz
yle yarglanacaksnz. Hangi lekle verirseniz, ayn lekle alacaksnz. Sen neden
kardeinin gzndeki p grrsn de kendi gzndeki mertei farketmezsin? Kendi
gznde mertek varken kardeine nasl, 'zin ver, gzndeki p karaym' dersin?
Seni ikiyzl! nce kendi gzndeki mertei kar, o zaman kardeinin gzndeki p
karmak iin daha iyi grrsn.568
Eer kardein sana kar gnah ilerse, ona git, suunu kendisine gster. Her ey
yalnz ikinizin arasnda kalsn. Kardein seni dinlerse, onu kazanm olursun. Ama
566
Ratiznger, s. 21.
Matta, 5:21-24.
568
Matta, 7:1-5.
567
150
dinlemezse, yanna bir ya da iki kii daha al ki, sylenen her ey iki ya da tann
szyle dorulansn. Onlar da dinlemezse, durumu inanllar topluluuna bildir.
Topluluu da dinlemezse, onu putperest ya da vergi grevlisi say.569
Grld gibi bu cmlelerde sa, muhatab olduu anlalan birtakm insanlara
nasihatte bulunmakta; kardelik grevi de saylabilecek ahlki ilkelere temas
etmektedir. sa, tebliini ilk olarak, iinden kt topluluk olan sariloullarna
yapmtr. Dolaysyla buradaki nasihatleri de onlara yapm olma ihtimali yksektir.
Eer yleyse, sa burada kulland karde kelimelerini, Ratzingerin belirttii gibi,
Yahudiler
arasndaki
din
bandan
kaynaklanan
din
kardelii
anlamnda
kullanmtr. Bu durumda sa, karsndaki insanlarn arasndaki din kardelii ban

sadece dillendiren bir pozisyonda bulunmaldr. Zira, onun, bu baa kendisini de
ortak edip, kendini onlarla karde ya da din kardei klmas, kendisini bu pozisyonda
grmesi sz konusu olamaz.
Ratzinger, sann karde kelimesi iin kulland ikinci anlamn, Rabbilerin
(Yahudi din adamlar) rencileri iin kulland karde kelimesinin anlamyla
paralellik arz ettiini; sann da bu anlamdaki kardei, rencileri (havarileri) iin
kullandn sylemektedir.570 Bu anlam yanstan cmleler unlardr:
O zaman sa, "Korkmayn!" dedi. "Gidip kardelerime haber verin, Celile'ye
gitsinler, beni orada grecekler."571
sa, "Bana dokunma!" dedi. "nk daha Baba'nn yanna kmadm.
Kardelerime git ve onlara syle, benim Babam'n ve sizin Babanz'n, benim Tanrm'n
ve sizin Tanrnz'n yanna kyorum."572
Grld gibi bu cmlelerde sa, kendisine tabi olan Havarileri kardeleri olarak
nitelendirmektedir.
MacDonalda
gre
sa,
ilk
defa
burada,
havarilerinden
Kardelerim diye sz etmektedir.573 Ratzinger, bu cmlenin yorumunda, Tanrnn

Babal olgusunun, kardelik dncesiyle ilikisine iaret edecek ekilde unlar
sylemektedir: Havarilerin birbirleri ve sa ile olan kardelikleri, burada yakn bir
569
Matta, 18:15-17.
Ratzinger, s. 24.
571
Matta, 28:10.
572
Yuhanna, 20:17.
573
570
151
ekilde Tanrnn babal ile ilikilendirilmitir ve bundan dolay Yahudi din

adamlarnn karde kullanmnda nemine iaret ettii retmen-renci ilikisinden
olduka farkl bir boyutta ortaya kmaktadr.
sa, Havarileri kendi kardeleri kld gibi, onlarn kendi aralarnda din kardei
olduklarn da vurgulamtr. Nitekim u cmleler buna iaret etmektedir:
Simun, Simun, eytan sizleri buday gibi kalburdan geirmek iin izin almtr.
Ama ben, imann yitirmeyesin diye senin iin dua ettim. Geri dndn zaman
kardelerini glendir.574
sa, aada aktaracamz szlerinde ise, kendisinin havarilerle, havarilerin de
kendisiyle ve birbirleriyle olan kardeliini mezcetmektedir..575
Kimse sizi 'Rabb' diye armasn. nk sizin tek retmeniniz var ve hepiniz
kardesiniz.576
Ratzingerin szn ettii karde kelimesine dair sz konusu ikinci anlam,
grld zere, bu cmlede ok daha belirgindir. Ancak Ratzingere gre, sa
rencilerine kardelerim eklindeki hitab, bir Yahudi din adamnn rencilerine bu
ekildeki bir hitabndan olduka farkldr. Zira, bu gelecee dair bir verilen bir mesajdr.
Bu on iki kiinin ahsnda Tanr, yeni insanlarna hitap etmekte; yine onlarn ahsnda
yeni ve byk bir kardeler topluluu ina etmektedir.577
Ratzingerin tipik bir Hristiyan kullanm578 olarak adlandrd nc anlam
ise, kanaatimizce Hristiyanlktaki din kardeliini, kan, soy ya da rk boyasyla
boyanm
Yahudilikteki
din
kardeliinden
ayran
bir
zellii
bnyesinde
barndrmaktadr. Bu anlamn izlerini bizler, u cmlelerde bulabiliriz:

Daha sonra sa'nn annesiyle kardeleri geldi. Darda durdular, haber gnderip
O'nu ardlar. sa'nn evresinde oturan kalabalktan bazlar, Bak dediler, annenle
kardelerin darda, seni istiyorlar. sa buna karlk onlara, Kimdir annem ve
kardelerim? dedi. Sonra etrafna, evresinde oturanlara bakp yle dedi:te annem,
ite kardelerim! Tanr'nn isteini kim yerine getirirse, kardeim, kzkardeim ve
574
Luka, 22:31-32.
Ratzinger, s. 24.
576
Matta, 23:8.
577
Ratzinger, s. 26.
578
Ratzinger, s. 26.
575
152
annem odur.579
Bu cmleler, Hristiyanlktaki din kardeliinin karakterini anlamak iin hayati bir
neme sahiptir. Zira, Hristiyanlkta din kardeliinden kastedileni ak bir ekilde
ortaya koymaktadr. Peki din kardeliinden kastedilen ey nedir? Kastedilen, iman
birlikteliidir. yle ki, sa iin kardeler, bu noktada, Tanrnn rzasnn genel kabul
ile kendisinde birlemi olan kimselerdir. Bu birliktelikle, kan kardeliinin yerine,
insanlar arasnda kan kardeliini de aan ruhani bir ba kurulur.580 Bu ban ad
imandr.
MacDonalda gre bu cmleler, Hristiyan imanllarn, kurtulmam kan ba olan
akrabalarndan ok, dier imanllara daha kuvvetli iplerle bal olduklar mesajn
vermekte ve
sann,
Tanrnn
ilerini,
ailevi
balarndan
stn
tuttuunu
gstermektedir.581 Yine ona gre, sa, kendisiyle olan gerek ban, kan bana ya da
herhangi bir slaleye mensup olmaya dayal olmadn; Tanrnn szn duyup
uygulamaya bal olduunu sylemektedir. sa, Tanrnn sz karsnda titreyen, bu
sz alakgnlllkle kabul eden ve tam olarak bu sze itaat eden herkesi kendi ruhsal
ailesinin bir yesi olarak grmektedir.582
Sonu olarak, ncil metinlerinde din kardeliine dair grdmz cmleler, ayn
zamanda sann karde kelimesini nasl ve hangi anlamda kullandna k tutan
ifadeler olarak karmzda durmaktadr. Bu metinlerde, Hristiyanlkta din kardelii
dncesinin temelinin olumaya baladn; bu temelin de, Tanrnn babal ve
sann oulluunun merkezde olduu bir iman olduunu syleyebiliriz. Hristiyan
inancna gre, bu iman sayesinde insanlar, Tanrnn ailesine katlr ve Onun
ocuklar olma erefini kazanr. Son aamada ise Tanrnn ocuklar olan insanlar,
birbirlerinin din kardei ya da iman kardei olur.
3.2.3.3.2. nciller Dndaki Metinlerde Din Kardelii
ncil metinlerinde temeli atlan din kardelii dncesinin, Yeni Ahitin dier
metinlerinde de gelierek devam ettirildiini grmekteyiz. Nitekim, Elilerin
lerindeki u cmle buna bir rnek tekil etmektedir:
579
Markos, 3:31-35; ayrca bkz. Matta, 12:46-50; Luka, 8:19-21.

Ratzinger, s. 26.
581
582
580
153
Bundan bir sre sonra Pavlus Barnabaya, Rabbin szn duyurduumuz btn
kentlere dnp kardeleri ziyaret edelim, nasl olduklarn grelim dedi.583
Bu cmlede geen kardeler kelimesinin, din (iman) kardelerini kastettii,
kanaatimizce, bu kelimeden nceki Rabbin szn duyurduumuz btn kentlere
dnp.. ifadesinden ok ak bir ekilde anlalmaktadr.
nciller
dndaki metinlerde, din kardelii konusunda zerinde durmamz
gereken en nemli blmler, sanyoruz Pavlusun Mektuplarnda bulunmaktadr. Bu

nem, aslnda Pavlusun kendisinden ve onun Hristiyan teolojisindeki tartmasz
konumundan kaynaklanmaktadr. Zira O, Hristiyanla bugnk eklini veren kii
olarak kabul edilmektedir. O nedenle, din kardelii konusunda onun grleri, ayn
zamanda bugnk Hristiyanln da gr olacandan, Yeni Ahitte Pavlus ile ilgili
blmler zerinde durmay gerekli grmekteyiz. ncelikle unu sylemeliyiz ki,
karde kelimesi Pavlusta, bir Hristiyann din kardeinin ismidir584 ve bu, pek ok
blmde bu ekilde anlamlandrlmtr. Bu balamda ilk olarak u metni aktarmak
istiyoruz:
Kardeler, teki uluslar arasnda olduu gibi, almalarmn sizin aranzda da
rn vermesi iin yannza gelmeyi birok kez amaladm, ama imdiye dek hep
engellendiimi bilmenizi istiyorum.585
Bu cmlede geen kardeler kelimesiyle ilgili, Yeni Yaam Yaynlarnn
Aklamal Kutsal Kitap isimli almasnda, bu kelimenin, Tanrnn ocuklar
olarak imanllar arasndaki ruhsal yaknl ve ruhsal aile ban ifade eden bir hitap586
olduu ynnde bir yorumda bulunulmutur.
Pavlusun din kardelii anlayna k tutan u cmlelerde ise, Pavlus, bir
anlamda kardeliin snrlarn izmekte ve kiminle karde olunamayaca konusunda
kriterler ileri srmektedir:
Ama imdi size unu yazyorum: Karde diye bilinirken fuhu yapan, agzl,
putperest, svc, ayya ya da soyguncu olanla arkadalk etmeyin, byle biriyle yemek
583

Ratzinger, s. 31.
585
Romallar, 1:13.
586
Aklamal Kutsal Kitap, (1. Basm), Yeni Yaam Yaynlar, stanbul 2010, s. 1651.
584
154
bile yemeyin.587
Kardeler, bizden aldklar retilere uymayp bo gezen btn kardelerden uzak
durmanz Rab sa Mesih'in adyla buyuruyoruz.588
Bu cmlelerden 1. Korintlilerde geen metinle ilgili olarak MacDonald u
yorumda bulunmaktadr: Listesi yaplan gnahlardan sulu bulunan imanllar,
sularnn bykln anlamalar ve tvbe etmeleri iin kiliseden dlanmaldrlar.
Eer Rabbin meyhaneci ve gnahkarlarla yemek yedii ileri srlerek buna kar
gelinirse, biz de o kiilerin, Onun izleyicisi olduklarn sylemediklerine ve Onun da
onlar, kendisiyle yemek yedikleri iin rencileri olarak tanmadna iaret ederiz. Bu
blmn bize rettii ey udur: Kt bir hayat yaayan imanllarla arkadalk
etmemeliyiz.589
Ayn cmleyle ilgili Aklamal Kutsal Kitapta ise, Ahlaksz bir yaam srerken
kiinin kendini Mesih imanls olarak tantmas ayp ve utan vericidir; Mesihin kendisi
uruna yapt her eye kar saygszlktr. Bir Hristiyan, byle davranan bir imanlyla
iliki ierisinde bulunursa bakla insanlar kilisenin ahlakszl onayladn dnebilir;
bu durumda Mesihin ad ve imanllarn karakteri lekelenmi olur.590 eklinde bir
yorumda bulunulmutur.
2. Selaniklilerde geen yukardaki cmleyle ilgili olarak, yine Aklamal Kutsal
Kitapta u yorumda bulunulmutur: Bu kiilerle her trl balanty koparmaktan
deil, imanllar topluluundan uzak tutmaktan (kilise disiplini uygulamas) sz
edilmektedir.591
Yaplan bu yorumlardan anlalmaktadr ki, kt huy, davran ve alkanlklar
olan imanllarla arkadalk etmemek ve hatta onlar kiliseden dlamak, Hristiyan
inancnn temel bir kuraldr. Ancak, bu durumda olan birine kar byle bir tavr ve
tepkide bulunmak, onun, iine dm olduu batakla her zamankinden daha fazla
saplanmasna, imanllar ailesinden daha fazla uzaklamasna sebep olmaz m? Bunun,
kardein kardee kar yerine getirmesi gereken grevlerden olan zor durumda olana
587
2.Selanikliler, 3:6.
589
590
Aklamal Kutsal Kitap, s. 1689.
591
588
155
yardm etme ilkesiyle badar herhangi bir yan var mdr? Bu sorulara verilecek
cevaplarn, din kardeliinin alglan ve uygulan arasnda ortaya kan, buradaki
eliki sebebiyle Hristiyanl zor durumda brakaca, kanaatimizce aktr.
Pavlusun, Hristiyanlktaki din kardelii olgusuna yapt katk bakmndan, sz
edilmesi gereken bir husus da, onun, Pseudadelphos (sahte karde) kavramn
kullanm olmasdr. Pseudadelphos kavram, aslnda, Pavlusun, yaad misyonerlik
deneyimlerinden ortaya kard, Hristiyan kardeliinin snrlarn koyduu, kendisi
tarafndan bulunmu bir kelimedir.592 Bu ifadenin getii cmleler unlardr:
Sk sk yolculuk ettim. Irmaklarda, haydutlar arasnda, gerek soydalarmn
gerekse teki uluslarn arasnda tehlikelere uradm. Kentte, krda, denizde, sahte
kardeler arasnda tehlikelere dtm.593
Ne var ki, sa Mesih'te sahip olduumuz zgrl el altndan renmek ve
bylece bizi kleletirmek iin gizlice aramza szan sahte kardeler vard.594
Pavlusun, sahte kardeler ifadesini kimler hakknda ve niin kullandna dair,
bu kiilerin, imanl retmenler gibi gzken yasalara bal Yahudiler;595 Yahudi
kkenli olmayan imanllarn snnet edilmeleri ve Kutsal Yasaya itaat etmeleri
gerektiine inanan Yahudi Hristiyanlar;596 kurtulu iin snnetin zorunlu olduunu
syleyen Yahudi retmenler597 olduklar ynnde eitli yorumlar yaplmtr. Burada
bizim dikkatimizi eken husus, Hristiyanl semeden nce koyu bir Yahudi olan
Pavlusun, kardelik alglay noktasnda zihinsel anlamda geirmi olduu kkl
deiimin, bu cmlelerde ok ak bir ekilde kendini gstermi olmasdr. Pavlus,
urad bu deiimin bir sonucu olarak, nceden, ayn soydan geldii ve ayn dini
paylat iin karde kabul ettii Yahudileri, Hristiyan olduktan sonra, snnet
konusunda
gsterdikleri
muhalif
tavrdan
dolay
sahte
kardeler
olarak
nitelendirebilmitir. Kanaatimizce bu, onun, nceki dininden getirdii soy kardelii

anlaynn yerine, yeni dininin kendisine sunduu iman (din) kardelii anlayn
ikme etmeye baladn gstermektedir.
592
Ratzinger, s. 31.
594
Galatyallar, 2:4.
595
596
597
593
156
Yeni Ahitin nciller dndaki dier metinlerinde, buraya kadar aktardmz st

satrlardaki cmleler dnda, din kardeliine temas eden, bu kardelie iaret eden
ve ona delil olabilecek baka cmleler de bulunmaktadr. Hepsini burada ayr ayr
irdelememiz mmkn olamadndan, sadece, bu cmlelerin getii blmleri dipnotta
belirtmekle yetineceiz.598
3.2.4. nsan Kardelii
Hristiyanlkta kardelik eitleri balamnda son olarak nsan Kardelii
dncesini ele alacaz. Ancak ncelikle, Hristiyanlkta insan kavramnn nasl
anlaldna k tutmaya alacaz.
3.2.4.1. nsan Anlay
Hristiyanla gre, varlk leminde yer alan insan, yaratlmtr. Dolaysyla
belirli bir balangc ve bir sonu vardr. nsann treyii ve yeryznde oalmas, Eski
Ahitin Yaratl blmnde aklanmtr. nsan, ruh ile bedenden oluan ikili bir
btndr. Bir yan lmsz, bir yan lmldr. Kayna Tanr olan, peygamberin
varlnda insanln kurtuluuna adanan yan, ruh varldr. Ruh lmszdr,
tanrsaldr. nsann ikinci yann oluturan beden ise, gelip geicidir; kaynana, yani
topraa dncdr, sonunda yine toprak olacaktr.599
Yahudilikte olduu gibi Hristiyanla gre de insan, Tanr tarafndan kendine
benzer biimde yaratlmtr.600 Tanr, insan, kendi suretinde yaratt, ona kendi
ruhundan verdii iin insan, yaratlmlarn en ycesidir.601 Yeni Ahit ise, insann
yaratl konusunda Eski Ahite dayanmakla birlikte, daha aktr. Zira, Yeni Ahitte
belirli bir yan tanrsal olarak benimsenmi, insanda bulunan ruh unsuru, tanrsal zle
birletirilmi; bir insan olarak gsterilen sann Allahn Olu diye nitelenmesiyle
insan yceltilmitir.602
Hristiyanlkta insan anlaynn temellendirilmesinde eitlik olgusunun inkar
edilemez bir paynn olduunu grmekteyiz. yle ki, Tanrnn suretinde yaratlm,
akll bir ruhla donatlm btn insanlar, ayn tabiata ve ayn kaynaa sahiptir. Mesih
598
1. Selanikliler, 3:1, 4:3-6; 2. Selanikliler, 1:3, 2:13; 1. Timoteas, 5:1-2; Filimon, 1:16; 1. Yuhanna, 2:9,
10, 3:10, 16, 17, 5:16; 3. Yuhanna, 3, 5, 10.
599
Dinler Tarihi Ansiklopedisi II, Sabah D Ticaret ve Pazarlama A.., stanbul 1999, s. 52.
600
Yaratl, 1:26-27.
601
Dinler Tarihi Ansiklopedisi II, s. 53.
602
Dinler Tarihi Ansiklopedisi II, s. 53.
157
sann kurban ile kurtarlan btn insanlar ayn Tanrsal mutluluu tatmaya
arlmlardr ve hepsi ayn onura sahiptir.603 Calvine gre insann Tanr suretinde
yaratlm olmas ona esiz bir yer salamaktadr. Bundan dolaydr ki, btn insanlar
saygn bir yere sahiptir; herhangi bir insana zarar vermek, Tanrnn suretini zedelemek
anlamna gelir.604 Buradan, Hristiyanlkta insann Tanr suretinde yaratlmasnn, btn
insanlarn kendi aralarnda eit olularnn temeli olduu605 sonucuna ulamak mmkn
grnmektedir. Hristiyanlkta insanlar aras eitlik zellikle kiinin onuruna ve bu
onurdan gelen haklara dayanr. Buna gre, kiinin cinsiyeti, derisinin rengi, rk,
toplumdaki yeri, dili ya da dini ile ilgili temel haklarda her eit ayrm gzetme
Tanrnn tasarsna ters dt kabul edilip almaldr.606 Tanr her insana kendi
grntsn verdii ve onu kendine benzer biimde yarattndan dolay her Hristiyan,
sadece sa Mesihin izinde yryenlerin deil; kendi sureti ve benzeyiinde yaratlm
olan Ademde kendine bal olan tm insanln haysiyetini kabullenir.607 Bu nedenle
hangi dinden, hangi kkten, soydan, rktan, sosyal durumdan, eitimden, baar
dzeyinden, yatan, ya da insanlarn verdii her ne dzey olursa olsun her bir insan,
Hristiyanla gre, Tanr nnde ok deerlidir.608
nsan anlay ve insana bak bu derece kuatc olan Hristiyanlkta yine de, belli
bir oranda Hristiyan olan ve Hristiyan olmayan ayrmnn mevcut olduunu
grmekteyiz.
3.2.4.1.1. Hristiyan Olanlar
Hristiyanlkta, bu dine mensup olabilmek, Yahudilikte olduu gibi, rk artlara
balanmamtr. Hangi rktan, milletten ya da soydan olursa olsun her insan, teorik
adan Hristiyan olabilmektedir. Bu adan bakldnda evrensel zellik tayan
Hristiyanlk, kendi mesajn btn insanlara ulatrma gayreti ierisinde olagelmitir.
Hristiyanlk tarihinde bunun ilk rneini Pavlus vermitir. Pavlus, Hristiyanl, bu
dinin ortaya kt Yahudi erevenin dna karm, bu ereveyi, o dnemde
603
Dominik Pamir, Katolik Kilisesi Din ve Ahlk lkeleri, Yaylack Matbaas, stanbul 2000, s. 451.
Harman, Evrensel Dinlerin nsan Haklarna Bak, s. 13.
605
Harman, Evrensel Dinlerin nsan Haklarna Bak, s. 10.
606
Pamir, s. 451; P. Xavier Jacob, vd., s. 237.
607
Maurice Borrmans, Kardeleriyle Dayanma indeki Hristiyan, nsanlar ve Tanr lkesinin de
Yurttadr!, Mslman Hristiyan Diyalou Tanr ile nsan Arasndaki liki Konulu Sempozyum,
Sak Matbaas, stanbul 2004, s. 174.
608
604
158
kendilerine putperest denilen insanlarn bulunduu mekan ve corafyalara kadar

geniletmitir. Yahudiyle Yahudi olmayan, kleyle zgr, erkekle kadn arasndaki
teorik ve ounlukla da uygulamadaki ayrmlar Hristiyan toplumunda yok edilmitir.609
Sonu olarak, Tanrnn babal ve sa-Mesihin oulluu temeline oturan bir inanc
kabul eden herkes, Hristiyan dncesine gre Hristiyan kabul edilmekte; rk ve soy
farkll Hristiyan olabilmek iin bir engel oluturmamaktadr.
3.2.4.1.2. Hristiyan Olmayanlar
Hristiyanlkta, bu dine mensup olmayanlar, Yahudilikte olduu gibi (Bney Noah,
Putperest), eitli snflandrmalara tabi tutulmam ve herhangi bir zel isimle
isimlendirilmemitir. Ancak, Hristiyan olmayanlarn tamamn ifade babnda genel bir
kavram olarak, Yeni Ahitte, darda kalan, dierleri anlamndaki hoi eixo
tabirinin610 kullanldn grmekteyiz.611 Bu kavramn, Hristiyan olmayanlarn
tamamn iine alacak ekilde geni bir anlama sahip olduu anlalmaktadr.
Yahudiliin, Yahudi olmayanlar gruplandrrken temel kriter olarak kulland
etnik rklk olgusunun, Hristiyanlkta Hristiyan olmayanlar tanmlanrken
kullanlmadn grmekteyiz. Aslnda bu bile, Hristiyanln tad evrensellii ve
Yahudiliin bnyesinde var olan rk karakteri gstermek iin yeterli grnmektedir.
Kanaatimizce, teorik olarak Hristiyanlk, tekiyi tanmlamada kendisinden nceki
dinin kulland rk argmanlar kullansayd, bugn mntesibi iki milyar bulunan bir
din olamazd.
Hristiyanlkta, Hristiyan olmayanlar iin kullanlan bir kavram daha vardr ki,
aslnda bu, ilk ve terim anlamyla yalnzca Hristiyanlar iine almaktadr. Bu tabir,
Tanrnn halk kelimesidir. Din Kardelii bal altnda da ayrntl olarak ele
aldmz gibi, bu kavram esasen, Baba (Tanr), Oul (sa) ve Btn Hristiyanlar iine
alan Tanrnn ailesi anlaynn bir neticesidir. Buna gre, Tanrnn halk (ocuklar)
olan Hristiyanlar, birbirinin kardei saylmaktayd. Ancak, Katoliklik, bu kavramn
anlamn Hristiyan olmayanlar da iine alacak ekilde geniletmitir. Nitekim Katolik
anlaya gre, Henz ncili kabul etmemi olanlar, onlar da eitli biimlerde
609
Gasque, s. 68.
1. Korintliler, 5:12-13 ; Koloseliler, 4:5.
611
Ratzinger, s. 67.
610
159
Tanrnn halk iinde yer alrlar.612 Tanr Halknn () Katolik birliine btn
insanlar arlmtr; bu birlie deiik biimler ya da dzenler altnda btn Katolikler
ve Mesihe inananlar, son olarak da istisnasz lahi takdirin esenlie ard btn
insanlar dahildir.613
Sonu olarak, Hristiyanlkta, bu dine mensup olmayanlar iin kullanlan ifadeler,
dlayc ve itici deildir. Aksine, Hristiyanlkta muhtemel bir insan kardelii
anlayna zemin oluturacak teorik bir anlam erevesine sahiptir.
3.2.4.2. Yeni Ahitte nsan Kardelii
Yeni Ahitte, Hristiyanlkta insan kardelii anlay hakknda bizleri fikir sahibi
klacak cmleler mevcuttur. Tpk Eski Ahitte olduu gibi Yeni Ahitte de bununla
ilgili cmleleri, insan kardeliini yanstan ve bu kardeliin karsnda olan cmleler
eklinde iki kategoriye ayrarak inceleyeceiz.
3.2.4.2.1. nsan Kardelii Dncesini Yanstan Blmler
Komunu seveceksin, dmanndan nefret edeceksin' dendiini duydunuz. Ama
ben size diyorum ki, dmanlarnz sevin, size zulmedenler iin dua edin. yle ki,
gklerdeki Babanz'n oullar olasnz. nk O, gneini hem ktlerin hem iyilerin
zerine dodurur; yamurunu hem dorularn hem erilerin zerine yadrr. Eer
yalnz sizi sevenleri severseniz, ne dlnz olur? Vergi grevlileri de yle yapmyor
mu? Yalnz kardelerinize selam verirseniz, fazladan ne yapm olursunuz? Putperestler
de yle yapmyor mu? Bu nedenle, gksel Babanz yetkin olduu gibi, siz de yetkin
olun.614
Ama beni dinleyen sizlere unu sylyorum: Dmanlarnz sevin, sizden nefret
edenlere iyilik yapn, size lanet edenler iin iyilik dileyin, size hakaret edenler iin dua
edin. Bir yananza vurana br yananz da evirin. Abanz alandan mintannz da
esirgemeyin. Sizden bir ey dileyen herkese verin, malnz alandan onu geri istemeyin.
nsanlarn size nasl davranmasn istiyorsanz, siz de onlara yle davrann. Eer yalnz
sizi sevenleri severseniz, bu size ne vg kazandrr? Gnahkrlar bile kendilerini
sevenleri sever. Size iyilik yapanlara iyilik yaparsanz, bu size ne vg kazandrr?
612
Pamir, s. 217.
Pamir, s. 216.
614
Matta, 5:43-48.
613
160
Gnahkrlar bile byle yapar. Geri alacanz umduunuz kiilere dn verirseniz, bu

size ne vg kazandrr? Gnahkrlar bile verdiklerini geri almak kouluyla
gnahkrlara dn verirler. Ama siz dmanlarnz sevin, iyilik yapn, hibir karlk
beklemeden dn verin. Alacanz dl byk olacak, Yceler Ycesi'nin oullar
olacaksnz. nk O, nankr ve kt kiilere kar iyi yreklidir. Babanz merhametli
olduu gibi, siz de merhametli olun.615
Grld zere bu cmlelerde insan kardelii dncesini yanstan birtakm
ifadeler bulunmaktadr. Bu ifadelere bakldnda en gze arpan husus, dmann
sevilmesiyle ilgili emirdir. Ekiciye gre, Yeni Ahitin dman sevme emri
Hristiyanlardan, baka insanlar sevmelerini istemektedir. Ancak bu emir Ekiciye gre,
komuyu sevmekten ok daha ileri seviyede bir davran bu dine inananlardan
istemektedir.616 Sevgi, insanlar arasnda eitli ekillerde oluan her eit kardeliin
gstergesi olan evrensel bir duygudur. Eer iki insan arasnda kardelik sz konusuysa,
orada sevgiden de sz edilmelidir. Bundan dolay, bize gre, Yeni Ahitte geen
dmannz sevin emri, ayn zamanda dmannz kardeiniz gibi grn eklinde
de anlalabilir. Bu cmlelerde dikkati eken bir dier husus da, Tanrnn oullarndan
olmann, dman sevme ve zulmedene dua etme artlarna balanm olmasdr.
Bununla ilgili olarak MacDonald, nk bu tr bir davran, sa Mesih
inanllarna zg bir davrantr ve inanllarn, Yce Olann oullar olduklarn
gsterir. Elbette, insanlarn Yce Olann oullar olmas bu yolla olmaz; nk bu
ancak ve ancak onlarn sa Mesihe Rab ve kurtarclar olarak iman etmeleriyle
olmaktadr (Yu.1:12). Ama gerek imanllar kendilerinin Tanrnn ocuklar olduklarn
bu yolla gsterirler. Tanr bize 27-35. Ayetlerde tanmlanan ekillerde davrand. O,
nankr ve kt kiilere kar iyi yreklidir. Bizler de bu ekilde davranacak olursak, o
zaman kimin ocuklar olduumuzu, yani Tanrdan domu olduumuzu bakalarna
gsterebiliriz.
617
demektedir.
Madem ki gklerin Babas evlatlar olan btn
insanlar sevmektedir, o halde insanlar da ona birer evlat gibi sevgi gstermek, ayrca
birbirlerini de karde gibi sevmek devindedirler.618 demektedir.
Hristiyanlkta insan kardelii anlayna temel tekil ettiini dndmz bir
615
Luka, 6:27-36.
Ekici, s. 75.
617
618
Challaye, s. 187.
616
161
dier Yeni Ahit blm ise mehur iyi samiriyeli rneinin verildii cmlelerdir.
Bir Kutsal Yasa uzman sa'y denemek amacyla gelip yle dedi: "retmenim,
sonsuz yaam miras almak iin ne yapmalym?" sa ona, "Kutsal Yasa'da ne
yazlmtr?" diye sordu. "Orada ne okuyorsun?" Adam yle karlk verdi: "Tanrn
Rab'bi btn yreinle, btn cannla, btn gcnle ve btn aklnla seveceksin.
Komunu da kendin gibi seveceksin." sa ona, "Doru yant verdin" dedi. "Bunu yap ve
yaayacaksn." Oysa adam kendini hakl karmak isteyerek sa'ya, "Peki, komum
kim?"dedi. sa yle yant verdi: "Adamn biri Yerualim'den Eriha'ya inerken
haydutlarn eline dt. Onu soyup dvdler, yar l brakp gittiler. Bir rastlant olarak
o yoldan bir khin geiyordu. Adam grnce yolun br yanndan geip gitti. Bir
Levili de oraya varp adam grnce ayn ekilde geip gitti. O yoldan geen bir
Samiriyeli ise adamn bulunduu yere gelip onu grnce, yrei szlad. Adamn yanna
gitti, yaralarnn zerine yala arap dkerek sard. Sonra adam kendi hayvanna
bindirip hana gtrd, onunla ilgilendi. Ertesi gn iki dinar kararak hancya verdi.
'Ona iyi bak' dedi, 'Bundan fazla ne harcarsan, dnmde sana derim.' "Sence bu
kiiden hangisi haydutlar arasna den adama komu gibi davrand?" Yasa uzman,
"Ona acyp yardm eden" dedi. sa, "Git, sen de yle yap" dedi.619
sa Mesih, bu cmlelerde, kendisine sorulan peki komum kim? sorusuna,
Samiriyeli, yani yabanc biriyle ilgili anlatt kssayla cevap vermitir. Hatrlanaca
zere, Hristiyanlkta Kardelik fade Eden Kavramlar bal altnda, komu
kelimesinin de, Yeni Ahitte karde anlamnda kullanldndan sz etmitik. te
komu kelimesinin bu anlamda kullanld blmlerden biri de, yukardaki cmlelerdir.
Bu cmlelerde komu kelimesi kullanlmaktadr. O halde yukardaki soru, kanaatimizce
peki kardeim kim eklinde de anlalp yorumlanabilir. Netice olarak sa Mesih,
anlatt bu kssayla, rkn iyi olmak iin yetmeyeceini; Samiri bile olsa iyi bir
komunun insann gerek kardei olabileceini vurgulamaktadr.620 MacDonaldn
eserinde de konuyla ilgili olarak u yorumda bulunulmutur: Eer bir Samiriyeli, bir
Yahudiye
acyp
yardm
etmekle
kendisinin
gerek
bir
komu
olduunu
kantlayabiliyorsa, o zaman dnyadaki btn insanlar birbirlerinin komusudurlar.621
619
Luka, 10:25-37.
Mustafa Alc, Mslman Hristiyan Diyalou, (2. Bask), z Yaynclk, stanbul 2011, s. 83.
621
620
162
Sonu olarak, ayr cmle grubunu aktardmz yukardaki ifadelerden

anlalmaktadr ki, btn insanlar iine alan bir insan kardelii anlay Yeni Ahitte
mevcuttur. Bu kardeliin temel gstergesi ise sevgidir. nsan kardelii iin
vurgulanan sevginin, dier kardelik eitleri iin de temel bir unsur olduunu
grmekteyiz. Bunu, Kardelik Vazifeleri bal altnda ayrntl olarak ileyeceimiz
iin, burada sadece iaret etmekle yetiniyoruz.
3.2.4.2.2. nsan Kardelii Dncesi ile Tezat Oluturan Blmler
Yeni Ahitte nsan kardeliinin varlna delil olabilecek cmleler yannda, bu
kardeliin olmadn artran cmleler de mevcuttur. Nitekim aadaki ifadelerde
bu iaretlerin varln sezebilmekteyiz.
Yeryzne bar getirmeye geldiimi sanmayn! Ben bar deil, kl getirmeye
geldim. nk ben oulla babasnn, kzla annesinin, gelinle kaynanasnn arasna
ayrlk sokmaya geldim.622
Grld zere, bu cmleler ilk anda okunup dnldnde iddeti telkin eden
bir muhtevaya sahiptir. Bu cmlelerle ilgili MacDonald yapt yorumda, bu szlerin
Hz. sann geliinin sonularnn grnrdeki amacn ifade eden kinaye olarak
anlalmas gerektiini sylemektedir.623 Bu cmlede yer bulan iddet telkini,
MacDonaldn da savunduu gibi kinaye olarak da anlalabilir. Ancak, tarih srete
Hristiyanlarca bunun pek de kinaye olarak anlaldn syleyemeyiz. Zira, bize gre,
Hristiyanln Roma mparatorluunun resm dini olmaya balad tarihten itibaren,
devlet ve din adamlar eliyle Hristiyan olmayanlara kar asrlarca srdrlen sava ve
iddet eylemleri, - ki, Hal seferleri bunun en ac rneidir bu cmlelerin
Hristiyanlarca kinaye olarak deil, ilk anlamyla anlaldn gstermektedir.
nsan kardelii anlaynn uzanda olduunu dndmz bir dier cmle
grubunda ise Mesihin ikinci geliiyle ilgili olarak624 u ifadelerde bulunulmaktadr:
Ben Babam'dan nasl yetki aldmsa, galip gelene, yaptm ileri sonuna dek
srdrene uluslarn zerinde yetki vereceim. Demir omakla gdecek onlar, mlek
622
Matta, 10:34-35.
624
inasi Gndz, Dinsel iddet Sevgi Syleminden iddet Realitesine Hristiyanlk-, (1. Basm), Ett
Yaynlar, Samsun 2002, s. 31.
623
163
gibi krp paralayacaktr. Galip gelene sabah yldzn da vereceim.625

sa Mesihe atfen sylenen bu szlerden, onun, insanlar zerinde iddet
uygulayacan anlamaktayz. Eer byleyse bu ifadeler, sann sevgi ierikli cmle ve
dnceleriyle
mutlak
anlamda
elimektedir
ve
insan
kardeliine
kaplar
kapatmaktadr.
Konumuz dahilinde son olarak aktaracamz Yeni Ahit blmnde ise,
inanmayanlara selam verme hususuna deinilmekte ve yle denilmektedir:
Haddini ap Mesih'in retisine bal kalmayan hi kimsede Tanr yoktur. Bu
retiye bal kalanda ise hem Baba, hem de Oul vardr. Size gelip de bu retiyi
getirmeyeni evinize almayn, ona selam bile vermeyin. nk byle birine selam veren,
kt ilerine ortak olur.626
Grld zere, Yeni Ahitin bu blmnde saya inanmayanlara selam
verilmesi ve bunlarn selamnn alnmas kesin bir dille yasaklanmakta; dier inan
mensuplar deta dlanmaktadr.627 Burada dikkatimizi eken bir husus, bundan nceki
balkta insan kardeliine iaret ettiini dndmz iin deindiimiz Matta
5:47de geen Yalnz kardelerinize selam verirseniz, fazladan ne yapm olursunuz?
Putperestler de yle yapmyor mu? cmlesinin, yukardaki ifadelerle ak bir ekilde
eliiyor olmasdr. Buna gre, Yeni Ahitte bir taraftan, kendi dini dndakilere selam
vermeyen bir Hristiyann, putperestten farknn olmayaca vurgulanarak selam tevik
edilmiken, dier taraftan baka bir blmde Hristiyan olmayana selam verilmemesi
sert bir ekilde emredilmitir. Bunun apak bir eliki olduu ortadadr ve
Hristiyanlar, tekine kar tutumunda kararszla sevk edecei muhtemeldir.
Konumuz asndan baktmzda ise, selam vermeme direktifinin, Hristiyanlkta
insan kardeliinin nn tkamas da yine ihtimal dahilinde olmaldr. Zira, insanlar
birbirleriyle ilk olarak ilikiye girdiklerinde, ilk kez tantklarnda, azlarndan kan
ilk sz selam olmaktadr. Selamdan sonra, karlkl ilikiler balamakta, gelimekte
ve olgunlamaktadr. Neticede gelien bu ilikiler sonucunda insanlar eitli ekillerde
dier insanlarla kardelik oluturabilmektedirler. Yani selam, insanlar aras ilikilerde
tabir yerindeyse, mukaddime, nsz yahut giri nitelii tamaktadr. Bu kadar
625
Vahiy, 2:26-28.
2. Yuhanna, 1: 9-12.
627
Albayrak, s. 140-141.
626
164
nemli bir anlam deeri ve fonksiyonu olan selam olgusunun, bu cmlelerde Hristiyan
olmayanlar sz konusu olduunda geri plana itilmesi ve hatta yok edilmesi, dier din
mensuplarnn karde saylmayaca Yeni Ahit referansl olumsuz bir anlayn,
Hristiyanlarn zihninde yer edinmesine sebep olabilecei gz ard edilmemelidir.
Neticede, byle bir yaklamn Hristiyanlar, sadece Hristiyanlar kardetir, dierleri
deildir ve hatta onlar dmandr eklinde rklk kokan tehlikeli bir anlaya
gtrdne ahit olmaktayz. Nitekim Ratzinger, bunu teyit eder ekilde gerek
anlamda kardeliin Hristiyanlar arasnda sz konusu olduuna iaret etmekte ve
Hristiyan olmad iin henz karde olmam olan insanlarn var olduunu
sylemektedir.628 Bu dlayc anlayn daha ar ve u noktasn bizler Martin
Lutherde grmekteyiz. Yeni Ahitin selamla ilgili insan kardeliini tevik edici st
satrlarda ifade ettiimiz olumlu anlay yerine, szn ettiimiz olumsuz anlay
referans alm olacak ki, Luther unlar sylemektedir: Bir kimse, dmanlarnn
boazn kesmeli, onlar yamalamal ve yakmaldr; onlar yeninceye kadar gereken
btn zarar vermelidirSadece bir ahmak, boazlamann ve almann Hristiyanla
ve sevgi ilkesine uygun olmadn ileri srebilir. Gerekte sevgi budur.629 Bu fke ve
kan kusan yaklamn karsnda yer aldn anladmz Jacques Ellul da znde
Tanr sevgidir; komularmz en az kendimiz kadar sevmeliyiz, dncelerini
barndran bir dinin nasl olup da sa akna asla aklanamaz, kabul edilemez savalara
giriebildiini anlayabilmem olas deildir630 diyerek Hristiyanlarn iine dtkleri
bu elikiye iaret etmitir.
Sonu olarak, Yeni Ahitte insan kardelii dncesiyle badamayan birtakm
dnce ve ifadelerin mevcut olduunu grmekteyiz. nsan kardelii dncesini
yanstan cmlelerin, bunun karsnda yer alan cmlelere gre, Hristiyanlara mensup
olanlarda brakt etki bakmndan daha clz kald grlmektedir. Zaten, insan
kardelii dncesinin karsnda olan Yeni Ahit cmlelerini bizler iin anlaml ve
deerli klan da budur. Zira, tarih srece bakldnda Hristiyanlarn, tekiyle olan
ilikilerinde olumlu anlay yerine, olumsuz anlaya sahip Yeni Ahit cmlelerini
referans
628
aldklar,
tekiyle
olan
ilikilerini
buna
gre
konumlandrdklar
Ratzinger, s. 70.
Gndz, Dinsel iddet Sevgi Syleminden iddet Realitesine Hristiyanlk-, s. 31.
630
Jacques Ellul, Anari ve Hristiyanlk, (1. Bask), (ev.: Ali Toprak), Kar Yaynlar, stanbul 2010,
s. 36.
629
165
anlalmaktadr.
3.2.4.3. nsan Kardelii Asndan Yahudilere ve Mslmanlara Yaklam
Hatrlanaca zere, nsan Anlay bal altnda, Hristiyanlkta, tpk
Yahudilikte olduu ekliyle, teorik anlamda kesin ve hissedilir bir Hristiyan olan
olmayan ayrmnn olmadn; ancak, Hristiyan olmayanlar iin kullanlan hoi eixo
(dta kalanlar) tabiriyle Hristiyan olmayanlarn isimlendirildiini sylemitik. Bu
noktada bizler, doal olarak, bu ismin kendisine verildii dini gruplardan olan
Yahudileri ve Mslmanlar, Hristiyanlkta insan kardelii asndan deerlendirmeye
alacaz.
Hristiyanln, zelde Katolik Kilisesinin dier dinler arasnda Yahudilie ve
slama bak farkllk gsterir. nk bu din arasnda, dierlerinden farkl olarak,
mene iddias bakmndan ortaklk sz konusudur. Hristiyanlk gibi Yahudilik ve slam
da, kaynan Hz. brahime dayandrmaktadr. Her din, Hz. brahimin milletinden
olma ve onu temsil etme iddiasndadr. Hristiyanlk, esasen Yahudiliin iddiasn
tanmakta ve onu Hz. brahimin mirass kabul etmektedir. Fakat bu mirasn daha
sonra Kiliseye getiini iddia etmektedir. Bununla birlikte, kendisinden sonra ortaya
kan slamn iddiasn tanmama konusundaki tavrn srdrmektedir.631 Kken
konusundaki iddialarn yannda, Hristiyanlkla Yahudilik ve slam arasnda teolojik
bakmdan da ortak noktalar bulunmaktadr. Bu ortak noktalar, din arasnda, en son ve
en mkemmel din olma asndan tartmalara sebep olmutur. Bu tartmalar, zamanla,
siyasi, askeri ve ekonomik alanlarda tartmalara yol amtr.632
Hristiyanln, dier dinlere, zelde de Yahudilik ve slama bak konusunda
zerinde durulmas gereken anahtar ifade, sanyoruz ki, Kilise dnda kurtulu yoktur
cmlesidir. Bu cmle, Kilise tarafndan bir doktrin haline getirilmitir ve o nedenle
Hristiyanln teki ile olan ilikisinde temel oluturmaktadr. Kilise dnda
kalanlarn kurtulamayacan bir doktrin haline getiren, Kartaca piskoposu Aziz
Kipriyanus (M.S. 200-258) olmutur. Kipriyanus, Kilisedeki blnmeler karsnda,
Kilise dnda kurtulu yoktur dogmasn ilk formle eden Kilise Babasdr.633
Kayna itibariyle nce, Katolik Hristiyan anlayn karsnda yer alp kendi anlayn
631
Adam, s. 123.
Adam, s. 123, 124.
633
Adam, s. 78.
632
166
savunan dier Hristiyan cemaatlerine kar Katoliklerce dile getirilen bu ifadenin, daha
sonra Hristiyan olmayanlar da iine alacak ekilde anlamnn genilediine ahit
olmaktayz. Nitekim, IV. yzylda Hristiyanlk Romann resmi dini haline gelince,
Kilise dnda kurtulu yoktur retisinin amil olduu alana putperestler ve
Yahudiler de dahil edilmitir. Aziz Augustine (M.S. 354-430), ayrlk Hristiyanlarn
yannda Yahudilerin ve putperestlerin
de kurtulutan uzak olduklarn belirtmitir.
Augustine, daha da ileri giderek, ncilin mesajn iitme imkan bulamad iin
Hristiyanlk dnda kalanlar da kurtuluun dnda tutmutur. Kilisenin gcn iyice
artrmasndan sonra ise, ayrlk Hristiyanlarn yannda putperestlerin ve Yahudilerin
de kurtulutan uzak olduklar inanc dogmatik hale getirilmitir.634 Aziz Kipriyanusun
formle ettii Kilise dnda kurtulu yoktur ifadesi, Katolik Kilisesinin bu konudaki
retisinin esasn oluturmutur. 1208de Papa III. nnocent bu retiyi savunmu, IV.
Lateran Konsilinde (M.S. 1215) bunu bir karar haline getirtmitir.635 Baz ilahiyatlar
tarafndan farkl grler ileri srlm olsa da Katolik Kilisesinin bu konudaki resmi
inanc, II. Vatikan Konsiline kadar devam etmitir. II. Vatikan Konsiline kadar btn
papalar, Kilise dnda kurtulu yoktur retisinin nemini hatrlatmlardr. Kilise
Babalar da sk sk bu retiyi tekrarlamlardr.636
Kilise dnda kurtulu yoktur ifadesi, Katoliklerin hem kendi dindalarna, hem
de Yahudilere ve Mslmanlara kar doktrinel ve teorik anlamda ileri srdkleri basit
bir inan olmann tesine gemi; Katolik olmayan Hristiyanlara ve Hristiyan
olmayan dier din mensuplarna kar tarih srete yaplan insanlk d muamele ve
iddetin kaynan oluturmutur. Harmana gre Katoliklerce savunulan bu inan,
milyonlarca insann lmesini hakl gsterecek ideolojik destek hizmeti grmtr.637
Bundan dolay, Hristiyanlkta Yahudilere ve Mslmanlara insan kardelii asndan
nasl bakld konusunda bir deerlendirmede bulunulacaksa, kanaatimizce bu temel
inancn da hesaba katlmas gerekmektedir.
3.2.4.3.1. Yahudilere Yaklam
Hristiyanlk karsnda dier dinler sz konusu olunca, Hristiyanln birinci
derecede nem verdii din Yahudilik olmaktadr. Bunun en nemli sebebi, sann
634
Adam, s. 79.
Adam, s. 81.
636
Adam, s. 83.
637
Harman, "Evrensel Dinlerin nsan Haklarna Bak", s. 11.
635
167
Ferisi geleneine gre yetimi bir Yahudi olmasdr. Ayrca ilk Hristiyanlar da Yahudi
kkenlidir.638 Bu bakmdan, Hristiyanln Yahudilikle bir kken ba bulunmaktadr.
Hristiyanlk, her ne kadar Yahudiliin iptal edildiini, Yahudilerin seilmiliinin
Kiliseye getiini iddia etse de, Yahudi kutsal metinlerini kendi kutsal metinleri olarak
grmekte ve Yahudileri Tanrnn evrensel kurtulu plannda rol vermektedir.
Dolaysyla bu, Hristiyanlarn, zellikle de, Katoliklerin Yahudilie ve Yahudilere
baknn erevesini oluturmaktadr.639
Baki Adam, Hristiyanln Yahudilie ve Yahudilere bakn, tarihi geliimi
iinde, atma ve uzlama dnemi olarak iki dneme ayrarak incelemenin mmkn
olduunu sylemektedir.640 Ona gre, genelde btn Hristiyanln, zelde de Katolik
Kilisesinin Yahudilie ve Yahudilere bak, tarihi srete bir geliim gstermektedir.
lk dnemde Yahudilerin saya ve onun retilerine kar iddetli muhalefet
gstermeleri, Yahudilie ve Yahudilere kar olumsuz bir havann domasna yol
amtr. Bu olumsuz hava, bata nciller olmak zere btn Hristiyan kutsal
metinlerine yansmtr. Nitekim, Sinoptik ncillerde Yahudilik ve Yahudiler tamamen
dlanmazken, son ncil Yuhannada Yahudiler, mezhep adlaryla deil de, Yahudiler
adyla tanmlanmtr. Ferisilerden, Soferimden (Yazclar) ve dier Yahudi
gruplarndan sadece Yahudiler olarak bahsedilmitir. Bylece bu ncilde, Yahudiler
ayr bir millet ve Yahudilik de ayr bir din eklinde takdim edilmitir.641 Ayrca,
Yahudilerin sann lmn srarla istedikleri vurgulanp, onun kannn sorumluluu
btn Yahudilere yklenmitir. Mattada Romal Vali Pontus Pilatein, haa germeleri
iin say Romal askerlere teslim ettii ifade edilirken, Yuhannada Yahudilere teslim
ettii belirtilmitir. Bu nedenle Yahudiler, Hristiyan dnyasnda btn nesiller boyunca
tanr katili olarak grlm ve onlara byk bir kin beslenmitir. Bu kin, her nesilde
katlanarak artmtr.642 kinci ve nc yzyllardaki Hristiyan yazarlara gre
Yahudilerle
Hristiyanlar
arasndaki
ilikinin
gittike
dmanla
dnt
anlalmaktadr. Bu yazarlar, Yahudilerin Onu bu kadar az Yahudi kabul etmiken
638
Adam, s. 125; David F. Wright, lk Hristiyanlar

Neye nanyordu?, Hristiyanlk Tarihi, (ev.: Sibel Sel, Levent Karaman), Yeni Yaam Yaynlar,
stanbul 2004, s. 102.
639
Adam, s. 125.
640
Adam, s. 125.
641
Adam, s. 126.
642
Adam, s. 126, 127.
168
sa nasl Mesih olabilir? eklindeki basklar karsnda kararszla den inanllar

yreklendirmeye almlardr. Buna yant olarak sraili batan sona inansz ve
sapm insanlar olarak tanmlamlardr.643 M.S. 787de znikte toplanan yedinci genel
konsilde alnan 8 nolu kararda, tam gnlden ihtida etmemi, Yahudi adet ve
ibadetlerinden vazgememi kimselerin Kiliseye alnmamas, ocuklarnn vaftiz
edilmemesi benimsenmitir. Bu kararda, Yahudiliin batl bir din olduu da
vurgulanmtr. Floransa Konsilinde (M.S. 1442) ise, Katolik Kilisesi dnda kalan
dier Hristiyan gruplarla birlikte Yahudilerin de ebedi cehennemle cezalandrlacaklar
belirtilmitir.644 1215te toplanan IV. Lateran Konseyi de, Katolik lkelerdeki tm
Yahudilerin kendilerini belli edici iaretler takmasn ya da giysiler giymesini karara
balamtr. Tarih boyunca Vatikan, Yahudileri dlam ve gettolara hapseden kararlar
almtr.645 Neticede bu durum, Hristiyanlar, isteyerek ve tabir caizse ou zaman
iren derecede bir antisemitizme gtrmtr.646
Hristiyanln 380 ylnda Roma mparatoru I. Teodosius zamannda devlete izin
verilen resm tek din olarak kabul edilmesi, Hristiyanlk ve Yahudilik arasndaki
ilikilerde, deta bir dnm noktas oluturmutur. Bu tarihten itibaren Hristiyanlk
devlet dini haline getirildii iin, herkes resmi kilisenin yesi olmak zorunda
braklmtr. Resmi dine ve kiliseye tabi olmayanlar, muhalif konuma dtklerinden
iddetle kovuturulmaya ve cezalandrlmaya balanmlardr. Devlet desteini arkasna
alan Kilise, putperestlii, dier dinleri hatta resmi retilere aykr gr ve dnceleri
yasaklam, vazgemeyenleri en ar ekilde cezalandrmtr. Roma devletinin uyruu
olmak isteyen herkes, devletin dinine inanmak zorunda braklmtr.647 Bu tr bir
basky, Hristiyanlktan baka dinlere geen kimselere yaplan muamelelerde de
grmekteyiz. Hristiyan Kutsal Kitab ve sann mesaj, insanlara ceza deil, sevgi ve
bar gtrmeyi tler. Hristiyanlk, komusundan balamak zere bakasna iyilik
etme ve ktlkten kanma ilkesi zerine kurulmutur. Bu din, esasnda ldrmeyi
yasaklad gibi; bir yanana vuran kimseye, ikinci yanan dnmeyi, dmanna
643
Wright, s. 104.
Adam, s. 128.
645
James A. Haught, Kutsal Dehet Dinsel Cinayetler Tarihi, (ev.: Uur Alkapar), Aykr Yaynclk,
stanbul 1999, s. 37.
646
Albert M. Basnerd, Katolik Mezhebi (sa Vastasyla Kurtulu), Din Fenomeni, (Geniletilmi ve
laveli 4. Bask), Literatrk Yaynlar, Konya 2011, ss. 139 194, s. 142.
647
Ali Osman Kurt, Yahudilik, Hristiyanlk ve slmda Din Deitirme, Gkkubbe Yaynlar, stanbul
2004, s. 149.
644
169
hayrla dua etmeyi emreder. Ancak Konstantinin Hristiyanl kabul ettii ve

Hristiyanln devletin resmi dini olduu gnden itibaren sapk ve mrtedlere kar
kl ve kam kullanlmaktan ekinilmemitir. 648 lk asr boyunca, dinden kanlara
kar manevi yaptrm dnda bir cezaya rastlanmamaktadr. Zaten ounluunu Yahudi
aslllarn oluturduu ilk Hristiyanlar, Yahudi Kutsal Yasasna gre dini yaantsn
srdrmekte ve kendilerini Yahudilerden ayr grmemekteydiler. Ancak, Pavlusun
Hristiyanl kabul ve Hristiyanln Yahudilikten kesin bir ekilde ayrlmasndan
sonra Kilise, Yahudi ibadet ve geleneklerine gre yaamay sapknlk ve din dlk
olarak deerlendirmeye balamtr.649
Hristiyanlktan Yahudilie gemek spanya ve Gaul (Fransa)de ok korkun bir
ey olarak kabul edilmitir. yle ki Hristiyanlar Yahudi ziyafetlerine katlmaktan,
onlarla dostluk kurmaktan ve hatta al veri yapmaktan bile ekiniyorlard. Bunun
sonucu olarak Yahudilerle bir araya gelemedikleri iin onlarla balarn tamamen
koparmak zorunda kalmlardr.650 M.S. 1250 ylnda Yahudi rkndan eskiden beri
rahatszlk duyulan spanyada, X. Alfanso idaresindeki halktan Yahudilie geenler,
vatana ihanet suu ilemi saylarak en ar ekilde cezalandrlmlardr. Ayn ekilde
spanya Engizisyon mahkemesini kuran kiinin vasiyeti zerine, spanyada yaayan
Maranos (maronlar) ve Yahudi dnmeler, Katolikler gibi yaamalarna ramen, gizlice
atalarnn dinlerini uygulamakla sulanmlar ve Engizisyonlarda en ar ekillerde
cezalandrlmlardr.651
Balangta sadece dini gibi grnen Kilise basklarnn gerekeleri, zamanla n
yarglara dnerek kitlelere de ml olmutur. Bundan en ok yararlananlar ise Kilise ve
devlet kurumlar olmutur. Bu iki iktidar kurumu, yalnz dini karlar asndan deil,
bundan daha ok ekonomik ve siyasi karlar asndan; yaylmac ve yamac
giriimlerine kitle destei salamak iin, sebep olduklar bu kitlesel nyarglar daha da
krklemi
ve
bylece,
Hristiyan
toplumlarnda
Yahudi
dmanlnn
geleneksellemesine yol amlardr.652 Bu dmanln gstergelerinden biri de, Hal

Seferleridir. Gerek hedefin Mslmanlar olduu bu seferlerde Hallar, en az
648
Kurt, s. 133, 134.

Kurt, s. 134.
650
Kurt, s. 138.
651
Kurt, s. 139, 140.
652
Adam, s. 129.
649
170
ldrdkleri Mslman says kadar Hristiyan ve Yahudiyi de katletmitir.653

Hristiyanlarn
Yahudilie ve Yahudilere kar bu baskc tutumu, btn
iddetiyle, II. Dnya Savann sonuna kadar devam etmitir. II. Dnya Savanda alt
milyona yakn Yahudinin lm, Kilisede yank uyandrm, Yahudilere kar ister
istemez bir sempati dourmutur. Papa XII. Pius Siyonist liderlerle bulumu ve Nazi
zulmnden duyduu zntleri dile getirmitir. Fakat Filistinde kurulacak bir Yahudi
devletini kesinlikle desteklemeyeceklerini belirtmitir.654
Yahudilere kar tavrn deimesini salayan hareketi balatan, Yahudilerin yi
John (John the Good) dedikleri Papa XXIII. John olmutur. Asl ad Angelo Giuseppe
Roncalli olan Papa XXIII. John, 1958 sonbaharnda Katolik Kilisesinde bir reform
hareketi balatm; Katolik, Ortodoks, Protestan ve Yahudiler arasnda kmenik
birliin salanmas iin faaliyete girimitir. Papa, herkesin vicdannn sesine gre
Tanrya ibadet etme ve aka dinini belirtme hakknn bulunduunu aklamtr. O,
gemii yarglamann, hakly ve haksz ortaya karmann bugn iin faydasz
olduunu belirtmitir. Ksaca o, gemii bir tarafa brakp bir araya gelmeyi teklif
etmitir. XXIII. John, Yahudilere kar yaplanlarn haksz olduunu belirtmek iin
saya hitaben u mehur duay yapmtr: Bugn anlyoruz ki, yzyllarn krl
bizim gzmz kapatmtr. yle ki, senin Seilmi Halknn gzelliini gremedik,
onlarn yznde bizim sekin kardelerimizin asilliini farkedemedik. Farkna vardk ki,
Kabilin iareti alnmzda duruyor. Senin sevgini unuttuumuz iin, yzyllarca
kardeimiz Habil bizim dktmz kanda yatt, gzyalar dkt. Onlarn bedeninde
seni ikinci defa Haa gerdiimiz iin bizleri bala. nk biz ne yaptmz
bilemedik. Btn bunlardan sonra Papa XXIII. John, 1960da Hristiyan Birliini
Salama Sekretaryasn kurdurttu. Sekretaryann l bir hedefi vard: Hristiyan
birliini glendirmek, dini zgrl garanti altna almak ve Yahudilerle diyalou
gelitirmek. Sekretarya, 1960n sonlarnda bir Yahudi Deklarasyonu hazrlad.
Deklarasyon tartld ve gzden geirildi. Daha sonra, II. Vatikan Konsilinin dier
dinlerle ilgili kararlarna temel oluturdu.655
II. Vatikan Konsili, Katolik Kilisesinde yeni bir dnm noktas olmutur. Bu
653
Haught, s. 13.
Adam, s. 129, 130.
655
Adam, s. 134, 135.
654
171
konsilde, Kilisenin birok esas yeniden gzden geirilmitir. sann ve onun vahyinin
esizliine iman sarslmadan devam ederken, II. Vatikan Konsilinde dnyann dier
dinlerine ve Kiliselerine daha ak ve pozitif bir yaklam gsterilmitir. Dier dinler ve
onlarla ilikiler konusunda Nostra Aetate isimli zel bir dokman hazrlanmtr. Bu
dokman, konsil baznda, dier dinler hakkndaki geni resmi aklamay ihtiva
etmektedir. Nostra Aetatein yannda, Lumen Gentium ve Ad Gentes gibi dkmanlarda
da dier dinlerin Tanrnn evrensel kurtulu planndaki yeri konusunda u nemli
aklamalarda bulunulmutur: Henz ncilin mesajn kabul etmemi olanlar, bir
ekilde Tanrnn halk saylrlar. lk planda, ahid yaplan ve kendilerine vaatte
bulunulan, dahas, sa Mesihin bedensel olarak iinde doduu halk vardr. Atalar
sebebiyle bu halk, hala Tanrnn en yakndr..656 Btn milletlerden gelmi ve
kilisede toplanm olan hristiyanlara; Konsilin, mcadele etmeyi hedef olarak
gsterdii konular unlar olmutur: Yabanclar hor grme, ar milliyetilik. Bunun
yannda konsil, insanlarn evrensel akn ilerletmelerini de Hristiyanlara hedef olarak
gstermitir.657
Grld gibi bu yaklam ve ifadeler, Katolik Kilisesinin II. Vatikan
Konsilinden nceki retisinden olduka farkllk gstermektedir. II. Vatikan Konsili
ncesinde, Katolik Kilisesi dnda kalanlarn ebedi cehennemle cezalandrlacaklar
belirtilirken, bu konsilde, dier Kilise mensuplarnn yannda Hristiyanlk d din
mensuplarnn kurtuluunun mmkn olduu bildirilmektedir. Ayrca, Hristiyanlk d
dinlerde de manevi dorularn, hakikat unsurlarnn bulunduu kabul edilmekte ve bu
dinlerle diyaloga girilmesi benimsenmektedir.658 Bunun yannda, II. Vatikan Konsilinde
Bir kimseyi iman kabule zorlamaya veya onu imana getirmeye, saygsz
uygulamalarla birini imana ekmeye almak da sert bir ekilde yasaklanmtr.659
Dier dinler ve kltrler hakknda Katolik Kilisesinin tavrn belirlemek iin
hazrlanan Nostra Aetatede, dkmann hazrlannn asl amacna uygun olarak, en
fazla Yahudilere yer verilmi ve 4. maddenin tamam onlara ayrlmtr.660 Bu
dkmanda ve onu tamamlayc mahiyetteki Guidelines ile Notes ve kateizmde,
656
Adam, s. 85, 86.

Basnerd, s. 155.
658
Adam, s. 88.
659
Basnerd, s. 154.
660
Adam, s. 137.
657
172
Yahudilik ve Yahudiler hakknda sylenenler dikkatlice gzden geirildii zaman,

Kilisenin ok hassas bir politika takip ettii grlmektedir. Bu dkmanlarda,
Yahudilerle olan ortak mirastan bahsedilmi, onlarla karlkl anlay ve saygya dayal
diyaloga girilmesi benimsenmitir. Bu nedenle, Yahudilie ve Yahudilere kar
geleneksel olumsuz bak deitirilmitir. Yahudilerin 1948de Filistinde bir srail
devleti kurmalar neticesinde, Kudsn yklmasyla Yahudiliin son bulduu
eklindeki geleneksel Hristiyan inanc sarslm ve neticede, Yahudiliin halen yaad
kabul edilmitir. Mesih sann geliiyle Yahudi geleneinin neminin ve anlamnn
derinden etkilendiine inanlmakla birlikte, bu gelenein dini ynden zengin olduu
belirtilmitir. Ayrca, sann lmnden btn Yahudilerin sorumlu olmad, bugnk
Yahudilerin ise hibir sorumluluunun bulunmad ilan edilmi, Yahudilerin
lanetlenmesi ve onlara kar dmanlk beslenmesi yasaklanmtr. Yahudilere, onlarn
lanetlenmi bir millet olduu anlayyla deil, yaknlatrc yntemlerle yaklalmas
tavsiye edilmitir.661
Grld gibi, ilk asrlardan XX. yzyln ortalarna gelinceye kadar olumsuz
seyreden Hristiyan Yahudi ilikileri, son yarm asrdr pozitif ve nisbeten daha
yumuak bir atmosferde devam etmektedir. Bunun, Hristiyanlkta Yahudilerin insan
kardelii penceresinden deerlendirilmesi noktasnda bize bir fikir sunaca aktr.
Teorik olarak, Yeni Ahitte Pavlus zelinde Yahudilerin karde olarak grld ile
ilgili baz pasajlar662 Yeni Ahitte Soy Kardelii bal altnda ayrntl olarak
grmtk. Fakat bu blmlerde vurgulanan kardelik dncesinin daha sonraki
asrlarda teorik adan olmasa da, pratik adan ortadan kaldrld anlalmaktadr.
yle ki, Yeni Ahitte Pavlus tarafndan Yahudilerin karde olduuna dair yaplan gl
vurgu, yerini, II. Dnya Savann sonuna kadar srecek olan ve Hristiyan din
adamlarnca da desteklenen, Yahudilerin dman olduu ve ortadan kaldrlmalar
gerektii eklindeki dmanca anlay ve uygulamalara brakmtr. Yahudilerce
antisemitizm olarak isimlendirilen bu durumun, insan kardelii dncesiyle taban
tabana zt olduu aktr. Asrlarca, gettolara sktrlan, olmadk zulm ve basklara
maruz braklan ve son olarak da II. Dnya Savanda deta soykrma tabi tutulan
insanlara ynelik bu tavrn, insan kardelii dncesi ile hibir badar yan
661
662
Adam, s. 143.
Romallar, 9:3-4, 10:1.
173
bulunmamaktadr. Bu, tam tersine, bu zulmleri yapan insan ve zihniyetler iin sz

konusu olan insan dmanl olgusuyla aklanabilir. Hristiyanlarn Yahudilere
yaklamnn, son yarm asrdr pozitif bir muhtevaya brnm olmas bizleri
yanltmamaldr. Zira, neredeyse 20 asr devam eden dmanca tutum ve tavrn
birdenbire kardee anlaya evrilerek deimesi ve stelik Yahudilerin byk
zulmlere maruz kald II. Dnya Savann hemen sonrasnda bunun olmas,
kanaatimizce pek inandrc ve makul grnmemektedir. Bu yaknlama, ancak, sz
konusu savatan sonra byk deiime urayan dnyada, her iki din mensuplarnn,
ortaya kan yeni durumlar erevesinde ibirliine gitme ihtiyacn hissetmeleriyle,
yani menfaat birliktelii ile aklanmaldr.
3.2.4.3.2. Mslmanlara Yaklam
Hristiyanlarn slama ve Mslmanlara bak, Yahudilie ve Yahudilere
bakndan farkllk gsterir. Bunun nedeni, Hristiyanlkla slam arasnda tarihsel ban
bulunmamasdr. Hristiyanlktan sonra farkl bir corafi ve kltrel ortamda ortaya
kan slam, Yahudilikten ve Hristiyanlktan bamsz bir ekilde gelimitir. Bununla
birlikte, slamn bu dinlerle dini gelenek bakmndan mtereklii bulunmaktadr. Esas
bakmndan her dinin referans kayna ayndr. Fakat bu mtereklik, tarih st olup,
vahiy yoluyla tesis edilmitir. Bu nedenle, Hristiyanlarla Mslmanlar arasnda,
Hristiyanlar asndan, Yahudilerle olduu gibi bugne kadar tanan ve halledilmesi
pek mmkn grnmeyen ciddi dini problemler
yaanmamtr. Her eyden nce,
Hristiyanlarla Mslmanlar arasnda seilmilik miras, Mesih, ve Tanr katillii

gibi esasa ilikin ve toplumlar arasnda kinin domasna sebep olan dini bir atma sz
konusu deildir. Bu bakmdan, II. Vatikan Konsiline kadar hibir konsil dkmannda
slamdan ve Mslmanlardan sz edilmemitir. Ancak bu, Mslmanlarla Hristiyanlar
arasnda dini tartmalarn cereyan etmedii anlamna gelmemektedir.663
Hristiyanlarn Mslmanlarla ilk temas, Hz. Muhammedin slam tebli ettii
dnemlere kadar geriye gitmektedir. Ancak, Hristiyanlarla Mslmanlar arasnda ciddi
scak tartmalar, slamn Yunanca konuan Hristiyanlarn topraklarna girmesiyle
balamtr.664 zellikle, Mslmanlarn, Halife Hz. mer dneminde balayan ve
Emev ve Abbsler dneminde devam eden fetih ve genileme politikas neticesinde
663
664
Adam, s. 147, 148.

Adam, s. 148.
174
slm, Hristiyanlarn youn olarak bulunduu Akdenizin gney kylar ve spanyaya

kadar ilerlemiti. Hristiyanlar, IX. yzyldan itibaren, bu blgelerde ve Akdenizin
gney kylarnda kltrce kendilerinden ok daha stn olan ve byk bir askeri gce
sahip olan Mslmanlarla karlanca, slamn ve Mslmanlarn kendileri iin byk
bir tehlike olduunu anlamlardr. Mslmanlar, onlar iin bir korku vastas olmutur.
Hz. Muhammedin adndan bozulma Mahound, Hristiyan halk arasnda eytanla bir
tutulmutur. Daha sonra, Hal Seferleri srasnda Hristiyan bilginler slam daha
yakndan tanma imkan bulmulardr. Fakat bu bilgilenme neticesinde, genel olarak,
slam olduu gibi Avrupaya sunmann yerine, arptlm bir slam ve Mslman
imaj tercih etmilerdir.665
Hristiyanlkta, insan kardelii asndan Mslmanlara yaklam konusunda bir
eyler sylenecekse, Hal Seferlerinden mutlaka bahsetmek gerekir. Zira Hal
seferleri, Hristiyanlkta Mslmanlara insan kardelii noktasndan nasl bakldna
dair somut rnekleri bnyesinde tamaktadr. Hal seferleri, Bat Avrupallarn
dzenledii
ve Kutsal
Topraklar
Mslmanlardan
geri
almay
amalayan
savalardr.666 lk Hal Seferi, 1095 ylnda Papa II. Urbanusun arsyla

gerekletirilmitir.667 Papa II. Urbanus, Tanr Mtarekesi (Truce of God) ad altnda
ilk Hal Seferlerine izin vererek, resmen dmana kar sava onaylad. Bu bildirge,
sadece sava onaylamakla kalmad, ayn zamanda savaa katlanlara gelecek dnyada
cenneti, bu dnyada da geici olarak kazanlacak olan sava ganimetlerini vaat
ediyordu. Bylece dinsizlere kar savamann gerekliliini ve meruluunu ne
sryordu.668 ounlukla yedi ya da sekiz hal seferi olduu sylenir. Ancak bu,
aralarnda uzun sreler bulunan birka sefer gibi yanltc bir etki brakmaktadr. Hal
seferlerini aralarnda kk seferlerin de bulunduu srekli bir hareket olarak dnmek
yerinde olur.669
Hal seferleri, konumuz olan insan kardelii balamnda dnldnde hi
kukusuz, insanlk vicdannda ve tarihinde tedavisi mmkn olmayan yaralar amtr.
665
Adam, s. 149.
Robert G. Clouse, Bat Kilisesinin Gelimesi, Hristiyanlk Tarihi, (ev.: Sibel Sel, Levent
Karaman), Yeni Yaam Yaynlar, stanbul 2004, ss. 262 305, s. 278, 279; Alan Kreider, John H.
Yoder, Hristiyanlar ve Sava, Hristiyanlk Tarihi, (ev.: Sibel Sel, Levent Karaman), Yeni Yaam
Yaynlar, stanbul 2004, ss. 51 54, s. 51; Haught, s. 13.
667
Haught, s. 13; Kreider, vd., s. 51; Clouse, s. 280.
668
Kyl, s. 163, 164.
669
Clouse, s. 281.
666
175
rnek vermek gerekirse; Haughtun ifadesine gre, nc Hal Seferinde, Aslan

Yrekli Riar 1191de Acre ehrini ele geirdikten sonra, ou kadn ve ocuklardan
oluan bin esiri ehrin dna kartp ldrtm; bununla da kalmayarak, yutulmu
deerli talar ierebilir dncesiyle cesetlerin karnlar yarlmtr. Rahipler ise, yaplan
bu katliam kutsamtr.670 nk, Hallar savaa dini ya da szde dini amalarla
katlyordu. Onlara gre, dmanlar kt gleri simgelediinden tamamen ortadan
kaldrlmalyd. nk paklkla ktlk arasnda bir uzlama olamazd. En uygunu,
dman onurlu amalar uruna yenmekti.671
Hristiyanlk ve slam arasndaki ilikilerin en ac rneini oluturan Hal
Seferleri, bu iki din arasnda asrlarca devam eden pek ok atma ve mcadelenin de
kaynan oluturmutur. Clouse da, Hal seferlerinin Dou ile Bat arasndaki
anlamazla byk katks olduundan sz etmitir.672 Kanaatimizce, Clouse nin bu
gr eksik ve sakncaldr. Zira, bu ifadeleriyle sanki Clouse, anlamazln asl
msebbibi olan Hristiyanlar tarafna Mslmanlar da ortak etmekte; dolaysyla
Mslmanlar da bu vahetten sorumlu tutmaktadr. Oysa, Mslmanlarn hakim olduu
blgelerde her dinden ve rktan insan, birlikte huzur, bar ve kardelik ierisinde
asrlarca yaayabilmitir. Sorunun kayna, kanaatimizce, Yeni Ahitte sevgi ve
kardelik ieren cmleleri deil de, iddet ieren ifadeleri kendilerine referans alan
Hristiyan devlet ve din adamlarnn ahs ihtiraslardr. Bundan dolay da, eer ortada
bir anlamazlk var ise, bu anlamazln msebbibi asla slam ve Mslmanlar deildir.
Tarih boyunca her ne kadar baz Hristiyanlar sava onaylamam olsalar bile, hem
Ortaada hem de modern dnemde en ok aktif olarak savaa katlanlar da
Hristiyanlarn kendileri olmutur. Hele hele son asr tam anlamyla sava yzyl
olmutur. Bilim adamlarna gre, 16. asrdan bu gne toplam, 142 milyon insan lm,
bunlardan 108 milyonu ya da % 75i 20. asrda gereklemitir. Bu savalarn pek
ouna da Hristiyanlardan oluan Bat lkeleri neden olmutur.673
Hristiyanlk, zelde de Katolikler, XX. asrn ikinci yarsna gelindiinde, asrlarca
srdrd bu iddet politikasndan vazgeip uzlama yolunu tercih etmeye balamtr.
Bu amala II. Vatikan Konsili gerekletirilmitir. II. Vatikan Konsili, kilise tarihinde
670
Haught, s. 18.
Kreider, vd., s. 51.
672
Clouse, s. 278, 279.
673
Kyl, s. 169.
671
176
ilk defa Hristiyanlk dndaki dinler ve inansz insanlarla ilgili beyanatlarda

bulunmutur. Kilisenin, Hristiyan olmayanlarla ilikilerini belli bir seviyeye getirme
amacn gden bu deklarasyon 15 Ekim 1965de yrrle girmitir. Nostra Aetate
(Gnmzde)
baln
tayan
bu
deklarasyonun
slamla
ilgili
blmnde
slamiyetten ilk defa resmen bir din olarak sz edilmi674 ve olumlu ifadeler
kullanlmtr.675 Bu belgede Mslmanlarla ilgili u ifadeler yer almaktadr:
1 Hristiyanlar Mslmanlara sayg gstermeli ve deer vermelidir.
2 Mslmanlarla Hristiyanlar, insanla mesajn ileten ayn yaratc, kadir-i
mutlak ve Rahman olan Allaha taparlar.
3 Mslmanlarla Hristiyanlar birlikte onun iradesine ba emeye gayret ederler.
4 Her iki toplumun dini, brahimin imanndan neet eder.
5 Mslmanlar, say peygamber sayar ve Meryeme hrmet ederler.
6Mslmanlarla Hristiyanlar Tanrnn son gn yargsna ve llerin dirilmesine
inanrlar.
7Mslmanlar doruluktan ayrlmayan bir yaama nem verir ve Tanrya namaz
(dua) ile, sadaka ile, oru ile ibadet ederler.676
II. Vatikan Konsilinin yaynlad bu belgenin slamiyetle ilgili blmnn
sonunda u szler yer almaktadr. Yzyllar boyunca, Hristiyanlarla Mslmanlar
arasnda birok ekimeler ve ihtilaflar olmutur. Bu konsil herkesi gemii unutmaya
ve karlkl anlay yolunda ak yrekli gayretler sarfetmeye davet eder. Hristiyanlarla
Mslmanlar, tm insanlk uruna, bar, zgrl, sosyal adaleti ve ahlaki deerleri
birlikte korumal ve ileri gtrmelidir.677 Katolik Kilisesi lmihali olan Catechism
(Kateizm)de de Mslmanlarla ilgili u ifadelere yer verilmitir: Esenlik tasars
Yaradan kabul edenleri, ncelikle brahimin inancn ifade eden, bizim gibi tek,
balayc, son gnde insanlar yarglayacak Tanrya tapan Mslmanlar da ayn
674
Mehmet Aydn, Hristiyan Kaynaklarna Gre Hristiyanlk, (1. Bask), TDV Yaynlar, Ankara 1995,
s. 36; Adam, s. 152.
675
Adam, s. 152.
676
Mehmet Aydn, Hristiyan Kaynaklarna Gre Hristiyanlk, s. 36, 37; Adam, s. 155.
677
Mehmet Aydn, Hristiyan Kaynaklarna Gre Hristiyanlk, s. 37; Adam, s. 155.
177
ekilde kapsar.678
Katolik Kilisesi, II. Vatikan Konsili dkmanlarndaki ifadeler erevesinde,
Yahudilerle olduu gibi, Mslmanlarla da diyalogun alanlarn ve metodlarn
belirlemek iin almalar srdrmtr. Bu amala, imdiki ad Papalk Dinleraras
Diyalog Konsili olan Hristiyanlk D Dinler Sekreteryas bnyesinde 1974 ylnda
kurulan Katolik-Yahudi likileri Komisyonuyla birlikte bir de slam komisyonu
kurulmutur.679
slmn
douuyla birlikte balayan Hristiyan Mslman ilikileri, tarih
srete daha ok atma, mcadele ve sava eklinde gemitir. slmn hakim olduu
ve Hristiyan nfusun bulunduu blgelerde Hristiyanlar bar ortamn tatmlardr.
Mslman Trklerin gerekletirdikleri adalet, bar ve hogr ortam Hristiyanlar o
denli etkilemitir ki, stanbulun fethi srasnda Rumlar, Latin klah grmektense Trk
sarn yeleriz diyebilmilerdir. Buna karlk, Hristiyanlar, yzyllar boyunca
karsna rakip olarak slam ve Mslmanlar koymu, bu rekabeti sava, atma ve
dmanlkla vahete evirmitir. Bununla ilgili olarak al ve Malcolm u eletiride
bulunmutur: Tanrnn kralln yaymak amacyla savalar karmak, masum
insanlar ldrmek gibi vahi yaklamlar Tanrnn mjdesinde yer almamaktadr.
Mesih sann ad kullanlarak tarihte olan savalar tamamen ynetimlerin kendi
karlar uruna inanc kullanmalardr. Kutsal Kitap bilmeyen halk yalnz
yneticilerinin dediklerine uyduklarndan bu tarz savalar ortaya kmtr. Hallar
bunun en kt rneidir. Hallarn yaptklarnn bir tanesine Kutsal Kitap ayetlerinden
bir
dayanak
bulmak
mmkn
deildir.
Bunun
bedelini
Hristiyanlar
hala
ekmektedirler.680 Yeni Ahitin u cmleleri, Hristiyanlkta savan aslnda kime kar

yaplacan ve bir anlamda Hallarn yapt insan kymnn Kutsal Kitapta
dayanann olmadn ak bir ekilde ifade etmektedir:
Son olarak Rab'de, O'nun stn gcyle glenin. blis'in hilelerine kar
durabilmek iin Tanr'nn salad btn silahlar kuann. nk savamz insanlara
kar deil, ynetimlere, hkmranlklara, bu karanlk dnyann glerine, ktln
678
Pamir, s. 217.
Adam, s. 155, 156.
680
679
178
gksel yerlerdeki ruhsal ordularna kardr.681

Hristiyanla mensup yneticiler ve din adamlar yzyllar boyunca, bu
cmlelerde kendileriyle savalmamas gerektii vurgulanan insanlara kar
savamlar, mcadelelerini sivil, savunmasz ve masum Mslmanlara kar da
yneltmilerdir. Bunun, gnmz dnyasnda evrensel hukuk kurallar erevesinde
dnldnde sava hukukunun ihlali olduu aktr.
Sonu olarak, Hristiyanlkta slam ve Mslmanlara ynelik yaklamn, tarih
srete genel olarak menf bir manzara arz ettiini grmekteyiz. Her ne kadar
Hristiyanlk ve slm, bizzat Hristiyanlarca II. Vatikan Konsilinde belirtilen ve kabul
edilen birtakm ortak noktalara sahipseler de, bu ortak noktalarn, Hristiyanlardaki
olumsuz bak ortadan kaldrabilecek bir etki yapmad anlalmaktadr. Zira, 50 yl
nce gerekletirilen II. Vatikan Konsilinin ardndan dnyada yine Hristiyanlarn
baroln oynad ve hedef kitlesinin de byk ounlukla Mslmanlarn olduu
savalar ve insanlk d hadiseler vuku bulmaya devam etmitir. Daha 20 yl nce
Avrupann gbeinde Bosnal Mslmanlara kar Srp Ortodoks Hristiyanlarca
yaplan soykrm, Katolik, Protestan, Ortodoks, btn Hristiyanlar sadece izlemekle
yetinmitir. II. Vatikan Konsilinde Mslmanlar iin sz konusu olumlu yaklam
sergileyen Vatikan Ynetimi, bu soykrmn durdurulmas iin herhangi bir giriimde
bulunmam; deta buna gz yumarak st kapal destek vermitir. Yine 2002 ve 2003
yllarnda, Amerika Birleik Devletleri Bakan George W. Bushun, Terrizme kar
bu Hal Seferi, bu sava zaman alacaktr diyerek niteledii682; Afganistanla balayp
Irakla devam eden ve neticesinde milyonlarca masum sivil Mslmann hayatn
kaybettii savalar esnasnda da Vatikan, sava durdurmaya ynelik hibir adm
atmamtr.
Saydmz
tm
bu
nedenlerden
dolay,
mevcut
bu
durumun,
Hristiyanlarca, Mslmanlarn insan kardei olarak deerlendirebilecei ynndeki

muhtemel bir kanaati olduka ve hatta tamamen zayflattn dnmekteyiz.
Buraya
kadar,
Hristiyanlkta
insan
kardelii
anlayna
ilikin
deerlendirmelerde bulunduk; bu tr bir kardeliin mevcut olabileceini gsteren

deliller yannda, olmadna iaret eden deliller ve olgular zerinde de durmaya altk.
681
682
Efesliler, 6:10-12.
Bush'tan
'Hal seferi'
yaktrmas,
Eriim
tarihi:
http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=16285 .
17
Temmuz
2012,
179
Neticede unu syleyebiliriz ki, teorik anlamda Yeni Ahitte, Hristiyanlkta insan
kardelii dncesinin varln destekleyecek gl rnekler bulunmaktadr. Hatta bu
rneklerin, insan kardelii olgusunun karsnda olan blmlere kyasla daha vurgulu
olduu da sylenebilir. Ancak Hristiyanlk tarihi, maalesef ikinci grup rnekleri
kendilerine referans alan, dier dinlere mensup insanlarla olan ilikisini buna gre
konumlandran devlet ve din adamlar ve bunlarn neden olduu sava ve atmalarla
doludur. Bu durumun, temelinde sevginin olduu iddia edilen Hristiyanlk iin sorun
tekil edecei, aktr. Zira, Hristiyan olmayanlar iin, zellikle de Hristiyanlarn
yapt zulmlerden etkilenen insanlar iin, teoride var olan gzel ve ssl szlerin
hibir anlam bulunmamaktadr. nk onlar, teoride var olann aksine, pratikte en ar
zulm, ikence ve hakareti grm ve yaamlardr. Onlar iin anlaml ve dikkate deer
olan da, Yeni Ahitte geen ifadeler deil, bizzat yaadklar olacaktr. O nedenle, bize
gre, Hristiyanlkta teoride arlkl olarak grdmz insan kardelii anlay,
Hristiyanlarn, btn insanlarn karde olarak kabul edildiini ispat edecek somut
rnekleri tarih srete Hristiyan olmayanlara sunamamalar; aksine, neredeyse btn
insanlarn
dman
kabul
edildiine
delil
oluturan
fiilleri
gerekletirmi
olmalarndan dolay, uygulamada bulunmamaktadr.

3.3. HIRSTYANLIKTA KARDELK VAZFELER
Hristiyanlkta, kardelik hukukundan doan, bu hukukun gerei olan ve
sergilenmesi gereken birtakm duygu ve davranlar bulunmaktadr. Bunlar; sevgi,
balama, yardmlama ve cann feda edilmesidir.
3.3.1. Sevgi
Sevgi, insann Tanryla, dier insanlarla, ya da canl - cansz varlklarla olan
ilikilerinde ortaya kan bir duygudur. Bu nedenle sevgi, eitlidir. Tanr sevgisi, anababa sevgisi, e sevgisi, karde sevgisi, arkada sevgisi, hayvan sevgisi, eya sevgisi
v.s bu sevgi eitleri iin rnektir.
Yeni Ahite gre, gerek Tanr ile insanlk arasndaki ilikilerde gerekse insanlar
aras ilikilerde aslolan sevgi prensibidir. rnein Yuhanna nciline gre683, Tanr,
nsanla olan sevgisi nedeniyle Olu (sa Mesihi) yeryzne gndermitir.684
683
684
Yuhanna 3: 16-17.
180
Hristiyanlkta sevgi (agape), ahlki davranlarn lsdr. Hristiyan davran iin

sevgi, bir norm nitelii tar.685 Pavlusa gre686 sevgi kaynakl davranlar, ayn
zamanda eriatin destekledii davran kurallardr.687 Buna bal olarak, Hristiyanlkta
komu ve karde sevgisi bir ahlki zellik olmaktan daha ok, bir inan esasdr.688
Nitekim Yeni Ahitteki u cmleler bunun bir inan esas olduunu gzler nne
sermektedir: Size yeni bir buyruk veriyorum: Birbirinizi seviniz. Benim sizi sevdiim
gibi siz de birbirinizi seviniz. Birbirinize sevginiz olursa, herkes bununla benim
rencilerim olduunuzu anlayacaktr.689
Yeni Ahitte karde sevgisine ve sevginin bir kardelik grevi olduuna iaret
eden pek ok blm bulunmaktadr. Bunlardan nemli grdklerimizi srasyla
aktarmak istiyoruz.
Eer bir kimse, Tanr'y seviyorum der ve kardeinden nefret ederse, yalancdr.
nk grm olduu kardeini sevmeyen, grmemi olduu Tanr'y sevemez.
Tanr'y seven, kardeini de sevsin diyen buyruu Mesih'ten aldk.690
Doru olan yapmayan ve kardeini sevmeyen, Tanr'dan deildir. te Tanr'nn
ocuklar ile blis'in ocuklar byle ayrt edilir.691
Grld gibi, bu cmlelerde Tanr sevgisi, karde sevgisine dayandrlmakta;
karde sevgisine sahip olmayan birinin, grmedii Tanrya kar bir sevgisinin sz
konusu olamayaca belirtilmektedir. Aadaki cmlelerde ise Hristiyanlkta kardelik
eitleri ierisinde ele aldmz din kardeliinden doan bir grev olarak sevgiden
sz edilmektedir.
Btn insanlara sayg gsterin. manl kardelerinizi sevin. Tanr'dan korkun,
krala sayg gsterin.692
Birbirinizi kardelik sevgisiyle, efkatle sevin. Birbirinize sayg gstermekte
685
Romallar, 13:8-10, 14:15;

Gal. 5:22-25.
687
Fuat Aydn, Pavlusun Ahlk Anlay, SFD, say: 9, (2004), s. 12.
688
Ekici, s. 64.
689
Yuhanna, 13:34-35.
690
1. Yuhanna, 4:20-21
691
1. Yuhanna, 3:10.
692
1. Petrus, 2:17.
686
181
yarn.693
manda kardelik sevgisine gelince, bu konuda size yazmama gerek yok.
Birbirinizi sevmek iin Tanr tarafndan eitildiniz.694
Hristiyanlk inancna, zelde de Katolik inancna gre sadece, gerekten
Hristiyan olan kimseler kardetir. Agape, yani sevgi duygusu ve davran, her insana
kar gsterilebilir. Ancak, philadelphia, yani kardee sevgi, sadece bir Hristiyann,
Hristiyan din kardeine kar mmkndr.695
Bir kardelik vazifesi olarak sevgiden sz edilen Yeni Ahit cmlelerinin
bazlarnda ise, sevginin zdd olan nefret olgusuna deinilerek bu husus ele
alnmtr. Nitekim u blmler buna rnektir:
Ikta olduunu syleyip de kardeinden nefret eden hl karanlktadr. Kardeini
seven, kta yaar ve bakasnn tkezlemesine neden olmaz. Ama kardeinden nefret
eden karanlktadr; karanlkta yrr ve nereye gittiini bilmez. nk karanlk, onun
gzlerini kr etmitir.696
Kardeler, dnya sizden nefret ederse amayn. Biz kardeleri sevdiimiz iin
lmden yaama getiimizi biliyoruz. Sevmeyen, lmde kalr. Kardeinden nefret
eden, katildir. Ve hibir katilin sonsuz yaama sahip olmadn bilirsiniz.697
Grld
zere
bu
cmlelerde
sevgi
tevik
edilmekte,
nefret
ise
zemmedilmektedir. Sevgi de, nefret de insan duygulardr. Ancak sevginin dier insan
duygularndan farkl bir taraf bulunmaktadr. O da, insann doal / ftr halinin sevgi
temelli olmasdr. fke, nefret, gazap gibi insani duygular ve haller arzdir ve
normalletiinde dnecei ftr hal, sevginin hakim olduu haldir.698 Aadaki cmle
grubunda ise kardeseverlik ve kardelik sevgisi tabirleri kullanlmakta ve karde
sevgisiyle birlikte olmas gereken birtakm ahlaki kurallara deinilmektedir.
te bu nedenle her trl gayreti gstererek imannza erdemi, erdeminize bilgiyi,
bilginize zdenetimi, zdenetiminize dayanma gcn, dayanma gcnze Tanr yoluna
693
Romallar, 12:10.
1. Selanikliler, 4:9.
695
Ratzinger, s. 34, 35.
696
1. Yuhanna, 2:9-11.
697
1. Yuhanna, 3:13-15.
698
aban Ali Dzgn, Sevginin stismar ve Sevgide Arlk, AFD, say: 52 /1, (2011), s. 21.
694
182
ball, bu ballnza kardeseverlii, kardeseverliinize sevgiyi katn.699

Sevgi ikiyzllkten uzak olmal. Ktden irenin, iyiye sarln. Kardelik
sevgisiyle birbirinize itenlikle balann. Birbirinizle yarrcasna karlkl sayg
gsterin. alkanlktan uzaklamayn, ruhta ateli olun, Rabbe hizmet edin,
Tadnz umut sizlere sevin versin. ektiiniz aclara katlann, srekli dua edin.
Gereksinmesi olan kutsallara yardm elini uzatn, konukseverlik gsterin. Sizlere
saldranlara iyilik dileyin. Evet, iyilik dileyin, lanet etmeyin. Sevinenlerle birlikte siz de
sevinin, alayanlarla birlikte siz de alayn. Birbirinize kar ayn dncede olun.
Bbrlenmeyin, tersine, kmsenen kiilerle arkadalk kurun. Bilgilik taslamayn,'
Size ktlk edene ktlkle karlk vermeyin. Herkesin gznde iyi olan yapmaya
aln. Herkesle bar iinde yaamak iin elinizden geleni yapn.700
Hristiyanlkta dman sevgisi ya da dmana duyulan sevgi de bir sevgi
eidi olarak ele alnmaktadr. Aslna bakldnda bu sevgi eidi de, insan kardelii
balamnda dnlecek bir kardelik grevidir. Bununla ilgili cmle grubu yledir:
Komunu sev, dmanndan nefret et denildiini duydunuz. Ama ben size
diyorum ki, dmanlarnz sevin, size zulmedenler iin dua edin. yle ki, gklerde olan
Babanzn oullar olasnz. nk O, gneini hem ktlerin hem de iyilerin zerine
dodurur. Yamurunu da hem dorularn hem de erilerin zerine yadrr. Eer yalnz
sizi sevenleri severseniz, ne dlnz olur? Vergi grevlileri de yle yapmyor mu?
Yalnz kardelerinize selam verirseniz, fazladan ne yapm olursunuz? Putperestler de
yle yapmyor mu? Bu nedenle, gksel Babanz yetkin olduu gibi, siz de yetkin
olun.701
Grld gibi bu cmlelerde dman sevme emri, insanlardan komuyu
sevmenin daha ileri bir aamasnn istenmesi tarznda ifade edilmektedir.702 Sevgi,
Hristiyann Hristiyan olmayana kar zorunlu bir grevi olarak kabul edilmektedir.703
Ratzingere gre, Hristiyanlar asla kendi dindalar olan insanlar, kardelerini sevme
ve selamlama ile tatmin olamazlar, olmamaldrlar.704 Yukardaki cmlelerin ierdii
699
2. Petrus, 1:5-7
Romallar, 12:9-18.
701
Matta, 5:43-48.
702
Ekici, s. 75.
703
Ratzinger, s. 82.
704
Ratzinger, s. 83.
700
183
anlamla paralel ekilde Fromm da unlar sylyor: Karde sevgisi btn insanlar
sevmektir; belirtisi de insann yalnz dar evresine bal kalmamasdrKarde
sevgisinde btn insanlarla bir olma, insanca bir dayanma, insanca bir birlik salama
yaants vardr.705 Fromm konuyla ilgili olarak ayrca u ifadelerde bulunmaktadr:
Gene de aresizi sevmek, yoksulu, yabancy sevmek, karde sevgisinin
balangcdr. nsann kendi etinden, kendi kanndan olan sevmesi byk bir baar
saylmaz. Hayvanlar yavrularn sever, onlara bakar. aresiz bir kle, yaam ona bal
olduundan efendisini sever, ocuk annesini babasn sever nk onlara gereksinimi
vardr. Gerek sevgi ancak bir amaca hizmet etmeyen insanlarn sevgisinde gstermeye
balar kendini. Tevratta insan sevgisinin yneldii balca nesneler yoksullar,
yabanclar, dullar, yetimler ve sonunda ulusal dman olan Msrllarla Edomlulardr.
ok anlamldr bu. nsan aresizlere sevgi duyarak btn kardeleri iin sevgi
gelitirmeye balar; kendisini severken yardma gereksinimi olanlar, zayflar, gvenlik
iinde olmayanlar da sever. Acma duygusu, tanmay ve br insanlar kendinle bir
sayma gibi geleri de iine alr.706
Sonu olarak sevgi, Hristiyanlkta bir kardein dierine kar gstermek zorunda
olduu bir grevin de tesinde din bir emir ve ykmllktr. Ancak Hristiyanlk
tarihi, bu ykmlln ihmal edildii ve hatta yok sayld; bunun yerine kin, nefret
ve dmanln sanki bir emirmi gibi telakki edildiini gsteren olaylarla doludur. En
bata Hristiyanlar, kendi aralarnda bu sevgiyi tesis edememiler, blnmelere
uramlar ve birbirlerine dmanca muamelelerde bulunmulardr. Bu kin ve nefret
duygular tarih srete daha sonra Hristiyan olmayan insanlara da beslenmi ve tarihin
utanla hatrlad insanlk ayplar ve sular ilenmitir.
3.3.2. Balama
Balama ya da affetme, Hristiyanlkta sevgiden sonra kardelik grevi olarak
zikredilmesi gereken ikinci husustur. Yeni Ahitin u cmlelerinde bu husus ak bir
ekilde kendini gstermektedir:
Bakalarnn sularn balarsanz, gksel Babanz da sizin sularnz balar.
Ama siz bakalarnn sularn balamazsanz, Babanz da sizin sularnz
705
Erich Fromm, Sevme Sanat, (10. Basm), (ev.: Yurdanur Salman), Payel Yaynevi, stanbul 1995,
s. 50.
706
Fromm, Sevme Sanat, s. 51.
184
balamaz.707
Bunun zerine Petrus sa'ya gelip, Ya Rab dedi, kardeim bana kar ka kez
gnah ilerse onu balamalym? Yedi kez mi? sa ona, Yedi kez deil dedi.
Yetmi kere yedi kez derim sana.708
Eer her biriniz kardeini yrekten balamazsa, gksel Babam da size yle
davranacaktr.709
Kalkp dua ettiiniz zaman, birine kar bir ikyetiniz varsa onu balayn ki,
gklerde olan Babanz da sizin sularnz balasn.710
Yaaynza dikkat edin! Kardeiniz gnah ilerse, onu azarlayn; tvbe ederse,
balayn. Gnde yedi kez size kar gnah iler ve yedi kez size geri gelip, `Tvbe
ediyorum' derse, onu balayn.711
Bylece, Tanr'nn kutsal ve sevgili seilmileri olarak yrekten sevecenlii,
iyilii, alakgnlll, sabr ve yumuakl giyinin. Birbirinize hogrl davrann.
Eer birinizin tekinden bir ikyeti varsa, Rab'bin sizi balad gibi, siz de
birbirinizi balayn. Bunlarn hepsinin zerine yetkin birliin ba olan sevgiyi
giyinin.712
Grld gibi bu cmlelerde insanlar balamann, Allahn yannda nemli bir
yere sahip olduu vurgulanmakta; affetmek, affedilmeye bir vesile olarak ifade
edilmektedir.713 Yukarda Markos ncilinde zikredilen cmleyle ilgili olarak
MacDonald, yaplan dualara cevap verilebilmesinin temel artnn balayan bir ruha
sahip olmak olduunu; bakalarna kar sert ve kinci bir tutum taknlrsa, Tanrnn
dualar duyup yant vermesinin beklenilemeyeceini ifade etmektedir. Ona gre,
imanldaki balamama ruhu, gklerdeki Babayla olan ilikiyi bozar ve bereket
almaya engel oluturur.714
3.3.3. Yardmlama
707
Matta, 6:14,15.
Matta, 18:21,22.
709
Matta, 18:35.
710
Markos, 11:25,26.
711
Luka, 17:3,4.
712
Koloseliler, 3:12-14.
713
abanua, s. 32.
714
708
185
Yardm ve yardmlama, hemen her dinde, o dine inananlar arasndaki birlik,

kardelik ve dayanma duygularna katkda bulunan bir olgudur. Nitekim I. Blmde
ele aldmz Yahudilikte de bu olgunun nemine dikkat ekmitik. Hristiyanlkta da
yardmlama, Yeni Ahitte vurgulanan ve bir kardelik grevi olarak anlalan bir husus
olarak karmza kmaktadr. Yeni Ahitte kimi yerde madd yardmlama anlamna
gelebilecek durumlardan bahsedilirken, kimi yerde de manev yardm anlamna
gelebilecek yardmlama rnekleri zikredilmektedir. Bu balamda ilk olarak madd
yardm ve yardmlama rneklerini vereceiz.
Sizden bir ey dileyene verin, sizden dn isteyeni geri evirmeyin.715
Dikkat edin! Yapmanz gereken doru ileri gsteri iin insanlarn gz nnde
yapmayn. yle yaparsanz, gklerdeki Babanzdan dl alamazsnz. Bu nedenle,
birisine sadaka vereceiniz zaman bunu ilan etmek iin nnzde borazan aldrmayn.
kiyzl kiiler, insanlarn vgsn kazanmak iin havralarda ve sokaklarda byle
yaparlar. Size dorusunu syleyeyim, onlar dllerini almlardr. Siz sadaka verdiiniz
zaman, sol eliniz sa elinizin ne yaptn bilmesin. yle ki, verdiiniz sadaka gizli
kalsn. Gizlilik iinde yaplan gren Babanz sizi dllendirecektir.716
sa kendisini yemee arm olana da yle dedi: Bir len ya da akam
yemei verdiin zaman dostlarn, kardelerini, akrabalarn ve zengin komularn
arma. Yoksa onlar da seni arp karln verirler. Ama bir ziyafet verdiin zaman
yoksullar, ktrmleri, sakatlar, krleri ar. Bylece mutlu olursun. nk bunlar
sana karlk verecek durumda deildirler. Karl sana, doru kiiler dirildii zaman
verilecektir.717
Sevgili kardeler, kendi cnz kendiniz almayn; bunu Tanr'nn gazabna
brakn. nk yle yazlmtr: Rab diyor ki, ` benimdir, ktln karln ben
vereceim. Ama, Dmann ackmsa onu doyur, susamsa su ver. Bunu yapmakla
onu utanca boarsn. Ktle yenilme, ktl iyilikle yen.718
Grld gibi bu cmlelerde Hristiyanlar madd anlamda yardma ve
yardmlamaya tevik edilmekte; dman bile olsa bu yardmn onlardan esirgenmemesi
715
Matta, 5:42.
Matta, 6:1-4.
717
Luka, 14:12-14.
718
Romallar, 12:19-21.
716
186
gerektii dile getirilmektedir. Burada vurgulanan hususlarn, Hristiyanlar iin bir

kardelik vazifesi olduu aktr.
nsanlara yaplan yardm sadece madd nitelikli olmayabilir. Manevi olarak da bir
insana yardmda bulunulabilir. Nitekim Yeni Ahitteki u cmlelerde bu tr
yardmlamann rneklerini grmekteyiz:
Et yememen, arap imemen ya da kardeinin srmesine yol aacak bir ey
yapmaman iyidir.719
Kardeler, eer biri su ilerken yakalanrsa, Ruh'a uyan sizler, byle birini
yumuak ruhla yola getirin. Siz de ayartlmamak iin kendinizi kollayn. Birbirinizin
yklerini tayn, bylece Mesih'in yasasn yerine getirirsiniz.720
Kardelerim, iinizden biri gerein yolundan saparsa ve biri onu yine geree
dndrrse, bilsin ki, gnahkr sapk yolundan dndren, lmden bir can kurtarm ve
bir sr gnah rtm olur.721
Bir kimse kardeinin lmcl olmayan bir gnah ilediini grrse, onun iin
dua etsin. Duasyla kardeine yaam verecektir. Bu, lmcl olmayan gnah ileyenler
iin geerlidir. lmcl gnah vardr, bunun iin dua etsin demiyorum.722
Size yalvarrz kardeler, bo gezenleri uyarn, yreksizleri cesaretlendirin,
gszlere destek olun, herkese kar sabrl olun.
15
Sakn kimse ktle ktlkle
karlk vermesin. Birbiriniz ve tm insanlar iin her zaman iyilii ama edinin. Her
zaman sevinin. Durmadan dua edin. Her durumda kredin. nk Tanr'nn Mesih
sa'da sizin iin istedii budur. Ruh'u sndrmeyin. Peygamberlik szlerini
kmsemeyin. Her eyi snayn. yi olana smsk tutunun. Her eit ktlkten
kann.723
Grld zere bu cmlelerde Hristiyanlar manevi ynden destekleyecek dua,
sabr, cesaretlendirme, ktlkten uzaklatrma gibi hususlara dikkat ekilmekte ve
onlar, bu tr gzel davranlara tevik edilmektedir. Hristiyanlkta tapnma, byk bir
719
Romallar, 14:21.
Galatyallar, 6:1.
721
Yakup, 5:19-20.
722
1. Yuhanna, 5:16.
723
1. Selanikliler, 5:14-22.
720
187
grevdir, ama yardmseverlik daha byk bir grevdir.724 zellikle zor durumda olan
insanlara karlk beklemeden yardm etmek Hz. sann sevgi anlayn yanstmaktadr.
Nitekim ncildeki iyi Samiri simgesi onun sevgi anlayn aka ortaya koyan bir
rnektir.725 Bu dine ilk inananlar, birbirine ok sk balarla balydlar. Onlar, sann
yaklaan geliini bekleyerek yayorlard; sahip olduklarn satyor, elde edilen geliri
aralarnda paylayorlard. Abdulmesih, bunun, bir daha ulalamayacak olan bir komn
yaam olup, zorlama ve iddetle yaamn devam ettirebilmi olan Bolevik
komnizmine taban tabana zt olduunu ifade etmektedir.726
3.3.4. Cann Feda Edilmesi
Hristiyanla mahsus bir durum olarak, kiinin kardei ve sevdikleri urunda
cann vermesi de bir kardelik grevi olarak deerlendirilmektedir. Nitekim Dondi de,
yaptmz mlakatta bunun bir kardelik vazifesi olduunu sylemitir. Bu durum,
Yeni Ahitte u ekilde ifade edilmitir:
nsann dostlar uruna cann vermesinden daha stn sevgi yoktur.727
Sevginin ne olduunu, Mesih'in bizim urumuza cann vermesinden anlyoruz.
Bizim de kardelerimiz uruna canmz vermemiz gerekir. Eer bir kimse dnya malna
sahip olur da kardeini ihtiya iinde grp efkatini ondan esirgerse, o kimsede
Tanr'nn sevgisi nasl yaar?728
Hristiyanlkta can feda etme konusunda en iyi rnek sa Mesihtir.
Macdonalda gre, sa, dostlar uruna yaamn verdi. O, tm insanlar uruna
ldnde, elbette ki dmandlar, ama kurtulduklarnda dostlar oldular. Bu nedenle
dostlar uruna olduu gibi dmanlar uruna da ldn sylemek dorudur.729
Buraya kadar ele aldmz kardelik vazifelerinden baka Hristiyanlkta,
merhamet730 ve cmertlik731 de kardelik grevi olarak grlmektedir.
724
P. Xavier Jacob, vd., s. 217.

Tuncer Elmacolu, Daha yi Bir Dnya in Dinlerin Kardelii, (1. Bask), Yediveren Yaynlar,
stanbul 2011, s. 134.
726
Abdulmesih, On Emir ve Dier Dinlerle Karlatrmal Bir Yorumu, Sevgi Yaynlar, Ankara, trs.,
s. 105.
727
Yuhanna, 15:13.
728
1. Yuhanna, 3:16-17.
729
730
Dondi, yapm olduumuz mlakatta merhamet olgusunun da, Hristiyanlkta kardelik vazifesi
olduunu sylemitir.
725
188
3.4. HIRSTYANLIKTA KARDEL ENGELLEYEN HUSUSLAR

Hristiyanlkta, kardeliin karsnda olan, insanlar arasnda bu duygunun
krelmesine ve hatta yok olmasna sebep olan birtakm hususlar vardr. Bunlarn
banda nefret, bakalarn yarglama ve yalan gelmektedir.
3.4.1. Nefret
Sevgiye kar en kt gnah olarak nitelendirilen732 kin ya da nefret, kardelii
engelleyen hususlar balnda en bata ele alacamz konu olacaktr. Yeni Ahitte bu
duygunun kardelik iin engel oluturduuna dair ak ifadeler bulunmaktadr.
Kardeler, dnya sizden nefret ederse amayn. Biz kardeleri sevdiimiz iin
lmden yaama getiimizi biliyoruz. Sevmeyen, lmde kalr. Kardeinden nefret
eden, katildir. Ve hibir katilin sonsuz yaama sahip olmadn bilirsiniz.733
Ikta olduunu syleyip de kardeinden nefret eden hl karanlktadr. Kardeini
seven, kta yaar ve bakasnn tkezlemesine neden olmaz. Ama kardeinden nefret
eden karanlktadr; karanlkta yrr ve nereye gittiini bilmez. nk karanlk, onun
gzlerini kr etmitir.734
Grld zere bu cmlelerde ok gl bir ekilde, nefret duygusunun ktl
vurgulanmakta; bunun yerine hakim olmas gereken duygunun sevgi olduu ifade
edilmektedir. Hatta, kardeten nefret etme eylemi, insan ldrme fiiliyle e tutularak
nefret eden kii katil sfatyla vasflandrlmtr. Kardelik eitleri balamnda
dndmzde, burada yasaklanan ve ktlenen nefret fiilinin, din kardelii iin
engel oluturduunu; bu duygunun gsterilmesinin yasak klnd insanlar kapsamna
dier dinlere mensup olanlarn dahil edilmediini grmekteyiz. Bunun, tarih srete
Hristiyanlarn dier din mensuplarna, zellikle de Mslmanlara ynelik iddet
eylemleri iin msait bir hareket alan oluturmu olmas da mmkndr.
Aslna bakldnda, Hristiyanlar kendi aralarnda da, yukarda ifade edilen nefret
yasana riayet etmemilerdir. Hatta birbirlerine kar, nefret duygusunun pratie
yansyan ileri bir aamas olan iddet eylemlerinde dahi bulunmulardr. Hristiyanlk
731
Matta, 5:42.
733
1. Yuhanna, 3:13-15.
734
1. Yuhanna, 2:9-11.
732
189
tarihine baktmzda, maalesef Ortaadan gnmze kadar sregelen bir iddet tarihi
grrz. Hristiyanln kutsal deerlerini oluturan sa Mesih, din, kurtulu, kilise ve
rahipler adna, gerek Hristiyan olmayan tekilere kar gerekse Hristiyanlk ierisinde
yer almakla birlikte inan ve gelenekleri itibaryla heretik (sapkn) olarak grlen
gruplara kar srdrlen iddet hareketleri tarihin hafzasna kaznmtr.735 Roma
mparatorluunun 313 Milano Fermanyla birlikte Hristiyanl resm olarak korunan
din statsne kavuturmasn izleyen ksa sre ierisinde, Pavlusu Hristiyan gelenei,
imparatorluun resm dini statsne kavumutur. Bu dnemden itibaren, gerek
politeizm ve paganizmi srdren eski Roma ve Yunan dinsel gelenei ballarna
gerekse Hristiyan inan ve deerlerine ilikin resm retileri benimsemeyen ve heretik
ilan edilen eitli gruplara kar adeta bir srek av balatlmtr. rnein, kilisenin
hiyerarik yaps konusunda Roma kilisesinin ve mparator Konstantinin grlerini
benimsemeyen ve Konstantin tarafndan atanan piskoposu tanmayan Donatus ve
Donatistlere kar srdrlen iddet hareketinde bu akm mensuplarnn bir ou
katledilmitir. Ayn ekilde ilerleyen dnemlerde, siyasal iktidarn gcn de yanna
alan resmi kilise, dzenledii konsillerde, heretik / sapkn sayd kii ve grleri
srekli mahkum ettirmi; grleri mahkum edilen kiiler yalnzca toplumdan
dlanmakla kalmamlar, nl Arius, Makedonius ve Nestoryus rneklerinde olduu
gibi, yaamlarndan da olmulardr.736 zellikle Avrupann Hristiyanlk ncesi
inanlaryla bunlarn ballar asimile edilmiler; cadlkla itham edilen eski Avrupa
kltlerinin din adamlar yaklarak ldrlme cezasna arptrlmlardr. Papa IV.
Alexander (1258) ve Papa XXII. John
(1320), kiliseye bal Engizisyon
mahkemelerinde cadlkla sulamalara kar dzenlemeler yapmlar ve bunu izleyen

dnem, zellikle 15. yzyl, cadlkla sulananlara kar, iddetli bir cezalandrma
dnemi olmutur.737
Yerel Avrupa kltleri dnda, Hristiyanlk d dier dinsel akmlara kar da
iddet politikas srdrlmtr. rnein, Ortaa konsillerinde, zellikle slma ve
Mslmanlara kar sk sk Hal seferlerinin dzenlenmesi ars yaplm; bu kutsal
savaa katlanlar kilise tarafndan takdis edilmi, savata len Hristiyanlar ise ehit ilan
edilmilerdir. Kilise, Hal Seferlerini Tanrnn bir iradesi olarak saym; kendilerine
735

Gndz, Dinsel iddet Sevgi Syleminden iddet Realitesine Hristiyanlk-, s. 39, 40.
737
736
190
kar savalan Mslmanlarn eytan olduklarn savunmutur.738 Bazen de Hal

Seferlerinin muhataplar, heretik olarak deerlendirilen eitli Hristiyan mezhepleri
olmutur. Gerek Bogomiller ve benzeri dalist Hristiyan akmlar gerekse Ortodokslar
ve dier dou kiliseleri, tarihte, Hal ordularnn iddet eylemlerinden nasiplerini bolca
almlardr.739
Hristiyanlarn iddet ve bask anlaylar smr ve emperyalizm dnemlerinde
de devam etmitir. Batl Hristiyan uluslar, sahip olduklar asker ve teknolojik g
sayesinde dnyann drt bir tarafnda edindikleri smrge blgelerinde, yerel inan ve
deerlere kar hzl bir asimilasyon sreci balatmlar ve neticede ksa zamanda kuzeyi
ve gneyiyle btn Amerika ile bata Avustralya ve Yeni Zelanda olmak zere
Okyanusyann
nemli
kesimi
ve
Afrika
ile
Asyann
kimi
blgeleri
Hristiyanlatrlmtr.740 Tarihte yaanlan ve Hristiyan olan olmayan, neredeyse

btn insanlarn olumsuz ekilde etkilendii bu hadiselerin herkese kabullenilen kt
eylemler olduu ortadadr. Ancak Jacoba gre, bir Hristiyan asla ktlk yapalm da
iyilik olsun dememelidir.741 Hristiyan kii, hangi nedenle ve hangi koullar altnda
olursa olsun, insan hayat trnden temel bir insani deere dorudan doruya saldrmak
gibi bir ktl yapmamaldr.742 Zira ktlk, insanlk ncesi duruma dnme, insana
zg olan nitelikleri (akl, sevgiyi, zgrl) yok etme ya da insanlk alannn dna
kayarak insanca olmayan alana tama abasdr.743 Hristiyan umudu ile yaayan kii,
byk bir iyilik yapmak amacyla ya da byk bir sknty nlemek iin kk bir
ktlk bile yapmayacaktr. nk imana gre, kk bir gnah bile her eit fiziksel
ktlkten daha zcdr. Kii asla, gnah ileminin kanlmaz olduu bir durumda
bulunamaz.744
Sonu olarak, Hristiyanlk her ne kadar nefreti kardelii engelleyen bir husus
olarak mntesiplerine bildirmise de, tarih srete Hristiyanlarn bu hususa gereken
nemi gstermediklerini; bu durumun da, Hristiyanlarn hem dindalaryla hem de
dier din mensuplaryla olan kardelik ilikisini engellediini syleyebiliriz.
738

740
741
Romallar, 3:8.
742
743
Erich Fromm, Sevginin ve iddetin Kayna, (7. Bask), (ev.: Yurdanur Salman), Payel Yaynlar,
stanbul 2008, s. 138.
744
739
191
3.4.2. Bakalarn Yarglamak

Hristiyanlkta bakalarn yarglamann da kardelie engel olan bir husus olduu
anlalmaktadr. Yeni Ahitte bu konuyla ilgili oka cmle yer almaktadr.
Bakasn
yarglamayn
ki,
siz
de
yarglanmayasnz.
Bakasn
nasl
yarglarsanz, siz de ayn yoldan yarglanacaksnz. Hangi lekle lerseniz, size de

ayn lek uygulanacak. Sen neden kardeinin gzndeki p grrsn de kendi
gzndeki mertei farketmezsin? Senin gznde mertek varken nasl olur da kardeine,
`zin ver de gzndeki p karaym' dersin? Seni ikiyzl! nce kendi gzndeki
mertei kar, o zaman kardeinin gzndeki p karmak iin daha iyi grrsn.745
Kardelerim, birbirinizi yermeyin. Kardeini yeren ya da kardeini yarglayan
kimse, Yasa'y yermi ve Yasa'y yarglam olur. Ama Yasa'y yarglarsan, Yasa'nn
uygulaycs deil, yarglaycs olmu olursun. Oysa tek bir Yasa koyucu ve tek bir
Yarg vardr; kurtarmaya ve mahvetmeye gc yeten O'dur. Ya komusunu yarglayan
sen, kim oluyorsun?746
Bu yaamla ilgili davalarnz varsa, inanllar topluluunda en nemsiz saylanlar
m yarg tayin edersiniz? Sizi utandrmak iin bunu sylyorum. Kardeler arasndaki
davalarda yarglk edecek kadar bilge bir kii yok mu aranzda? Karde kardee kar
dava ayor, stelik imanszlar nnde! Aslnda birbirinize kar davanz olmas bile
sizin iin dpedz bir yenilgidir. Hakszla urasanz daha iyi olmaz m?
Dolandrlsanz daha iyi olmaz m? Bunun yerine, siz kendiniz hakszlk edip bakasn
dolandryorsunuz. stelik bunu kardelerinize yapyorsunuz.747
yleyse sen, kardeini neden yarglyorsun? Ya sen, kardeini neden hor
gryorsun? Tanr'nn yarg krss nne hepimiz kacaz. Bylece her birimiz
kendi adna Tanr'ya hesap verecektir. Bunun iin, artk birbirimizi yarglamayalm.
Tam tersine, herhangi bir kardein yoluna srme ya da tkezleme ta koymamaya
kararl olun.748
Yukardaki cmlelerde sz edilen bakalarn yarglamann, insanlar arasndaki
sayg ve gveni zedelemesi mmkndr. Toplumdaki sayg ve gvenin kaybolmas,
745
Matta, 7:1-5.
Yakup, 4:11-12.
747
1. Korintliler, 6:4-8.
748
Romallar, 14:10,12,13.
746
192
beraberinde kardeliin de istenilen ekilde insanlar arasnda gereklememesi

sonucunu dourabilir. Sz konusu Yeni Ahit cmlelerinden anlaldna gre, kii,
kardeinden nce kendisinin eksik ya da kusurlarn grmelidir. Aksi durumda bu,
kardein srmesine neden olacak bir tkezleme ta anlamna gelecektir.
3.4.3. Yalan
Hangi din ya da inanca sahip olursa olsun hemen her toplumda yalan, kardelie
engel tekil eden bir konu olarak anlalmaktadr. Hristiyanlkta da bu olgunun ayn
ekilde anlaldn ve deerlendirildiini grmekteyiz. Nitekim Yeni Ahitte bununla
ilgili yle sylenmektedir:
Bunun iin yalan zerinizden syrp atn. Her biriniz komusuyla gerei
konusun. nk hepimiz ayn bedenin yeleriyiz.749
MacDonalda gre, burada ifade edilen yalan, her trl hilekarl, gerei
glgelemeyi, aldatmay, szn tutmamay, gvene ihaneti, yacl ve vergi
kaakln ierir. Bir Hristiyann sz tamamen gvenilir olmaldr. Eveti evet,
hayr hayr olmaldr. Gerei arptan bir imanlnn yaam, Kutsal Kitap yceltmek
yerine onu yermek olur. Bir Hristiyann dierine yalan sylediini dnmek
olanakszdr. MacDonalda gre bu, bedendeki bir sinirin beyine yanl mesaj
yollamasna ya da gzn yaklaan bir tehlike karsnda bendi haberdar etmemesine
benzer.750
Hristiyanlkta kardelii engelleyen hususlardan buraya kadar zikrettiklerimiz
dnda ayrca, gnah751, dolandrma752 fiilleri ve Fuat Aydnn ahlk olmayan
davranlar arasnda sayd753, putperestlik, tamahkarlk, kfrbazlk, ayyalk, gsp
olmak; fcur, iki yzllk, bbrlenme, bilgilik taslamak; byclk, ekimek,
kskanlk, fke, bencil tutkular, ayrlklk, lgn elenceler, vb. davranlar da, bu tr
fiiller arasnda zikredilebilir.754
749
Efesliler, 4:25.
751
752
1. Korintliler, 6:7-8.
753
Fuat Aydn, Pavlusun Ahlk Anlay, s. 15.
754
1. Korintliler, 5:9-12, 6:9-11; Galatyallar, 5:19-21; Romallar, 12: 9-18.
750
193
SONU
Yahudilik ve Hristiyanlkta kardelik anlayn incelediimiz bu almamzda
grlmektedir ki, hemen her dinde, o dinin ilke ve zelliklerine uygun olarak kardelik
anlay mevcuttur. Yahudilik ve Hristiyanlk, ayn sosyal ve kltrel evrede ortaya
km, Eski Ahit zelinde ayn kutsal kitap literatrne sahip dinler olsalar da,
kardelik anlaylar birbirinden farkllk arz etmektedir.
Yahudilikte, kan, soy, din ve insan kardelii anlaylarna k tutacak birtakm
temel ilkeler bulunmaktadr. Yahudilik, ieriinde hukk unsurlarn etkin rol oynad
bir dindir. Bu zellii, onun kardelik anlayna da yansm ve ona hukk bir karakter
kazandrmtr. Yahudilikte bu durumun yansmalarn en ok kan kardelii
anlaynda grmekteyiz. Nitekim, kardeler arasnda ortaya kan evlilik, miras gibi
hukuki problemler, dinin ortaya koyduu zm yollaryla halledilmektedir.
Aratrmamz neticesinde Yahudilikte soy kardeliine temel oluturan Yahudi
soyunun, rk bir karaktere deil, mill bir karaktere sahip olduu anlalmaktadr. O
nedenle, Yahudilikte rk kardelii deil, soy kardelii sz konusu olmaktadr.
Yahudilikte, soy kardelii anlay ok nemli bir yer tutmaktadr. yle ki, bu dinde
var olan din ve insan kardelii anlaylarn da bu kardelik trnn biimlendirdii
grlmektedir. Yahudilik, soy ve din unsurlarnn birbiri ierisine ilendii bir dindir.
Bu durumun, soy ve din kardelii anlaylarn da etkiledii anlalmaktadr. O nedenle
Yahudilikte soy kardeliini yanstan her durum, din kardeliini; din kardeliini
yanstan her husus da, ayn zamanda soy kardeliini yanstmaktadr. Yahudilikte,
hemen hibir dinde olmayan soy kardelii olgusuna temel ekli kazandrmada, Yahudi
tarihinde ok mhim yeri bulunan seilmilik anlay, antisemitizm olgusu ve
getto oluumlarnn ok byk bir katks olduu grlmektedir. zellikle Babil
srgnnden sonra deiime urayan seilmilik anlay, antisemitizmi glendirmi;
antisemitizm, Yahudilerin gettolara skmalarna sebep olmu; bu da Yahudiler
arasnda soy olgusuna dayal ok gl bir kardelik anlayn ortaya karmtr.
Yahudilikte din kardeliinin snrlarn soy olgusunun izdii anlalmaktadr.
Nitekim, soy bakmndan srailoullarndan gelmeyen, ancak sonradan Yahudilie
gemi insanlarn, aratrmamz neticesinde, din kardei statsnde deerlendirilmedii
grlmektedir.
194
Yahudilikte, btn insanlar iine alan insan kardeliine dair teorik anlamda, bu
dinin kutsal kitabnda grebildiimiz blm ve cmleler, insan kardeliine muhalif bir
manzara ortaya koyduunu grdmz blmler yannda, snk kalmaktadr.
Yahudilikte, tekine, insan kardelii asndan yaklamda temel oluturan unsurlarn
seilmilik ve siyonizm ideali olduu anlalmaktadr. Bu iki husus, Yahudilii rk
bir
karaktere
brndrmekte;
Yahudi
olmayanlara
bakn,
etnik
rklk
penceresinden olmasna neden olmaktadr. Bu durum, Yahudilikte insan kardelii

anlaynn bulunmad sonucuna bizi ulatrmaktadr.
Hristiyanlk, hukukun ar basmad bir dindir. Yahudilie benzer ekilde,
Hristiyanlkta hukuki olay ya da meseleler youn olarak ele alnmamtr. Bu durum,
zellikle kan kardelii anlayna yansd ve Yahudiliin aksine, Hristiyanln
hibir hukuki dzenleme getirmedii anlalmaktadr. Bundan dolay, kan kardelii ve
bu kardelikten doan sonular Hristiyanlkta ayrntl ele alnmamtr.
Aratrmamz neticesinde, Hristiyanla adn veren Hristiyan kelimesinin,
Yahudilie ad olan ve bir soyu ifade eden Yahudi kelimesi gibi, herhangi bir soyu
karlayan bir anlamnn bulunmad grlmektedir. Netice itibariyle bu durum,
Hristiyanl, soy kardelii dncesine giden yolda kavramsal ereveden yoksun
brakmaktadr. Buna ilaveten, Hristiyanlk, seilmilik olgusuna ykledii farkl anlam
ve tad misyonerlik karakteri sebebiyle de, soy kardelii iin msait bir ortama
sahip bulunmamaktadr. Yahudilikte, soy kardelii iin en temel sebep olan
seilmilik dncesinin, bununla ilgili yaplan farkl yorum ve anlaytan dolay,
Hristiyanlktaki soy kardelii iin engel tekil ettii grlmektedir.
Hristiyanlkta kardeliin, temel olarak, btnyle iman temeline dayand
anlalmaktadr. man unsurlar olan Tanr (Baba) ve sa (Oul), etrafnda kmelenen
btn insanlarla bir aileyi oluturmakta ve Hristiyanlar, bylelikle Tanrnn
ailesindeki ocuklar olarak birbirinin kardei olmaktadr. Hristiyanlkta teorik
anlamda bu ekilde alglanan din kardeliinin, mezhepler sz konusu olduunda, tarih
srete, aforoz ve engizisyon fiilleri nedeniyle, uygulama alan bulamad
grlmektedir. Yani mezhepler, Hristiyanlkta din kardelii iin uygun bir ortam
insanlara sunamamlardr.
195
Hristiyanln kutsal kitab Yeni Ahitte insan kardelii, Eski Ahitin aksine
daha ok vurgulanmaktadr. Ancak Hristiyanlarn, insan kardeliine temel tekil eden
ilgili blmleri, kendi misyoner amalar iin kullandklar grlmektedir. Bu anlamda,
Hristiyanlkta misyonerlikle insan kardelii arasnda yakn bir iliki sz konusu
olmaktadr. Bir taraftan, misyoner amalarn gerekletirebilmek iin Hristiyan
olmayanlara, insan kardelii erevesinde yaklaan Hristiyanlarn, aratrmamz
neticesinde, tarih srete bu hedeflerine ulaamadklar zamanlarda da, bu anlaya zt
bir ekilde insanlara dmanca yaklap Hal seferlerine giritikleri grlmekte; bunun
da, onlar tarafndan insanlara gsterilmi bir din rklk rnei olduu
anlalmaktadr.
Sonu olarak, bu alma gstermektedir ki, kardelik, dinler iin hayati bir neme
sahiptir. Dinlerin kardelikle ilgili savunduu grler, ayn zamanda, dinlerin
insanlarn dnya ve ahiret mutluluunu; insanlarn huzur, bar ve refahn gerek
anlamda hedefleyip hedeflemediklerini ortaya koyar niteliktedir. Genel anlamda bu
hedef, btn dinlerde kendini belli etse de, dinlerin, kardelik anlaylarn hayata
geirirken, teoriye muhalif davrandklar grlmekte; bunun da teori ve pratik
uyumazln beraberinde getirdii anlalmaktadr.
196
KAYNAKA
Abdulmesih, On Emir ve Dier Dinlerle Karlatrmal Bir Yorumu, Sevgi Yaynlar,
Ankara, trs.
Aklamal Kutsal Kitap, (1. Basm), Yeni Yaam Yaynlar, stanbul 2010.
Adam, Baki, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Dier Dinler, (1. Basm), Pnar
Yaynlar, stanbul 2002.
Akkurt, Suna, Tanahta Yahudi Din Hayatna Ynelik Eletiriler, (Yaymlanmam
Yksek Lisans Tezi), Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Felsefe
ve Din Bilimleri (Dinler Tarihi) Anabilim Dal, Ankara 2006.
Akran, Eriim tarihi: 18 Mays 2012, http://nedir.dictionarist.com/akran .
Akran, Eriim tarihi: 18 Mays 2012, http://sozluk.bilgiportal.com/nedir/akran .
Alalu, Suzan, Klara Arditi, Eda Asayas, Teri Basmac, Fani Ender, Beki Haleva, Dalya
Maya, Ninet Pardo, Sara Yanarocak, Yahudilikte Kavram ve Deerler Dinsel
Bayramlar
Dinsel Kavramlar Dinsel Gereler, (2. Bask), Gzlem
Gazetecilik Basn ve Yayn A.., stanbul 2001.

Albayrak, Kadir, Semavi Dinlerde Bar ve iddet kilemi, Sarka Yaynlar, Ankara
2010.
Algl, Hseyin, Muhacirn Ensr zerine Bir Aratrma, UFD, Cilt: 5,: Say 5,
1993, 6 52.
Alc, Mustafa, Mslman Hristiyan Diyalou, (2. Bask), z Yaynclk, stanbul
2011.
Antisemitizm, Eriim tarihi: 15 Mays 2012, http://tr.wikipedia.org/wiki/Antisemitizm .
Antropoloji, Eriim tarihi: 07 Mays 2012, http://tr.wikipedia.org/wiki/Antropoloji
Arsal, Sadri Maksudi, Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esaslar, (2. Bask), tken
Yaynevi, stanbul 1972.
Atav, Trkkaya, Siyonizm ve Irklk, (ev.: Trkkaya Atav), (2. Bask), Birey ve
Toplum Yaynlar, Ankara 1985.
Aydn, Fuat, Hint Dini Dncesinde nsann zgrlk Aray, Ata Yaynlar,
stanbul 2005.
, Pavlusun Ahlk Anlay, SFD, Say: 9, 2004, 1-23.
Aydn, brahim Hakk, Eyp Bekiryazc, slm Ahlk Esaslar ve Felsefesi, Yenda
Yaynclk, stanbul 2011.
197
Aydn, Mahmut, Anahatlaryla Dinler Tarihi - Tarih nan ve badet, (1. Bask),
Ensar Neriyat, stanbul 2010.
Aydn, Mehmet Akif, Aile, TDVA, stanbul 1989, II, 196 200.
Aydn, Mehmet, Kilise, TDVA, Ankara 2002, XXVI, 11 14.
.., Ansiklopedik Dinler Szl, Nve Kltr Merkezi, Konya 2005.
.., Dinler Tarihine Giri, (5. Bask), Literatrk Yaynlar, Konya 2010.
.., Hristiyan Genel Konsilleri ve II. Vatikan Konsili, Seluk niversitesi
Basmevi, Konya 1991.
.., Hristiyan Kaynaklarna Gre
Hristiyanlk, (1. Bask), TDV
Yaynlar, Ankara 1995.

Ayverdi, lhan, Misalli Byk Trke Szlk I-III, (1. Bask), Kubbealt Yaynlar,
stanbul 2005.
Basnerd, Albert M., Katolik Mezhebi (sa Vastasyla Kurtulu), Din Fenomeni,
(Geniletilmi ve laveli 4. Bask), Literatrk Yaynlar, Konya 2011, ss. 139
194.
Bayur, Yusuf Hikmet, Hindistan Tarihi I-III, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara
1946, I.
Benyakar, srael, Yuda Siliki, Trke branice branice - Trke Szlk, (1. Bask),
sraildeki Trkiyeliler Birlii, Tel Aviv 2011.
Besalel, Yusuf, Yahudi Tarihi, (Geniletilmi 2. Bask), Gzlem Gazetecilik Basn ve
Yayn A. ., stanbul 2003.
..., Yahudilik Ansiklopedisi I, (1. Bask), Gzlem Gazetecilik Basn ve
Yayn A.., stanbul 2001.
, Yahudilik Ansiklopedisi II, (1. Bask), Gzlem Gazetecilik Basn ve
, Yahudilik Ansiklopedisi III, (1. Bask), Gzlem Gazetecilik Basn ve
Blech, Rabi Benjamin, Gemiten Gnmze Yahudi Tarihi ve Kltr, (1. Bask),
(ev.: Estreya Seval Vali), Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A.., stanbul
2004.
Borrmans, Maurice, Kardeleriyle Dayanma indeki Hristiyan, nsanlar ve Tanr
lkesinin de Yurttadr!, Mslman Hristiyan Diyalou Tanr ile nsan
198
Arasndaki liki Konulu Sempozyum, Sak Matbaas, stanbul 2004, ss. 173
180.
Briggs, John, Tanr, Zaman ve Tarih, Hristiyanlk Tarihi, (ev.: Sibel Sel, Levent
Karaman), Yeni Yaam Yaynlar, stanbul 2004, ss. 14 25.
Brother,
Eriim
tarihi:
06
Nisan
2012,
http://www.jewishencyclopedia.com/articles/3741-brother .
Buhari, Sahih, (Mt.: Mehmed Sofuolu), tken Yaynlar stanbul 1987.
Bush'tan
'Hal seferi'
yaktrmas,
Eriim
tarihi:
17
Temmuz
2012, http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=16285 .
Byk Trk Szl, Hayat Yaynlar, stanbul 1976.
Cerrar, Hsn Ethem, slamda Sevgi ve Kardelik, (ev.:Salih Ar), Dnya Yaynlar,
stanbul 2010.
Challaye, Felicien, Dinler Tarihi, (ev. Samih Tiryakiolu), Varlk Yaynevi, stanbul
1960.
Cilac, Osman, Dinler ve nanlar Terminolojisi. (1. Bask), Damla Yaynevi, stanbul
2001.
Clouse, Robert G., Bat Kilisesinin Gelimesi, Hristiyanlk Tarihi, (ev.: Sibel Sel,
Levent Karaman), Yeni Yaam Yaynlar, stanbul 2004, ss. 262 305.
Coomaraswamy, Ananda, Hinduizm ve Budizm, (1. Bask), (ev.: smail Tapnar),
Kakns Yaynlar, stanbul 2000.
arc, Mustafa, Ahlk, TDVA, stanbul 1989, II, 1 9.
Dalkesen, Nilgn, slam ncesi Devirlerde Orta Asya'da Deien Kadn Erkek
likilerinde Tre, GSBD, Say: 7(2), 2008, 441-449.
Davudolu, Ahmet, Sahih-i Mslim Tercemesi ve erhi, Snmez Neriyat, Cilt: 10,
stanbul 1979.
, Sahih-i Mslim Tercemesi ve erhi, Snmez Neriyat, Cilt: 11,
stanbul 1980.
..., Sahih-i Mslim Tercemesi ve erhi, Snmez Neriyat, Cilt: 9,
stanbul 1978.
Demirci, Krat, HristiyanlkGiri, TDVA, stanbul 1998, XVII, 328 340.
.., Yahudilik ve Din oulculuk, Ay Kitaplar, stanbul 2005.
Dinler Tarihi Ansiklopedisi II, Sabah D Ticaret ve Pazarlama A.., stanbul 1999.
199
Doan, D. Mehmet, Byk Trke Szlk, (1. Bask), Birlik Yaynlar , Ankara 1981.
Dorul, mer Rza, Yeryzndeki Dinler Tarihi, (3. Bask), nkilap ve Aka Kitabevleri,
stanbul 1963.
Durmu, Zlfikar, Kuran- Kerimde Uluslararas likiler, Din Bilimleri Akademik
Aratrma Dergisi II, Say: 2, 2002, 207 229.
Dzgn, aban Ali, Sevginin stismar ve Sevgide Arlk, AFD, Say: 52 /1, 2011,
ss. 5 - 25.
E. James, Emmanuel, "Kitab- Mukaddese Gre Cemaat ve Bu Cemaatin Hayatnda
Kilisenin Yeri", UFD, 4(4), 1992, 311 317.
Ekici, Mustafa, Hristiyanlkta ve slamda Sevgi, (Yaymlanmam Yksek Lisans
Tezi), Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Felsefe ve Din Bilimleri
(Dinler Tarihi) Anabilim Dal, Ankara 2006.
el-Kasm, Enis, Irklk ve Dnya Bar, Siyonizm ve Irklk, (2. Bask), (ev.:
Trkkaya Atav), Birey ve Toplum Yaynlar, Ankara 1985, ss. 7-16.
Ellul, Jacques, Anari ve Hristiyanlk, (1. Bask), (ev.: Ali Toprak), Kar Yaynlar,
stanbul 2010.
Elmacolu, Tuncer, Daha yi Bir Dnya in Dinlerin Kardelii, (1. Bask),
Yediveren Yaynlar, stanbul 2011.
Erdoan, Mehmet, Fkh ve Hukuk Terimleri Szl, (2. Basm), Ensar Neriyat,
stanbul 2005.
Erolu, Ahmet Hikmet, Hristiyanlarn Blnme Srecine Genel Bir Bak, AFD,
Cilt: 41, Say:1, 2000, 309 325.
Ersz, Emine, Manu Kanunnamesine Gre Hinduizm, (Yaymlanmam Yksek
Lisans Tezi), Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, zmir 2007.
Farsi, Moe, Tora ve Aftara I, (3. Bask), Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A..,
stanbul 2010.
, Tora ve Aftara II, (2. Bask), Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A..,
stanbul 2007.
, Tora ve Aftara III, (2. Bask), Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A..,
stanbul 2010.
, Tora ve Aftara V, Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A.., stanbul 2009.
200
Fettaholu, Selahattin, Konfys ve retisi, OMFD, Say:16, Samsun 2003, 305

324.
Fromm, Erich, Sevginin ve iddetin Kayna, (7. Bask), (ev.: Yurdanur Salman),
Payel Yaynlar, stanbul 2008.
, Sevme Sanat, (10. Basm), (ev.: Yurdanur Salman), Payel Yaynevi,
stanbul 1995.
Gasque, W. Ward, Kilise Byyor: Kudsten Romaya, Hristiyanlk Tarihi, (ev.:
Sibel Sel, Levent Knran), Yeni Yaam Yaynlar, stanbul 2004, ss. 54 68.
Getto, Eriim tarihi: 15 Mays 2012, http://tr.wikipedia.org/wiki/Getto .
Gider, znur, Budizm ve Hristiyanln Ruhbanlk Anlay / Karlatrmal Bir
Aratrma, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), DESBE Felsefe ve Din
Bilimleri Anabilim Dal, zmir 2006.
Goranov, Stefan, Irklk: Siyonizmin Temel Bir lkesi, Siyonizm ve Irklk, (2.
Bask), (ev.: Trkkaya Atav), Birey ve Toplum Yaynlar, Ankara 1985, ss.
29 39.
Gke, M. Cneyt, slam Kardeliinin Temelleri, HFD IV, anlurfa 1998, 22-28.
G, Ahmet, Dinlerde Mabed ve badet, (2. Bask), Ensar Neriyat, stanbul 2005.
Gndz, inasi, Din ve nan Szl, (1. Bask), Vadi Yaynlar, Konya 1998.
., Dinsel iddet Sevgi Syleminden iddet Realitesine Hristiyanlk-, (1.
Basm), Ett Yaynlar, Samsun 2002.
Hamidullah, Muhammed, slm Peygamberi-Hayat ve Eseri, (ev.: Mehmet Yazgan),
Beyan Yaynlar, stanbul 2011.
Harman, mer Faruk, "Evrensel Dinlerin nsan Haklarna Bak", Diyanet lm Dergi,
Cilt: 34, Say: 3, (Temmuz-Austos-Eyll, 1998), 3 16.
.., lahi Dinlerde Kardelik, (Yaymlanmam Sempozyum
Bildirisi), Diyanet leri Bakanl Kardelik Ahlak ve Hukuku Sempozyumu,
(21 22 Nisan 2012), Ankara.
Haught, James A., Kutsal Dehet Dinsel Cinayetler Tarihi, (ev.: Uur Alkapar),
Aykr Yaynclk, stanbul 1999.
Herzl, Theodor, Yahudi Devleti, (2. Bask), (ev.: Sedat Demir), Ata Yaynlar,
stanbul 2007.
Hinduizm, Eriim tarihi: 11 Austos 2011, http://ansiklopedika.org/Hinduizm .
201
Hodous, Lewis, Konfuys Dini, AFD, (ev.: Gnay Tmer), C.: XXI, 391410.
Hseyin, Asaf, Batnn slamla Kavgas, (2. Bask), (ev.: Mesut Karaahan), Pnar
Irk, Eriim tarihi: 07 Mays 2012, http://www.turkcebilgi.com/sozluk/rk
Jacob, P. Xavier, P. Luigi Iannitto, Nilay Hdrolu, Hristiyan nanc - Kutsal Kitapla
Kilise Babalar ve Belgelerine Gre Aklanan Hristiyan Gerekleri, (ev.:
Leyla Alberti), Mjde Yaynclk, stanbul 1994.
Johnson, Paul, Yahudi Tarihi, (ev.: Filiz Orman), Pozitif Yaynlar, trs.
Karaman, Fikret, smail Karagz, brahim Paac, Mehmet Canbulat, Ahmet Geligen,
brahim Ural, Din Kavramlar Szl, Diyanet leri Bakanl Yaynlar,
Ankara 2006.
Karata, Ali hsan, Hz. Peygamberin (SAV) Gayrimslimlere Kar Tutumu,
Hz.Muhammed ve Evrensel Mesaj Sempozyumu (20 22 Nisan 2007), (1.
Bask), slami limler Dergisi Yaynlar, Aralk 2007, ss. 395 407.
Katolik
nancnda
sann
Kardeleri
Var myd?, Eriim tarihi: 18
Haziran 2012, http://www.hristiyanforum.com/forum/katoliklik-f21/katolikinancinda-isanin-t317830.html .

Kaufmann, Francine, Josy Eisenberg, Yahudi Kaynaklarna Gre Yahudilik, Din
Fenomeni, (Geniletilmi ve laveli 4. Bask), Literatrk Yaynlar, Konya
2011, ss. 97 134.
Komisyon, Kuran- Kerim ve Aklamal Meli, (8. Bask), TDV, Ankara 2010.
Kksal, Asm, Mslmanlar Arasnda Kardelik Kurulmas, Diyanet Dergisi, Cilt:8,
Say: 84-85, Mays-Haziran 1969, 159-165.
Kyl, Mustafa, Dnya Dinlerinde Ahlak, (2. Bask), Dem Yaynlar, stanbul 2012.
Kreider, Alan, John H. Yoder, Hristiyanlar ve Sava, Hristiyanlk Tarihi, (ev.:
Sibel Sel, Levent Karaman), Yeni Yaam Yaynlar, stanbul 2004, ss. 51 54.
Kurt, Ali Osman, Yahudilik, Hristiyanlk ve slmda Din Deitirme, Gkkubbe
Kk, Abdurrahman, Gnay Tmer, Alparslan Kk, Dinler Tarihi, Berikan
Yaynevi, Ankara 2009.
Kk, Abdurrahman, Arz- Mevud, TDVA, stanbul 1991, III, 442 444.
202
.., Yahudilikteki Arz- Mevud Anlaynn Boyutlar, AFD,

C.: 23, 101-111.
.., Dnmeler (Sabatayistler) Tarihi, (Gzden Geirilmi ve
Geniletilmi 7. Bask), Aziz Anda Yaynlar, Ankara 2005.
M. Lilienthal, Alfred, sraile G Kkrtan Siyonist Entrikalar,
Siyonizm ve
Irklk, (2. Bask), (ev.: Trkkaya Atav), Birey ve Toplum Yaynlar,

Ankara 1985, ss. 51 64.
MacDonald, William, Kutsal Kitap Yorumu Yeni Antlama Serisi I, (1. Bask), Yeni
Yaam Yaynlar, stanbul 2000.
., Kutsal Kitap Yorumu Yeni Antlama Serisi II, (1. Bask), Yeni
Yaam Yaynlar, stanbul 2002.
Manevi Kardelik, (ev.: Salih zcan), Hilal Yaynlar, Ankara 1958.
Metiner, Mehmet, Kardelik, mil slm Ansiklopedisi, Cilt: 3, stanbul 1991.
Mitsvot, Eriim tarihi: 17 Temmuz 2012, http://tr.wikipedia.org/wiki/613_Mitsvot .
Nn, Mahmut, Yahudi Tarihi, (ev.: D. Ahsen Batur), Selenge Yaynlar, stanbul
2008.
rs, Hayrullah, Musa ve Yahudilik, Remzi Kitabevi, stanbul 1966.
zen, Adem, Yahudilikte badet, Ay Kitaplar, stanbul 2001.
zkes, hsan, Riyazs-Salihin Tercme ve erhi, slamolu Yaynclk, Cilt:5, stanbul
1993.
ztrk, Levent, slm Toplumunda Hristiyanlar, (1. Basm), Ensar Neriyat, stanbul
2012.
Pamir, Dominik, Katolik Kilisesi Din ve Ahlk lkeleri, Yaylack Matbaas, stanbul
2000.
Parry, Rabbi Aaron, Talmud Nedir?, (1. Bask), (ev.: Estreya Seval Vali), Gzlem
Gazetecilik Basn ve Yayn A.., stanbul 2005.
Peabody, Larry, almak Kutsaldr - Hristiyan alma Hayat, (1. Bask), (ev.:
Onur Y), Haberci Yaynlar, stanbul 2003.
Pirke Avot, (Der. ve Yor.: Rav Naftali Haleva), Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn
A.., stanbul 2004.
Polat, Kemal, Azerbaycan Da Yahudileri, Btn Ynleriyle Yahudilik, Trkiye
Dinler Tarihi Dernei Yaynlar, Ankara 2012, 149 165.
203
Polat, Mehmet Nuri, lahi Dinlerde Sevgi, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi),
ASBE Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal, Erzurum 2011.
Ratzinger, Joseph Cardinal (Pope XVI. Benedict), The Meaning of Christian
Brotherhood, (2. Bask), Ignatius Press, San Francisco 1993.
Sand, lomo, Yahudi Halk Nasl cat Edildi? Kitab- Mukaddesten Siyonizme, (1.
Bask), (ev.: Ik Ergden), Doan Egmont Yaynclk ve Yapmclk Tic.
A.., stanbul 2011.
Sarkolu, Ekrem, Balangtan Gnmze
Dinler Tarihi, (Gzden Geirilmi 6.
Bask), Faklte Kitabevi, Isparta 2008.

Sayar, Sleyman, Yahudi Karakteri (Tarih ve Sosyo-Psikolojik Bir Yaklam),
UFD, 9(9), 2000, 307 324.
Shahak, Israel, Yahudi Tarihi Yahudi Dini, (4. Bask), (ev.: Ahmet Emin Da), Aa
Kitabevi Yaynlar, stanbul 2010.
Sherbok, Lavinia & Dan Cohn, Yahudiliin Ksa Tarihi, (ev.: Bilal Ba), z
Yaynclk, stanbul 2010.
abanua, Sevin, lahi Dinlerin Hedefledii nsan, (Yaymlanmam Yksek Lisans
Tezi), FSBE Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal Dinler Tarihi Bilim
Dal, Elaz 2006.
ahin, Fatih, Budizmde Nirvana Anlay, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi),
ESBE Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal Dinler Tarihi Bilim Dal,
Kayseri 2005.
ahin, M. Sreyya, Tarih Boyunca slmn Mslman Olmayanlara Kar Taknd
Tavr, MFD, Say: 7-8-9-10, stanbul 1995, ss. 363 374.
eriati, Ali, Dinler Tarihi II, (ev.: Abdlhamit zer), Sekin Yaynclk, stanbul
1990.
Tanyu, Hikmet, Tarih Boyunca Yahudiler ve Trkler, (1. Bask), Elips Kitap, II, Ankara
2005.
Taplamacolu, Mehmet, Karlatrmal Dinler Tarihi, Gne
Matbaaclk, Ankara
1966.
Tapnar, smail, Dinlerde
Eriim
Sevgi,
tarihi:
Kpr
09
Dergisi, Say: 101,

Temmuz
2008,
2012,
204
http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&Y
aziNo=906 .
The
Laws
East,
of
vol
Manu, tr. By
25,
George
Eriim
Bhler, Sacred
tarihi:
12
Books
of
Haziran
the
2012,
http://www.sacred-texts.com/hin/manu.htm, 1886.
Tmer, Gnay, Budizm, TDVA, stanbul 1992, VI, 352 360.
, Din Genel Olarak Din, TDVA, stanbul 1994, IX, 312 - 320.
Uluda, Sleyman, hvan, TDVA, stanbul 2000, XXI, 580.
Ulutrk, Muammer, Hristiyanlkta Havarilik, (Yaymlanmam Doktora Tezi),
SSBE Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal Dinler Tarihi Bilim Dal,
Konya 2005.
al, Rev. Turgay, Derek Malcolm, Ahlak Kutsal Kitapa Gre Etik, (Geniletilmi
kinci Bask), Babylon Kitapl, stanbul 2003.
nal, Ali, Kardelik, Sosyal Bilimler Ansiklopedisi I-IV, Risale Yaynlar, stanbul
1990, II., 348 349.
Vaux, Ronald de, Yahudilikte Aile, (ev.: Ahmet G), Arasta Yaynlar, Bursa 2003.
Walz, L. Humprey, Siyonizm ve Irklk: elien Grngler ve Alglamalar,
Siyonizm ve Irklk, (2. Bask), (ev.: Trkkaya Atav), Birey ve Toplum
Yaynlar, Ankara 1985, ss. 17 28.
Williamson, Marianne, Sevgiye Dn, (3. Basm), (ev.: Jale Gizer Grsoy), Akaa
Wright, David F., lk Hristiyanlar Neye nanyordu?, Hristiyanlk Tarihi, (ev.:
Sibel Sel, Levent Karaman), Yeni Yaam Yaynlar, stanbul 2004, ss. 102
124.
Yahyaolu, Recai, Yahudi Psikolojisi, Nesil Yaynlar, stanbul 2010.
Yaran, Rahmi, Karde, TDVA, stanbul 2001, XXIV, 484-485.
Yargc, Atilla, Kitab- Mukaddes ve Kurann Sevgi Anlay, Din Aratrmalar,
Cilt:7, Say: 21, 207 222.
Yasdman, Hakk ah, Yahudi Dininde Ailenin Yeri, DEFD, Say: 13-14, 2001,
241 266.
Yitik, Ali hsan, Ahimsa, Felsefe Ansiklopedisi, Etik / Kasm 2003, I, 86-87.
.., Hint Dinleri, zmir lahiyat Vakf Yaynlar, zmir 2005.
205
ZGEM
Kiisel Bilgiler
Ad Soyad
Muhammet YELYURT
Doum Yeri ve Tarihi
Oltu - 1983
Eitim Durumu
Lisans renimi
Dokuz Eyll niversitesi lahiyat Fakltesi
Y. Lisans renimi
Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,

Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal, Dinler
Tarihi Bilim Dal
Bildii Yabanc Diller
ngilizce, Arapa
Deneyimi
alt Kurumlar
Erzurum Merkez Mlk Ky Camii, mer

Nasuhi Bilmen Din Yksek htisas Merkezi,
Erzurum Merkez Veyis Efendi Camii, Atatrk
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
letiim
E-Posta Adresi
25yesilyurt@mynet.com
Tarih
2012

Yahudi̇ Ve Jri̇sti̇yanlikta Kardeşli̇l

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yahudi̇ Ve Jri̇sti̇yanlikta Kardeşli̇l

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YAHUDLKTE VE HIRSTYANLIKTA KARDELK

YAHUDLKTE VE HIRSTYANLIKTA KARDELK ANLAYII

YKSEK LSANS TEZ

2.2. KARDELK ETLER .................................................................................. 29

2.3.3. Misafirperverlik ............................................................................................ 116

3.2.4.1.1. Hristiyan Olanlar ........................................................................... 157

SONU ......................................................................................................................... 193

Hristiyanlktaki kardelik anlayn inceledik.

: Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi

: Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

: Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

: Dokuz Eyll niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi

: Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

: Gaziantep niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

: Ondokuz Mays niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi

: Sallallahu aleyhi vesellem

: Sakarya niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi

: Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

: Trkiye Diyanet Vakf

: Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi

: Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi

aklamalar, aratrmamzda kullandmz temel materyalleri oluturdu. Ayrca

Byk Trk Szl, Hayat Yaynlar, stanbul 1976, s. 668.

Karde kavramnn Arapadaki karl ehun (erkek karde) ve uhtun(kz

mer Faruk Harman, lahi Dinlerde Kardelik, (Yaymlanmam Sempozyum Bildirisi),

Mustafa arc, Ahlk, TDVA, stanbul 1989, 2, 1 9, s. 1.

adalet, sevgi, merhamet, hogr, yardmlama gibi ahlaki erdemlerin mevcudiyetiyle

almamzda, I. Blmde gnmzde halen yaayan ve mensubu bulunan baz

5 Seilmilik, Antisemitizm ve Getto olgular, Yahudilikteki soy kardelii

toplumda, insanlar aras ilikilerde belirleyici rol oynayan

kardelikle ilgili eitli gr ve dnceler mevcuttur. Ancak, ortak ve benzer ynleri

nce, ksaca Hinduizmde din kardelii

Hinduizm, Eriim Tarihi: 11 Austos 2011, http://ansiklopedika.org/Hinduizm .

yalnzca Dharmaastralar, geni anlamda ise thasaPuranalar iermek zere kullanlr.

glenmesinde nemli rol oynayan cemaatle ibadetin Hinduizmde olmay ve

Hinduizmde din kardeliinin hem teorik, hem de pratik anlamda olmadn

kiinin farkl kastlardan birileriyle yemek yemesini din ho karlamaz. Bu zellikle,

deerlendirip, o ekilde muamelede

Abdurrahman Kk, vd., s. 197.

Abdurrahman Kk, vd., s. 202.

kardelik konusunda zerinde durulmas gereken bir dier

Manevi Kardelik, (ev.: Salih zcan), Hilal Yaynlar, Ankara 1958, s. 3.

harbinde birok sahabe, en yaknlarn olan babalarna ya da oullarna kar

Kuran- Kerimi83 incelediimiz zaman Ensardan u nitelikleriyle sz edildiini

Har, 59:9; Enfal, 8:74.

hastalandnda onu ziyaret et, ld zaman cenazesinin ardndan git.95 Dikkat

Yardmlama,96 gler yz gsterme,97 fedakrlk, kendine tercih etme (sar),98 du

ekitirmesin. Biriniz, lm kardeinin etini yemekten holanr m? te bundan

grlmektedir.101 Bu kt davranlarn, insanlar arasnda sadece kardelii deil, ayn

Konuyla ilgili bkz. Gke, s. 27.

Abdurrahman Kk, vd., s. 283.

din biimlendirmitir. Bu adan baktmzda, anne veya babadan en az birinin ortak

toplumda olmazsa olmaz

artlardandr. Yahudiler tarih boyunca bu prensiplere bal kalmlar, yz yllar boyunca

miras, evlilik gibi sebeplerden dolay

dierlerinden daha fazla sz konusu

kskanlk meydana getirmi ve sonuta tarihin ilk cinayeti saylan olay

cevabdr. Bu soru ve verilen cevapta

kardein kardeten sorumlu olduuna, kardeliin byle bir sorumluluk duygusunu

Ahitte kan kardeliine rnek olabilecek, Evel ve Kayin arasndaki

kardelii anmsatan, zellikle peygamberlerin kssalarnda geen baz blmler

kardeleriyle mcadelesi130 ve Yusuf ile kardeleri arasndaki kssa131, bunlardan

onlar evlendiklerinde aileyi terk ediyorlard ve bu yzden bir evin gc onun kz

kazandrmaktadr. Bu olguya hukukilik kazandran sebep ise, evlenme akdinin